´fk˛fefi
œfikÌk ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfir ÀT º¯k kLkÀkMk kxu˜Lke ykrÀ kMke
˜kufMkkrnÌfiLke Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk-y«fikMkfik kk E.Mk. 1980⁄ke ykhtºkELku
yuf⁄ke ƒw kzk ku{kt⁄ke kMkkh ⁄kE, ytrÌk{ kzk yk e Au.
ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi Mkt kkrÀÌk fh k flfikhu yu{˝u ykrÀ kMke˚ku k{kt
´ u˛ ffikuo Ìfikhu su{Lkk ftX{kt yk Áknw{q’fi kLk {kiræf MkkrnÌfi nÌkwt yu ]ÿku
fi{fikoÀkLkk fkh˝u y MkkLkLkk ykhu yk eLku Qºk nÌkk yLku Lk e ykrÀ kMke
kuZe kkuÌkkLkk {kiræf MkkrnÌfi⁄ke rÀLk-´rÌk-rÀLk r {wæ ÁkLke hne nÌke. yk k
ÁkÀ˜kÌkk fiw¯kLkk ´rÌkfq§ MktÚu¯kku{kt Lkk˛ kk{Ìkk Áknw{wæe-ÁknwM Y ke ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLku Ák[k k yu{˝u {¨{ rLk˝ofi ffikuo. yk⁄ke ykhtº{kt yu{˝u su ftXMkt kÀk ´k Ìk ⁄kE yu fi⁄kkÌk⁄k ´¯kx fhe. khtÌkw S LkLkk ytrÌk{ kzk yk ftXMkt kÀkLku kwLk: Ìk kkMk k, kkXktÌkhku ´k Ìk fh k, Àhuf ¯k˙t⁄kLke y«fikMk-ºqr{fk ˜æe ÌkuLkk ´fkhku-M Y kku-rMkÿktÌkku rLkfiÌk fhe, y˜¯k yrÀ kMke ˜kufr „k˜kufMkkrnÌfi˛kÜ h[ k ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯kh Mk{˚k yuf ´f’ k {qıfiku. yk ´f’ kLkk LkuÚ Lke[u, Lke[u ´{k˝uLkk ¯k˙t⁄kku ´¯kx ⁄kfik Au : (1) ºe˜kuLkkt Mkk{krsf ¯keÌkku, 2012 (2) ºe˜kuLke ne- kÌkkukhÌkkyku, 2017 (3) ºe˜ ykrÀ kMke {kiræf ykœfikLkku, ætz-1, ætz-2, 2018 (4) ºe˜e {kiræf {nkºkhÌk ºe˜kuLkwt ºkh⁄k, 2020 (5) ºe˜e {kiræf hk{kfi˝ hkÏ{ MkeÌk{kLke khÌkk, 2020 (6) ºe˜e {kiræf {nkfk‘fi ¯kwshktLkku yhu˜ku, 2020 (7) ºe˜e {kiræf {nkfk‘fi hkXkuh khÌkk, 2020 (8) ºe˜ ykrÀ kMke {kiræf ¯keÌkf⁄kk-f⁄kk¯keÌkku, 2022 (9) ë˜kufí Mkt{Ìk ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ, 2022 (10) W•kh ¯kwshkÌkLkk ºe˜ ykrÀ kMkeykuLkwt M kÌkt fi yktÀku˜Lk, 2023 (11) ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke {khe Mkt˛kuƒLkMkt kkÀLk-y«fikMkfik kk, 2023.
E.Mk. 1980⁄ke yks MkwƒeLkk yu{Lkk fkfioLkwt r nt¯kk ˜kufLk fheyu Ìkku k˝ yu{˝u LkkUÊfiwt Au yu ´{k˝u ëftX uÀí su e ykrÀ kMke ˜kuf¯kt¯kkLkkt ˜kufkLkwY k r r ƒ yLkuf M Y kku su kt fu 4 ºe˜e ˜kuf{nkfk‘fiku, 21 ˜kufkœfikLkku, 800 ˜kuf¯keÌkku-f⁄kk¯keÌkku, yLkuf ¯kw Ìk ˜kuf{t kku, kwhkf⁄kkyku-˜kuff⁄kkyku ¯kuhu ¯kwshkÌke ˜kufMkkrnÌfi˚ku ku knu˜e kh ´ u~fikt Au. yk MkÀe{kt º¯k kLkÀkMk kxu˜ Ókhk Mkt kkrÀÌk ⁄kfiu˜w W•kh ¯kwshkÌkLkk ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksLkwt ˜kufMkkrnÌfi sux˜wt y«fikMkkfi Au yux˜wt yLfi r MÌkkhLkwt
ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi fu ¯k˙k{e˝ ˜kufMkkrnÌfi y«fikMkkfiwt Lk⁄ke. M fit Mkt kkÀf yLku yLfi yk r ªkfiLkk y«fikMke r ÓkLkkuyu ´¯kx fhu˜k ¯k˙t⁄kkuLke Mktœfik k˝ ˝e Au.
LkM h (2004), Mkt kk., zkÏ. Ák§ tÌk ÚLke; ºe˜e MkkrnÌfi : yuf yÊfifiLk (2009), Mkt kk. zkÏ. nMkw fikrøkf; Study in the Tribal Literature of Gujarat, Ed. by Bhagvandas Patel, by Hasu Yajnik (2004); ºe˜e {nkfk‘fiku : yuf {q’fiktfLk (2011), Mkt kk. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜; ykrÀ kMke yku§æ (1999), zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜; ykrÀ kMke ÚLk kÀ yLku r˛¸ {nkfk‘fiku{kt Lkkhe (2005), zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜; ˛kuƒMkt kÀk (2008), zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜; {khe ˜kuffik kk (2006, 2010, 2011) {khe ykLktÀfik kk (2014), ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ (2002), ºe˜ ykrÀ kMke {kiræf ¯keÌkf⁄kk-f⁄kk¯keÌkku (2022), zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜; ºe˜e MkkrnÌfi: f]rÌk yLku MktMf]rÌk (2009), zkÏ. Àe kf kxu˜; ë{nkºkhÌkí yLku ëºe˜kuLkwt ºkh⁄kí ñ Lkkhe kk kku (2015), nªkoÀk ˛kn; º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk ˜uæku (2023), Mkt kkÀf : ´u{S kxu˜; ºe˜e {kiræf MkkrnÌfi: yuf y«fikMk (º¯k kLkÀkMk kxu˜ Ókhk Mkt kkrÀÌk ºe˜e Mkt kÀkLkk MktÀºo{kt) (2022), Mkt kkÀf : zkÏ. À˛h⁄k kxu˜; ºe˜e {kiræf MkkrnÌfi (¯keÌkku-ykœfikLkku{nkfk‘fiku) : yuf M kÊfikfi (2024), ætz-1, 2, Mkt kkÀf : zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜ : LA MUSIQUEDES ARAVALLI (2023) £uL[, yLkw. {kuEÕ hMke k˜k; {khe ˜kuffik kk : r {˛o (2016), zkÏ. ´u{S kxu˜; Printed Words (2012), by G. N. Devy ¯kuhu su kt kwMÌkfku{kt yk ºe˜e MkkrnÌfi kwhku¯kk{eyku, Mk{fk˜eLkku yLku yLkw¯kk{eyku Ókhk y«fikMkkE-r u[kE, ƒw Ws{k§wt ÁkLke ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke M Ìkt k ƒkhk Ìkhefu M efkh kk{e ¯kwshkÌke ˜kufMkkrnÌfi˚ku ku M⁄k kkfiwtAu.
W khktÌk fux˜ktf {nkfk‘fikuLkk yt¯k˙uS, £U[, ÆnÀe, hksM⁄kkLke, Ákt¯kk§e, {hkXe, Lku kk§e, ktÚÁke ¯kuhu ºkªkkLkk yLkw kÀku ⁄kfe yuf æq˝k{kt hnu˜wt ºe˜e ˜kufMkkrnÌfi hkªxŸefi yLku yktÌkhhkªxŸefi ˚ku ku knkU[eLku kkUækfiwt Au. yk yLku ykx˜wt Ákƒwt fkfio ¯kwshkÌkLkwt fkuE r Ôr „k˜fi k˝ Lk⁄ke fhe ˛ıfiwt. yk r h˜ fkfioLku ƒk Awt yLku º¯k kLkÀkMk kxu˜Lku yrºLktÀLk kkX Awt.
zkÏ. sfiuLˇÆMkn ÚÀ {nk{k k, ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e
M fefi
MkLk 1980{kt yk Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀfu ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksLkk {kiræf
MkkrnÌfi(˜kufMkkrnÌfi)Lkk Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLkLkku ykhtº ffikuo nÌkku Ìfikhu yk yh ’˜e knkze ´Àu˛ ´f]rÌkLkk iº yLku ëykrÀ kMke ˜kufíLkk ytÌk:Mk• ⁄ke ºfikuo ºfikuo nÌkku. ªkko yLku MktÌku zwt¯khku, LkÀe-Lkk§kt, yLku fuzeyku r r ƒ Y kku ƒhe ˛kuºe QXÌkkt. MktÌku ˛e{§k, fuMkwzk yLku hkurnzk ¯kw˜kÁke-fuMkhe Vq˜ku⁄ke ´s§e QXÌkk yLku kqhku knkze-´Àu˛ Mkw¯ktƒ⁄ke {nufe QXÌkku.
Ìkk. 25-6-1980Lkk hkus ˜¯LkkuÌMk {k˝ k yLku ˜¯Lk¯keÌkku Mkt kkrÀÌk fh k Mku krLkfuÌkLk yk©{˛k§k, æuzÁk˙ÒkLkk r „k⁄keo zkÃkkºkE h˝{ku˜ºkE
ækuærhfik Mkk⁄ku ÀktÌkk Ìkk˜wfk(rs’˜ku : ÁkLkkMkfktXk)Lkk MkktZwMke ¯kk{u sÌkkt Ìkkhf ÁkƒkºkE ºut{kºkE ÁkwÁkrzfikLkk {kxeLkk ¯kku§kLke Mknkfi⁄ke MkkÁkh{Ìke LkÀe yku§t¯k kLkku ´Mkt¯k ÁkLku˜ku. yk Mk{fiu yk Ìkk kqh {khe S LkLkifik MkkÁkh{ÌkeLkk {Êfis§{kt s zq˜ ⁄k kLke Ìkifikhe fhe hne nÌke. khtÌkw, S LkLku nkuz{kt {qfe ykrÀ kMkeyku s nu{æu{, rfLkkhu ˜E yk u˜k. yk Mk{fiu {Lku ë˜kufíLkk ytÌk:Mk• {kt À˛oLk ⁄kfiu˜kt. ˜kufMkkrnÌfiLkwt Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk fh k yk u˜k {Lku ykrÀ kMke ˜kufu s W¯kkhe ˜eƒu˜ku. {Lk{kt ¯k˙tr⁄k Áktƒk k ˜k¯ke fu {khk ˛uªk S LkLkku Mkk[ku yrƒfkhe Ìkku yk ë˜kufí s Au. Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk{kt su{ su{ {w~fu˜eyku yk Ìke ¯kE Ìku{Ìku{ yk ¯k˙tr⁄k Ák§ kLk ÁkLk k ˜k¯ke. MkkÁkh{ÌkeLkk rfLkkhu {Lku ˛uªk S LkLkwt f{o˚ku k ˜kÊfiwt yLku yk{ ˜kufMkkrnÌfiLkwt Mkt˛kuƒLkMkt kkÀLk fh k ëykrÀ kMke ˜kufí{kt {khku kwLksoL{ ⁄kfiku. (ykLke r ¯kÌku kÌk
{khe ˜kuffik kk, ´fh˝-6 yLku yk ´Mkt¯kLkku W’˜uæ yk kwMÌkf{kt k˝ ffikuo Au.)
* * * yk kAe W•kh ¯kwshkÌkLkk æuzÁk˙Òk yLku ÀktÌkk Ìkk˜wfk{kt ˚ku kfkfio ykhtºe ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksLku ykÌ{kMkkÌkT fhÌkku ¯kfiku Ìfikhu {Lku Mk{Úfiwt fu ë˜kufí ñ ëykrÀ kMke ˜kufí Ìkku r hkx Au. yuLku nÚh nk⁄k- k¯k {wæ Au. k˝ yu f˛wt ˜æÌkku Lk⁄ke; yLkwº Au. yk yLkwº -{nk¯kk⁄kk yk¯kk{e kuZeLku fnu Au. yk {kxu yu ftX⁄ke Ákku˜u Au, ¯kkfi Au. nk⁄k⁄ke k„ku ¯kkzu Au yLku Mkk{qrnf [h˝u, kqhe QÚo Mkk⁄ku W{§fkºuh Lkk[u Au. ftX, Mkt¯keÌk yLku Lk]ÌfiLke r kr ƒ f§k; W khktÌk yu{kt k oLkwt kÌkk h˝ yLku Àu khLke yx§ ykM⁄kk; kkAk Mkk{qrnf ”Àfi{kt QA§Ìkk rLk‘fikos ºk ku ! yk ºk ku k˝eLkwt Y k ˜E yMktœfi ƒkhkyu hMku Au; nu Au. yk k˝eLkkt k˝ yLkuf Y kku-M Y kku ! {Lku yu k˝ Mk{Úfiwt fu knf yk MkkrnÌfi {kiræf kht khkLkk knfÚ˝fkh kkMku⁄ke yLkwfh˝ Ókhk Ákk’fik M⁄kk-rf˛kuhk M⁄kk⁄ke s {kiræfY ku ´k Ìk fh k {ktzu Au. yu {kuxe fiu yk kq ofk˜eLk {kiræf kht khk ÌkuLkk Mkk{krsfƒkä{f MktÀºo Mkk⁄ku r[•k{kt ˜ELku S Au. k o-´Mkt¯kLkk kÌkk h˝{kt Mknkfif hkr¯kfikLke {ÀÀ⁄ke ÌkuLkk r[•k{kt hnu˜e f]rÌk Mk{ksLku yrº´uÌk y⁄ko{kt {kiræf f˜kÌ{f Y k ƒhu Au.
˜kufkœfikLkku-˜kuf{nkfk‘fikuLkwt {kiræf f˜u h yÌfiLÌk Àe yLku ˜kuf k„ku Mkt˜¯Lk nkufi Au. yk e Àe f]rÌkykuLkkt f⁄kkLkf r[•k-M{]rÌk{kt ytrfÌk fhe ˛fu yLku k„Mkt¯keÌk{kt fki˛’fi ´k Ìk fhe ˛fu yu e ‘fi¬ıÌk s ˜kufkœfikLkku˜kuf{nkfk‘fikuLkku knf-¯kkfif ⁄kE ˛fu Au. yk⁄ke ˜kufkœfikLkku-˜kuf{nkfk‘fikuLkk knf ¯kkfifLke Mktœfik Mk{ks{kt {fikorÀÌk nkufi Au. {kiræf kht khk{kt⁄ke ´k Ìk fhe, {kLkMk{kt nLk fhe, ˜kufMk{wÀkfi Â[u su ¯kkfi A Ìku ‘fi¬ıÌk ºe˜ Mk{ks{kt ëMkkƒí-Mkkƒw fu ëºku kkí-ºq k Ìkhefu yku§ækfi Au. ˚k kfkfio Àhr{fikLk {khk {kLkMk{kt yu ÁkkÁkÌk M k¸ ⁄kE fu ´r˛¸ ‘fi¬ıÌk Mksof kkuÌkkLke ‘fi¬ıÌk¯kÌk yLkwºqrÌkyku{kt⁄ke f˜kf]rÌk Mksuo Au flfikhu knf Mkkƒw {kiræf f]rÌk kht khk{kt⁄ke ´k Ìk fhe {kLkMk{kt ¬M⁄kh fhu Au; rLkfiÌk fhu Au. yk⁄ke ªkoLkk …Ìkw[¢ yLku S Lk[¢ ´{k˝u yk Ìkk k o-´Mkt¯ku knfLkk r[•k{kt ¯keÌkkuLkkt Õh˝kt Vqxe Lkef§u Au, ˜kufkœfikLkkuLke LkÀeyku nu k ˜k¯ku Au yLku {nkfk‘fikuLkk {nkMkk¯kh QA§ k ˜k¯ku Au. * * *
yÌfikh Mkwƒe {U ºe˜ Mk{ksLkk M Y kLku Ú˝ k ˜kuffik kk fhe nÌke.
yk⁄ke ÁkkÃk rLkhe˚k˝ku yLku ´&Lkku•khe kÿrÌk⁄ke fk{ [k˜Ìkwt nÌkwt. n {khu Mkkƒwºku kk knfLkk yktÌkh-s¯kÌkLku Ú˝ k {kxu fik kk fh kLke nÌke. yk fik kk {Lku fi˜kMk-{kLkMkhku hLke fik kk⁄ke k˝ ÀkuÃk˜e(fX˝) ˜k¯ke. fi˜kMk-{kLkMkhku hLke
fik kk{kt Ìkku r ªk{ ºki¯kkur˜f kfiko h˝Lke {w~fu˜eykuLkku Mkk{Lkku fhe fi˜kMk{kLkMkhku hLkk ÁkkÃk M Y kLkkt À˛oLk fh kLkkt nkufi Au yLku yuf s fik kkyu ÌkuLkkt À˛oLk ⁄kE ˛fu Au. su{su{ {khwt ykrÀ kMke {kiræf MkkrnÌfi(˜kufMkkrnÌfi)Lkwt
Mkt˛kuƒLkLkwt ˚ku kfkfio yk¯k§ ƒÌkwt [k’fiwt Ìku{Ìku{ {Lku yu MkÌfi Mk{Úfiwt fu ˜kuf{nkfk‘fiLkk ¯kkfif-f⁄kf knfLkk ë{kLkMkMkhíLkkt À˛oLk fh k Ìkku yLkuf
fik kkyku fh e kzÌke nkufi Au. yuf⁄ke ƒw {nkfk‘fiku fÏMkuxTMk kh {wrˇÌk fh kt nkufi Ìkku ªkkuo Mkwƒe fik kkyku fh e kzÌke nkufi Au. yk fkfio{kt fux˜e MkV§ Ìkku fux˜ef rLkªV§ fik kkyku k˝ nkufi Au. rLkªV§ æu kku{k nÌkk˛ Lk ⁄kÌkkt fik kkLkk kr k ºk Mkk⁄ku Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf yk¯k§ ƒu Ìkku s yu kkuÌkkLkwt ˜˚fi kkh kkze ˛fu Au yu ˚ku kfkfioLkk yLkwº ku⁄ke {Lku Mk{Úfiwt.
ykrÀ kMke Mk{ks Mkk⁄ku ykuÌk´kuÌk ⁄kÌkkt {Lku yu ´ÌkeÌk ⁄kfiwt fu ‘fi¬ıÌk
Mksof f]rÌkLkk MksoLk kAe f]rÌk yLku Ìku{kt yk Ìkk kk kku-[rh kkuLku ºq˜e sÌkku
nkufi Au. rs kÌkk S Lk Mkk⁄ku ÌkuLkku yLkwÁktƒ hnuÌkku Lk⁄ke. flfikhu ºe˜e ˜kufMkkrnÌfiLkku Mkkƒw- knf-f⁄kf-¯kkfif kqhe Mkk{krsf ƒkä{f {kiræf kht khk
{kLkMk{kt ˜ELku S Au. Ìku{kt yk Ìkkt [rh kku- kk kku Mkk⁄ku ÌkuLkku MktÁktƒ S Lk
kfiOÌk hnu Au. ÌkuLkk {kxu yk kt Ài e [rh kku MkS {kLk ku su kt nkufi Au. knf yk k ƒkä{f [rh kkuLkk Àw:æu Àw:æe yLku Mkwæu Mkwæe ⁄kÌkku nkufi Au. Ìku⁄ke knf ºsLk khÌkk MkºkLkwt {LkkuhtsLk fh k fu f⁄kkhMk kkuªk k {kxu Lk⁄ke ¯kkÌkku. Ìku rLkÚLktÀ {kxu k˝ Lk⁄ke ¯kkÌkku. khtÌkw, Mk{ksLkk ækMk ƒkä{f-Mkk{krsf ´fikusLk {kxu ¯kkfi Au. ( ƒw r ¯kÌk {kxu swyku ë˜kufí Mkt{Ìk ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ (2022) º¯k kLkÀkMk kxu˜, ´fh˝-12-13 ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯kh) * * * kht kh Mkkƒw-ºku kk ¯kkfifku-f⁄kfkuLkk MkktrLkÊfi{kt hnu k⁄ke yu økkLk ⁄kfiwt fu yu{Lkk {kLkMk{kt {kiræf Y ku hnu˜wt Mk• ˛e˜ Áknwykfik{e-Áknw{q’fi kLk MkkrnÌfi ´k Ìk fh n˛u Ìkku {Lku Mkk[k {Lk⁄ke ëÚu¯kí ˜k¯k ku ÚuE˛u. Ìkku s nwt ë˜kufí º˝e sE ˛fe˛. ¯kfik kAe k˝ ˜kuf M efkh˛u Ìkku s ˜kufLke W kkMkLkk ⁄kE
˛f˛u. knf-{krnÌkeÀkÌkk {khk {k⁄ku hÀ nk⁄k {qfu {kxu {khk kkuÌkkLkk Mk{ksLkk
œfik˜ku, {kLfiÌkkyku, ˜˝ku Akuze ÌkuLke Mkk⁄ku ƒ{oLkk r kÌkk-ºkE-{kÌkk-ÁknuLkLkk
MktÁktƒku M⁄kk k k kz˛u. Ìkuyku {khk kh MLkun hMkk e ˜ktÁkku Mk{fi Mkwƒe ¯kkÌkkLkk[Ìkk hnu {kxu {khu k˝ Ìku{Lke ‘fi¬ıÌk¯kÌk-Mkk{krsf-ykä⁄kf {w~fu˜eyku{kt
Mknkfif ⁄k kz˛u. yux˜wt s Lkn™ khtÌkw, Ìku{Lkkt {kLkMkMkh ykLktÀ⁄ke rn˜ku§k ˜u {kxu Ìku{Lku Mknkfif hkr¯kfikykuLke k˝ {khu ykhkƒLkk fh e kz˛u. ªkkuoLkk Ìk k kAe yk Ákƒe ˛kherhf-{kLkrMkf-ºk kÌ{f krh¬M⁄krÌkyku{kt⁄ke kMkkh ⁄kfik kAe Mkkƒw-ºku kk ¯kkfifLkk {kLkMk-Mkhku h{kt hnu˜kt f]rÌkY ke f{§ku {khe ©‘fi·~fi fuMkuxku kh y Ìkh˝ fheLku æe˜ k ˜k¯fikt nÌkkt. ( ƒw r ¯kÌk {kxu swyku, ë˜kufí Mkt{Ìk ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ (2022), zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜, ´fh˝-13 yLku 14, ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯kh)
MkLk 1983{kt W•kh ¯kwshkÌkLkk æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLkk Áknurzfik ¯kk{{kt⁄ke yhu˜kLkk Mk{⁄ko ¯kkfif ¯k{kh S kºkE Õk˜kºkELkk {wæ{kt⁄ke rÀ k§eLkk k Mk{fiu Ê rLk{wrˇÌk fh kLkku ykhtº ffikuo. Áku xqtfkt ˜kufkœfikLkku ( khÌkk) yLku Àe ë¯kwshktLkku yhu˜kuí {nkfk‘fiLkwt Ê rLk{wˇ˝ kqhwt ⁄kÌkkt{kt Ìkku 70 ªko kkh fhe [qfu˜k yhu˜kLkk Mk{⁄ko ¯kkfif S kºkE ¯k{kh y MkkLk kkBfik nÌkk yLku Ìku{Lkk ftX{kt hnu˜kt ÁkeÚt 9 ˜kuf{nkfk‘fiku Ìku{Lke Mkk⁄ku fk§ƒ{o kkBfikt nÌkkt. yk kÌk kk{u˜k {khu {Lk yk yuf {kuxe MkktMf]rÌkf-Mkkrn¬Ìfif nkuLkkhÌk nÌke. Lku {khu Ák keMk fkuXu Àe k ⁄kfik fu furBÁk˙s fiwrLk äMkxeLkk flnkÏLk ¬M{⁄kLke krh kkxeyu fu ~fik{ {Lkkunh kk¤zufiLke su{ yuf s {nkfk‘fiLkkt ƒw Lku ƒw kkXktÌkhku {u§ k hne˛ Ìkku yuf Áku s ˜kuf{nkfk‘fiku Mk{fk˜eLk Mk{fiLke Ú§{kt VMkk˛u. ÁkkfeLkkt Ákƒkt Ú§Mk{uÌk Qze s˛u.
S kºkE ¯k{kh su k ÁkeÚ yhu˜k ¯kkfifLke ˛kuƒ ykÀhe Ìkku kwhk˝e ykrÀ kMke kuZe y MkkLkLkk ykhu yk e Qºe nÌke yLku ÁkÀ˜kÌkk fiw¯k MktÀºo{kt Lk e kuZeLku S Lkfik kLkLkk s ¯ktºeh ´&Lkku Qºk ⁄kfik nÌkk yu k MktÚu¯kku{kt kq oÚu kkMku⁄ke ftXMkt kÀk ´k Ìk fh k Mk{fi ˛¬ıÌk yLku ©ÿk hÃkkt Lk nÌkkt. * * * yk k ÁkÀ˜kÌkk fiw¯kLkk ´rÌkfq§ MktÚu¯kku{kt Lkk˛ kk{Ìkk Áknw{wæeÁknwM Y ke ˜kufMkkrnÌfiLku Ák[k k {khk {Lku {¨{ rLk˝ofi fhe yt¯kÀ k¯k {qıfiku fu {§Ìkk {krnÌkeÀkÌkkykuLkk {kLkMk{kt hnu˜e ˜kufMkt kÀk Ìk kkMke[fkMke fiku¯fi ¯kkfif-f⁄kf {krnÌkeÀkÌkk ˛kuƒe Ê rLk{wˇ˝ fhe, ÁkeÚ Mk{⁄ko {krnÌkeÀkÌkk
¯kkfif-f⁄kfLku ˛kuƒ k ˜kuffik kk ykhtº e. Ìkku s ºe˜ MktMf]rÌk-Mk{ksLkk MktÀºo{kt ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLkwt yuf {kLkr[ k M k¸ ⁄k˛u. yk {kLkr[ k ºr ªfiLke kuZe {kxu y«fikMkLkku r ªkfi ÁkLke ˛f˛u.
yk rLk˝ofi kAe ˜kufMkkrnÌfiLkk swÀk swÀk ´fkhku M Y kku ´{k˝u fiku¯fi
¯kkfif ºku kk-MkkƒwLku ˛kuƒ k, Ìku{Lkk r{Ús-æw{khLku Sh e ÌkuLkk {kLkMk{kt fux˜wt MkkrnÌfi Au Ìku Ú˝ k, ftX{kt⁄ke {kiræfY k ƒh k Mknkfif ˜kufMkt¯keÌkLkkt
k„ku Mkk⁄ku ÌkuLkku yLkwÁktƒ, khÌkk-f⁄kk{kt yk Ìkkt [rh kku Mkk⁄kuLkku ÌkuLkku MktÁktƒ
ñ yk Ákƒwt Ú˝ k {kxu r ÔkMk Mkt kkrÀÌk fhe yk knu˜kt LkkUÊfiwt Au yu ´{k˝u fi˜kMk-{kLkMkhku h⁄ke k˝ y he Ìku{Lkk yktÌkh{LkLke fik kk ykhtºe. yk Ákƒwt {kiræf MkkrnÌfi {u§ k Ìku{Lku Mknkfif hkr¯kfikLke {tz§e Mkk⁄ku ªkkuo Mkwƒe ¯kkÌkk
hkæe k o-´Mkt¯kLkk Mkk{krsf-ƒkä{f kÌkk h˝{kt ¯keÌkku, f⁄kk¯keÌkku, {t kku, ˜kuff⁄kkyku- kwhkf⁄kkyku, ˜kufkœfikLkku-˜kuf{nkfk‘fik ¯kuhu Ê rLk{wrˇÌk fh k, Ê LfiktfLk kh⁄ke r˜ fitÌkh fh k yLku y«fikMk Mk{uÌk ˛kÜefi kkX Ìkifikh fh k Ìk⁄kk yk Áknw{wæe {kiræf MkkrnÌfiLkk ´fkhku-M Y kku-rMkÿktÌkku rLkfiÌk fh k Ìk⁄kk ´fkr˛Ìk fh k 30 ªkoLkwt Ìk k ykÀfiwO. ( ƒw r ¯kÌk {kxu swyku, ºe˜e {kiræf {nkfk‘fi, ¯kwshktLkku yhu˜ku (2020), º¯k kLkÀkMk kxu˜, M fefi, ¯kwshkÌk
MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯kh) yk Ákƒe {kLkrMkf-[iÌkrMkf yLku ˛kherhf ÁkkÁkÌkku {khe Mkk{u ÁkÀ˜kÌkk fiw¯k-MktÀºo{kt Mk{fiLkk Mkk{k kqhu Ìkh kLkk {kuxk kzfkhku ÁkLkeLku yk e. yk{ fk§ Mkk{u ÕqÕeLku …Ìkw[¢ yLku S Lk[¢ ´{k˝u yk Ìkk k o-´Mkt¯kku ´{k˝u Mkkƒw-ºku kk yLku ˜kufMk{wÀkfiLke Lkkrº{kt⁄ke ´¯kxÌke ë˜kuf uÀí Mk{kLk ftXMkt kÀk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk Ákƒk ´fkhku M Y kku Mkk⁄ku 1500 ykÏrzfiku yLku 50 r rzfiku fuMkuxku kh Ê rLk{wrˇÌk fhe. yk ˜kufMkt kÀkLkk ykƒkhu ºe˜e yLku ÌkuLkk ¯kwshkÌke, ÆnÀe, yt¯k˙uS, £ut[ yLku Ákt¯kk§e, hksM⁄kkLke, ktÚÁke yLkww kÀku Mkk⁄ku 60 kwMÌkfku ´¯kx ⁄kfikt Au. S Lk[¢Lkk MktÀºo{kt r [khÌkkt Ákk’fik M⁄kkLkku ëE˜kuí (nk˜hzkt), Ìkhw˝k M⁄kkLkkt ¯kkurXfik (´u{e) r ªkfif ´˝fi¯keÌkku, fiw k M⁄kkLkkt ˜¯Lk yLku {u§kLkkt ¯keÌkku, ¯keÌkf⁄kkyku, f⁄kk¯keÌkku, ´kiZk M⁄kkLkkt Ìku§æeLkkt ¯keÌkku, {]Ìfiw Mk{fiLkkt ëhwt¯kktí ({hrMkfik), {h˝ku•kh Mk{krƒLkk ˜kuf{t kku yLku ˜fikÌ{f ¯k„{kt fnu kÌke Mk]r¸MksoLk r ªkfif kwhkf⁄kkyku (r{⁄Mk); …Ìkw[¢ ´{k˝u yk Ìkk k o´Mkt¯kkuLkk MktÀºo{kt r [khÌkkt ¯k˙eª{Lke ¯kkuh yLk n¯k(Ákkƒk)Lkkt ƒkä{f¯keÌkku,
ykMkku {kMkLkk rÀ k§eLkk yhu˜k ({nkfk‘fiku), fkhÌkf {kMk{kt ºqÌk-´uÌk fkZ kLkk {t kku-huzeyku, ºkÀh k-{nk {kMk{kt {ktz k{kt yk Ìkk {nk{k¯keo (ƒq§kLkku kkx) su k [kuœæk kkx yLku fkÏÁkrhfik XkfkuhLkk {u˜k kkx Mk{fiu fh k{kt yk Ìkkt ƒkä{f yLkwckLkku{kt ºsLkLkk Zk§ kh ÌktÌkw M h k„-ÌktÁkqh yLku [{o Ìkk˜- k„ Mkkt¯kku kh ¯kk k{kt yk Ìkkt ºkh⁄k (ºe˜e {nkºkhÌk), hkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkk (ºe˜e hk{kfi˝), hkXkuh khÌkk su kt {kiræf {nkfk‘fiku yLku Y kkthkÏ˝e, Ìkku§ehkÏ˝e, MkrÌkfiku ækÌkw, ˜k˜w-yrhÀk, nk˜kunqhku, fkÏÁkrhfiku Xkfkuh, Àu hktLkku Xkfkuh su kt 21 ˜kufkœfikLkku Ìk⁄kk {nk {rnLkkLkkt Ìkkt{˝kt({kLkÌkk)Lkkt ƒkä{f¯keÌkku Mk kO¯kY k{kt knu˜e kh ¯kwshkÌke yLku ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi˚ku ku ´ u~fikt Au. yk⁄ke ykrÀ kMke {kiræf MkkrnÌfi ¯kwshkÌk yLku ºkhÌkefi ˜kufMkkrnÌfi˚ku ku yuf M Ìkt k ƒkhk Ìkhefu fkXwt fkZ‚wt Au. ˚ku kfkfioLke V˜rMkrÿ Mk Lk ˚ku kfkfio Ókhk Mkt kkrÀÌk fhu˜ yLku ´fkr˛Ìk 31 ˜kuff⁄kkykukwhkf⁄kkyku, 47 ˜kuf{t kku, 1000 ¯keÌkkuLke kt¬ıÌkyku yLku fuMkuxTMk ¬M⁄kÌk ftXMkt kÀkLku ÊfikLk{kt Lk ˜Eyu yLku VıÌk ´rMkÿ 21 ˜kufkœfikLkku, 4 ˜kuf{nkfk‘fiku, 4 f⁄kk¯keÌkku yLku 1 yhu˜kLke kt¬ıÌkyku yLku y⁄kko (¯kufi Vfhk)Lke ¯k˝Ìkhe fheyu Ìkku k˝ yk ˜kufMkt kÀkLkk ¯kkfifkuyu yk M Y kkuLke 38964 kt¬ıÌkyku (19482 fzeyku) ¯kkE Au yLku 1377 y⁄kko ˜fikÌ{f ¯k„{kt fÃkk Au. yk ÁkkÁkÌk s ´rÌk kkrÀÌk fhu Au fu ¯kwshkÌk fu ºkhÌk{k fkuE ˜kufr „kr Àu yk k Mk{⁄ko ¯kkfifku kkMku⁄ke ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksLke ykx˜e MkÌ ˛e˜ ftXMkt kÀk ´k Ìk fhe Lk⁄ke yuLkku W’˜uæ zkÏ. nMkwfikrøkf yLku zkÏ. Ák§ tÌk ÚLkeyu ë LkM hí, 2004 (´fk˛f : ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯kh){kt ffikuo Au. {U W•kh ¯kwshkÌkLkk ÀktÌkk yLku æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfk{kt MkÌkk zwt¯khe ºe˜ ykrÀ kMkeyku{kt ªkoLkk …Ìkw[¢ yLku S Lk[¢ ´{k˝u yk Ìkk k o-´Mkt¯ku ¯k kÌke yLku fnu kÌke ftX kht khk ˚ku kfkfio Ókhk Mk kkrÀÌk fhe Ákƒk s ´fkhkuLkkt M Y kku-rMkÿktÌkku Ìku{Lkk Mk{ksS LkLkk MktÀºo{kt rLkfiÌk ffikO Au. su M Y kkurMkÿktÌkku {khkt ´fkr˛Ìk ºe˜e ftXMkt kÀkLkkt swÀkt swÀkt kwMÌkfkuLke ºqr{fk{kt yk˜uœfikt Au. ytÌku ºe˜ Mk{ksLke {kiræf ˜kufMkt kÀkLkku Ìku{Lkk Mk{ksS LkLkk MktÀºo{kt kwLk: y«fikMk fhe ëykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi˛kÜ(2020) yLku ë˜kufíMkt{Ìk ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ (2022) hÂfikt Au.
* * *
yksu 40 ªko kAe krh ÌkoLk˛e˜ s¯kÌk{kt ˝wtÁkƒwt ÁkÀ˜kfiwt Au. ÌkuLkku
´ºk ykrÀ kMke r MÌkkhku{kt k˝ ‘fik fiku Au. ÀktÌkk-æuzÁk˙ÒkLkk ykrÀ kMke r MÌkkh{kt ªkkofk§u kkrhÚÌkLkkt kwª kku⁄ke {nufÌkk ´f]rÌk{trzÌk knkzku fiw k r ƒ kLkk {k⁄kk su k Ákkuzk ÁkLke ¯kfik Au. ykˇoÌkk⁄ke yk fkhÌkk {kuhLkk xnwfk ºh [ku{kMku
MkwfkE ¯kfik Au. [ku{kMku ÌkkÚ kMk⁄ke yk¯ktÌkwfLkk [h˝ku kt kk§e nuÌk hMkk Ìke LkLke fuzeykuLke AkÌke kh ÁkuMke zk{hLke Mkzfku hks fhu Au. fk§-Àwfk§u k˝
Lk MkwfkÌke Àwfk§e LkÀeLke Mkqfe huÌkeyu txku§Lkwt Y k ˜eƒwt Au. ÁkÀ˜kÌkk fk§´ kn{kt Mkk{krsf-ƒkä{f yLku ykä⁄kf heÌku krh ÌkoLk kk{e hnu˜k ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksu S Lkfik kLk {kxu ¯k˙k{e˝ r MÌkkh yLku Lk¯khku ÌkhV Àkux {qfe Au. krh˝k{u yu{Lke Áknw{wæe-ÁknwM Y ke Mk{]ÿ ftXMk kÀk ftX{kt s Mkwfk k ˜k¯ke Au; {kuxk ºk¯kLke MkwfkE ¯kE Au ! *
ëykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke {khe Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk-y«fikMkfik kkí
S LkLkk 3 kzk ñ kq koƒo, {ÊfiknTLk yLku W•khkƒo{kt⁄ke kMkkh ⁄kE Au, su 12 ´fh˝ku{kt ‘fik Ìk Au. Àhuf kzk nwt r fMkÌkku hÃkk Awt.
S LkLkk kq koƒo{kt fux˜ef fr Ìkkyku ëWÀk•k r˛˚k˝í Mkk{rfif{kt A kkE nÌke. yk⁄ke ëfr í nku kLkk œfik˜ku{kt hk[Ìkku nÌkku. W khktÌk ë kkufkhu Au ºku{fkí (Àu˛´u{Lkwt Lkkxf), ëyk˝wtí ( kxu˜ Mk{ksLkk heÌkrh kÚuLku M k˛oÌkwt, ˜kufÁkku˜e{kt ˜æu˜wt Lkkxf), ë[nuhk r LkkLkku º¯k kLkí (y¬MÌkÌ kÀe r [khƒkhkLkk ykƒkhu h[u˜wt Lkkxf) ¯kuhu su kt Lkkxfku h[eLku ˛uX fu.xe.nkEMfq˜Lkk ht¯k{t[ kh r „k⁄keoyku yLku r˛˚kfkuLkk Mknfiku¯k⁄ke ºs u˜kt. yk⁄ke æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfk{kt ëWflsz ¯kk{{kt yuhtzku ´ƒkLkíLke su{ Lkkx‚fkh Ìkhefu œfikÌk ⁄kfiu˜ku. ÌkuLke r ¯kÌku kÌk ´fh˝-1{kt fhe Au.
S LkLkk {ÊfiknTLk yLku W•khkƒo{kt {Lk æuzÁk˙Òk yLku ÀktÌkk Ìkk˜wfkLkk ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksLkk {kiræf MkkrnÌfiLkk Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk yLku y«fikMk ÌkhV §u˜wt. ÌkuLke [[ko ´fh˝-2 yLku 3{kt fhe Au. ´fh˝-4{kt ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt˛kuƒLk yLku y«fikMk⁄ke ⁄kfiu˜e W k˜¬ÁƒykuñykrÀ kMke Mk{ksS LkLkk MktÀºo{kt ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi¯kÌk MkiÿktrÌkf M⁄kk kLkkykuLke [[ko fhe Au.
´fh˝-5{kt Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀfLkk S Lk yLku fkfio r ªku ˜ækfiu˜k yLkuf
y«fikMke r ÓkLkkuyu ˜æu˜k yLkuf ˜uæku{kt⁄ke A ˜uæku yn™ yk k k{kt yk‘fikAu.
´fh˝-6{kt ¯k˙t⁄k-Mkkihº{kt {khk S Lk- ]•kktÌk ë{khe ykLktÀfik kkí kh ˜ækfiu˜ ´u{S kxu˜ yLku {r˝ºkE ´Ú krÌkLkk ˜uæ yk k k{kt yk‘fik Au.
´fh˝-7 ykrÀ kMke Mk{ks{kt Mkk{krsf f{o˛e˜ Ìkhefu fhu˜kt fkfikuoLkwtAu.
´fh˝-8 ykrÀ kMke yfkÀ{e (Ìkus¯kZ, Ìkk˜wfku : AkuxkWÀu kwh)Lkk {kLkÀ rLkfik{f Ìkhefu fhu˜kt Mkkrn¬Ìfif yLku Mkk{krsf fkfikuo r ªku Au.
´fh˝-9{kt {Lku Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf Ìkhefu r fMkk k{kt Mknkfif k˝ yÌfikhu rÀ t¯kÌk nMkwºkE fikrøkfMkknuÁk, sfikLktÀ Úu˛eMkknuÁk yLku fLkwºkE ÚLkeMkknuÁk Mkk⁄ku {khk MktÁktƒLkkt M{h˝ku yk˜uœfikt Au.
krhr˛¸-1{kt {Lku Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu r fMkk k{kt
Mknkfif MktM⁄kkyku Ìk⁄kk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk ¯kkfif {krnÌkeÀkÌkk yLku {Lku ºe˜e {kiræf kht khkLkwt Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk yLku y«fikMk fh k ƒw Lku ƒw W~fuheLku ´uhLkkh {nkLkwºk kuLkk k kku Au. {khk kh yk u˜k yLkuf k kku{kt⁄ke ©e nhuLˇ ´. ºË(yÌfikhu M .)yu MLkune º¯k kLkÀkMk ˛eªkof Ìk§u 137 kk kkuLkwt Mkt kkÀLk ffiwO Au. Ìku{Lkk MkkisLfi⁄ke ºqr{fk yLku 27 k kku yn™ yk k k{kt yk‘fik Au.
krhr˛¸-2 zkÏ. Ák§ tÌk ÚLke Mkk⁄ku Mkt kÀLkwt Au. Ìku{Lkk Ókhk Mkt kkrÀÌk yLku ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e Ókhk ´fkr˛Ìk LkM h(2004){kt⁄ke ´fh˝1Lkku ætz-3 yu{Lkk MkkisLfiMkn yn™ yk k k{kt yk‘fiku Au. ÁktLkuLkku nwt ykºkheAwt.
krhr˛¸-3{kt {khk S Lk yLku fkfio Ìk⁄kk {U Mkt kkrÀÌk fhu˜e ºe˜ Mk{ksLke ftXMkt kÀk kh ˜ækfiu˜kt kwMÌkfku{kt {khk Ìk⁄kk yLfi y«fikMkeykuyu ˜æu˜k ˜uækuLke Mktœfik À˛ko k{kt yk e Au.
krhr˛¸-4 S LkW u˛ yLku V˜rMkrÿLkwt Au. ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke {khe Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk-y«fikMk-fik kk MkLk
1980⁄ke ykhtºkELku yuf⁄ke ƒw kzk ku{kt⁄ke kMkkh ⁄kE ytrÌk{ kzk yk e Au. ytrÌk{ kzk Lkku ykhtº yÊfi˚k, k»©e r ª˝w ktz‚k, Mksof yLku {nk{k k nªkoÀ r k uÀe Ìk⁄kk Àe oˇ¸k {nk{k k, zkÏ. ysfiÆMkn [kink˝Lkk fkfiofk§
ÀhBfikLk⁄ke ⁄kfiku Au yLku Ìko{kLk Áknw©wÌk yÊfi˚k, ºk¯fiu˛ flnk yLku ·r¸ tÌk {nk{k k, sfiuLˇÆMkn ÚÀ Lkk fkfiofk§{kt ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{eLkk ykä⁄kf Mknfiku¯k⁄ke yk¯k§ ƒ fiku Au. yk {kxu yfkÀ{eLkk kq yÊfi˚k yLku {nk{k k Ìk⁄kk Ìko{kLk yÊfi˚k, ºk¯fiu˛ flnk yLku {nk{k k, sfiuLˇÆMkn ÚÀ Lkku ykºkh {kLkÌkkt ykLktÀ yLkwº Awt.*
Mkwhuæ A kkE {kxu r¢ªLkk ¯k˙krVıMkLkk fÌkkonÌkko nhSºkE kxu˜, kw k
rfhexLku yLku kw k ƒq MkwhuækLku fikÀ fhe r h{wt Awt.
* r ªkfiLke M k¸Ìkk yLku Mk§t¯kMkq kÌkk {kxu ykhtº{kt ë{khe ˜kuffik kkíLkk fux˜kf ´Mkt¯kkuLkwt kwLkhk ÌkoLk ffiwO Au.
304, r{r⁄k˜k yu kkxo{uLx, Mkr Ìkk yuLf˜u Lke Mkk{u, º¯k kLkÀkMk kxu˜
srsÕ Ákt¯k˜k [kh hMÌkk, ÁkkuzfÀu , y{Àk kÀ-380015
VkuLk : {ku. 9428109579
yLkw¢{r˝fk
[1] SLkLkkukqkoƒo1
[2] SLkLkku {ÊfiknTLk11
[3] SLkLkku W•khkƒo44
[4] W k˜¬Áƒyku - MkiÿktrÌkf M⁄kk kLkkyku54
[5] Mkt˛kuƒfLkk SLk yLku fkfio r˛u ˜ækfiu˜k yLkuf y«fikMk-˜uæku{kt⁄ke fux˜kf ˜uæku80
[6] ¯k˙t⁄kMkkihº132
[7] f{o˛e˜150
[8 ] ykrÀkMke yfkÀ{eLkk {kLkÀ rLkfik{f M⁄kkLku154
[9] M{h˝-{tsqªkk160 krhr˛¸
1.Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu rfMkk{kt Mknkfif {nkLkwºkkuLkkk kku183
2. ztì. ƒ¤ðk‚ ò™e ËtÚtu ËkðtŒ221
3.SLkWu˛ yLku V˜rMkrÿ240
{khe Mkt˛kuƒLkfik kk
zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜
[1]
S LkLkku kq koƒo
Lkkxffkh
W•kh ¯kwshkÌkLkk Æn{ÌkLk¯kh Ìkk˜wfkLkwt Ú{§k {khwt ¯kk{. ¯kk{ yh ’˜e knkzLke r˛æhk ˜eLke ´f]rÌkAkfie Ìk§uxe{kt Mku˜wt Au. {khk ˛i˛ fk§u r˛fik§kLke Xtze hkÌkku{kt Mkk{krsf-ƒkä{f Lkkxfku ˜ELku hk{˜e˜k yk Ìke. yk Mk{fi ëÀu˛e Lkkxf Mk{ksíLkku k˝ [k˜Ìkku nÌkku. hk{˜e˜kLke Mkk⁄ku Mkk⁄ku rxrfx k§e Lkkxfft kLkeykuLkwt k˝ kqh yk u˜wt. {kuxkt ¯kk{ku yLku LkSfLkkt ˛nuhku{kt yk ft kLkeyku ëEÔhu h ÁkÀ’fiwtí, ë ze˜kuLkk ktfuí su kt Mk{ksMkwƒkh˝kLkkt Lkkxfku ºs Ìke. rf˛kuhku yLku fiw kLkku yk Lkkxfku Úu k sÌkk. {kuze hkÌk Mkwƒe Lkkxfku [k˜Ìkkt. nwt yLku {khk fkfkLkku Àefhku, À kºkE hÚLkk rÀ Mku æuÌkh{kt {¯kV§eyku e˝ k sÌkk. Mkktsu ºkfi[tÀfkfkLke ÀwfkLku {¯kV§eyku u[Ìkk. yk kiMkk ˜ELku Lkkxf Úu k sÌkk.
Lkkxfft kLke [k˜e ¯kfik kAe ¯kk{Lkk rf˛kuhku yLku fi kLkku M{]rÌk{kt Mkk[ u˜k Mkt kÀku{kt⁄ke Lkkxfku h[Ìkk. Áku {kMk Mkwƒe LkkxfLke Ìkifikhe [k˜Ìke. ktÀh{e ykϯkMx fu A‘ eMk{e ÚLfiwykheLkkt hkªxŸefi k kuo{kt Únuh{kt yk Lkkxfku ºs Ìkk. Üe- kk kku k˝ kwhwªkku s ºs Ìkk. ´k⁄kr{f ˛k§kLkk r˛˚kfku {⁄kwhºkE kxu˜, EÔhºkE kxu˜ yLku kkMkuLkk ÚÀh ¯kk{Lkk MkwtÀhºkE Lkkfif Lkkxf ˛eæ k yk Ìkk. yk[kfio ytÁkkÀkLk ¯kZ e ¯keÌkku ˛eæ Ìkk. Lkkxf ˛eæ k {khe nkshe LkkxfLke Ìkk˜e{Lkk knu˜k rÀ Mk⁄ke s hnuÌke. {khe ´k⁄kr{f ˛k§kLkk r˛˚kfkuLke M{]rÌk LkkxfLkk MktÀºuo hne Au. Ákk’fi-rf˛kuhk M⁄kk{kt kzu˜k LkkxfLkk MktMfkhkuyu {Lku Lkkx‚MksoLk fh k ´uhu˜ku. æuzÁk˙Òk ˛uX fu.xe. nkEMfq˜Lke r˛˚kf ÌkhefuLke ykhtºLke fkhrfÀeo Mk{fiu {U ë kkufkhu Au ºku{fkí (Àu˛´u{Lkwt Lkkxf), ëyk˝wtí ( kxu˜ Mk{ksLkk heÌkrh kÚuLku M k˛oÌkwt ë˜kufÁkku˜e{kt ˜æu˜wt Lkkxf) yLku ë[nuhk r LkkLkku º¯k kLkí
2 ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke {khe Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk-y«fikMkfik kk
(y¬MÌkÌ kÀe r [khƒkhkLkk ykƒkhu h[u˜wt Lkkxf) su k Lkkxfku h[eLku r „k⁄keoyku
yLku r˛˚kfkuLkk Mknfiku¯k⁄ke ºs u˜kt. yk⁄ke æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfk{kt Lkkx‚˜uæf Ìkhefu œfikÌk ⁄kfiu˜ku.1
yk¯k§ sÌkkt À ko˝ yfkÀ{e, y{Àk kÀLkk Mknfiku¯k⁄ke ˜eƒu˜k {uf yk⁄koh VkWLzu˛Lk, y{urhfk(r˛fk¯kku)Lkk ykrÀ kMke r MÌkkhku{kt ëf˜k yLku
MkktMf]rÌkf Mkt[kh Ókhk i[krhf ¢k¬LÌkí ´kusuıxLke MkV§Ìkk{kt yk Lkkx‚MktMfkhkuyu
LkkUƒLkefi Vk§ku yk ku˜ku. W•kh ¯kwshkÌkLkk ÀktÌkk-æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLkk ºe˜ ykrÀ kMke r MÌkkh{kt ´[r˜Ìk zkf˝´⁄kk, ¯kku k-¯kku k Â[u uh ˜u kLke ´⁄kk, [huÌkhkt ([zkE) su kt MkktMf]rÌkf Àqªk˝ku Àqh fh k yLku r˛˚k˝ Vu˜k k ëQ˜xe ¯kt¯kkí, ëyuf kuMk yuÌkhwtí, ësuMk˜-Ìkkuh˜í, ëº˝Ìkh ÌkeS yktæí, ë ku z keÚu ºkEí su kt ºe˜e Ákku˜e-ºkªkk{kt Lkkxfku ˜æu˜kt yLku ykrÀ kMke Üe- kwhwªkku Ókhk ºs kfiu˜kt2 yLku ykrÀ kMke Mk{ksLkkt Àwªk˝ku Àqh fh k{kt MkV§ ⁄kfiu˜ku. fr
{khwt {kÊfir{f r˛˚k˝ {khk ÌkLk Ú{§k⁄ke 12 rf˜ku{exh Àqh yk u˜k
Æn{ÌkLk¯khLke Æn{Ìk nkEMfq˜{kt ⁄kfiu˜wt. rn{Ìk nkEMfq˜{kt {khk r´fi r˛˚kf ˜eºkE {kur{LkMkknuÁk. Ìkuyku ˛kfiheyku yLku ¯kÕ˜kuLkku ºfikuo ºtzkh. kkXLke ˛YykÌk ˛kfihe⁄ke fhu. Ìkk˜eyku kzu yLku ¯ko nªkkuo’˜kMk⁄ke ºhkE Úfi. y«fikMk¢{Lku ¯kktXu Lkn™. ÁknkhLkwt ƒkhu º˝k u. ¯ko{kt ˛fiÀkLku MkS fhu. fr Ìkk yu{Lkku ¯k{Ìkku r ªkfi. Àh Mk Ìkknu Lk e fr Ìkk h[e ˜k u. ¯ko{kt kXLk fhu; ¯kkfi. r „k⁄keoykuLku k˝ fr Ìkk ˜æ k ´uhu. r „k⁄keo ˜æe ˜k Ìkku {Xkhe yk ku. ƒw ˜æ k W~fuhu. {khk {kLkMk{kt fr ÌkkLkkt Ákes yu{˝u hku ku˜kt. yk⁄ke nwt k˝ fr ÌkkLke ˜Ìku [zu˜ku.
˜eºkE {kur{LkMkknuÁk {kÊfir{f ˛k§kLkk ¯k˙t⁄kk˜fi{kt k˝ ˜E Úfi. fr ÌkkLke [ku kzeyku ÁkÌkk u; t[k u. yk⁄ke r[•k{kt kzu˜kt fr ÌkkLkkt Ákes{kt ytfwh Vqx k ˜k¯ku˜k.
yr¯kfikh{k (yku’z yuMk.yuMk.Mke.) ƒkuh˝{kt yk Ìkkt Ìkku k[LkLkk fhu˜k ˛kuæLku ˜eƒu {kÊfir{f ˛k§kLkk ¯k˙t⁄kk˜fi{kt⁄ke Mk Ìkknu yuf kwMÌkf ˜k Ìkku.
1. ƒw r ¯kÌk {kxu swyku, kxu˜, º¯k kLkÀkMk. {khe ˜kuffik kk (2021), ´fh˝-1, ´fk˛f : ¯kqsoh ´fk˛Lk, y{Àk kÀ-1
2. ƒw r ¯kÌk {kxu swyku, {khe ˜kuffik kk, krhr˛¸-1
{kuze hkÌk Mkwƒe kt[Ìkku yLku kqhwt fhÌkku. kwMÌkfLkku {Lku Lk˛ku [zÌkku yLku kqhku
rÀ Mk ÌkuLkku æw{kh hnuÌkku. f’ kLkk-s¯kÌk{kt æku kfiu˜k ytÌkh{wæe {Lku h{Ìkku{kt hMk kzÌkku Lkn™. {kuxk ºk¯ku fr ÌkkLkkt kwMÌkfku kt[Ìkku yLku Úuzf˝kt ÚuzÌkku :
1. Ák§Ìkk ¯k˙eª{u fkurf˜k º˜u Ákku˜u, Wh⁄ke Ìkku ¯kÌk MktÌkLkwt Àw:æ æku˜u.
2. nu Ìk{Mk ! r ÔLku ykæk yk he hkæ k [nu ?
ƒhkLkuyk huAkuÌkwt,ykºÌkkhwtLkn™hnu!
Ìkwtne...Ìkwtne...
3. Ìkwt nMku kwªkLkk ¯kwÂAku{kt, kktÀzeyku yLku r nt¯kku{kt !
Ìkwt nMku ´ºkÌke u§kyu, WªkkLkk {˜ftÌkk ht¯kku{kt !
ÌkkhkuLkkÀf˜f˜fhÌkktÕh˝kt{kt, Lku MkwMk kÌkk Mkw¯ktrƒÌk Mk{eh{kt !
Ìkwt A kE hÃkku LkhkELke Lkhk{kt, Lku r¯krhLke üze ¯kwnkyku{kt !
Ìkkhku kMk Mkwº¯k MktÊfikLkk ytÁkwÀku{kt, Lku nMkÌkkt {kMkq{ Ákk§fku{kt !
flfikt flfikt rLknk§wt rÀ˜⁄ke, Ìkwts q{ehÃkkus¯k{kt!
