nr. 4 ď ž 2012 het magazine voor Elektrocracks
Beestig onderwijs in het TIHH van Hasselt ummies d r o o v m h O n a v De wet Het nut van industriĂŤle automatisatie hts g i l t o p s e h t n Led's i een initiatief van
INHOUD
nr. 4 ď ž 2012
7
4
EuroSkills 2012
de school
TIHH Hasselt
Belgische medailles
9
Bedrijfsbezoek
In de industrie leer je alle dagen bij
12
technisch dossier
Een school met de wind in de zeilen
2
INHOUD
Colofon WATT’s UP? is een uitgave van Stroom-Opwaarts, een campagne van Vormelek om jongeren warm te maken voor elektrotechnische opleidingen en beroepen.
14
Gewoon geniaal
Stilstaan is achteruitgaan
16
back to basics
Test je kennis over weerstand
Stroom-Opwaarts Vormelek vzw Marlylaan 15/8 bus 2 1120 Brussel Tel. 02 476 16 76 Fax 02 476 17 76 www.stroomopwaarts.be info@stroomopwaarts.be
15
In de spotlights
Stroom-Opwaarts is een campagne die Vormelek voert op initiatief van zijn sociale partners, zijnde de werknemersorganisaties ACV-CSC METEA, ABVV-Metaal en MWB-FGTB en de werkgeversorganisaties FEDELEC, FEE, LVMEB en NELECTRA. De campagne heeft tot doel de instroom van arbeiders in de elektrotechnische sector te verhogen en richt zich behalve naar jongeren en hun ouders, ook naar werkgevers, scholen en opleidingscentra.
Led’s
Verantwoordelijk uitgever: Hilde De Wandeler Concept en realisatie: Link Inc (www.linkinc.be) Redactie: Link Inc Lay-out: Zeppo (www.zeppo.be) Fotografie: Christophe Toffolo, Johan Martens, Studio Dann, Sven Van Baarle
19
breinbreker
Waar is da feestje?
20
Heb je z e lf een inter Laat h essant proje info@s et ons wet ct? e t r o om opwaan via r ts .b e
news
3
Beestig goe bezig Het Technisch Instituut Heilig Hart zet de tanden in een hondenasiel
De leerlingen van het Technisch Instituut Heilig Hart in Hasselt weten van aanpakken. Ze steken graag de handen uit de mouwen. En het zijn doorbijters. De deuren van het klaslokaal hebben ze achter zich toegetrokken. Het minibusje van de school in en hop! naar Kortenaken: naar het hondenasiel op de Ransberg, een project van de vzw Beestig Onderwijs. Beestig Onderwijs is een huiselijk opvangcentrum voor asielhonden in combinatie met een leercentrum voor jongeren. Wat is de bedoeling? De organisatie heeft een oud en vervallen huis gekocht. Jongeren uit de streek renoveren het gebouw en zorgen dat het er modern en eigentijds uitziet en comfortabel is. Wat ze op school geleerd hebben, kunnen ze hier – op een echte werkvloer! – in de praktijk brengen. De leerlingen worden een pak wijzer, de honden grommen van geluk. Iedereen winnaar dus... Geen gewone kennel Je vindt hier geen tralies en geen koude betonnen koterijen, dit is duidelijk geen gewone kennel. Het centrum is eigenlijk een normaal woonhuis, met veel kleine aparte kamers, waar geleefd, gekookt,
In de hall worden sleuven geslepen, boven worden kabels getrokken, hiernaast wordt een verdeelbord opgehangen. In één woord: hier wordt gewerkt. Maar... vreemd genoeg: hier wordt ook geblaft. Hard geblaft. Zacht geblaft. Gelukkig bijten blaffende honden niet…
gewerkt en geslapen wordt. Dag en nacht zijn er vrijwilligers in huis om een oogje in het zeil te houden. Honden met gedragsproblemen die elders moeilijk terechtkunnen, verblijven hier in een huiselijke sfeer.
Hun gedrag wordt onder professionele begeleiding bijgestuurd, zodat ze later terug naar een nieuw baasje kunnen. Achter het huis ligt een grote weide, waar de beesten getraind worden en een frisse (en natte!) neus kunnen halen.
