Skrá og Kvøðurit til Jens Paula Heinesen

JENS PAULI HEINESEN 80 ÁR

Skrá og kvøðurit

JENS PAULI HEINESEN HEIÐRAÐUR Á 80 ÁRA DEGNUM Hátíðarhald Rithøvundurin Jens Pauli Heinesen doyði 1 9. juli 201 1 . Í sambandi við, at hann hevði fylt 80 ár tann 1 2. november í ár, verður høvundurin heiðraður og ljós varpað á skaldaverk hansara við einum hátíðarhaldi í Norðurlandahúsinum á sjálvum føðingardegnum - við tónleiki, kórsangi, sjónleiki, dansi, upplestri, pallborði o.ø. Umframt hetta eru eisini onnur tiltøk, nevnd niðanfyri.

Bókaútgáva Forlagið Sprotin endurútgevur sjálvan føðingardagin stórverkini "Á ferð inn í eina óendaliga søgu" (tær fyrstu fýra bøkurnar av sjey) í einum bindi í skreytútgávu og "Tú Upphavsins Heimur I, II og III" í einum bindi. Møguleiki er fyri at ogna sær tey fyrstu eintøkini av hesum verkum eftir JPH í Norðurlandahúsinum útgávudagin.

Bókasøla Bókamiðsølan og Sprotin skipa fyri sølu av bókum hjá JPH í Norðurlandahúsinum í forhøllini.

Framsýning við ymsum lutum frá lívi JPH's Uppi á í Athøllini er framsýning við bókum, handritum, heiðursbrøvum o.ø. forkunnugum sýnislutum, originalpermumyndirnar til útgávurnar hjá Sprotanum, sum sonur JPH's Janus á Húsagarði hevur gjørt, mynd av málningi av JPH hjá Thomas Michael Smith og gipsbringumynd av JPH hjá listamanninum Andreas Andreasen o.a.

Filmssýning og talgild myndarøð Dokumentarurin "Eitt dýpi av dýrari tíð", sum Gulla Øregaard gjørdi ísv. 70 ára føðingardagin hjá JPH, verður vístur í Norðurstovu. Upptøkur við umrøðu hjá bókmentafólki av skaldskapi Jens Paula Heinesens verða vístar í Vesturstovu. Talgild myndarøð við myndum úr lívssøgu JPH's verður víst í Eysturstovu.

Skrá og kvøðurit Elin Brimheim Heinesen savnaði tilfar, orðaði og setti hetta ritið upp. Føroyaprent hevur prentað.

Fyriskipan Familjan hjá Jens Paula Heinesen stendur fyri hátíðarhaldinum saman við Rithøvundafelagnum, Tjóðpalli Føroya, Sprotanum, Bókamiðsøluni, Norðurlandahúsinum og øðrum. Stigtakari og fyriskipari er Elin Brimheim Heinesen .

Stuðlarar Stuðlað tiltakinum hava Mentamálaráðið, Tórshavnar Kommuna, Norðurlandahúsið og privatir gevarar.

Tú kanst eisini stuðla Fyri at tryggja skaldskapinum hjá hjúnunum Maud og Jens Paula Heinesen framhaldandi lív, er ein serlig konta stovnað, har til ber at lata peningagávur at stuðla endamálinum, sum er at spara upp til fígging av endurútgávum, umsetingum og marknaðarføring av verkum eftir tey bæði.

Konta at seta gávupening inn á Konta í BankNordik: 6460-364.980.8

2

SKRÁ FYRI HÁTÍÐARHALDIÐ 1 9.30-1 9.35

Hátíðarhald í Skálanum, niðara hæddin í Athøllini. Frásøgumaður: Suni Merkisstein. Elin Brimheim Heinesen, dóttir JPH's, innleiðir haldið.

1 9.35-1 9.40

Kórið Tarira hevur frumframførslu av lagnum "Heystnáttin". Elin Brimheim Heinesen hevur gjørt lag og kórútseting til yrking eftir JPH. (Sí s.1 2). Sunleif Rasmussen stjórnar kórinum.

1 9.40-1 9.50

Lisið verður úrvalt brot úr stuttsøguni "Faðir og sonur" eftir JPH. Páll Danielsen lesur.

1 9.50-20.05

Sjónleikarar frá Tjóðpalli Føroya framføra úrvalt brot úr sjónleikinum "Søgur úr Krabburð" eftir JPH. Hans Tórgarð og Bárður Persson spæla.

20.05-20.1 0

Yrkingin "Hvat vilt tú?" hjá JPH (Sí s.1 3) verður lisin, meðan genta dansar til ein einsligan floytutóna. Páll Danielsen lesur. Andrea Heindriksdóttir spælir "Siciliano" hjá J.S.Bach á floytu. Jona Kirstin Thomsen dansar.

20.1 0-20.20

Sjónleikarar framføra úrvalt brot úr sjónleikinum "Hvønn stakkin skal eg fara í" eftir JPH. Hjálmar Dam og Hanna Flóvinsdóttir spæla.

20.20-20.25

Kórið Tarira hevur frumframførslu av lagnum "Sóleyan". Elin Brimheim Heinesen hevur gjørt lag og kórútseting til yrking eftir JPH (Sí s.1 5). Sunleif Rasmussen stjórnar kórinum.

20.25-20.40

Steðgur - har kaffi, te og smákøkur eru at fáa.

20.40-21 .20

Pallborð við fýra bókmentafólkum, sum tosa um teirra fatan av JPH og skaldskapi hansara. Turið Sigurðardóttir er orðstýrari.

Pallborðsluttakarar eru Malan Marnersdóttir, Heðin M. Klein og Martin Næs.

21 .29-21 .25

Lagið "Eitt dýpi av dýrari tíð" verður framført við Elini Brimheim Heinesen sum sangsolisti, kórinum Tarira og tónleikabólki við Finnur Hansen, klaver, Leivur Thomsen, guitar, Edvard Nyholm Debess, kontrabass, Angelika Nielsen, violin, og Tóri Restorff Jacobsen, cello. (Sí s.1 4).