˜eºkE {khkt ˜æu˜kt Úuzf˝kt MkwƒkhÌkk. fux˜wtf yu{Lkwt k˝ W{uhÌkk. {khe fr Ìkkyku ˛k§kLkk º™Ìk k k kh {qfÌkk. kAe MkknuÁk, {khe keX kh fr nku kLke Ak k kkzÌkk. ˜eºkELkk ˛kÁkk˛eºfiko ˛ÁÀku⁄ke {Lku fr nku kLkku r ªk{fl h [zÌkku.
ykæwt ªko kwMÌkfku kt[ k{kt yLku fr Ìkk fh kLkk Lk˛k{kt zqÁku˜ku nwt yr¯kfikh{k ƒkuh˝Lke Únuh khe˚kk Mk{fiu ºkªkk yLku r økkLkLku Ìkku ÀkuzeLku knkU[e §u˜ku, khtÌkw ¯kr˝Ìk yLku yt¯k˙uSLku [kh ykt¯k§ Auxwt kze ¯kfiu˜wt. yk Mk{fiu ÌkLk Ú{§k ¯kk{{kt k˛wyku{kt ºkhu hku¯k[k§ku Vu˜kfiku nÌkku. ykt¯k˝kt Õz k⁄ke k˛w Akufikt ÁkLk k ˜k¯fikt nÌkkt. yX krzfik{kt y{khkt ykX Zkuh Vkxe kzu˜kt yLku ykt¯k˝wt yLkk ]Ìk ÁkLke ¯kfiu˜wt. ˛kuºkr nku˝wt ykt¯k˝wt ÚuE Àw:æe ⁄kfiu˜k Ákk kk ÁkkswLkk ¯kk{ ˜eæe{kt yzƒu ºk¯ku Áktƒk u˜e ºU˛kuLke
ækÌkhe fh k ¯kfik nÌkk. yn™ k˝ ¯kk{{kt nzeyku fkZÌkk hku¯ku ykt¯k˝kt æk˜eæ{ fhu˜kt. æhk Ák kkuhu æk˜e nk⁄ku {k⁄ku Mkqfio {qfe, ºqœfikÌkhMfik Ákk kk uh yk u˜k. ækx˜u ˛kur¯kfiwt {kU fheLku nwt ÁkuXku nÌkku. {kyu {khk yuMk.yuMk.Mke.{kt Lkk kkMk ⁄k kLkk {kXk Mk{k[kh Ákk kkLku yk fik. shk k˝ WÀkMk ⁄kfik r Lkk Ákk kk Ákku’fik, ëyu{kt nwt (˛wt) ykº Vkx‚wt fu ƒhÌke hMkkÌkk§ sE ? Lk kkMk ⁄kfiku Ìkku º˝ÌkhLkku kkfiku kkfku ⁄k˛u !íí yLku {Lku s{ k ˝k kÌMk’fi⁄ke æU[eLku yu{Lke Mkk⁄ku ˜eƒku nÌkku !1
{U WÂ[r˛˚k˝ yu Mk{fiu Lk e ⁄kfiu˜e Ìk˜kuÀ fkϘus{kt ˜eƒu˜wt. ÌkÌfk§u kqhk MkkÁkhfktXk rs’˜k{kt Áku s fkϘus nÌke. ykä⁄kf Mktfzk{˝{kt ºkzk{kt MkMÌke hu˜¯kkzeLke Mk¯k z nku k⁄ke {U Ìk˜kuÀ yu[. ke.ykxToMk fkϘus kMktÀ fhu˜e.
fkϘusfk§{kt r˜ræÌk økkLkLke W kkMkLkk ˛Y ⁄kE nÌke. ƒw Lku ƒw Mk{fi fkϘusLkk ¯k˙t⁄kk˜fi{kt Mkk{rfifku yLku kwMÌkfk kt[ k{kt kMkkh ⁄kÌkku nÌkku. {kÌk]ºkªkk nk˜e nku k⁄ke ´⁄k{ ªko{kt ¯kwshkÌke r ªkfi hkœfiku nÌkku. ÁkeÚ ªko{kt ÆnÀeLkk ´kuVuMkh ykh. fu. ÆMk MkknuÁkLku r „k⁄keoyku {Èfik Lk nÌkk. yu{Lke Mkä Mk Ák[k k y{u fux˜kf r{ kkuyu hkflfiºkªkk ¯kwshkÌke Akuze hkªxŸºkªkk ÆnÀe r ªkfi hkœfiku nÌkku. yuLkku ˜kº ÌkÌ˚k˝ ÆMk MkknuÁkLku yLku yk¯k§ sÌkkt Mkä Mk {u§ k{kt y{Lku k˝ ⁄kfiku nÌkku.
{kÌk]ºkªkkLkku hMk MktÌkkuªk k œfikÌk fr -Lkkx‚fkh r[Lkw {kuÀeMkknuÁk(yÌfikhu M .)Lkk ¯ko{kt ÁkuMkÌkku. yk {kxu ÆnÀe r ªkfi ˜uÌkkt knu˜kt ÆMk MkknuÁk Mkk⁄ku ækMk yk ˛hÌk {qfu˜e. {kÊfir{f ˛k§k{kt ˜eºkE yLku yn™ r[LkwºkELke
´uh˝k⁄ke fr Ìkk ˜æ kLke ˛YykÌk fhu˜e. h{˝ MkkuLke (yksLkk œfikÌk ¯kwshkÌke r u[f) k˝ ykhtºLkk Ìk˜kuÀ fkϘusLkk r „k⁄keo. yu Mk{fiu s¯kÌkLkk ƒ{kuo º˝k Ìkk ´kuVuMkh ´fk˛ ¯kflshLku k˝ fr Ìkk h[ kLkku ˛kuæ. hÚLkk rÀ Mk{kt r[LkwºkE, ´fk˛ ¯kflsh, h{˝ MkkuLke, nwt yLku fux˜kf fk‘fiÁkwºw˚kwyku(fk‘fiºqœfik) ¯k˜ÌkuÔh, WÌftXuÔh su kt ´f]rÌk{trzÌk M⁄k§kuyu fr Ìkkfik kk fkZÌkk. ´f]rÌkLkk MkktrLkÊfi{kt Mk„fr Ìkk h[e ytÌkfze h{Ìkk yLku ˜æ kLke M kƒko [k˜Ìke. MkqhsLkkt yMÌk ⁄kÌkkt rfh˝ku Mk{fiu y{khe MksoLkM kƒko khkfkckyu knkU[Ìke.2
1. ƒw r ¯kÌk {kxu swyku, kxu˜, º¯k kLkÀkMk. {khe ykLktÀfik kk (2014), ´fh˝-9, ¯kqsoh ´fk˛Lk, y{Àk kÀ-1
2. ƒw r ¯kÌk {kxu swyku, kxu˜, º¯k kLkÀkMk. {khe ˜kuffik kk, Ìk]rÌkfi yk ]r•k, 2021, ´fh˝-3 4
yLkwMLkkÌkfLkku y«fikMk {U BfiwrLkrMk k˜ ykxToMk fkϘus, {nuMkk˝k{kt fhu˜ku. nrhnh ˛wf˜, ºku§kºkE kxu˜, {nk eh [kink˝ yLku hksLk frzfik su k Mk{⁄ko MkkrnÌfifkhku {khk yu{.yu.Lkk ¯kwhw. {U Áke.yuzT. yuMk.xe.xe. (rx[h xŸuÆLk¯k) fkϘus, y{Àk kÀ fhu˜wt. {khk Ìkk˜e{e ¯kwh {kLkMk˛kÜe Lk~fik{ ykuÕkMkknuÁk. yu{.rV˜. yLku keyu[.ze. ¯kqshkÌk r „k keX, y{Àk kÀ{kt fhu˜wt. {khk yu{.rV˜.Lkk ¯kwhw fLkwºkE ÚLkeMkknuÁk yLku keyu[.ze.Lkk ¯kwhw h{˝˜k˜ {nuÌkkMkknuÁk.
1970Lkk {Êfi sqLk⁄ke æuzÁk˙Òk, ˛uX fu˛ S XkfhMke nkEMfq˜{kt {khwt yÊfik kLk fkfio ˛Y ⁄kfiu˜wt. yk fk§u nkEMfq˜{kt ´.r k uÀe Mkt kkrÀÌk ëWÀk•k r˛˚k˝í yk u. Ìku{kt {khe fr Ìkkyku A kkfi. r „k⁄keoyku yk fr Ìkkyku kt[eLku nhækfi. ¯ko{kt knu˜kt fr Ìkk⁄ke ykhtº fhwt. yk⁄ke r „k⁄keoyku{kt nwt fr Ìkhefu œfikÌk ⁄kfiu˜ku. yk Mk{fiu ´. r k uÀeLkk WÀk•k r˛˚k˝{kt ´rMkÿ ⁄kfiu˜e k˝ ˛kufktsr˜yku yLku yuf yAktÀMk fk‘fi yk ´{k˝u Au : (r{’xLkLkk ër˜rMkzMkí, ˜kÏzo xurLkMkLkLkk ëRLk {u{kurhfi{í yLku
LkhÆMknhk Lke ëM{h˝-MktrnÌkkíLkkt fk‘fikuLke ©u˝e{kt M⁄kkLk ˜E ˛fu Ìku kkuÌkkLkk
M ¯koM⁄k r „k⁄keoLku MktÁkkuƒeLku ˜ækfiu˜wt yuf r ˜k kfk‘fi. Mkt kkÀf : ´. r k uÀe).
MkÀT¯kÌk r „k⁄keoLku
{khku keXe [zu˜Mkqhsyk⁄kBfiku !
MktÌkLkkuQze¯kfiu˜xnwfkuÌkwtÌkkuºE!
yktÁkk Bnkuh⁄ke fkkfiku !
ºhÁk kkuhu
¯kw˜{nkuh⁄kE nuhkfikuÌkwtÌkkuºE!
ÁkkuhMk’˜eLkk ÌkMkÌkMkÌkk kkLk Mkheæku Ákxfkfiku !
fuMkqzktLkktVq˜ku⁄ker[ÌkkfikuÌkwtÌkkuºE!
yƒ Â[u fw{krhfk LkÀe Mkheæku Mkwfkfiku !
n u {khe yk fuMkh ˝eo yktæ, kku˛ kku˛ [˝kurXfiku [q u ! !
{khku keXe [zu˜Mkqhsyk⁄kBfiku !
ñ º¯k kLkÀkMk kxu˜
Ìk{khe yrº‘fi¬ıÌkLke WÀk•kÌkk {kxu yrºLktÀLk !
30-7-75
Ìkt ke : WÀk•k r˛˚k˝
*
M . fr r´fifkLÌk {r˝fikhLku...
Lk kuZkLke {ƒwhsLke flfikhu Ìk{u
[qzk{kt Ìkhk˛Ìkk r´fifkLÌk;
Ìfikhu fnu Au fu...[kh
Àe k˜kuLku k˝ hku{kt[ ⁄kÌkku !!
¯keÌk su k nkuX Ófi æku˜e
flfikhu Ìk{u fkwhe fk‘fi
kXÌkk r´fifkLÌk;
Ìfikhu fnu Au fu...
fr ÌkkLku k˝ hku{kt[ ⁄kÌkku !!
Vq˜Úu kLkuÁkÀ˜u
M fitVq˜Lkus ke¯kfikÌk{u;
ÌfikhufnuAufu,
{wtÁkE{kt(¯kwshkÌke MkkrnÌfi krhªkÀLkk yrƒ u˛Lk{kt) s Lkshkfik nÌkk, r´fifkLÌk !
M{˛kLkLku ykhu flfikhu
Vq˜{ktLkeVkuh{Lkuy¬¯Lkyu¯k˙ne: ÌfikhufnuAufu, fr ÌkkLke hıÌk yktæu MkktMkw Ãkkt, r´fifkLÌk ! ñ º. kxu˜ sw˜kE 77
Ìkk. 19-11-75Lku Mkku{ khu r rƒyu æuzÁk˙Òk {kxu fkhw¤fi qtx‚wt. fkhÌkf MkwÀ MkkÌk{u yuf Mkk[wf˜ku {k˝Mk Vxrffik {kuÌkeLke {kVf Vxfe ¯kfiku. (nh˝k LkÀeLkk kq˜ W kh ykfM{kÌk ⁄kfiu˜ku), khtÌkw ÌkuLke ykºk nS kÌkk h˝{kt ´Mkhu˜e Au. æuzÁk˙ÒkLkk RrÌknkMk{kt Ìku {k˝Mku kkuÌkkLkk ir Êfi ºfiko ‘fi¬ıÌkÌ ⁄ke yuf Ìkushuæk yktfe Au. Ìku {k˝Mk Ìku yk k˝k MkÀT¯kÌk {fLkkfkfk...)
æuzÁk˙ÒkLkk RrÌknkMkLkwt yƒqhwt kkLkwt... f kkMkLkk ke§[Ëk Vq˜ku{kt⁄ke VqxÌkku Ìk{khku [nuhku nSfiu{khkYt uYt u k{k{uAu;fkfk!
Ìk{u Ìkku fkuE Qs§k kÀ§Lke su{ nh˝k kh
hıÌk.. RLˇƒLkw... h[e Qze ¯kfik.
khLÌkw ÙLke nrhfik§e ÚuELku... {kheyktæku{ktnS k˝Õkf§Q{xuAu;fkfk!
[tÀLk yLku MkeMk{ r{r©Ìk Àun{kt⁄ke
flfikhu hksntMk Mkt[fikuo nÌkku Ìfikhu fnu Au fu...
nh˝k Lkk k⁄⁄khkuyu k˝ yktMkw nu zk‘fikt nÌkkt; fkfk !
y¬¯Lkyu Au’˜ku Àun Àeƒku Ìfikhu fnu Au fu ktæuÔhLke AkÌke{kt yksu fiw¯kku kAe... yuf k QkMfiku nÌkku; fkfk !
Ìk{khe Mkk⁄ku æuÌkhu [k˜Ìkku Ìfikhu {Lkufi yu wt˜k¯kÌkwtfu{Lku kktækuVqxeAu;fkfk!
khtÌkw yksu Ìkku {khe kkLkeyku
fuxfux˜kÀktÌkkuLkefÂ[hku⁄ke˜kune˜wnk˝Au;fkfk!
æuzÁk˙ÒkLkk yƒqhk hnu˜k RrÌknkMkLkwt kkLkwt Ìk{uyƒqhwtfu{hnu kÀeƒwt;fkfk! nk, yƒqhwt...
[M Ìkt k ºkhÌkLkkt ˛nuhkuLke ‘fik kkhe {Lkku ]r•kLke- Mkw´kr ÌkLke kMkLkk⁄ke WL{•k ÁkLku˜e MkqrVfik˝e ˜k¯kÌke ´Ú yksufi ykrÀ kMke, ¯k˙k{ kMke, Õqt kzk kMke {kLk eykuLku ÁkuVk{ k˝u AuÌkhu Au - ˜qtxu Au; Ìku{Lku ˜qtxeLku yuf k fhu˜ LkVk{kt⁄ke {kuxe R{khÌkku [˝k Au yLku Mkki⁄ke {kuxe fhw˝Ìkk Ìkku yu Au fu kkuÌkkLkk fwMktMfkh Aw kk k yu ˛nuhesLkku yk ¯kheÁk {k˝MkkuLkkt r[ kku fk[{kt {ZeLku kkuÌkkLkkt Àe kLkækLkkt ˛˝¯kkh k {kxu xkt¯ku Au. æuzÁk˙ÒkLke ˛uX fu.xe.nkEMfq˜Lkk
r˛˚kf fr º¯k kLkÀkMk kxu˜ yk r [kh yAktÀMk fk‘fi-h[Lkk Y ku ëWÀk•k
r˛˚k˝í{kt ´MÌkwÌk ffikuo Au.]
yk ˛nuh
fnu Au fu,yk˛nuh
Lk kMke, ¯k˙k{ kMke, Õqtkzk kMke
{k˝MkLku kkh kLke f§k Ú˝u Au ! yu ƒe{u... ƒe{u... ƒe{u..
Lk kMke
¯k˙k{ kMke, Õqtkzk kMke
{k˝MkLkk {ktMkLku ækuÌkhu Au
yLkuVqtfuAu...˜kune keyuAu..yLkuVqtfuAu!
fnuAufu,yk˛nuh
˛Ák krnLke Ákktƒ kLke
fkhe¯khe k˝ Ú˝u Au !
yu ktMkLke s¯fikyu {k˝MkLkkt MkVuÀ nkzfkt
Ákktƒu Au..Lku ©eV§Lke s¯fikyu
{MÌkf ˜xfk u Au !
fnu Au fu; yk ˛nuh k⁄⁄khkuLku k˝ S Ìkk
fh kLkku R˜{ Ú˝u Au !
yu k⁄⁄khku⁄ke S Ìke R{khÌkku h[u Au...
Lku Àe kLkækLkk{kt
VkuxkLke s¯fikyu ku˜k {k˝MkLku ˜xfk u Au !
Lku {k˝MkLku n k Lk ˜k¯ku yux˜k {kxu
fk[⁄ke {Zu Au !
fnu Au fu, yk ˛nuh...
Àh ªkuo Ìkk˜wfkLke fiw k ´rÌkºk ˛kuƒLke M kƒko y{khe nkEMfq˜{kt
fikuÚfi. nwt fr Ìkk r ºk¯k{kt M kƒof ÁkLkwt yLku ´⁄k{ yk wt. yk⁄ke ëWflsz
¯kk{{kt yuhtzku ´ƒkLkíLke su{ nwt æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfk{kt fr Ìkhefu œfikÌk ⁄kfiu˜ku.
æuzÁk˙ÒkLkk r˛˚kf Ìkhefu Úuzkfiku Ìfikhu {khk {kLkMkLkku ÆnÀe MkkrnÌfi{kt ´ u˛u˜k ë´¯krÌk kÀí yLku ëLkfie fr Ìkkíyu fÁkÚu fhe ˜eƒku nÌkku yLku ÌkuLkk ´ºk Ìk§u fr Ìkk ˜æ kLkku ´fiÌLk fhu˜ku. Ìku{kt⁄ke Ák WÀknh˝ Lke[u ´{k˝u Au: Ákeswt yuf {nkºkhÌk
˛h˛Gfik kh MkqÌku˜ku nwt, ƒ]ÌkhkªxŸLke yktæku ˜E, {wÍe{ktn k kfz kLkku´fiÌLkfhwtAwt!
AÌkkt {khe yktæku{kt, yÔÌ⁄kk{kLkku ihk¬¯Lk ´s§u Au ! {khk k§{kt k˜ræ’fiku (…rªk)
üƒk {MÌkfu xx§u Au !
{khk Ákkuæ˜kfiu˜k {kU{kt⁄ke
ˇkikÀeLkwt ytrÌk{ Ü æU[Ìkk, Àw:˛kMkLkLke ˜k§ xkfu Au !
{khe ÁktLku Út ku{kt
kktzw yLku ºeª{Lke fk{ uÀLkk,
Ák§À ÁkLke ¯kE Au !
AÌkkt {khkt sLkLkyt¯kku{kt fifikrÌk Mk§ §u Au !
{khwt”Àfifwhw˚kukLkkfiwÿ kAeLke¯kktƒkhe!
Mk{wˇ{t⁄kLk kAeLkk kMkwrfLkk¯k su e {khe ºwÚ,
yrº{LfiwLkwtfkuE[¢ƒkh˝fhe˛f˛u?! yuf˜‘fiLkkuyt¯kqXku
Ìku rÀ Mku Ìkkhk MkktrLkÊfi{kt yk‘fiku nÌkku
”ÀfiLke ˜e˜ef[ zk§ kh {khe ºku§e
RÂAkykuLkkt kkhu kt ÁkuMkkzeLku,
Ìfikhu Ìku{Lke yktæku{kt ƒq§ Wzkz kLkku
˛ku nÌkku Ìkkhku y⁄ko ?
AÌkkt ƒq§Lku {MÌkf kh [zk e
Ìkkhe y[oLkkLke {qhÌk MkhS !
Ìkku kAe Ìkkhk nkuX kh ¬M{Ìk [kUxkze
yswoLk Mkk⁄ku yk e {khwt yt¯kqrXfiwt {MÌkf hnUMk kLkku ˛ku nÌkku Ìkkhku y⁄ko ?
yksu kkt[ nÚh ªko kAe {khku yt¯kqXku
Ìkkhe Mkk{u ´&Lkk⁄ko ÁkLkeLku Qºku Au?
ˇku˝ {khku ykhkƒ ?
nu kktz kuLkk ëz{eí ¯kwhw,
W•kh ykk !
Lkn™Ìkh {khku yk yt¯kqXku
ëyux{í ÁkLkeLku Vkx˛u !!
yk Mk{fiu æÁkh LknkuÌke fu yk ëyuf˜‘fií yLku ÌkuLke kqhe ºe˜ ÚrÌk
{khkt ”Àfi-´k˝-˜kune{kt ykrÀ{ ˜fi ÁkLke Vhe §˛u yLku {khk S LkLku
Mk kO˛u [kr˜Ìk fh˛u.1 * * *
Ákk§ k˝⁄ke s knkzku-´f]rÌkLkwt ykfªko˝. yk⁄ke E. 1970{kt ©e ˛uX fu.xe.nkEMfq˜, æuzÁk˙Òk{kt r˛˚kf Ìkhefu Úuzkfiku Ìfikhu ´kÌk:fk§u knkz-´f]rÌk yLku nh˝k LkÀeLkkt À˛oLk ⁄kkfi yu k M⁄kkLku h hkæu˜wt.
[i k {kMk{kt æuzÁk˙Òk-ytÁkkSLkk {u§k{kt frx Lke[u knuhu˜k [r˝fik kh yuf Ákksw ækuMku˜wt [{fÌke xe˜zeyku k§wt ykuZ˝wt ykuZu˜e yLku ¯kkurXfikLkkt ¯keÌkku ¯kkÌke Xkfkuh fku{Lke ÜeykuLku y{u Áknkh⁄ke yk u˜k r˛˚kfku ykrÀ kMke Ìkhefu yku§æÌkk. yk kAe ªkko xk˝u æw’˜k rz˜u ƒkurÌkfiwt knuhu˜k, …rªkfw{kh su k ˜k¯kÌkk Ìk˜ khƒkhe h yLku keXe [zu˜e, kkLkuÌkh knuhe æw’˜k MÌkLku Mkns ºk æuzÁk˙ÒkLkk ÁkÚh{kt VhÌke ºe˜-fLfikLku fkiÌkwf ˛ ÚuÌkk y{u yu{Lku ykrÀ kMke Ìkhefu yku§æ k ˜k¯fik nÌkk.
æuzÁk˙ÒkLkk yk kMkLkk ykhtºLkk rÀ Mkku{kt Áku fhw˝ xLkkyku xu˜e. æuzÁk˙ÒkLkk W•kh- kq o{kt ºe˜ ykrÀ kMkeyku yLku ykts˝k kxu˜kuLkkt æuÌkhku
khM kh ¯kqt⁄kkfiu˜kt Au. æuÌkh{kt yuf ykƒuz fiLkk kwhwªkLku kMkLke ¯ktS Mk§¯kk e y¬¯LkLku yknwrÌk yk ke ykrÀ kMkeyku ºk¯ke Aqxu˜k. yƒoÀ¯ƒ kwhwªkLkwt nkϬM kx˜{kt y MkkLk ⁄kfiu˜wt.
ÁkeÚu fhw˝ ´Mkt¯k yuf fiw fLkku ÁkLku˜ku. hksÀqÌk (Ìku Mk{fiLkwt VxVrxfiwt)
W kh Mk kh fiw f Áku ÁkkswLkk kx Â[uLkk hMÌku⁄ke kMkkh ⁄kÌkku nÌkku yu Mk{fiu ykrÀ kMkeykuyu W kh⁄ke k⁄⁄khkuLkku hMkkÀ hMkk‘fik nÌkku. kfiu˜ku Àun ÚuE ´k˝u Mkt¯k Akuze Àeƒku nÌkku.
yk ÁktLku ´Mkt¯kku{kt ykrÀ kMkeyku yk k ¢qh-ƒkÌkfe fu{ ÁkLfik n˛u, yu Ú˝ k {khk ¯ko{kt º˝Ìkk Áku ykrÀ kMke r „k⁄keoykuñsq{k ¯k˜S kkh¯ke yLku ºqfi˜k kkh¯ke Mkk⁄ku [[ko fhu˜e. {Lku Ú˝ k {§u˜wt f yk Áku fhw˝ xLkk{kt ykrÀ kMkeykuLkku fkuE Àkuªk LknkuÌkku. ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ks{kt kh˝u˜e Üe Mkk⁄ku yLfi kwhwªku ´u{ fh ku yLku ÚÌkefi MktÁktƒ Ákktƒ ku yu ƒku§u rÀ Mku {kuÌkLku yk{t k˝ yk k k ÁkhkuÁkh Au. yk YZ Mkk{krsf LkerÌk-rLkfi{Lku §kux k sÌkkt yk Áku fhw˝ xLkkyku xu˜e.
* * *
1. ƒw r ¯kÌk {kxu swyku, {khe ˜kuffik kk, ´fh˝-3
[2]
S LkLkku {ÊfiknTLk
ykrÀ kMke ë˜kufí º˝e
ykrÀ kMke ´Àu˛{kt ´ u˛ kLkkt {khkt ykhtºLkkt fkh˝ku
yk Mk{fiu ëykrÀ kMke ´Àu˛í, ëykrÀ kMkeí, ëykrÀ kMke Mk{ksMktMf]rÌkí su k ˛ÁÀku {q§ MktÀºo Mkk⁄ku r[•k{kt Q¯ku˜k Lkn™. æuzqÌkLkwt MktÌkkLk nku k⁄ke E.Mk. 1975{kt æuzÁk˙Òk⁄ke 15 rf˜ku{exh Àqh yh ’˜e knkze ´Àu˛{kt yk u˜k æuz k ¯kk{u Ák§À æheÀ k ¯kfiu˜ku. ÁkMk {qfeLk [k˜e ¯kE Ìfikhu Lk{kt y k[f yuf˜ku Qºu˜ku ÚuELku yuf yÚ¤fiku ykrÀ kMke {khe uÀLkk kk{e ¯kfiu˜ku. ¯k˙eª{Lkk ƒæÌkk ƒku{(Ìkk k){kt ÌkuLkk uh ˜E ¯kfiu˜ku. ke k§Lke Akfik{kt sqLke ækx˜e W kh Lk e Lkfkuh hÚE kk⁄khe {Lku ÁkuMkkze, fkuhe {kx˜eLkk ˛eÌk§ s§⁄ke Ìk]ªkk (ÌkhMk) ˛ktÌk ffiko kAe LkfiLkku{kt LkhÀ{ LkeÌkhÌkk Lkun Mkk⁄ku Mkqtz˜ku ºheLku {eXkt xe{hw æk k yk ku˜kt Ìfikhu {Lku ˛ÁkheLke fikÀ yk u˜e yLku r[•k{kt hk{u 14 ªko Lk kMk fu{ uXu˜ku ÌkuLkwt hnMfi æq˜u˜wt.
Ák§À yk ¯kk{u {Èfiku LknkuÌkku. n ÁkMk Ìkku ÁkeÚ rÀ Mku yk kLke nÌke. yk⁄ke yk yÚ¤fiku ykrÀ kMke 5 rf˜ku{exh [k˜eLku fkuE k˝ ´fkhLke y ku˚kk r Lkk MkktsLkk Mk{fiu hÌkku˜ ¯kk{⁄ke {§Ìke rh˚kk{kt ÁkuMkkze ¯kfiu˜ku. rh˚kk [k˜e yLku r[•k{kt ´&Lkku Q¯k k ˜k¯fik, ëyk s ykrÀ kMke {khk ykt¯k˝u yk‘fiku nkuÌk Ìkku ? h{kt yk kLke kÌk Ìkku ˝e Àqh hne. ykt¯k˝u k˝ ´ u˛ kk{e ˛ıfiku Lk nkuÌk. {Lku ˜k¯fiwt fu º˜u ykä⁄kf heÌku yÆf[Lk (Mkk ¯kheÁk) nkufi khtÌkw yuLkwt ”Àfi {kLk efi ¯kw˝ku⁄ke ºfiwO ºfiwO nÌkwt ! nwt Ìkku {khk fk{ y⁄kuo 5 rf˜ku{exh [k’fiku khtÌkw ÌkuLku Ìkku ÁkeÚ 5 rf˜ku{exh [k˜eLku ytƒkhe hkÌku uh knkU[ kLkwt nÌkwt.
{khe ÚÌk Mkk⁄ku, {khk Mk{ks Mkk⁄ku r[•k Mkhæk{˝e fh k ˜k¯fiwt nÌkwt yLku {Lku yk yuf ´Mkt¯k⁄ke s y˝Mkkh yk k ˜k¯fiku nÌkku fu ë{khk ¯k˙k{e˝ Mk{ks fhÌkkt yk ykrÀ kMke Mk{ks Lkkuæku Au.í ( ƒw r ¯kÌk {kxu swyku ë{khe ˜kuffik kkí, ´fh˝-4, Ák§ÀLke ˛kuƒ, º¯k kLkÀkMk kxu˜, 2006, {wtÁkE : LkfiLk MkqfikoLktÀ ˜kuf´rÌkckLk. ÁkeS- keS yk ]r•k : 2010/2021, y{Àk kÀ: ¯kqsoh ¯k˙t⁄khÌLk)
Ák§À W•kh ¯kwshkÌk yLku hksM⁄kkLkLke MkhnÀLkk [tˇk˝k ¯kk{Lkku Ìkku
æuzw {Êfi ¯kwshkÌk yLku {Êfi´Àu˛Lke Mke{k khLkk ykrÀ kMke ¯kk{ [[uhLkku Lk¨e ffikuo nÌkku. ÌkLk{kt sÌkkt yk ku˜e hkufz hf{ æk k{kt æ[koE ¯kE nku k⁄ke
ÁkMkºkzk {kxu 300 Yr kfikLkku {LkeykÏzoh ffikoLku 20 rÀ Mk ne ¯kfik nku k
AÌkkt s¯kkºkE Àw˜kºkE LkkfifkLkk yk kLkk fkuE k z (Mk{k[kh) LknkuÌkk. {k⁄ku [ku{kMkw ¯kksÌkwt nÌkwt. k‘fik r LkkLkkt fwt khkt æuÌkhku hkæeyu Ìkku kk kLkk ºk¯keÀkh ⁄kEyu yu k ˜kuf kht khk{kt⁄ke ´k Ìk ⁄kfiu˜k œfik˜ r[•k{kt ÀZ ⁄kfiu˜k nku k⁄ke æuzw ˜u k ·ZrLkƒkoh Mkk⁄ku yÚ¤fiku ´Àu˛ yLk yÚ¤fik ˜kuf ( kkhfe ºku{fk, kkhfk ˜kufku) ÌkhV yuf ´kÌk:fk§u æuzÁk˙Òk⁄ke AkuxkWÀu kwh sÌke ÁkMk{kt ÁkuXku. ftzıxhLku kqAÌkkt Ú˝ k {Èfiwt fu AkuxkWÀu kwh LkSf yk u˜k ƒtƒkuzk ¯kk{Lkk
ÁkMkMxÏLz kh QÌkhe Àr˚k˝{kt yk u˜e yku§Mkt¯k LkÀe yku§t¯ke Mkk{u rfLkkhu yk u˜k [[uh ¯kk{u sE ˛fkfi.
ƒtƒkuzk ¯kk{Lkk ÁkMkMxÏLz kh QÌkfikuo Ìfikhu Mkkts [k˜e ¯kE nÌke yLku ytƒkhwt QÌkhe yk‘fiwt nÌkwt. {Lk{kt r [kh ÕÁkıfiku, ëëhkÌku ´k⁄kr{f ˛k§kLkk
r˛˚kfLku uh ÚÙ. Mk khu [[uh sE˛.íí ¯kk{Lkk yuf ºkELku k]ÂAk fhÌkkt Ú˝ k {Èfiwt fu ëër˛˚kf Ìkku AkuxkWÀu kwh hnu Au. Mk khu yk Au yLku Ák kkuhu ÁkÚh{kt ƒtƒku fh k ÁkuMku Au. Akufhkt LkÀeyu yLku {kMÌkh ˛Ïh{kt !íí {U yu ºkELku ¯k˙k{Mku f r ˛u kqA‚wt Ìkku Ú˝ k {Èfiwt fu ëyu ºkE Ìkku [ku{kMku {rnLkk{kt yuf rÀ Mk yk
Au. Mkhfkh æuzqÌkku {kxu {VÌk Ákes yk ku Au. ÌkuLkk kiMkk ÁkLkk e, ˜ELku sÌkku hnu Au.í n nwt æhuæh {qtÕkfiku, ëyÚ¤fik ´Àu˛{kt ÚÙ Ìkku ıfikt ÚÙ ?í yu ºkELku {khe f⁄kLke fne. yu{˝u h ÁkÌkk kLkk 10 Yr kfik Xhk e Áku hkX k fiw fkuLku {khe Mkk⁄ku {kuf’fik. yzƒku rf˜ku{exhLkku kx kk⁄kheLku kzu˜e LkÀe kMkkh fhk e, Mkk{e ºuæz [zk e, Àqh⁄ke s¯kkºkE LkkfifkLkwt h ÁkÌkk e, {khe kkMku⁄ke ÀMk Yr kfik ˜E ƒtƒkuzk [k˜Ìkk ⁄kfik. {kuze hkÌku æuzwLkk uh knkUÂfiku. Üeyku rMk kfi kwhwªkku ˜t¯kkuxeºuh nÌkk.
yu{Lke su{ h{kt ¯kheÁke k˝ yLkk ]Ìk (Lk¯Lk) ⁄kELk nzeyku fkZÌke nÌke.
h{kt [kh- kkt[ {kxe yLku r k•k§Lkkt kMk˝ku yLku ÌkLk{kt yk Ìkkt knu˜kt {U
rMk˜kE yk ku˜kt f kzkt rMk kfi ftE s LknkuÌkwt. Ìkkz k k{kt⁄ke ˝u˜e Àkuhe⁄ke ºhu˜k
Ìkqxu˜k ækx˜k kh {Lku ÁkuMkkz‚ku. ⁄kkuzef kÌkku kAe ⁄ku˜k{kt⁄ke Mk™¯k[˝k fkZeLku
hLkk Mk«fikuLku nU[ k ˜k¯fiku yLku s¯kkLku nwt ºqœfiku nku kLkku œfik˜ yk‘fiku. {Lku
Lk s{kze ˛f kLke ˜k[khe ÌkuLkk {wæ kh ‘fik ke ¯kE. ÌkuLke {qtÕ ˝ kk{e sÌkkt
{U fÃkwt, ëëyn™ æk kLkwt ÌkkÌfkr˜f ˛wt {§u ?íí yn™ yÌfikhu Ìkku LkÀeLkk ºkXk{kt
ÌkzÁkq[ rMk kfi ftE Lkn™ {§u.íí {U kkt[Lke Lkkux ÌkuLke Mkk{u ƒhe. yM efkh fhÌkku
Ákku’fiku, ëëyksu Ìkku Ìk{u {khk {nu{kLk. {nu{kLkLkk kiMkk ¯kkfiLkk hwÀh (˜kune)
ÁkhkÁkh ! {khk uh yk‘fik yLku Ìk{khk kiMku æ zk yuLku s{kz‚wt Lkn™ fnu kfi.íí
ÌkuLke kkMku ÁkuXu˜ku LkkLkku ºkE Àun˜ku ÌkuLke {ÀÀu yk‘fiku. kiMkk Ìkku ÌkuLke kkMku k˝ LknkuÌkk khtÌkw ÌkuLkk ºkELku Æn{Ìk yk kÌkkt Ákku’fiku, ëës¯kk, Æ[Ìkk fhe˛ Lkn™. [k˜, ÌkzÁkq[ ˜E yk eyu. Ìkwt khÀu˛ sE˛ Ìkku kkt[ rÀ Mk ºkXk{kt {sqhe fheLku Mkkxwt k§e˛.íí LkÀeLkk ºkXk{kt⁄ke k˝ ÌkzÁkq[ ü[fe ˜k‘fik. ˜kux Ákktƒ kLke f⁄khkux{kt xwfzk fheLku {Lku æk k yk fik. yuf ºk¯kLkk hkæe ÁkkfeLkk Ìku{Lku æk k kkAk yk fik. {khk ækƒk kAe s fwxwtÁku Mkhæk ºk¯ku nU[eLku ækƒwt. nwt Ìk] Ìk ⁄kfiku nÌkku yu⁄ke yu{Lkkt ~fik{§kt {wæ kh MktÌkkuªk hÌkkÌkku nÌkku. s¯kkLkk hLkk r [khku {Lk{kt Qºhk k ˜k¯fik. ykæe hkÌk ü yk e Lkn™.
nu˜e Mk khu ÌkkzLkkt ü[kt Õkz LkehæÌkku ÀkÌk˝ fh k ÁkuXku. 65 ªkoLkku s¯kkLkku Ákk k Àw˜ku 70 Vqx ü[k ÌkkzLkk Õkz kh [ze Ìkkze ºhu˜ku zku ˜E yk‘fiku. [k Ìkku yn™ ıfikt⁄ke nkufi ! ÀqƒeLkk fk[˜k{kt Ìkkze keƒe. {Lk ´Vw¬’˜Ìk ⁄kE ¯kfiwt. [h˝ku{kt ¯krÌkLkku Mkt[kh ⁄kfiku. 3 rf˜ku{exh [k˜eLku y{u kwLfik ktx ¯kk{Lke kkuMxykÏrVMk{kt knkUÂfik. knkU[ ÁkÌkk e Ìkku kkuMx{kMÌkh Ákku’fiku, ëë{LkeykÏzoh yk‘fiwt Ìkku nÌkwt k˝ kiMkk {U k khe ækƒk Au. ¯kE Mkktsu ÁkeÚLkwt yk‘fiwt Au. Ìku{kt⁄ke Ìk{Lku yk kwt Awt. yu˝u 300 Yr kfik {Lku ¯k˝e yk fik. Ák kkuh kAe s¯kku yLku ÌkuLke kÌLke nwS {kÌkk-r kÌkk-ºkE- h-æuÌkhÌkLkLku Lku kku{kt ºheLku k˝ Ákk§fku Mkk⁄ku ˜ELku y{u yku§Mkt¯k LkÀeyu yk‘fikt. kkt[ufi s˝u s§ tÀe {k⁄ku [zk eLku ƒhkELku keƒwt yLku LkÀeLkk yk˛e koÀ {k¯kÌkkt Ákku’fikt, ëë{k kkAkt yk‘fikt Ìfikhu Mkk[kt.íí nwt Ìku{Lkk r¢fik-f˜k k ÚuÌkku r [khe hÃkku nÌkku, ë{khe æuÌkeLke ’nkfi{kt ÌkLkLke {kxe Mkk⁄ku [kUxu˜kt yu{Lku {q§MkkuÌkkt Wækze hÃkku nÌkku. Mk{ks⁄ke r æqxkt kkze hÃkku nÌkku.íí {Lk ¯˜krLk⁄ke ºhkE ¯kfiwt.
Lkkuækt ykrÀ kMke Mk{ks-MktMf]rÌk
ƒtƒkuzk sE y{u ÁkMk{kt ¯kkuX kfikt. yuf hkÌk yLku yuf rÀ MkLke æu k
r ˛u {Lk r [kh k ˜k¯fiwt. kwMÌkf{kt kt[u˜k Mk{ks-Mk«fiÌkk-MktMf]rÌk su k ºkhu
˛ÁÀkuLkk y⁄ko r[•k{kt æq˜ k ˜k¯fik. y˚khøkkLk ´k Ìk fhu˜ku nwt rLkh˚kh ˜kufkuLkk
´Àu˛{kt yk e [z‚ku nÌkku. y˚kh MktMf]rÌkyu ˛wt yk fi ? r˛˚kf Ákk§fkuLku
º˝k kLke Vhs [qfe ÁkÚhu ÁkuMke ƒtƒku fhu; ¯k˙k{Mku f æuzqÌkLku {k¯koÀ˛oLk
yk k kLkk ÁkÀ˜u Lk wt rÁkfikh˝ u[e ækfi; kkuMx{kMÌkh {LkeykÏzohLkk kiMkk
k khe Lkkæu; yLku WÂ[r˛˚k˝ ´k Ìk fhu˜ku nwt ‘fi¬ıÌk¯kÌk Mkwæ kMÌku yuf kqhk fwxwtÁkLku h- ÌkLk yLku ºqr{-´Àu˛⁄ke y§¯kwt fhwt; yk kt S Lkr kÌkf {q’fikuLku
r frMkÌk MktMf]rÌkLkwt Lkk{ yk ke˛wt ?!
r[•k r hwÿ rÀ˛k{kt r [kh k ˜k¯fiwt. suLku yk k˝u ykrÀ kMke fneyu
Aeyu, su ˜t¯kkuxeºuh Au, suLkk h{kt {qXe Àk˝k Lk nku k AÌkkt yk¯ktÌkwfLku ˜qtxe
˜u kLku ÁkÀ˜u {nu{kLk {kLku Au; {nu{kLkLku s{kz k kkt[ rÀ MkLke {VÌk {sqhe fh kLkwt r˛hu ˜u Au, 65 ªkuo k˝ 70 Vqx ü[k ÌkkzLkk ]˚k kh [ze yk¯ktÌkwfLku
MLkun LkeÌkhÌkk LkfiLku Ìkkze kkfi Au Ìfikhu s ÌkuLku MktÌkkuªk ⁄kkfi Au, LkÀe su kt
´kf]rÌkf Ìk• kuLku {kÌkk ¯k˝e, yuLkk s§Lku tÀeLku f]Ìkøkºk keyu Au, ñ yk kt
S Lkr ƒkfif {q’fikuLkk ƒkhfLku ˛wt fne˛wt ? nwt yk yktÌkrhf {kLk efi ¯kw˝ku⁄ke
A˜fkÌkk fwxwtÁkLku ıfikt ˜E sE hÃkku nÌkku ?
ÁkMk ´f]rÌkLke MktMf]rÌk⁄ke r hwÿ rÀ˛k{kt sE hne nÌke. {khk
·r¸ k⁄k{kt⁄ke Ìkkz ]˚kkuLkwt Au’˜wt Õwtz y·~fi ⁄kE hÃkwt nÌkwt yLku r[•k{kt ëhk{[rhÌk{kLkMkíLke fr Ìkk ÕÁkfe. Lk{k¯ko{kt [k˜Ìkkt ©r{Ìk MkeÌkkLkk {wæ kh M uÀLkkt {kuÌke [{fu Au. Ìku ÚuE Àw:æe ⁄kÌkk hk{ Ìkkz k kLkwt A k MkeÌkkLkk r˛hu ƒhu Au. {Lku ˜k¯fiwt fu {kLk ÚÌku fiktr kf- ifi¬ıÌkf ºku¯k kÀe MktMf]rÌkLkkt r kÌkf
krhÁk§kuLkk ´ºk ⁄ke Ák[e {kLkrMkf-˛kherhf ˛kÌkk kk{ e n˛u Ìkku ´f]rÌkLke
MktS Lke⁄ke hMkkfiu˜kt yLku {kLk efi ¯kw˝ku⁄ke A˜fkÌkkt ˜kufkuLku Ìku{Lkk {q§{kt⁄ke
Wækz kLku ÁkÀ˜u Ìku{Lke ´f]rÌk-MktMf]rÌkLkk ˛h˝{kt sE Ìku{Lkk S LkÀ˛oLk{kt⁄ke
Lk kt S Lk{q’fiku z kt kz˛u.
ë˜kufíLkk yk rLk‘fikos yktÌkrhf iº Lkkt À˛oLk kAe {khku æuÌke fh kLkku
WÌMkkn ykuMkh k ˜¯fiku nÌkku yLku ëykrÀ kMke ˜kufí ÌkhVLkwt ykfªko˝ ƒ k ˜k¯fiwt nÌkwt. ( ƒw r ¯kÌk {kxu swyku, ë{khe ˜kuffik kk, º¯k kLkÀkMk kxu˜, ´fh˝-5, æuzwLke ˛kuƒ. yk ]r•k : 2006/2010/2021/)
ykrÀ kMke r MÌkkhLkk yk ÁktLku ´Mkt¯kku⁄ke {Lku Mk{Ú k ˜k¯fiwt nÌkwt fu ykrÀ kMke Mk{ksLkkt S LkÀ˛oLk-S Lk{q’fiku ˝e-Ákƒe heÌku rºLLk nÌkkt. ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi yLku ÌkuLke rÀ˛kLkwt økkLk
yk kAe ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi yLku ÌkuLke rÀ˛kLkwt økkLk yk⁄k{Ìkk ykX{k ÀMkfkLke yªkkZLke {u Akfie Mkktsu æuzÁk˙ÒkLkk ”Àfi su e nh˝k LkÀeLkk MkuÌkw W kh⁄ke kMkkh ⁄kÌkkt ºe˜ ykrÀ kMke Ìkhw˝-Ìkhw˝eykuLkk {wæu Lk]ÌfiLke {wˇk{kt ¯k kfiu˜e kt¬ıÌkyku⁄ke ⁄kfiu˜wt :
{kÏfi kh˝k e Àqhk ÀuMk, Õ§qfku{u˜eÀuÕuí˜k. yÏt˝Õ§qfuLkuÕ§qfu kkMkeyk wtí˜k!
nu ¯kkurXfik (´u{e) ! {Lku Àqh Àu˛ kh˝k e Àeƒe, khtÌkw (Ìkkhk r Lkk) Ìfikt Vk Ìkwt Lk⁄ke. Ìkwt À ko˝ {qfe Àusu fu su⁄ke À ko˝ kh⁄ke khk äÌkÌk ⁄kÌkk MkqfioLkk ´fk˛Lke Mkk⁄ku kkAe yk yLku ÌkLku {§wt ! Mkqfio ´fk˛Lke Ìke ¯krÌkyu kkAk yk kLke f’ kLkk r[hLkqÌkLk ! MkkÀe Ákku˜e{kt Mk{qnLkÌkoLk Mkk⁄ku r fiku¯kLke fu e Ìke ˙Ìkk ‘fiıÌk ⁄kfiu˜e Au ! ‘fi¬ıÌk¯kÌk r˜ræÌk fr Ìkkyku⁄ke hMkkfiu˜wt yLku fr Ìkk
fhÌkwt {khwt r[•k ´f]rÌkLkk nrhfik§k Àrhfik Â[u ´MkLLk ⁄kE QX‚wt ! yk Mk{fiu
Mkt kkrÀÌk ⁄kfiu˜ ¯k˙k{e˝ ˜kufMkkrnÌfi fu ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi r ˛u r ˛uªk fkuE
œfik˜ LknkuÌkku. {Lku yk kt¬ıÌkyku{kt ykrÀ kMke ˜kufLke ü[e Mk• ˛e˜ fr ÌkkLkkt
À˛oLk ⁄kfiu˜kt yLku {khe fr Ìkk yk kt¬ıÌkykuLke Ìkw˜Lkk{kt Mk• neLk ˜k¯k k {ktzu˜e. {Lku ˜k¯fiwt fu yu{Lkk yuf ¯keÌk{kt kqhk ëMk{qníLku ¯keÌk-Lk]Ìfi-Mkt¯keÌk yLku …ÌkwLkku ykLktÀ yk kÌke Mk• ˛e˜Ìkk Au Ìkku Ìku{Lkwt ˝wt Ákƒwt {kiræf MkkrnÌfi k˝ ˝wt Mk{]ÿ n˛u. yk MkkrnÌfi Mk{s k yLku kk{ k ºkªkk-Ákku˜e ˛eæ e, ykrÀ kMkeyku{kt º§ yLku Mk{ksLku {q§ MktÀºo{kt ykÌ{MkkÌkT fh ku. yk k ·Z rLk˝ofi Mkk⁄ku ¯k˙k{e˝ kxu˜ {nku’˜ku Akuze nh˝k LkÀeLkk rfLkkhu yk u˜k ykrÀ kMke yk©{ ëMku krLkfuÌkLkí{kt hnu k [k’fiku ¯kfiku. ykrÀ kMke r „k⁄keoyku kkMku⁄ke ºe˜e Ákku˜e ˛eæ kLke ˛YykÌk fhe. Mk{fi {§u rÀ Mk ÀhBfikLk æuzÁk˙Òk yLku ÀktÌkk Ìkk˜wfkLkk ykrÀ kMke r MÌkkh{kt ºkt¯keÌkqxe ºe˜e Ákku˜e{kt kÌkku fhe ºe˜ku Mkk⁄ku MktÁktƒ Ákktƒe ykrÀ kMke Mk{ksLku ykÌ{MkkÌkT fh k ˜k¯fiku. ˚ku kfkfioLkku ykhtº
{U zwt¯khe ºe˜ ykrÀ kMke r MÌkkh{kt Auf E.Mk. 1980⁄ke r rƒMkhLkk ˚ku kfkfioLkku ykhtº ffikuo. ºe˜e Ákku˜e yLku Mk{ks-MktMf]rÌk {q§ºqÌk heÌku Mk{s k
W•kh ¯kwshkÌkLkk æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLkkt 15 ¯kk{, ÀktÌkk Ìkk˜wfkLkkt 7 ¯kk{ yLku
hksM⁄kkLkLkk WÀfi kwh rs’˜kLkkt 3 ¯kk{ku{kt ÁkMk yLk k¯k kk§k ˚ku kfkfio fh kLke
˛YykÌk fhe.
Ákku˜e, Mk{ks-MktMf]rÌkLkk M Y kLku Mk{s k y kLkk ˜e kÿrÌkyku
ªkoLkk …Ìkw[¢ yLku S Lk[¢ ´{k˝u yk Ìkk Mkk{krsf-ƒkä{f k o´Mkt¯kku{kt Mknºk¯ke ⁄kE, rLkhe˚k˝ yLku ´&Lkku•khe kÿrÌkyu fk{ fhe, ëykrÀ kMke ˜kufíLkku MkÀTºk {u§ e {q§ºqÌk MktÀºo{kt ykrÀ kMke Ákku˜e Mk{ks-MktMf]rÌkLkk
M Y kLku Mk{s k yLku ykÌ{MkkÌkT fh kLkku ´fiÌLk ffikuo.
ºe˜eÁkku˜eLke M Y k¯kÌk Mkk{krsf r ˛uªkÌkkyku
ykhtºLkk yk ˚ku kfkfio Ókhk {Lku Mk{Úfiwt fu kkuÌkkLke kht khk{kt S Ìkk ˜kufLke Ákku˜eLkwt M Y k yk¯k nkufi Au. ÌkuLku su Ìku Mk{ksLkk ˜kufS LkLkk MktÀºo{kt s Mk{s kzÌkwt nkufi Au. Mkt kkÀf-Mkt˛kuƒfLke kkuÌkkLkk Mk{ksLke Ákku˜eLkku §¯kkz
˝e kh Ákkƒf ÁkLke sÌkku nkufi Au. yk r MÌkkhLke ºe˜e Ákku˜eLkk M Y kLkk
MktÀºo{kt ëÁkk kíLkku y⁄ko MkMkhku, ëÀkÀkíLkku y⁄ko rÀfih, zkune(zku˛e)Lkku y⁄ko kÌLke yLku ëMkeMkkuí ˛ÁÀ ÜeLkk sLkLkyt¯kr ªkfif y&˜e˜ ¯kk§ {kxu ´fikuÚfi
Au.
ºe˜e Mk{ksLkk heÌkrh ks yLku ˜kuf{kLfiÌkk¯kÌk r ˛uªkÌkk
Mkt kkÀf-Mkt˛kuƒf ˚ku kfkfio fh k sÌkkt su Ìku Mk{ksLkk heÌkrh kÚu yLku
LkerÌkrLkfi{ku Ìkku Mk{s k kzÌkk nkufi Au, Mkk⁄ku Mkk⁄ku ºkirÌkf MÌkwyku Mkk⁄ku
Úuzkfiu˜e ˜kufLke {kLfiÌkkykuLkku œfik˜ k˝ hkæ ku kzÌkku nkufi Au. yk ˜kuf{kLfiÌkkyku ÌkuykuLke MktMf]rÌkLkk Mkk{krsf-ƒkä{f MktÀºo{kt⁄ke WÀTº Ìke nkufi Au. yk ´Àu˛Lke yuf ˜kuf{kLfiÌkk ´{k˝u krÌk- kÌLke s ækx˜ku Mkn˛fiLk {kxu k khÌkkt nkufi yu k ækx˜k kh yLfi {k˝Mk⁄ke Lk ÁkuMkkfi. Úu ÁkuMke s kfiwt Ìkku {nu{kLk nkufi Ìkku k˝ {kuxk Õ zkLkku, Mkk{Lkku fh ku kzu. yk k ækx˜kLke yku§æ {kxu ækx˜kLke ë kktsuXuí (MkqÌkk Mk{fiu {k⁄kwt hkæey Aeyu Ìku ÌkhVLkku ºk¯k) ˜k˜ [™⁄khe Ákktƒu˜e nkufi Au. yn™ ºe˜e Ákku˜e yLku Mk{ksLkk M Y kLku Mk{s k fux˜ef r ˛uªkÌkkykuLkku {k k MktfuÌk s ffikuo Au. ºe˜ Mk{ks-MktMf]rÌkLkk ÁkkÃk-yktÌkh M Y kLke r ¯kÌku [[ko {U 1992{kt ´rMkÿ zwt¯khe ºe˜e ykrÀ kMkeyku kwMÌkf yLku 2007{kt ´fkr˛Ìk {khk Ókhk Mkt kkrÀÌk kwMÌkf {kuÌke[hkLke khÌkk{kt fhe
Au. ÌkuLkk⁄ke k˝ ƒw r ¯kÌku kÌk ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ (2022) kwMÌkf{kt fhe Au.
˜kufMkkrnÌfiLkkt ˜˚k˝-M Y k yLku rMkÿktÌk M⁄kk k kLkku {wœfi{k¯koñ˚ku kfkfio
{Lku yk ˚ku kfkfio⁄ke Mk{Úfiwt fu fkuE k˝ Mk{ksLkk M Y k, ÌkuLkkt ˜kufr „k˜kufMkkrnÌfi, ÌkuLkkt ˜˚k˝-M Y k M k¸ fh k yLku rMkÿkLÌk M⁄kk k k ˚ku kfkfio s {wœfi{k¯ko Au. yLfiku Ókhk ´fkr˛Ìk kwMÌkfkuLkk y«fikMkLkk ykƒkhu fkuE k˝
Mk{ksLku {q§ºqÌk heÌku kk{e ˛fkÌkku Lk⁄ke. yk W khktÌk yu k˝ Mk{Úfiwt fu Àhuf Mk{ksLkwt M Y k y˜¯k nkufi Au. M Y k ´{k˝u yuLkkt ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi rºLLk ˜˚k˝-M Y k, rMkÿkLÌk ƒkh˝ fhu Au.
˚ku kfkfio ÀhBfikLk yk Mk{Úfiwt fu kkMku MkÌkk Mkkuæ˜k ¯khkrMkfik yLku zwt¯khe ¯khkrMkfik ÁktLku ÚrÌk {Êfifk§{kt nkhu˜k hs kqÌkku Au yLku ÚÌkLku Ák[k k yk knkze ´Àu˛{kt ´ u˛e ¬M⁄kh ⁄kfik Au. yk⁄ke yk ÁktLku ÚrÌkLkk Mk{ksLkwt M Y k yLku Ìku{kt⁄ke ´¯kxÌkwt ˜kufMkkrnÌfi k˝ rºLLk Au. yk ÁktLku ÚrÌkyku fhÌkkt
ºe˜ku ºkhÌkLke ´k[eLk ÚrÌkyku{ktLke yuf ÚrÌk Au. yk⁄ke kq ofk˜eLk ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksLkkt ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLku Mkt kkrÀÌk fh kLkwt ˜˚fi ÁkLkk‘fiwt.