Wat is Beestig (Onder)wijs? In het project ‘Beestig (Onder)wijs’ werken jongeren uit verschillende scholen en studierichtingen samen om hun talenten in de kijker te zetten. Zij doen de complete renovatie van het gebouw: van de elektrische installatie tot de tegels in de keuken. Ongeveer 40 Limburgse scholen werken mee. Sinds 1 september 2012 zijn er al honderden jongeren over de vloer gekomen. En niet om te niksen. Van elektriciteit tot sanitair, van boekhouding tot website en huisstijl: alles ligt in de goede handen van de Limburgse technische scholen. De renovatiewerken aan het woonhuis (fase 1) zijn begonnen in december 2011 en waren klaar in december 2012. Het TIHH is verantwoordelijk voor alle elektrische installaties. In 2013 werken de 5de jaars BSO verder aan de renovatie van de schuur (fase 2).
4
de school
1, 2, 3
:
yle ! am-st g a ng n
t ot Z an A at ie v ard labe ur! ll a t s E e n in n is soms h ge ve rzor
e rk Vakw
Op het me nu: croque fro lic!
Kw a lit e i
t sc
Ee n hondenleven, man. Mijn gedacht!
o nt r ole
Luchtje
sche ppe
n
He t
nut t we r f ige e n he t ve rga a de rin ange nam g en lunch e :
Vakmanschap is me este rschap .
5
de school
h c s i t s a Fant wevrekrd gele ‘Meer dan een opvangcentrum is het asiel een leercentrum. Het asiel is geen doel op zich, het is een middel om met jongeren aan de slag te gaan. De grootste groep komt hier ter plaatse werkplekleren. Op dat vlak hebben de leerlingen van het TIHH fantastisch werk geleverd. Ze hebben op die school ook heel enthousiaste begeleiders. Maar er worden ook jongeren ingeschakeld in de dagelijkse werking van het asiel, bijvoorbeeld bij de training van de honden.’ Riet Abrahams, coördinatrice Zie ook www.beestigwijs.be
Vanmarsenille Technisch adviseur Geert iel Tielens Dan or en projectcoördinat het project gen rlin lee de e ho vertellen aangepakt hebben:
‘Werken in een echt huis is heel fijn. Je leert daar veel meer dan op school.’ ‘Je moet er leren problemen oplossen en zelfstandig werken. Waar gaat die draad naartoe? En die? Hoe komt het dat de schakelaar in de keuken niet werkt?’ 'Op school werk je altijd in ideale omstandigheden: er is genoeg licht, het is warm en alle materiaal ligt binnen handbereik. Op de werf ontdek je the real life: soms moet je een kabel wegwerken in een donkere, moeilijk bereikbare hoek, het kan er koud zijn. Zo leer je wat het is om op een echte werf te werken.’ 'Ik heb er geleerd de voedingskabel in de grond te leggen. Dat had ik nog nooit gedaan. Terwijl je bezig bent, moet je de juiste vragen stellen. Ligt de kabel op de juiste diepte? Heb ik het juiste gereedschap meegebracht? Is de aansluiting oké?’ Stijn Brouwne
Stappenplan
het schema 1. Eerst hebben we op school lichtpunten, de de en kom r waa : uitgetekend Onmisbaar voor schakelaars, de stopcontacten? installatie was de taan bes de keuring achteraf. De baar... stel oor Onv ard. gea bijvoorbeeld niet 8 aan de slag: van s epje gro in en ging en ling 2. De leer ens voor telk , dag dins op tijdens de lessen praktijk uwen, inbo sjes doo en, slijp , pen een volle dag. Kap ,... tsen plaa kabels trekken, kast en aarding fvergaderingen, wer te kor 2 er en war dag Elke 3. n we vandaag? ’s morgens en ’s avonds. Wat doe welk gereedschap en al eria mat k Wel ? Wie doet wat ? Een up-to-date moeten we morgen meebrengen jk. planning is noodzakeli op 5 dagen was de 4. Het was hard doorwerken: vraagt een zeer installatie zo goed als klaar. Dat de pakken te bij om strakke planning. Geen tijd blijven zitten. Zoals in het echte leven 5. Laatste fase: de afwerking. afwerking kun gaat er weleens iets fout. Bij de verbeteringen of n kke ttre je die problemen rech aanbrengen.