21 .25-21 .30

Kvøldið endar við felagssangi, har lagið "Dimmið" verður sungið við orðum eftir Christian Matras og lag eftir Jógvan Waagstein.

FRAMSÝNING, FILMSSÝNING OG BÓKASØLA 1 7.00-22.00

Framsýning, mynda- og filmssýning uppi á í Athøllini, umframt bókasøla í forhøllini.

3

HVÍ VARPA LJÓS Á JENS PAULA HEINESEN? Endamálið við hátíðarhaldinum á 80 ára føðingardegi Jens Paula Heinesens er fyrst og fremst at varpa ljós á ein av okkara allarstørstu og bestu rithøvundum, umframt á rúgvismikla skaldaverk hansara, sum í stóran mun hevur ríkað føroysku tjóðina og styrkt samleika føroyinga.

Skaldskapur Jens Paula lýsir livaða lívið, serliga í føðibygd hansara og ikki minst í høvuðstaðnum, har høvundurin búleikaðist mesta av lívi sínum.

Gunnar Hoydal hevur skrivað soleiðis: "Her luktar, her angar, her fæst upp í lógvarnar og millum fingrarnar av myndum, so at lesarin hugsar: um einaferð øll skjøl fóru fyri skeyti, ið greiddu frá hesum tíðarskeiði í Føroyum, men bara hetta skaldaverkið stó eftir, so vistu vit kortini fyri alla tíð, hvussu tað var at liva og vera til hesi árini í hesum landi."

Bókmentafrøðingar og onnur hava í ymsum høpi mett góðskuna í fleiri verkum eftir Jens Paula á hædd við heimsbókmentir. Hóast Jens Pauli mest skrivar um sítt egna heimliga umhvørvi í skaldskapi sínum, lýsir hann eisini almennmenniskjanslig fyribrigdi á meistarligan hátt, sum øll kunnu kenna seg aftur í. Nevnt hevur verið, at hevði Jens Pauli skrivað t.d. á enskum máli, hevði skaldskapur hansara hugsandi fingið væl størri útbreiðslu kring um í heiminum.

Skaldskapurin hjá Jens Paula fekk ikki ta altjóða viðurkenning, meðan høvundurin var á lívi, sum hann helst hevur uppiborið.

Eftirtíðin fer kanska í størri mun enn samtíðin hjá Jens Paula at virðismeta skaldskap hansara.

Men hetta hendir ikki, um øll givin høvi ikki verða nýtt til at varpa ljós á tær perlur, sum Jens Pauli legði eftir seg, tí í dagsins tøkniliga kunningarhurlivasa er ikki lætt at vekja ans um skaldaverk, líkamikið á hvussu høgum støði tey eru.

Sum ein lítil tøkk fyri tað valaverk, sum Jens Pauli lat úr hondum til gleði og gagns fyri okkum onnur í langa tíð framyvir, verður hann nú heiðraður við einum hátíðarhaldi á 80 ára føðingardegi sínum, sum hann tíverri ikki náddi at uppliva sjálvur.

Haldið skal varpa ljós á Jens Paula Heinesen og skaldskapin hjá honum og vejka ans, so fleiri – eisini tey yngru ættarliðini – kunnu fáa eyga á verk høvundans og kanska eisini fáa hug at drekka úr bikarinum við lívsjáttandi, sansavekjandi og samleikaskapandi íblástri, sum Jens Pauli so gávumildur býtti út í livitíð síni.

4

Hesa fragd kundi ein unt nógv fleiri fólkum at uppliva. Tí hava fólk, ið halda nógv um Jens Paula Heinesen og skaldskap hansara, tikið stig til hetta tiltak.

1 2. november 201 2 endurútgevur Forlagið Sprotin

Á FERÐ INN Í EINA ÓENDALIGA SØGU Fyrsti partur - Bind I-IV Jens Pauli Heinesen

Um skaldsøguna Skaldsøgan Á FERÐ INN Í EINA ÓENDALIGA SØGU byrjar við, at ein kona, sum kanska er ein huldukona, lokkar 3 ára gamla drongin Hugin burtur í haga nakrar dagar. Henda løgna hendingin fylgir Hugini allan vegin, til skaldsøgan endar, tá Hugin er um 30 ára gamal.

Karmurin um søguna er heimbygdin hjá Hugini, Fagridalur. Hóast Hugin rýmir hagani sum ungur og búleikast í Havn og í Keypmannahavn, miðsavnar hugur hansara seg altíð um barndómsins dal, Fagradal.

Drongurin Hugin veksur upp og er øðrvísi enn aðrir dreingir í bygdini. Hann lesur nógv, og longu í ungum árum fyllir tað, at skriva, ein stóran part av lívi hansara. Júst bardagin hjá Hugini fyri at kunna halga sær skaldskapin er í skaldsøguni skrivaður inn í eitt størri høpi, har bæði stórar søguligar hendingar og gátuføri kærleikin gera innrás í lívið hjá Hugini.

Skaldsøgan Á FERÐ INN Í EINA ÓENDALIGA SØGU er í stóran mun ein tíðarmynd við lýsingum serliga av krígsárunum og teim ógvusligu broytingum, sum 2. veraldarbardagi førdi við sær í føroyska samfelagnum. Á FERÐ INN Í EINA ÓENDALIGA SØGU kann fatast sum ein útlegging av einum heilum samfelag, men skaldsøgan miðsavnar seg um tað, sum er uttanfyri samfelagið: tann fremmanda, droymaran og serliga skaldið. Hugin berjist fyri at blíva viðurkendur sum rithøvundur í einum umhvørvi merkt av trongdskygni, kúgan og gamalkristnum hugmyndum um, at tú ikki mást drekka, roykja, banna, dansa ella fara við gentum. Pennurin gerst vápn Hugins móti valdinum og valdandi hugmyndunum í samfelagnum, men er eisini fyrst og fremst lykilin til viðurkenningina og vegurin aftur til barndómsverðina fyri tað afturlítandi skaldið.

Skaldsøgan Á FERÐ INN Í EINA ÓENDALIGA SØGU er sjey bind, um 1 200 síður til longdar. Søgan er í tveimum pørtum.