ÁkeS kÌk yu Mk{ÚE fu ˜kufMkkrnÌfiLkk knfku kkuÌkkLkk ºki¯kkur˜f ´Àu˛{kt ƒkä{f-Mkk{krsf k o-´Mkt¯kLkk kÌkk h˝{kt s Ìku Mk{fiu yLku M⁄k§u, yu{Lkk Mk{ksLkk Mk«fiku Â[u s æq˜u Au, æe˜u Au yLku yu{Lkk ftX{kt⁄ke ´¯kxÌkwt {kiræf ˜kufMkkrnÌfi {q§ºqÌk M Y k ƒkh˝ fhu Au. f]r k{ ÁkuXfku fikuSLku Mkt kkrÀÌk fhu˜wt ˜kufMkkrnÌfi {q§ºqÌk M Y k ƒkh˝ fhÌkwt Lk⁄ke. yk⁄ke {kuxu ºk¯ku {ut …Ìkw[¢ yLku S Lk[¢ ´{k˝u yk Ìkk ƒkä{f-Mkk{krsf k o-´Mkt¯k ºe˜ Mk{ks Â[u sE, Mknºk¯ke ⁄kELku ykÏrzfiku- erzfiku (·~fi-©k‘fi) fÏMkuxTMk kh ˜kufMkkrnÌfiLku ytrfÌk fhe, Mkt kkrÀÌk fh kLkku rLk˝ofi ffikuo.
ykrÀ kMke ˜kuf¯keÌkkuLkk Ê rLk{wˇ˝ yLku Mkt kkÀLkLkku ykhtº
ºe˜ Mk{ksLkkt Mkk{krsf-ƒkä{f ¯keÌkkuLkkt Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLkLkkt r rƒMkhLkkt {tzk˝ Ìkku Ìkk. 5-2-1980Lkk hkus W•kh ¯kwshkÌkLkk æuzÁk˙Òk fuLˇ⁄ke 55 rf˜ku{exh Àqh hksM⁄kkLk yLku ¯kwshkÌkLkk Mke{k´Àu˛ kh yk u˜k fkuxzk ¯kk{⁄ke ffikO nÌkkt. S
S Lk[¢ ´{k˝u Ìkhw˝k M⁄kk{kt ¯kkurXfik-¯kkuX˝(´u{e-´ur{fk)Lkkt ´˝fi ¯keÌkku ©k‘fi (ykÏrzfiku) fÏMkuxTMk kh Ê rLk{wrˇÌk fh kLkku, Vkuxku¯k˙kVe fh kLkku yLku ˜¯Lk´Mkt¯ku Àkuhu˜kt º™Ìkr[ kku LkkUƒ kku⁄ke{kt ytrfÌk fh kLkku ykhtº yk ¯kk{⁄ke ffikuo. ¯kkurXfik(´u{e)Lkkt ¯keÌkku {u§ kLke Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLkfik kk{kt {khe Mkk⁄ku Mku krLkfuÌkLk yk©{{kt MkÌkk k˝ r{ kku ñ zkÃkkºkE Xkfkuh (zkfi˜ Xkfkuhfr ) ´{kuÀ r{M ke yLku fLkw fiku¯ke Úuzkfiu˜k. fLkw fiku¯ke {Lku Vkuxku¯k˙kVe fh k{kt Mknkfif ⁄kfiu˜k. khtÌkw knu˜e s æu k{kt ºqæ-⁄kkfLkk yLkwº ⁄kÌkkt yk r{ kkuLke rsøkkMkk ˛{e ¯kfiu˜e yLku ¯keÌkku Mkt kkrÀÌk fh kLke {khe [iÌkrMkf ÌkhMk ƒe kzu˜e. krh˝k{u æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLkk kku˛eLkk kËk, ˜ktÁkrzfik kËk, ÀktÌkk kËk, Àu˜ kzk kËk, fkuxzk kËkLkkt yLkuf ¯kk{kuLkku yuf˜ ˜kuffik ke ÁkLku˜ku.
hkÌku 8-00 f.r{.yu Mkns heÌku ¯kkÌkk ¯kkfifku kkMku sELku ¯kkurXfikLkkt ¯keÌkkuLku Ê rLk{wrˇÌk fh kLkku ykhtº ffikuo. Üe- kwhwªkkuyu ÀunLkk yuf ˜k˚kr˝f ˜fiLkk Lk]Ìfi Mkk⁄ku rÓ¯kwr˝Ìk WÌMkkn-W’˜kMk⁄ke {kuze hkÌk Mkwƒe ¯kkELku ¯keÌkkuLku Ê rLk{wrˇÌk fhk‘fikt. ytÌku ¯kkfif Üe- kwhwªkkuLkkt Lkk{, Ù{h yLku ¯kk{Lke ºki¯kkur˜f krh¬M⁄krÌkLke LkkUƒ k˝ kku⁄ke{kt fhe.
ÁkeÚ rÀ Mku Mk khu 9 f.r{. ⁄ke 10f.r{. Mkwƒe fkuxzk ¯kk{Lkkt æku˜hu ( hu) VheLku ˜¯Lk´Mkt¯ku Àkuhu˜kt ˜kufr[ kku ñ su k fu {kuh, rÁk˜kzku, {k˝MkLkwt k˛w Mkk⁄ku {i⁄kwLk, ]˚k kh [zÌkkt kLkhkt ¯kuhu LkkUƒ kku⁄ke{kt ytrfÌk ffikO.
yk s kÿrÌkyu ÀktÌkk Ìkk˜wfkLkk {[fkuzk yLku ƒk{˝ kMk ¯kk{{kt⁄ke Vk¯k˝ {kMkLkk ytÌku ºhkÌkk r[ k-r r[ k(LkU nxe)Lkk {u§k yLku i˛kæ {kMk{kt yk Ìkk ¯kkuh(¯kkihe)Lkk WÌMk ´Mkt¯ku M⁄k§ kh nksh hne, Mknºk¯ke ⁄kELku ¯kkurXfikLkkt ´˝fi¯keÌkku yLku {u§kLkkt Mkk{krsf-ƒkä{f ¯keÌkku Ê rLk{wrˇÌk ffikO. ykhtºLkk Mkt kkÀLkku{kt M Ìk: ´ u˛u˜e ˛kÜefi r ˛uªkÌkkyku
ykhtº{kt {Lku ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi fu ÌkuLkk ˛kÜ r ˛u fkuE r ˛uªk økkLk LknkuÌkwt. ˜e˜k {kurhfik (¯kkurXfik r ªkfif ´˝fi¯keÌkku) yLku Vq˜hktLke ˜kze(˜¯Lk¯keÌkku)Lkkt ¯keÌkku Ê rLk{wrˇÌk fhe ykÌ{MkqÕ⁄ke Mkt kkrÀÌk ffikO Au. Ìku{kt su ˛kM kefiÌkk M Ìk: (yk kkuyk k) ´ u˛e Au ÌkuLke r ˛uªkÌkkyku yk ´{k˝u LkkUƒe ˛fkfi : * Ê rLk{wˇ˝ kh⁄ke ¯kkurXfik-¯kkuX˝Lkkt ´˝fi¯keÌkkuLkk kkX Ìkifikh fhe ˜e˜k {kurhfik (˜e˜k {kuh-´u{e) 1983, kwMÌkf{kt 101 ¯keÌkku Mkt kkrÀÌk ffikO
Au.
* yk ˜kufMkkrnÌfi yuf ºki¯kkur˜f heÌku r r˛¸ ºqºk¯k kh MkÌke ºe˜
ykrÀ kMke ÚrÌkLkk Mk{ksLkwt Au. ºki¯kkur˜f krh¬M⁄krÌkLkku ´ºk Ìku{kt
MkrÌk ÚrÌkLke S LkherÌk yLku ÌkuLke ftX kht khk kh k˝ kzu Au. yk⁄ke ºki¯kkur˜f M⁄k§Lke r ÔMkLkefiÌkk {kxu ]˚k- Lkhkrs⁄ke ˛kuºÌkk, hksM⁄kkLkLke
Mke{k kh yk u˜k yLku M⁄kkrLkf Lkk{ ƒhk Ìkk ëÀu heí yLku ëºhkurhfikuí Ìk⁄kk ¯kwshkÌkLke Mke{k{kt yk u˜k ëfqfhkuí yLku ëfqfheí Lkk{Lkk zwt¯khku⁄ke uhkfiu˜kt ºki¯kkur˜f M⁄k§kuLkwt ˝oLk ºqr{fk{kt ykhtºu {qıfiwt Au.
* ¯kkfif Üe- kwhwªkkuLkkt Lkk{, Ù{h yLku ¯kk{Lke LkkUƒ k˝ [kufMkkE⁄ke ºqr{fk{kt {qfe Au.
* ºqr{fk{kt ¯kkurXfikLkkt ¯keÌkkuLkku Mkk{krsf MktÀºo yk ke ºk k˚k M k¸ fh k fux˜ktf ¯keÌkkuLkwt hMkÀ˛oLk fhk‘fiwt Au.
* ºk f {q§ Y ku yk ¯keÌkku Mk{SLku {k˝e ˛fu {kxu Àhuf ¯keÌkLke Lke[u yLku yk¯k§ sÌkkt Àhuf Mkt kkÀLkLkk ytÌku ºe˜e Ákku˜eLkk y hk ˛ÁÀkuLkk ¯kwshkÌke y⁄kkuoLke Mkqr[ {qfe Au.
* ˜e˜k {kurhfik Mkt[fiLkkt Ákƒkt ¯keÌkku ´˝fi-hk¯kLkkt Lk]Ìfi¯keÌkku Au. ºe˜
Mk{ks{kt rf˛kuhk M⁄kk{kt ¯kkurXfik-¯kkuX˝ fh kLke Mk{ks M ef]Ìk
S Lk´˝k˜e Au. khtÌkw suLke Mkk⁄ku ´u{ ⁄kkfi Au ÌkuLke Mkk⁄ku ˜¯Lk ⁄kE ˛fÌkkt Lk⁄ke. Mk{ks Ákrn¯kkuo k ´⁄kkLku hu˜ku nkuE, ˜¯Lk ÁkeÚ ¯kk{ yLku yLfi
¯kku k{kt fh kt kzu Au. yk⁄ke ˜¯Lk Mk{fiu ¯kkurXfiku fu ¯kkuX˝Lku fkfi{ {kxu Akuze Àu kt kzu Au. krh˝k{u ¯kkurXfik-¯kkuX˝Lkk ”Àfi-{kLkMk{kt ºk -hMkLke
·r¸yu [kh ´fkhLkkt ¯keÌkku ykr ºko kk{u Au : (1) kq ohk¯k ˛]t¯kkhLkkt ¯keÌkku (2) r{˜Lk-Mktºku¯k ˛]t¯kkhLkkt ¯keÌkku (3) r hn (r fiku¯k) ˛]t¯kkhLkkt ¯keÌkku yLku (4) Úh´u{Lkkt ¯keÌkku. ºqr{fk{kt yk [kh ´fkhLkkt ¯keÌkkuLkwt hMkÀ˛oLk fhk‘fiwt Au.
* su Ìku ´Àu˛Lke ˜kufr[ kf˜k yLku Ìku{kt r[r kÌk MÌkwLkku œfik˜ yk Ìku⁄ke LkkUƒ kku⁄ke{kt ytrfÌk fhu˜kt º™Ìkr[ kku ÁktLku Mkt kkÀLkku{kt fiku¯fi M⁄kkLku {qıfiktAu.
* ˜e˜e {kurhfikLke ºqr{fk{kt y«fikMkeyku-ºk fku ¯keÌkkuLku {k˝e- kk{e-´{k˝e ˛fu {kxu Lk]Ìfi Mkk⁄ku ¯keÌk fu e heÌku ¯k kfi Au. Ìk ´Ìfi˚k ⁄kkfi Ìku⁄ke Lk]Ìfi¯keÌkLkwt yuf ˛ÁÀr[ k k˝ yk fiwt Au. ˜e˜k {kurhfik (1983)Lkk ëMkt kkÀfLkwt rLk uÀLkí k].2 W kh ytrfÌk kt¬ıÌkykuñ{kÏfi kh˝k e Àqhk ÀuMk... Lku yn™ W’˜uæ kLkku W u~fi yux˜ku s Au fu ykhtºu r˜ræÌk ‘fi¬ıÌk¯kÌk fr Ìkkyku{kt hMk ƒhk Ìkk
{Lku yk kt¬ıÌkyku{kt ëykrÀ kMke ˜kufíLke ü[e-Mk• ˛e˜ fr ÌkkLkkt À˛oLk
⁄kfiu˜kt. khtÌkw su{ su{ ºe˜e ˜kufMkkrnÌfiLkwt {q§¯kk{e Ìk˜M k˛eo Mkt kkÀLkMkt˛kuƒLk-y«fikMk fhÌkku ¯kfiku Ìku{ Ìku{ Mk{ÚÌkwt ¯kfiwt fu yuf˜e fr Ìkk fh e yu ë˜kufíLkku ´{wæ W u~fi nkuÌkku Lk⁄ke. yk Ìkku ´Mkt¯k ´{k˝uLkkt ÁkeÚt
Mkk{krsf-ƒkä{f r rƒ-r ƒkLkku Mk{fiu yk Ìkk W{§fk{kt⁄ke Mkns ykr ºko kk{Ìke yLku kqhe ÚrÌkLku ñ kqhk ˜kufLku ¯keÌk-Lk]Ìfi-Mkt¯keÌk yLku k o-´Mkt¯k-…ÌkwLkku ykLktÀ yk kÌke Ìk⁄kk hkuÆsÀk S Lk Mkk⁄ku yr Lkkºk Úuzkfiu˜e fr Ìkk Au. yLku r[•k ëykrÀ kMke ˜kufí yLku ÌkuLkk ëMkkrnÌfií{kt üzwt Lku üzwt æqt kÌkwt ¯kfiwt.
´⁄k{ Mkt kkÀLk⁄ke s {Lku Mk{Úfiwt fu Ìko{kLk{kt ÁkLkÌke Mkk{krsf ”ÀfiM k˛eo xLkkyku{kt⁄ke Lk]Ìfi¯keÌkkuLke h[Lkk yu ºe˜ ˜kufS LkLke yuf r ˛uªkÌkk Au. krh˝k{u ‘fi¬ıÌk¯kÌk fu Mkk{qrnf {kLkMk{kt su ftE Lk Mkk{u yk‘fiwt ÌkuLkwt ¯keÌk fu Lk]Ìfi¯keÌk ÁkLke Úfi Au.
S LkLkku {n• Lkku §ktf yLku ˜kƒu˜wt f{o˚ku k (˜kuf{kt kwLksoL{)
ykhtºLkk yk Mk{fi{kt Mkk{krsf ¯keÌkku-¯kkurXfik r ªkfif ´˝fi¯keÌkku yLku ˜¯Lk¯keÌkkuLku Mkt kkrÀÌk fh kLkwt ˜˚fi ÁkLkk ˜wt.
Ìkk. 25-6-1980Lkk hkus ˜¯LkkuÌMk {k˝ k yLku ˜¯Lk¯keÌkku Mkt kkrÀÌk fh k Mku krLkfuÌkLk yk©{˛k§kLkk r „k⁄keo zkÃkkºkE ækuærhfik Mkk⁄ku ÀktÌkk Ìkk˜wfkLkk MkktZwMke ¯kk{u sÌkkt Ìkkhf (ÌkheLku LkÀe kkh fhk Lkkh) ÁkƒkºkE ÁkwÁkrzfikLkk {kxeLkk ¯kku§kLke Mknkfi⁄ke MkkÁkh{Ìke yku§t¯k kLkku ´⁄k{ ´Mkt¯k ÁkLku˜ku. yk Mk{fiu yk Ìkk kqhu {kuÌk y{Lku Lkk¯k kk˛Lke su{ ºhzku ˜u k ˜k¯fiwt yLku {khe S LkLkifik MkkÁkh{ÌkeLkk {Êfis§{kt s zq˜ ⁄k kLke Ìkifikhe fhe hne nÌke. khtÌkw, S LkLku nkuz{kt {qfe ykrÀ kMkeyku s nu{æu{ rfLkkhu ˜E yk u˜k. yk Mk{fiu {Lku ë˜kufíLkk ytÌk:Mk• yLku W{Àk {kLk efi ¯kw˝kuLkkt À˛oLk ⁄kfiu˜kt. ˜kufMkkrnÌfiLkwt Mkt˛kuƒLk fh k yk u˜k {Lku ˜kufu s W¯kkhe ˜eƒu˜ku. {Lk{kt ¯k˙tr⁄k Áktƒk k ˜k¯ke fu {khk ˛uªk S LkLkku Mkk[ku yrƒfkhe Ìkku yk ëykrÀ kMke ˜kufí yLku yuLkwt MkkrnÌfi s Au. Mkt kkÀLk-Mkt˛kuƒLk{kt su{ su{ {w~fu˜eyku yk Ìke ¯kE Ìku{ Ìku{ yk ¯k˙tr⁄k Ák§ kLk ÁkLkÌke ¯kE. MkkÁkh{ÌkeLkk rfLkkhu {Lku ˛uªkS LkLkwt f{o˚ku k ˜kÊfiwt yLku yk{ ˜kufMkkrnÌfiLkwt Mkt kkÀLk fh k ëykrÀ kMke ˜kufí{kt {khku kwLksoL{ ⁄kfiku. ( ƒw r ¯kÌk {kxu swyku {khe ˜kuffik kk, ´fh˝-6, ˜kuf{kt kwLksoL{) 20 ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke
ëVq˜hktLke ˜kzeíLkk Mkt kkÀLkLke ˛kÜefi r ˛uªkÌkkyku
˜e˜k {kurhfikLke kÿrÌk ´{k˝u yk Mk{fiætz{kt {U ºe˜ Mk{ksLkk ˜¯LkkuÌMk Lkkt Mk¯kkE⁄ke ykhtºe h- ƒqLkkt LkkLkkt yk˝kt MkwƒeLkkt 40 sux˜kt r rƒ-r ƒkLkku yLku heÌkrh kÚuLkku y«fikMk, ºqr{fk : ë LkLke Mkt uÀLkkLkk ˜e˜k
xnwfkí{kt {qfe 103 ˜¯Lk¯keÌkkuLkku Mkt[fi ëVq˜hktLke ˜kzeí (1983) Mkt kkrÀÌk ffikuo Au. ykhtº⁄ke ytÌk MkwƒeLkk heÌkrh kÚu yLku Mkk{krsf r rƒ-r ƒkLkkuLkk
˝oLk⁄ke ºk fku yLku y«fikMkeyku Mkk{u ºe˜Mk{ksLkku ˜¯LkkuÌMk ´Ìfi˚k ⁄kkfi Au.
* yk Mkt kkrÀÌk ¯keÌkku{kt 16 sux˜kt kkXkLÌkhku k˝ yk fikt Au.
* ¯kkfifku yLku Mknkfif hkr¯kfikykuLkkt ¯kk{, Lkk{, Ù{h LkkUÊfikt Au.
* ÁktLku Mkt kkÀLkku{kt ffikt ¯kk{ fu ffik M⁄k§u⁄ke ffik ¯keÌkku, fE Ìkkheæu {Èfikt yuLkk ¢{ yk fik Au.
* ykrÀ kMke knkze ´Àu˛{kt ˚ku kfkfio fh k sÌkkt kzÌke {w~fu˜eyku k˝ LkkUƒe Au.
* yk ˜¯Lk¯keÌkku ˜¯LkkuÌMk {kt Mknºk¯ke ⁄kELku ´k Ìk ffikO Au. yk⁄ke hfLfikLkkt yLku yu{Lkkt {kÌkk-r kÌkkLkkt Ìk⁄kk fkfk-ºkELkkt Lkk{, Ù{h, ¯kk{ k˝ LkkUÊfikt Au.
* yk Mkt kkÀLkLke Mkk{krsf r ˛uªkÌkk yu Au fu ºe˜ Mk{ks{kt hhkÚLku nMkk eLku ˜k¯kku kzk k yLku ÌkuLku ÚÌkefi økkLk yk k k MkktÁku˜kƒkhe ‘fi¬ıÌk Áku ëÁkkÁkk
(Ákk k)Lkku u˛í ºs Au. MkktÁku˜wt yu r˛&LkLkwt ´Ìkef nkufi Au. hhkÚLku
nMkk k yu{Lke kkMku M kºkr f ëfk{Mkq kíLkwt sux˜w økkLk nkufi Au Ìku fk{wf [u¸kyku yLku kr[f-fkrfif yrºLkfi Ókhk æ[eo Lkkæu Au. yufXku ⁄kfiu˜ku
˜kufMk{wÀkfi-ykÁkk˜ ]ÿ Üe- kwhwªkku fkuE k˝ ´fkhLkk Àtº fu Mkk{krsf AkuA r Lkk rLkºuo§ ykLktÀ ˜qtxu Au. yk Mkt kkÀfu kkuÌkkLkk Mk{ksLkk œfik˜ku- ˜˝ku ÊfikLk{kt ˜eƒk r Lkk, WLLkÌkº˙q ÁkLfik r Lkk yk ´Mkt¯kLkwt Ìkk·˛fi ˛ÁÀr[ k yk fiwt Au.
* yk Mkt kkÀLkLke yuf r ˛uªkÌkk yu Au fu Lkk¯krhf Mk{ksLku y&˜e˜ ¯kk§ku ˜k¯ku yu kt ºe˜ Mk{ksLkkt Vxk˝ktLku ºe˜e ˛ÁÀkuLkk ¯kwshkÌke y⁄kkuo Mkk⁄ku Mkt kkrÀÌk ffikO Au. (ëÁkkÁkkíLkk ˛ÁÀr[ k {kxu swyku, Vq˜hktLke ˜kze, ÁkeS yk ]r•k, 1988, k]. 40. Vxk˝kt {kxu swyku k]. 60, 61, 117)
Ìkk. 1-4-1985Lkk hkus ˛uX fu.xe. nkEMfq˜, æuzÁk˙Òk {wfk{u fikuÚfiu˜k
rÓ-rÀ Mkefi ˜kufMkkrnÌfi-Mk k{kt œfikÌk ˜kufr „kr ÀT yLku r u[f s˛ tÌk
˛uæze k§k kkuÌkkLkk ´ [Lk{kt {khk ˚ku kfkfio r ˛u fnu Au, ëëMkkÁkh{ÌkeLkk Mkk{u kqhu {kxeLkk ¯kku§kLkk ykƒkhu ˜kuf¯keÌkkuLkwt Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk yu r ÔLkk
˜kufMkkrnÌfiLkk RrÌknkMkLke r h˜ xLkk Au.íí
ëyh ’˜e knkzLke ykM⁄kkíLke ˛kÜefi r ˛uªkÌkkyku yh ’˜e knkzLke ykM⁄kk (1984/1988) yu ºe˜ Mk{ksLke ¯kw Ìk ˜kufr „k (rMk¢ux˜kuh) yLku kwhkf⁄kkykuLkwt Mkt kkÀLk Au. ºqr{fk{kt {t k-Ìkt kLkk
M Y k yt¯ku [[ko fhe Au. {t k yLku ÚÀwLkku MktÁktƒ M k¸ ffikuo Au. ykrÀ{kLk yLku
ykrÀ kMke ˜kuf{kLkMkLke Mk{kLkÌkk [[eo Au. kwMÌkf{kt ºe˜ Mk{ks{kt ´[r˜Ìk {wœfi ºqÌk ( un), eh, {u˜e-[kuœæe Àu eyku, hæe (h˚kf-…rªk) yLku hkÌkLkk Mk{fiu ºqÌk Mkkƒ k sÌkk ºku kk (ºq k) Ìk⁄kk Ìku{Lke r rƒyku, zkf˝r „k, ºqÌk fkZ kLkk {t kku, huze, {qX, [kux, {kurnLke {t k, ™Ae WÌkkh kLkku {t k, Mkk k WÌkkh kLkku {t k, Ìk˜ kh Ákktƒ kLkku {t k ¯kuhu fk§k ÚÀw yLku MkVuÀ ÚÀw Mkk⁄ku Úuzkfiu˜k {t kku-RÌfikrÀ ºe˜ Mk{ksLke ¯kw Ìk ˜kufr „k {q§ krh u˛ Mkk⁄ku Mkt kkrÀÌk
fhe Au. MkVuÀ ÚÀwLkku ´fiku¯k {kLk f’fik˝ y⁄kuo ⁄kkfi Au, flfikhu fk§k ÚÀwLkku
´fiku¯k {kLk Lku kez k fu Lkk˛ fh k {kxu ⁄kkfi Au.
nMkw fikrøkf fnu Au fu ¯kwshkÌk fu ºkhÌk{kt yk ´fkhLkk ˜kufr „kLkk
Mkt kkÀLkLkwt fkfio yk knu˜kt ⁄kfiwt Lk⁄ke yLku yk r ˛u {khk Ókhk r˜ræÌk {khe ˜kuffik kk (2006/2010)Lkk k]. 320 W kh LkkUƒ Au, ëërMk¢ux˜kuhLke fkuELku
ıfikhufiu Lk⁄ke {§e yu e Mkk{¯k˙e º¯k kLkÀkMku ºe˜ku kkMku⁄ke {u§ e Au.íí ´⁄k{ ˜kuf{nkfk‘fi ë¯kwshktLkku yhu˜kuíLke ˛kÜefi r ˛uªkÌkkyku
1983{kt ´⁄k{ ºe˜ ˜kuf{nkfk‘fi ë¯kwshktLkku yhu˜kuí Lkk{u Ê rLk{wrˇÌk fhe, nMÌk´Ìk Y ku Ìkifikh ffiwO nÌkwt. khtÌkw M æ[uo ÀMk ªkuo, E.Mk. 1993{kt ´fkr˛Ìk ⁄kE ˛ıfiwt nÌkwt. yk {nkfk‘fiLkku y«fikMk fhe {khk keyu[.ze.Lkk {k¯koÀ˛of yLku œfikÌk kwhk MÌkwr ÀT h{˝˜k˜ Lkk. {nuÌkkyu Ìku{kt hnu˜ku RrÌknkMk Ìkkh e yk fiku nÌkku. ¯kwshktLkku yhu˜kuLkk yk{wæ{kt œfikÌk ˜kufr „kr ÀT s˛ tÌk ˛uæze k§k yk Mkt kkÀLkLke ˛kÜefiÌkk yk heÌku LkkUƒu Au : ëë¯kqtshktLkku yhu˜ku{kt ÌkuLkk Mkt kkÀf r u[f Ókhk, yhu˜kLkk ¯kkLk-M Y k r ˛u Ìku{s ÌkuLke hsqykÌk r ˛u yLku ë¯kwshktLkku yhu˜kuí r ˛u yk e ˝eÁkƒe Mkk{¯k˙eLkwt r ¯kÌk kh Ìk˜M k˛eo r ÔMkLkefi rLkY k˝ ⁄kfiwt Au. ëyhu˜kuí MktøkkLkwt, ÌkuLkk ¯kkLk M Y kLkwt, Ìku{Lkk
WÀT¯k{-r fkMk, ir Êfi- ir˛¸‚Lkwt Mk{⁄kof À˜e˜-·¸kLÌk MkrnÌk, r ˛À rLkY k˝
⁄kfiwt Au. {q§ kht khk ´k Ìk ftXM⁄k ¯kufi yhu˜kLkk kkXLku ÌkuLkk yMk˜ ¯kkLk M Y k{kt r˜r kÁkÿ fh kLkku MktrLkc ´fikMk ⁄kfiku Au. zwt¯khe ºe˜e Ákku˜e{kt rLkYr kÌk yhu˜kLkk ´k{kr˝f Mkt kkÀLkLke kq ÌkuLkku Mkeƒe Mkh˜ y⁄ko kne r˛¸ ¯kwshkÌke{kt yLkw kÀ y kkfiku Au. yhu˜kLkk {q§ kkXLku ytÌku ë˛ÁÀk⁄koMkqr[í {wfkE Au yLku Ìku{kt y krhr[Ìk frXLk ºe˜e Ákku˜eLkk ˛ÁÀkuLkk ¯kwshkÌke y⁄koºk y kkfik Au. Mkt kkrÀÌk-r uÂfi yhu˜ku ıfikt⁄ke; ıfik ë¯kk k k§kí kkMku⁄ke, ıfikhu {Èfiku nÌkku, ÌkuLkk ëhkr¯kfikí fku˝ nÌkk, ÌkuLkwt Ê rLk{wˇ˝ ıfikt ⁄kfiu˜wt ¯kuhuLke k˝ Ìku{kt [kufMkkE kq of LkkUƒ ˜u kE Au yLku f]ÌkøkÌkk kq of ÌkuLkku …˝M efkh ⁄kfik Au. krh˝k{u ë¯kwshktLkku yhu˜kuíLkwt yk Mkt kkÀLk ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkk{kLfi k[f W khktÌk ˜kufr „kLkk y«fikMkeyku {kxu k˝ W kfiku¯ke ÁkLfiwt Au.íí ( ƒw r ¯kÌk {kxu swyku ¯kwshktLkku yhu˜ku (1993)Lkwt yk{wæ yLku ¯kwshktLkku yhu˜ku (2020), k]. (49)⁄ke (50).
2017{kt zkÏ. Ák§ tÌk ÚLkeyu zkÏ. nMkw fikrøkfLkk ˜kuf{nkfk‘fifuLˇe Mkt˛kuƒLk ˜uækuLkwt ë˜kuf{nkfk‘fi : M Y k, ´fkh yLku f]rÌkykuíLkk Lkk{u kwMÌkf Mkt kkrÀÌk ffiwO Au yLku ©e Õ uh[tÀ {u k˝e ˜kufMkkrnÌfi fuLˇ MkkihkªxŸ fiwrLk äMkxe, hksfkux Ókhk ´fkr˛Ìk ⁄kfiwt Au. yk kwMÌkfLkk k]c 203 yLku 204 W kh {khk Ókhk Mkt kkrÀÌk ¯kwshktLkk yhu˜kLkk kkX Mkt kkÀLk r ˛u zkÏ. nMkw fikrøkfMkknuÁk fnu Au, ëëyn™ su f⁄kk (¯kwshktLkku yhu˜ku) Mkt kkrÀÌk ⁄kE Au Ìku ÌkuLkk ˜¯kº¯k Mk kO˛ kq˝o yLku W•k{ Y k{kt Au. E.Mk. 1983 sux˜k yÌfitÌk LkSfLkk ykƒwrLkf yu k fk§{kt fkuE yuf s ¯kkfifLkk r[•k{kt yLku ¯k§k{kt yuf {nkf⁄kk Mkt uzkWÌkkh Y k{kt xfe nkufi yLku Ìku k˝ fu § f˜kLku, f⁄kkf⁄kLkLkk ‘fi MkkfiLku ykSr fkLkwt yuf{k k MkkƒLk ÁkLkk eLku Lkº kLkwt ˛ıfi Lk nkufi yu krh¬M⁄krÌk{kt ! yÀTºwÌk MkkLktÀ yk˘fioLke yk ÁkkÁkÌk Au.íí
yk s kwMÌkf{kt k].217 W kh Ìkuyku yk¯k§ fnu Au, ëëyk{ ë¯kwshktLkku yhu˜kuí kq˝o s Lkn™ Mk{⁄ko, Mk˚k{ yu ˜kuf{nkfk‘fi Au yLku ÌkuLkku ykLkwªktr¯kf Lkn™, khtÌkw ykrƒfkrhf yLku Lkkz-MktÁktƒ kwhkf⁄kk Mkk⁄ku Au.íí
M Ìk: ´k Ìk MkiÿktrÌkf Mk{s ykhtºLkk kkt[ Mkt kkrÀÌk Mkt[fiku ñ ë˜e˜k {kurhfikí (1983), ëVq˜hktLke ˜kzeí (1983), ëyh ’˜e knkzLke ykM⁄kkí (1984), ëÀur fik k§kLkk yhu˜k: Lk ˜kæ Àu eyku yLku fh{ehkuí (1987) yLku ëzwt¯khe ºe˜kuLkku ¯kwshktLkku yhu˜kuí (1993)Lkwt Ê rLk{wˇ˝ yLku Mkt kkÀLkLkwt fkfio ykÌ{´uh˝k yLku ykÌ{MkqÕ⁄ke ffiwO
nÌkwt. yk Mk{fiu {U Õ uh[tÀ {u k˝e, yLfi kwhku¯kk{eyku fu Mk{fk˜eLk Mkt kkÀfkuLkwt
Mkt kkrÀÌk fkfio kt[u˜wt Lkn™. yk Mk{fiu {khk kh su ´ºk nÌkku yu ykrÀ kMke
Mk{ksLkkt Lkkuækt S Lk{q’fiku yLku W{Àk {kLk efi ¯kw˝kuLkku nÌkku. ykrÀ kMke
Mk{ks yLku {kiræf MkkrnÌfi Mkk⁄ku ykuÌk´kuÌk ⁄k kLkk fkh˝u yu{Lkwt S LkÀ˛oLk yLku ƒ{oÀ˛oLk Mkns ˜kÊfiwt Au. yk⁄ke ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksS LkLkk MktÀºo{kt
ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk rMkÿkLÌkkuLke Mkns Mk{s r fMke Au yLku yk rMkÿktÌkku {khkt Mkt kkÀLkku{kt M Ìk: M⁄k kkfik Au. ÌkuLkku ykhtº su Ìku Mkt kkrÀÌk kwMÌkfLkk
Lkk{fh˝⁄ke ⁄kfiku Au.
{khk ´⁄k{ Mkt kkÀLk ˜e˜k {kurhfikLkku yk fkh Õ§qfku (ÌkusLkku Vw khku)
œfikÌk ˜kufr „kr ÀT fLkwºkE ÚLkeMkknuÁku ˜œfiku Au. ºqr{fk{kt fux˜ktf ºe˜e
¯keÌkkuLkwt {U hMkÀ˛oLk fhk u˜wt. yuLkk MktÀºo{kt yu{˝u Mkq[Lk fhu˜wt, ë뺯k kLkÀkMk shk ht¯kÀr˛oÌkk xkze hMkkM kÀ fhk kLke Æ[Ìkk k˝ ÕkÕe ffiko r Lkk nS ƒw ÌkxM⁄k hne yk ˚ku ku fk{ fh˛u s yu e ©ÿk Mkk⁄ku, yk Mkt kkÀLkLku nwt ”Àfi⁄ke yk fkhwt Awt.íí yk kAe Ìkku yu{Lke rLk©k{kt 1983{kt yu{.rV˜. fh kLkku rLk˝ofi fhu˜ku. ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkwt Mkt kkÀLk fhÌkku nÌkku yu Ìkku yu{Lku økkÌk nÌkwt. yk⁄ke ykhtºu yu{˝u {Lku ¯k{Ìkk fkuE r ªkfi kh ˚ku kfkfio fhe kkX Mkt kkrÀÌk fh kLkwt Mkq[ u˜wt. {U ëyhu˜kí kh y«fikMk fh kLkwt Lk¨e fhu˜wt. zwt¯khe ºe˜ku rÀ k§e W kh Áku ´fkhLkk yhu˜k ¯kkfi Au : Àur fik k§kLkk yhu˜k yLku {Lkæe k§kLkk yhu˜k. Àur fik k§kLkk yhu˜kLkku MktÁktƒ ´k[eLk ( kq ofk˜eLk)fk§Lkkt [rh kku Mkk⁄ku nkufi Au yLku ÌkuLkwt M Y k kwhkf⁄kk, ˜kufkœfikLk fu ˜kuf{nkfk‘fiLku {§Ìkwt yk Au. {Lkæe k§kLkk yhu˜kLkku MktÁktƒ yirÌknkrMkf fk§Lkkt [rh kku Mkk⁄ku nkufi Au. {U yu{.rV˜.Lkk y«fikMk {kxu Mkt kkrÀÌk yhu˜kLkwt Lkk{fh˝ kwhkf⁄kk, ˜kufkœfikLk Lk fhÌkkt ºe˜ Mk{ks{kt ´[r˜Ìk Lkk{ ëÀur fik k§kLkk yhu˜k : Lk ˜kæ Àu eyku yLku fh{ehkuí hkæu˜wt, Ìfikh kAe Mkt kkrÀÌk ë¯kwshktLkku yhu˜kuí yLku yLfi Mkt kkÀLkkuLkkt Lkk{fh˝ ºe˜ Mk{ksLkk ·r¸fku˝⁄ke s fhu˜kt.
zkÏ. ˛ktrÌkºkE yk[kfio Lkk{fh˝ yt¯ku Mkiÿk¬LÌkf yLkw{kuÀLk yk kÌkkt yu{Lkk kwMÌkf ¯kwshktLkku yhu˜ku : yuf Ìkw˜LkkÌ{f Mk{e˚kkLkk (2002)Lkk k]c31 W kh LkkUƒu Au, ëëMkt kkÀfu yk Mk{¯k˙ ¯kkLkLku ´Ú{kt ´[r˜Ìk ë¯kwshktLkku yhu˜kuí Lkk{ yk keLku ºkhu MkqÕ Àuækze Au.íí Lkk{fh˝ yt¯kuLke Mkiÿk¬LÌkf [[ko {U {kuÌke[hkLke khÌkk(2007)Lke
ºqr{fkLkk k]c-16 W kh yk ´{k˝u fhe Au, ëëºkhÌkefi ˜kuf Ìkku r hkx Au.
´Àu˛u ´Àu˛u ÌkuLkkt yLkkuækt yLkuf M Y k Au. yk M⁄kkrLkf M Y kkuLkkt M⁄kkrLkf Lkk{ Au. y¯k˙Ìkk-¢{ yk ke knu˜kt Ìku{Lkk Mkk{krsf MktÀºo{kt Mk{s kt ÚuEyu. §e su Ìku ÚrÌk-Mk{ksLkk ë˜kufí{kt ´[r˜Ìk kht krhÌk y⁄ko ÊfikLk{kt ˜u k ÚuEyu. yk
kAe Ìku{Lkkt M Y kkuLku Mk{sÌkkt yk ~fifÌkk s˝kfi Ìfikt kr˘{Lkkt Ìkifikh Lkk{fh˝ku ëÁkϘuzí (¯keÌkf⁄kk), ër{⁄kí ( kwhkf⁄kk), ëVkufxu˜í (˜kuff⁄kk), ëVkufyur kfí (˜kuf{nkfk‘fi) ¯kuhuLkku ºkhÌkefi fu M⁄kkrLkf MktÀºo{kt ƒw M k¸Ìkk {kxu W kfiku¯k fh ku ÚuEyu. æuzÁk˙Òk-ÀktÌkk Ìkk˜wfkLkk ºe˜ Mk{ks{k ªkoLkk …Ìkw[¢ ´{k˝u yk Ìkk k o-´Mkt¯kkuyu ¯k kÌkkt yLku fnu kÌkkt ˜kufM Y kku ëyhu˜kuí, ë khÌkkí, ëfkÏ˝eí (f⁄kk), ë Ìkkt{˝kt({kLkÌkk)Lkkt ¯keÌkkuí, ën¯k(Ákkƒk)Lkkt ¯keÌkkuí, ëhkÏ{MkeÌk{kLke khÌkkí, ëY kkthkÏ˝eLke khÌkkí, ë¯kwshktLkku yhu˜kuí ¯kuhu kht krhÌk Lkk{krºƒkLk Au. Ìku{Lkk M Y kLke [[ko yLku ¯keofh˝ fhÌkkt Mk{fiu yk su Ìku ˜kuf{kt ´[r˜Ìk Lkk{ fkfi{ hkæ kt ÚuEyu yLku Mk{ksLkk MktÀºo{kt ë˜kufíLku yrº´uÌk y⁄ko{kt Mk{s kt ÚuEyu. suLku yk k˝u kwhkf⁄kk, ÀtÌkf⁄kk, ˜kufkœfikLk, ˜kuf{nkfk‘fi fneyu Aeyu ÌkuLku ºe˜ Mkkƒw-ºku kk ë khÌkkí fnu Au. {kxu ºe˜
Mk{ksLkk ·r¸fku˝⁄ke ˜kuff]rÌkLkwt Lkk{fh˝ khÌkkLku ÊfikLk{kt hkæeLku Mkiÿk¬LÌkf [[ko{kt yk¯k§ ƒ ÚuEyu.íí
¯kkfif, hkr¯kfik, nkUfkrhfiku yLku ©kuÌkkykuLke Mknºkr¯kÌkk yLku khÌkk (˜kufkœfikLk˜kuf{nkfk‘fi)Lkwt M Y k
˜kufMkkrnÌfiLkkt ÁkeÚt M Y kkuLke su{ khÌkk (˜kufkœfikLk-˜kuf{nkfk‘fi) k˝ ¯kkfif yLku f⁄kf Mkkƒw y⁄k k ºku kk (ºq k) Ókhk hsqykÌk fh kLkwt kht krhÌk ftXM⁄k f˜kÌ{f M Y k Au. Mkkƒw fu ºku kkLkk {kLkMk{k khÌkk kht krhÌk heÌku knu˜u⁄ke s kzu˜e nkufi Au, AÌkkt Mkkƒw fu ¯kkfif kkuÌkkLkk Mk{ksLkk ©kuÌkkykuLku
Mktº§k k khÌkk ¯kkÌkku yLku f⁄kÌkku nkufi Au. yk⁄ke khÌkk ˜ktÁkwt fu xqtfwt M Y k
˜u˛u yLku fu ku f˜kÌ{f ykfkh ƒkh˝ fh˛u yu ÁkkÁkÌk ©kuÌkkykuLkkt {Lkku ˜˝ku yLku æwÀ Mkkƒw-ºku kk ¯kkfif-f⁄kfLkkt {Lkku ˜˝ku kh ykƒkh hkæu Au. ©kuÌkkykuLku ˜kufkœfikLk fu ˜kuf{nkfk‘fi ( khÌkk) Mkktº§ k{kt yLku hkr¯kfikykuLku hk¯k kwhk k{kt hMk kzu Ìkku Ìkuyku ¯kk k k§kLku MkÁÁkk nku ! (˛kÁkk˛ !), yku u, kkE, yku ! (nk, ºkE nk !) su kt WÌMkkn ƒof kıfikt˛ku Ákku˜eLku ¯kkfifLku khÌkk ¯kk k {kxu ƒw Lku ƒw WÌMkkrnÌk fhu Au yLku knfLkk r[•k{kt⁄ke khÌkk {q§Y ku kht krhÌk f˜kÌ{f M Y k ƒkh˝ fhu Au.
©kuÌkk-hkr¯kfik-nkUfkrhfikLkkt {Lkku ˜˝ku khÌkk fu yhu˜kLkwt M Y k z k{kt
ºk¯k ºs Au, Ìku e heÌku f⁄kkLku {q§ M Y ku Áknkh ˜k k{kt ¯kkfifLkkt kkuÌkkLkkt {Lkku ˜˝ku k˝ ºk¯k ºs Au. Úu Ìku S LkLkk æhkÁk ´Mkt¯k⁄ke ˛eºqÌk ⁄kfiku n˛u, Áke{kh n˛u fu ÌkuLke Ù{h yutMke ªkoLke ykswÁkkswLke n˛u Ìkku ÌkuLkk Ókhk
hsqykÌk kk{u˜ khÌkkLkwt M Y k ´ºk ˛k§e hne ˛f˛u Lkn™. yk k khÌkkM Y k{kt r MÌkkh nkuÌkku Lk⁄ke. f⁄kk-´Mkt¯kku- xLkk Mktr˚k Ìk yLku hMkneLk ÁkLke Úfi Au yLku yhu˜k fu ˜kufkœfikLk-˜kuf{nkfk‘fiLkwt M Y k f˜kÌ{f ÁkLke ˛fÌkwt Lk⁄ke. yhu˜k fu khÌkkLkku knf ¯kkfif yLku ©kuÌkk-À˛ofku yufÁkeÚ Mkk⁄ku {kLkrMkf heÌku Úuzkfiu˜k nkufi Au yLku ÁktLkuLkkt {Lkku ˜˝ku yLku Mknºkr¯kÌkk yhu˜k fu
khÌkkLkk f˜kÌ{f M Y kLku ´¯kx fh k{kt {n• Lkku ºk¯k ºs Au yuLke
rMkÿkLÌk¯kÌk [[ko {U 1983{kt yu{.rV˜.rLkr{•ku fhu˜k Mkt kkÀLk-y«fikMk yLku 1987{kt {khk ´¯kx ⁄kfiu˜k [ku⁄kk Mkt kkÀLk Àur fik k§kLkk yhu˜k : Lk ˜kæ Àu eyku yLku fh{ehkuLkk k]c 34-35 W kh fhe Au.
rLkfiÌk kkX
yhu˜k, khÌkk (˜kufkœfikLkku-˜kuf{nkfk‘fiku) [ku¨Mk ºki¯kkur˜f r MÌkkh yLku ÚrÌkLke ftX-Mkt kÀk nkufi Au. yk ƒkä{f MkkrnÌfi ƒkä{f yLkwckLkkuLkkt r rƒ-r ƒkLkku yLku {t kku Mkt˜¯Lk nkufi Au. Ìku{kt yk Ìkkt ´Mkt¯k- xLkk-[rh kkuLku kqhku Mk{ks MkÌfi {kLkÌkku nku k⁄ke yLku Ìku{Lkk ÌkhV yÌkqx ƒkä{f ykM⁄kk nku k⁄ke yk kt ´Mkt¯k- xLkk-[rh kku Àu Ì ´k Ìk fhe kwhkf⁄kkLkwt Y k ˜ELku su Ìku Mk{ksLkk ˜kufLkk Mkk{qrnf {kLkMk-r[•k-”Àfi{kt yLku ˜kune{kt ºhu Au. ¯kwhwLkkt yx§ [Lk su k yhu˜k fu khÌkk{kt knf fkuE VuhVkh fhu Ìkku Mk{ks M efkhÌkku Lk⁄ke. yk⁄ke hkr¯kfik ÌkuLku hk¯k kwhk k{kt {ÀÀ fhÌkk Lk⁄ke yLku hkr¯kfik r Lkk f⁄kk yk¯k§ ƒe ˛fÌke Lk⁄ke. yk rMkÿkLÌkLkk yLkw{kuÀLk{kt ë¯kwshktLkku yhu˜kuíLkk ¯kkfif S kºkE ¯k{khLkkt r ƒkLkku {n• Lkkt Au, ëëÕwLkk yhu˜k{kt yk kwt (yk k˝u) Lk ÁkLkk eLku ¯kkEyu Ìkku fkuE yk kÌk {kÏLkÌkwt Lkn™. yhu˜ku hk˛e (æhkÁk) ⁄kE Õkfi. yhu˜ku ¯kk k k§kLk ÕqXku nU, ˜wMMkku nU yut{ f k{kt yk u. Õu ¯k kÌkwt yut yu Mk ¯k kfi. yhu˜kLke kÏ˝e ( k˝e) ÁkÀ˜kfi k˝ fkÏt˝e (f⁄kk-fnkLke) Ìkku yuMk yk e ÕkuEyu.íí ( ƒw r ¯kÌk {kxu swyku ºe˜kuLkk Àur fik k§kLkk yhu˜k: Lk ˜kæ Àu eyku yLku fh{ehku (1987), k]. 34-35). yk{ ƒkä{f MkkrnÌfi {wæ kht khkLke h[Lkk nku k AÌkkt ÌkuLkwt yktÌkhÁkkÃk M Y k ˜¯kº¯k rLkfiÌk nkufi Au. ÌkuLkku kkX {kuxkºk¯ku ¬M⁄kh nkufi Au, ÌkuLke Mkiÿk¬LÌkf [[ko Auf 1983{kt fhe Au yLku 1987{kt ´¯kx ⁄kE Au.
yk Mkiÿk¬LÌkf [[ko ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{eLkk {nk{k k zkÏ. ysfiÆMkn
[kink˝Lkk fkfiofk§ ÀhBfikLk nMkwºkE fikrøkfMkknuÁkLkk MkktrLkÊfi{kt 2020{kt
´rMkÿ ⁄kfiu˜ ºe˜kuLkwt ºkh⁄k, hkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkk, ¯kwshktLkku yhu˜ku yLku hkXkuh khÌkkLkk Mkt äƒÌk kkX yLku y«fikMk{kt yk¯k§ ƒe Au. yuLkku fux˜kuf yt˛ yn™ {qfwt Awt, ëë knf yk ƒkä{f {kiræf MkkrnÌfi ¯kwhw kkMku⁄ke ´k Ìk fhu
Au. yk Ákƒe {kiræf Mkt kÀk r˛ªfi r[•k{kt ƒkh˝ fhe ˛f˛u yu e ækÌkhe ¯kwhwLku
⁄kkfi Ìfikhu fiku¯fi rÀ Mk ˛khÀkLkk Lkk{Lkku Àqƒ fu Lkkr§fiuh kk˝e yLku MkkfhLkku
fik˜ku {t keLku r˛ªfiLku kkfi Au. ÌkuLku [Lk{kt Ákktƒu Au fu ëëyk ¯kwhwLke MkÌk k˝e
Au, y{h k[k Au, Ák˙Ò k[k Au. Ìkwt yk k˝e [qfe˛ (ºq˜e˛-ÁkÀ˜e˛) Ìkku
Qºku MkwfkE sE˛.íí r˛ªfiLkk kht kh ƒkä{f yLkwckLkku yLku r rƒ-r ƒkLkku{kt
Mknºk¯ke ⁄k k⁄ke {kLkMk{kt Àu Ì kk{u˜kt k„ku yLk [rh kku yLku ¯kwhwLkk [Lk{kt Áktƒk kLkk fkh˝u k˝ ÌkuLkk r[•k{kt hnu˜ku kkX rLkr˘Ìk ⁄kkfi Au. yk⁄ke ƒkä{f yLkwckLk Mkt˜¯Lk khÌkkLkk kkX{kt knfLku Lk MksoLk fh kLkku y fk˛ hnuÌkku Lk⁄ke. ºe˜kuLkwt ºkh⁄k (Mkt äƒÌk kkX yLku y«fikMk) 2020, k]c-14) yk e h[Lkkyku{kt Mkkrn¬Ìfif f]r k{ÌkkykuLkku yºk nkufi Au. yk kt M Y kku{kt ºk kuLkku Mkns M ÂAtÀ ´ kn nkufi Au. Mksof yrº‘fi¬ıÌkLku AtÀ, y˜tfkhLkk ÁktƒLk{kt Mk´fikMk Lk⁄ke ÁkktƒÌkku. Ìku{kt yk Ákƒwt Mkns yk eLku {§u Au. ëyhu˜kí su kt M Y kku Ìkku ˜fikÌ{f ¯k„{kt s nkufi Au. khtÌkw knf ¯kkfif yk ¯k„Lku MknsÌkk⁄ke ˜kufZk§ku{kt Zk§e ˛fu Au. ( ƒw r ¯kÌk {kxu swyku ¯kwshktLkku yhu˜ku (Mkt äƒÌk kkX yLku y«fikMk) 2020, k]. 22)
ƒkä{f yLkwckLk fu Mkk{krsf r rƒ-r ƒkLk Mkk⁄ku kkX Úuzkfiu˜ku nkufi Au
Ìfikt Mkwƒe kkX knf f⁄kf-¯kkfifLkk r[•k{kt ¬M⁄kh nkufi Au. ƒkä{f yLkwckLk yLku
Mkk{krsf r rƒ-r ƒkLk Áktƒ kz k ˜k¯ku Au Ìfikhu knf ¯kkfif-f⁄kf f⁄kkMkq k
M{]rÌk{kt hkæu Au yLku kkX su{ su{ fikÀ yk Ìku{ Ìku{ f⁄kkMkq kLkk ykƒkhu ykœfikLk fu {nkfk‘fiLkku kkX ¯kkfi Au, f⁄ku Au, ƒkä{f-Mkk{krsf k o-´Mkt¯k Áktƒ ⁄kÌkkt s ´fikusLk Lk hÃkwt nku k⁄ke {kiræf ykœfikLk f {nkfk‘fiLkku kkX ƒe{u ƒe{u
M{]rÌk˛uªk ⁄k k ˜k¯ku Au. ( ƒw Ú˝fkhe {kxu swyku hkXkuh khÌkk (Mkt äƒÌk kkX yLku y«fikMk) 2020, k]c-(60) yLku k]c-(61) ÁkÀ˜kfiu˜ku fiw¯kMktÀºo
E.Mk. 1987{kt y{Àk kÀLke ht¯kÁknkh MktM⁄kk Mkk⁄ku r Ô ˜kufLk]Ìfi {nkuÌMk {kt ykrÀ kMke ºkE-ÁknuLkku Ókhk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkkt rLkÀ˛oLkku
fikuS yktÌkhhkªxŸefi krhMkt kÀku{kt y«fikMk hsq fhe ´[kh-´Mkkh fh k RÕhkfi˜, £ktMk, $¯˜ÏLz, Áku¬’sfi{, M kuLk su k Àu˛kuLke fiwhku kLke MkktMf]rÌkf fik kkyu s kLkku y Mkh ´k Ìk ⁄kfiku nÌkku.
M Àu˛ kkAk Vfiko kAe ë¯kwshktLkku yhu˜kuíLkk ¯kkfif S kºkE Õk˜kºkE ¯k{khLku r Àu˛Lke kÌkku fh k yLku r Àu˛{kt⁄ke Ìku{Lkk {kxu æheÀu˜e [esMÌkwyku yk k k Áknurzfik ¯kk{ Q kz‚ku. khtÌkw Ìfikt ¯kfik kAe Ìku{Lkk {kuxk Àefhk hkfi[tÀu yk ku˜k Mk{k[kh⁄ke Ú˝ k {Èfiwt fu 12 Mk• ˛e˜ ˜kufkœfikLkku˜kuf{nkfk‘fikuLkk ƒ˝e(M k{e) yLku kkt[ kkt[ ªko Mkwƒe r[•kÌkt k{kt ºkuÚu, su§w, Àu Lkkhkfi˝ su kt ƒkä{f [rh kkuLke {Lku [iÌkrMkf MkktMf]rÌkf fik kk fhk e nÌke Ìku k ÌMk˜ r kÌkk su k S kfkfk yufkÀ {kMk knu˜kt ƒh˝e kh kkuZ‚knÌkk. yk{, Áku xqtfkt ˜kufkœfikLkku yLku yuf Àe ë¯kwshktLkku yhu˜kuí {nkfk‘fiLkwt Ê rLk{wˇ˝ kqhwt ⁄kÌkkt{kt Ìkku 70 ªko kkh fhe [qfu˜k yhu˜kLkk Mk{⁄ko ¯kkfif S kºkE ¯k{kh rÀ t¯kÌk ⁄kfik nÌkk yLku Ìku{Lkk ftX{kt hnu˜kt ÁkeÚt 9 ˜kufkœfikLkku˜kuf{nkfk‘fiku fk§ƒ{o kkBfikt nÌkkt. yk kÌk kk{u˜k {khu {Lk yk yuf {kuxe MkktMf]rÌkf-Mkkrn¬Ìfif nkuLkkhÌk nÌke. Lku {khu Ák keMk fkuZu Àe k ⁄kfik fu fu furBÁk˙s fiwrLk äMkxeLkk flnkÏLk ¬M{⁄kLke kÿrÌkyu fu ~fik{ {Lkkunh kktzufiLke su{ yuf s {nkfk‘fiLkkt ƒw Lku ƒw kkXktÌkhku {u§ k hne˛ Ìkk yuf-Áku s ˜kuf{nkfk‘fiku
Mk{fk˜eLk Mk{fiLke Ú§{kt VMkk˛u. ÁkkfeLkkt Ákƒkt Ú§Mk{uÌk Qze s˛u.
yksu ˜¯kº¯k yu ku s kx ⁄kfiku Au. kwhk˝e ykrÀ kMke kuZe fk§ƒ{o kk{e Au Lku ÁkÀ˜kÌkk fiw¯k MktÀºo{kt Lk e kuZeLku S Lkfik kLkLkk s ¯ktºeh ´&Lkku
Qºk ⁄kfik Au yu k MktÚu¯kku{kt kq oÚu kkMku⁄ke ftXMkt kÀk ´k Ìk fh k Mk{fi yLku
©ÿk hÃkkt Lk⁄ke. krh˝k{u n ˜kufMkkrnÌfi Ìkku Mk{fiLkkt Qze ¯kfiu˜kt ktæeykuLkkt ⁄kkuzkt ˝kt k™AktLke su{ uhr æuh kz‚wt Au. Ìku Mk{fiLke {khe ƒkh˝k yÌfikhu ´{k˝ ÁkLkeLku Mkk{u Qºe Au. yk k ÁkÀ˜kÌkk fiw¯kLkk ´rÌkfq§ MktÚu¯kku{kt Lkk˛ kk{Ìkk ÁknwM Y keÁknw{wæe ˜kufMkkrnÌfiLku Ák[k k {khk {Lku {¨{ rLk˝ofi fhe yt¯kÀ k¯k {qıfiku fu {§Ìkk {krnÌkeÀkÌkkykuLkk {kLkMk{kt hnu˜e ˜kufMkt kÀk Ìk kkMke-[fkMke fiku¯fi {krnÌkeÀkÌkk ˛kuƒe Ê rLk{wˇ˝ fhe, ÁkeÚ Mk{⁄ko {krnÌkeÀkÌkk ¯kkfif-f⁄kfLku ˛kuƒ k ˜kuffik kk ykhtº e. Ìkku s ºe˜ MktMf]rÌk-Mk{ksLkk MktÀºo{kt ˜kufr „k˜kufMkkrnÌfiLkwt yuf {kLkr[ k M k¸ ⁄k˛u. yk {kLkr[ k Mk{fk˜eLk yLku yLkw¯kk{e kuZe {kxu y«fikMkLkku r ªkfi ÁkLke ˛f˛u. 28 ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke {khe Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk-y«fikMkfik kk
fi˜kMk-{kLkMkhku h⁄ke k˝ frXLk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi Mkt kkÀLkLke fik kk
yk rLk˝ofi kAe ˜kufMkkrnÌfiLkk swÀk swÀk ´fkh ´{k˝u fiku¯fi ¯kkfif ºku kk-MkkƒwLku ˛kuƒ k, Ìku{Lkk r{Ús-æw{khLku Sh e Ìku{Lkk {kLkMk{kt fux˜wt MkkrnÌfi Au Ìku Ú˝ wt, ftX{kt⁄ke {kiræf Y k ƒh k Mknkfif ˜kufMkt¯keÌkLkkt k„ku Mkk⁄ku Ìku{Lkku yLkwÁktƒ, khÌkk-f⁄kk{kt yk Ìkkt [rh kku Mkk⁄kuLkku Ìku{Lkku MktÁktƒ ñ yk Ákƒwt Ú˝ k {kxu r ÔkMk Mkt kkrÀÌk fhe fi˜kMk{kLkMkhku h⁄ke k˝ frXLk Ìku{Lkk ˜kuf{kLkMkLke fik kk ykhtºe yLku yk Ákƒwt {u§ k Ìku{Lkk Mknkfif hkr¯kfikLke {tz§e Mkk⁄ku ¯kkÌkk hkæe ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk ˜¯kº¯k Ákƒk s ´fkhLkkt M Y kkuLkwt Ê rLk{wˇ˝ fh k 12 ªkoLkwt Ìk k ykÀfiwO. yk kAe ©k‘fi (ykÏrzyku)
1500 fÏMkuxTMk yLku 50 ·~fi fÏMkuxTMk ( erzyku fÏMkuxTMk)Lkk Ê LfiktfLk kh⁄ke r˜ fitÌkh fhe ftXMkt kÀkLkk Ákƒk ´fkh-M Y kkuLkwt Mk kkÀLk fh k {kxu yuf ykMkLku
ÁkuMke ÁkeÚt 12 ªkoLktw Ìk k ykÀfiwO. yk{ fk§ Mkk{u {kuxku kzfkh Õe˜eLku ºe˜
Mk{ksLke ˜kufMkt kÀkLkwt 45 (n 59) kwMÌkfku{kt Mkt kkÀLk ffiwO. yk{ Ìkku fk§
Mkk{u ÕqÕ kLkwt yk fkfio ëÁkúf⁄kkíLkk ¯kw˝kZ‚Lke su{ kkuÌkkLkk ˜kune⁄ke ˜œfik
Mk{kLk ÀkuÃk˜wt Au. yk{ AÌkkt 1980 ⁄ke yksrÀLk Mkwƒe yLkuf knf-
{krnÌkeÀkÌkkykuyu {khk {k⁄ku yk˛e koÀLkk nk⁄k ÀELku {Lk {qfeLku hMfik Au. {khe {nkfik kkLkkt yk Ákƒkt ~fik{ƒLk (s§ ºhu˜wt nku k⁄ke ~fik{) Au. ÌkuykuLkk
MkktrLkÊfi{kt ¯kfiku Awt yLku Ìkuyku {Lk {qfeLku hMfik Au. ÌkuykuLke ˜kuf k˝e⁄ke º™Úfiu˜k {Lku Lk~fik{ {Èfik sux˜ku ykLktÀ ⁄kfiku Au.