‘Het is een fantastisch project. We hebben daar echt van alles kunnen doen. Alles wat komt kijken bij een huishoudelijke installatie. Van het begin tot het einde. Je weet dan meteen waarvoor je werkt. Helemaal anders dan op school. We hebben hard gewerkt maar we zijn er ook echt heel goed ontvangen. Zo is het heel plezant werken.’ Baris Karabas
Zie ook www.tihh.be
6
de school EuroSkills 2012
Belgen zijn beter in elektrotechniek dan in sport Geen brullende F1-motoren vandaag. Geen snelle bandenwissels. Geen pitspoezen. Wel kettingzagen, freesmachines, computers en… een gietende regen. Geen Michael Schumacher en Sebastian Vettel. Wel onbekende maar zeer gedreven jonge technici. Welkom op het Circuit van Spa-Francorchamps, diep in de Ardennen. Drie dagen lang (van 4 tot 6 oktober) kon je je hier laten onderdompelen in de wereld van techniek en technische beroepen. Meer dan 43.000 bezoekers kwamen er langs. Er waren 400 actieve deelnemers uit 23 landen. De rode draad was de competitie met technisch zeer uitdagende proeven. De Belgische deelnemers aan EuroSkills hebben het ongelooflijk goed gedaan. België eindigde derde in het landenklassement, met 5 gouden, 6 zilveren, 3 bronzen medailles en 8 medailles voor uitmuntendheid. De individuele prestaties van de leerlingen stonden dus echt op een topniveau. Na de schaarse medailleoogst tijdens de Olympische Spelen in London is dus eens te meer bewezen dat de Belgische (elektro)technici op een heel hoog niveau staan en in de Champions League spelen. Maar ook in andere disciplines zoals bloemsierkunst, manufacturing technology, schrijnwerkerij, druktechnieken, … werden er medailles behaald.
Wat heb je nodig om tijdens EuroSkills in pole position te komen? ‘Zoals op een echte werkvloer moet je goed met je collega’s samenwerken en de verschillende taken goed verdelen. Je moet niet op uwen alleen werken, want zo kunnen je collega’s de planning niet respecteren. Uiteindelijk is de klant daar de dupe van.’ Benoit Tasiaux, expert tijdens EuroSkills
‘Een goede teamgeest is cruciaal: je moet de anderen vertrouwen en elkaar niet voor de voeten lopen.’ Antonio Cosy, pedagogisch medewerker, leerkracht IPES Herstal
7
EuroSkills 2012
WATT’s Up? volgde gedurende drie dagen de prestaties van de Belgische finalisten. enheid… Chapeau voor hun talent en gedrev
Pierre-Olivier Van Isacker uit Courcelles behaalde een gouden medaille in de competitie Elektrische installaties.
Loïc Jouay behaalde zilver in de competitie Koeling en klimatisatie. Wie?
Loïc studeerde in Charleroi, optie Koeling en klimatisatie. Hij werkt als koeltechnicus bij Axima Réfrigeration GDF Suez. Hij heeft een tijdje in de afdeling Naverkoop gewerkt, maar verhuist binnenkort naar de montagedienst.
Wie?
Pierre-Olivier werkt bij Ores, in Montignies-sur-Sambre. Hij sluit er elektrische installaties en meters aan, en doet een hele waaier aan herstellingen.
Zijn opdracht? Zijn opdracht?
Een mini-schaatspiste opzetten, een koelgroep aansluiten en een klein reservoir maken met warm en koud water.
Een klassieke elektrische installatie aansluiten, waarin ook een alarmsysteem en een rolluiksysteem met afstandsbediening voorzien zijn.
Eerste reactie? Eerste reactie?
‘Ik kan het nog altijd niet geloven. Het is duidelijk dat ik mij vooral de laatste dag in de kijker gewerkt heb. Wat heeft het verschil gemaakt? Proper en precies werken, en een opgeruimde werkplaats. De competitie was zeer intens. We logeerden in Vielsalm, dat betekent: elke dag om 5.30 uur opstaan. Ik was diep onder de indruk van de voorbereiding van de andere Europese ploegen. Vooral onder de Finnen en de Luxemburgers heb ik goeie vrienden gemaakt.’
Wa arom m eedoen a an EuroSk ills? ✔
je doet profe ssionele er va ring op ✔ je leert je job op een an dere manier kennen ✔ een deeln ame is een + op je cv ✔ je zelf vert rouwen op d e werkvloer wordt groter ✔ afspraak in Lille in 2014?
8
‘Het moeilijkste was om tijdens die drie dagen 100 procent geconcentreerd te blijven. Je mag niet afgeleid worden want het niveau van alle deelnemers was heel hoog. Je moet de goede raad van de experts volgen en aanvaarden dat je op je 21e nog niet alles weet. Er was een heel goeie verstandhouding onder de Belgen. ’s Middags en ’s avonds spraken we mekaar altijd goede moed in. We zijn onze medailles ook allemaal samen gaan afhalen.’
bedrijfsbezoek ATree uit Hooglede automatiseert industriële processen. Waar andere stoppen, gaat ATree net een stapje verder. Bijvoorbeeld door bedrijven te helpen om energie te besparen, grondstoffen optimaal te benutten en zuinig om te springen met water. En dat allemaal op basis van elektriciteit!