Fyrsti partur snýr seg um barndómsárini hjá Hugini: Bind I: Nú ert tú mansbarn á foldum (1 980) Bind II: Lýsir nú fyri tær heimurin (1 981 ) Bind III: Leikur tín er sum hin ljósi dagur (1 982) Bind IV: Markleys breiðist nú fyri tær fold (1 983) Annar partur snýr seg um ungdómsárini hjá Hugini: Bind V: Eitt dýpi av dýrari tíð (1 984) Bind VI: Í andgletti (1 988) Bind VII: Bláfelli (1 992)

Brot úr skaldsøguni »Forfedrar okkara høvdu handað okkum søgur um trøll og niðagrísar og alskyns hugfarsskrímsl sum ein tingakross ættarlið av ættarliði. Hesin arvur lá nú í mær sum ein partur av tí farmi, eg bar gjøgnum tíðina. Hann var vissuliga ikki tungur at bera í dagslýsi, men sum eg lá har á strondini millum svøvn og vøku, sá eg í ljósmálanum myturnar hjá forfedrum mínum koma upp ímóti mær og skola inn yvir meg í bylgjum av angist, ið eisini høvdu verið teirra. Har á strondini tíðleysu hittust vit, ættarliðini øll, í somu angist jagstrað av somu fornverum og somu ósjónligu fíggindum.«

5

»Einki fór eg at kvitta frá nøkrum. Eg fór burtur eina stund, og so fór eg at koma aftur. Og harumframt fór eg at skriva um alt. Bæði um steinin og túgvuna, sandin og ánna, goggukassarnar og teir pliandi skurarnar á flogi, enntá hømiliurnar komu at standa onkustaðni í mínum tjúkku bókum saman við nógvum, nógvum øðrum – eitt nú børkubóndanum við teimum frøknutu bløðunum, ið angaðu sum gentur, ið fara í dans. Og eg skuldi skriva so inniliga um allar lutir, at eisini onnur menniskju fóru at vera góð við teir, sum eg var sjálvur.«

1 2. november 201 2 endurútgevur Forlagið Sprotin

TÚ UPPHAVSINS HEIMUR I-II-III Jens Pauli Heinesen

Um skaldsøguna Skaldsøgan TÚ UPPHAVSINS HEIMUR byrjar ófrættakent við søgnini um hvítravnin í Ravnagjógv, ið bæði eigur vísdóm og drápsmannalyndi.

Hvítravnurin var einaferð ein ungur maður, hvørs óndu gerðir førdu til, at hann varð umskapaður og dømdur at liva í myrkrinum í Ravnagjógv í alla tíð. Líka síðani hevur hvítravnurin leitað eftir menniskjum at súgva sálina úr í vónini um at verða loystur úr gandinum.

TÚ UPPHAVSINS HEIMUR tekur eitt ódámligt evni upp, ið hevur sett sín óhugnaliga dám á heimssøguna í 20'ndu øld – fascismuna. Í skaldsøguni eydnast tað fólkaøsaranum Balthasari at vinna sær vald á fólkinum í bygdini Leirun. Balthasar, ið eins og hvítravnurin eigur vísdóm og drápsmannalyndi, vil hava berghol til umheimin og málar fagrar myndir av bygdarinnar stórbæru framtíð, um fólk fylgja honum. Balthasar fær so við og við eitt einaræðisstýri í lag.

Hann vinnur sær vald við at spæla við óttan hjá fólki og mana ein ytri fígginda fram, ið, sum hann sigur, eisini livir ímillum teirra. Tey intellektuellu eru tey vandamiklastu. Øll, sum ikki vilja vera partur í rørsluni, verða bard niður. Men ikki øll lata seg tøla ella kúga heilt av yvirvøldini. M.a. treiski lærarin Mathias og ungi forelskaði yrkjarin Theodorus. Balthasar fær sítt berghol, men er ikki glaður, tí hann livir best í stríðnum. Bergholið førir alheimin til bygdina, men loysir eisini tað sundur, sum bant bygdafólkið saman. Hetta berghol, sum Balthasar bardist so fyri, máar støðið undan valdið hansara og førir eina rokmikla menning við sær, ið gerst bani hansara.

TÚ UPPHAVSINS HEIMUR lýsir m.a., hvat menniskju eru før fyri at gera hvør ímóti øðrum undir trýsti, tá ið rembingar eru, sum í hesum føri, tá ið bygdin Leirun stendur fyri at flyta seg frá avbyrging inn í eina ótrygga broytiliga framtíð. Júst tá skifti eru, koma ravnarnir, og tá er vandi á ferð.

Skaldsøgan TÚ UPPHAVSINS HEIMUR er um 320 síður til longdar. Hon varð upprunaliga prentað í trimum bindum, sum komu út ávikavist í 1 962, 1 964 og 1 966. Onnur, nógv broytta, útgáva kom út sum eitt verk í 1 990 og triðja útgáva kemur so nú í 201 2.

Brot úr skaldsøguni "Jambarfjall hevði boðað Leirun frá teirri nýggju tíðini. Har kom ein bilur til sjóndar inni í tí stappaður við fólki, ein annar, ein triði, ein fjóðri. Fjallið spýði bilar út úr sær, var ein veldig mamma full innan av skriðkyktum. Motorsúkklur komu froysandi, bilsnir smádreingir á súkklum. Har var eingin endi á. Fólk stóðu paff og brustu so út at flenna, so kát og ovfarin

6

gjørdust tey. Vóru tað bilarnir, ið høvdu lænt fjallinum mál? Slíkt lív og læti hevði ongantíð verið í Jambarbotni hesumegin ævinleikan... Leirun var full undir angarnar av fólki, maskinsurran, bensinroyki, biltútan, málageipi og látri. Hvørt hús var fult, hvørt vegastrekki pinnpakkað og læst."