ë¯kwshktLkku yhu˜kuíLkk ¯kkfif S kfkfkyu Mkq[‘fiku Au yu ku ëÚu¯kí ”Àfi{kt ˜k¯ku Ìkku s ˜kufMkkrnÌfiLkku Mkt˛kuƒf ˜kuf º˝e sE ˛fu yLku ¯kfik kAe k˝ ˜kuf M efkhu Ìkku s ˜kufLke W kkMkLkk ⁄kE ˛fu Ìk⁄kk ˜kuf{kLkMkLkkt œfik˜ku- ˜˝ku Sh e
Ú˝u Ìkku s Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀfLke Mkk{u ë˜kufí {Lk {qfeLku hMku.
yLkuf fiw¯kkuLkku RrÌknkMk Mkk[ eLku ÁkuXu˜e yLku Mkt¯keÌkLkkt r r ƒ Y kku
ƒkh˝ fhe ˛Ìk ˛Ìk ƒkhkyu nuÌke yk ëftX uÀí su e ˜kuf¯kt¯kkLkkt yLkuf M Y kku Au. ˚ku kfkfio ykƒkrhÌk Mkt kkrÀÌk ⁄kfiu˜kt ˜kufkLkwY k yk ykrÀ kMke ftX kht khkLkkt yLkuf ´fkh-M Y kkuLkku y«fikMk yLku ykrÀ kMke Mk{ks-S LkLkk MktÀºo{kt fhu˜e rMkÿkLÌk¯kÌk [[ko 45 (yLkw kÀ Mkk⁄k 59) kwMÌkfku{kt ‘fik Ìk Au. yk r r ƒ ´fkhM Y kku yk ´{k˝u Au :
S Lk[¢Lkk MktÀºo{kt r [khÌkkt Ákk’fik M⁄kkLkku ëE˜kuí (nk˜hzkt), Ìkhw˝k M⁄kkLkkt ¯kkurXfik(´u{e)r ªkfif ´˝fi¯keÌkku, fiw k M⁄kkLkkt ˜¯Lk yLku {u§kLkkt ¯keÌkku, ¯keÌkf⁄kkyku, f⁄kk¯keÌkku, ´kiZk M⁄kkLkkt ëÌku§æeíLkkt ¯keÌkku, {]Ìfiw Mk{fiLkkt ëhwt¯kktí {hrMkfik), {h˝ku•kh Mk{krƒLkk ˜kuf{t kku yLku ˜fikÌ{f ¯k„{kt fnu kÌke
Mk]r¸MksoLkr ªkfif kwhkf⁄kkyku (r{⁄Mk); …Ìkw[¢ ´{k˝ yk Ìkkt k o-´Mkt¯kkuLkk
MktÀºo{kt r [khÌkkt ¯k˙eª{Lke ¯kkuh yLku n¯k( k˛w Ákr˜ r LkkLke [kuœæe, [qh{kLke {eXe {kLkÌkk)Lkkt ƒkä{f¯keÌkku, ykMkku {kMkLkk rÀ k§eLkk yhu˜k (˜kufkœfikLkku˜kuf{nkfk‘fiku), fkhÌkf {kMk{kt ºqÌk-´uÌk fkZ kLkk { kku-hurzfiku, ºkÀh k-{nk {kMk{kt {ktz k{kt yk Ìkk {nk{k¯keo kkx (ƒq§kLkku kkx) su k [kuœæk yLku fkÏÁkrhfik XkfkuhLkk {u˜k kkx (su{kt k˛wÁkr˜ yk k k{kt yk Au) Mk{fiu fh k{kt yk Ìkkt ƒkä{f yLkwckLkku{kt ºsLkLkk Zk§ kh ¯kk k{k yk Ìkkt ºkh⁄k (ºe˜e {nkºkhÌk), hkÏ{-MkeÌkk{kLke khÌkk (ºe˜e hk{kfi˝), hkXkuh khÌkk su kt {kiræf {nkfk‘fiku yLku Y kkthkÏ˝e, Ìkku§ehkÏ˝e, MkrÌkfiku ækÌkw, ˜k˜w-yrhÀk, nk˜ku-nqhku, fkÏÁkrhfiku Xkfkuh, Àu hktLkku Xkfkuh su kt 21 ˜kufkœfikLkku Ìk⁄kk {nk {rnLkkLkkt Ìkkt{˝kt ( ƒk{˝kt-su{kt k˛wÁkr˜ yk k k{kt yk Au yu e {u˜e {kLkÌkkÁkkƒk)Lkkt ƒkä{f¯keÌkku Mk kO¯kY k{kt knu˜e kh ¯kwshkÌke ˜kufMkkrnÌfi ˚ku ku ´ u~fikt Au. yk⁄ke ºe˜ ykrÀ kMke {kiræf MkkrnÌfiu (˜kufMkkrnÌfiu) ¯kwshkÌk-ºkhÌkefi ˜kufMkkrnÌfi˚ku ku yuf M Ìkt k ƒkhk Ìkhefu fkXwt fkZ‚wt Au.
yk{, {khk Ókhk Mkt kkrÀÌk fhu˜k ykrÀ kMke {kiræf MkkrnÌfi{kt ¯keÌkku, ¯keÌkf⁄kkyku, f⁄kk¯keÌkku, ˜kuff⁄kkyku, kwhkf⁄kkyku, ˜kufkœfikLkku, ˜kuf{nkfk‘fiku, ¯kw Ìk {t kku, ƒkä{f kkxLkk ¯kw Ìk {t kku ¯kuhu ˜kufr „k(Folklore)Lke rºLLk rºLLk ´˛kæk Ìkhefu ˜kufMkkrnÌfi(Folk-literature)Lkkt {kuxkºk¯kLkkt Ákƒkt ´fkhM Y kkuLkku Mk{k u˛ ⁄kkfi Au.
˚ku kfkfioLke V˜rMkrÿ
Mk Lk ˚ku kfkfio Ókhk Mkt kkrÀÌk fhu˜ yLku ´fkr˛Ìk fhu˜ kwhkf⁄kkyku, 47 ˜kuf{t kku, 1000 ¯keÌkkuLke yMktœfi kt¬ıÌkyku yLku fÏMkuxTMk ¬M⁄kÌk ˜kufMkt kÀkLku ÊfikLk{kt Lk ˜Eyu yLku VıÌk ´rMkÿ 21 ˜kufkœfikLkku, 4 ˜kuf{nkfk‘fiku, 4 f⁄kk¯keÌkku yLku 1 yhu˜kLke kt¬ıÌkyku yLku y⁄kko (¯kufi Vfhk)Lke ¯k˝Ìkhe fheyu Ìkku k˝ yk ˜kufMkt kÀkLkk ¯kkfifku-f⁄kfku yk 4 M Y kkuLke 38964 kt¬ıÌkyku (19482 fzeyku) ¯kkE Au yLku 1377 y⁄kko ˜fikÌ{f ¯k„{kt fÃkk Au. yk ÁkkÁkÌk ´rÌk kkrÀÌk fhu Au fu ¯kwshkÌk fu ºkhÌk{kt fkuE ˜kufr „kr ÀTLku yk k
Mk{⁄ko ¯kkfifku-f⁄kfku {Èfik Lk⁄ke yLku r Àu˛{kt k˝ fkuE ˚ku kfkfiofh-˜kufr „kr Àu yuf s ykrÀ kMke ÚrÌkLke ykx˜e Mk• ˛e˜ ftXMkt kÀk ´k Ìk fhe Lk⁄ke. yk ÁkkÁkÌkLkku W’˜uæ zkÏ. nMkwºkE fikrøkfu kkuÌkkLkkt kwMÌkfku{kt y khLk kh ffikuo Au. yLku zkÏ. Ák§ tÌkºkE ÚLkeyu LkM h(2004){kt ffikuo Au.
˜¯kLk, yæqx ƒehs yLku yhu˜k ¯kkfif S kºkE ¯k{kh (¯kk{ Áknurzfik) fnu Au yu ´{k˝u Mkk[ku Úu¯k (Õku¯k-fiku¯k) ˜k¯ku yLku nMkw fikrøkfLkk r ƒkLk ´{k˝u MkhM ÌkeLke f] kk QÌkhu Ìkku s yk Áknwƒkhk ˜kuf¯kt¯kkLku Õe˜e ˛fkfi.
ykrÀ{kLk yLku ykrÀ kMkeLkku kq ofk˜eLk Mkk{krsf MktÁktƒ Ìk kkMk k yk ˜æLkkhu 1000 rf˜ku{exhLke kÀfik kk fheLku ´k¯kirÌknkrMkf fk§Lke 110 {kLk MkknÌkku, 1500 kkªkk˝ ykuÚhku, 16 kkªkk˝-Mk{krƒyku yLku 5 r[ k-¯kwVkyku ˛kuÊfikt. 70,000 (rMk•kuh nÚh) ªko k oLkk {kLk S Lk yLku
´k[eLk MktMf]rÌkyku khLkwt yk Mkt˛kuƒLk E. 1992{kt ëæuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLke ´k¯kirÌknkrMkf MktMf]rÌkykuíLkk Lkk{u ´¯kx ⁄kfiwt Au.
Lkk¯krhf yLku ¯k˙k{e˝ Mk{ks⁄ke y˜¯k ykrÀ kMke Mk{ks
fiwrLk äMkxe ¯k˙t⁄krLk{ko˝ Ákkuzo Ókhk nMkwºkE fikrøkfMkknuÁkr˜ræÌk
˜kufr „kr økkLk ´fkr˛Ìk fh kLkwt yk‘fiwt Ìfikhu ÌkuLkk khk{˛of Áknw©wÌk r ÓkLk zkÏ. Ák§ tÌk ÚLke nÌkk. yu{˝u Mkq[Lk ffiwO fu ykrÀ kMke Mk{ks Lkk¯krhf yLku ¯k˙k{e˝ Mk{ks⁄ke ˝e Ákƒe heÌku y˜¯k Au. ÌkuLku yk ÁktLku Mk{ks⁄ke y˜¯k fhe ÌkuLke ˜kufr „kLkwt yuf y˜¯k ´fh˝ {qfku. nMkwºkEyu Ák§ tÌkºkELkwt {n• Lkwt
Mkq[Lk M efkfiwt yLku yu{˝u ˜kufr „k r økkLk{kt ´fh˝-9, ykrÀ kMke ˜kufr „kyku {qıfiwt. yk kÌkLke ƒw M k¸Ìkk fhÌkkt fikrøkfMkknuÁk yu{Lkk Ókhk Mkt kkrÀÌk kwMÌkf ëºe˜e MkkrnÌfi : yuf yÊfifiLkíLkk k].16 kh fnu Au, ëëzkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜u yu{Lkk yLfi ¯k˙t⁄kkuLke ´MÌkk Lkkyku{kt... ºe˜e Mk{ksLke yk¯k e MktMf]rÌkLke su r ¯kÌku yku§æ yk ke Au, yuLk ykÌ{MkkÌkT ffiko ¯kh ykrÀ kMke MkkrnÌfiLkku y«fikMk yƒqhku s hnu Ìku{ Au.íí kwMÌkf ´fk˛LkLke {w~fu˜eyku
{khkt ´⁄k{ Áku kwMÌkfku, ë˜e˜k {kurhfikí yLku ëVq˜hktLke ˜kzeíLkku ˜kufk ko˝ Mk{khkun 1983{kt {nk{Lkk yk[kfio Ákk˜f]ª˝ Úu˛eMkknuÁkLkk fkfiofk§{kt ˛uX fu.xe. nkEMfq˜Lkk ykt¯k˝u fikuÚfiu˜ku.
ykfikusLk{kt Mknºk¯ke ⁄kfik nÌkk, {khk ÁktLku r{ kku ñ nhuLˇ ºË (Ìku
Mk{fiLkk ë ehzkuí Mkk{rfifLkk Ìkt ke-Mkt kkÀf) yLku hkurnÌk r{Üe (r[ kfkh ykh. r[Ìkkh). yk ´Mkt¯ku y{Àk kÀ⁄ke Mk o©e fLkwºkE ÚLke, y˛kuf nªko, LkhuLˇ À u, r´fifkLÌk kheæ, {ƒwMkqÀLk ‘fikMk, hksuLˇ º¯kÌk, yuLk.yu.‘nkuhk su k
˜kufr „kr Àku, k kfkhku, MkkrnÌfifkhku, ˜kuf¯kkfifku, Mkr[ ku æuzÁk˙Òk kƒkhu˜k yLku yu{Lku ƒk k ¯kk{ ykLktÀu Q{xu˜wt. yk ÁktLku kwMÌkfku k¯kkh{kt⁄ke M æ[uo A kk Ìkkt knu˜kt r{ k nhuLˇ ºËu {khe ykä⁄kf ¬M⁄krÌk kk{Ìkkt ‘fik nkrhf Mk˜kn yk ku˜e, ëëxu khufzoh Ìk{u ˜k ku, fÏMkuxkuLkk kiMkk k˝ Ìk{khk, rV’z foLkwt æ[o k˝ Ìk{u fhku. nMÌk´ÌkLkk fk¯k§ k˝ Ìk{u æheÀku. kkAk kwMÌkf A kk kLkk kiMkkfiu Ìk{khu æ[o kLkk ? ƒq§ƒkufikLkwt fk{ Ìkku ffiwO. n h Ákk§eLku Ìkeh⁄k Lk ⁄kkfi !íí ( ƒw r ¯kÌk {kxu swyku, {khe ˜kuffik kk, ´fh˝-14, nhuf]ª˝ ´uMkLkk ºkUfihk{kt) khtÌkw yu{Lke Mk˜kn {U fkLku ƒhe LknkuÌke yLku ˜kufk ko˝ Mk{khkun⁄ke kkuhMkkfiu˜k {U yh ’˜e knkze r MÌkkh{kt yLkuf ¯kk{ku{kt ˚ku kfkfio ykhtºu˜wt. yLkuf ºku kk (ºq k), ¯kkfifku- knfkuLku {§eLku Ê rLk{wˇ˝ ykƒkrhÌk ëyh ’˜e knkzLke ykM⁄kkí (˜kuf{t kku yLku kwhkf⁄kkyku) ëzwt¯khe ºe˜kuLkku ¯kwshktLkku yhu˜kuí (˜kuf{nkfk‘fi) Lkk{Lke nMÌk´Ìkku Ìkifikh fhu˜e. yk nMÌk´Ìkku Ìkifikh fhe M æ[uo
A kk Ìkkt Ìkku Ìku Mk{fiLkk {khk {krMkf k˝Mkku Yr kfikLkk uÌkLk{kt Ú{§k ( ÌkLk) yLku æuzÁk˙ÒkLkkt yu{ Áku h (yk Mk{fiu krh kh ÌkLk{kt MkÌkku nÌkku) Mktºk§Ìkkt Ìkku ëræMMkk{ktLke fkuze Lku Qºk ÁkÚhu Àkuzeí su e {khe ykä⁄kf krh¬M⁄krÌk ⁄kE ¯kfiu˜e.
ykä⁄kf ¬M⁄krÌk Mkwƒkh k ¯k˙eª{Lke yuf Ák kkuhu kwMÌkfkuLkku ⁄ku˜ku ºheLku r{ k rLkhtsLk hkflfi¯kwhwLkk uh ku k Àh knkU[u˜ku. ’fiwLkk kh kwMÌkfkuLkku ⁄ku˜ku {qfe æhk Ák kkuhu ÕktÕ kt ™ƒÌkk yLku {]¯ks§ keÌkk, kwMÌkfku u[ k hksfkux Q kzu˜k. hMÌkk{kt ÌkhMfik ’fiwLkkyu Mk khe W kh⁄ke Lke[u WÌkkhu˜k. ’fiwLkkLku ¯kkfiLke su{ ÀkuhÌkk ´ e˝ ´fk˛Lk{kt knkU[u˜k. Ìku{Lke Mkk{u kwMÌkfku u[ kLke y{khe fkuE ´ e˝Ìkk [k˜u˜e Lkn™. ykuAk{kt kqhwt Ìku{Lkkt kwMÌkfku æheÀeLku kkAk yk u˜k. ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt kkÀLk-Mkt˛kuƒLk-´fk˛Lk {kxu Mkhfkhe Ìkt kkuLke ykzkuzkE
1983{kt ¯kwshkÌk MkhfkhLkk ykrÀÚrÌk r fkMk r ºk¯kLkk Mknfiku¯k⁄ke y{Àk kÀLkk kk˜ze {wfk{u ¯kwshkÌkLkk ´⁄k{ ykrÀ kMke {nkuÌMk Lkwt ykfikusLk
fh k{kt yk‘fiwt nÌkwt. yk {nkuÌMk {kt ÀktÌkk⁄ke zkt¯k MkwƒeLkk ykrÀ kMke ]tÀkuLke kMktÀ¯ke fh k{kt nhuLˇ ºË, hkurnÌk r{Üe yLku nwt Mknºk¯ke ⁄kfik nÌkk. æuzÁk˙ÒkLkk zwt¯khe ºe˜ ykrÀ kMkeykuyu yk ykrÀ kMke f˜k {nkuÌMk {kt {tz§Lke h[Lkk fheLku ÌktÁkqh kh ºe˜e hk{kfi˝ yLku ºe˜e {nkºkhÌkLke kktæzeyku (´Mkt¯kku) ´MÌkwÌk hsq fhe nÌke yLku {U {kLfi ¯kwshkÌke{kt yk ´Mkt¯kkuLke hsqykÌk fhe nÌke. yk Mk{fiLkk ykrÀÚrÌk LkkfiÁk fr{˛Lkh ©e yuLk.yu. nkuhkLku yk ykrÀ kMke {kiræf ˜kufMkt kÀk M k˛eo ¯kE nÌke. su⁄ke ºe˜e hk{kfi˝-{nkºkhÌkLkwt
Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk fh kLke yuf fikusLkk yk Mkt kkÀfLku ÌkÁkÀe˜ fhe nÌke. xu khufzoh, fÏMkuxTMk, ¯kkfifkuLkk kwhMfkh ¯kuhuLkkt ‘fi¬ıÌk¯kÌk Lkk˝kt æ[eoLku {U fikusLkkLkku ykhtº Ìkku ffikuo. khtÌkw, yk Mk”Àfi yrƒfkheLke yLfi r ºk¯k{kt ÁkÀ˜e ⁄kÌkkt Ìku{Lkk
M⁄kkLku yk u˜k ÁkeÚ yrƒfkheyu yk fikusLkkLku Lkfk{e ¯k˝eLku Áktƒ fhe Àeƒe. yk k ÀwäÀLkku{kt {khk krh khu æuÌkh u[eLku k˝ yk ykÀhu˜wt fk{ kqhwt fh k ´ufikuo. yLku y{u y{khwt Ákk kwfw ësuMk kuí Lkk{Lkwt æuÌkh uÂfiwt. {khe Mknƒ{o[krh˝e Ìkkhk Mkwhuæ y˚khku{kt nMÌk´Ìkku ÁkLkk k{kt Mknºk¯ke ⁄kE. yk kAe ªkkuoLke ˛kherhf yLku {kLkrMkf snu{Ìku Ìkifikh fhu˜e nMÌk´Ìkk kwLk: Mkhfkhe Ìkt kLkk [¢k k{kt VMkkE ¯kE. yk nMÌk´ÌkkuLku ´rMkÿ fhk k yk Mkt kkÀf, ÌkÌfk˜eLk
W.¯kw..fiwrLk.Lkk fw˜ krÌk fw˜eLk[tˇ fikrøkf yLku Ezh fkϘusLkk yk[kfio nrhnh ˛wf˜Lkk MktfiwıÌk ´fiÌLkku k˝ nXk¯k˙ne yrƒfkheyku Mkk{u nkhe ¯kfik. ykæhu
ÌkÌfk˜eLk ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{eLkk {nk{k k, ftXMkkrnÌfiLkk kkhuæ ©e nMkw fikrøkfLke Mk”ÀfiÌkk 12 ªkuo SÌke ¯kE Ìfikhu {Lku yn’fik Wÿkh sux˜ku ykLktÀ ⁄kfiku nÌkku. ÌkuLkwt kw¤fi nMkw fikrøkfMkknuÁkLkk Vk§u Úfi Au.
Ìkuyku ëhkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkkíLkk ´fk˛fefi{kt Mkhfkhe Ìkt kLke yøkkLkÌkk yk heÌku yk˜uæu Au, ëë˜˚{e [ktÀ˜ku fh k yk e Ìfikhu {kuZwt s Lkn™, Àun Vuh e ˜eƒku k˝ sÌke ˜˚{eLkku kk˜ kfzeLku yu kk˜ Lkku yufkÀ ÌktÌkw k˝ nk⁄k ˜k¯fiku Au... ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk ]˚kLkwt yk yuf s kktÀzwt Au. khtÌkw yk kktÀzwt k˝ M ¯koLkk ]˚k kkrhÚÌkLkk yuf kwª k sux˜wt s {q’fi kLk Au. yk k˝k ˜kufMk{ks kkMku su{ ¯kk{rzfiwt hk{kfi˝ yLku {nkºkhÌk Au Ìku{ ykrÀ kMkeyku kkMku k˝ hk{kfi˝ yLku {nkºkhÌkLke kht khk Au... hk{kfi˝ yLku {nkºkhÌkLku su{ kkuªk˝ yk kLkkhk rºLLk rºLLk ´ knku Au Ìku ku s ˜kufMkkrnÌfi yLku ykrÀ kMke MkkrnÌfi k˝ Mk˛ıÌk ´ kn Au.íí (hkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkk : 1995) yk kwMÌkfLkwt khk{˛oLk zkÏ. ˛ktrÌkºkE yk[kfiuo ffiwO nÌkwt.
Ákkh ªko Mkwƒe ´¯kx ⁄k k kktz kuLke {kVf Mkhfkhe Lk{kt ëºkh⁄kí-
ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke {khe Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk-y«fikMkfik kk
(ºe˜ Mk{ksLkwt {nkºkhÌk)Lke nMÌk´Ìk ºxfÌke hne. Ákkh ªko kAe
E.ykE.f˜k˛ k Lkk{Lkk yuf Mk”Àfi yrƒfkhe (´kfikusLkk ne xÀkh, Mktfr˜Ìk ykrÀÚrÌk r fkMk fikusLkk, æuzÁk˙Òk) ºe˜kuLkwt ºkh⁄k ´¯kx fh k y{khe ˛i˚kr˝f
MktM⁄kkLku yLkwÀkLk ÌkÁkÀe˜ fhe Mknºk¯ke ⁄kfik nÌkk Ìfikhu 13{k ªkuo ¯kw Ìk kMk{kt⁄ke Áknkh yk u˜k kktz ku sux˜ku ykLktÀ {Lku, {khk krh kh, ÌkÌfk˜eLk yk[kfio Ákk˜f]ª˝ Úu˛e yLku y{khe MktM⁄kk ˛uX fu.xe.nkEMfq˜Lku ⁄kfiku nÌkku. yk kAe Ìkku MktM⁄kkyu {Lku ºe˜ ykrÀ kMke MkkrnÌfiLkk Mkt kkÀLk-Mkt˛kuƒLk {kxu {wıÌk {Lku {kuf§k˛ fhe yk ke nÌke.
ºe˜kuLkwt ºkh⁄k (1997) Lkk{u ´¯kx ⁄kfiu˜k yLku {khk Ókhk 664 k]cku{kt Mkt kkrÀÌk yk ¯k˙t⁄kLke 29 k]ckuLke MkwÀe y«fikMk-ºqr{fk nMkwºkE fikrøkfMkknuÁku ˜æe Au. Ìkuyku y«fikMk-ºqr{fk{kt {khk Mkt kkÀLk-fkfio yLku ºkh⁄kLkk ´k Ìk kkXLkwt {q’fiktfLk fhÌkkt fnu Au, ëëykrÀ kMke {nkºkhÌkLke ykx˜e Mk{]ÿ kht khkLkwt ÀMÌkk uSfh˝ fh k{kt, zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜, ¯kwshkÌk{kt s Lkn™, fÀk[ ºkhÌkºh{kt k˝ ´⁄k{ Au. º¯k kLkºkELke ªkkuoLke yæqx ƒehsºhe r „k´erÌkLku fkh˝u su yk yirÌknkrMkf krh˝k{ yu{˝u rMkÿ ffiwO Au. yu k˝
fwÀhÌke MktfuÌk fu ˛wºrLkckLkku fwÀhÌku s yk ku˜ku ´rÌkMkkÀ Au fu yu{Lku yksLkk
fiw¯k{kt, ykƒwrLkfÌkkyu {kuxkºk¯kLke kht khkykuLkwt ˜¯kº¯k Mkt kq˝o ƒku k˝ ffiwO Au
Ìfikhu k˝ yk k Mk{⁄ko f⁄kfku-¯kkfifku {Èfik, yu{Lkkt Mkk⁄k-Mknfkh s Lkn™, kqhku r ÔkMk yLku ´u{ {Èfikt. yn™ su k„{kt h[Lkkyku Au Ìku{kt kht khk yfÁktƒ s§ kE Au, yLku f⁄kkLkku su yt˛ ¯k„{kt Au Ìfikt k˝ f⁄kfkuyu f⁄kkhMk Áknu˜k kLkk nuÌkw⁄ke f˛wt s kkuÌkkLkwt W{ufiwO ˜k¯kÌkwt Lk⁄ke; yux˜wt s Lkrn, f⁄kkLkk ytfkuzk yux˜k Ìkku [wMÌk Au fu ıfiktfi fkuE {n• Lkku yt˛ r M{]rÌkLkku ºku¯k ÁkLfiku Lk⁄ke. yk k {krnÌkeÀkÌkk {§u yu s MkhM ÌkeLkku {kuxku yk˛e koÀ Au. yu {Èfiku Au kqhe rLkckLku fkh˝u fkuE k˝ Mkwr˛r˚kÌk y«fikMke ykrÀ kMke ºkªkk Ú˝u, Mk{su yux˜wt s kfiko Ìk Lk⁄ke; yu yu{Lkkt S Lk{kt, heÌkrh ks{kt, S Lk ´ÌfiuLkk yrº¯k{{kt, yu{Lke ƒ{o©ÿkyku-MktMf]rÌk{kt Úu yufY k ⁄kE Úfi, yu ˜kufku {ktnuLkku s yuf ÁkLke Úfi Ìkku s y«fikMkeLku yk e MkV§Ìkk {§e ˛fu. MkkÁkhfktXkLkku f]ªkf kxu˜ º¯k kLkÀkMk ykrÀ kMke Úuzu ykrÀ kMke ÁkLke ¯kfiku. Ìfikhu s Ìkku yk krh˝k{ yk‘fiwt Au. ºkhÌk{kt yu ku Àkæ˜ku Lk⁄ke. º¯k kLkÀkMk kxu˜ yu heÌku k˝ knu˜k ¯kwshkÌke s Lkn™; ºkhÌkefi Mkt˛kuƒf Au. nh{ktÁkkELku {Lk Ìkku yk Mkt˛kuƒf yuLkk kw k su ku Au.íí (ºqr{fk - k]. (38), (39)). nMkwºkE fikrøkfMkknuÁkLkk yk {q’fiktfLk⁄ke {Lku ˛ÁÀku{kt ˝o e Lk ˛fkfi yu Mkt kkÀLkfkfio
fh k{kt S LkºhLkwt yæqx Ák§ {Èfiwt Au.
zkÏ. Ák§ tÌk ÚLkeMkt kkrÀÌk ˜kuf¯kwsohe {k[o-2021{k ´fkr˛Ìk yLku {khk Ókhk r˜ræÌk ëzkÏ. nMkw fikrøkf, º¯k kLkÀkMk kxu˜ yLku ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfií ˜uæ{kt yk˜uræÌk Mkhfkhe Ìkt kkuLke ykzkuzkELkku ÁkeÚu yuf ´Mkt¯k yn™ kwLk: W’˜uæLkefi Au :
nMkwºkE fikrøkf MkknuÁku 1992⁄ke {nk{k k Ìkhefu ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯khLkku fkfioºkh MktºkÈfiku. 1983 ⁄ke {khku MktÁktƒ Áktƒkfiku yLku yk¯k§ sÌkkt r{ kÌkk{kt krh˝Bfiku. 1984{kt yu{˝u ¯kwshkÌkLke 28 ykrÀ kMke ÚrÌkykuLkk {kiræf ºkªkk-MkkrnÌfiLkk ©u kfkfio-Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk yLku Mkth˚k˝Lke yuf ÀqhÀ˛eo fnku fu ¢kLÌkÀ˛eo fikusLkk ÁkLkk e. yk fikusLkk, 1987 - k˝ ªko Mkwƒe Mkhfkhe Ìkt kku{kt ºxfÌke hne, r{Æx¯kku ⁄kÌke hne. khtÌkw ÌkÌfk˜eLk Mkhfkhe yrƒfkheykuyu fkh¯kÌk ⁄k k Lk Àeƒe. ytÌku yk Mkt kkÀfLku yuf {kMkLkku kkfi˜kÏx ´kusuıx yk ke ëhkXkuh khÌkkí Ê rLk{wrˇÌk fhk e. yu{Lku hkXkuh khÌkkLke ºqr{fk{kt yÌfitÌk hts Mkk⁄ku ˜æ kz‚wt, ëë ktÂA‚wt nÌkwt ˚k k˝ {Èfiwt yuf kktÀzwt !... ]˚k Lkrn Ìkku k˝o - yuLkkufi MktÌkkuªk Ìkku æhku s !íí
hkXkuh khÌkkLkku yk fkh zkÏ. nrh ’˜º ºkfik˝eMkknuÁku ˜œfiku Au. yu{˝u furBÁk˙s fiwrLk äMkxeLkk ´kuVuMkh ÚÏLk ¬M{⁄k Ókhk Mkt kkrÀÌk ëƒ yur kf ykÏ
kkÁkqSí Mkk⁄ku hkXkuh khÌkkLke Ìkw˜Lkk fhe {khk Ókhk Mkt kkrÀÌk yk f]rÌkLkwt yktÌkhhkªxŸefi {n• yktfe yk fiwt Au. yk¯k§ sÌkkt yk yktÌkhhkªxŸefi œfikÌk r ÓkLku su.ze.¬M{⁄k Mkk⁄ku MktÁktƒ M⁄k ke yk fiku nÌkku. {U hkXkuh khÌkkLku ÚÏLk ¬M{⁄kLku ºux Y ku {kuf˜e yk ke nÌke. zkÏ. Ák§ tÌk ÚLkeMkt kkrÀÌk ë LkM hí (2004)Lkk k]c-158 W kh yk f]rÌkLkku y«fikMk fhe œfikÌk r u[f zkÏ. r˛heªk kt[k˜ LkkUƒu Au, ëhkXkuh khÌkkí yk k˝Lku MkÀeyku⁄ke [k˜e yk u˜e hk{kfi˝-{nkºkhÌk-f⁄kkMkrhÌMkk¯khLke kht khkLke fikÀ y kk Au. [xkfuÀkh, {LkkuhtsLkkÌ{f ë kAe ˛wt ⁄kfiwtí kqA kLkwt nt{u˛kt {Lk ⁄kfik fhu yu e yk hkXkuh khÌkk s¯k´rMkÿ hku{kLMkkuLke nhku§{kt yk e ˛fu yu e Au.íí Ìkuyku k]c-159 yLku 160 W kh yk¯k§ ˜æu Au, ëëfÏMkux kh⁄ke Mkk{kLfi ºkªk˝ WÌkkh kLkwt fk{ fux˜wt Ákƒwt f khwt Au yu Ìkku yk k˝u Ú˝eyu Aeyu. Ìkku yk {q§ Ákku˜e, yuLkkt ˜fi˜nufk k§kt ¯k„- k„Lku yu kt Lku yu kt Mkk[ eLku hsq fh kLkku ºkhu kwhwªkk⁄ko- kqhkt k˝Mkku kkLkktLkku-º¯k kLkÀkMk kxuu˜u ykÀfikuo yLku yk k˝Lku …˝e ÁkLkk‘fik.íí 164 k]c W kh Ìkuyku yk¯k§ fnu Au,
ëëyk ¯k˙t⁄k ´k[eLk MktMf]rÌk, MkkrnÌfi, Lk] t˛r økkLk, {Lkkur økkLkLkkt ˚ku kkuLku yk he ˜u yu ´fkhLkku Au. nsw ƒkhu üzu sE˛wt Ìkku f⁄kLkherÌk, [rh kr[ k˝, MksoLkkÌ{f ºkªkkLke Mktfw˜Ìkkyku fu e heÌku ´¯kxe Au yu k˝ ÊfikLk{kt yk e ˛fu. º¯k kLkÀkMk kxu˜u W kur˚kÌk MkkrnÌfi kht khkyku, ftX‚ kht khkyk ´Ìfiu yk k˝wt ÊfikLk {q¯kk hneLku ÀkufiwO Au yu k˝ LkkUƒ hÃkwt.íí
{khk ´⁄k{ Mkt kkÀLk ˜e˜k {kurhfikLkk yk fkh ëÕ§qfkuí (ÌkusLkku Vw khku){kt fLkwºkE ÚLkeMkknuÁku ˜kuf¯keÌkkuLkkt kkXktÌkhku {u§ kLkwt Mkq[Lk ffiwO nÌkwt. yk⁄ke ÁkeÚ Mkt kkÀLk ëVq˜hktLke ˜kzeíLkwt Mk kkÀLk fhÌkkt Mk{fiu {Lku Mkk{krsf ¯keÌkkuLkkt 16 kkXktÌkhku {Èfikt nÌkkt. yk kkXktÌkhku 1983{kt ´rMkÿ Vq˜hktLke ˜kze kwMÌkf{kt {qfeLku ºqr{fk{kt {krnÌkeÀkÌkkykuLkkt Lkk{, ¯kk{ yLku Ìkkheæ Mkk⁄ku Mk{fi k˝ À˛ko‘fiku Au. ( ƒw {krnÌke {kxu swyk ëVq˜hktLke ˜kzeíLke ºqr{fk k].16). khtÌkw yk Mk{fiu Mkk{krsf ¯keÌkkuLkkt s kkXktÌkhku {Èfikt nÌkkt. ƒkä{f ¯keÌkkuLkkt kkXktÌkhku {Èfikt LknkuÌkkt. yk Mk{fiu {Lku yu Mk{s yk e fu ƒkä{f¯keÌkku{kt
Àu e-Àu Ìkk ÌkhV ƒkä{f ©ÿk Úuzkfiu˜e nku k⁄ke ıfiktf ıfiktf ˛ÁÀku{kt Vhf kzÌkku nÌkku khtÌkw r ªkfi- MÌkw{kt ækMk Vhf kzÌkku LknkuÌkku. yhu˜k rÀ k§e su k ƒkä{f k o´Mkt¯ku ¯k kfi Au. yk⁄ke flfikhu ë¯kwshktLkku yhu˜kuí su k MkwÀe ƒkä{f yhu˜kLku Ê rLk{wrˇÌk fh kLkwt Lk¨e ffiwO Ìfikhu rÀ k§e knu˜kt fiku¯fi {krnÌkeÀkÌkk ˛kuƒ k ˜kuffik kk fh e. Mkktº§eLku yu{Lkk r[•k{kt hnu˜ku {kiræf kkX Ìk kkMk ku yLku suLku kqhku yhu˜ku ( kqhe f⁄kk- khÌkk) {kiræf nkufi yuLkku s yhu˜ku rÀ k§e su k ƒkä{f W’˜kMksLkf k Ê rLk{wrˇÌk fh ku. ykä⁄kf {w~fu˜eLku ÊfikLk{kt ˜uÌkkt {Lku yk {k¯ko s ‘fik nkrhf ˜k¯fiku yLku yk {k¯ko s y kLkk‘fiku.
ëzwt¯khe ºe˜kuLkku ¯kwshktLkku yhu˜kuí ¯kwshkÌk yLk hksM⁄kkLkLke MkhnÀ kh yk u˜k Áknurzfik ¯kk{{kt⁄ke 1983{kt Ê rLk{wrˇÌk fhu˜ku Au. yk yhu˜ku Ê rLk{wrˇÌk fhÌkkt knu˜kt kkt[{nwzk (Ìkk˜wfku æuzÁk˙Òk) ¯kk{Lkk {krnÌkeÀkÌkk ¯k{kh hkÚºkE ƒq§kºkE (yÌfikhu M .) yLku ÁkLkkMkfktXkLkk ÀktÌkk Ìkk˜wfkLkk {[fkuzk ¯kk{Lkk {krnÌkeÀkÌkk ºıÌkkºkE hkuneMkk (yÌfikhu M .) kkMku ÁkuMkeLku yu{Lkk r[•k{kt hnu˜ku yhu˜kLkku {kiræf kkX Ìk kkMfiku nÌkku. khtÌkw yu{Lku yhu˜kLkku kqhku kkX ftXM⁄k Lk nku k⁄ke Áknurzfik ¯kk{Lkk ÌkLke ¯k{kh S kºkE Õk˜kºkE (yÌfikhu M .)Lkk ftX{kt hnu˜k yhu˜kLkku kkX Ìk kkMfiku nÌkku. {Lku yk {krnÌkeÀkÌkk {kiræf kht khkLkk yhu˜kLkk Mk{⁄ko ¯kkfif ˜k¯fik nÌkk. yk⁄ke ¯kkfif S kºkE ¯k{kh kkMku⁄ke rÀ k§eLkk k o-´Mkt¯ku Ê rLk{wrˇÌk ffikuo nÌkku. Ìkuykuyu yLku ÌkuykuLku Mkk⁄k yk kLkkh hkr¯kfikykuyu kqhe ƒkä{f ykM⁄kk Mkk⁄ku yhu˜kLkkt [rh kku yLku
´Mkt¯kku Mkk⁄ku Ìkˇq k ÁkLkeLku ¯kwshktLkku yhu˜ku Ê rLk{wrˇÌk fhk‘fiku nÌkku. yk¯k§ sÌkkt yk s kÿrÌkyu hkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkk, ºkh⁄k, hkXkuh khÌkk su kt k˝ ˜kuf{nkfk‘fiku, Ìkku§ehkÏ˝eLke khÌkk su kt 21 ˜kufkœfikLkku yLku yLfi ftXMkt kÀk Ê rLk{wrˇÌk fhe nÌke. ( ƒw {krnÌke {kxu swyku ëzwt¯khe ºe˜kuLkku ¯kwshktLkku yhu˜ku (1993)Lkwt M fefi, k]c-5)
økkLk-r „k keX
¯kqshkÌk r „kkeX {khe ´⁄k{ økkLk-r „kLke keX
1983⁄ke y{Àk kÀ{kt yu{.rV˜. yLku keyu[.ze. fhÌkku nÌkku Ìfikhu
¯kqshkÌk r „k keX {khk {kxu Mkk[k y⁄ko{kt økkLk-r „kLke keX ÁkLke nÌke. yk
Mk{fi ÀhBfikLk nwt $¯˜ÏLz, £kLMk, Áku¬’sfi{, RÕhkfi˜, M kuLk ¯kuhu fiwhku kLkk
Àu˛kuLke fik kk fhÌkkt fhÌkkt yu{.rV˜. yLku keyu[.ze. fhu˜wt. yk y«fikMkfk§
ÀhBfikLk ˜kufMkkrnÌfiLkk r ÓkLk fLkwºkE ÚLkeMkknuÁk, kwhk MÌkwr „kLkk r ÓkLk h{˝˜k˜ {nuÌkkMkknuÁk yLku ºkªkk˛kÜe ˛ktrÌkºkE yk[kfioMkknuÁku yk˛e koÀLkk nk⁄k {khk {k⁄ku Àeƒu˜k. ¯kqshkÌk r „k keX W khktÌk kuªkk MkkuMkkfixeLkk hu n™[fu
Õq˜Ìkkt yLku {kuh Mkk⁄ku ¯ku˜ fhk Ìkkt fLkwºkEyu ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLkk M Y krMkÿkLÌkkuLkwt økkLk yk ku˜wt. yk Mk{fiu fLkwºkE ÚLker˜ræÌk ë˜kuf k T{fií zkÏ. MkÌfiuLˇLkwt ë˜kufMkkrnÌfir økkLk, zkÏ. r k˜ku[Lk kktzufir˜ræÌk ë˜kufMkkrnÌfi fk
yÊfifiLkí, zkÏ. ~fik{ {Lkkunh kktzufi Ókhk Mkt kkrÀÌk ë˜kuf{nkfk‘fi ˜kurhfeí ¯kuhu ¯k˙t⁄kkuLkwt krh˛e˜Lk ffiwO nÌkwt.
uh ˜E sE S Lk{kt Mkki´⁄k{ fuMkh fuheLkku M kÀ [ækzÌkkt {nuÌkkMkknuÁku kwhk MÌkwr „kLkwt kÿrÌkMkhLkwt økkLk yk ku˜wt. yk Mk{fiu {U Mk{ksr „k yLku MktMf]rÌkLkk ¯k˙t⁄kkuLkku y«fikMk fhu˜ku. ykrÀ kMke yLku ykrÀ{kLk Lkku MktÁktƒ M⁄kk k k {nuÌkkMkknuÁkLkwt økkLk ´fk˛MÌktº ÁkLku˜wt. yu{Lkk {k¯koÀ˛oLk{kt {U keyu[.ze.Lkku y«fikMk fhu˜ku yLku 70 nÚh ªko kq ofk˜eLk {kLk S Lk kh ´fk˛ kkzu˜ku. ¯kqshkÌk r „k keXLkk {khk y«fikMkfk§ ÀhBfikLk ˛ktrÌkºkE yk[kfio r ˛u yuf ÀtÌkf⁄kk [k˜Ìke nÌke. ˛ktrÌkºkEMkknuÁkLke fÏrÁkLk Ìkku hksf[uhe su e Au. yu{Lke yLkw{rÌk r Lkk r „k⁄keo Ìkku ˛wt k˝ r ÓkLk⁄ke k˝ Lk ´ u˛kfi. ¯kwMMku ⁄kkfi Ìkku Àw koMkk …rªk ÁkLke Úfi. yk e ÀtÌkf⁄kk Mkktº§ k AÌkkt yuf rÀ Mk yk[kfioMkknuÁkLke fÏrÁkLk{kt ´ u˛ kLke ƒ]¸Ìkk fhe ÁkuXku. MkknuÁk ¯ko{kt º˝k kLkwt fk{ kqhwt fheLku fÏrÁkLk{kt ´ u~fik. yu{˝u {Lku Lkær˛æ Lkehæe ˜eƒku. {khk nk⁄k{kt ë˜e˜k {kurhfikí yLku ëVq˜hktLke ˜kzeí ñ Áku kwMÌkfku nÌkkt. yu æwh˛e{kt
¯kkuX kfik yLku {Lku k˝ ÁkuMk kLkwt fÃkwt. {U yu{Lk kwMÌkfku yk fikt. Ìkuyku kwMÌkfkuLkkt kkLkkt Vuh k ˜k¯fik. kwMÌkf{kt ºe˜e Ákku˜eLkkt ´˝fi¯keÌkku kt[Ìkkt yu{Lkk {LkLkku {kurhfiku-{kuh xnwfe QX‚ku yLku Vq˜hktLke ˜kzeLkkt ˜¯Lk¯keÌkku LkehæÌkkt Vq˜zktLke su{ Vkuhe QX‚k ! kAe Ìkku nwt yu{Lke fÏrÁkLk{kt r Lkk yLkw{rÌkyu y khLk kh sÌkku. Ìkuyku Àw koMkk Ìkku Lkn™ khtÌkw MkwÀk{kLku Mknu˜k Ìkk MkktÀe krLk …rªk su k ˜k¯ku˜k. {Lku Ákku˜eLku r˜r k{kt fE heÌku WÌkkh e yuLkwt r ˛uªk økkLk yu{Lke kkMku⁄ke ˜kƒu˜wt. nMkwºkELkwt h {khe ÁkeS økkLkr „kkeX
¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯kh{kt {nk{k k, nMkwºkE fikrøkfMkknuÁkLkku ÀhÁkkh ºhkÌkku. fk{ y⁄kuo yk u˜k yLkuf MkkrnÌfifkhku˜kufMkkrnÌfir Àku yk ÀhÁkkh{kt MkkrnÌfi ˜kufMkkrnÌfiLkkt M Y kku-rMkÿkLÌkLke [[ko fhÌkk. ˝e kh yk ÀhÁkkh{kt Mknºk¯ke ⁄k k nwt k˝ yk e [zÌkku. yk ÀhÁkkh{kt {khwt ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi yt¯kuLkwt økkLk ƒw Mk• ˛e˜ ÁkLkÌkwt. nMkwºkE fikrøkfMkknuÁkLku ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi ÌkhV ´⁄k{ ·r¸⁄ke s ´u{ ⁄kfiku nÌkku. yu{Lkku ´u{ VıÌk Mkt kkrÀÌk ⁄kfiu˜k ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi kqhÌkku s {fikorÀÌk hÃkku LknkuÌkku. ykhtºu Mkhfkhe k k WÌkkheLku, {Lk{kt Áknw©wÌk-r ÓkLkLkku k˝ ºk ˜k‘fik r Lkk yk ºe˜ ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt kkÀf Mkk⁄ku k˝ ´u{ ⁄kfiku nÌkku. Ù{hLkku Ákkƒ nku k AÌkkt r{ kÌkk{kt krh˝Bfiku nÌkku. yk [iÌkrMkf fik kkLku nwt ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi yLku {khwt ynkuºk¯fi Mk{swt Awt. 2002⁄ke {khku yk kMk y{Àk kÀ, r{r⁄k˜k yÏ kkxo{uLx{k ykhtºkfiku. yu{Lkku yk kMk ˛eÌk˜ ˜kÕk{kt. ˜æÌkkt ⁄kkfÌkku Ìfikhu yu{Lkk MkktrLkÊfi{kt ˛eÌk§Ìkk ´k Ìk fh k k¯k kk§k fik kkyu sÌkku. kAe Ìkku yu{˝u krh kh Mkk⁄ku {khk⁄ke ÀkuZ rf˜ku{exh Àqh y{Àk kÀLkk ⁄k˜Ìkus r MÌkkh{kt k»k Ìke Ákt¯k˜kLku yk kMk ÁkLkk‘fiku. {Lku ykX krzfiu økkLk {u§ kLke Ìke ÌkhMk ˜k¯kÌke. §e k¯k kk§k k»k ÌkeLke fik kkyu Lkef§Ìkku. {Lku yu{Lke ykhk{æwh˛e{kt Õw˜k Ìkk yLku kkuÌku k˜t¯k kh ÁkuMkÌkk. [k keƒk kAe {khk ´&LkkuLkku Àkuh [k˜Ìkku. nwt økkLk⁄ke Ìk] Ìk ⁄kÌkku. ˝e kh {Lku ºe˜ Mk{ks yLku MkkrnÌfi r ˛u ´&Lkku kqAÌkk yLku nwt yuLkk W•khku yk kÌkku. yk{ khM kh y{u yuf-ÁkeÚ{kt⁄ke økkLk ˜kƒÌkk. yu{Lku MktÌkkuªk ⁄kÌkku Ìfikhu fnuÌkk, ëëyk k˝u khM kh yuf-ÁkeÚLkk ¯kwhw Aeyu !íí yu{˝u WÂ[khu˜wt yk r ƒkLk {khk {kxu {kuxk yÏ kÏzo Mk{kLk nÌkwt. yu{Lkwt h {khe økkLkr „k keX nÌke.
Au’˜kt ªkkuo{kt nMkwºkE {khk r Lkk krhMkt kÀku{kt ºk¯fiu s sÌkk.
Ìkuyku {Lku Ìku{Lke ëxuf˝˜kfzeí fnuÌkk. yu{Lkwt yk r ƒkLk {khwt ¯kkih nÌkwt. nwt yu{Lke Mkk⁄ku nkuÙ Ìkku krh kh k˝ ˛kÌkk kk{Ìkku. Au’˜kt ªkkuo{kt nwt yu{Lkku ytÌku kMke ÁkLku˜ku.
y{khk ytÁkkS, MkwhÌk, Mk˝k˜e, hksfkux, MktÌkhk{ kwh-Àqh Àqh krhMkt kÀku fikuÚÌkk. kt⁄k ˜ktÁkku nkufi. yk Mk{fiu nMkwºkELkk {kLkMk{kt⁄ke ´¯kxe ºkhÌkefi kÀe {uıMkBfiq˜h y{khe kkMku ÁkuMkÌkku yLku ëR¬LzfiLk {kfi⁄kku˜kÏSíLke kÌkku fhÌkku. fkuEf kh r¯k˙{Áktƒwyku ´¯kxeLku y{khe Mkk{u ykMkLk s{k Ìkk. ënkWMk-nku’z MxkuheÕí fnuÌkk. rVLke˛fw§Lkku ¢kunLk yirÌknkrMkf-ºki¯kkur˜f kÿrÌk ˜ELku yk Ìkku. ¬Mx⁄k ⁄kkuB MkLk {kuxeV RLzuıMk ÁkÌkk Ìkku Ìkku y{urhfLk Vkuf˜kurhMx ztrzMk ëMxŸf[h˜ xkfi kku˜kÏSíLke [[ko fhÌkku. krhMk kÀLkwt M⁄k§ yk Ìkkt{kt Ìkku nwt kr˘{Lkk ˜kufr „kr ÀkuLkk økkLk⁄ke ºfikuo ºfikuo ÁkLke sÌkku.
Ák§ tÌkºkE Mkk⁄ku {khwt Mkœfi yLku Wk˜¬Áƒ
1997{kt $rÀhk ¯kktƒe hkªxŸefi f˜kfuLˇ, rÀ’neLkk W k¢{u ëf⁄kk k[Lk ykih f⁄kk k[fí ñ ëyuıMk ˜uÆLk¯k [iLkuxuz Lkuhurx í r ªkfi kh yuf yktÌkhhkªxŸefi ¯kkuceLkwt ykfikusLk fh k{kt yk‘fiwt nÌkwt. yk krhMk kÀ{kt ºkhÌk W khktÌk y{urhfk, $¯˜ÏLz, £kLMk, LfiqÕe˜ÏLz, s{oLke, Rxk˜e, RLzkuLkur˛fik, Lku kk§, ©e˜tfk yLku
kkrfMÌkkLkLkk r ÓkLkku Mknºk¯ke ⁄kfik nÌkk. ¯kwshkÌk{kt⁄ke zkÏ. Ák§ tÌkºkE
ÚLke yLku nwt Mknºk¯ke ⁄kfik nÌkk. ÁktLku rÀ’neLke iº e nkux˜ ˜kuÀe{kt yX krzfiwt hkufkfik nÌkk. krhMkt kÀLkk ykhtºu yLku ytÌku ñ Mk kh-Mkktsu {§Ìkk y fk˛{kt
[kLke r˜flsÌk {k˝Ìkkt {k˝Ìkkt y{khe økkLkfik kk ˛Y ⁄kÌke. Ìkuyku {Lku {Êfifk˜eLk MkkrnÌfiLke Ìkku nwt yu{Lku ykrÀ kMke MkkrnÌfiLke fik kk fhk Ìkku. Ìfikh⁄ke y{khwt Mkœfi [k’fiwt yk Au. {Lku yn™ zkt¯k rs’˜kLkk MkwÁkeh ¯kk{Lkk ˛Ákheƒk{Lkk ´Mkt¯k fikÀ yk Au. Ìkk. 25-10-2002, ykMkku À [ku⁄kLkku rÀ Mk nÌkku. [ku{kMkw k]⁄ e kh kkuÌkkLkwt {nk{q˜wt yiÔfio {qfeLku [k’fiwt ¯kfiwt nÌkwt. Àr˚k˝ ¯kwshkÌk{kt nÚhku ykrÀ kMke Üe- kwhwªkku ykLktÀ⁄ke rn’˜ku§u [z‚kt nÌkkt ! yk k ˛wº [ku rzfiu y{khk fkfioLkk rLk˝kofif Ák§ tÌk ÚLke yLku Lkhu˛ uÀLke W k¬M⁄krÌk{kt kqflfi {kuhkrhÁkk kwyu {khk yLku r[ kfkh hkurnÌk r{Üe, ˛tfhºkE Ìkz e yLku hu kÁknuLk Ìkz eLkk {k⁄ku hÀ nk⁄k {qfe, yræ˜ ºkhÌkefi MkkrnÌfi krhªkÀLkku ë¯kwshkÌke ykrÀ kMke f˜kMkkrnÌfiLku Àu˛-r Àu˛{kt {kLk-MkL{kLk y kk k ÁkÀ˜ y kÏzoí yk fiku nÌkku Ìfikhu
{Lku ˛Ákhe yLku hk{Lkku ´Mkt¯k fikÀ yk u˜ku. yk ´Mkt¯k {Lku Mkk[ku ˜k¯ku˜ku yLku {khk ”Àfi{kt ykLktÀLke nu˜e ⁄kfiu˜e.