‘In de industrie leer je alle dagen bij’ 9
bedrijfsbezoek
Henk Demeulemeester, Filip Martens en Tom Decorte werkten als zelfstandige elektrotechnici zo dikwijls samen, dat ze uiteindelijk besloten om samen een bedrijf op te richten. Dat werd ATree. Tom Decorte: ‘De A staat voor Automation, onze core business. Tree verwijst naar de gebundelde krachten van onze drie bedrijven, en naar de boomstructuur waarmee we projecten tot een goed einde brengen.’
Tom Decorte ×
Geld verdienen voor klanten
Chips in water
‘We laten industriële processen perfect werken op basis van elektrische sturingen. Eigenlijk verdienen we geld voor onze klanten door hun machines zo efficiënt mogelijk te laten werken. We starten altijd vanaf nul. Dan zitten we samen met de constructeurs om te bekijken welke motoren we moeten aansturen, welke detectiesystemen nodig zijn, hoe het proces werkt … Vervolgens stellen we een elektrisch schema op. Daarna bouwen we de elektrische borden en programmeren Henk en Filip de PLC- en SCADA-toepassingen. Ten slotte sluiten we alles bij de klant ter plaatse aan. Na een vlotte opstartfase kan de productie starten.’
Na de tweede weging gaan de aardappelen naar snijmachines. Daarna worden de aardappelschijfjes naar de bakoven gebracht. Waarom in water? ‘De dunne plakjes chips zijn veel te delicaat om gewoon te verplaatsen. Door ze in water onder te dompelen, vermijden we dat ze breken. In de bakoven wordt het water weggetrokken.’
Van rauwe aardappelen tot chips
Onlangs automatiseerden ze een volledige productielijn bij Roger & Roger in Moeskroen. Zegt die naam je weinig? Dan klinkt de merknaam Croky je waarschijnlijk bekender in de oren. Roger & Roger produceert een uitgebreide waaier aan aardappelsnacks waaronder de Croky-chips. Tom Decorte: ‘Aan het Croky-project hebben we met vier man een hele maand gewerkt. We hebben het volledige productieproces onder handen genomen, vanaf het moment dat de rauwe aardappelen geschild worden totdat de aardappelschijfjes in de bakoven belanden.’ Zo weinig mogelijk afval
Een continue stroom van rauwe aardappelen wordt gewogen en evenwichtig verdeeld over vier schilmachines. Daarna gaan de geschilde aardappelen via een met water gespoelde schroefvijzel naar een controle-installatie. Met behulp van camera’s worden de slechte aardappelen gedetecteerd en teruggestuurd naar de schilmachines om de hoeveelheid afval zo veel mogelijk te beperken. Na de controle volgt een tweede wasbeurt. Daarna gaan de goedgekeurde aardappelen naar een weeginstallatie voor een duidelijk zicht op de hoeveelheid inkomende en uitgaande aardappelen. Door te werken met twee weegmodules, is de afvalstroom fel verminderd.
10
Optimaal rendement
ATree verzorgde voor Roger & Roger de bekabeling, de aansluiting en de programmatie van van dit productieproces. De automatisering gebeurde op basis van een Beckhoff PLC. ‘Wij gaan altijd een stapje verder. We hebben niet alleen de afvalstroom beperkt, maar ook het rendement van de bakoven geoptimaliseerd. De oven werkt quasi continu, dus zorgden wij ook voor een continue aanvoer van aardappelschijfjes. Anders verspil je onnodig energie.’ Duurzaam dankzij frequentieregelaar
Maar daarmee houdt het niet op. Ook het waterverbruik werd grondig onder de loep genomen. ‘Door de circulatiepomp uit te rusten met een frequentieregelaar hebben we het verbruik gevoelig teruggedrongen. Eenvoudig: een pomp heeft een bepaald debiet per uur. Dus als we de pomp trager laten draaien met behulp van de frequentieregelaar, verbruikt de klant minder water. Met die details maken wij het verschil. Aandacht voor het milieu wordt alsmaar belangrijker.’ Diploma niet belangrijk
Bij ATree komen elk jaar stagiairs. ‘Dikwijls hebben ze te veel aandacht voor PLC-sturingen, terwijl ze de basis om te monteren nog onvoldoende beheersen, zoals boor- en slijpwerk, wandcontactdozen plaatsen...’ Wat niet wil zeggen dat industriële automatisering niet boeiend is. ‘Integendeel. Je doet nooit twee keer hetzelfde. Je leert enorm veel bij. Maar je weet nooit wanneer je thuiskomt. De werkdruk ligt hoog. Daarom is voor ons het diploma van nieuwe medewerkers minder belangrijk. Wat telt, is dat ze vooruit willen en hun gezond verstand gebruiken.’