"Hvørja ferð eg helli meg inn ímóti tær, so brúsar ungdómur tín um meg og ger meg til eina samansnerkta fornaldarleivd. Tínir rundu, mjúku, reyðu kjálkar. Ongar foyrur eru at síggja á enni tínum. Hár títt er livandi og frískt, tennirnar hvítar og sterkar og eygu tíni klár sum tað klárasta vatn. Eingi ár nerva teg. Vík frá mær, satans ungdómur. Eg vil einki hava við ungdóm at gera. Eg vil einki vita av hesi sorg, sum tú plágar meg við. Eg vil beina fyri henni við at taka ungdómin og vakurleikan frá tær. Hygg, legg teg niður fyri føtur mínar, so skal eg trakka á teg, eg skal dálka teg, eg skal klóra kjálkar tínar, so teir verða ljótir og skruvuskotnir, eg skal skræða teg sundur, eg skal sorla tín ungdóm við at klúgva teg í tvey ... klúgva teg í tvey ..."

SAGT UM JENS PAULA HEINESEN OG SKALDSKAP HANSARA "Jens Pauli Heinesen er einahelst Føroya virknasti rithøvundur. Samanrenningin av treiskni, góðvarni og einum ómetaligum arbeiðshugi hevur til í dag lagt úti við fjøruti bøkur eftir seg.

Men tað er ikki bara nøgdin, ið ger Jens Paula Heinesen til ein av fremstu høvundunum í føroyskum bókmentum, tað er sanniliga eisini hetta at seta sær høg mál og uttan at víkja ein tumma halda kósina eitt langt lív. Tað hevur alla virðing uppiborna."

Jógvan Isaksen

"Her luktar, her angar, her fæst upp í lógvarnar og millum fingrarnar av myndum, so at lesarin hugsar: um einaferð øll skjøl fóru fyri skeyti, ið greiddu frá hesum tíðarskeiði í Føroyum, men bara hetta skaldaverkið stóð eftir, so vistu vit kortini fyri alla tíð, hvussu tað var at liva og vera til hesi árini í hesum landi."

Gunnar Hoydal

"Vi møter en fullbåren dikter både i den intime næroplevelse og som fabulator i større format."

Johan Borgen

"Hans noveller är som "ett drama som stiger upp ur havet, ett universum ute i världshavet." ...

Och ju mer man läser desto mer förvånad blir man över at Jens Pauli Heinesen inte av den läsande allmänheten räknas till de stora nordiska berättarna. Ty det är han."

Ingmar Svedberg

"Hoyrdi Maud lesa søguna "Ein einsligur floytutóni" upp í Útvarpi Føroya. Orðanna farmur, fynd og ljóðfall rinu við, sum rúsur. Sat at enda sum undir lestri."

Hanus Kamban

"Tá ið eg sum smádrongur, umleið 1 0-1 2 ára gamal, las tær tríggjar søgurnar í 'Hini vøkru kvirruni' eftir Jens Paula Heinesen, var tað ein sansavíðkandi uppliving, eg ongantíð fari at gloyma, tí eg hevði aldrin fyrr, hvørki evnisliga ella í orðavali, lisið sovorðið á føroyskum og um føroysk viðurskifti."

Heðin M. Klein

7

"“Dropar í lívsins havi” eitur eitt av søgusøvnunum hjá Jens Paula. Í bókmentum okkara úr 20. øld fara fleiri av verkum hansara at glitra og glampa sum væta í skyggjandi sól."

Árni Dahl

"Í "Á ferð inn í eina óendaliga søgu" fór Jens Pauli Heinesen av álvara inn í skaldsøguprosaina og samstundis út um 'fiktión' og inn í føroyska mentalitetssøgu. Við hesari skaldsøgu kundi hann eisini siga: skaldsøgan er mín! Hann sprongdi so nógv onnur mørk. Líkasum fiktiónin ikki var nóg mikið, vóru sálarfrøðin, heimspekin og vísindin yvirhøvur bara hjálpartól í lýsingini av eksistensinum. Og sekteriskar − religiøsar sum verðsligar − ideologiir, sum vilja persað menniskjað inn í ein tronga og fremmandagera tað frá sær sjálvum, fingu hann at gera pennin til vápn. Men tað eru kortini ikki hesar markspreingingar, sum standa týðiligastar, tá eg síggi blídliga og kenslusama andlit Jens Paula fyri mær aftur − altíð við einari eksistentiellari viðmerking og ævigt sjálvironiska smílinum. Nei, tað er tað, at Hugin ongantíð náddi niðan á Bláfelli, sum alt Jens Paulasa høvuðsverk og meistaraverk ringir seg um. Tað er altíð eitt Bláfelli, har tilveran blánar, fellur og verður til, ávegis móti endaloysinum. Bláfelli er við á ferðini, og viðhvørt kenst tað, sum hvíli eg við fjalsins fót."

Bergur Rønne Moberg

"Líka síðani eg sum ungur av álvara fór at lesa føroyskan skaldskap, hevur Jens Pauli Heinesen verið mín kærasti vinur. Ongastaðni í føroyskum bókmentum finnur tú vakrari og sannari lýsingar av ungari ást enn hjá honum."

Alexandur Kristiansen

"Vaknaði ein morgun og hoyrdi flygiltónar; 7-8 ára gamla ommudóttir mín sat og vandi “Eitt dýpi av dýrari tíð”. Hetta var størsta undurið."

Guðrið Helmsdal

"Ein hin størsta gleðin var, tá eg fekk bókina ”Nú ert tú mansbarn á foldum” at lesa í føroyskum í framhaldsdeildini. Eg fór undir at lesa alt, sum Jens Pauli Heinesen hevur skrivað.