LkM h (2004) LkM hLkwt Mkt kkÀLk, 2004{kt zkÏ. Ák§ tÌk ÚLkeyu ffiwO Au. ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯khLkk W k¢{u {khk ºe˜e ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt kkÀLkMkt˛kuƒLk kh Mk˝k˜e {wfk{u k˝ rÀ MkLkku krhMkt kÀ fikuÚfiku nÌkku. yu{kt hsq ⁄kfiu˜k yLku yk ºe˜e ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt kkÀLk kh swÀk swÀk ·r¸fku˝⁄ke Mk o©e nrh ’˜º ºkfik˝e, nMkw fikrøkf, ˛k¬LÌkºkE yk[kfio, sfikLktÀ Úu˛e, º¯k kLkÀkMk kxu˜, r˛heªk kt[k˜, s˛ tÌk ˛uæze k§k, Lkk⁄kk˜k˜ ¯kkurn˜, rLkhtsLk hkflfi¯kwhw, nhuLˇ ºË, ˜kº˛tfh Xkfh, ºku§kºkE kxu˜ su k ˜kufr „kr Àku, r ÓkLkku, ºsLk {{oøkku, fr yku, MkkrnÌfifkhku ¯kuhuyu rºLLk rºLLk Mk{fiu ˜æu˜k 48 y«fikMk˜uækuLkwt ºkhu snu{Ìk ˜ELku Áknw©wÌk r ÓkLk Ák§ tÌk ÚLkeyu ë LkM hí Lkk{u kwMÌkfLkwt Mkt kkÀLk ffiwO Au. yk W khktÌk yu{˝u k˝ y«fikMk˜uæku {qfeLku yu{Lke r Ó•kkLkku krh[fi fhk‘fiku Au. yk Mkt kkÀLk{kt ë¯kwshkÌkLke Lk kMke ´Ú, MkkrnÌfi yLku º¯k kLkÀkMkí, ësuMk˜-Ìkkuh˜Lke f⁄kk: ykrÀ kMkeykuLke ·r¸yuí yLku ëY kkthkÏ˝eLke khÌkk yLku r r ƒ Y kktÌkhkuí ÌkuLkk {n• Lkk y«fikMk˜uæku Au. yk W khktÌk ë˜kuf¯kwsoheí (ytf ku eMk){kt ë¯kwshkÌkeLk kMke-ºe˜e¯keÌk: M Y kr {˛o ˜uæ ´fkr˛Ìk kwMÌkfkuLkku y«fikMk fheLku ˜œfiku Au.
1980 knu˜kt ˛tfhºkE Ìkz e, hu kÁknuLk Ìkz e, sfikLktÀ Úuªke, ˛ktrÌkºkE yk[kfio ¯kuhu Mkt kkÀfku Ókhk Mkt kkrÀÌk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi y«fikMkLkk fuLˇ{kt nÌkwt. ˛k¬LÌkºkE yk[kfio yLku sfikLktÀ Úuªkeyu yk ˜kufMkkrnÌfiLku ˛kÜefi Y k yk fiwt.
1980 kAe {khk Ókhk Mkt kkrÀÌk ºe˜e ˜kufMkkrnÌfi y«fikMkLkk fuLˇ{kt yk‘fiwt. yu{kt ƒw Lku ƒw nMkwºkE fikrøkfMkknuÁku ºe˜e ˜kufMkkrnÌfiLkku y«fikMk, r u[Lk yLku {q’fiktfLk ffiwO.
¯k˙k{e˝ yLku ykrÀ kMke ftXkhtkhk (2005)
2005{kt zkÏ. nMkw fikrøkf ë¯k˙k{e˝ yLku ykrÀ kMke ftX kht khkí kwMÌkf ´¯kx fhu Au. yk kwMÌkfLkk yk{wæ{kt Ìkuyku LkkUƒu Au, ëëzkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜ Mkk⁄ku Auf E.Mk. 1983⁄ke MktÁktƒ. yu{Lkkt s kwMÌkfku{kt {khe su ´MÌkk Lkkyku Au, Ìku Mkwƒkhe-Mkt kkrÀÌk fheLku yn™ {qfe Au. yk kwMÌkf{kt ©e Õ uh[tÀ {u k˝e 40 ykrÀ
Mkt kkrÀÌk ˜kufMkkrnÌfi khLkk k˝ yLku º¯k kLkÀkMk kxu˜Mkt kkrÀÌk ykrÀ kMke
MkkrnÌfi khLkk kkt[ yu{ fw˜ ykX y«fikMk˜uæku Mk{kr ¸ ffiko Au. ¯kwshkÌkLkk ˜kufÌkk¬• f yÊfifiLk{kt ©e {u k˝e yLku zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜ Áku {k¯koÀ˛of Mke{kMÌktº Au. yu{Lkk fkfioLke Mkk{¯k˙eLkk Mk˙kuÌk ¯k˙k{e˝ yLku ykrÀ kMke ftX kht khk Au, Ìku⁄ke yk Mkt[fiLkwt ˛eªkof ÌkÀLkwY k hkœfiwt Au. ¯kwshkÌkLke ftX kht khkLkk yÊfifiLk{kt yk ÁktLku Mke{kMÌktºY k y«fikMke r ÓkLkkuLkkt fkfio yÌfitÌk {n• Lke Mkk{¯k˙e kqhe kkzu Au.íí (yn™ ÁktLkuLke Mkk{¯k˙eLkku nMkwºkEyu y«fikMk ffikuo Au yuLke r ¯kÌk {U zkÏ. Ák§ tÌk ÚLkeMkt kkrÀÌk ˜kuf¯kwsohe, {k[o-2021Lkk ytf{kt {khk ˜uæ ëzkÏ. nMkw fikrøkf, º¯k kLkÀkMk kxu˜ yLku ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfií{kt {qfe Au. yk⁄ke yn™ kwLkhk ÌkoLk xkÈfiwt Au.)
ºe˜e MkkrnÌfi : yuf yÊfifiLk (2009)
ëºe˜e MkkrnÌfi : yuf yÊfifiLkí kwMÌkfLkwt Mkt kkÀLk zkÏ. nMkw fikrøkfu 2009{kt ffiwO Au. ë LkM hí (Mkt kkÀf : zkÏ. Ák§ tÌk ÚLke) kAe ºe˜e {kiræf MkkrnÌfi kh y«fikMk-{q’fiktfLkLkwt yk Ákesw tMkt kkÀLk Au. ¯k˙t⁄kLke ´MÌkk Lkk{kt zkÏ. nMkw fikrøkf LkkUƒu Au, ëë LkM h ´¯kx ⁄kÌkkt ˜k¯fiwt fu º¯k kLkÀkMku ºe˜e MkkrnÌfi kh su fkfio ffiwO Au Ìku khLkku Mk{¯k˙À˛eo yu ku y«fikMk¯k˙t⁄k ´¯kx ⁄kE ¯kfiku Au yLku
n yk heÌku º¯k kLkÀkMkLkk ºe˜e khLkk fk{ khLkk y«fikMk˜uækuLkku r ˛uªk
fkuE Mkt[fi fh kLkku hnu˛u Lkn™.. khtÌkw yk ƒkh˝k ækuxe kze. ºe˜e MkkrnÌfiLke
f]rÌkyku kh r ˛uªk Lku r ˛uªk krhMkt kÀku ºkªkkfuLˇ zkuÀhk, LkfiLkMkqfikoLktÀ ˜kuf´rÌkckLk, {wtÁkE, r˛ ˛tfh [qLke˜k˜ Úu˛e [ÏrhxuÁk˜ xŸMx, {wtÁkE, fuLˇefi
MkkrnÌfi yfkÀ{e, rÀ’ne ¯kuhu MktM⁄kkyku Ókhk ⁄kÌkk hÃkk yLku yLku yu rLkr{•ku r ˛uªk y«fikMk ⁄kÌkk s hÃkk yLku r r ƒ Mkk{rfifku{kt ´fkr˛Ìk ⁄kÌkk hÃkk. fnku fu º¯k kLkÀkMk ºe˜e MkkrnÌfiLkk kfikofi ÁkLke ¯kfik. r r ƒ fiwrLk äMkxeykuLkk fiw kLk yÊfik kfku yLku hMk ƒhk Ìkk Ak kku k˝ yu{.rV˜., keyu[.ze. su k y«fikMk rLkr{•ku ºe˜e MkkrnÌfi kh fk{ fhÌkk ⁄kfik. yk⁄ke ˜k¯fiwt fu ë LkM hí kAe k˝ ºe˜e MkkrnÌfi kh su fk{ ⁄kfiwt ÌkuLkku s Mkt[fi ´¯kx fh ku ÚuEyu. yk kAe r˛ ˛tfh [wLke˜k˜ Úu˛e [ÏrhxuÁk˜ xŸMx, {wtÁkEyu yk ˜uækuLkwt Mkt kkÀLk fh kLke RÂAk ´¯kx fhe.íí ( k]c-9) yuLkwt {qÌkoY k yk ¯k˙t⁄k Au. ëºe˜e MkkrnÌfi : yuf yÊfifiLkí{kt 34 y«fikMk-˜uækuLkku yn™ Mk{k u˛ ffikuo Au. yk Mkt kkrÀÌk Mkt[fi{kt Mk o©e nMkw fikrøkf, s˛ tÌk ˛uæze k§k, sfikLktÀ Úu˛e su k kwhku¯kk{e r ÓkLkku, º¯k kLkÀkMk kxu˜ yLku yu{Lkk Mk{fk˜eLk rLkhtsLk hkflfi¯kwhw, Lkk⁄kk˜k˜ ¯kkurn˜, {Lkkus hk ˜, nhuLˇ ºË, fkLkS kxu˜, fLkwºkE
yk[kfio Ìkku yLkw¯kk{e yhw˝ k u˜k, Àe kf kxu˜, À˛h⁄k kxu˜, Lke˜k ˛kn, Mkw˜ºk Àu kwhfh, r˛˜kMk kxur˜fik ¯kuhu su kLkk y«fikMk˜uæku Mk{k kfik Au.
zkÏ. nMkw fikrøkf yk kwMÌkfLke ´MÌkk LkkLkk k]c-25 W kh LkkUƒu Au, ëëzkÏ. {Lkkus hk ˜Lkku y«fikMk˜uæ irÔf ˚ku kLkk ˜kuf{nkfk‘fiLkk M Y k yLku
¯krÌkr rƒLkku yk˜uæ yk ku Au. Mkw©e Mkw˜ºk Àu kwhfhu {Lkku iøkkrLkf yLku Mkk{krsf MktÀºuo kk kLku Ú˝ k-Lkk˝ kLkku Lk ku s MkhMk yrº¯k{ y kLkk‘fiku Au. zkÏ. sfikLktÀ Úu˛e, zkÏ. kh{ kkXf, ´ku. yhw˝ k u˜k, nhuLˇ ºË, yk[kfio eh[tÀ kt[k˜, yk. fLkw yk[kfio su k MkrLLkc y«fikMkeykuyu k˝ ºe˜ef⁄kkLkkt r r ƒ yt¯kku kh ´fk˛ kkz‚ku Au. zkÏ. Lke˜k˛kn yLk zkÏ. rMk˜kMk kxur˜fik su k Lk fiw kLk y«fikMkeyku yk Lk e r „k˛kækLku {Èfik Ìku yuLkk Wflfl § ºr ªfiLke yk˛k Áktƒk Au.íí Ìkuyku yk¯k§ fnu Au, ëëºe˜e MkkrnÌfiLku, yux˜u fu æuzÁk˙Òk r MÌkkhLkk zwt¯khe ºe˜e ykrÀ kMkeykuLke ftX kht khkLkk zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜ Mkt kkrÀÌk MkkrnÌfiLku Mk{s n˛u Ìkku yk Ákƒe s Mkt kÀk Mkw˜º fhk e yk kLkkh ˜kufr „kr ÀLku, yuLkk ºe˜kuLkk Mk{ks yLku MkkrnÌfi ´ÌfiuLkk ˜¯kk Lku k˝ LkSf⁄ke Ú˝ ku s kz˛u. º¯k kLkÀkMk{kt Mkt˛kuƒf W khktÌk su Mkt uÀLk˛e˜ Lku Mkw˛e˜ Mksof kz‚ku Au Ìku ÌkuykuLke ë˜kuffik kkí{kt ´ÌkeÌk ⁄kkfi Au.íí (ºe˜e MkkrnÌfi : yuf yÊfifiLk, Mkt kkÀf : zkÏ. nMkw fikrøkf, k]c-25, 2009). yk kAe M fit Mkt kkÀfu yLku yLfi y«fikMkeykuyu yLkuf y«fikMk-¯k˙t⁄kku ˜œfik Au. M⁄k§ Mktfku[Lku ˜eƒu yn™ [[ko ⁄kE ˛fe Lk⁄ke. {khk Mkt kkÀLkLke fux˜ef Q˝ kku r ˛u
E.Mk. 2013{kt nMkwºkE fikrøkfMkknuÁku ©e Õ uh[tÀ {u k˝e ˜kufMkkrnÌfi fuLˇ, MkkihkªxŸ fiwrLk äMkxe, hksfkuxLke xqtfk Mk{fiLke Vu˜kur˛ k ˜ELku ë¯kwshkÌkLke yLku hksM⁄kkLkLke f⁄kkyku : yuf Ìkw˜LkkÌ{f y«fikMkí r ªkfi kh fkfioLkku ykhtº ffikuo. yu{˝u yk fkfio Ìkk. 14-03-2013 ⁄ke Ìkk. 22-052013Lkk hkus {k k Áku {kMk yLku ykX rÀ Mk{kt kqhwt ffiwO. yk kwMÌkf yu{Lkk [iÌkrMkf Ìkw{w˜ kwhwªkk⁄koLkwt krh˝k{ Au. yk Mk{fi yu{˝u {khk Ókhk Mkt kkrÀÌk [kh ˜kuf{nkfk‘fiku ëhkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkkí, ëºe˜kuLkwt ºkh⁄kí, ëhkXkuh khÌkkí yLku ë¯kwshktLkku yhu˜kuí yu{Lke yk f]rÌkLkk Ìkw˜LkkÌ{f y«fikMk ytÌk¯koÌk ˜eƒkt. hkÏ{MkeÌk{kLke khÌkk yLku hkXkuh khÌkk Ìku{Lkk {nk{k k ÌkhefuLkk fkfiofk§ ÀhBfikLk ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{eyu ´rMkÿ ffikO nÌkkt. ºe˜kuLk ºkh⁄kLke 29 k]cLke y«fikMk-ºqr{fk ˜æeLku yuLkwt Áknw{q’fi yktfe yk fiwt nÌkwt yuLkku W’˜uæ yk knu˜kt k˝ {U ffikuo Au. flfikhu Ìkw˜LkkÌ{f y«fikMk Mk{fiu nMkwºkE fikrøkfMkknuÁkLku yk
[kh ˜kuf{nkfk‘fikuLkwt {q’fiktfLk fh kLkwt yk‘fiwt Ìfikhu yk f]rÌkyku{kt kwLk: kMkkh
⁄kfik. yk fkfio [k˜Ìkwt nÌkwt Ìfikhu Ìkuyku y khLk kh {Lku Ákku˜k Ìkk yLku [[ko{kt Mkk{u˜ fhÌkk. yk Mk{fiu yu{˝u {Lku fÃkwt, ëëMkt kkÀLkLke kkXLke ·r¸yu Ìk{khkt k˝ Mkt kkÀLkku Mkt uzkWÌkkh Mkt kq˝o Au. k˝ hkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkkLkwt Mkt kkÀLk ⁄kkuzwtf
LkÁk§wt ˜k¯ku Au. yuLke fux˜ef Mkk{kLfi Q˝ kku Au.íí
fikrøkfMkknuÁkLkk Mkq[LkLkku ˜eƒu nwt kwLk: {khk Ókhk Mkt kkrÀÌk 21 ˜kufkœfikLkku yLku 4 ˜kuf{nkfk‘fiku{kt kMkkh ⁄kfiku. yk Mk{fiu {Lku {khkt Mkt kkÀLkkuLke ÁkeS fux˜ef Mkk{kLfi Q˝ kku Lkshu kze. fzeyku yLku y⁄kko (˜fikÌ{f-¯kufikÌ{f ¯k„Lkk Vfhk)Lkk ¢{ Lk yk k k, {q§ kkX{kt kktæzeykuLkk ¢{ Lk yk k k, Àe f⁄kkykuLkk ætz Lk kkz k ¯kuhu ˚krÌkyku {khk ÊfikLk{kt yk e. {Lku {khkt Mkt kkÀLkku r˜ fiLÌkhku su kt ˜k¯fikt. {U Àhuf Mkt kkÀLkkuLke y«fikMk-ºqr{fk{kt M Y kkurMkÿkLÌkkuLke ºe˜ Mk{ksS LkLkk MktÀºo{kt [[ko Ìkku fhe nÌke. khtÌkw yk Mkt kkÀLk{kt fux˜ef Mkk{kLfi ˚krÌkyku kwLk: y«fikMk⁄ke Lksh{kt yk e.
[3] S LkLkku W•khkƒo
Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk y«fikMkLke kwLk: ykhtºu˜e fik kk
yk⁄ke {U {khkt 21 ˜kufkœfikLkku, 4 {nkfk‘fiku, ¯keÌkf⁄kkyku-f⁄kk¯keÌkkuLkk kkXLkwt ˛kÜefi Y k yk ke, yÊfifiLk fhe, y«fikMk-ºqr{fk ˜æ kLke yLku yk y«fikMkLkk ykƒkhu ºe˜ Mk{ksS LkLkk MktÀºo{kt ºe˜ ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ ˜æ kLke yLku ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯khu ´¯kx fh kLke yuf yhS ÌkÌfk˜eLk Àe oˇ¸k {nk{k k zkÏ. ysfiÆMkn [kink˝Lku yk ke. yÊfi˚k ©e r ª˝w ktz‚k yLku {k¯koÀ˛of Mkr{rÌkyu yk yhS M efkhe yLku {khe ˚ku kfkfio fh kLke ˛kherhf yLku ºe˜ {kiræf Mkt kÀkLku kwLk: Mkt˛kurƒÌk-Mkt kkrÀÌk y«fikMk fh kLke fik kk ykhtºkE.
yk fikusLkkLke Ú˝ fh k nwt YÁkY fikrøkfMkknuÁkLku {§ k ¯kfiku. [[ko fhÌkkt nMkwºkEyu fÃkwt fu {Lku hkÏ{MkeÌk{kLke khÌkkLkku kkX LkÁk§ku ˜k¯ku Au. yk kkXLke kwLk: Ìk kkMk fhku. {Lku yu{Lkwt Mkq[Lk fiku¯fi ˜k¯fiwt. kkXLke kwLk: Ìk kkMk fhÌkkt knu˜kt 1995{kt ´rMkÿ hkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkkLkwt Mkt˛kuƒfLkwt rLk uÀLk yLku ºqr{fk kwLk: ÚuE ¯kfiku. yk knu˜kt yk f]rÌkLkku kkX Ìkifikh fhÌkkt knu˜kt {U hksM⁄kkLk yLku ¯kwshkÌkLke Mke{k kh yk ˜kt swÀkt swÀkt ¯kk{Lkk 6 {krnÌkeÀkÌkkLku {§eLku yu{Lkk {kLkMkLkku kkX Ìk kkMfiku nÌkku. khtÌkw yk {krnÌkeÀkÌkkykuLkk kkX yƒqhk ˜k¯kÌkkt æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLkk kt⁄kk˜ ¯kk{Lkk ÌkLke Lk SºkE Àu kºkE æktxLkk {kLkMkLkku kkX Ìk kkMfiku nÌkku. Ìku{Lkku kkX kq˝o ˜k¯kÌkkt ƒq§kLkk kkx({nk{k¯keo kkx)Lkk k o´Mkt¯kLkk ƒkä{f kÌkk h˝{kt yk kkXLku 1984{kt Ê rLk{wrˇÌk fh kLkku ykhtº ffikuo nÌkku. Ê rLk{wˇ˝ kq˝o ⁄kfiu ÌkuLke kq˝oÌkk [fkMk k
ÁkeÚ k˝ {krnÌkeÀkÌkk MkkƒwLkku Mkt kfo ffikuo nÌkku. yk MkkƒwLkku yk kkX kq˝o ˜k¯fiku nÌkku. yk⁄ke Lk SºkE æktxLkk kkXLku Mkt kkÀLk {kxu kMktÀ ffikuo nÌkku. (su{Lkk {kLkMkLkku kkX Ìk kkMfiku Au yLku Ê rLk{wˇ˝ kAe Lk SºkE æktxLkk kkXLku [fkMfiku Au yu {krnÌkeÀkÌkkykuLkkt Lkk{, Ù{h yLku ¯kk{ {kxu swyku hkÏ{MkeÌk{kLke khÌkkLkwt ëMkt˛kuƒfLkwt rLk uÀLkí{kt ë˚ku kfkfio yLku fiku¯fi rLkÀ˛ofLke ˛kuƒí ˛eªkof Ìk§uLke {krnÌke, hkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkk, Mkt kkÀf : º¯k kLkÀkMk kxu˜, ´⁄k{ yk ]r•k : 1995, ´fk˛f : ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯kh).
2018{kt hkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkkLkk kkXLke kwLk: Ìk kkMk
Ìkk. 23-24 Lk uBÁkh, 2018Lkk hkus yk ˜kuf{nkfk‘fiLkk ´{wæ
¯kkfif æktx Lk SºkE Àu kºkE MkkƒwLkk uh æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLkk yLku hksM⁄kkLkLke
MkhnÀ kh MkÌkk fux˜kf ºe˜ Mkkƒw Mkk⁄ku kkXLke kwLk:Ìk kkMk fh kLkwt ykfikusLk ffiwO nÌkwt. kkXLke yk kwLk: Ìk kkMk{kt {khe Mkk⁄k ˜ wf⁄kkLkk Mksof yLku œfikÌk ˜kufMkkrnÌfir ÀT ´u{S kxu˜ k˝ nÌkk. yk kwLk:Ìk kkMk{kt MkkÌk Mkkƒw Mknºk¯ke
⁄kfik nÌkk. (yk MkkƒwLkkt Lkk{, Ù{h yLku ¯kk{Lke {krnÌke ëhkÏ{MkeÌk{kLke
khÌkk (2020) Mkt äƒÌk kkX yLku y«fikMk{kt k]c-55 yLku 56 W kh yk k k{kt yk e Au.) yk MkkƒwsLkku Mkk⁄ku [[ko fhÌkkt fifufieyu hk{-˜˚{˝Lku Lk{kt {kuf˜ kLkwt fkh˝ Ú˝ k {Èfiwt nÌkwt. MkkƒwykuLkwt fnu nÌkwt fu, ëëhk{-˜˚{˝ yLku ºhÌk˛ kwŒLk Mkkts kzu {k˝uf[kuf{kt MkkuLkkLke ¯kuze yLku Y kkLkk Àzu h{Ìk h{Ìkk nÌkk. yk ¯kuze-ÀzkLke h{Ìk{kt Àhhkus ºhÌk yLku ˛ kwŒLk nkhÌkk nÌkk. yk⁄ke fifufieLku ºfi ˜k¯fiku fu kkx e hk{ hkÚ ÁkLkÌkkt ºhÌkLku hks¯kkÀe Ìkku ˝e {kuxe kÌk ¯k˝kfi khtÌkw, yfikuÊfik fu hkflfi{kt k˝ fkuE {kLk fu M⁄kkLk {§˛u Lkn™. yk⁄ke yu˝u ÚÌku hk{-˜˚{˝Lku Lk kMk yk fiku.íí À˛h⁄k ÌkuLkku r hkuƒ Lk fhe ˛ıfik ÌkuLkwt fkh˝ À˛ko Ìkkt MkkƒwsLkkuLkwt fnu wt nÌkwt fu ëëÀ˛h⁄k fifufieLkk ëRMÌkrhfik [rhÌkhí⁄ke kfuV nÌkk. kMkwrfLke ¯kuhnkshe{kt fifufieyu Ìku{Lkk {k⁄ku Ák§kÌfkh(MkkÏx k)Lkwt yk§ {qıfiwt nÌkwt. yk⁄ke À˛h⁄kLku rLkÀkuoªk MkkrÁkÌk ⁄k k ëƒeÕíLke fX˝ y¬¯Lk khe˚kk{kt⁄ke kMkkh ⁄k kz‚wt nÌkwt. yk⁄ke Lkk¯k˝ hk˝e fifufieLkk ´ºk Ìk§u yk u˜k À˛h⁄khkÚ fifufieyu yk ku˜k hk{-˜˚{˝Lkk Lk kMkLkku r hkuƒ fhe ˛ıfik Lkn™.íí yk ÁktLku ´Mkt¯kkuLkwt knf Lk SºkE æktxLkk r[•k{kt⁄ke r M{h˝ ⁄kfiwt Au. ( ƒw r ¯kÌk {kxu swyku hkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkk (2020) krhr˛ªx, kktæze-3. sLkfhkÚ) hk{Lkk ˜tfk⁄ke yfikuÊfik¯k{Lk Mk{fiu hk{-˜˚{˝Lkku ºhÌkr{˜k k ⁄kkfi.
Lkn™ Ìkku fki˛’fikyu fhk u˜k MkeÌkkÌfik¯k kAe hk{u Ákkh- ktÀh ªko ˛wt ffiwO ? yu ku
´&Lk Mknusu ⁄kkfi. r˜ræÌk kht khk ´{k˝u Ìkku ÀuæeÌke heÌku yk kktæzeyku Q˜xMkq˜x ⁄kE Au. zkÏ. nMkwºkE fikrøkfMkknuÁkLku Ìku{Lkk ë¯kwshkÌkLke yLku hksM⁄kkLkLke f⁄kkyku : yuf Ìkw˜LkkÌ{f y«fikMkí kwMÌkf{kt k]c-38 W kh yk ku Ìku{Lkk {Ìku
kkfikLkku ´&Lk Qºku ⁄kfiku Au; Ìku r˜ræÌk hk{kfi˝ ´{k˝u Ìkku Mkk[ku Au. khtÌkw ykLkk yLkwMktƒkLku ºe˜ Mkkƒwyku Mkk⁄ku ⁄kfiu˜e [[ko ´{k˝u Mk{ksLkwt ·r¸ÆÁkÀw k˝
ækMk ÊfikLk{kt ˜u k su Au. Ákƒk Mkkƒw yuf{Ìk nÌkk fu ëëyfikuÊfikLk¯khe{kt yk‘fik kAe fki˛’fik yLku MkeÌkkLku Õ zku ⁄kfiku. hk{ Ìkku {q§⁄ke s …rªk (Yæe) su k Au. yk⁄ke hk ˝Lkku ƒ ˜˚{˝ fhu Au. hk{u Ìkku kqhe Ù{h{kt hks¯kkÀe Mkk{u Úufiwt k˝ Lk⁄ke. MkeÌkk Lk{kt ¯kE kAe y{khk ƒq§kLkk kkxLkk MkkƒwLke su{ hk{ Ákkh hMk hkflfikuLkkt ¯kk{ku{kt Àw:æe ˜kufkuLkkt Àw:æ Àqh fh k VhÌkk hÃkk Au yLku kkuÌkkLkwt MkÌfi kkhæÌkk hÃkk Au.íí yk⁄ke {u§k k ´Mkt¯ku ºhÌk yLku ˛ kwŒLkLku fnu Au fu ëëºkE, Ákkh hMk Lk kMk uX‚ku; ˜tfk Wflsz fhe; MkeÌkkLku kkAe yfikuÊfik ˜k e yLku kkAe Lk{kt {qfe. yk kAe {U ´nT˜kÀ su k º¬ıÌk˛qhk Úufik; rnh¤fifr˛ kw su k fikuÿk Úufik... Ákƒkt Â[u {U {khwt MkÌfi kkhæe Úufiwt. {khu Ìkku Ákk kwLke ¯kkÀe ºku¯k Lkn™ [k˜u. Àw:æesLkku {khe hkn swyu Au. Ìk{u ÁktLku ˚ku{fw˛§ ÁkuMkÚu yLku yfikuÊfikLkwt hkflfi fhÚu. y{u Ìkku Àw:æeykuLkkt Àw:æ Àqh fh k [khætz yLku [kiÀºw Lk{kt yk [k’fik... (hkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkk, 2020, k]c - 131)
{Êfi´Àu˛Lke ykrÀ kMke ÚrÌkLkk y«fikMke MkLÌk rLkh¯kw˝u Ìku{Lkk Ókhk Mkt kkrÀÌk kwMÌkf 룢›£¢¢ºË £¢Ë±› }¢Ô¥ ⁄¢}¢íLkk Mkt kkÀfefi{kt LkkUƒu Au, ëëykrÀ kMkeyku{kt hk{f⁄kkLkku r MÌkkh ëü¢ÈÁºí yLku ëS}¢ÎÁºí Lkk {kÊfi{u ⁄kfiku Au. su ¢{Ákÿ Lk⁄ke, khtÌkw Ìku{Lku su ´Mkt¯kku kkuÌkkLkk yLku {n• kq˝o ˜k¯fik, su Ìku Ìku{Lke ÚÌkefi M{]rÌkyku{kt Mkki⁄ke LkSf ˜k¯fik Ìku{Lku s kkuÌkkLkk MktMfkhku⁄ke ÚuzeLku hk{f⁄kkLku ¯kqt⁄ke nkufi yu ˜k¯ku Au.íí (£¢›£¢¢ºË £¢Ë±› }¢Ô¥ ⁄¢}¢, S¢Ê–¢Œ‹U: ±S¢ãº Á›⁄x¢Èá¢Ô, –Ìâ¢}¢ S¢ÊS‹U⁄ᢠ: 2017, –Ì‹U¢‡¢‹U : ±¢á¢Ë –Ì‹U¢‡¢›, ›ß¸ ÁŒÀHË, S¢}–¢Œ‹UË ›„Ë¥ •¢Áy}¢‹UË)
ykrÀ kMke Mk{ksLkwt Lkkuæwt S LkÀ˛oLk
hk{kfi˝Lkkt [rh kkuLkwt Mk o¯k˙kne Y k ºkhÌk ªkoLkk ˜kufLke [uÌkLkk{kt ‘fik Ìk Au. hk{kfi˝Lkkt ´Mkt¯k- xLkkyku, f⁄kkLkk {nkLkkfif hk{, Ìku{Lkk Mknfiku¯keykuñ nLkw{kLk, Mkw¯k˙e , ÚtÁkw kLk yLku Ìku{Lkk krh khLkk Mk«fiku ñ MkeÌkk, ˜˚{˝,
{kÌkk fki˛’fik ¯kuhuLku ºkhÌkefi ˜kuf[uÌkLkkyu kkuÌkkLke Mkk{krsf ¬M⁄krÌk, S LkÀ˛oLk, ƒ{oÀ˛oLk yLku MkktMf]rÌkf {q’fiku yLkwMkkh M efkfikO Au. yk ‘fik kf ˜kuf[uÌkLkkLku zkÏ. {kunLk ¯kw Ìk k˝ r ºk¯kku{kt r ºkrsÌk fhu Au : ëë1. kkih (Lkk¯kh) y⁄kkoÌkT Ákwrÿ´ƒkLk ˜kuf[uÌkLkk 2. sLk kÀefi y⁄k k ¯k˙k{e˝ ˜kuf[uÌkLkk yLku 3. ykrÀ kMke ˜kuf[uÌkLkk.íí (£¢›£¢¢ºË £¢Ë±› }¢Ô¥ ⁄¢}¢ S¢Ê–¢Œ‹U : ±S¢Êº
Á›⁄x¢Èá¢Ô, –ÎD-98)
Lkk¯kh Ákwrÿ´ƒkLk ˜kuf[uÌkLkkyu hk{Lku EÔhLkk y Ìkkh {kLfik. Ìku{Lku
{fikoÀk kwhwªkku•k{Lkk Y k{kt M efkfiko. ¯k˙k{e˝ ˜kuf{kLkMk{kt hk{f⁄kkLkkt [rh kku Mkk{kLfi sLkLkk Àw:æ-MkwæLkkt Mkk⁄keLkk Y k{kt QºfikO Au.
ykrÀ kMke ˜kuf[uÌkLkkLke r ˛uªkÌkk yu Au fu Ìkuyku hk{f⁄kkLkkt {rn{k{fie, Ài e yLku ykhkÊfi [rh kkuLku ykÌ{efi ÁkLkk e kkukÌkLkk Mkk{krsf MÌkh kh ˜E yk Au. yk [rh kkuLku kkuÌkkLkk Mk{ksLkkt M sLkku {kLku Au. ëhkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkkí{kt nLkw{kLk yLku ræMkfku˜e hk{-˜˚{˝ Mkk⁄ku {k{kLkku yLku MkeÌkk Mkk⁄ku {k{eLkku MktÁktƒ Úuzu Au. ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke f]rÌk {q˜ Ìkkt y«fikMkeyu s Ìku Mk{ks, Mk{ksLkk ˜kufLkwt S LkÀ˛oLk-ƒ{oÀ˛oLk, yk À˛oLk{kt⁄ke ykr ºko kk{u˜e f]rÌk
yLku Mk{ks Mkk⁄ku ykuÌk´kuÌk ⁄kE Mkt kkÀfu Mk{ks yLku f]rÌk r ˛u Ìkkh u˜e ÁkkÁkÌkkuLku
´⁄k{ ´k⁄kr{fÌkk yk ke yk¯k§ ƒ ÚuEyu, Lkn™ Ìkku f]rÌk yLku Mk{ks r ˛u
yLfikfi ⁄k kLke Mktºk Lkk hnu Au.
W•k{ kkX Mkt kkÀLk : ˜kufr „kr ÀT {ur˜Lkku‘MfeLkk {Ìku yLku {khkt ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkkt Mkt kkÀLkku
zkÏ. nMkw fikrøkf 2020{kt y{urhfLk Vkuf˜kurhMx Mfq˜ : M kÊfikfiLkk Áku
¯k˙t⁄kku ´¯kx fhu Au, ¯k˙t⁄k 1, rh[kzo yu{. zkÏMkoLk yLku yϘLk ÀtrzMkLkk y{urhfLk
Vkuf˜kuh yLku Vkuf˜kuh {uxMko M kÊfikfi yLku ¯k˙t⁄k 2, {Õhw˜ RM˜k{ f]Ìk Vkuf˜kuh: ƒ k’Mk ykÏ ƒ ke k˜ (1985), r ºk Lkk, rMkÿktÌk, y«fikMk·r¸yu. yk ÁktLku ¯k˙t⁄kku Mk{fk˜eLk yLku yLkw¯kk{e ˜kufr „kr Àku yLku y«fikMkeyku {kxu ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLku {q§ Y ku Mk{SLku ´fkh-˜˚k˝-M Y k Ìkkh k{kt yLku W•k{ kkX Mkt kkÀLk fh k{kt ˝k W kfiku¯ke Au.
Ìkuyku {Õhw˜ RM˜k{f]Ìk ¯k˙t⁄k 2 Lkk ´fh˝-1{kt W•k{ kkX Mkt kkÀLk {kxu {ur˜Lkku‘MfeLke À˜e˜ LkkUƒu Au, ëë kkX [ku¨Mk æqÁk s {n• Lkku nku k AÌkkt
ÌkuLkk Mkt˜¯Lk kq ko kh ¯kh rLkª´k˝ Au. f⁄kkLke hku[fÌkk yu fE heÌku fnu kfi Au
yuLkk kh rLkºoh Au. yu{kt f⁄kLk-hsqykÌk Mkk⁄ku Mktf§kfiu˜kt f⁄kLk, ¯kkLk, y ks, yrºLkfi, $r¯kÌk, ©kuÌkkykuLke Mktzku ˝e, ´Ìfik kÌk-ykLktÀ, r[r[fikheLkk WÀT¯kkh, Ákƒwt s yuLkwt yt¯kºqÌk Au... kkXLke su{ yuLkk yk kq ko kh (Context)Lku
Mk{s ku sYhe Au. kÌkkoyku Ìk§ kÀe{kt rs kÌke nkufi Au. yu s {q§ kÌkk h˝
Mksuo Au. yk⁄ke {ur˜Lkku‘Mfe Vkuf˜kuh Mxze {kxu ëxufMxí yLku ëfkÏLxuıMkí ÁkLLku
{n• Lkk ¯k˝u Au, Ìku Mk o⁄kk Wr[Ìk Au. yÏL⁄k˙kÏ kku˜kÏS, Mkkur˛fiku˜kÏS, r˜¬L¯ ¬MxıMk su{ Vkuf˜kurhMx {kxu k˝ kkX yLku kq ko kh ÁktLku yrLk kfio Au.íí
Ìkuyku yk¯k§ fnu Au, ëënfefÌku flfikhu k˝ yk e ftX kht khkLke Mkk{¯k˙e yufXe fhe LkkUƒeyu Ìfikhu yuLke Mkk⁄ku yLfi su ©u˝eyk Mktf§kfiu˜e Au Ìku À˛ko e ÚuEyu. yk{ ⁄kkfi Ìkku s ˜kufr „k yLku MktMf]rÌkLkk MktÁktƒLku Ú˝e ˛fkfi, yuLkwt k]⁄k¨h˝ fhe ˛fkfi.íí
yk rMkÿ fh nkufi Ìkku ykx˜e ÁkkÁkÌkku/ykx˜kt kkMkktyku ˜˚k{kt ˜u kt ÚuEyu ÌkuLkku rLkÀuo˛ yk ´{k˝u fhu Au : 1. ftE k˝ fnu kfi, ¯k kfi, hsqykÌk
⁄kkfi-ºs kfi Ìfikhu yuLkkt M⁄k§ yLku Mk{fi LkkUƒ kt ÚuEyu. 2. {krnÌkeÀkÌkk, hsqykÌkLkku f˜kfkh, ‘fi¬ıÌk fu yuLkwt ]tÀ, yu ÚuLkkh-{k˝Lkkh ©kuÌkk yLku ÌkuLke
Mkk⁄ku Mktf§kfiu˜e Áku Ákkswyku 3. f⁄kfLkkt [u¸k, yrºLkfi, $r¯kÌk, hsqykÌk Mkk⁄ku Mktf§kfiu˜e ÁkkÁkÌkku, [nuhkLkk nk ºk , [k§k (Mimicroy), Lk]Ìfi, yu{kt ÌkÌfk§ ⁄kÌkk y˜kfiÀk yt¯kÌk ‘fi¬ıÌkÌ Lkku ˜ku k, ÌkÀTY kÌkk 4. ©kuÌkk ]tÀLkku kq˝o ´rÌkºk , yu{Lkk WÀT¯kkhku, ´kMktr¯kf xefk-rx k˝, Lk]Ìfi¯kkLk ykrÀ Mkk⁄kuLke Mknºkr¯kÌkk 5. yk ´ÌfiuLkku Mk oMkk{kLfi yu e sLkÌkkLkku yrº¯k{ 6. {q§Mkk{¯k˙e, yuLke f˚kk, ´fkh su yu{Lku s yrº´uÌk Au.íí yk kAe ¯kwshkÌk{kt {khk Ókhk ⁄kfiu˜k kkXMkt kkÀLk yLku ÌkuLkk kq ko kh MktÁktƒ r ˛u nMkw fikrøkf ˜æu Au, ëëykLktÀ-¯kkih ⁄ke LkkUƒ k su Au fu ºe˜e kht khk{kt f⁄kkyku-¯keÌkkuLkk kkXku{kt º¯k kLkÀkMk kxu˜ yk Ákƒe s ÁkkÁkÌkkuLku {q§ kkX{kt s LkkUƒu Au : Text with ContextLkku yk W•k{ ykÀ˛o Lk{qLkku Au, su Mkns heÌku s rMkÿ ⁄kfiku Au.íí
M Mk{ksLkwt kÌkk h˝ yLku ¯kkfif Mkk⁄ku ©kuÌkk-À˛ofkuLkku MktÁktƒ
¯kkfifLku kkuÌkkLkk ÌkLkLkk Mk{ksLkwt kÌkk h˝ yLk kkuÌkkLkk ©kuÌkkÀ˛ofku Mkk⁄ku rLkc MktÁktƒ nkufi Au. yk ÁktLku⁄ke r ¬ÂALLk fheLku ¯kkfif-f⁄kfLku fkuE
yÚ¤fik ykuhzu ˜k eLku ¯k zk k{kt yk Ìkku ÌkuLke {kLkrMkf f]rÌk y˜tfkhneLk,
Mktr˚k Ìk yLku hMkneLk ÁkLke Úfi Au. Mkk{u k o-´Mkt¯kLkwt Mkns kÌkk h˝ yLku ÌkuLku WÌMkkrnÌk fhLkkh Mknºk¯ke r ˛k§ ©kuÌkkÀ˛of ¯ko Lk nku k⁄ke fux˜ktf
´Mkt¯k- xLkkykuLku Akuze k˝ Àu Au. yk⁄ke {kLkrMkf f]rÌk kqhwt M Y k ƒkh˝ fhe MkS ÁkLke ˛fÌke Lk⁄ke. yk kÿrÌkyu yuf s f]rÌkLkkt yuf⁄ke ƒw kkXktÌkhku ˜u kLkku ´fiÌLk fh k{kt
yk Ìkku k˝ fkuE yuf ÚrÌkLke ´rÌkrLkrƒ f]rÌk fne ˛fkfi Lkn™. fkh˝ fu fkuE
k˝ kkXktÌkh Ê rLk{wrˇÌk fhk Ìke æÌku ¯kkfif-f⁄kf kqhkt QÚo-W’˜kMk Mkk⁄ku
æq’fiku-æe’fiku nkuÌkku Lk⁄ke. su⁄ke ÌkuLke {kLkrMkf f]rÌk yƒqhe ´¯kx ⁄kkfi Au. yk e f]rÌk Ìkw˜LkkÌ{f y«fikMk{kt ækMk W kfiku¯ke ⁄kE ˛fÌke Lk⁄ke.
[LkiLke ˜kuf{nkfk‘fiLkk Mkt kÀkf zkÏ. ~fik{{Lkkunh kktzufiyu LkkUÊfiwt Au fu ëë1966{kt rÀ MkLkk ºk¯k{kt flfikhu Ìkuyku Ê rLk{wˇ˝ fhÌkk nÌkk Ìfikhu ©kuÌkk r Lkk ¯kkfif WÌMkkrnÌk ⁄kELku ¯kkÌkku LknkuÌkku. ´Mkt¯k Mkk⁄kuLkwt Lkkx‚-Ìk• yLku ¯kkLkLkwt Mkt¯keÌk Ìk⁄kk yrºLkfi k˝ LkÁk§kt nÌkkt. ¯kkfifLke kq˝o f§k ´¯kx ⁄kÌke
LknkuÌke. yk s ¯kkfif flfikhu hkÌkLkk Mk{fiu ©kuÌkkyku Mkk{u ¯kkÌkku Ìfikhu ]ÿ nku k AÌkkt kqhku æe˜Ìkku, MVqäÌk yLku ykus Mkk⁄ku ¯kkÌkku. f⁄kkLkk ´Mkt¯kkuLku r MÌkkheLku MkS hsqykÌk fhÌkku.íí (–¢á«Ô , ‡ ¢}¢ }¢›¢Ô„⁄, 1982, H¢Ô‹U}¢„¢‹U¢ ”¢›Ò›Ë, –Î.26, ßH¢„¢œ¢¢Œ : S¢¢Á„y |¢±› –Ì¢.ÁH.) ¯kwshktLkku yhu˜kuLkk ¯kkfif S kºkE ¯k{kh k˝ fnu Au, ëë{khk nhÀk{kt (”Àfi{kt) Ìkku ˝º˝k (º¤fik r LkkLkk) {q§ku ( ˝k) Mkk khk ([ku kzk) nU. kkÏ˝ ( k˝) hkr¯kfik ˝k (Mkk⁄ku ¯kk k k§k r Lkk) Lkt nkÏ k§ k k§k ˝k (©kuÌkk r Lkk) y{u kkÏæku ¯khLkk kæuhw ( kktæ r LkkLkk ktæe) ykuÕ nifi (su k Aeyu). yut˝kt U˝k Ìkku (yu{Lkk r Lkk Ìkku) khÌkk nhÀk{kne (”Àfi{kt⁄ke) Ákkhe yk Mk LkU (Áknkh yk s Lkn™.)íí.
Ìkw˜LkkÌ{f y«fikMk
¯kwshkÌk yLku ºkhÌk{kt yk ´fkhLkwt fk{ ⁄kfiwt Au ÌkuLkku Ìkw˜LkkÌ{f y«fikMk fhe, {U ºe˜e Mkt kkrÀÌk f]rÌkykuLku ÌkuLkk MktÀºo{k {q˜ e, ÌkuLkwt yLkw˛e˜Lk yk
50 ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke {khe Mkt˛kuƒLk-Mkt
¯k˙t⁄kkuLke y«fikMk-ºqr{fk{kt {qıfiwt Au.
ºe˜e {kiræf ˜kufMkkrnÌfiLke Mkt kkÀfefi r ˛uªkÌkkyku yk Mkt kkÀf-Mkt˛kuƒfu yk kÿrÌkyu W•kh ¯kwshkÌkLkk æuzÁk˙Òk-ÀktÌkk Ìkk˜wfkLkk ºe˜ ykrÀ kMke r MÌkkh{kt⁄ke ëhkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkkí (ºe˜e hk{kfi˝), ëºe˜kuLkwt ºkh⁄kí (ºe˜e {nkºkhÌk), ë¯kwshktLkku yhu˜kuí, ëhkXkuh khÌkkí su kt 4 ˜kuf{nkfk‘fiku, ëY kkthkÏ˝eLke khÌkkí, ëÌkkϧehkÏ˝eLke khÌkkí, ë¯kku ke[tÀ-ºh⁄kheLke khÌkkí su kt 21 ˜kufkœfikLkku, 4 ¯keÌkf⁄kkyku, yLkuf kwhkf⁄kkyku-˜kuff⁄kkyku, ˜kuf{t kku, 800 ˜kuf¯keÌkku yLku yLfi ˜kufMkt kÀk ªkoLkk …Ìkw[¢ yLku S Lk[¢ ´{k˝u yk Ìkk Mkk{krsf-ƒkä{f k o-´Mkt¯ku ¯k kfi Au yLku fnu kfi Au. Ìku Mk{fiu yLku Ìku M⁄k§u ºe˜ Mk{ks Â[u sELku k oLkk kÌkk h˝{kt 1500 ykÏrzyku (©k‘fi) yLku 50 erzyku (·~fi-©k‘fi) fÏMkuxTMk W kh ytrfÌk ffikO Au. yk⁄ke ºki¯kkur˜f yLk Mkk{krsf kÌkk h˝ Â[u
¯kkfif yLku hkr¯kfik kkuÌkkLkk M⁄kkrLkf kÌkk h˝ Â[ ¯kk k {kxu ykÌkwh ÁkLke kqhk W’˜kMk-QÚo Mkk⁄ku æq’fik Au; æe’fik Au yLku {kiræf ˜kuff]rÌkykuLkwt Ê rLk{wˇ˝ fhk‘fiwt Au.
suhkÏ{ hku⁄kuLk ÁkLkkuoyu 1960{kt ‘Ethnopoetics’ Mktøkk ze nÌke. ˜kufMkkrnÌfiLkk y«fikMk{kt R⁄Lkku kkuyurxıMkLkku k˝ W kfiku¯k ⁄kkfi Au. yu{˝u ftXMkt kÀk kh ƒkhu ÊfikLk yk fiwt nÌkwt. ftXMkt kÀk{kt ˜kuf¯keÌk (f⁄kk¯keÌk-¯keÌkf⁄kk), ˜kuff⁄kk (ÀtÌkf⁄kk- kwhkf⁄kk), ˜kufkœfikLk-˜kuf{nkfk‘fi, ÌkuLku Mkt˜¯Lk ƒkä{f yLkwckLk Mkk{krsf r rƒ-r ƒkLk ¯kuhuLkku Mk{k u˛ ⁄kkfi Au. yk kÿrÌk{kt Mkt kkÀfku
ftX-˜kufMkt kÀkLku fi⁄kkÌk⁄k M Y ku Ú§ kLkku ´fikMk fhu Au. yk kÿrÌk{kt f]rÌkLke ´MÌkwrÌk-ºs ˝e Àhr{fikLkLkk r hk{, M h{ktLkk WÌkkh-[Zk , yt¯k-ºtr¯kyku, [u¸k, yk ÌkoLk ¯kuhuLkku su ´ºk nkufi Au Ìku ÁkƒktLku yk he ˜u kt ÚuEyu. xqtf{kt
Ethnopoetics kÿrÌkLkku nuÌkw h[LkkLkk MkkIÀfio yLku ÌkuLke MkkIÀfioÁkkuƒf ¯kw˝ •kkykuLku [kufMkkE kq of ‘fi ¬M⁄kÌk r˜ræÌkY k yk k kLkku Au. yk fkh˝u yuf Mk{wÀkfiLke ftX-Mkt kÀkLke Mk{]rÿLkku yLku ÌkuLke MkkIÀfio¯kÌk r ˛uªkÌkkykuLkku œfik˜ ÌkuLkk⁄ke y krhr[Ìk yu k yLfi Mk{wÀkfiLku k˝ Mkkhe heÌku yk e ˛fu. (r k uÀe, nªko ÀLk, 2018, ˜kufMkkrnÌfi yLku MktÁktrƒÌk r „k˛kÜku, ´˛ktÌk kxu˜, ºhÌk æuLke, rLk˜u˛ {f k˝k (Mkt kkÀfku), ˜kufMkkrnÌfi yLku ºkªkkr økkLk, k].71, yk˝tÀyuLk.yuMk. kxu˜ ykxToMk fkϘus) yk {w kLku ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt kkÀLk {kxu ÊfikLk{kt hkæ k su ku Au.
{U ykÌ{MkqÕ⁄ke ƒkä{f-Mkk{krsf k o-´Mkt¯ku ƒkä{f yLkwckLk yLku
Mkk{krsf r rƒ-r ƒkLkLkk kÌkk h˝{kt ¯kkfifu-f⁄kfu hkr¯kfik, nkUfkrhfik yLku
À˛of-©kuÌkkykuLkk Mkk{qrnf Mknfiku¯k⁄ke su heÌku kkXLku ´MÌkwÌk ffikuo Au yu heÌku
ÌkuLke M Y k-MkkIÀfio¯kÌk r ˛uªkÌkkyku Mkk⁄ku Mkt kkrÀÌk fh kLkku ´fiÌLk ffikuo Au.
MkqhkuLkk WÌkkh-[Zk Mk{fiu ¯kkfifu ˛ÁÀku ÌkkuzeLku ˜tÁkk e-xqtfk e su heÌku ¯kkfiku Au yu heÌku s kkX Mkt kkrÀÌk ffikuo Au. f]rÌk Mkk⁄ku Ìkˇq k ÁkLke ©kuÌkk-À˛of-hkr¯kfiknkUfkrhfikyu su heÌku nªkko u˛{kt su WÀT¯kkhku fkZ‚k Au yLku f]rÌkLku M Y k ƒh k{kt Mknkfif ⁄kfik Au Ìku WÀT¯kkhku k˝ Mkt kkrÀÌk ffiko Au. yk kÿrÌkyu Ákƒkt ˜kufkœfikLkku ˜kuf{nkfk‘fiku yLku yLfi ykrÀ kMke {kiræf ˜kufMkt kÀk Mkt kkrÀÌk ffikO Au. ¯kkLk kÿrÌk yLku ´MÌkwÌkfÌkkoykuLke Lk]Ìfiºtr¯kLkkt ˛ÁÀr[ kku k˝ yk˜uœfikt Au. su⁄ke yLfi Mk{ksLkku ºk f (n Ìkku {q§ Mk{ksLkku º˝u˜ku ºk f k˝) f]rÌkLke M Y k-MkkIÀfio¯kÌk r ˛uªkÌkkyku {k˝e-´{k˝e ˛fu.
Ákku˜e¯kÌk r ˛uªkÌkkykuLke ·r¸yu ºe˜Mk{ks ësí ‘fitsLkLkk M⁄kkLku ëÕí ‘fitsLkLkku W kfiku¯k fhu Au. ëAí, ë˛í, ëªkíLkk M⁄kkLku ëMkíLkku W kfiku¯k fhu Au. {kuxk ºk¯ku ëºíLkk M⁄kkLku ë kí yLku ëºíLkku k˝ W kfiku¯k fhu Au. yk⁄ke kkX su{ ¯k kfiku Au-Ákku˜kfiku Au yu heÌku Mkt kkrÀÌk fhe ˛kÜefi Y k yk k k{kt yk‘fiwt Au. Ákku˜eLku r˜r kÁkÿ fh kLkwt r ˛uªk økkLk {Lku zkÏ. ˛ktrÌkºkE yk[kfio kkMku⁄ke {Èfiwt Au.
¯kk (¯kufi) fzeyku, y⁄kko (˜fikÌ{f ¯k„) yLku nªkko ˛Lkk WÀT¯kkhkuLkk yLkw¢{ yk k k{kt yk‘fik Au. fzeyku, y⁄kko yLku WÀT¯kkhkuLku swÀk swÀk fkIMk{kt
À˛ko k{kt yk‘fik Au. ´Mkt¯kkuLkk ætzku k˝ kkz k{k yk‘fik Au. su⁄ke f]rÌkLkwt
{q§ºqÌk kqhwt M Y k ´¯kx ⁄kkfi Au. su⁄ke yLfi Mk{ksLkku ºk f k˝ f]rÌkLkk
M Y kLke MkkIÀfio¯kÌk r ˛uªkÌkkyku {k˝e-´{k˝e ˛fu. fzeykuLkk ¢{ yk k k, ætz kkz k ¯kuhu su Mkt kkÀLk yt¯kuLkwt r ˛uªk økkLk {Lku nMkwºkELkkt Mkq[Lkku{kt⁄ke ´k Ìk ⁄kfiwt Au. ºkªkkr økkLke yLku ˜kufMkkrnÌfir ÀT Mkt kkÀfLkk kkXLkk Mkt kkÀLk{kt Ìkk¬• f ºuÀ Au. ºkªkk˛kÜe ºkªkkLkwt M Y k yLku su Ìku ºkªkk-Ákku˜eLkk ‘fikfh˝Lkku y«fikMk fh k ˜kufftX⁄ke f]rÌk ´k Ìk fhu Au. ºkªkk˛kÜe {krnÌkeÀkÌkkLku kkuÌkkLkk uh fu su Ìku ´Àu˛Lkk ¯kk{Lke kt[kfiÌk-f[uhe ´k⁄kr{f ˛k§k{kt Ákku˜k e f]r k{ heÌku fnu zk eLku kkX ´k Ìk fhe ˛fu Au. Ìku f]rÌk ¯kufi nkufi yLku hkr¯kfikLkk Mknfiku¯k⁄ke ¯k kÌke nkufi Ìkku k˝ {wœfi ¯kkfifLku kkuÌkkLke RÂAk {wsÁkLkk M⁄kkLku Ákku˜k e ¯k„{kt fnu zk eLku kkuÌkkLkwt fk{ fZk e ˜ Au. flfikhu ˜kufMkkrnÌfiLkku
Mkt kkÀf ¯kkfif-f⁄kf f]rÌkLke f§kÌ{f ´MÌkwrÌkLku ÊfikLk{kt hkæeLku MkkIÀfikoÌ{f f]rÌk
´k Ìk fh kLkku ´fiÌLk fhu Au. yk{ ÁktLkuLkk kkX-Mkt kkÀLkLkk yrº¯k{ku y˜¯k y˜¯k Au. {U ¯kkfifLke f§k y§ kkfi Lkn™ yuLkwt ÊfikLk hkæeLku MkkIÀfikoÌ{f f]rÌk ´k Ìk fh kLkku fi⁄kk ˛¬ıÌk-{rÌk ´fiÌLk ffikuo Au.
yksLkk ÁkÀ˜kfiu˜k fiw¯kMktÀºo{kt ˜kufMkt kÀk Mktfx¯k˙MÌk Au. su{Lkk ftX{kt yk ˜kufMkt kÀk nÌke yu Ìkku fiLkk ˜eƒu fk§ƒ{o kkBfik Au. Lk e kuZe yk
ftXMkt kÀk⁄ke r {wæ ÁkLke Au. yk k ÁkÀ˜kfiu˜k fiw¯kMktÀºo{kt n Ìkku ˛kÜefi heÌku
Mkt kkrÀÌk fhu˜kt ˜kufkœfikLkku-˜kuf{nkfk‘fiku yLku ˜kufMkt kÀk s ºe˜ Mk{ksLkwt ´rÌkrLkrƒ ˜kufMkkrnÌfi ÁkLke hnu Au.