bedrijfsbezoek
Nadenken over problemen ‘Hier mag je alles doen, van borden bouwen tot kabels trekken en aansluiten. Ik heb mijn zevende jaar elektriciteit afgemaakt aan het VTI Roeselare en heb niet echt een voorkeur voor een bepaald type werk. Ik hou van de afwisseling. Op school krijg je de basis, maar het meeste leer je op de werkvloer. Wat ik het leukst vind aan mij job? Nadenken over problemen en fouten oplossen. Echt moeilijk zou ik mijn werk niet noemen, wel uitdagend. Want je moet er voortdurend je hoofd bijhouden.’ Kevin Coghe, 22 jaar, elektricien bij ATree
Orde en netheid ‘Ik volgde elektriciteit in het middelbaar en maak mijn opleiding nu verder af in het avondonderwijs. Bij ATree leer ik elke dag bij en dat werkt motiverend. Gelukkig zijn er altijd collega’s bij wie ik terecht kan voor tips en advies. Om snel materialen terug te vinden zijn orde en netheid bijvoorbeeld heel belangrijk. Als ik met bordenbouw bezig ben, zorg ik ervoor dat het materiaal dat ik daarvoor nodig heb, klaarligt.’ Steve Vandermeulen, 25 jaar, elektricien bij ATree
11
l o o h c s n Ee d n i w e d t e m n e l i e z e d in In Wezet, in de Maasvallei, vlak bij de Belgisch-Nederlandse grens, ging WATT’s Up? een kijkje nemen in het Institut Saint-Joseph. In deze school wordt veel aandacht besteed aan duurzame en milieuvriendelijke projecten. Het project dat het meest in het oog springt, is de bouw van een kleine windturbine. Zo wilde men aantonen dat elektrische energie niet alleen opgewekt wordt door thermische centrales en kerncentrales. Want ook al zijn de wieken vrij klein, toch levert deze windmolen enkele kilowatt energie. De laatste jaren zijn windturbines een vertrouwd beeld geworden in het landschap. Maar weet je eigenlijk hoe zo’n turbine stroom opwekt? Lees verder op p. 13.
Op de ateliers van de afdeling Mechanica werden zes zonnepanelen geïnstalleerd. Die moeten genoeg elektriciteit leveren om in amper één jaar tijd de investering af te schrijven. Verder onderzochten de leerlingen ook hoe ze het energieverbruik in de school konden beperken. Een doeltreffende oplossing was de installatie van bewegingsdetectoren. Die inspanning leidde tot een aanzienlijke energiebesparing in de lokalen.
Ñ Mini-carwash in de ateliers van het ISJ
12
Technisch dossier
Hoe werkt een windmolen?
Schroef met 3 rotorbladen
Generator
De wind blaast en doet de drie rotorbladen van de turbine draaien. Tegelijk draait het centrale gedeelte van de turbine mee. Dat is de rotor-as (rotatie), die bestaat uit meerdere permanente magneten.
Staart
Kap
Richtingsroer Mast
Al draaiend komen die magneten voorbij spoelen met geleidende windingen (stator). Die spoelen staan bloot aan de magnetische flux van de magneten (magnetische velden) en produceren elektrische spanning. Afhankelijk van de magneetpool die voorbij de spoel komt, is die spanning afwisselend positief en negatief. De noordelijke en zuidelijke magneetpolen volgen elkaar op voor de spoelen, wat betekent dat de spanning eerst positief, dan negatief en vervolgens weer positief is‌ We spreken dan van wisselstroom. Omdat het aantal spoelen in de turbine een veelvoud van drie is, hebben we driefasige wisselstroom met drie aansluitdraden. De twee gangbare manieren om die spoelen te verbinden, zijn een sterschakeling en een driehoekschakeling.
Tuidraden met 3 kabels Spanners
Piketten
Grondplaat
Ladingsregelaar
sterschakeling
Batterijen
driehoekschakeling L1 L1
V
U
L2 L3 U lijnspanning V fasespanning
U L2 L3 Tussen de drie draden is de spanning 12 V~. Bij onze windturbine is dat (12 V~. tussen L1 en L2, 12 V~. tussen L2 en L3 en 12 V~. tussen L1 en L3). De frequentie (de snelheid waarmee de magneten voorbij de spoelen komen) hangt af van de rotatiesnelheid en dus van de windkracht.