Her var søgan um einstaka menniskja og ikki ein roynd at skriva eitt nýtt tjóðarepos, men ein moderna krýnika um menniskjað sjálvt í 20 øld. Her var eingin glansmynd av fortíðini á bygd, eingin forlorin pastoral friðsæla, men eitt kensluborið menniskja kallað Hugin og øll tey, hann kendi, sum formaðu hann og tíðina, hann livdi í. Sum útiseti hugsar tú nógv um heim og heimloysi, og hvat er heim og, sum týskarnir siga, 'heimat'. Kom at hugsa um tað aftur í dag, tí eg var á Cinemateket í Keypmannahavn á bókasavninum har. Har eru stórar filmbøkur sum eitt arkiv yvir 20indu øld. Og hvat var Jens Pauli annað enn søguskrivarin um 20indu øld? Har var ein myndabók um týsku sjónvarpsrøðina Heimat. Mest rørandi løtan fyri meg - millum nógvar aðrar í teimum tríati spælifilmunum, sum Heimatrøðin er - var, tá hin ungi Hermann kom "heim" aftur eftir at hava brúkt allan sín ungdóm í útlegd frá síni føðibygd, ið eisini er lagnan hjá føroyskum ungdómi. Tá møtir hann bygdarkronikørinum, nærum sjálvum minninum - tí fámælta og kanska einfalda - Glasisch sum sigur: "Du hast dich überhaupt net verändert, Hermännchen¨. Í hesum liggur fráferðin, tapið av einum heilum royndarheimi og distansan millum heimin og heimið hjá Glasisch, og hvussu ein sjálvur slett ikki er hin sami – sjálvt um støðini síggja út til at vera tey somu, eru tey ikki eins, tí tú ert broytt og skalt ongantíð gerast hon, tú vart, tá tú fórt. At møta bókunum hjá Jens Paula hevur altíð verið sum at møta einstaklinginum, har hann er, ein sum ikki fjalir seg í mongdini sum eitt kollektivistiskt bygdarfrell, eitt 'massamenniskja' ella eitt kjallaramenniskja, men sum ein sterk og vøkur rødd millum mannabørn á foldum. Sum at møta minninum um, hvørji vit vóru. Heimat er søgan um týskarar og teirra dreymar. Í mun til hetta er eingin, sum kemur hesum so nær, sum Jens Pauli Heinesen, at vera okkara kronikørur um einstaklingin í 20. øld. og lívið í Føroyum í farnu øld."

Kim Simonsen

8

"Vit vóru vinmenn; hann kallaði meg "vinmannin". Tá ið eg var á læraraháskúla í Keypmannahavn, búði eg í Vendersgade, men flutti (sjálvur gásadalslærari) til eina Gásadalsfamilju at búgva. Harvið lá fyri at fáa Jens Paula betri innivist í Keypmannahavn.

Hann arvaði Vendersgadehølið eftir meg; og nú lá eisini betur fyri hjá mær at hitta hann.

Maud kom eisini til Keypmannahavnar, og vit trý komu nógv saman, vóru m.a. ein minniligan, hugnaligan og drúgvan gongutúr á Vesterbro. - Jens Pauli og aðrir lærarar vóru misnøgdir við bókmentatilfarið í føroyskum. Vit, ymiskir lærarar, settu okkum tí fyri at fáa betri tilfar, og fjølritað lesitilfar varð eisini býtt út til realskúlanæmingar. Jens Pauli var primus motor, tað er einki at taka seg aftur í. Men tey gomlu hildu eftir. Endin varð, at Jens Pauli varð innlagdur við magasári, hann spýði blóð. Men hann kom tíbetur aftur fyri seg. Nýggja lesibókarøðin varð fullførd at enda."

Jeffrei Henriksen

"Tað kann vera so mangt at taka fram, tá tað besta eftir Jens Paula skal lýsast, tí hann fevnir víða í skaldskapi sínum. Verkið, sum eg kortini altíð vendi aftur til, er “Nú ert tú mansbarn á foldum”, sum jú er fyrsta bókin í teirri stóru endurminningarrøðini. Hon er fyri mær perlan í ritverkinum eftir Jens Paula Heinesen. Tann heimsmyndin, sum hesin lítli ljósi knokkurin baksast við at fata og ogna sær, er lýst so hjartanemandi og við meistarligari innlivan í tankaverðina hjá einum smádrongi á bygd í tríatiárunum."

Guðrun Gaard

"Hvussu ofta havi eg ikki sníkt meg aftaná Sámal Mathiasi út fram við bakkanum illveðursnáttina, tá rekaættin kvað?"

Edward Fuglø

“Jens Pauli skrivaði til mín innara longsul og dró meg út á eina óendaliga ferð. Hann gjørdist slóðari av at elta slóðarar og skapti sítt egna. Uttanfyri bøkurnar lærdi eg mannin at kenna og eri takksamur fyri Yrkjaran úr Selvík og hansara eggjandi dirvi.”

Jústinus Leivsson Eidesgaard

"Vit høvdu veitslu í Rithøvundafelagnum, og eitt, sum gerast skuldi, var at útnevna ein heiðurslim. Formaðurin Heðin Klein segði, at felagið hevði gjørt av at útnevna Jens Paula Heinesen til heiðurslim. Nevndin hevði tosað við Maud, og tryggjað sær at hann kom til veitsluna, men avrátt var, at hon einki skuldi siga, og skilligt var at hon hevði hildið hesa avtalu. Jens Pauli var ovurfegin og bleiv við at endurtaka, at hetta var nakað, sum hann yvirhøvur ikki hevði ímyndað sær skuldi verða sær fyri."

Zakarias Wang

"Kundi vera samdur ella ósamdur við hann, men ógjørligt hjá nøkrum at kappast við hann um í verki at liva upp til eginleikarnar hjá einum hugsjónarmanni."

Ólavur Christiansen

"Jens Pauli var mentamaður sum fáur. Eg prátaði altíð við henda hugnaliga mann, tá ið eg hitti hann í Havnargøtum."

David Johannesen, prestur

"Mestsum hvørja ferð eg sá hann koma gangandi móti mær á gongubreytini – oftast á Hoyvíks- ella Gripsvegnum - og áðrenn hann kom tætt til mín, men tó so at hann hoyrdi tað, reciteraði eg við týðiligari rødd: “Suðið frá sjónum kemur aldandi við lotinum upp um bakkatromina...” Tá brosaði Jens Pauli og segði. “Minnist tú tað enn...” Eg plagdi at svara: “Jens Pauli, so leingi sum eg havi mítt minni, fari eg ongantíð at gloyma fyrsta setningin í “Yrkjarin úr Selvík.” - Hóast vit báðir ikki altíð vóru samdir um lívsins ella ævinleikans spurningar, talaðu vit báðir altíð sáttliga og virðiliga saman á jøvnum føti hvør við annan, so

9

sum vinir gera. Tá ið hann einaferð leingi lá við brotnum beini, fór eg at vitja hann. Í somu løtu eg komi innar, ringir telefonin. Samrøðan var ikki stutt – og ímeðan fór eg at hyggja í bókasavn hansara. Millum tær mongu bøkurnar síggi eg Bíbliuna. Eg tók hana fram og fór at hyggja í hana. Eg sá, at hann hevði strikað undir ymsastaðni í Prædikarabókini eftir Salomon kong í Ísrael. Táið hann var liðugur at tosað í telefonini, heilsaðu vit hvør øðrum – og eg segði við hann: “Eg síggi, at tú lesur í Bíbliuni!” “Ja, tað geri eg,” svaraði hann. “Eg síggi, at tú hevur lisið nógv í Prædikaranum og undirstrikað orðið ”Fáfongd”. “Ja, Svenning, alt er fáfongd – eisini tað, sum eg havi skrivað!”