ë˜kufr „kíÌkku ë˜kufíLkk WÀTº Mkk⁄ku kw¸ ⁄kÌke yk Ìke yLku yLkuf ˛kæk-´˛kæk Mkk⁄ku nuÌke {wœfi {nkƒkhk Au. Ìku s ë˜kufí yLku ër˛¸íLkwt ëS Lkk{]Ìkí fu ëS LkhMkkfi˝í Au. yk k˝u Úu ëhk{[rhÌk {kLkMkí fu ë k»k Ìkeí su k r[htS MkkrnÌfiLkwt MksoLk fh n˛u Ìkku ë˜kufí yLku ÌkuLke ër „kí Mkk⁄ku yr Lkkºk Úuzkfiu˜k ëÀtÌk uÀí Mk{k ë˜kufMkkrnÌfií Mkk⁄ku Mkkfiwflfi MkkÊfik r Lkk kk˜ Ìku{ Lk⁄ke. (¯kwshkÌke MkkrnÌfi krhªkÀ, 39{k ( zkuÀhk, Ìkk. 27-2812-1997Lkk yrƒ u˛LkLkk {khk r ºk¯kefi yÊfi˚kLkk ´ [LkLkku ytrÌk{ yt˛).
zkÏ.nMkwfikrøkfºe˜e{nkfk‘fiku:yuf{q’fiktfLk (Mkt kkÀf : º¯k kLkÀkMk kxu˜, 2011, ´fk˛f : MkkrnÌfi yfkÀ{e, rÀ’ne) kwMÌkf{kt {khk ˚ku kfkfio
yLku ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt kkÀLkLkwt {q’fiktfLk fhÌkkt LkkUƒu Au, ëë¯kwshkÌk{kt ˜kufMkkrnÌfi Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLkLkwt yk r „kfefi fkfio Áku MkÀe kqhe fh k{kt Au. yk Mk{fiætz{kt ˜kufr „kfefi Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLkLkk r fkMkLkk yk˜uæLkkt Áku r˛æhku rMkÿ ⁄kfiu˜kt ÚuE ˛fkfi Au. knu˜wt r˛æh eMk{e MkÀeLkk keÚ Àkfifk⁄ke, y⁄kkoÌkT {u k˝eLkk ¯k˙k{e˝ ˚ku kLkk Mkt˛kuƒLkLkk ´khtº⁄ke yLku Ákeswt r˛æh Lk {k Àkfifk⁄ke, y⁄kkoÌkT º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk ykrÀ kMke ftX- kht khkLkk ÀMÌkk uSfh˝⁄ke rMkÿ ⁄kkfi Au. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜u, yk ˚ku kLkk ºuæƒkhe MktrLkc Mkt˛kuƒfu Ìkku S LkLkk k˝ ÀMkfk æ[eo ÀkuZuf nÚh ©k‘fi fÏMkuxku yLk k[kMk ·~fi©k‘fi fÏMkuxku{kt æuzÁk˙ÒkLkk zwt¯khe ºe˜kuLkk S Lk[¢ yLk …Ìkw[¢ Mkk⁄ku Mktf§kfiu˜e ˜¯kº¯k Ákƒe s ftXM⁄k kht khkyku Ê rLk{wrˇÌk fhe yuLkwt [k˜eMk sux˜k ¯k˙t⁄kku{kt y«fikMk Mk{uÌk ˛kÜefi ´fk˛Lk ffiwO. fkuE MktM⁄kk yLku yuLkwt Mk uÌkrLkf yu fiwrLkx k˝ su wt-sux˜wt fkfio Lk fhe ˛fu Ìku wt-Ìkux˜wt º¯k kLkÀkMk kxu˜u ffiwO. hkXkuh khÌkk, ¯kwshktLkku yhu˜ku, ºe˜kuLkwt ºkh⁄k yLku hkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkk ñ yk [kh
ykrÀ kMke ftX- kht khkLke MkwÀe f⁄kkf]rÌkyku Ìkku, r Ô˚ku kLkk ˜kufr „kfefi ˚ku kLkwt rVLke˛fw§Lkk ëf˜u k˜kí ({nkfk‘fi) kAeLkwt MktrMkÿ WLLkÌk ˛]t¯k Au. {k k ¯kwshkÌk fu ºkhÌkLkk s ˜kufr „kfefi y«fikMkLkwt s Lkn™ khtÌkw, irÔf ˚ku kLke yk r „k˛kækLkwt k˝ yk˘fio yLku ynkuºk sL{k yu yk fkfio Au, Mk kuoLLkÌk y«fikMk˛]t¯k Au.íí (ºe˜e {nkfk‘fiku yuf {q’fiktfLk, Mk kkÀf : º¯k kLkÀkMk kxu˜, k].8, ´⁄k{ yk ]r•k 2011, MkkrnÌfi yfkÀ{e, rÀ’ne)
2020{kt y«fikMk fhe, ykrÀ kMke MktMf]rÌk-Mk{ksS LkLkk MktÀºo{kt ykrÀ kMke {kiræf {nkfk‘fikuLkkt ˜˚k˝M Y kLke Mkiÿk¬LÌkf [[ko fhe kwLk:˛kÜefi heÌku Mkt kkrÀÌk fhu˜kt {khkt [kh {nkfk‘fikuLkku y«fikMk fhe, ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{eLkk y«fikMke {nk{k k, zkÏ. ysfiÆMkn [kink˝ ´fk˛fefi{kt LkkUƒu Au, ëë¯kwshkÌkLkk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt˛kuƒLk-Mk kkÀLk˚ku ku º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkwt fkfio Mke{kMÌktºY k Au. ykrÀ kMke ˜kuf{nkfk‘fiku : yk k˝e s Lkn™, Mk{¯k˙ r ÔLke ƒhkunh Au.íí
ykrÀ kMke Mk{ksS LkLkk MktÀºo{kt
˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi¯kÌk MkiÿktrÌkf M⁄kk kLkkyku
˜kuf, ˜kufr „k yLku ˜kufMktMf]rÌk
˜kufr „kr ÀT {kiræf kht khkLku ë˜kufr „kíLkk yuf ºk¯k Ìkhefu
M efkheLku ÌkuLkku y«fikMk fhu Au. yLku ˜kufr „k ˜kufMktMf]rÌkLkku yuf ºk¯k Au.
ë˜kufíLke {kiræf kht khk {kxu yk k˝u Ìfikt ë˜kufMkkrnÌfií ˛ÁÀ YZ ⁄kfiku Au. ˜kufr „k yLku ˜kufMkkrnÌfi yu yt¯k˙uS ˛ÁÀku ‘Folk-lore’ yLku ‘Folk literature’Lkwt ºkªkktÌkh Au yLku yk ÁktLku ˛ÁÀku kr˘{{kt⁄ke ºkhÌkefi MkkrnÌfi{kt ´ u~fik Au. ykhtº{kt r ÓkLkkuyu su ‘Folk’Lku ‘Literature’Lkku Mk˙kuÌk {kLfiku Au, Ìku Au ykrÀ{, yMk«fi, st¯k˜e ˜kufku fu suyku ytƒr ÔkMk{kt⁄ke {kiræf MkkrnÌfiLkwt kkuªk˝ {u§ Au. eMk{e MkÀeLkk ykhtrºf À˛f{kt hkÏÁkxo ¯k˙u‘Mk, £uLf rMksr f, £k¬LMkMk ¯kw{h, suBMk £uÕh yLku Ák˙kurLkM˜ku {ur˜Lkku‘Mfe su k kr˘{Lkk r ÓkLkkuyu ëVkuf˜kuhíLke ˛kæk-´˛kækykuLkwt r u[Lk fhÌkkt Ìfikt Mkwƒe fÃkwt Au fu ëVkuf˜kuhí {LkwªfiLke ykrÀ{ y M⁄kkLke yrº‘fi¬ıÌk Au; yMktMf]Ìk Mk{ksLkku r ªkfi Au Ìk⁄kk ÌkuLke r ˛uªkÌkkyku n r ¯kÌk y ˛uªkku{kt s À˛oLkefi Au. ëykrÀ{í yLku ëfÁke˜kEí Mk{ks ´Ìfiu Mktfwr[Ìk yLku Àtº kq˝o ·r¸Lku ˜eƒu Ìkuykuyu Mk{¯k˙ ykrÀ kMke yLku ¯k˙k{ kMke Mk{ksLku kkA§ Aqxe ¯kfiu˜ku, yº˝, rLkSo , y~{eºqÌk yLku ‘fiÌkeÌk Mk{ks fÃkku Au. ë˜kufí yLku ÌkuLkk {kiræf kht khkLkk ëMkkrnÌfií {kxuLkk kr˘{Lkk yk œfik˜ku ë˜kufí r ˛uLkk ºkhÌkefi Æ[ÌkLk Mkk⁄ku {u§ ækÌkk Lk⁄ke.
W k˜¬ÁƒykuñMkiÿktrÌkfM⁄kk
ºkhÌkefi MktMf]rÌkLkwt ykrÀ{q§ yu yk ë˜kufí Lk⁄ke. ºkhÌkefi ·r¸ ˜kufLku
kwhk˝ku, ykrÀ{, r M{]Ìk yLku ‘fiÌkeÌk Mk{ks Lk⁄ke {kLkÌke. yk sLkÌkksLkkÀoLkLkwt ¯kkih fhÌkkt {nkºkhÌk{kt rLkªkkÀe MkÌfi ˙ÌkeLkk kw k uÀ ‘fikMk fnu Au: –Ìy ˇ¢Œ‡¢Ë¸ H¢Ô‹U¢›¢Ê ѱ¸Œ‡¢Ë¸ |¢±Ôãº⁄: (©l¢Ôx¢ –±¸ - 43-36, –È›¢), ´Ìfi˚kÀ˛eo ˜kuf s Mk{¯k˙
r ÔLku Mk ´fkhu Àuæ k k§ku nkufi Au, yLku su ë˜kufí Lku Ú˝u Au Ìku Mk oLku Ú˝u
Au. [k˝ıfi ëy⁄ko˛kÜí{kt hkÚ {kxu ˜kufMk•kkLku Mk oøkÌkk (&˜kuf 542) fnu Au
yLku yk¯k§ M k¸ heÌku fnu Au : ‡¢¢õ˘Á– H¢Ô‹U•ø¢¢Ô }¢Í ¸ºÈÀ : (543), y⁄kkoÌkT
˛kÜLkwt økkLk nkufi khtÌkw Úu ˜kufku r ˛u yøkkLk nkufi Ìkku Ìku {qæo 1su ku Au.1 ºkhÌkefi ·r¸ ˜kufLku Mkt kq˝o S Lk{kt ‘fik Ìk yLku S LkLkk MkS yt¯k Ìkhefu M efkhu Au. {kxu Ìku ˜kufLku y~{eºqÌk yLku rLkSo Lkn™ k˝ MkÌkÌk ytfwrhÌk
⁄kÌkk, MkÀk ƒo{kLk yLku LkeÌk Lk kt Y k ƒhÌkk MkS S Lk Ìkhefu swyu Au. kr˘{Lke {kLk Lk] t˛ yLku Mk{ks˛kÜefi ÁkkÃk ·r¸ ˜kufLke yktÌkrhf ¯krÌk˛e˜ yLku krh ÌkoLk˛e˜ ˛¬ıÌkLku ÚuE ˛fe Lk⁄ke. ë˜kufí Mk{ksLkk r xLkLke Mkk⁄ku r xLk kk{Ìkku Lk⁄ke k˝ krh ÌkoLk kk{u Au. Ìku kkuÌkkLke y kkh rsSr ªkk Mkk⁄ku yLku Mkk{krsf-MkktMf]rÌkf krh ÌkoLk Mkk⁄ku ykƒwrLkf fit kfiw¯kLke ⁄k kkxku Õe˜Ìkku krh ÌkoLk kk{u Au, Y kktÌkh kk{u Au, k˝ {hÌkku Lk⁄ke. ˜kufLkk Y kktÌkh kk{ kLkk M ºk Lku ˜eƒu kr˘{Lkk yksLkk Lk]Ìk• ˛kÜeykuLku yu ÚuELku yk˘fio ⁄kkfi Au fu ºkhÌk su k Àu˛ku{kt ˜kufMktMf]rÌk yksu k˝ S tÌk Y ku r „{kLk Au. ykrÀ kMke yLku yLfi ˜kufMk{kÚu{kt yksu k˝ yu e yLkuf ´kfT-ykƒwrLkf kht khkyku Sr Ìk Au fu su{Lku r fkMkLkku ykƒwrLkf ÕtÕk kÌk Lk¸ Lk⁄ke fhe ˛ıfiku.2
eMk{e MkÀeLkk ykhtº{kt ˜kufr „k (Folk-lore)Lkku y«fikMk kr˘{{kt ⁄kfiku. kr˘{Lkk y«fikMkeykuyu ë˜kufíLkku y⁄ko ykrÀ kMke (Tribal) ffikuo. y«fikMkLkk ÁkeÚ ÌkÁk¨k{kt ÌkuLkku y⁄ko ¯k˙k{e˝ (Rural) fh k{kt yk‘fiku yLku yk y⁄ko ‘fik kf k˝ ÁkLfiku. k˝ n ë˜kufíLkku y⁄ko zkÏ. nMkw fikrøkf hr˛fiLk, rVLke˛ yLku ækMk Ìkku y{urhfLk Vkuf˜kurhMx(˜kufr „kr À)Lkku n k˜ku yk keLku LkkUƒu Au yu ´{k˝u ësu{Lkkt ºkªkk-Ákku˜e, Ükºqªk˝, S Lk yLku s¯kÌkLku Úu kLkku-Ú˝ kLkku-yLkwº kLkku yrº¯k{ Mk{kLk Au yu ëyu⁄krLkf ¯k˙q kí Au. yk k Mkk{krsf yuf{{kt {k k ykrÀ kMke fu ¯k˙k{e˝Lkku s Mk{k u˛ ⁄kÌkku Lk⁄ke; khtÌkw Lkk¯krhf yLku r˛r˚kÌkLkku k˝ Mk{k u˛ ⁄kkfi Au. yksLkk r˛r˚kÌk ¯koLkk k˝ zkÏıxh, yu¬LsrLkfih, r˛˚kf ¯kuhuLkk su yu⁄krLkf-Mk{kLkÌkk ƒhk Ìkk Mkk{krsf yuf{ku Au, Ìku k˝ ëVkufí Au, Lku Ìku{Lku k˝ kkuÌkefwt yu ë˜kuhí Au yLku ÌkuLkwt Mkt¢{˝, r˛˚k˝Lkwt ´{k˝ ƒ kLkk fkh˝u n {k k {kiræf s Lk hnuÌkkt r˜ræÌk k˝ ÁkLfiwt Au. yk{ keÚ ÌkÁk¨u ëVkuf(˜kuf)Lkku y⁄ko, su{Lke S Lk yLku
s¯kÌkLku Úu kLke, Mk{s kLke yLku yu {kxuLke kht khkLke Mk{kLkÌkk Au, yu ku
Mkk{krsf yuf{, yu ku ⁄kkfi Au.3 yk Mkk{krsf yuf{Lke kht krhÌk ër „kí(økkLk) yux˜u ë˜kufr „kí yLku yk ˜kufLkwt {kiræf MkkrnÌfi yLku fux˜kf MktÚu¯kku{kt r˜ræÌk MkkrnÌfi yux˜u ˜kufMkkrnÌfi. ˜kufLkwt ´fikusLk Mk[ kfi Au Ìfikt Mkwƒe yk
MkkrnÌfi kuZe Àh kuZe nMÌkktÌkrhÌk ⁄kkfi Au y⁄k k Ìkku krh ÌkoLk kk{u Au.
‘fi¬ıÌkf]Ìk r˜ræÌk MkkrnÌfi fu suLkwt r˛¸ fu ´r˛¸ Mkk¬nÌfi yu wt
Lkk{krºƒkLk fheyu Aeyu; ÌkuLkwt {q’fiktfLk yk[kfikuoy À˛ko u˜e hMk{e{ktMkk⁄ke fheyu Aeyu, f˜kLkkt W kfh˝ku⁄ke fheyu Aeyu. yk k MkkrnÌfiLkwt r u[Lk ⁄kE
˛fu Au. flfikhu ˜kufMkkrnÌfi su Ìku ˜kufLkkt MktMf]rÌk-Mk{ksLkkt S Lk{q’fiku{kt⁄ke ykr ºko kk{u Au. yk⁄ke yk MkkrnÌfi Mk{fk˜eLk f˜k fu r u[LkLkkt W kfh˝ku⁄ke {q˜ e ˛fkÌkwt Lk⁄ke. khtÌkw, yk ˜kufLkkt MktMf]rÌk-Mk{ksLkk MktÀºo{kt ÌkuLkku y«fikMkyÊfifiLk ⁄kE ˛fu Au. {kiræf MkkrnÌfiLkwt M Y k yuf r r˛¸ ºqºk¯k kh MkÌke ÚrÌk Mk{ksLkk ë˜kufíLkkt Mkk{krsf-ƒkä{f-ykä⁄kf ´fikusLk {kxu M⁄kkrLkf Ákku˜e-ºkªkk{kt ÁktƒkÌkwt nkufi Au. yk MkkrnÌfi Mkk{krsf MktMfkh yLku ƒkä{f yLkwckLk Mkk⁄ku Mktf§kfi
Au yLku r rƒ-r ƒkLk Mkk⁄ku r¢fik˛e˜ ⁄kE k o-´Mkt¯ku ˜kuf{wæu yrº‘fiıÌk ⁄kkfi
Au. yk MkkrnÌfi ‘fi¬ıÌkS LkLku Mk{ksS Lk{kt ¯kkuX k Mknkfif ⁄kkfi Au. yk
MkkrnÌfi{kt ˜kufLku yrº´uÌk S Lk yLku s¯kÌkLku Ú˝ kLkwt À˛oLk nkufi Au. yk⁄ke su Ìku ÚrÌkLke yk e MkktMf]rÌkf ÁkkÁkÌkku ykÌ{MkkÌk Lk fh k{kt yk Ìfikt Mkwƒe yLfi Mk{ksLke ‘fi¬ıÌkLkk k’˜u f˛wt kzÌkwt Lk⁄ke Ìk⁄kk su Ìku Mk{ks yLku ÌkuLkk
MkkrnÌfiLku Mk{s k{kt ækuxkt y⁄ko xLkkuLke Mktºk Lkk hnu Au. yk⁄ke {U yn™ ëykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜí r ªkfiLkk yLkwMktƒkLku ykrÀ kMke Mk{ksS LkLkk ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi¯kÌk su MkiÿktrÌkf M⁄kk kLkkyku fhe Au Ìku W kMktnkhY ku hsq fhwt Awt. r ªkfiLkku MktÀºo Au, W•kh ¯kwshkÌkLkk
æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfk{kt MkÌkk ºe˜ ykrÀ kMkeykuLke yktr¯kf yLku {kiræf kht khk. r ªkfiLkku {wœfi ykƒkh Au ˚ku kfkfio ykƒkrhÌk ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi.
´Àu˛ yLku ÚrÌk
æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfku, W•kh ¯kwshkÌkLkk MkkÁkhfktXkLke E˛kLk rÀ˛k{kt yk u˜ku
Au. æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfku 240 y˚kkt˛ ]•k W•kh⁄ke 24-060 W•kh y˚kkt˛ ]•k Mkwƒe yLku 730 huækt˛ ]•k kq o⁄ke 73-100 huækt˛ ]•k Mkwƒe r MÌkhu˜ku Au. ´k[eLkfk§{kt ëykLkÌkoíLkk Lkk{u ´rMkÿ yk ´Àu˛{kt r MÌkhu˜ ÀwrLkfikLkk yuf ´k[eLk knkz yh ’˜eLke r˛æhk ˜eykuLke Ìk§uxeyku kh ºkhÌkLke kq ofk˜eLk
ÚrÌk-ºe˜ ykrÀ kMkeyku r furLˇÌk Y ku Mku Au. yLkuf ªkkuo⁄ke MkÌke yk
ÚrÌkLke irÀffiw¯k⁄ke k˝ ´k[eLk, Àe yLku Mk{]ÿ, MkktMf]rÌkf - Mkk{krsf Ìk⁄kk {kiræf kht khk Au.
ë˜kufí Mk{ks k[f ˛ÁÀ Au. ‘fi¬ıÌk yuf Au. ˜kuf Mk{qn Au. Mk{qn{kt M -Mkth˚k˝k⁄ko Mk{ks ÁkLfiku. yk k ˜kufLkwt {kLkMk yLku kht khk Àu˛-fk§ yLku M⁄k§ zu Au.
kq ofk§⁄ke yuf r r˛¸ knkze ºki¯kkur˜f kfiko h˝{kt MkÌkk ykrÀ kMke
Mk{ks {kxu yu{Lke ÚrÌkLkk Mk kxLkku ´Àu˛ yu s yu{Lkwt hkflfi fu hkªxŸ. Lk ykƒkrhÌk S Lk nku k⁄ke {kuxk ºk¯ku M k ˜tÁke S Lk.
rLkMk¯ko, ykrÀ kMke ˜kuf{kLkMk yLku ˜kufÌk•
yk k ykrÀ kMke rLkMk¯ko Mk{ks{kt VıÌk {Lkwªfi yuf˜ku s Lk⁄ke MkÌkku. Ìku{kt ´f]rÌk, k˛w, k˚ke ¯kuhu ºq[h, s˜[h yLku æu[h Mk]r¸ k˝ Mkk{u˜ Au, Mknºk¯ke yLku Mkn kt⁄ke Au. yu{Lku {Lk yu k˝ ˜kuf Au yLku yu k˝ MknS Lk S Au.
yuf MkktMf]rÌkf A k{kt hnuÌkk ˜kufMk{wÀkfiLkwt S Lk kht khk¯kÌk nkufi Au. ´f]rÌkLkk yu ´Ìfi˚k krh[fi{kt nkufi Au. yk⁄ke ykrÀ kMke ˜kuf- kht khk k]⁄ e´f]rÌkLku S Lk⁄ke rLkh ku˚k Lk⁄ke {kLkÌke. ´f]rÌk yLku M fitLkk ÀunLku ykƒkh yk kÌke k]⁄ e ÌkhV ÌkuLkk {kLkMk{kt ykhtº⁄ke kqflfiºk Ú¯fiku Au. yk⁄ke Ìkku {nk{k¯keo ºe˜ ykrÀ kMke Mkkƒw ´kÌk:fk§u Ú¯ku Au Ìfikhu r [khu Au :
suLke W kh S Lkfik kkLkku yksLkku rÀ Mk ykhtº fhwt A yu k]⁄ e{kÌkk ~fik{ ˝o(ht¯k)Lke Au khtÌkw, f{§Àune Au. ÌkuLkk kh k¯k {qfÌkkt s ÌkuLku Àw:æ ⁄k˛u. yk⁄ke ÌkuLke ˚k{k {k¯kÌkku {t k Ákku˜eLku k]⁄ e kh k¯k {qfu Au.
Mk khu Ú¯keLku ƒhÌke{kÌkk kh k¯k {qf kLkku {t k : ƒhÌkhe (ƒhÌke) fk§e, kÀ{fe fkGfik.
yhw{kÏLkfhÌkkÕurÀíhæ k§k.
kÀ{fk kkGfik, MkkuLkkfku kÏ˝ (Àkuhe).
ºhLkkhuºhku,(˜kfzwt) UhLkkhu‘fiUhwt. fkkLkkhu fkkwt. yut˝ku ÁkLkk ku xkur˜fiku (Zkur˜fiku).
MkqÌkku {khku kh⁄keLkk⁄k.
{LknqÌkkt,´u{Õk¯kwt(Ú¯fiku).
Õk¯kwt {khwt ƒLkÀu ku§.
⁄kkhk kh kkϯk(k¯k){qtfwtƒhÌke{kÌkk!
ækuxwtfhwtfunkhwtfhwt, {khwtfhwty ¯kw˝¯k˝Õu{kt.
ykÌkhk {Ìkh ÕkÏ˝eLk
ƒhÌke{kÌkk kh kkϯk{qfu.
ykÌkhk Õkk fU˝u rffik?
¯kkÀe ÁkuXk ¯kkuhæLkk⁄ku rffik.
ykÌkhk Õkk ÕkÏ˝ut
ƒhÌkhe kh kkϯk{qfu.
˜uE frhfik y{hkkh kkÏtfU !
fkÏt{kÀu Õe,Mkw˝ku kkh Ìke.MkuÌk,MkkÌk(Mkkƒw).
yk ku s Mkt uÀLk˛e˜ ºk ÌkuLku ]˚k- Lkhkrs ÌkhV k˝ Au. ÀkÌk˝ ˜u k ]˚k kkMku Úfi Au Ìfikhu Mkkƒw r [khu Au: ]˚k{kt S Au. ÌkuLke yuf kkÌk§e zk§e ÌkuLkwt MkS yt¯k Au. ÀkÌk˝ fh k fk kÌkkt ÌkuLku Àw:æ knkU[˛u. yk⁄ke ÌkuLke {kVe {k¯kÌkku {t k Ákku˜eLku kAe yuf s zk§e fk keLku ÀkÌk˝ fhu Au.
ÀkÌk˝ fk k kLkku {t k :
MkkuLku fe Mkhe, keÌk§ fk ÀMÌkk (nk⁄kku),
Ykkfeƒkh!
LkkkrÌk( LkMkrÌk) Õkhe, ⁄kh ⁄kh fkÏkÌke LkE.
{q§LkU kxwt(fkkwt),⁄kkhwt⁄kh(⁄kz)LkU kxwt. kxwt UÌk khezuæhe(zk§e).
Ìkwt{khkÁkÌkheMkkÀkÏtÌk.
Ìkwt {khe fMkLk(ft[Lk)fe fkGfik (fkfik).
Q¯kÌkk MkqhwÕLk ˜§ § ˜k¯kwt kkfi. yk⁄kÌkkuÙ,{æ({wæ){U˜k. kϯkÌkkuÙ,{æ({wæ){U˜k. yÌkhkÕkkÕkÏt˝uÌkkuÀkÌkw˝Lkk{ÌkhÁkku˜u.
yÌkhk Õkk fÏt˝u rffik ?
Ìkku, ¯kkuhæLkk⁄ku rffik.
MkÁk MkkÌkktLk Mkw˝kfik.
˜uE frhfik QÌkhku ku˜u kkh.
fkÏt{kÀu Õe,Mkw˝ku kkh Ìke.
MkuÌk!MkkÌk!
(W khLkk Áku {t k yk kLkkh : Mkkƒw Lk SºkE Àu kºkE æktx, W. . 65, ¯kk{ : kt⁄kk˜, Ìkk˜wfku : æuzÁk˙Òk, rs. MkkÁkhfktXk, W•kh ¯kwshkÌk)
yk ku s ºk ÌkuLku s˜[h Mk]r¸ Mkk⁄ku k˝ Au. Mk khu MLkkLk fh k s§k˛fi rfLkkhu Úfi Au Ìfikhu Mkkƒw r [khu Au : s§k˛fi{k s§ MkqÌkwt Au. s§{kt S stÌkw k˝ yÌfikhu MkqÌkkt Au. MLkkLk fh k⁄ke Mk{fi knu˜kt Ú¯k˛u. Ìku⁄ke Àw:æe ⁄k˛u. su⁄ke Ìku{Lke ˚k{k {k¯kÌkku {t k Ákku˜eLku kAe MLkkLk fhu Au.
MLkkLk fh kLkku {t k :
Õ§ ne˜k, Õ§ ke¯k§k.
y§ Õk¯kku, ⁄k§ Õk¯kku,
Õk¯kku Õ§Lkk Õe .
yÌkhk ÕkÁk ÕkÏ˝u Ìkku
nqÌkwtLkehÕ¯k u.
kkfiÌkkuÙ(ƒku wt), kkϯk(k¯k)ÌkkuÙ,
ÌkkuÙ fMkLkfe fkfik.
¯fiktLke Õ§,
ntMkk Ákuxfu LkkRfik.
fkfik ftMkLk, {kÏLk {¯kLk.
fh{ ºh{.
˜uÙhkÏ{Lkkt LkkÏ{, ˜uÙ nrhLkkt LkkÏ{.
˝ÕkÁkkunqÌkktLkehÕ¯k u, kz (˛heh) khU, Lkkh¯ke (Áke{kh) Õkfi.
Õkfi MkkÏhkMkeLkk Vuhu.
yk kAe Mkkƒw ytsr˜ ºhe s§Lkwt yk[{Lk fhÌkkt {t k Ákku˜u Au : Õ§nUfw˝?⁄k§nUfw˝?
Õr¯kfikfhfhnUMkwtÀhfkfik.
yk˜uæ kwhwMkfenU {kfik.
yuÌkhkÕkÁkÕkÏ˝eÕ§ ke tu, ˜uE frhfik y{hkkh ÌkhU.
hkÌku MkqÌkkt Mk{fiu Ákku˜kÌkku {tk : ˜kuxLkt kkux(kkuZ wt),¯khwfeMkkux. y{(nwt)MkqÌkkLkt{uhkyk˜uæÕk¯kk. MkkuhLkkXk,¯kkÏt{¯kk. kÕkt kÕUhk §U(ÀhÁkkhu).
hkÌk khe kÀ{Lkk⁄kLke MkkÏfe. ˜kux Lkt kkuxfe MkkÏtfe. ¯kwhfk MkLkMkU kwh˝nqyk.
fkÏt{kÀu Õe,Mkw˝ku kkh Ìke.
(W khLkk k˝ {t kku yk kLkkh : Mkkƒw ¯kwshkºkE ƒLkkºkE, ¯kk{ : {k˜ kMk, Ìkk˜wfku : æuzÁk˙Òk, rs’˜ku : MkkÁkhfktXk, W•kh ¯kwshkÌk)
yk{, suLkk⁄ke S Lk ÁkLfiwt Au, yu S Lk h[ k k§kt ´f]rÌk-Ìk• kuñ k]⁄ e, s§, kfiw, y¬¯Lk yLku ykfk˛Lkwt ¯kkih fh yLku Ìku{Lkk ÌkhV f]ÌkøkÌkk yLku kqflfiºk Àkæ ku yu ƒ{oÀ˛oLk ºe˜ ykrÀ kMke rLkMk¯ko Mk{ksLkwt Au. {kLk ⁄ke k]⁄ e-´f]rÌk yLku ‘fi¬ıÌk⁄ke Mk{ks y¯kÌfiLkku Au. yu S LkÀ˛oLk ykrÀ kMkeLkwt Au. k]⁄ e-´f]rÌkLkwt sÌkLk fhÌkwt, MkkiLkwt {t¯k§ RÂAÌkwt, sYh kqhÌkk s fwÀhÌke Mk˙kuÌkkuLkwt W kfiku¯k fhÌkwt, Mkk{krsf MÌkh-ºuÀ r LkkLkwt Mk{Ìkk kÀe ykrÀ kMke Mk{ksS Lk s ifi¬ıÌkf r kÌkf {q’fiku⁄ke hkfiu˜k r ÔLku if¬’ kf
S LkherÌk yk ke ˛f˛u.
ykrÀ kMke ˜kuf ´f]rÌk Mkk⁄ku MknS Lk S Au. yk⁄ke Ìku {kLku Au fu ´f]rÌk k˝ ÌkuLkk S Lk Mkk⁄ku Mknºk¯ke Au yLku MknS Lk S Au. yk ÁkkÁkÌk
M k¸ fh k ºe˜ Mk{ksLkk ¯kkurXfik(´u{e)r ªkfif ´˝fi ¯keÌkku{kt⁄ke fux˜ktf
WÀknh˝ ˜Eyu. ˜¯Lk kq uoLkk fLfikLkk yLfi ´u{e ‘fi¬ıÌk Mkk⁄kuLkk ÚÌkefi MktÁktƒku Mk{ks- M ef]Ìk S LkherÌk Au. yk⁄ke ´u{Lku ºh kqh {k˝ k hMkÚu¯k˝Lkwt Y k ˜ELku ykrÀ kMke fLfik ´u{e(¯kkurXfik)Lku {§ k yrºMkkh k˝ [zu Au : frhfiku k¯k{ku (º¯k ku) kuæ (ºuæ) hu MkÌkkt˝e (Mkkrƒ Üe), {kíÀu Mku ˝k Õkfi hu MkÌkkt˝e !
yuLkku ´u{e ´u{Lkwt RsLk ÌktÁkqh ¯kkzeLku yk ku Au : Ìkkh kÕuÌkÁkqhkuhuMkÌkkt˝e, {kíÀu Mku ˝k Õkfi hu MkÌkkt˝e !
kAe Ìkku,
˜k˜MkqLkhe([qtÀze)ƒq§k ku¯ke(ºu¯ke)huMkÌkkt˝e,
{kíÀu Mku ˝k Õkfi hu MkÌkkt˝e !
æÕqheLkwt æUzwt (kkLk)Õku˜kækfihu MkÌkkt˝e, {kíÀu Mku ˝k Õkfi hu MkÌkkt˝e !
ykrÀ kMke S Lk{kt Mknºk¯ke ´f]rÌk ÚÌkefi ´u{Lke yk kh{ ˚k˝ku⁄ke yAqÌke fu{ hne ˛fu? ´u{Lkk yk ht¯kÀ˛eo ºk ku⁄ke näªkÌk ⁄kfiu˜e ´f]rÌkñ
æsqheLkkt kkLk ykLktÀ ‘fiıÌk fh k zku˜e QXu Au !
khtÌkw, suLke Mkk⁄ku ´u{ ⁄kkfi Au ÌkuLke Mkk⁄ku ˜¯Lk ⁄kE ˛fÌkkt Lk⁄ke. Mk{ks Ákrn¯kkuo k ´⁄kkLku hu˜ku nkuE, ˜¯Lk Mk{fiu ¯kkurXfik fu ¯kkuX˝Lku fkfi{ {kxu Akuze
Àu kt kzu Au.
S LkLke Wªkkyu Vqxu˜k ´⁄k{ ´˝fiLke Ú˝u fu ˜¯LkLke Àe kh ºkhu ”Àfiu yknwrÌk yk k˝e nkufi yu{ ¯kkuX˝ (´ur{fk) fnu Au :
z¯khk(k⁄⁄kh)hkunU,Õk§kthkunU,{kuxkt{kuxkthwækt( ]˚kku)hku hkr fikthu, ¯kkurXfiknkuhku(˚ku{fw˛§)hUÕuí˜k!
ëyk k˝u yufÁkeÚ⁄ke y˜¯k ⁄kELku sEyu Aeyu Ìku uÀLkk k⁄⁄khku k˝ Sh e Lkn™ ˛fu fkh˝ fu yk k˝u Ìku{Lke Mkk˚keyu ´u{ ffikuo nÌkku. yk k˝e yk r fiku¯k‘fi⁄kk k⁄⁄khku k˝ MknLk Lkn™ fhe ˛fu. yk⁄ke k⁄⁄khku k˝ hz˛u; yLku
su{Lke Akfik{kt ÁkuMkeLku Áku˛wÿ r M{]rÌkLke ˚k˝ku ºku¯k e nÌke Ìku Õkz-Õktæhkt k˝ hz˛u!í
Mkk{qrnf {kLkMk{kt⁄ke yk k Mkns fk‘fikÌ{f ¯keÌkkuLkk ´k¯kx‚Lkwt {n• Lkwt fkh˝ ëykrÀ kMke ˜kufíLkk S LkLkku Wªk:fk§ ´f]rÌkLkk ´kt¯k˝{kt ⁄kfiku Au yLku ´f]rÌk{kt⁄ke kkuªk˝ {u§ e r fMfiku Au. ´f]rÌkLkkt Ìk• kuyu ÌkuLkwt ˜kuf{kLkMk z‚wtAu. yk ´f]rÌkLkku ´ºk ÌkuLke Mkk{krsf-ƒkä{f S Lk˛i˜e, yk kMk h[Lkk yLku fiku¯k˚ku{Lke ´ ]r•kyku, ækLk kkLk Ìk⁄kk S Lk-‘fi nkh{kt⁄ke ykr ªfkh kk{Ìke f§k kh k˝ kz‚ku Au. ykLkk ykƒkhu yk yuf{Lkk ˜kufLkku S Lk yLku s¯kÌkLku Úu k-Ú˝ k-Mk{s kLkku yLku yrº‘fiıÌk fh kLkk kht khk ykƒkrhÌk yrº¯k{ yux˜u yk yuf{Lke ˜kufMktMf]rÌk.
ëyk{, rLkr˘Ìk yu k S Lk-yrº¯k{ yLku MkktMf]rÌkf krh u˛ fu A k{kt su {kLk -Mk{wÀkfiLkku yuf{ Au, ÌkuLkkt yktÌkhLku-˜kuf{kLkMkLku zLkkhwt, ÁkktƒLkkhwt yLku M k˛oLkkhwt Ìk• Ìku ˜kufÌk• . yuLku ‘fikœfik{kt, rLkr˘Ìk Mke{k{kt Ìkfo⁄ke Ákktƒe Lk ˛fkfi, khtÌkw yuLkku {{o Mkns heÌku ´ÌkeÌk fhe ˛fkfi.í4
yk ˜kufÌk• Lkwt ´fkhkLÌkhu ˜kuf{kLkMk{kt⁄ke ´¯kx ⁄kÌkwt ir Êfi Mkºh
M Y k Ìku ˜kufr „k (yLku ÌkuLkku yuf ˛k¬ÁÀf ´fkh yu ˜kufMkkrnÌfi). yLku yk ˜kufÌk• MkktMf]rÌkf yuf{ ´{k˝u fux˜ef ÁkkÁkÌkku{kt Àhuf yuf{{kt MkLkkÌkLk nku k⁄ke Mk{kLk Ìkku ˝e Ákƒe ÁkkÁkÌkku{kt Mk{ks Mkk ku˚k nku kLkk ˜eƒu y˜¯k k˝ nku kLkwt. Ìku Mk{fi ´{k˝u ÁkÀ˜kÌkwt k˝ hnu kLkwt. ykLkk ˜eƒu Àhuf yuf{Lke ˜kufr „k y⁄k k ˜kufS Lkr „k fux˜ef ÁkkÁkÌkku{kt Mk{kLk Ìkku ˝e Ákƒe ÁkkÁkÌkku{kt rºLLk k˝ nku kLke. yk{ ¯k˙k{e˝ ƒkhk, Lkk¯krhf ƒkhk Ìk⁄kk ykrÀ kMke ƒkhkLku y˜¯k À˛ko k{kt Ìku{Lke ˜kufr „k {n• Lkku ºk¯k ºs Au.
Mk{ksS LkLkk MktÀºo{kt MkiÿktrÌkf M⁄kk kLkkyku
ykrÀ kMke Mk{ksLkkt Lkkuækt S Lk{q’fiku ºki¯kkur˜f kfiko h˝ yLku S Lk yLku s¯kÌkLku Úu kLkk ·r¸fku˝ y˜¯k nku k⁄ke yk ykrÀ kMke yuf{ yLfi Áku yuf{ ¯k˙k{e˝ yLk Lkk¯krhf yuf{⁄ke yLkuf heÌku y˜¯k kzu Au. ykLkk fkh˝u ºe˜ Mk{ksLkkt ˝kt Ákƒkt LkerÌk-rLkfi{ku, S Lk-ƒkuh˝ku, S Lk-{q’fiku, MkkIÀfio-·r¸ RÌfikrÀ yLfi Mk{kÚu fhÌkkt y˜¯k kzu Au.
kq ofk§{kt ÆnMkf k˛wykuLkku Mkk{Lkku fh k ykrÀ{kLk Lku Mk{qn{kt hnu kz‚wt Au. yk⁄ke ykhtº{kt Mkh§ fwxwtÁkku h[kfikt Au. fwxwtÁkLkkt fw§ yLku Àu eÀu ÌkkLke {kLfiÌkk Ìk⁄kk xkux{ (¯kku kr[nTLk) ´{k˝u r rºLLk ¯kku kku h[kfikt Au. Lk{kt⁄ke S Lk-sYrhfikÌkku {u§ k ¯kku k-¯kku k Â[u Mkt ªkkuo ⁄kfik Au yLku fwÀhÌke ykf¬M{f kzfkhku k˝ Õe˜ k kz‚k Au. yk⁄ke ykrÀ kMke Mk{ks{kt Mk{kLkÌkk nkufi yu kt yLkuf ¯kku kku nkufi Au. yk ¯kku kku{kt Mknfiku¯kLke ºk Lkk ´Ák§ nkufi Au. ¯kku k ¯kku kLkk Mk«fiku yufÁkeÚLkwt h˚k˝ fhu Au. su⁄ke ykÌ{-h˚k˝ yLku ¯kku kh˚k˝ {kxu yLfi Mk{kÚu⁄ke rºLLk Mkk{krsf LkerÌk-rLkfi{ku k˝ zkfik Au. knkze r MÌkkh{kt fkuE Mkk{krsf fu ykä⁄kf yLfikfiLkk fkh˝u kht kh ¯kku k ¯kku k Â[u ëMkhuÌkhktí ([zkE) ⁄kÌkkt nku k⁄ke h˚k˝ {kxu ¯kku kLkk Mk«fiku Â[u yufÌkk sYhe ÁkLke sÌke nkufi Au. yk Mk˛M k MkhuÌkhkt Mk{fiu ¯kku kLkk fkuE k˝
Mk«fiLke nÌfik ⁄kkfi Ìkku Mkk{uLkk ¯kku kLke fkuE k˝ yuf ‘fi¬ıÌkLke Mkk{qrnf heÌku ˛kuƒ ykÀhe nÌfik fhe uh Mkhºh fh yu ºe˜ Mk{ks {kxu S Lk{q’fi ¯k˝kfi Au. {kuxkºk¯ku {]Ìk ‘fi¬ıÌk rLkÀkuoªk nkufi Au. ÌkuLkku yk¯k§Lke nÌfik Mkk⁄ku Mkeƒku MktÁktƒ Lkk k˝ nkufi. khtÌkw yu ¯kku kLkk Mk{ks{kt ´rÌkrcÌk fkuE k˝ ‘fi¬ıÌkLke nÌfik fheLku uh ˜u k{kt yk Ìkku Áku¯k˝wt uh Èfiw yu{ {kLk k{kt yk Au.
§e, rÀ k§e fu nku§e su k ykLktÀÀkfif Mkk{krsf-ƒkä{f WÌMk ´Mkt¯ku nÌfik fh k{kt yk Ìkku k˝¯k˝wt (Ìk{˝wt) uh Èfiwt yu{ {kLk k{kt yk Au. ¯kku k ¯kku k Â[u uhLke ºh kkE fh e yu yu{Lkk Mk{ks {kxu kw¤fiLkwt fkfio ¯k˝kfi Au.
§e, yk ¯kku k ¯kku k Â[u kht krhÌk uh ˜u kLke ´⁄kkLku ·Z fh k{kt Ìku{Lke ƒkä{f {kLfiÌkk k˝ ºk¯k ºs Au. {hu˜k M sLkLkwt uh Lk ˜u k{kt yk Ìkku {]Ìk kq osLkku ykÌ{k Àw:æe ⁄kkfi. su⁄ke Ìku fwr kÌk ⁄kE fwxwtÁkesLkku yLku kqhk ¯kku kLkk ˜kufku kh ˛k k hMkk u. su⁄ke ¯kku k kh yLkuf ykVÌkku QÌkhe yk yu e ºe˜Mk{ksLke ·Z ƒkä{f {kLfiÌkk Au. W khktÌk uh k§eLku M sLkLkk ënqhkí(˛qhk)Lke {qäÌk M⁄kk k k{kt Lk yk Ìkku yLfi ¯kku kLkk ˜kufku kqhk ¯kku kLku fkfih ¯k˝u Au yLku ÁkeÚ [huÌkhk Mk{fiu yuf s ¯kku kLkkt yLkuf {k˝MkkuLke nÌfik ⁄k kLke Mktºk Lkk hnu Au. uh Mkhºh ⁄kfik kAe ¯kku k ¯kku k Â[uLkwt uh yk¯k§ ƒÌkwt yxfe Úfi Au. ¯kku§ ækELku uhLke Mk{kr Ìk ⁄kkfi Au yLku ¯kku k-¯kku k Â[u Áktƒ kzu˜k Mkk{krsf ‘fi nkhku kwLk: ˛Y ⁄kkfi Au. yk{ yLfi Mk{ksLku ¯kku k ¯kku k Â[u kht krhÌk uh ˜u kLke ´⁄kk yÌfitÌk kk˛ e yLku ¢qh ˜k¯ku yu ºe˜ Mk{ks {kxu S Lk-h˚kf, ¯kku k-h˚kf yLku ƒ{o-h˚kf S Lk{q’fi Au. ºe˜ Mk{ksLkku yk Mkk{krsf-ƒkä{f MktÀºo Mk{s k{kt Lk yk Ìkku uh kÈfik kAe M sLkLkku
ënqhkuí M⁄kk k kLkk ´Mkt¯ku ¯kk k{kt yk Ìkkt ëhkXkuh khÌkkí, ë¯kwshktLkku yhu˜kuí, ëºkh⁄kí, ënr kfikÀu nkÏæ˜eí, ënkuLkku˜ nkuxeí su kt {kiræf MkkrnÌfiLke heÌku
Mk• ˛e˜ yLku ºe˜Mk{ks {kxu S Lkh˚kf {q’fi Mk{kt ˜kuf{nkfk‘fiku yLku ˜kufkœfikLkku {q§ºqÌk heÌku Mk{S ˛fkÌkkt Lk⁄ke. yLfi Mk{ks ÌkuLku uh kkuªkf y⁄koneLk MkkrnÌfi s Mk{su Au. su⁄ke ykrÀ kMke MkkrnÌfiLku Mk{s k{kt ºq˜ku fhu
Au yLku Mk{ksLku yLfikfi fhu Au. yk knu˜kt k˝ W’˜uæ ffikuo Au fu ˜¯Lk kq uoLkk fLfikLkk ÚÌkefi MktÁktƒku
Mk{ks- M ef]Ìk S LkherÌk Au. khtÌkw ˜¯Lk kAe M keLkk yLfi kwhwªk Mkk⁄kuLkk fikiLk
MktÁktƒkuñMktÁktrƒÌk kwhwªkLke nÌfik Au. Úh´u{Lkk ´Mkt¯k{kt kwhwªkLke nÌfik fh kLke kwhk˝e ´˝k˜e yksLke rs kÌke S LkherÌk Mkk⁄ku yr Lkkºk Úuzkfiu˜e Au. yk⁄ke krÌk, kÌLke Mkk⁄ku Úh-´u{ fhLkkh kwhwªkLke nÌfik fhu Ìkku k˝ ÌkuLku k˘kÌkk k ⁄kÌkku Lk⁄ke fu ´⁄kk nku k⁄ke Mk{ks k˝ yk e ‘fi¬ıÌkLkku rÌkhMfkh fhe Ákrnªf]Ìk fhÌkku Lk⁄ke. yk k ´Mkt¯ku ‘fi¬ıÌk yLku Mk{ks ÁktLku {kLku Au fu ¯kwLku¯kkhLku fiku¯fi r˛˚kk ⁄k e s ÚuEyu yLku Ìku nÌfikLku s ˜kfif nÌkku. yk{ Úh-´u{eLke nÌfik yu ºe˜ Mk{ksLke S Lk-herÌk{kt M ef]Ìk YZ S Lk-{q’fi ÁkLfiwt Au. ykLkk fkh˝u ºe˜ Mk{ks{kt Úh-´u{ yLku Úh-´u{eLke nÌfikLkkt yLkuf ¯keÌkku WÀTº‘fikt Au.
rºLLk MkkIÀfioÁkkuƒ
ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksLke S LkherÌk yLku S Lk{q’fikuLke rºLLkÌkkLke su{ Ìku{kt⁄ke WÀTºqÌk MkkIÀfioÁkkuƒ yLku ¯keÌk, Mkt¯keÌk, Lkkx‚ su e ˜r˜Ìkf˜kyku{kt k˝ rºLLkÌkkLkkt À˛oLk ⁄kkfi Au.
MkkIÀfioÁkkuƒLke rºLLkÌkk Mk{ks¯kÌk S LkherÌk yLku su-Ìku ˚ku kLke ºki¯kkur˜f krh¬M⁄krÌkLkk fkh˝u k˝ nkufi Au. knkze ´Àu˛{kt r˛fkh kkA§
ÀkuzÌkkt ykrÀ kMke ftX{kt⁄ke ¢kuƒk u˛{kt Mkns heÌku ´¯kxÌke rfrffikheyku(rh rhfiku)Lkwt yLkwfh˝ fh k{kt {uÀkLk{kt MkÌke yLfi ¯k˙k{e˝ fu Lk¯khefi Mk{ksLke ‘fi¬ıÌk MkV§ ⁄kÌke Lk⁄ke. fkh˝ fu ykrÀ kMkeLke rh rhfiku(rfrffikheyku)Lkku WÂ[kh k˚k S Lkfik kLkLke {n• Lke ´ ]r•k r˛fkh
Mkk⁄ku Au. ykrÀ kMke {kxu MkMk˜wt fu nh˝ ækuhkf Au flfikhu {uÀkLk{kt MkÌke ˛kfknkhe ¯k˙k{e˝ fu Lk¯khefi ‘fi¬ıÌk {kxu yk ´k˝eyku r M{fiLkk ykLktÀ⁄ke
Lkehæ k {kxu Au. ÁktLkuLkku ´k˝eykuLku Úu kLkku S LkLkku ·r¸fku˝ k˝ y˜¯k
y˜¯k Au. yufLkku ºk ¢kuƒ yLku ¢qhÌkkLkku Au Ìkku ÁkeÚLkku ºk r M{fi yLku ykLktÀLkku Au. yuf M⁄kq§ ÀunLku ´k Ìk fh k RÂAu Au Ìkku ÁkeS ‘fi¬ıÌk {qÌko MkkIÀfioLku
Àqh⁄ke {k˝ k [knu Au. yk⁄ke ´k˝eykuLku Úu k {k k⁄ke ÁktLkuLke yrº‘fi¬ıÌkyku k˝ ÁkÀ˜kfi Au.
˜kuf-˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi†M Y k¯kÌk†MkiÿktrÌkf†M⁄kk kLkk˜kuf-˜kufr k¯kÌk†MkiÿktrÌkf †M⁄kk kLkk ˜kuf-˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi†M Y k¯kÌk†MkiÿktrÌkf†M⁄kk
kLkk˜kuf-˜kufr k¯kÌk†MkiÿktrÌkf ˜kuf-˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi†M Y kLkk rºLLk yktr¯kf-˛k¬ÁÀf ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi-˜kufLk]Ìfi-˜kufMkt¯keÌk-˜kufLkkx‚ yk knu˜kt LkkUÊfiwt Au yu ´{k˝u ºe˜ Mk{ksLkk swÀk swÀk Mkk{krsfƒkä{f-ykä⁄kf ´Mkt¯kkuyu kkz k{kt yk Ìke y˛kÁÀe rh rhfiku (rfrffikheyku)Lkku y«fikMk fh k{kt yk Ìkku k˝ r˛fkhLkkt ¯keÌk, uhLkk ¯keÌk, æqLk-nÌfik fu khk¢{Lkkt ¯keÌk, ´u{Lkkt ¯keÌkLke rfrffikheyku (rh rhfiku) ´Mkt¯k ´{k˝u y˜¯k y˜¯k ´fkhLke nkufi Au. rh rhfiku ¯kkfifLku W•kusu Au yLku ÌkuLku ¯kk k {kxu ëÌkuÕí (˛qh) [zu Au. rºLLk rºLLk ´Mkt¯ku kzkÌke rh rhfikuLkk Ê rLk-MktfuÌkkuLkk ºk -y⁄ko rºLLk rºLLk nkufi Au. r˛fkhLku {kh kLkk yk u˛{kt⁄ke sL{Ìke rh rhfiku ¢kuƒLkku ºk sL{k Au. ¯kku k-¯kku k Â[u ⁄kÌkkt [huÌkhkt ([ZkE) Mk{fiu kzkÌke rh rhfiku ˛ kwLku kzfkh kLkk ˜˜fkhku ‘fiıÌk fhu Au. …Ìkw[¢ ´{k˝u yk Ìkk ƒkä{fMkk{krsf k o-´Mkt¯kkuyu Zku˜Lkk LkkÀ-Ìkk˜ Mkk⁄ku ⁄kÌkkt Lk]Ìfiku Mk{fiu kkz k{kt yk Ìke rh rhfiku nªkko u˛Lkk Ê rLkMktfuÌkku Mkq[ Au. yk r r ƒ ¢kuƒ, nªkko u˛ fu Àw:æLkk Ê rLk-MktfuÌkkuLke Mkk{qrnf rh rhfiku k˝eLkwt Y k ˜E, ´Mkt¯k fu xLkk
´{k˝u r r ƒ y⁄ko ƒkh˝ fhe, y⁄koLkk ºk ´{k˝u Mkkƒkh˝efh˝ kk{e suÌku hMkLkk ¯keÌk{kt krh˝{u Au Ìk⁄kk Mkk{qrnf Àun ˜fiLkwt Y k ƒkh˝ fhe Zku˜Mkkt¯kLkk
LkkÀ-Ìkk˜-Mkt¯keÌk Mkk⁄ku Lk]Ìfi{kt krh˝{u Au.
´Mkt¯k ´{k˝u rh rhfiku fu rfrffikheyku Lk kkz k{kt yk Ìkku r rºLLk
´fkhLkkt ¯keÌk Lfikhwt M Y k ƒhe ˛fÌkkt Lk⁄ke. yLfi Mk{ksLke ‘fi¬ıÌkLku yk e rh rhfiku fu rfrffikheyku y˛kÁÀe yLku rLkh⁄kof ˜k¯ku k˝ ºe˜ Mk{ksLkk ˜kufS LkLkk MktÀºo{kt yk e rh rhfiku ˛kÁÀe fu Mkk⁄kof s nkufi Au. Ìku{Lkk r Lkk
¯keÌk fu Ìku{Lkk Mkt˜¯Lk fkuE k˝ MkkrnÌfi ´fkh, Mkkƒkh˝efh˝ kk{e su-Ìku hMk{kt krh˝{e ˛fÌkku Lk⁄ke. ˜¯LkLkkt ëVxk˝ktí su k ¯keÌkkuLke ˛]t¯kkhLke rh rhfiku yknT˜kÀ Mkk⁄ku ´¯kxu Au yLku ˛]t¯kkrhf r¢fikf˜k kku Mkkƒkh˝efh˝ kk{e ˛]t¯kkhhMk{kt krh˝{u Au. yk rh rhfiku kkz k{kt Lk yk Ìkku ºk fu hMkLkwt Mkt¢{˝ ⁄kÌkwt Lk⁄ke. Àu -Àu eykuLku hkS hkæ k fh k{kt yk Ìkkt ƒkä{f yLkwckLkku ´Mkt¯ku ¯kk k{kt yk Ìke MÌkwrÌkyku yLku LkkÀ-Ìkk˜-M h k„kuLke Mkt¯kÌk{kt ⁄kÌkkt Lk]Ìfiku ºe˜ Mk{ksLkk kq ofk˜eLk Mkt¯keÌkLkwt k¯kuhwt yk k Au. yk Mkt¯keÌkLku M Y k ƒh k{kt ´kf]rÌkf LkkÀ-Ê rLkykuyu ´uh˝k, kkuªk˝ yLku Ák§ kqhkt kkz‚kt Au. LkkÀ Mkt¯keÌkLkwt ykrƒfkrhf ´{wæ Ìk• Au. LkkÀ s Mkt¯keÌkLkwt WÀTº M⁄kkLk Au. yk Mkt¯keÌk kq oÚuyu kkuÌkkLkk ÀunLkk Ák§u ´f]rÌk-Ìk• kuLkk ‘fik kkhkuLkkt rLkhe˚k˝ku yLku yLkwfh˝ Ókhk kkuÌkkLkk hkurstÀk S LkLkk ‘fi nkhkuLku r¢fik˛e˜ fh k, ‘fi¬ıÌkS Lk yLku
Mk{ksS LkLkk ´fikusLkkuLku kq˝o fh k rMkÿ ffiwO Au.
Mk{ksLkk MktÀºo{kt ë˜kufíLkku y⁄ko
r˜ræÌk MkkrnÌfi⁄ke rºLLkÌkk À˛ko k yLku ÌkuLkk M Y kLku Mk{s k {kiræf kht khkLkk ´Ìfiuf MkkrnÌfi M Y k yk¯k§ ë˜kufí ˛ÁÀ ´fikuSyu Aeyu. khtÌkw ºe˜Mk{ks ë˜kufí ˛ÁÀ yLfi ¯k˙k{ yLku Lk¯khLkk Mk{ksLkk ˜kufku {kxu ´fikusu Au yLku rÌkhMfkh ‘fiıÌk fh k ‘fit¯fi{kt ë˜kufktí fnu Au. yk⁄ke ºe˜ ¯keÌk fu ÌkuLkk yLfi {kiræf M Y k yk¯k§ ë˜kufí ˛ÁÀ ´fikus k Ìku{Lkk Mkk{krsf
MktÀºo{kt Mk o⁄kk yfiku¯fi ¯k˝kfi.