Met dank aan de heer Sauvage van het Institut Saint-Joseph voor zijn technische verduidelijkingen.
13
Gewoon geniaal
Stilstaan is achteruitgaan De elektrotechnische sector is voortdurend in beweging. De wereld verandert, de verwachtingen van de klanten stijgen en onze sector zoekt antwoorden op die uitdagingen. Als je dat als elektrotechnicus niet doet, trappel je ter plaatse en ben je binnen de kortste keren totaal passé …
è Binnen of
Eind september vond op de Heizel in Brussel ECL 2012 plaats, de vakbeurs voor elektrotechniek, verlichting, automatisering en beveiliging van gebouwen. Daar kon je kennismaken met alle nieuwste ontwikkelingen en producten uit ons vakgebied. We pikken er twee uit. Twee concrete toepassingen van nieuwe toptechnologie. Twee staaltjes van Belgisch en Europees vakmanschap.
è Het licht
buiten?
In fabrieken en kantoorgebouwen neemt toegangscontrole een steeds belangrijkere plaats in. De controle op wie waar wanneer een gebouw binnenkomt of buitengaat wordt zonder twijfel een basisprincipe in de immotica-toepassingen van de toekomst.
van de toekomst
Daar speelt het Atrium-systeem van CDVI-Benelux goed op in. Het is een zogenaamd ‘3 in 1’-systeem. Dat betekent dat je de toegangscontrole kan beheren via het web, via een pc of stand-alone. De gebruikersinformatie wordt in de controller opgeslagen, waardoor de gegevens in geval van een PC-crash kunnen geüpload worden en dus niet verloren gaan. Dit is uniek in de wereld van de toegangscontrole …
OSR AM Benelux was aanwezig met een nieuwe led-lamp, de Parathom Classic A, die vooral opvalt door haar futu ristisch en spacy design. De lamp zou 30.0 00 uur meegaan en heeft ook een heel hoge lichtstroom (470 tot 1055 lumen). Er bestaan drie versies, ter vervanging van 40, 60 en 75 watt standaard gloeilam pen. Wil je meer weten over led-lam pen? Kijk dan ook op pagina 15.
Meer info:
Meer info:
www.osram.be
nl.cdvibenelux.com 14
In de spotlight
q u i z m e e!
Waarheden en leugens over led’s Wat is een led? Led staat voor light emitting diode (lichtuitstralende diode). Wablieft? Wat is een diode dan? Een diode is een elektronisch onderdeel dat de elektrische stroom zeer goed in één richting geleidt, maar praktisch niet in de andere. Een diode functioneert als het ware als een elektronisch ventiel. (Denk bijvoorbeeld aan het ventiel op je fiets, daar kan wel lucht in, maar niet uit, tenzij je erop duwt.) De geleidende richting noemt men de doorlaatrichting en de andere richting de sperrichting. Als je elektrische stroom door een led stuurt in de doorlaatrichting, zendt hij licht uit.
Nog wakker?
ijn een Led’s z opees h Eur typisc ct. produ
Oké, laat je licht dan even schijnen over de volgende vragen. De antwoorden vind je op www.stroomopwaarts.be/leerlingen/breinbreker
je Een led-lamp een kun je wel in tsen, koelkast plaa iet in maar liever n een oven.
Led’s bes taan alleen in h et wit.
Led’s zijn e en milieuvrien delijk product.
s Retrofit led lamp 0 zijn handig en 10 procent veilig om n in oude toestelle of armaturen te gebruiken.
15
Led-lamp en bestaan n og niet zo lang, z e zijn een uitvinding uit de 21e eeuw . ent van m e d n e r et Als we h ronnen b t h c li e nd verschille (led’s en n e jk li e n verg , tl-buize n e p m n), spaarla eilampe lo g e k ie rst en klass n we ee e t e o m dan , en e lumen d r a a n h? kijken r de kW a a n n a pas d
Test je kennis over weerstand: s ie m m u d r o o v m h O n de wet va Kan jij berekenen welk soort kabel je moet gebruiken voor een installatie? of de stroomkring veilig genoeg is om stroomstoringen te vermijden? welke zekering of automaat je in een stroomkring moet plaatsen?
De wet van Ohm brengt raad!
16
Back to basics
Even herhalen
Hoe bereken je de stroomsterkte (I)?