Svenning av Lofti

"Serliga hava bøkurnar "Á ferð inn í eina óendaliga søgu" verið grípandi at lesa. Hann kann ikki lúgva seg frá sínum vakra bygdamáli. Eg havi valt at taka nakrar reglur fram úr bókini "Nú ert tú mansbarn á foldum", blaðsiðu 52: - Hví ræðist tú okkum? spurdi tann størri. Eg visti ikki, hví eg ræddist, og svaraði ikki. Hann tók í kjálkan á mær og klípti. Fingrarnir vóru saksalopnir, tað sveið eftirí, men eg lat sum einki.- Hvat skulu vit gera við hann, segði tann minni. - Klíp hann eina ferð aftrat. Hann klípti meg eina ferð aftrat. Eitt sindur fastari. Teir høvdu fangað meg, men vistu einki at gera við meg uttan klípa og trakka á meg. - Royn at fáa hann at gráta, segði tann minni. Men tað eydnaðist honum ikki, eg var handan fyri alt, ið æt grátur og visti frá sunnudagsskúlanum, at Gud var almáttugur, at hann kundi slætta aldurnar, ganga á sjónum og metta 5,000 menn umframt konur og børn. . . . men meg kundi hann ikki føra yvir hetta mýrulendið."

Oddvør Jacobsen

"Inn kom ein ungur spelkin maður. Hann hugdi brosandi at okkum, setti taskuna á pultin, og við sínari fjálgu rødd segði hann : "Børn míni, tekning er list, og nú skulu vit tekna". Og hann fekk meg at tekna. Hetta var í 1 . flokki í kommunuskúlanum í 1 958. Jens Pauli gjørdist dagligur gestur á verkstaðnum hjá móður míni, sum falsaði og hefti tær fyrstu bøkur hansara. Áðrenn "Tú upphavsins heimur" kom út í bók las eg hana á ørkum, sum lógu í stáplum á gólvinum. Minnist, hvussu eg mól í klingur um arkið at lesa, og kom eg tá, sum 1 1 ára gamal inn í bókmentaheimin á mínum egna máli. Tá var er erpin, tí høvundurin sjálvur hevði verið lærari mín, hevði fingið meg at tekna og syngja. Ein nýggjur heimur lat seg upp fyri mær."

Heri Jacobsen

“Tað sum eg serliga minnist aftur á frá mínum skúlaárum í Kommunuskúlanum, var hetta, at tú sum barn varð sædd av Jens Paula. Hann kundi við einum glaðlyntum eygnabrosið mitt í eini spælandi rørslu møta tínum eygum og geva tær hesa so virðismiklu kenslu, at tú vart sædd. Nógv ár seinni beyð hann mær at dansa, og fáur mundi vera betri á einum dansigólvi enn akkurát hann. Tað var nakað leikandi lætt yvir honum. Hann var eins lívfullur og gevandi sum skaldskapur hansara. Hann var ein einastandi maður og menniskja. Hann steðgaði altíð á at práta og var so hugnaligur og gevandi at tosa við. Hann hevði og hevur framvegis nógv at geva og stendur sterkt í føroyskum skaldskapi.”

Kirsti Dee Hansen

"Jens Pauli Heinesen, lærari og rithøvundur var kensluligur, hugnaligur, søkjandi, leitandi, provokerandi, sjarmerandi, vitandi og skemtandi listamaður. Tad ringasta, hann visti, var ófræls hugsan og ætlan. Hann var góður familjumaður, men ikki eitt vanligt familjumenniskja. Lív hansara var bókmentir, samfelagsviðurskifti og hansara greinan av tí, sum hann sá og upplivdi. Frælsið at vera tann originalur, sum hann veruliga var, lá frammaliga. Hann gav í førum ilt av sær til tað trongskygni, sum hann upplivdi, var partur av tí føroyska samfelagnum. Hann segði mær undir einum av teimum nógvu løtunum, vit prátuðu saman í tilgongdini til filmin “Eitt dýpi av dýrari tíð”, at hann gjørdist lættur og kátur, tá ið hann hitti verulig listafólk, men hann kendi seg einsamallan, tá ið vinmenirnir Tummas Napoleon Djurhuus og Ólavur Michelsen doyðu alt ov tíðliga. Teir vóru skaldabrøður og

10

samskiftu um bókmentir í nógv ár, tá ið teir vóru ungir og leitandi. Persónliga var tað ein gáva at sleppa at tosa við Jens Paula um hansara lív og hansara arbeiði við bókmentum. Hetta eri eg sera takksom fyri. Samstarvið við Elina og Maud Heinesen og familjuna sum heild var eisini sera gevandi. Eg kann ikki lata vera við at halda, at Føroyar er eitt ov lítið land til primadonnur, sum listafólk í stóran mun eru, og eiga at vera. Tískil eiga vit størsta takksemi til henda úrmæling, sum skrivaði og segði okkum frá tí lívinum, sum her verður livað, bæði tá ið gongur við og tá ið gongur í móti. Við takksemi."

Gulla Øregaard

""Rekamaðurin" var helst tann, sum fyrst festi seg í minni mítt. Men Jens Paula lærdi eg at kenna hjá Jeffrei Henriksen í onkrari skemtiløtu. Upplivingin var framúr jalig, og vit hava hitst ofta síðan. Jens Paula upplivdi eg vinsælan, vitugan og samfelagsáhugaðan, kritiskan."