Mk{ksLkk MktÀºo{kt Mkt¯keÌkLke yLkwºqrÌk
˜kuf¯keÌkLke su{ ¯kufi Ìk• yu ºe˜ Mk{ksLkkt ¯keÌkkuLkwt ´{wæ ykrƒfkrhf ˜˚k˝ Au. khtÌkw ¯kufiÌkkLke yLkwºqrÌk {kxu ºe˜ Mk{ksLkk yk¯k k kkuÌkefk œfik˜ku Au. Ìke˝k-{eXk-{ƒwh M hku Ìku{Lku r´fi Lk⁄ke. {wœfi ¯kkfifLkku Ìke˝ku M h ⁄kÌkkt s Mknkfif ¯kkfifkuLku ¯kk k{kt hMk kzÌkku Lk⁄ke yLku {wœfi ¯kkfifLku xkufu Au, ëÕkzk-
kkhe hk¯ku ¯kkf í˜k (¯kkf í˜e), {u ykuÕ ÕU˝ku ÕU˝k ƒƒ{!í (ëÚzk-ºkhu hk¯ku
¯kk y’fik (¯kk y˜e), {u Lke su{ ƒe{ku ƒe{ku ¯khs!í). ºe˜ Mk{ksLku Ìke˝k{eXk-{ƒwh Lkn™ khtÌkw {u fu Zku˜ su k ƒeh-¯ktºeh yLku ºkhu M hku s kMktÀ nkufi Au. ÌkuLkwt {n• Lkwt fkh˝ yu{˝u yk M hku kht khk{kt ´Ìfi˚k ´f]rÌk{kt⁄ke
´k Ìk ffiko nkufi Au. Ìku{Lkk ˜kuf{kLkMkLku k LkLke yktƒe, kÀ§Lkkt ¯kks- es, knkze ƒkuƒLkk kAzkx su k ´kf]rÌkf LkkÀ-Ê rLk-M hkuyu Ákk’fik M⁄kk⁄ke s z‚wt
nkufi Au. yk {w kLke LkkUƒ ´fh˝-8{kt k˝ fhe Au.
Mk{ksS LkLkk MktÀºo{kt Lkkx‚
ºe˜ Mk{ksLkk LkkxfLkku WÀTº Lk]Ìfi{kt⁄ke ⁄kfiku Au ÌkuLkwt ´{k˝ Ìku{Lkku
LkkÏhÌkkLkku ƒkä{f WÌMk yk ku Au. ykMkku MkwÀ yuf{ ˜u kÌkwt LkkÏhÌkwt Lk ˜kæ
Àu eykuLke kwhkf⁄kkLkwt Lk]Ìfi-Lkkx‚ Y kkLÌkh Au.
ykrÀ kMke ˜kufLkkx‚ yu À˛ofku Mkk{u ´Àä˛Ìk fh kLkwt yLku ykLktÀ {u§ kLkwt MkkƒLk {k k Lk⁄ke, khtÌkw ¯kk{Lkkt {Lkwªfiku yLku kk˜Ìkw k˛wyku{kt⁄ke ykrƒ-‘fikrƒ-W kkrƒ su k hku¯kkuLku Àqh fh kLkwt ƒkä{f yLkwckLk Au. yk⁄ke yk r ƒk ¯k˙k{e˝ ˜kufLkkx‚ yLku ´r˛¸ Lkkxf⁄ke y˜¯k kzu Au. ºe˜ ykrÀ kMke ˜kufLkkx‚Lku nLk fhLkkh fu ÌkuLkwt Y k ˜uLkkh Mk{ksLkku yuf r ˛uªk ¯koñºku kk (ºq k) nkufi Au. Ìkuyku {u˜er „k yLku ÚÀw-xkuxfkLkk Ú˝fkh nkufi Au. Lkkx‚{kt ºku kk su Àu -Àu eLkku M kt¯k ( u˛) ˜E yrºLkfi fhu A Ìfikhu À˛of ˜kufMk{wÀkfi
Ìku{Lku su Ìku Àu -Àu e {kLke ˜u Au. Ìkuyku su Mkks-MkflÚ fu M kku-ykºqªk˝ku{nkuhkt ƒkh˝ fhu Au Ìku ˛hehLkk MkkIÀfio {kxu nkuÌkk Lk⁄ke khtÌkw ƒkä{f yLkwckLkLke Mkk{¯k˙e s nkufi Au. ºku kk yk Mkks-MkflÚ-ykºqªk˝ku ƒkä{f r rƒ Mkk⁄ku ƒkh˝ fhu Au Ìfikhu su Ìku Àu e-Àu Ìkk Mkk⁄ku ÌkkÀkÌBfi Mkƒkfi Au yLku Ìkuyku su Ìku Àu eÀu Ìkk ÁkLke ¯kfik nkufi yu yLkwº Au. yk⁄ke Ìku{Lkk Ákku˜ k {k k⁄ke ¯kk{˜kufku yLku kk§u˜kt k˛wyku{kt⁄ke hku¯kLkwt rLk kh˝ ⁄kÌkw nkufi yu Mk{ks, Àu -Àu eyku ÌkhVLke ƒkä{f ykM⁄kkLkk ˜eƒu {kLku Au. rºLLk ykrÀ kMke f⁄kkM Y kku yLku khÌkkLkku rLkfiÌk kkX ˜kuff⁄kkLku {§Ìkk yk Ìkk M Y k {kxu ºe˜e {kiræf MkkrnÌfi{kt ëfkÏt˝eí ˛ÁÀ ´[r˜Ìk Au. fkÏt˝e ëfnu˝eí ˛ÁÀLkwt krh äÌkÌk Y k Au. su ëfnu kLke heÌkí, ëfnu Ìkuí fu ëfnk˝eíLkk y⁄koLkku „kuÌkf Au. yk e fkÏt˝eyku- kÌkkuLkku W u~fi ykLktÀ yk k kLkku yLku Mk{fi rLk¯ko{LkLkku nkuE, MkÌfi xLkk fhÌkkt f’ kLkkLke {wıÌk ˜e˜k ƒw r ˜Mku Au. f’ kLkkLkku {wıÌk r nkh yLkuf {wækuLkku nku k⁄ke fkÏt˝e
fu kÌkLkku kkX rLkfiÌk hne ˛fÌkku Lk⁄ke.
fkÏt˝eyku fu kÌkku fkuE Mkk{krsf-ƒkä{f k o-´Mkt¯k Mkk⁄ku Úuzkfiu˜e nkuÌke Lk⁄ke. flfikhu ƒkä{f k o-´Mkt¯ku ¯k kÌkk-f⁄kkÌkk ƒ{o{q˜f f⁄kk-MkkrnÌfi {kxu ë khÌkkí ˛ÁÀ ´[r˜Ìk Au. fkÏt˝eLkk {q§{kt fnu Au yLku khÌkkLkk {q§{kt ë ]•kí yux˜u fu ÁkLku˜wt Au. ºe˜ Mk{ksLke {kLfiÌkk ´{k˝u su æhuæh ºqÌkfk§{kt ÁkLku˜wt Au ÌkuLku yÌfikhu khÌkk Y ku fnu kfi Au. khÌkk {ktz kLkk ykhtº{kt Mkkƒw fnu Au, ë khÌkk kt[eyu Aeyu MkÌksw¯kLke yLku f§fiw¯kLkkt {kLk e Mkktº§u Au.í
ºe˜Mk{ksLkk ·r¸ÆÁkÀw ´{k˝u khÌkkLkk knf Mkkƒw-ºku kkLkwt fnu Au fu ¯kk k-f⁄k kLke kÿrÌk ÁkÀ˜kfi Au k˝ khÌkk Ìkku yuLke yu s hnu Au. khÌkkLku yLkuf k˝e-hk¯k-Ìkk˜{kt h{kze ˛fkfi k˝ kktæzeyku (´Mkt¯kku) Ìkku yuLke yu†s hnu e ÚuEyu. kktæzeyku ÁkÀ˜eyu Ìkku Áke{kh kzeyu. khÌkk ¯kk k⁄ke Àu eÀu Ìkk À˛oLk Àu Au yk⁄ke khÌkk ¯kk e yu Àu e-Àu Ìkk ÌkhVLke º¬ıÌk Au. ze˜ku su{ ¯kkÌkk nÌkk yu{ s ¯k kfi. Ákeswt ÚuzeLku ¯kkEyu Ìkku khÌkk sqXe ⁄kE Úfi. yk knu˜kt LkkUÊfiwt Au fu ºe˜e {kiræf MkkrnÌfi{kt ëf⁄kkí ˛ÁÀ ´[r˜Ìk Lk⁄ke. k˝ ë khÌkkí ˛ÁÀ ´[r˜Ìk Au. ºe˜ Mk{ks{kt ykœfikLk fu {nkfk‘fiLku {§Ìke yk Ìke {Êfi{ fu Àe Mkt¯keÌk´ƒkLk k„-¯k„Lkk Mkkfiwflfi k§e khÌkkyku kht krhÌk heÌku ´[r˜Ìk Au. Ìkuyku{kt yk e khÌkkyk M h ÌktÌkw k„ ÌktÁkqh fu Ìkk˜ [{o k„ Mkkt¯kLke Mkt¯kÌk{kt ¯kk kLkwt fk{ irÀffiw¯kLkk yirÌknkrMkf yLku kkihkr˝fkuLke su{ Mkkƒw(Mkkƒ) yLku ºq k(ºku kk) [kuœækt(˛wÿ)-{u˜kt (y˛wÿ yLkwckLk su{kt k˛wÁkr˜ yk k k{kt yk Au) ƒkä{f yLkwckLkku Mk{fiu fhu Au.
khÌkk ˛ÁÀ f⁄kkLkku „kuÌkf Au. khÌkkLku ÚrÌk k[f (Genre) Mktøkk ¯k˝eyu Ìkku f⁄kk-f⁄kLk{kt Mk{kÌkkt ¯kufi yLku kkX‚ M Y kkuñsu kt fu ºsLk khÌkk (˜kufkœfikLk-˜kuf{nkfk‘fi), ÁkuXkuh¯keÌk yLku yhu˜kLkku Mk{k u˛ khÌkk{kt fhe ˛fkfi.
{Ìkh ({tÌkh-{t k), Õkhku, E, hknhku ¯kuhu ´fkhku ƒkä{f-Mkk{krsf kÌkk h˝⁄ke rLkfitr kÌk ¯ktºeh M Ìkt k-M fit kfiko Ìk xku§fkt s nkufi Au. flfikhu khÌkk, yhu˜ku, ÁkuXkuh¯keÌk ¯kuhu{kt yLkuf xLkk-´Mkt¯kku Úuzkfiu˜kt nkufi Au. yk kt ƒkä{f yLkwckLkku, Mkk{krsf MktMfkhku yLku r rƒ-r ƒkLkku Mk{fiu ¯k kÌkwt MkwÀe f⁄kkM Y k suLku yk k˝u ˜kufkœfikLkku-˜kuf{nkfk‘fiku fneyu Aeyu ÌkuLku {§Ìkwt yk Au. yk Ákƒk {kuxkºk¯ku ƒ{ko©fie ´fkhku suLku yk k˝u kwhkf⁄kk (r{⁄k) fneyu Aeyu Ìku f⁄kk ´fkh{kt⁄ke r fMfik Au. {t kkuLku fux˜kf r ÓkLkku y˛kÁÀe
˜kufMkkrnÌfi ´fkh{kt {qfu Au. khtÌkw, ºe˜ ykrÀ kMkeykuLkk ë{Ìkh-ÌkÌkhí{kt
fkuE ëxku§fwtí fu ˜fikÌ{f ˜ ˜kuff⁄kk hnu˜e nkufi Au. suLku yk k˝u ÀtÌkf⁄kk, kwhkf⁄kk, ˜kufkœfikLk fu ˜kuf{nkfk‘fi fneyu Aeyu yk Ákƒk ´fkhku {kxu ºe˜e ftX- kht khk{kt ë khÌkkí ˛ÁÀ ´[r˜Ìk Au.
k„ Mkt˜¯Lk Mk{ks¯kÌk rLkfi{k
ºe˜e ¯keÌkkt fu ºe˜ ¯keÌkktLke ÁkeS r ˛uªkÌkk yu Au fu Àhuf k o-
´Mkt¯k{kt ¯k kÌkk ¯keÌkLkwt M Y k yLku ÌkuLku Mkt˜¯Lk k„ kht khk{kt rLkfiÌk ⁄kfiu˜wt nkufi Au. {u§k{kt Zku˜ Mkt˜¯Lk ¯kkurXfikLkkt ¯keÌkku (´u{e-´ur{fkLkkt ´˝fi-¯keÌkku) ¯kk kLkku rh ks Au. yk Mkk{krsf ´Mkt¯ku Mkkt¯k Lkk{Lkk Ìkk˜ [{o k„ Mkt˜¯Lk
ƒkä{f ºsLk fu ºsLk- khÌkk ¯kk kLkku ´rÌkÁktƒ Au. fkuE ‘fi¬ıÌk yk rLkfi{Lkku ºt¯k fhu Ìkku Mk{ksLkk hkuªk yLku ÀtzLkku ºku¯k ÁkLku Au.
¯kkfif- knf¯kÌk Mkk{krsf rLkfi{ku
{kiræf MkkrnÌfiLke ´MÌkwrÌk Mk{fiu ¯kkfif- knfkuyu ´Mkt¯k ´{k˝u fux˜kf
Mkk{krsf rLkfi{ku kk§ k kzu Au. {u§k{kt ¯k kÌkkt ¯kkurXfikLkkt ¯keÌkkuLkku r ªkfi
Mkk{krsf nkufi Au. yk k ¯keÌkkuLkku W u~fi Mkk{qrnf ykLktÀ {u§ kLkku nkufi Au. yk⁄ke yuf ¯kkfifLkwt ¯keÌk fk keLku ÁkeÚu ¯kkfif Lk k ¯keÌkLkku ykhtº fhe ˛fu Au.
flfikhu rÀ k§eLkk k ¯k kÌkk yhu˜kLkku r ªkfi ƒkä{f nkufi Au. ©kuÌkk-À˛ofMknºk¯ke ƒkä{f ©ÿk⁄ke ´ºkr Ìk nkufi Au. yk k Mk{fiu ÁkeÚu knf-¯kkfif Lk k yhu˜kLkku ykhtº fhu Ìkku yk¯k§Lkk yhu˜k{kt yk Ìkkt Àu e-Àu ÌkkLkwt ¯kkih n˝kfi Au yLku Ìku{Lkwt y k{kLk ⁄kkfi Au yu {kLk k{kt yk Au. yk⁄ke ÁkeÚu
¯kkfif- knf yk¯k§Lkk yhu˜kLkku ´Mkt¯k fk keLku Lk k yhu˜kLku ¯kkE ˛fÌkku Lk⁄ke. yk{, Mkk{krsf-ƒkä{f k o-´Mkt¯kku ´{k˝u ¯k kÌkkt ¯keÌkku yLku {kiræf MkkrnÌfiLkwt M Y k, r ªkfi ´{k˝u ÌkuLkwt Lkk{fh˝ yLku ÌkuLku Mkt˜¯Lk k„ Ìk⁄kk Lk]Ìfi kht khk{kt rLkfiÌk ⁄kfiu˜wt nkufi Au. yk⁄ke ÌkuLkwt M Y k Mk{sÌkk yLku r ªkfi ´{k˝u ¯keofh˝ fhÌkkt Mk{fiu Mk{ksLku yrº´uÌk Mkk{krsf-ƒkä{f ÁkkÁkÌkku ÊfikLk{kt hkæ e ÚuEyu.
ykrÀ kMke Mk{ks¯kÌk M⁄kk kLkk
ykrÀ kMke Mk{ks r ˛u yLfi Mk{kÚu{kt ˝e Ákƒe ¯kuhMk{Úu ´ Ìkuo Au. su ¯kuhMk{Úu Ìkw˜LkkLkk ækuxk {k kÀtzku⁄ke WÀTº e Au. fkuE k˝ Mk{ksLku ÌkuLkk ºki¯kkur˜f yLku yirÌknkrMkf MktÀºo{kt Mk{flfik r Lkk kkuÌkkLkk Mk{ksLkkt S Lk{q’fiku⁄ke Ìkw˜Lkk fheLku yƒoMktMf]Ìk-yMktMf]Ìk y⁄k k yƒor frMkÌk-yr frMkÌk Mk{ks Lkn™ fne ˛fkfi. su Mk{ks{kt sL{Lkk, r knLkk yLku {]ÌfiwLkk MktMfkh-
r rƒ ´[r˜Ìk nkufi, ºki¯kkur˜f kfiko h˝Lku yLkwfq§ hneLku su ÚrÌkyu kkuÌkkLkk
‘fi¬ıÌk-S LkLku ÌkuLkk Mk{ksS Lk{kt ‘fi ¬M⁄kÌk ¯kkuX‘fiwt nkufi, ÌkuLkk {kxu kht khkyku r frMkÌk fhe nkufi, S Lk{q’fiku Lk¨e ffikO nkufi ÌkuLku yMktMf]Ìk y⁄k k yƒoMktMf]Ìk Lkn™ fne ˛fkfi. (yk yt¯kuLke [[ko nMkw fikrøkfu k˝ ˜kufr „kr økkLk kwMÌkfLkk ´fh˝-1{kt fhe Au.) ´Ìfiuf Mk{ks kkuÌkkLkk ºki¯kkur˜f-yirÌknkrMkf krh´u˚fi{kt kkuÌkkLke heÌku Mk«fi, MktMf]Ìk yLku r frMkÌk nkufi Au. ÌkuLke Ìkw˜Lkk MknS Lk yLku {kLk Ìkk kÀe ¯kw˝ku⁄ke fh e ÚuEyu.
W•kh ¯kwshkÌkLkk ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ks r ˛u r [kheyu Ìkku k˝ su Mk{ks sL{⁄ke ˜ELku {]Ìfiw MkwƒeLke Mkk{krsf yLku ƒkä{f ´ ]r•kyku yufÁkeÚLkk Mknfiku¯k yLku Mknºkr¯kÌkk{kt fhÌkku nkufi, r ƒ k ÜeLku kkuÌkkLkk {q§ krÌkLkk uh ÁkeÚu krÌk ˜k kLke yLkw{rÌk yk kÌkku nkufi, r ˛uªk ¯kkih yk k k {kxu ÜeLku {nk{k¯keo ƒkä{f yLkwckLk{kt ¯kwhwLkk M⁄kkLk kh M⁄kkr kÌk fhÌkku nkufi, Mktfx Mk{fiu ¯kku kLkk Mk«fikuLkwt h˚k˝ fhÌkku nkufi, rh¸ ‘fi¬ıÌkLkwt MkL{kLk fhÌkku nkufi, ykä⁄kf yMk{kLkÌkk Lk nkufi, {]Ìk kq oÚuLku k˝ kqflfi {kLkÌkku nkufi yu k {kLk Ìkk kÀe-
Mk{kLkÌkk kÀe Mk{ksLku yk k˝u yMktMf]Ìk y⁄k k yr frMkÌk Mk{ks Lkn™ fne ˛feyu. khtÌkw ifi¬ıÌkf ˜˚k˝ku k§ku yLfi Mk{ks yk Mknºk¯ke yLku Mknºku¯ke ykrÀ kMke Mk{ksLkk {kLk Ìkk kÀe ¯kw˝ku{kt⁄ke ˝wt-Ákƒwt ˛eæe ˛fu yu{ Au.
Mk{kLkÌkk kÀe {nk{k¯keo S LkÀ˛oLk
ºe˜Mk{ksLke {kiræf kht khk r ªku r [kheyu Ìkku k˝ ëhkÏ{-MkeÌk{kLke
khÌkkí yLku ëºe˜kuLkwt ºkh⁄kí{kt ÜeLkkt {wœfi k˝ M Y kñ kw ke, kw k ƒq- kÌLke yLku {kÌkk r Lkk Ƙ¯k-ºuÀ yLku r Lkk Mkk{krsf-ƒkä{f Ìk⁄kk hksfefi MÌkh-ºuÀ Mk{kLk yrƒfkh ´k Ìk fhu Au. yux˜wt s Lkn™, ÀkMke su kt Mkk{kLfi Üe- kk kku k˝ hkÚ y⁄k k hk˝eLkk ‘fi¬ıÌkÌ ⁄ke ´ºkr Ìk Lk⁄ke. yn™ k , ræMkfku˜e, kLkh su kt ´f]rÌk-Ìk• ku k˝ ºkE-{k{k su k Mkk{krsf MktÁktƒku M⁄kkr kÌk fhu Au. yn™ {kLk yLku ´f]rÌk-s¯kÌk yufMk{kLk {kLk efi ºqr{ kh r [hu Au. ÌkuLkwt {wœfi fkh˝ ºe˜Mk{ksLkwt Mk{kLkÌkk kÀe-Mk{Ìkk kÀe {nk{k¯keo S LkÀ˛oLk Au su À˛oLk yLfi Mk{ksLkk ifi¬ıÌkf MkkrnÌfi{kt Àw˜oº Au.
6. ykrÀ kMke r Ô·r¸¯kÌk( ’zo-‘fiq) M⁄kkkLkk r Ô·r¸⁄ke r [kheyu Ìkku k˝ suLkk ykƒkhu yk S Lk xıfiwt Au Ìku k]⁄ eLku ÌktÀwhMÌk hkæ kLkwt økkLk ykrÀ kMke kkMk Au. k]⁄ e, ´f]rÌk yLku Mk{ks ‘fi¬ıÌk⁄ke ©uc Au yu S LkÀ˛oLk ykrÀ kMkeLkwt Au. kr˘{Lke S LkherÌk yLku
S LkÀ˛oLk yLkwMkkh S Lk h[ k k§kt Ìk• kuñ k]⁄ e, s§, y¬¯Lk, kfiw yLku
ykfk˛Lkk rLk{o{ Lkk˛Lku s r fkMkLkwt Lkk{ yk k k{kt yk e hÃkwt Au. yk k
S Lk-r kÌkf MktÚu¯kku{kt k]⁄ e-´f]rÌkLkwt h˚k˝ fhÌkwt, yk ~fifÌkk yLkwMkkh s
fwÀhÌke Mk˙kuÌkkuLkwt W kfiku¯k fhÌkwt, Mkk{krsf-ykä⁄kf MÌkh-ºuÀ r LkkLkwt Mk{Ìkk kÀe
ykrÀ kMke Mk{ks-S Lk s ifi¬ıÌkf r kÌkf {q’fiku⁄ke uhkfiu˜k r ÔLku if¬’ kf
S LkherÌk yk ke ˛f˛u. ifi¬ıÌkf W kºku¯k kÀ⁄ke kMÌk {kLk ÚÌk ykrÀ kMke kht krhÌk r „køkkLk-S LkherÌk-S LkÀ˛oLkLkku yk©fi ˜ELku kkuÌkkLkk Lk k
ºk kne Mk{ksLkwt rLk{ko˝ fhe ˛f˛u. yÌfikhu Ìkku VıÌk S LkÀkrfiLke ykrÀ kMke
Mk«fiÌkk s r ÔLkwt yuf {k k ykÔkMkLk Au. ˜kufMkt{Ìk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi˛kÜLke h[Lkk
ëykrÀ kMke ˜kufí kkuÌkkLke r r˛¸ ºqr{ yLku kfiko h˝{kt ºku¯k u˜k S LkLkk yLkwº kuLkk ykƒkhu, Mk{ksM ef]Ìk LkerÌk-rLkfi{kuLke {fikoÀk{kt hneLku
kkuÌkkLke ˜kufr „k (Vkuf˜kuh)-˜kufMkkrnÌfiLkwt ˛kÜ h[u Au. su ˛kÜ {kiræf yLku krh äÌkÌk nkufi Au. ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi S LkLke Mk{¯k˙ÌkkLkwt MkkrnÌfi Au. ÌkuLkk fuLˇ{kt fu § Mk{r¸ Au. yk⁄ke ˛kÜ ë˜kufí{kt ykuÌk´kuÌk Au. suLkku W’˜uæ yk knu˜kt k˝ ffikuo†Au.
yks Mkwƒe ˛kÜ ‘fi¬ıÌk y⁄k k ifi¬ıÌkf Mkt´Àkfi Ókhk h[ k{kt yk‘fiwt Au. khtÌkw, ˜kuf kkuÌku ˛kÜLkku h[rfiÌkk nkufi Au. yk⁄ke yk k˝u ˜kufMk{tÌk ˛kÜLku ´k⁄kr{fÌkk yk keLku yk¯k§ ƒ ÚuEyu. Ìfikhu s yk k˝u fkuE k˝ ´Àu˛Lkk ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLku Mk{S ˛feyu, yÊfifiLk fhe ˛fey yLku ÌkuLkkt ˜kufr „k˜kufMkkrnÌfiLkkt ˜˚k˝-M Y k-rMkÿkLÌk rLkfiÌk fhe ˛feyu. yk ·r¸fku˝Lku ˜˚fi{kt hkæeLku W•kh ¯kwshkÌkLkk ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksLkk MktÀºo{kt ëykrÀ kMke ˜kufr „k˛kM kí h[ kLkku {khku yk ´k⁄kr{f ´fiÌLk Au. ykrÀ kMke ë˜kufí Mk Mk{k u˛e Au. yk⁄ke ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi Mktr&˜¸ nkufi Au. yk MkkrnÌfi ¯keÌk, Mkt¯keÌk, Lk]Ìfi, Lkkx‚, f⁄kk, yLkwckLk yLku r rƒ-r ƒkLk Mkt˜¯Lk nkufi Au. Ìku ˜kufS LkLke hMkkÌ{f yLkwºqrÌk Au. ÌkuLkwt r &˜uªk˝ fh k⁄ke hMk-MkkIÀfio eæhkE Úfi Au. k]⁄k¨h˝⁄ke ÌkuLku Mk{S Lk⁄ke ˛fÌkk yLku hMkkM kÀ k˝ Lk⁄ke fhe ˛fÌkk. ÌkuLkku W’˜uæ yk knu˜kt k˝ ffikuoAu.
kr˘{Lkk ˜kufr „kr Àkuyu r frMkÌk fhu˜e {kurxV (f⁄kk- xf), Mxkuhe-
xkR k (f⁄kkÆÁkÁk), Mxkuhe-MkkRf˜ (f⁄kk[¢) ¯kuhu r &˜uªk˝- k]⁄k¨h˝Lke
kÿrÌkyku ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi˛kÜLke h[Lkk{kt ækMk W kfiku¯ke ⁄kÌke Lk⁄ke.
ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke ´Ìfiuf r ƒkLku yufÁkeÚ Mkk⁄ku yktÌkhMktÁktƒ
nkufi Au yLku ˜kuf Ókhk MktfiwıÌk Y ku hsq ⁄kkfi Au. yk⁄ke yk ·r¸fku˝Lku ˜˚fi{kt
hkæeLku Ìku{Lkk Mk{ks-S LkLkk MktÀºo{kt M Y k-rMkÿkLÌk¯kÌk [[ko fheLku ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜLke h[Lkk fh k{kt yk e Au.
rºLLk M Yk-rMkÿkLÌk¯kÌk M⁄kkkLkk
ºki¯kkur˜f kfiko h˝ yLku Mk{ks-S LkLke rºLLkÌkkLku fkh˝u Ìku{kt⁄ke WÀTºqÌk ¯kkfif-f⁄kk k[fLkk {kLkMk{kt ¬M⁄kÌk MkkIÀfioÁkkuƒ, [rh kku, ¯keÌk, Mkt¯keÌk, Lkkx‚, ˜kuff⁄kk, kwhkf⁄kk, ˜kufkœfikLk ¯kuhu ˜kufMkkrnÌfiLkk ´fkhkuLkkt M Y krMkÿkLÌkku yLku Mkkƒkh˝efh˝{kt k˝ rºLLkÌkkLkkt À˛oLk ⁄kkfi Au. suLke r ˛À [[ko yk kwMÌkf{kt fhe Au.
5. ¯kkfif-f⁄kf¯kÌk MkiÿktrÌkf M⁄kkkLkk
´r˛¸ MkkrnÌfiLkku ifi¬ıÌkf Mksof kkuÌkkLke yLkwºqrÌkyku{kt⁄ke f˜kf]rÌk
Mksuo Au. f]rÌkLkk MksoLk kAe Ìku{kt yk Ìkkt kk kku-[rh kkuLku ºq˜e Úfi Au. Mk{fk˜eLk
S Lk Mkk⁄ku ÌkuLkku yLkwÁktƒ Lk⁄ke hnuÌkku. flfikhu ykrÀ kMke knf ¯kkfif-f⁄kk k[f kkuÌkkLke {kiræf f]rÌk kht khk{kt⁄ke ´k Ìk fhu Au yLku {kLkMk{kt ¬M⁄kh fhu Au. yk
´k[eLk {kiræf kht khk ÌkuLkk Mkk{krsf-ƒkä{f MktÀºo Mkk⁄ku r[•k{kt ˜ELku S Au. ¯kkfif-f⁄kk k[fLkku [rh kku- kk kku Mkk⁄kuLkku MktÁktƒ S Lk kfiOÌk hnu Au. ÌkuLkk {kxu yk kt Ài e [rh kku MkS {kLk ku su kt nkufi Au. knf ¯kkfif-f⁄kf yk kt
ƒkä{f [rh kkuLkk Àw:æ⁄ke Àw:æe yLku Mkwæ⁄ke Mkwæe ⁄kkfi Au. Ìku{Lkk S Lk{kt rxÌk fhw˝ xLkkyku⁄ke knf ¯kkfif k˝ Àw:æe ⁄kkfi Au. yk⁄ke …Ìkw[¢ yLkwMkkh yk Ìkk ykrÀ kMke Mk{ksLkk ƒkä{f-Mkk{krsf k o-´Mkt¯k rMk kfi ¯kkfif yk f]rÌk ¯kkÌkku Lk⁄ke. k o-´Mkt¯kLkk kÌkk h˝{kt Mknkfif hkr¯kfikykuLkk Mknfiku¯k⁄ke ÌkuLkk r[•k{kt ¬M⁄kÌk f]rÌk Mk{ksLkk yrº´uÌk y⁄ko{k {kiræf f˜kÌ{f M Y k ƒkh˝ fhu Au. suLke r ¯kÌku [[ko ´fh˝-11{kt fhe Au. Mkkƒkh˝efh˝¯kÌk MkiÿktrÌkf M⁄kkkLkk ˝e æÌku ºe˜ {kiræf ˜kufkœfikLkku{kt yk Ìkkt Àu -Àu eykuLkkt [rh kku Mkk⁄ku knf-¯kkfif yLku ©kuÌkkykuLkwt yux˜e nÀ Mkwƒe ÌkkÀkÌBfi Mkƒkfi Au fu Ìkuu M fit su Ìku Àu e-Àu Ìkk ÁkLke Úfi Au yLku ÌkuLkk Àun{kt MktÁktrƒÌk Àu e-Àu ÌkkLkku ºk ´¯kxu Au. yk⁄ke yufXk ⁄kfiu˜k ˜kufMk{wÀkfiLku yk˛e koÀ k˝ yk ku Au. suLke Wk˜¬Áƒyku ñ MkiÿktrÌkf
r
¯kÌku [[ko ´fh˝-11{kt fhe Au.
Mkt¯keÌkLkkt k„ku¯kÌk MkiÿktrÌkf M⁄kk kLkk
ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ks{kt ˜kuf k„ Mkt¯keÌk {k˝ kLke ºkirÌkf [es-
MÌkw Lk⁄ke. ¯kkfif Mkkƒw {kxu ÌktÁkqh Sr Ìk Àu su ku nkufi Au. yk⁄ke k o-
´Mkt¯k{kt W k¬M⁄kÌk ©kuÌkkykuLke ykÌkwhÌkkLkku yLkwº fheLku ¯kkfif M⁄kkLkf kkMku
Úfi Au. Ìku r [khu Au fu ÌktÁkqh MkqÌkku Au. yk⁄ke M⁄kkLkf⁄ke WXk Ìkkt knu˜kt Mkkƒw
ÌktÁkqhLku s¯kkz kLkku {Lk{kt {t k Ákku˜u Au. MkqÌku˜k ÌktÁkqhLku s¯kkz kLkk y khkƒ{kt
˚k{k fik[u Au. yk kAe ÌktÁkqhLku Lk{Lk fheLku, {Lkk k {kxu ÌkuLkwt ¯kkih yLku
{rn{k fhÌkku {t k Ákku˜u Au. ´Mkt¯k kqhku ⁄kfik kAe f]ÌkøkÌkk ‘fiıÌk fh k {kxu
ÌktÁkqh kwLk: M⁄kkLkfu M⁄kk ke ©eV§ [Zk Au.
Mkt˛kuƒLk kÿrÌkyku
Lk] t˛˛kM ku yLku Mk{ks˛kM ku {kLk yLku ÌkuLkk Mk{ksLkk yLkwªkt¯ku
˜kufr „k(Vkuf˜kuh)-˜kufMkkrnÌfiLkk iøkkrLkf y«fikMkLkku ykhtº ffikuo. Ìku{kt knu˜wt
Lkk{ [k’Mko nkuxoLk fq˜u (1864-1929)Lkwt Au. Ìku˝u Mk{ksLkk MkÌfi yLku fi⁄kk⁄koLku
Mk{s kLkku ´fiÌLk ffikuo yLku Mkk{krsf ºk LkkLkwt iøkkrLkf r u[Lk ffiwO su ˜kufS LkLkku ykƒkh†Au.5
Mk{ks˛kM k Ókhk ´M⁄kkr kÌk Mkt˛kuƒLk kÿrÌkyku{kt ´⁄k{ [h˝ rLkhe˚k˝, Ákeswt [h˝ Mkk˚kkÌfkh yLku keswt [h˝ MknS Lk Au. Lk] t˛˛kM k yLku
Mk{ks˛kM kLke yk kÿrÌkykuLkku W kfiku¯k ykhtº{kt ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLkk
Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk-y«fikMk yLku rMkÿkLÌkku Ákktƒ k{kt k˝ fh k{kt yk‘fiku. rLkhe˚k˝ kÿrÌk
ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkwt Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk fh nkufi Ìkku ykhtº{kt rLkfiÌk fhu˜k ykrÀ kMke ´Àu˛Lkwt rLkhe˚k˝ fh kzu Au. yk⁄ke ykhtºu Mkt˛kuƒf Mkk{u r ªk{ ºki¯kkur˜f ºq k]¸Lkku Mkk{Lkku fh ku kzu Au. ykrÀ kMke ¯kk{ ºki¯kkur˜f krh¬M⁄krÌk ´{k˝u zwt¯khkuLke Ìk§uxeyku yLku æuÌkhku{kt y˜¯k y˜¯k hku{kt r furLˇÌk heÌku kkt[⁄ke MkkÌk rf˜ku{exhLkk r MÌkkh{kt r MÌkhu˜wt nkufi Au. yk⁄ke kÀfik kk fheLku yLkuf nu§kt-ækÀhkt-LkÀeyku-zwt¯khku yku§t¯ke rLkfiÌk M⁄k§u knkU[ kzu Au. ªkoLkk …Ìkw[¢ ´{k˝u yk Ìkk Mkk{krsf-ƒkä{f WÌMk ku{kt Mknºk¯ke ⁄kE rLkhe˚k˝ fhe Mkk{krsf-ƒkä{f r rƒ-r ƒkLkku-yLkwckLkk yLku ÌkuLku Mkt˜¯Lk ftXkht khk Ú˝ e kzu Au Ìk⁄kk M⁄kkrLkf ºkªkk-Ákku˜e ykÌ{MkkÌkT fh e kzu Au.
Mkk˚kkÌfkh yLku MknS LkkÿrÌk
Mkk˚kkÌfkhLkku y⁄ko Au ‘fi¬ıÌk¯kÌk Mkt kfo fheLku ˜kufMkkrnÌfiLke {krnÌke {u§ e. flfikhu yuf ‘fi¬ıÌk ÁkeS yÚ˝e ‘fi¬ıÌkLku {§u Au Ìfikhu khM kh yLkuf ´&Lkku Ú¯ku Au. yLkuf ´rÌkr¢fikyku ⁄kkfi Au. ÌkuLkku ´ºk Mkt˛kuƒLk kh kzu Au. ykrÀ kMke Mk{ks{kt ¯kfiu˜ku Mkt˛kuƒf yLkuf ˜kufkuLkuñykÁkk˜- ]ÿ M ke- kwhwªkku, ºq k-º¯kÌk-Mkkƒw, ¯kkfifku-LkÌkofku, Mk{ksLkk yk¯ku kLkkuLku {§u Au. Úu Ìku kkuÌkkLkk
Mk{ksLkkt œfik˜ku, ˜˝ku, {kLfiÌkkyku, kq o¯k˙nku, k˚k kkÌkku fu ºk kÌ{f yk¯k˙nku{kt
VMkkfiu˜ku hnu˛u Ìkku ÌkuLkwt rLkhe˚k˝, {krnÌke yƒqhkt hnu˛u. yk⁄ke ÌkuLkwt Mkt˛kuƒLk kqhwt ⁄kE ˛f˛u Lkn™. Mkk{k k˚ku Mkt˛kuƒf Mkeƒku {§e, ÌkuLkku r ÔkMk Mkt kkÀLk ffiko r Lkk Mkt˛kuƒLkLke ´&Lkku•khe kÿrÌkyu ´&Lkku kqA k ˜k¯ku Ìkku ÌkuLkk r[•k{kt yLkuf
´&Lkku Ú¯ku Au, ëfw˝ nU ?í ërf{ yk ku nU ?í ëhkÕLkw (Mkhfkhe) {kÏLk e nU ?í yk k Ú¯ku˜k ´&ôku⁄ke ÌkuLkk {LkLku Mk{kƒkLk ⁄kÌkwt Lk⁄ke yLku ÌkuLkk ”ÀfiLkkt Ókh æq˜Ìkkt Lk⁄ke. ytÌku ˛tfk¯k˙MÌk Ìku nk⁄k ætæuhe Qºk ⁄kE Úfi Au. yk k MktÚu¯kku{kt nÚhku kt¬ıÌk{kt knfLkk {kLkMk{k ‘fik ku˜k ˜kuf{nkfk‘fiLku Ê rLk{wrˇÌk fh yu yLkuf rÀ Mkku, {rnLkk yLku ƒw ˜kuf{nkfk‘fiku
´k Ìk fh kt nkufi Ìkku ªkkuo Mkwƒe ˛kherhf-{kLkrMkf kzfkhku Õe˜eLku, MknS Lk S eLku fh kLke yk ˜kuffik kk nkufi Au. yk {kxu Mkt˛kuƒfLke ˜kufMkkrnÌfi ´k Ìk fh kLke ˜¯kLk, ºkªkkLke Ú˝fkhe, Mk”ÀfiÌkk, rºLLk MktMf]rÌk-Mk{ks Mkk⁄ku ykuÌk´kuÌk ⁄k kLke ˚k{Ìkk ¯kuhu ¯kw˝kuLke yk ~fifÌkk nkufi Au. Ìkku s Ìku kkuÌkkLkku nuÌkw rMkÿ fhe ˛fu†Au.
˜kufr „kr Àku-˜kufMkkrnÌfir Àkuyu Mkt˛kuƒLk- kÿrÌkykuLkku ykhtº ¯kXLk (Structure) yLku Y k-ykfkh (Form)Lke ·r¸⁄ke ffikuo. yk{kt Mkt˛kuƒf ˚ku k{kt sELku {krnÌke-Mkk{¯k˙e (zuxk) yufXe fhu Au. yk kAe Ìku yk Mkk{¯k˙e ‘fi ¬M⁄kÌk ¯keofh˝ Ókhk khe˚k˝, Ìkw˜Lkk yLku r &˜uªk˝⁄ke fiku¯fi ÁkLkk Au. ytÌku krh˝k{ fkZe kÀku-rMkÿkLÌkkuLke M⁄kk kLkk fhu Au su r økkLkLkwt ˜˚fi Au. yk k˝ [h˝ku{kt ˛kuƒ-Mkt˛kuƒLk kqhwt ⁄kkfi Au. knu˜wt [h˝ knu˜kt su s Au : {krnÌkeLkwt rLkhe˚k˝, Mkk˚kkÌfkh y⁄k k MknS Lk Ókhk yufXwt fh wt. keswt [h˝- kÀkuLke f’ kLkk yLku rMkÿkLÌkkuLke M⁄kk kLkk k˝ Mkk{kLfi Au. ˜kuff⁄kkLkw ¯kXLk yLku ykfkh-Y kLkwt r &˜uªk˝-r u[Lk yk Mkt˛kuƒLk kÿrÌkLkwt {wœfi ´ÀkLk Au. yk ¯kXLk kÀe (Structural) y⁄k k ykfkh kÀe-Y k kÀe (Formal or Morphological) ·r¸fku˝ Au.6
ykfkh⁄ke yk k˝ku nuÌkw Y k y⁄k k ¯kXLk Mkk⁄ku Au, su{kt ˜kufr „k-
˜kufMkkrnÌfi ´MÌkwÌk fh k{kt yk Au. su{ fu, ˜kuf¯keÌk yuf ykfkh Au yLku
˜kuff⁄kk ÁkeÚu. Lk]Ìfi keÚu yLku MkVuÀ Mkk{kLkk Àk˝k⁄ke ˜k˜ fk kz kh hr[Ìk ykf]rÌkyku k§wt ºe˜kuLkk {nk{k¯keo kkx(ƒq§kLkku kkx)Lkwt {tz§ [ku⁄kku ykfkh. fkuE k˝ ˛kM kefi yÊfifiLk {kxu ykfkhLku Lkfkhe Lk ˛fkfi. fkh˝ fu ykLkku
´ºk ÌkuLkk fkfio kh k˝ kze ˛fu Au. {n• kq˝o Ìk• Au ëfkfioí. y⁄kkoÌkT fkuE ykfkh ˛wt fhu Au? ffik ´ºk Lku WÌ kLLk fh k y⁄k k ffik W u~fiLke rMkrÿ {kxu Ìku fk{{kt ˜k k{kt yk e hÃkwt Au yu {n• Lkwt Au.
yuf ykfkh ë¯keÌkíLku ˜Eyu. ¯keÌk (˜kuf¯keÌk) y˜¯k y˜¯k y Mkhku kh y˜¯k y˜¯k ´ºk ku yLku W u~fiku {kxu fk{{kt ˜k k{kt yk Au. ºe˜kuLkk n¯k yLku Ìkkt{˝kt ({kLkÌkk-Ákƒk) Mk{fiu ¯k kÌkkt Àu -Àu eykuLkkt ¯keÌkku ‘fi¬ıÌk¯kÌk heÌku {kLku˜e {kLkÌkkLkk ºk¯k Y ku ¯kk k{kt yk Au. ÌkuLkku W u~fi Áke{kh {k˝Mk fu k˛wLkwt Àw:æ Àqh fh k Àu e-Àu ÌkkLku æw˛ fh kLkku nkufi Au. yk s Àu -Àu eykuLkkt ¯keÌkku Àu hktLkk {trÀh{kt {qäÌkyku M⁄kk k kLkk ´Mkt¯ku ¯kk k{kt yk Au Ìfikhu ÌkuLkku ykfkh yLku W u~fi ÁkÀ˜kE Úfi Au. Àu hktLkku hkÌkes¯kku kqhk ¯kku kLkku WÌMk nkufi Au yLku hkÌk-rÀ Mk [k˜u Au. Ìku{kt kqhk ¯kku kLkk ˜kufMk{qnLke
Àu -Àu eyku W khLke ykM⁄kk Úuzkfiu˜e nkufi Au. yk⁄ke yk ¯keÌkku Àe ykfkh
ƒkh˝ fhu Au. flfikhu ƒk{˝kt fu n¯k ifi¬ıÌkf fu LkkLkk Mk{qnLke ykM⁄kk Mkk⁄ku Úuzkfiu˜kt nkufi Au. yk⁄ke ˜ ykfkh ƒkh˝ fhu Au.
yk ¬M⁄krÌk Lk]ÌfiLke k˝ Au. Lk]ÌfiLkku ´fkh yuf nku k AÌkkt ´Mkt¯k ´{k˝u W u~fi ÁkÀ˜kÌkkt Lk]ÌfiLkwt Y k fu ykfkh k˝ ÁkÀ˜kfi Au.
Lk]ÌfiLkku ´fkh yuf nku k AÌkkt Àu hktLkk hkÌkes¯kk Mk{fiu ¯k kÌkkt Àu eÀu ÌkkLkkt Lk]Ìfi¯keÌkku ƒkä{f nku k⁄ke ¯ktºeh Y k ƒkh˝ fhu Au. yk kt Lk]Ìfi¯keÌkku yƒqhkt {wfkfi fu Â[u⁄ke fk keLku Ákeswt ¯keÌk ykhtºkfi Ìkku su-Ìku Àu e-Àu ÌkkLkwt y k{kLk ¯k˝kfi Au Ìku⁄ke Ìku{Lkwt ¯kkih n˝kfi Au. yk⁄ke yk kt ƒ{ko©fie Lk]Ìfi¯keÌkku yƒqhkt {wfkÌkkt Lk⁄ke fu Â[u⁄ke fk ke k˝ ˛fkÌkkt Lk⁄ke. yk⁄ke yk kt ƒkä{f Lk]Ìfi-¯keÌkku Àe ykfkh ƒkh˝ fhu Au. flfikhu {u§k fu ˜¯Lk Mk{fiu ¯k kÌkkt Mkk{krsf Lk]Ìfi¯keÌkku ykLktÀ {kxu nkufi Au. ¯keÌkkuLkku r ªkfi ´˝fiLkku nkufi Au. yk kt ¯kkurXfik-¯kkuX˝(´u{e-´ur{fk)Lkkt ¯keÌkku Â[u yƒqhkt {qfeLku fu fk keLku ÁkeÚt Lfikhkt Lk]Ìfi¯keÌkku ¯kkE ˛fkfi Au. yk⁄ke Lk]ÌfiLkku ´fkh yuf nku k AÌkkt ykfkhY k{kt ˜ nkufi Au. W u~fi y˜¯k nku k⁄ke ykfkh, ´ºk yLku fkfio k˝ rºLLk nkufi Au. ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi{kt Y k-ykfkh {kLku˜wt kwhk˝wt Ìk• Au. khtÌkw
r økkLk kkuÌkkLke r &˜uªk˝Lke ´r¢fik{kt yk¯k§ ƒe ¯kfiwt Au fu su⁄ke ykfkh
{ktnuLkk y fi ku, yt¯kkuLkwt fu Ìk• kuLkwt {n• ˝wt Ákƒwt ƒe ¯kfiwt Au. ˜kufr „kr Àku yk y fi kuLku ë{kurxVí - xf fu rnLÀe{kt ëyrº´kfií fn Au. ykfkhLkwt r &˜uªk˝ ˜kufr „k˛kM k-˜kufMkkrnÌfi˛kM k {kxu yux˜wt W kfiku¯ke rMkÿ ⁄kfiwt Au fu yLkuf {qƒoLfi ˜kufr „kr Àkuyu {kurxVLku üzk˝⁄ke Mk{s kLkk ´fiÌLkku ffiko Au. ykX ykX ¯k˙t⁄kku{kt {kurxVLkk fku˛, r ÔºhLkkt ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLkku ykƒkh ÁkLkk eLku Ìkifikh fh k{kt yk‘fik Au. ¯kwshkÌke ˜kufMkkrnÌfi{kt nMkw fikrøkfLkwt {kurxV r ªkuLkwt fk{ r ˛uªk LkkUƒLkefi Au. ykfkhLkk r &˜uªk˝⁄ke r u[Lk yk¯k§ Êfiwt Au yLku ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLkwt yÊfifiLk kkuÌkkLkk ˜˚fi ÌkhV yk¯k§ ƒe hÃkwt Au.
kr˘{Lke Mkt˛kuƒLkkÿrÌkyku
˜kufMkkrnÌfiLkk yuf ´fkh ˜kuff⁄kkLkk ˜kufÌkk¬• f y«fikMk⁄ke Mkt˛kuƒLk-
kÿrÌkykuLkku r fkMk ⁄kfiku Au.
zkÏ. nhÓkhe˜k˜ ˛{ko ˜kuf kÌkkor økkLk(yÊfikfi-16){kt yk Mkt˛kuƒLkkÿrÌkykuLku kkt[ ¯kkuo{kt nU[u Au:
knu˜e r &˜uªk˝´ƒkLk Analytic kÿrÌk Au. yk kÿrÌk{kt ˜kuff⁄kkLkk f⁄kk xf-{kurxV, (f⁄kk xf ´Ìfiuf f⁄kkLkku yu ku ˜ wÌk{ yt˛ Au suLkk⁄ke f⁄kkLke
R{khÌk [˝kfi Au) f⁄kkÆÁkÁk-Mxkuhe xkR k (ÆÁkÁk M fit kq˝o heÌku f⁄kk Au, {wœfi {k§æwt Au), ´fkh ¯kuhu r &˜uªk˝⁄ke ´k Ìk ⁄kkfi Au. yk Mkt˛kuƒLk kÿrÌk ´{k˝u xkR kLkkt ˜˚k˝kuLkwt yÊfifiLk fh wt, ˜kuff⁄kkykuLku Ìku{Lkkt ˜˚k˝ku ´{k˝u ¯keofh˝ yLku ytÌku ÌkuLkwt krh˝k{ fkZ ñ yk ÌkuLkkt {n• Lkkt [h˝ Au.
ÁkeS kÿrÌk ¯kXLk-StructureLku {n• yk ku Au. yu˜uLk ÀtrzMk ˜kuff⁄kkLke kkuÌkkLke yk Mkt˛kuƒLk kÿrÌkLku ¯kXLk kÀe Structural method fnu Au. ÌkuLkk LkkLkk LkkLkk y fi ku{kt r &˜uªk˝ fhu Au, suLku Ìku Motifemes fnu Au. ÌkuLke khM kh Ìkw˜Lkk{kt ëxkR kí ´k Ìk ⁄kkfi Au, su{Lku Ìk ¯kXLkkÌ{f xkR k Structural typologyLkwt Lkk{ yk ku Au. yk⁄ke ÀtrzMk y fi kuLkk khM khLkk MktÁktƒ{kt ÌkuLkk krh˝k{Lku {n• yk ku Au. su{ fu ëyuf MkMk˜wt nÌkwt.í keS Mkt˛kuƒLk kÿrÌk Y k kÀe Morphological Au, suLkk Mkt˛kuƒf hr˛fiLk ˜kufr „kr À ‘˜krÀ{eh ´ku k Au. ´ku k knu˜k r [khf Au su{˝u ˜kuff⁄kkyku {kxu Y k kÀe rMkÿktÌkLkku ´fiku¯k ffikuo. Ìku{˝u khef⁄kkykuLku ÌkuLkk y fi ku{kt r ºkrsÌk fhe, y fi kuLkk khM kh MktÁktƒLku M k¸ ffikuo, yLku ytÌk{kt y fi kuLku Mkt kq˝o f⁄kkLkk ı˜u h{kt M⁄kkLk, {n• ¯kuhuLkwt r u[Lk ffiwO. ÌkuLku y fi kuLkwt
Lkk{ fkfio - Function hkœfiwt, fkh˝ fu yk y fi ku f⁄kk {kxu #x-[qLkkLke su{
rLkrª¢fi Lk⁄ke, khtÌkw Mkr¢fi Au, fkfio fhu Au.
´ku k {kLku Au fu ˜kuff⁄kkLkk y fi ku LkkxfLkkt kk kku su k Au su ˜kuff⁄kkLkk
{t[ kh kkuÌk kkuÌkkLkku hku˜ fhu Au, kk k ºs Au. yk Mkt˛kuƒLk kÿrÌkLku
M efkheLku Mkt˛kuƒf ˜kuff⁄kk{kt ÌkuLkwt fkfio fh k k§k y fi kuLke ˛kuƒ, Ìkw˜Lkk
yLku r u[Lk fhu Au. fkfioLkwt yÊfifiLk ÌkuLkwt {wœfi ˜˚fi Au.
´ku ku r ÔLke Mk{¯k˙ ˜kuff⁄kkykuLku 31 fkfikuo Functions, yLku 150
Ìk• ku-elements{kt nUÂfiwt Au, suLkk⁄ke Mkt xLk yLku MktfikusLkLkk ëY kíLkku ykr ºko
⁄kkfi Au. Y k-Morph - s {n• kq˝o nkufi Au, Y k {kxu yLkuf Mkq kku, r ƒkLkku
FormulaeLke f’ kLkk fh k{kt yk e Au.
[ku⁄ke Mkt˛kuƒLk kÿrÌk ´fkfio kÀe - Functional Au. yk kÿrÌk fkfio-
Y k-FunctionsLkwt r u[Lk fhu Au. Ìku ˜kuff⁄kk{kt ´fk˛Lkkt fuLˇ-ÆÁkÀw-Focus
˛kuƒu Au flfikt⁄ke f⁄kkLkkt yLkuf Mkq kku {§u Au. yk Mkt˛kuƒLk kÿrÌkLkk Mkt˛kuƒf rh[kzo yu{. zkÏMkoLk Au. yk Mkt˛kuƒLk kÿrÌkLke Mkki⁄ke {kuxe r ˛uªkÌkk yu A fu Ìku VıÌk f⁄kkÌ{f
˜kufMkkrnÌfi Mkwƒe s Mker{Ìk Lk⁄ke hnuÌke. Úu yk fuLˇ-ÆÁkÀwykuLku ⁄kkuzkt ƒw r ˛À
ÁkLkk k{kt yk Ìkku ÌkuLkk⁄ke ˜kufr „kLkk kqhk ˚ku kLku yÊfifiLkLkku r ªkfi ÁkLkk e ˛fkfi.
˜kuff⁄kkLkk fuLˇÆÁkÀwyku ´{k˝u {n• Lke ÁkkÁkÌkku (1) ˜kuff⁄kkLkwt rLkª kkÀLk (˜kufS Lk su WÌ kLLk fhu Au Ìku) (2) MkktMf]rÌkf MktfuÌk (3) W u~fiLke W k˜¬Áƒyku (4) ´fkfio yLku (5) r &˜uªk˝
yk W khktÌk yk k˝u yk ´{k˝u ˜kuf¯keÌk, ˜kufLk]Ìfi, heÌk-rh ks, WÌMk ¯kuhuLkk r ªkfi{kt ´&Lk kqAe ˛feyu. WÀknh˝M Y k fkuE ˜kuf¯keÌk
˜kufS LkLkwt rLkª kkÀLk fu WÌ kkÀLk Au ÌkuLkwt M Y k yLku ˜˚k˝ku ? ÌkuLkku f˜kÌ{f ´ºk ? Ìku ¯keÌk ˛wt fhu Au? knu˜wt fuLˇÆÁkÀw.
Ákeswt fuLˇÆÁkÀw : Ìku ffikt MktMf]rÌk, Mk{ks, t˛ yLku kht khk{kt WÌ kLLk
⁄kfiwt†? Ìku{kt ffiwt S Lk{q’fi rLkrnÌk Au ?
keswt fuLˇÆÁkÀw : fku˝ ¯kkE hÃkwt Au ? ˛wt ¯kkE hÃkwt Au ? fkuLkk {kxu ¯kkE hÃkwt Au?
[ku⁄kwt fuLˇÆÁkÀw : yk ˜kuf¯keÌk fux˜wt kwhk˝wt Au ? ˛k {kxu yLku fu e heÌku
Sr Ìk Au ? ffik W u~fikuLke kqäÌk fhu Au ?
kkt[{wt fuLˇÆÁkÀw : ˜kuf¯keÌkLkk ºkirÌkf, ºki¯kkur˜f, {Lkku iøkkrLkf yLku
Mkk{krsf krh u˛Lkwt yÊfifiLk yLku ˜kuf¯keÌkLkku MktÁktƒ.
W kh su Mkt˛kuƒLk kÿrÌkykuLke [[ko fhe Au, ÌkuLkku ykƒkh nÌkku Mkt˚ku k{kt: (f) ˜kufLkku ˜kufr „kLkk iøkkrLkf M Y k ´ÌfiuLkku ·r¸fku˝ (æ) Lk] t˛r økkLk yLku Mk{ks˛kM kefi (¯k) Y k ( ) ¯kXLk ([) xkR k ([) fuLˇÆÁkÀw y⁄k k VkufMk.7 ˜kuf kÌkko-r økkLk{kt nhÓkhe˜k˜ ˛{ko kkt[{e ˜kuf-Ìkk¬• f y⁄k k ˜kufr „kLkk ·r¸fku˝Lke kÿrÌkLke [[ko fhu Au. yk kÿrÌkLke r ˛uªkÌkk yu Au fu yk k˝u kqhk yÊfifiLk{kt f⁄kkLke Mk{¯k˙Ìkk fu Mkt kq˝oÌkkLku yu k y fi ku{kt y˜¯k Lk⁄ke fhÌkk su VheLku Úuz k {w~fu˜ nkufi. ˜kuff⁄kk fkuE k˝ f˜kÌ{f MksoLkLke su{ Mk kO¯k Mkt kq˝o nkufi Au. Ìku y fi kuLku Úuz k-Ìkkuz k⁄ke ykr ºqoÌk Lk⁄ke ⁄kÌke, khtÌkw Ìku Mkt kq˝o heÌku Mksof {kLk ´rÌkºk{kt⁄ke ´¯kx ⁄kkfi Au. yLkuf krh ÌkoLkku y⁄k k yLkufr ƒ r fkMk kAe k˝ Mkt kq˝o ÁkLke hnu Au. fkh˝ fu Ìku ë˜kuf{kLkMkLke {q§ ºk LkkLku s yrº‘fiıÌk fhu Au. r &˜uªk˝ Ókhk {q§ ºk LkkLku ætrzÌk fh e
Lk Wr[Ìk Au, Lk Mktº Au. su{ ƒkhkLku ˜nuhku{kt nU[e Lk⁄ke ˛fkÌke Ìku{ ˜kuff⁄kkLku k˝ r ºk¯kku{kt nU[e Lk⁄ke ˛fkÌke.