Hoog tijd om deze basisregel uit de elektrotechniek nog eens op te frissen. Als elektrotechnicus moet je deze wet namelijk dagelijks toepassen, misschien zonder het te beseffen: om stroomcircuits te berekenen, en om herstellingen en analyses uit te voeren. Als je de theorie helemaal onder de knie hebt, kan je de oefeningen op pagina 18 zeker oplossen.
Als je de waarde van de weerstand en de waarde van het potentiaalverschil kent, dan kan je met de wet van Ohm de stroom berekenen die door een weerstand loopt. Tijdens je hele beroepsleven zul je deze eenvoudige formule moeten toepassen.
U I = — R
Euhm? Nee: Ohm!
U = Rx I
stroomsterkte ampère (A)
In de jaren stillekes, in 1827, bedacht de Duitse natuurkundige Georg Ohm zijn wetten over de elektrische weerstand van geleiders. Ohm ontdekte dat de stroomsterkte verschilt naargelang het materiaal waar de stroom doorloopt. In sommige stoffen baant de elektriciteit zich moeilijker een weg dan in andere: ze bieden dus meer weerstand aan de elektriciteitsstroom. De wet van Ohm legt dus een relatie tussen spanning, weerstand en stroomsterkte.
spanning volt (V)
U R = — I weerstand ohm (Ω)
Toestel voor weerstandmeting De ohm-meter is een toestel waarop men rechtstreeks de waarde van een weerstand kan aflezen. Eigenlijk kom je een aparte ohm-meter zelden tegen, maar een multimeter ken je natuurlijk wel. Daar kan je niet alleen de weerstand, maar ook de spanning en de stroomsterkte mee meten.
Een stukje theorie Eerst even een paar begrippen herhalen. De weerstand van een geleider is de eigenschap om de doorgang van elektrische stroom te bemoeilijken.
En wat hebbe vandaag gelen we professor Oherd, m? De term wee rstand
het is een hindernis, een rem waardoor een materiaal zich verzet tegen de doorgang van stroom.
de weerstand wordt aangeduid met de letter R en de eenheid is ohm (symbool: Ω).
de formule luidt:
verwijst naar eigenschap: een fysieke de eigenschap van een mater doorgang va iaal om de n elektrische stroom te be perken Moet je een weerstand in ohm berekene dan deze form n? Onthoud ule: weerstand spanning (vol (ohm) = t) : stroomster kte (ampère) Een goede ge leider heeft ee n lage weers hij de stroom tand vermits makkelijk do orlaat. Isolatiemater iaal heeft een hoge weersta dus prima wee nd: het biedt rwerk tegen de doorgang van stroom. Onthoud deze magische form ule U=R
U R = — I
R (weerstand) wordt uitgedrukt in ohm (Ω) U (spanning) wordt uitgedrukt in volt (V) I (stroomsterkte) wordt uitgedrukt in ampère (A) Er gaat elektrische stroom door een receptor (een weerstand) die onderworpen wordt aan een potentiaalverschil (of spanning) U. De stroomsterkte I door een geleider is recht evenredig met de spanning U en omgekeerd evenredig met de waarde van de weerstand R.
x I
17
V = Ω x A
Back to basics
Test je kennis van de wet van Ohm Dankzij de wet van Ohm kun je bijvoorbeeld de waarde van de weerstand R (in ohm) bepalen, en bijgevolg ook berekenen welke zekering of automaat je in een stroomkring moet plaatsen. Hij helpt jou ook bij de keuze van materiaal. Veel plezier met de oplossing van onderstaande problemen! Indien nodig kan je leraar elektriciteit je daar bij helpen.
OEFENING 1
OEFENING 4
Een wasmachine verbruikt 2000 watt. Dat stemt overeen met een weerstand van 26,45 Ω. Bereken hoeveel stroom (ampère) nodig is om het toestel te laten werken op 230 volt.
De stroomsterkte van een radiator op 220 V is 6 A. Wat is de weerstand van het verwarmingselement?
OEFENING 2
OEFENING 5
Een toestel op een spanning van 12 volt verbruikt 5 ampère. Wat is de weerstandwaarde van dat toestel?
Vul de tabel hieronder aan
R (Ω)
I (A)
110
500000 25
OEFENING 3
400
We hebben een weerstand van 12 Ω gekoppeld aan een batterij waarvan we de spanning niet kennen. In het circuit meten we een stroom van 2 A. Welke spanning levert de batterij?