Símun av Skarði

"Vit báðir Jens Pauli stóðu við barrdiskin í Klubbanum og prátaðu um nøvn. Vit vóru skjótt samdir um, at hann heldur skuldið itið Janus Páll. Vit flentu. So letur í Jens Paula: - Ella tað superdanska Ib. Hann skuldi heldur verið doyptur Ib Heinesen. Meiri látur. Ein sera stuttligur maður!"

Bjørgfinnur Nielsen

"Sum eg kendi Jens Pauli elskaði hann at syngja og práta, at vera ósamdur og trætast. Men vinmaður var hann alla tína tíð og bestur, tá ið hann las fyri okkum úr ritverki tínum. "

Bergtóra Hanusardóttir

"Ikki kendi eg Jens Paula persónliga, hóast faðir mín kendi hann væl. Hinvegin møtti eg Jens Paula í skaldskapinum heilt frá ungum árum, og gjørdist eg beinanvegin bergtikin av honum.

Hansara sálarligu lýsingar av menniskjanum hava havt stóran týdning fyri meg og hava ríkað meg uppaftur og uppaftur. Men ongantíð gjørdist skaldskapurin so livandi og inniligur, sum tá Jens Pauli sjálvur las upp í útvarpinum."

N-Jón Ellendersen

"Ein dagin í 1 971 ringdi Jens Pauli til mín – eg arbeiddi í S.H. Jakobsen Radiohandli – og spurdi: ”Dugir tú at spæla sjónleik”. Eg hvakk við, tí eg hevði ongantíð hugsað um, at eg kanska dugdi at spæla sjónleik. Kortini má Jens Pauli hava vitað ella sæð okkurt. Vit kendust heilt væl frammanundan, og nú fór eg á pallin sum høvuðsleikari í ”Uppi í eini eikilund”. Eg var øgiliga bangin, tí fyri fyrstu ferð í lívinum skuldi eg eisini syngja alment. Jens Pauli hevði umyrkt ”Valsmelodi” hjá Nils Ferlin. Sangurin varð til ”Lættur í lund”. Jens Pauli fekk sjálvsagt yvirtalað svágin, Svenn Brimheim, at spæla guitar, og Svenn og eg mundu helst vera tann duo, ið riggaði best til júst tað høvið, tí vit valsaðu væl saman. Vit valsaðu so mikið væl saman, at hann – Svenn – í samrøðu okkara millum á Rás 2 í 2000 og nakað – fekk yvirtalað meg til at syngja sangin einaferð aftrat. Svenn setti guitarbeinið á ein krakk, spældi, og eg sang. Akkurát sum í 1 971 . Ótrúligt! Jens Pauli og eg vóru rættiliga góðir hvør við annan. Vit vóru vinmenn, helt eg. Men tað týdningarmesta við míni debut var, at Jens Pauli var kveikjarin hjá mær. Við Eikilundini ruddaði hann mær slóð til leiklutir í fleiri sjónleikum tey næstu árini, heilt upp í 80’ini. Jens Pauli hevði álit á mær, og tað var hann, sum vakti mín áhuga fyri leiklistini. Takk fyri, Jens Pauli góði, sáli!"

Sonne Smith

"Sanniliga legði smádrongurin vesturi í Sandavági sær lagið væl í geyma, væl hugdi hann at steinstólpuni og grátítlinginum, at bøgarðinum við teimum óteljandi steinunum, at dalinum, áunum og húsunum, teimum gomlu flagtaktu við tjørubræddum klædningi og teimum nýggju, sum lýsa bjartoygd í øllum litum. Og burturúr spurdist sannur skaldskapur."

Úr: Árni Dahl: Bókmentasøga I-III

11

HEYSTNÁTTIN Yrking eftir Jens Paula Heinesen, 1 951 , Varðin, bd. 31 .

Lag: Elin Brimheim Heinesen Legst á brekkur og varðar, tá dagurin varliga skýmir, eitt lag av háðandi myrkri, ið kemur, tá ljósið rýmir.

Deyðin er altíð kvirrur – tøgn gløðir honum úr eygum.

Náttin er hansara látur, ið vekir hamin hjá deyðum.

Livnar í vátum lyngi, á sýnum og gomlum gøtum.

Bøllutir steinar skakkir vakna á víðum fløtum.

Vindar, ið fara og koma, tættar og tungar nætur, suða í deyðum grasi, sum barnið móðurleyst grætur.

Livnar í svørtum botnum, í homrum og djúpum gjáum.

Vitleyst berst móti lofti látur úr tómum kráum.

Føðast og farast í hvirlum náttarljóð undir fjøllum.

Vaksa í mannahugum til súsan av ósæddum trøllum.

Deyðin – hin blánandi ævi – ótaldar glanandi gátur. Á háðandi heystarnáttum hoyrir tú hansara látur.

Føtur, ið bangnir ferðast á nátt yvir følnaðar urtir.

Rodnar ein kjálki í eystri, ið blæsur náttina burtur?

12

HVAT VILT TÚ?

Yrking eftir Jens Paula Heinesen, 1 962, Varðin, bd. 36 I Hvat vilt tú? Bøkur? Skaldskap?

Nei! Lívið? Ja, lívið vilt tú, hin unga og æviga framvøkstur, deyðanum vilt tú ann, týningini, aldurdóminum, ikki storminum, ikki ódnini, ikki briminum, ið brúsandi ásannar lívið og loypur ekka á hitt einoygda liðið.

At vilja lívið! Fátæka menniskja, minnist tú jarðskjálvtan í Agadir, Auschwitz, kennist tú við navnið.

Ja, eg kennist við mína eymd, mínar kloddar, mínar sáru hendur, mína stokkutu vist undir vetrarbreytini.

Eg veit, hvat rødd mín munar í briminum, sum brýtur millum Sirius og Koltursnakk, veit at orð míni hvørva í ódnini millum Golgatha og Hiroshima og kódna í storminum millum Sinanthropus og Goebbels.