Kijk voor de antwoorden op www.stroomopwaarts.be/leerlingen/breinbreker 18
0,48 2,5
77000 680
U (V)
1380
0,003
BREINBREKER
Waar is da feesTje? Spreidingsweerstand Tijdens ons jaarlijkse straatfeest sprak mijn buurman mij aan met de vraag of ik iemand kende die de elektrische installatie van zijn nieuwbouw kon komen keuren. Ik gaf hem het telefoonnummer van een vriend en wees hem erop dat het goed is om de spreidingsweerstand al eens op voorhand te controleren om te voorkomen dat bij de keuring zou vastgesteld worden dat deze niet goed is. Daarop volgde natuurlijk de volgende vraag: kun jij dat komen nameten of kan ik dat zelf met een Ohm-meter? Hoe zit dat eigenlijk en waar moet ik de spreidingsweerstand meten? 1. De spreidingsweerstand meet je met een aardingsmeter aan de aardingsonderbreker. 2. De spreidingsweerstand kan gewoon gemeten worden met een Ohmmeter aan de hoofdaardingsklem van het verdeelbord. 3. De spreidingsweerstand meet je met een aardingsmeter aan de aardingsonderbreker aan de kant van de aardingslus/pin met de aardingsonderbreker in open toestand. 4. De spreidingsweerstand meet je met een aardingsmeter aan de hoofdaardingsklem van het verdeelbord.
Benieuwd naar de oplossingen en een woordje uitleg?
ga naar
pwaarts.be/ o m o o tr .s w ww einbreker r b / n e g n li r e le
19
NeWS Wat vind jij van dit nummer van WATT’s Up? Heb je zelf een interessant idee voor een artikel? Of wil je graag met je klas in WATT’s Up? Laat het ons weten op info@stroomopwaarts.be.
Stay
tuned Laat het gras maar groeien
Shut down! Black-out!
Gras maaien is een vervelende klus. Niemand doet het graag. Bovendien zorgt het voor veel afval waar we vaak geen blijf mee weten en dat snel lelijk begint te stinken. Nu blijkt dat er een onverwachte rijkdom zit in dat grasmaaisel. Als grasmaaisel samen met mest verwerkt wordt in een vergistingsinstallatie, levert het methaangas op dat kan gebruikt worden om stroom op te wekken.
Soms is er een probleem met de stroomtoevoer in ons land. Hoogspanningsnetbeheerder Elia vraagt jaarlijks in totaal een twintigtal keer aan bedrijven om hun elektriciteitsverbruik te verminderen om het hoogspanningsnet te ontlasten. Tien Belgische bedrijven sloten daarvoor een contract af met Elia. Ze moeten minimaal 5 MWh inleveren, en dat binnen de 3 minuten na de vraag van Elia. Uiteraard worden ze daar wel voor vergoed. Zo zijn andere bedrijven, die niet mogen stilvallen, altijd verzekerd van voldoende stroom.
Het maaisel van 12.000 hectare (golfterreinen, vliegvelden, wegbermen, …) zou per jaar 147 miljoen kilowattuur kunnen opleveren. Dat is elektriciteit voor 40.000 gezinnen. Een duurzame oplossing maar ook nog een heel… dure manier om energie op te wekken. In je grasmachine zit voorlopig dus alleen maar toekomstmuziek!
Elektrokick voor Elektroclubbers Heb je een jongere broer of hippe zus die graag in je voetsporen willen treden? Heb je een neefje dat zot is van alles wat met techniek en elektriciteit te maken heeft? Of woont er in je buurt misschien een prettig gestoorde techno-nerd? Geef hen dan deze vree wijze raad en stuur hen naar de website van de Elektroclub: elektroclub. stroomopwaarts.be. Als ze lid worden van de Elektroclub, kunnen ze meedoen aan leuke wedstrijden (en dus prijzen winnen!). Als nieuw lid ontvangen ze bovendien een heel tof boekje, Elektrokick. Zo kunnen ze hun eerste stappen zetten in de wereld van de elektriciteit.
elektroclub.stroomopwaarts.be 20
Alle bedrijven samen kunnen zo 200 MWh minder consumeren. Maar dat blijft natuurlijk klein bier in vergelijking met een piekverbruik dat tot 14.000 MWh kan gaan. Elia is daarom op zoek naar nieuwe oplossingen. Ze zijn gaan aankloppen bij kleinere bedrijven die niet aan het hoogspanningsnet hangen en die ook voor een tijdelijke beperking van het stroomverbruik kunnen zorgen. Een goed voorbeeld zijn de koelbedrijven die hun installaties korte tijd kunnen stilleggen, zonder dat de voedingswaren te warm worden.