II Veturin beljar úr látrunum brýtur inn yvir meg, hygg, nú skolar hann várið upp á sævarmálan, har liggur tað sum ein krossfiskur, sum ein njararvøttur, sum eitt rognkelsi í taranum og dregur summarið eftir sær.

Urðaroksin reyði, nú lýsir hann á grótinum, um eitt bil kalla børnini á heystið, ohoy, ohoy.

III Lívið er deyði og dáð svikræðið, stórt og vesælt, steinstólputitan og skalvalop. Áh, njararvøttur á sandi, við hesari tungu vitan halda vit undirgangin í skák og saman við árstíðunum treða vit treystliga lívsins ævigt aldandi ringdans.

13

EITT DÝPI AV DÝRARI TÍÐ Yrking eftir Jens Paula Heinesen, yrkt á vári 1 954, Varðin bd. 36.

Upprunaheiti: Hitt loynda dýpið.

Lag: Elin Brimheim Heinesen So verður sagt av monnum at lívið er markleys neyð eitt dýpi av gráum døgum og børn, ið biða um breyð Kanska er lívið sorgarlag kanska er lívið gott og kanska eg ein skínandi dag beri kenslu av myrkari nátt Í nátt er luftin so rein og klár bládjúp og ísandi køld foldin hvílir í hvítari tøgn og norðlýsið reisir sær tjøld Og vit mítt er fult av tonkum á ferð út á víðan veg at finna á miðleysu náttargongd tann vísdóm, ið uggar meg Men ongan vísdóm eg finni ið sigur tey sonnu orð Sum bløðandi fuglar falla tey aftur at hvítari for Tó eg veit at dýrgripir finnast og fjalast við gráan eim tá gentur og dreingir spenna sum folar í dans og gleim Tá barmur mín spentur av undran av eydnu, av tungari trá av iva og sorgarløgum Eisini, eisini tá :,: veit eg at lívið er gáva eitt dýpi av dýrari tíð sum øll skulu valla ígjøgnum rekast og villast inní :, :

14

SÓLEYAN Yrking eftir Jens Paula Heinesen prentað í stuttsøgusavninum "Aldurnar spæla á sandi", sum kom út í 1 969 . Lag: Elin Brimheim Heinesen Kvøldar á sundi, nátt er í nánd, sólin at havgeiri dregur, nátarnir flúgva at sovandi strond.

Minnini hava so kalda hond, ið kínur tær, tá ið tú svevur.

Streymar á sundi, streymar í mær broddur av drepandi iva, sum melur í klingur, bønar um svar.

Men dunið út úr gjáunum lær at okkum, ið elska, ið liva.

Tey spæla bert við okkum, lívsins kor, tær sælu, lygnandi løtur, nú lombini leika í grønari skor, og heimar smildrast við eittans orð, og sóleyan lýsir um fløtur.

Hátíðarhaldið endar við felagssangi Tann føroyski yrkjarin, sum Jens Pauli Heinesen mundi hava allarstørstu virðing fyri, var Christian Matras. Tí endar kvøldið við, at sungið verður:

DIMMIÐ Orð: Christian Matras. Lag: Jógvan Waagstein Nú nemur náttin við smærur.

Nú dimmir í blánandi líðum.

Nú hoyrist so náttarvarur ein meldur av ljódligum íðum.

Og áin um midnáttartíma slær doyvandi ljóð út um fløtur.

Og fólk eins og skuggar rýma um tún og um døggvátar gøtur.

Og fjallið hvílist í kvirru.

Bert dunið frá dimmilunda.

Nú durvar eitt hav í kyrru.

Til bóla seyðirnir stunda.

Nú blunda blóma og smæra.

Nú skýmir um røkur og líðir.

Ein varligur dráttur í tara Nú náttin um oyggjarnar sígur.

15

ÚR "LEIKPARTUR MÍN"

úr stuttsøgusavninum "Aldurnar spæla á sandi" "Ein gøta snúði seg niðan á nesið. Hesa gøtuna gekk eg dagliga. Ein kirkjugarður lá á leiðini laðaður úr gróti.

Nógvastaðni var garðurin hvítblettutur av fuglaskitti, og millum steinarnar høvdu starar og steinstólpur síni reiður. Grátítling og músabróður sá eg eisini og stóð stillur og hugdi at hesum elalítla fugli. Eg haldi, at eg smílkaðist, tí hann var so spelkin og bragdligur og støðaðist ikki eitt sekund. Hesin lítli neistin við velinum beint upp í loft var so fullur av áræði og kykum lívi, at menniskjað, sum stóð og hugdi at honum, mundi skammast eitt sindur. Alt í einum, sum hann fleyg og smeyg, gav hann sær stundir at standa í frið á einum steini og út úr honum spruttu fagrastu løg so hart og tónandi, at allar aðrar fuglarøddir fánaðu burtur. Har stóð hetta evarska lítla lívið mitt í tí strævna gerandisdegnum á einum steini og sang síni fragdarljóð fyri vinum og fíggindum og var, sum tann stóri meistarin, vaksin upp um alt, ið eitur sigur ella ósigur, fagnaður ella fyrigeving.

TAKK Takk fyri Degningsælið.

Takk fyri Yrkjaran úr Selvík og hví ikki Hina vøkru kvirruna.

Takk fyri mín margháttliga heila og Tú upphavsins heim, sum eisini er okkara, og fyri Gest og sjálvandi fyri Aldurnar spæla á sandi.

Stóra tøkk fyri Í aldingarðinum og Frænir eitur ormurin, tann goysandi ormin, ið bølir oman á hjørtum okkara.

Túsund takk fyri Rekamannin, hin alvísa rekamannin, hini eygu, ið gloymdu at sova, fyri Dropar í lívsins havi og skýggini og Tey telgja sær gudar og sjálvandi fyri Á ferð inn í eina óendaliga søgu, fyri títt Íkast og ikki minst fyri sjónleikirnar og løturnar millum teirra við óendaligari gremjan og girnd og ikki at gloyma Tann gátuføra kærleikan og alt, ið har hoyrir til.

Ein serstøk tøkk eisini fyri Eina ódeyðiliga sál og fyri mína skyld eisini fyri títt minsta komma.

Alexandur Kristiansen