˜uæf yk kÿrÌkLkkt kkt[ [h˝ ¯k˝k Au : (1) f⁄kk Y kLkwt rLkƒkoh˝ yLku rLkY k˝ (2) kk k yLku [rh k (3) xLkk r fkMk-¢{ (4) r˛æhÆÁkÀw yLku (5) kqäÌk yLku krh˝rÌk.
Lk] t˛r økkLk yLku Mk{ks˛kM k ˝k Ákƒk ´Mkt¯ku {Lkkur økkLkLke kÿrÌkLkku k˝ W kfiku¯k fhu Au. yk kÿrÌkyku⁄ke ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLkk ÁkkÃk ı˜u hLkk r ªkfi{kt Ú˝fkhe {§e Úfi. khtÌkw, ÌkuLkwt MkS yLku ´k˝ kLk Ìk• Ìkku ˜kufS Lk Au. su yk Ákƒe Mkt˛kuƒLk kÿrÌkyku⁄ke kfz{kt yk Ìk Lk⁄ke. su⁄ke {q§ M Y ku {k˝e ˛fkÌkwt Lk⁄ke. yk Ákƒe Mkt˛kuƒLk kÿrÌkyku yuf k˚kefi Au, fkh˝ fu yk{kt⁄ke fkuE k˝ yu e kÿrÌk Lk⁄ke su ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLkk kqhk ˚ku kLku yk he ˜E ˛fu. fux˜ef Mkt˛kuƒLk kÿrÌkyku Ìkku ˜kuff⁄kk Mkwƒe s Mker{Ìk Au. ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLkk Mk{¯k˙ r MÌkkhñf⁄kkÌ{f, f˜kÌ{f yLku ´⁄kkÌ{f ÁkƒkLku kkuÌkk{kt Mk{k Ìke yuf k˝ Mkt˛kuƒLk kÿrÌk nS Mkwƒe yk ˚ku k{kt ˛kuƒkE Lk⁄ke. knu˜kt yk k˝u yk e yuf ˛kM kefi kÿrÌk ˛kuƒ e ÚuEyu su Ákƒk M⁄kkLku Mk{kLk Y k{kt fk{{kt ˜k e ˛fkfi, yLk Ìfikhu ˛kM k fu r økkLkLkk ytrÌk{ [h˝, ‘fikœfik yLku rMkÿkLÌk Mkwƒe knkU[e ˛feyu.
˛kM kefi Mkt˛kuƒLk{kt Mkk{kLfi heÌku yk ´{k˝u [h˝ nkufi Au :
1. {krnÌkeLkku Mkt[fi yLku [fiLk. 2. ¯keofh˝ 3. r &˜uªk˝ 4.
r u[Lk, ‘fikœfik yLku M⁄kk kLkk.
ykrÀ kMke MktMf]rÌk fu fkuE k˝ MktMf]rÌkLkku ykƒkh r økkLk⁄ke W kh ykLktÀ Au. yk s Mk]r¸Lkwt Ákes Au, {LkLkwt {q§ yLku økkLkLkku Mk˙kuÌk Au. ÌkuLkk⁄ke ´k˝e WÌ kLLk ⁄kkfi Au (|¢Íº¢Á› Ö¢ ãºÔ), Ìku{kt S Au yLku Ìku{kt Mk{kE Úfi Au. M ke- kwhwªkLkwt M Y k s ëhMkí Au (⁄Ñ¢Ô ±Ò Ñ:). hMkLkk yºk {kt MksoLk Lk Mktº u.
Mk]r¸ hMkLkwt ‘fiıÌk Y k Au. hMk s ykLktÀ Au. ykLktÀ MksoLkLkwt Ákes Au.8
LkerÌk-ƒ{o-À˛oLk, f˜k-r økkLk yLku Mkk{krsfÌkk yk Ákƒwt ˜kufS Lk{kt ytfwrhÌk ⁄kkfi Au, ˜kuf{kLkMk{kt k’˜r Ìk yLku kw¬ª kÌk ⁄kkfi Au, yLku ˜kufMktMf]rÌk{kt V§u†Au.
MktMf]rÌk sz, rLkSo rLkrƒ Lk⁄ke. Ìku yuf fkfio, r¢fik, ‘fik kkh (Function) Au su yLkuf ykfkhku{kt-M Y kku{kt ´¯kx ⁄kkfi Au. fkuE MktMf]rÌkLkwt fkfikoÌ{f, Mkr¢fi-Functional M Y k ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi Au. ˜kuf{kLkMkLke Mkk{kLfi Ìk]r Ìk yksu k˝ kwhk˝k ykfkhku{kt s {§u Au. yk⁄ke ˜kuf¯keÌk, ˜kuff⁄kk ¯kuhuLkkt ykfkh M Y k kkuÌkk{kt Mkwhr˚kÌk Au.
{wœfi Wk˜¬Áƒyku
˜kufMkt{Ìk ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜLke {wœfi W k˜¬Áƒyku yk ´{k˝u Au :
ï ºr ªfi{kt r˛˚k˝Lkkt WÂ[ r Ôr „k˜fiku (fkϘus-fiwrLk äMkxe){kt
ëykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜí y«fikMkLkk r ªkfi Ìkhefu Àkæ˜ fh k{kt yk ˛u Ìkku ykrÀ kMke Mk{ks r ªku yuf Lk k økkLkLke rÀ˛k æq˜˛u.
ï Mkt˛kuƒfkuLku ykrÀ kMke MktMf]rÌk-Mk{ks-MkkrnÌfiLku {q§ Y ku Mk{s k{kt yLku yÊfifiLk fh k{kt MknkfiÌkk {§˛u.
ï Ìko{kLk r˛˚k˝ ´˝k˜e{kt kkuÌkkLkwt ˜kufMkkrnÌfi˛kÜ Àkæ˜ ⁄k k⁄ke y˚khøkkLk ´k Ìk fhu˜k ykrÀ kMke ykÌ{¯kkih -y¬M{Ìkk ´k Ìk fh˛u. yk ˛kÜLkk yÊfifiLk⁄ke ÚrÌk-ÚrÌk Â[u ºk kÌ{f yufÌkk M⁄k kk˛u.
ï ˜kuf Mkt{Ìk ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ ºkhÌkefi ˜kufr „k˛kÜLku kq˝oÌkk ´k Ìk fh k{kt Mknkfif ⁄k˛u.
˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLkk M YkkuLkku S Lk Mkk⁄kuLkku yLkwÁktƒ :
ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ks{kt ´[r˜Ìk ˜kuf¯keÌk, ˜kuff⁄kk, ˜kuf{nkfk‘fi, ˜kufkœfikLk RÌfikrÀ ˜kufMkkrnÌfi yLku ˜kufMkt¯keÌk, ˜kufLk]Ìfi, ˜kufLkkxTfi ¯kuhu yktr¯kf ˜kuff§kyku VıÌk rsøkkMkkLke Ìk]r¸ fh kLkwt y⁄k k f⁄kk-© ˝ y⁄k k
Lk]ÌfiLkku ykLktÀ ´k Ìk fh kLkwt MkkƒLk s Lk⁄ke, khtÌkw Mk{ksLkk {n• Lkk ‘fi nkhkuLku r¢fik˛e˜ fh kLkwt ˛¬ıÌk˛k§e {kÊfi{ Au. Mk{ksLke kMÌkr fÌkk Mkt˜¯Lk yk {kiræf kht khkLkku WÌMk , yLkwckLk yLku ykM⁄kk Mkk⁄ku rLkc MktÁktƒ Au. yk⁄ke yk {kiræf kht khk krh kh yLku Mk{ks Â[u yufÌkk M⁄kk ku Au. yk heÌku {kiræf kht khkLkku {n• Lkku W u~fi ´[r˜Ìk S Lk-´˝k˜eLkwt Mk{⁄koLk, Mkt ƒoLk yLku Mkth˚k˝†Au.
yk {kiræf kht khk Ìku{Lkk {kxu {k k f˜k Lk⁄ke, S Lkk{]Ìk Au. S Lk hMkkfi˝ Au!*
Mkt˼o
1. ˜kufr „kr økkLk, zkÏ. nMkw fikrøkf, k]. 11, ´fk˛f: fiwrLk äMkxe ¯k˙t⁄krLk{ko˝ Ákkuzo, ¯kwshkÌk hkflfi, y{Àk kÀ, ´⁄k{ yk ]r•k : 2001
2. }¢«G߸ - 2000 •¢{ÈÁ›‹U H¢Ô‹U ‹UË –„ô¢›, Ö –Ì‹U¢‡¢, –Î. 83, ⁄¢±º ›¢ô }¢„¢Ôyѱ ÑÁ}¢Áº Áœ¢H¢Ñ–È⁄, ¿ú¢ËÑx¢…G
3. ºe˜e MkkrnÌfi : yuf yÊfifiLk, nMkw fikrøkf, k].11 ¯kwsohe xŸkfiÁk˜ VkWLzu˛Lk, ytÁkkS, ´⁄k{ yk ]r•k : 2009
4. ƒw r ¯kÌk {kxu swyku ˜kufr „kr økkLk, zkÏ. nMkw fikrøkf, k].6-7
5. H¢Ô‹U±¢º¢¸-Á±ø¢¢›, «¢Ú. „⁄m¢⁄Ë H¢H ‡¢}¢¢¸, –Î. 263, ©ú¢⁄ –̌ԇ¢ Á„ãŒË ÑÊSÉ¢›, H ›™, –ÌÉ}¢ ÑÊS‹U⁄ᢠ: 1990
6. ªÖ›: –Î. 269
7. ªÖ›: –Î. 273-274
8. ªÖ›: –Î. 90-91
* ë˜kufíMkt{Ìk ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ, zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜, ´fh˝-15 yn™ ´fh˝4 Ìkhefu Mk§t¯kMkq kÌkk Ú§ k ˜u k{kt yk‘fiwt Au.
[5]
Mkt˛kuƒfLkk S Lk yLku fkfio r ˛u ˜ækfiu˜k yLkuf
y«fikMk-˜uæku{kt⁄ke fux˜kf ˜uæku
1. ë˜kufMkkrnÌfi⁄ke ˜kufr „k˛kÜ º˝eLke fik kkí Lkk⁄kk˜k˜ ¯kkurn˜
r´fi r{ k º¯k kLkÀkMk kxu˜,
MktÌkkuLke sfi nku...
S LkLke MktÊfik Z§e [qfe Au. ˛heh ÌkuLkk Mk{fi ´{k˝u yLkuf r ˚ku kku
Lkkæe hnu˜ Au AÌkkt {ktÃk˜ku fiw kLk ´Ák§ ÁkLkeLku ]ÿk M⁄kkLku ÀkÀ yk kÌkku Lk⁄ke. Ù{hLkk ykX{k ÀkfifkLkk ytÌku Áku ¯k˙t⁄kku ´fkr˛Ìk fhe ¯kwshkÌke ˜kufMkkrnÌfi yLku ºe˜ ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLku yk {kU uhe r{hkÌk y ko˝ fhe Úfi yu Mkk{kLfi xLkk Lk⁄ke. yk ÁkLLku ¯k˙t⁄kku yksu {§e ¯kfik Au.
ër{ k Ìkwt S Ìkku hnusu... ˜æÌkku hnuusu...í
1. ëºe˜e ykrÀ kMke {kiræf ¯keÌkf⁄kk-f⁄kk¯keÌkkuí (´fk. ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯kh, E.Mk. 2022)
2. ë˜kufMkt{Ìk ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜí (´fk. ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯kh, E.Mk. 2022).
yk ÁkLLku ¯k˙t⁄kku r{ kLkk Àk y ˜kufLkk⁄kuo {kuf’fik Au, khtÌkw yk ¯k˙t⁄kkuLke Mk{e˚kk fu r u[Lk ˜æ kLkk nuÌkw⁄ke Lkn™ khtÌkw yk Mk{fiu yLku kt[Lkºk Lk ffiko kAe su M ktÀLkku Ú¯fikt Ìku ˜æeLku {kuf˜k Awt.
º¯k kLkÀkMk ! yk r ˛k§ ÀwrLkfik{kt, MkkrnÌfis¯kÌk{kt yk k˝e yku§æ
˛wt? yk k˝u Ìkku ƒhÌkeLkkt Akuhwt, ytÌku ƒhÌke{kt s Mk{k kLkkt. MkkÁkhfktXk rs’˜kLkk
Æn{ÌkLk¯kh Ìkk˜wfkLkk Ú{§k ¯kk{u Ìkk. 19-11-1943Lkk hkus r kÌkk fwÁkuhÀkMk
Lku {kÌkk {uLkkÁknuLkLke fqæu yk ku sL{ ˜eƒku. æuzqÌk krh khLkwt MktÌkkLk nku k AÌkkt
ƒhÌke æuz kLku ÁkÀ˜u r „k {u§ k yuf kAe yuf Mkku kkLkku Mkh fhÌkkt ¯kqshkÌk r „k keX ñ y{Àk kÀ{kt ¯kfik Lku S LkLkku k⁄k ÁkÀ˜kfiku. E.Mk. 1984{kt ëºe˜ku{kt ¯k kÌkk yhu˜kí kh yu{.rV˜. fhe, E.Mk. 1990{kt æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLke
´k¯kirÌknkrMkf MktMf]rÌkyku kh keyu[.ze. ⁄kfik. yk ÁkLLku r ªkfikuyu ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksLkk ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt˛kuƒf ÌkhefuLkkt Ókh æku˜e yk kuAu.
MktÌkku Mk{ks⁄ke ºk¯ke k˜kfiLk ⁄kfik Lk⁄ke, MktMkkhe ÁkLkeLku, krh khLke ykä⁄kf s kÁkÀkhe rLkºk eLku Ìku{˝u kkuÌkkLke MktÌkMkkƒLkk Akuze Lk nÌke. yk ku æuzÁk˙ÒkLke nkEMfq˜{kt r˛˚kf hne r „k⁄keoyku{kt r „kLkkt ñ MktMfkhLkkt Ákes hku kÌkk hÃkk ÌkuLke Mkk⁄ku s MktMkkh {ktzeLku ÌkuLkku ‘fi nkh k˝ ÁkhkÁkh rLkºk‘fiku. khtÌkw yk{kt Ìk{u ıfiktfi Xuhkfik Lk⁄ke. Ìk{khku {ktÃk˜ku Ìkku W•kh ¯kwshkÌk{kt yk u˜k yh ’˜e knkze ´Àu˛{kt MkÌkk ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ks{kt º{Ìkku hnu Au. yk º˙{˝fik kk s Ìk{khe S Lkfik kk ÁkLke Úfi Au. yk S Lkfik kk Ìk{Lku ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk y«fikMke, Mkt˛kuƒf yLku Mkt kkÀf-˜uæf ÁkLkk e Úfi Au. yk kLke yk Mkt˛kuƒLkfik kk E.Mk. 1984⁄ke 2002 kqhkt yZkh ªko (ºkE! Ìk k k˝ Ákkh ªkoLkwt nkufi Au, yk Ìkku ÀkuZwt Ìk k) [k˜u Au. yk Mk{fi{kt Mk{¯k˙ MkkÁkhfktXkLkk ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksLkk Mkk{krsf, ƒkä{f, MkwæÀ, Àw:æÀ ´Mkt¯kku{kt yuf krh khLkk MkÀMfi ÁkLke Mknºk¯ke hÃkk Aku Lku Ìfikhu Ìk{u kxu˜ økkrÌkMk{ks eMkheLku ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ks{kt kqhu kqhk x˜kE [qıfik nÌkk.
MktÌkMkkrnÌfi, ˜kufMkkrnÌfiLkk yuf Mkt˛kuƒf Ìkhefu {khku Lk{˙ {Ìk ´¯kx fhwt Awt fu su Mk{ksLkwt Ìk{khu MkkrnÌfi Mkt˛kurƒÌk fh nkufi Ìkku su Ìku Mk{ks Mkk⁄ku Ìk{khu º§e s kzu Au. yk Ìk{khwt º§ r{©˝ Lkn™ k˝ MktfikusLk ÁkLke s ÚuEyu. Mk{hMkÌkk Ú¯ku Au Ìfikhu su Ìku Mk{ksLkk ˜kufMkkrnÌfi, MktÌkMkkrnÌfiLkk nkÀoLku Ìk{u kk{e ˛fku Aku. yuf {Ìk yu ku k˝ Au fu Mkt˛kuƒf yu s Mk{ksLkku nkufi Ìkku Ìku{Lkk MkkrnÌfiLkk ´k˝Ìk• Lku {u§ e, ´¯kx fhe ˛fu Au. khtÌkw Ìku{kt yuf ºfi yu k˝ hÃkku
Au fu Ìku Mk{ksLkk MkkrnÌfiLke {fikoÀkyku kfze ˛fÌkk Lk⁄ke yux˜u ÌkxM⁄kÌkk fu§ u˜ku Mkt˛kuƒf nku ku ÚuEyu. yk ykrÀ kMke Mk{ks yksu r˛r˚kÌk ⁄kfiku Au Lku Ìfikhu ˝kt krh ÌkoLkku yk e [qıfikt Au Ìkku º¯k kLkÀkMkLkwt x˜kE s kLkwt Mk u§kLkwt nÌkwt. Mkt˛kuƒf su Mk{ksLkwt Mkt˛kuƒLk fh k Úfi Ìfikhu kkuÌkkLkk WÂ[ ˝o-økkrÌkLkk yn{TLku ˜ELku Úfi Lku Mkk{uLkk Mk{ks ÌkhV y˝¯k{ku fu {kLkrMkf ykºzAux yLkwº
fu Ìku{Lke ¯kheÁke, hnLk-MknLk, k˝e- ÌkoLk ÌkhV Mkq¯k hkæu Ìkku {krnÌkeÀkÌkk yu
ºk Lku kk{e sÌkku nkufi Au Ìfikhu {krnÌke yk k˛u Ìku VkuÌkhk su e s yk k˛u, Ìku{Lkk
MkkrnÌfi{kt {k k AÁkArÁkfikt fheLku yk ˛u flfikhu Mkk[k Mkt˛kuƒf Ìkku yu Mk{ks{kt ykuÌk´kuÌk ÁkLke Ìku{Lkk MkkrnÌfiLkkt Mkk[kt {kuÌke ˛kuƒeLku Mk{ksLku y ko˝ fhe s˛u.
Ìku⁄ke Ìkku fnu kfiwt Au :
ëÀ˜Àrhfik{U zqÁkfe ÀuLkk {kuÌke ˜uLkk ¯kkuÌke.í
Õ uh[tÀ {u k˝e kr˝fikLkku Àefhku flfikhu ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt˛kuƒLk {kxu
Lkef§u Au Ìfikhu ´⁄k{ Ìku{Lke økkrÌk, r˛˚k˝Lke kÀ eyku r MkäsÌk fhe {krnÌkeÀkÌkk Mkk⁄ku yux˜k Ákƒk n§e-{§e Úfi Au fu {krnÌkeÀkÌkk Ìku{Lkk MkkrnÌfiLku ˜qtxk e Àu Au. {u k˝eºkE ÁknuLkku Mkk⁄ku hkMkzk h{u, trxfiu À§ k ÁkuMke Úfi, kkÀhLkk kkr§fikLku {k⁄kwt xuf Ìfikhu ˜kufMk{ks{kt kzu˜wt MkkrnÌfi {u§ e ¯kwshkÌkLku y{q˜æ ˜kufMkkrnÌfi yk ke ¯kfik Au. ÁkhkÁkh yk s fkfio º¯k kLkÀkMk yk k fhe hÃkk Aku. ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt˛kuƒf Ìkhefu yk ku ´⁄k{ ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksLke ˜kufÁkku˜e Ìku{Lkk ˜nufk ´{k˝u ˛eæeLku yu Mk{ksLkk ˜kufku Mkk⁄ku kÌkku fhÌkk nkufi Ìfikhu Ú˝u fu Ìk{u yu s Mk{ksLkk nku Ìku s˝kfi Au. yk Ákku˜e W khA’˜e ˛eæ k⁄ke yLk⁄ko ⁄kE Úfi Au. Àk.Ìk. º¯k kLkÀkMku {kuxe Ù{hLke ºe˜ ÜeLku zkune (zkuMke) fÃkwt Ìkku yu r[zkE ¯kE Lku Ákku˜e: ëzkune fU Au Ìkku nwt Ìkkhe kÌLke Awt?í fkh˝ fu kÌLkeLku zkune fnu kfi Au.
Ákku˜e ˛eœfik kAe yk Mk{ks flfikt hnuÌkku nkufi Ìku{Lkk ækuh˜u ( uh) s kLkwt, Ìku{Lke Mkk⁄ku MkæÀ:æLke kÌkku fh kLke yLku Ìku{Lkk Mkkhk{kXk ´Mkt¯kkuyu sELku Mknºk¯ke ⁄k kLkwt. ækMk fheLku Ìku{Lkk ƒkä{f WÌMk ku{kt kqhe ©ÿk Mkk⁄ku Úuzk kLkwt, yk⁄ke ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ks Ìk{Lku kkuÌkkLkk {kLke {k¯k˛ku Ìku {krnÌke yk k˛u.
º¯k kLkÀkMk, yk kLkwt yuf Mkt˛kuƒf Ìkhefu LkkUƒLkefi kkMkwt, Ìk{u yu Mk{ks Mkk⁄ku kkrh krhf LkkÌkku Ákktƒe ˜eƒku nÌkku. su{ f {krnÌkeÀkÌkk nh{kÁknuLk Ìku{Lku Ìk{u ë{kí fne Ákku˜k Ìkk Lku nh{kÁknuLk fnuÌkkt :
ë{kh ({khu) kkt[ Mkifik nU k˝ ÁkÌkk kk ke˜k ni. {kh kk k{ktne kuÀk ⁄kfik nU, yuf ⁄kwt nU Õku {khk ƒh{Lkku Àefhku nU Lkt {kh {Lkt MkÌkLkku Mkifiku nU, Ìkwt flfikhu yk Au Ìfikhu kfihkLku hMkkÀu ˜e˜wt kMk zku˜u Ìku{ {kh ”Àfi zku˜u Au.í
{kÌk]´u{ kkBfik su ku s º¯k kLkÀkMkLku ÁknuLkLkku ´u{ ƒ{oLke {kLku˜e ÁknuLk Mkktf§eÁknuLk Ókhk ´k Ìk ⁄kfiku nÌkku. Mkktf§eÁknuLk h˚kkÁktƒLkLkk rÀ Mku hkæze ÁkktƒÌke Lku ºkE Ìkhefu º¯k kLkÀkMku Ìku{Lkk Àhuf Mkk{krsf ‘fi nkh Ú§‘fik nÌkk. yk
ÁknuLkLku fÏLMkh ⁄kfiwt Ìfikhu ºkE ÌkhefuLke kqhe s kÁkÀkhe rLkºk e nÌke. {hÌkkt knu˜kt Mkktf§eÁknuLk Ákku˜u Au :
ënU kkE, {khk kÕLkkt(ºsLk)Lke MkkÏ khe ⁄kknU fu?í º¯k kLkÀkMku ÌkuLkku s kÁk yk ku˜ku : ënt ykÏ ÁkuLkhe, ⁄kkhe Mkku khe Lkœæk ˜æLke (MkwtÀh) ⁄kknU!í
º¯k kLkÀkMk, yk kLkk {krnÌkeÀkÌkkyku yLku r Àu˛{kt su ºkE-ÁknuLkkuLku ˜kufMktMf]rÌkLkwt rLkÀ˛oLk fh k ˜E sÌkk yk Ákƒk Mkk⁄ku krh khLkku LkkÌkkuñ´u{ ÁktƒkE ¯kfiku, yk ´u{ ´k Ìk ⁄kfiku Ìku Ìk{khk S LkLke {kuxe f{k˝e ÁkLke ¯kE.
˜kufMkkrnÌfi Mkt˛kuƒLkLke fik kkLkk ykhtº{kt º¯k kLkÀkMk, yk ku ykrÀ kMke Ákku˜e ykÌ{MkkÌkT fhe, yk Mk{ks Mkk⁄ku kkrh krhf LkkÌkku ÁkktÊfiku Lku Ìku{Lkk Mkkhk{kXk ´Mkt¯kku{kt Mknºk¯ke ⁄kfik Lku ækMk fheLku Ìku{Lkk ƒ{o´Mkt¯kku{kt ©ÿk Mkk⁄ku ÚuzkELku hÃkk. Àk.Ìk. ƒq§kLkku kkx, fkÏÁkrhfik XkfkuhLke fku§e, Mk{krƒ kqs e, nqhku {ktz ku ¯kuhu{kt ÚuzkELku Ìku{Lkwt MkkrnÌfi Ê rLk{wrˇÌk ffiwO Ìku k Mk{fiu yk Mk{ksLke ƒ{oºk Lkk, kr kÌkkLku Ìk{u rÀ˜⁄ke M efkhe ˛ıfik yu {kuxku ¯kw˝ Mkt˛kuƒfLke MkflsÌkk À˛ko e yk ku Au.
Mkt˛kuƒfu su Mk{ksLkwt ˜kufMkkrnÌfi {u§ Au Ìku Mk{ksLkwt yktÌkhMk• Lku kfz sYhe nkufi Au. {khe yk kÌkLku Áku {w kyku⁄ke Mk{Ú e˛.
ykrÀ kMke ºe˜ Mk{ks{kt Mkkƒw-¯kwhwLkwt {kuxwt {nkÌBfi nkufi Au. ºe˜e Mkkƒw fnu Au: {khku [u˜ku (r˛ªfi) {khk Àefhk⁄ke k˝ yrƒf Au. Àefhku Ìkku {khk kk kLkku! yk {khk ƒh{Lkku Àefhku ! [u˜kLku flfikhu ¯kwhw{t k yk ku, ¯kwhw økkLk Mk{Ú Ìfikhu [u˜kLku [Lk⁄ke Ákktƒu Au fu yk r „k kk k r Lkk fkuELku yk ke˛ Lkn™ yLku kk§ kLkk rLkfi{ku Akuze˛ Lkn™. Ìku kAe Mkkƒw [u˜kLku {t ku˜k ÀqƒLkku r kfik˜ku r k zk Au. ÌkuLkku {t k Au :
ëMk{hwt {kÕe MkkhÀk, Mk{hwt ¯k heLkk ¯kw˝uMkk. ykxu ÁkuXe yhÌkk˜ kkhu.
{kÏt¯kwtyuÌkhknkMkkMk À(˛ÁÀ)MkE(Mkk[k)fheyk˜u. ÕuÌkhk (sux˜k) ÕkÁk (˛ÁÀ-{tk) f˝u rffik ? ¯kkÀe ÁkuXk ¯kkuhæLkk⁄kLku rffik, ¯kwhwfuMkh˝,rkfik˜kfkÕkÁkMku kqh˝nqyk.
ñ ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ, k]. 262
{krnÌkeÀkÌkk ºsLkLkk ¯kkfif Ìku{Lkk k„ ëÌktÁkqhkíLk Àu {kLku Au. yux˜u s ÌkuLku æku§k{kt ˜ELku ÁkuMku Au. ÌkuykuLke {kLfiÌkk Au fu ñ
ëÌktÁkqhku Àu fnu kfi. yuLkk r Lkk ¯k˝ kÌk yLku ˛khÀk Ú¯ku Lkn™. ÌktÁkqhkLkku
Ìkkh k¯ku Ìkku s Àu ”Àfi{kt yk u. ÌktÁkqhkLkk Ìkkh yLku {tShkLkku y ks (LkkÀ) Ìkkh⁄ke Ìkkh {§u Ìkku s khÌkkLkku hMÌkku MkqÕu... ˛ÁÀk s Àu Au. ˛ÁÀku yLku hk¯k {§u Ìfikhu khÌkk Qf˜u, kÚt ( k„ku) Mkk⁄ku Àu Au. yu{Lkk ⁄kfe Àu ”Àfi{kt yk u. kÚtLku fkh˝u s khÌkk Mkk⁄ku [k˜e Lkef§eyu. k„ku⁄ke ˛heh Ú¯ku. W{t¯k(W{æ) yk u.
ñ ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ, k]. 263
MktÌkMkkrnÌfi{kt MktÌkkuyu ˛ÁÀLku MkqhLke MkkƒLkk fne Au. yk ˛ÁÀ Mkk⁄ku MkqhLkkÀ º§u Lku Ìku{kt flfikhu MkwhÌkk yufÌkkh ⁄kkfi ÌkuLku ë˛ÁkÀ MkwhÌk fiku¯kí fnu Au. ykrÀ kMke Mk{ks k˝ ÌkkhLkk ÌktÁkqhkLku k˝ ˜kufLke º¬ıÌk fnu Au.
º¯k kLkÀkMk Ìk{u Mkk{kLfi Mkt˛kuƒf⁄ke yn™ swÀk kzku Aku. Ìk{u {k k {krnÌke yuf k fhLkkhk Lk⁄ke, khtÌkw yk {krnÌkeLkk {q§{kt kzu˜k {h{Lku ˛kuƒe ˛ÁÀM⁄k fhe yk ku˜ Au. yu {n• Lkwt fkfio Au.
yk kLke Mkk⁄ku r{ kÌkk Áktƒk kLkwt fkh˝ yk k fkuE {h{e ˛ÁÀku s rLkr{•k
ÁkLfik nÌkk. ¯kkuƒhk {wfk{u kh{ ykÀh˝efi kq. r sfi˛e˜[tˇMkqrh {nkhksLkk
MkktrLkÊfi{kt siLk y kkMkhk{kt yk k ºe˜ ykrÀ kMke {tz§e ˜k‘fik Lku Ìfikt ƒq§kLkku kkx
ºhkfiku Ìku{kt ÌktÁkqhk W kh kÕLk (ºsLk) MkktºÈfikt Lku Üe- kwhwªkkuLku Mkt¯kk⁄ku Lkk[Ìkkt
Úufikt Ìku{kt {Lku Üe- kwhwªkLke MktfiwıÌk º¬ıÌkLkkt À˛oLk ⁄kfikt suLku y{u {nk kt⁄k{kt y˜æ
flfikuÌk kkxu srÌk-MkÌkeLkku MktfiwıÌk ykhkƒ ⁄kÌkku {kLkeyu Aeyu. yn™ {Lku ´⁄k{ MkÌfi yu Mk{Úfiwt fu {nk kt⁄ke y˜æ flfikuÌk kkx- W kkMkLkk yLku ºe˜ Mk{ks{kt ƒq§kLke
flfikuÌk kkxW kkMkLkk ÌkuLkkt {t kku, r rƒ-r ƒkLk, º¬ıÌk, Üe- kwhwªk, srÌk-MkÌkeLke {Lkkur fkh, kMkLkkhrnÌk º¬ıÌk{kt {Lku y˜æLkkt À˛oLk ⁄kfikt Au.
ëykrÀ kMke ºe˜ku yLku kÀÀr˜ÌkkuLke ¯kw Ìk kkxW kkMkLkk : yuf Ìkw˜LkkÌ{f y«fikMkí Lkk{Lkku ˜uæ ë¯kwshkÌke ˜kufMkkrnÌfiLkku MkktMf]rÌkf iº í Lkk{u ¯k˙t⁄k{kt ´fkr˛Ìk ⁄kE [qıfikuAu.
r{ k, Vhe nwt Ìk{khe kÌk{kt yk Awt. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜, yk ku Mkt˛kuƒLk˚ku k Ìkhefu W•kh ¯kwshkÌk{kt yk u˜k yh ’˜e knkze ´Àu˛{kt hnuÌkk ykrÀ kMke ºe˜ Mk{ksLku kMktÀ fhu˜ Au. yk ´Àu˛{kt º˙{˝ fhe, yæqx ƒehs, MkæÌk krh©{, ˛e˜ yLku rLkªXk⁄ke ˚ku kfkfio fhe ykrÀ kMke ftXM⁄k kht khk{kt kzu˜wt y{q’fi ˜kufMkkrnÌfi 1500 sux˜e ykurzyku fÏMkux{kt Ê rLk{wrˇÌk fhu˜ Au. 50 erzyku fÏMkux{kt ºe˜-MktMf]rÌkLku ytrfÌk fhe yk ku˜ Au. yk fkfio ffiko kAe su Ê rLk{wrˇÌk nÌkwt ÌkuLku r˜r kÁkÿ ffiwO. yuf Mkt˛kuƒf Ìkhefu Ú˝wt Awt fu yk r˜r kÁkÿ fh ºkhu frXLk nkufi Au. yk kAe yk ku ÌkuLkwt
¯keofh˝, r ºk¯kefh˝ yLku ÌkuLku r r ƒ r ªkfikuLku M Y k¯kÌk ¯kkuX eLku 54 ¯k˙t⁄kku (ÆnÀe, yt¯k˙uS yLku ºkhÌkefi ºkªkkyku{kt yLkw kÀ ⁄kfiu˜k y˜¯k) ´fkr˛Ìk fhe yk fik Au. yk ¯k˙t⁄kku{kt ºe˜- ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi Mkt kq˝o ´¯kx fhe yk ku˜ Au. su{kt ºe˜ ´˝fi ˜kuf¯keÌkku, ˜¯Lk¯keÌkku, ƒkä{f ¯keÌkku, Mkk{krsf ¯keÌkku yLku Au’˜u ¯keÌkf⁄kk-f⁄kk¯keÌkku {qfe yk ku˜ Au. yk Mk{ksLku Ìku{Lkkt ˜kuf{nkfk‘fiku Au su{kt : zwt¯khe ºe˜kuLkku ¯kwshktLkku yhu˜ku, ºe˜ ˜kuf{nkfk‘fi : hkXkuh khÌkk, hkÏ{ MkeÌk{kLke khÌkk (ºe˜ehk{kfi˝), ºe˜kuLkwt ºkh⁄k (ºe˜kuLkwt {nkºkhÌk {nkfk‘fi) Ìku kAe ºe˜e ˜kuff⁄kkyku, kwhkf⁄kkyku, ˜kufkœfikLkku, ¯keÌk khÌkkyku, ºe˜e ºsLk khÌkkyku ñ yk{, yk ku ºe˜e ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk À˜ À˜ Ìk kkMke ÌkuLke {nufLku {k k ¯kwshkÌk{kt s Lkn™, khtÌkw ºkhÌkLku r Àu˛e {kLk Mk{ks Mkwƒe knkU[kze Au. ˜kufMkkrnÌfi˚ku kLke yk kLke yk r sfifik kkLku hkflfi, hkªxŸ, yktÌkhhkªxŸefi ˚ku ku fw˜ ykX yÏ kÏzkuo yk keLku kkUæ k{kt yk u˜ Au. yk kLkk Mkt˛kuƒLkfkfio {kxu kkt[
Vu˜kur˛ k {§u˜ Au. ¯kwshkÌkLkk MktÌkMkkrnÌfi, ˜kufMkkrnÌfiLkk y«fikMkeyku yLku ÌksTøk r ÓkLkkuyu yk kLkk r „kÌk kLku ˛ÁÀkuLkk Vq˜zu ƒk ˜ Au Ìku{kt : {fhLÀ À u, nMkw
fikrøkf, s˛ tÌk ˛uæze k§k, r˛heªk kt[k˜, ºku§kºkE kxu˜, Ák§ tÌk ÚLke ¯kuhuLku ºk tÀLkk fh e kzu. yk kLkk Mkt kkrÀÌk ºe˜e ˜kufMkkrnÌfiLkk ¯k˙t⁄kkuLku ykƒkhu yLfi y«fikMkeykuyu ykX sux˜k ¯k˙t⁄kku ˜ækfik Ìku ¯kwshkÌke ˜kufMkkrnÌfi˚ku ku yk kLkwt ´ÀkLk
À˛ko e yk ku Au.
ºkhÌkefi r˛¸MkkrnÌfiLku ´⁄k{ ÌkuLkwt fk‘fi˛kÜ, y˜tfkh˛kÜ h[kfiwt Au yux˜u fu MkkrnÌfi{e{ktMkk Lku ÌkuLkk rMkÿktÌkku zkfik Au. MkkrnÌfiMksoLkLke ´r¢fik, nuÌkw, ´fikusLk, hMk- rMkÿktÌk s˝k Au. MkkrnÌfiLkkt r r ƒ M Y kkuLkwt Áktƒkh˝ ÌkuLkkt ˜˚k˝kuLke Mk{e˚kk À˛ko u˜ Au Lku ÌkuLkk {k kÀtzku ´{k˝u MkkrnÌfif]rÌkLke Mk{e˚kk fh k{kt yk Au. r˛¸ MkkrnÌfiLkwt su MkkrnÌfi˛kÜ Au Ìku ºkhÌkefi ˜kufMkkrnÌfi Lku MktÌkMkkrnÌfiLku ˜k¯kw kkze ˛fk˛u Lkn™.
ëMksoLkkÌ{f MkkrnÌfi ´rÌkºk⁄ke, yLkwº {kt⁄ke sL{u Au. MktÌkMkkrnÌfi yLkwºqrÌk{kt⁄ke, rLkS À˛oLk{kt⁄ke sL{u Au flfikhu ˜kufMkkrnÌfi ˜kufkuLke Mkt kuä{ Au, Ìku{Lkk rs kÌkk S LkLkwt, Mknsºk kuLke ˜kufÁkku˜e{k ⁄kfiu˜e yrº‘fi¬ıÌk Au.í
˜kufMkkrnÌfiLku, MktÌkMkkrnÌfiLku ÌkuLkwt ´⁄k{ ˛kÜ h[kfiwt Lk⁄ke, ÌkuLkk Mkkrn¬Ìfif rMkÿktÌkku zkfik Lk⁄ke Ìku{s MkkrnÌfiLkk {k kÀtz⁄ke {q˜ k s˛ku Ìkku QzÌkk kÌktr¯kfikLku xktf˝e⁄ke ™ƒe [kUxkz k su ⁄k˛u, yk⁄ke Lk Ìkku MkkIÀfio kk{e ˛fk˛u fu hMkkLkwºqrÌk {k˝e ˛fk˛u. yk kÌkLku k˝ ⁄kkuze Mk{s k su e Au.
MktÌkMkkrnÌfi-MktÌk k˝e {q˜ kLkku, {k k kLkku fu [[koLkku r ªkfi Lk⁄ke ÌkuLku
{k k {k˝e ˛fkfi, yLkwº e ˛fkfi Au. ºsLkLkk ÁkkÃk Y kLku {q˜ k⁄ke ºsLkLkk
yktÌkrhf ´Àu˛{kt ´ u˛ ⁄k˛u Lkn™. su{ ºkusLk fh k⁄ke ÌkuLkk M kÀLku {k˝e ˛fkfi Ìku{ yn™ k˝ ºsLk fh kzu Au Lku Ìfikhu s ºeÌkhLke ºqæ ºkt¯ku Au. r˛¸
MkkrnÌfiLkku ˛ÁÀ yrºƒk, ˜˚k˝k Lku ‘fitsLkk ´{k˝u [k˜u Au flfikhu MktÌk k˝eLkku ˛ÁÀ
khk, k~fiLÌke, {Êfi{k yLku iæhe ´{k˝u [k˜u Au. ºsLk{kt {k k ˛ÁÀ Lk⁄ke k˝
ë˛ÁkÀí Au yLku yk ˛ÁkÀ flfikhu MkwhÌkk{kt Úuzkfi Ìfikhu ºsLkfiku¯k rMkÿ ⁄kkfi Au.
Lku Ìfikhu yk kwtLke yku§æ ⁄kkfi Au, LkqhesLk LkshkuLksh rLknk§u Au. suLku yk yLkwºqrÌk
⁄kE Au ÌkuLke k˝eLku ºsLk fnu kfi. ÁkkfeLkkt Ìkku Úuzf˝kt Au. ºsLk k˝e k˝e⁄ke
kh ⁄k kLke k˝e Au. MkÌkT¯kwhw fkuE yu ku ˛ÁÀ Mktº§k Au x ºeÌkh ys k§wt ⁄kE
Úfi Au Lku ºfi, º˙{˝kyku Lkk˛ kk{u Au.
yn™ {Lku ºuh Lkk⁄kLkku yuf ºsLkR˛khku fikÀ yk Au :
ëMkkƒwzktLke k˝e{UMkÀkfi{wæÚ˝e
Ákk kuÁkku˜u u˝ kh k˝e,
{khk nrhsLk, keyku ´u{hMk Ú˝e.í
MkkrnÌfiLkk Lk hMk Au flfikhu MktÌk k˝e{kt Lk ⁄ke khLkku rMkÿ hMk ñ À˛{ku
hMk ke k {§u Au, khtÌkw Ìku ëMkw¯khk nkufi Mkku ºh ºh keyu.í yk hMkLkku M kÀ ˛tfh Ú˝u, ˛wfÀu S Ú˝u, ˙sLke ¯kku keyku Ú˝u Lku LkhMkIfiku ºku¯ke Ú˝u Au.
{khe kÌk ykx˜e s Au fu MktÌkMkkrnÌfiLku ÌkuLkwt fkuE r „k˛kÜ Lk⁄ke, ÌkuLkk rLkr˘Ìk rMkÿktÌkku kq o⁄ke Ákktƒ k{kt yk‘fik Lk⁄ke AÌkkt yksu MktÌkMkkrnÌfiLkk y«fikMkeyku
ÌkuLke ˜k˚kr˝fÌkkyku Ìkkh e ˛ıfik Au. khtÌkw yk {kxu ´⁄k{ MktÌkMkkrnÌfiLkk y«fikMke
⁄k kzu Au, MktÌk k˝eLkwt ˛kuƒLk, {t⁄kLk fh kzu Au, ÌkuLku r˜ræÌk Y k yk ke ¯k˙t⁄kM⁄k ffiko kAe s ÌkuLke M Y k¯kÌk, ÁkkÃkY k, yktÌkhY kLkkt ˜˚k˝kuLke Mk{e˚kk fheLku
MktÌkMkkrnÌfiLkk rMkÿktÌkku À˛ko e MktÌkMkkrnÌfi r „k˛kÜ h[ kLke ¯krÌk ⁄kE Au. yn™⁄ke nwt yux˜k {kxu yxfwt Awt fu {khu {khe kÌk fh kLke Lk⁄ke. {khu Ìkku r{ k º¯k kLkÀkMkLke ˜kufMkkrnÌfi Mkt˛kuƒLkLke fik kk ˜kufr „k˛kÜ º˝e ¯krÌk fE heÌku fhu Au ÌkuLkk R˛khkyku s {qf kLkk Au.
º¯k kLkÀkMkS, yk k ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt˛kuƒLk{kt Õt k˜k Ìkkt knu˜kt ´⁄k{ ÌkuLkku ´Àu˛ kMktÀ fhku Aku, suLku kq ofk§{kt ykLkÌko ´Àu˛ fnu k{kt yk Ìkku nÌkku. W•kh ¯kwshkÌkLkk yh ’˜e knkzLku, ÌkuLkk yh¤fi{kt MkÌkk ºe˜e ykrÀ kMke Mk{ksLku kMktÀ fhe yk k {n• Lkwt Ìkkh˝ yk kku Aku fu yk Mk{ks irÀffiw¯k knu˜ktLke MktMf]rÌk ƒhk Au, yux˜wt s Lkn™ k˝ ´{k˝ yk keLku fnku Aku fu ºkhÌkLkku yk {q§rLk kMke rLkªkkÀ Mk{ks nÌkku.
Mkt˛kuƒfLkk S
yk ºe˜e ykrÀ kMke Mk{ksLkk ftXM⁄k ˜kufMkkrnÌfiLku {u§ k ´⁄k{ Ìku{Lke
˜kufÁkku˜e ykÌ{MkkÌkT fhku Aku, Ìku{Lke Mkk⁄ku kkrh krhf LkkÌkku ÚuzeLku kq˝o r ÔkMk
Mkt kkrÀÌk fheLku Ìk{khe ÚÌkLku s ºe˜ Mk{ks{kt yufY k fhe Lkkæku Aku. Ìku kAe yk ku su ˜kufMkkrnÌfi {Èfiwt ÌkuLku Ê rLk{wrˇÌk, hufkÏrzO¯k, r˜r kÁkÿ Lku ¯k˙t⁄kM⁄k fhe yk fiwt Ìku kAe y⁄kkoÌkT ºe˜ ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk ÌktÌkuÌktÌkLku kk{e ¯kfik kAe s yk k
ëykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜí ÌkhV Èfik Aku Ìku yu{ k˝ s˝k e Úfi Au fu ´⁄k{ ˛kÜ Lku rMkÿktÌk yk ke ˛fkfi Lkn™, ´⁄k{ Ìkku Ìku MkkrnÌfiLke kq˝o yku§æ {u§ ku kAe s ÌkuLkk ˛kÜ ÌkhV §ku. yk ku yk {u§ u˜wt ˜kufMkkrnÌfi flfikhu M Y k¯kÌk r ºk¯kefh˝ fhku Aku Ìfikt s ˜kufr „k˛kÜ h[kÌkwt Úfi Au su{ fu 800 ˜kuf¯keÌkkuLku ÌkuLkk kuxk´fkh ´{k˝u ¯kkuX kt, ¯keÌkf⁄kk yLku f⁄kk¯keÌkLke ºuÀhuæk Ìkkh e yk k e. ykrÀ kMke [kh ˜kuf{nkfk‘fiLku ÌkuLke r r˛¸Ìkk À˛ko e, ˜kuf khÌkk, ˜kufkœfikLk (yuf eMk yk fikt Au), ºe˜e ºsLk khÌkk, ºe˜e kwhkf⁄kk, ˜kufLkkxf- u˛, ˜kufkuÌMk , ƒkä{f yLkwckLk ¯kuhuLku y˜¯k M Ìkt k ˜kufMkkrnÌfiM Y k{kt {qf kt y yk kLkwt ˜kufr „k˛kÜLkwt ´⁄k{ k¯kr⁄kfiwt Au. yk ku MkiÿktrÌkf [[ko k˝ fhe yk ke Au fu ˜kufMkkrnÌfi ˜kufku{kt Mkns ¯k kÌkwt hÃkwt Au. ftXM⁄k kht khkyu t˛ khMkk¯kÌk nuÌkwt hÃkwt Au. Ìku{kt Mk{fiLkk nu˝ Mkk⁄ku ˝wt Aqxe Úfi Au Lku Lk W{uh˝ k˝ ⁄kÌkwt hnu Au. Ákeswt MksoLkkÌ{f MkkrnÌfi, MktÌkMkkrnÌfi ‘fi¬ıÌk¯kÌk f]rÌk nkufi Au. ˜kufMkkrnÌfiLkku ´⁄k{ Mksof fkuE yuf ‘fi¬ıÌk nkuE ˛fu Au, khtÌkw Ìku ‘fi¬ıÌk kkuÌkkLkk Lkk{ Mkk⁄ku yu f]rÌkLku ÚuzÌkku Lk⁄ke, ÌkuLku ˜kufMk{ksLku yä kÌk fhe yk ku Au. kAe ˜kufMk{ks Ìku{kt kkuÌkkLkwt W{uh˝ fhu Au Lku yu f]rÌk ˜kufMk{ksLke ¯k˝kfi Au. yk ˜kuff]rÌk LkÀeLkk ´ knLke su{ nuÌke yLkuf kxLku kk Lk fhÌke hnu Au Ìfikhu ˜kufr „k˛kÜLkk h[rfiÌkkyu yk ÁkkÁkÌk ÊfikLk{kt hkæeLku rMkÿktÌk z k kzu Au, {n• Lke kÌk yux˜e s fu ˜kufMkkrnÌfi S LkLke yætzÌkkLkwt yk˜uæLk fhu Au Ìku{kt ‘fi¬ıÌk Lkn™ Mk{ks, Mk{r¸Lkwt MkkrnÌfi Au Ìku⁄ke ˜kufMkkrnÌfi MksoLkkÌ{f r˛¸MkkrnÌfiLkk ˛kÜ⁄ke y˜¯k hn kLkwt s. ˜kufr „k˛kÜ h[Ìkkt knu˜kt yk k s˝k e [qıfik Aku fu ë˜kufr „k˜kufMkkrnÌfi ˜kufLkk MktMf]rÌk-Mk{ksLkkt S Lk{q’fiku ñ S LkÀ˛oLk{kt⁄ke ykr ºqoÌk ⁄kkfi Au.í Ìku⁄ke ˜kufLkk MktMf]rÌk-Mk{ksLkk MktÀºo{kt ÌkuLkwt ˛kÜ h[k ÚuEyu. yk {kxu y«fikMkeLkk {kLkMk{kt ÌkuLkkt ˜˚k˝-M Y k-rMkÿktÌk M k¸ nku kt ÚuEyu. yk ·r¸fku˝Lku ˜˚fi{kt hkæeLku yk ku W•kh ¯kwshkÌkLkk ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksS LkLkk MktÀºo{kt ë˜kufMkt{Ìkí ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜLke h[Lkk fhe Au. Ìku{kt⁄ke {Lku su s[e ¯kfiwt Ìku ´{k˝u :
ºkhÌkefi ˜kufMkkrnÌfi Ìkku yuf r hkx Y k Au. ÌkuLku Mk{kLk rMkÿktÌkku, ˜˚k˝ku⁄ke
Ákktƒe ˛fkfi Lkn™ Ìku⁄ke Ìkku yn™ su ˜kufMkkrnÌfi Au Ìku ÌkuLkk ´Àu˛r ˛uªkLku, Ìku{kt
MkÌkk {k k ºe˜-ykrÀ kMke Mk{ksLku yLku Ìku{Lkk rs kÌkk S LkLku, MktMf]rÌkLku
ÊfikLk{kt hkæe ˜kufr „k- ˛kÜLke h[Lkk fhe Au. yn™ ˜kufMkkrnÌfi Mkk⁄ku ºe˜
ykrÀ kMkeykuLkwt ˜kufM⁄kk kÌfi, ˜kufr˛’ k, ˜kuff˜k-fMkÁk, ˜kuf{kLfiÌkkyku, ˜kufMkt¯keÌk, ˜kufLkkx‚ yLku Ìku{kt k˝ ƒkä{f yLkwckLk, ÌkuLkkt {t kku, {kLfiÌkkyku
´{k˝u {qfeLku yuf M k¸Ìkk k˝ fhe yk ke Au fu yk ˜kufMkkrnÌfiLku kr˘{efh˝Lkk
rMkÿktÌkku ´{k˝u fu Ìku{Lkkt yk ku˜kt Lkk{ku ´{k˝u {qfe ˛fk˛u Lkn™. yk ˜kufr „k˛kÜ{kt æuzÁk˙Òk ñ ÀktÌkk Ìkk˜wfk{kt …Ìkw[¢ ´{k˝u yk Ìkkt ˜kufM Y kku ëyhu˜kuí, ëºsLkkÕLk khÌkkí, ë Ìkkt{˝ktLkkt ¯keÌkkuí, ën¯kLkkt ¯keÌkkuí yu Lkk{kuLku s M efkhe ÌkuLke
Mk{e˚kkLku rMkÿktÌkku yk ke ˜kufr „k˛kÜ h[e ˛fk˛u. su Ìk{u ffiwO Au.
ÁkeS kÌk, ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ks{kt ë˜kufí yLku ë˛kÜí Áku rºLLk kht khkyku Lk⁄ke. ˜kuf yLku ˛kÜ yufÁkeÚ Mkk⁄ku yktÌkhMktÁktƒ ƒhk Au. yk ˛kÜ ˜kufLkk ykƒkhu h[kfi Au Lku Ìku ˛kÜ ytÌku ˜kuf {kxu s Au. yk ˜kufMkkrnÌfi {kiræf nku k⁄ke krh ÌkoLk kk{Ìkwt hnu Au. Ìku⁄ke yk ku yu{ k˝ ˜œfiwt Au fu ëykrÀ kMke ë˜kufí Mk oMk{k u˛e Au su⁄ke ˛kÜ ˜kuf{kt ytÌkºqoÌk nkufi Au. su ˜kufMkt{Ìk ˛kÜ fnu k{kt yk Au.í
keS kÌk, ykrÀ kMke ˜kufMk{ks Ìku{Lkk rs kÌkk S LkLku ykƒkhu, S LkLkk yLkwº kuLku ykƒkhu, S LkLku yLkwfq§ M fit ˛kÜ h[u Au. yk ˛kÜLku ykrÀ kMke S Lk⁄ke y˜¯k kkze ˛fkfi Ìku{ Lk⁄ke. yk⁄ke ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ ˜kuf[uÌkLkkLkwt Y kktÌkh Au.
[ku⁄ke kÌk, yÌfikh Mkwƒe ˛kÜ yuf ‘fi¬ıÌk y⁄k k ‘fi¬ıÌk kÀe Mkt´Àkfi Ókhk h[ k{kt yk u˜ Au. yn™ ë˜kufí kkuÌku s Ìku{Lkk ˛kÜLkku h[rfiÌkk Au Ìku⁄ke Ìkku yk ˜kufMkt{Ìk ˛kÜ Au. yk MkkrnÌfi {kLk yLku ´f]rÌkLku Úuz kLkwt fk{ fhu Au. {kLk {kLk Â[u ºk kÌ{f yufÌkk M⁄kk ku Au. kkt[{e kÌk, ˜kufMkkrnÌfi{kt su ˜kufr „kyku ´¯kx ⁄kkfi Au Ìku yufÁkeÚ Mkk⁄ku yktÌkhMktÁktƒku ƒhk Au. ˜kufku Ókhk s yu ´MÌkwÌk ⁄kfiu˜ Au yk⁄ke ˜kufr „k yu s ˜kufS Lk Au. Ìku{Lkkt Àu e-Àu Ìkk k˝ Mk{qn{kt hnu Au. Lk ˜kæ Àu eyku fu Àu hktykuLkwt {trÀh ÌkuLkwt Mkq[fAu. yksu ˜kufMkkrnÌfi Mkk{u yuf ´&Lk W k¬M⁄kÌk ⁄kfiku Au fu yk MkkrnÌfi fiw¯kku⁄ke ftXM⁄k yr˜ræÌk hÃkwt Au. Mk{fikLÌkhu krh ÌkoLk kk{Ìkwt hÃkwt Au. yk MkkrnÌfi k˝ ÁkÀ˜kÌkwt hÃkwt Au. ÌkuLku r˜ræÌk ¯k˙t⁄kM⁄k fhe ˜u k⁄ke Ìku ¬M⁄kh yLku ´k[eLk MkkrnÌfi ÁkLke s˛u. Ákeswt yk Mk{ks yksu r˛r˚kÌk ⁄kfiku Au, yh¤fi{kt⁄ke Lk¯kh kMke ÁkLfiku Au,
ykƒwrLkf yLkwfh˝ fheLku Ìku{Lke {q§ MktMf]rÌk, MkkrnÌfi, S Lk{q’fiku, ˜kufr „kyku
ÁkÀ˜kE ¯kfikt Au. ÌkuLku hkufe ˛fkfi Lkn™. fkh˝ fu Ìku{Lku k˝ r økkLkLkk fiw¯k{kt
S Au. ÌkuLku Ìku{Lke {q§ MktMf]rÌk{kt kkAk Úyku Ìku{ fnu k˛u Lkn™. Ìku{s Ìku fiku¯fi k˝ Lk⁄ke. Ìku k Mk{fi-MktÚu¯kku{kt ftXM⁄k ˜kufMkkrnÌfiLku, MktÌkMkkrnÌfiLku ¯k˙t⁄kM⁄k fhe yk kLkkhkyku yk k˝e ºkhÌkefi MktMf]rÌkLku, RrÌknkMkLku, ¯kkih ¯kk⁄kkLku Ú§ e hkæ kLkwt Áknw{q’fi ÀMÌkk uSfh˝ fhe yk k k {kxu yrºLktÀLkLkk yrƒfkhe ⁄kfik Au. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜, yk ku ºe˜-ykrÀ kMke Mk{ksLkk ˜kufMkkrnÌfiLku, Mk{]ÿ MktMfkh khMkkLku, f˜k-fki˛’fiLku, Ìku{Lke MktMf]rÌkLku ˜w Ìk kk{u Ìku kq ftXM⁄k⁄ke ¯k˙t⁄kM⁄k fhe yk ku˜ Au. yk kLke S Lkfik kk ˜kufMkkrnÌfi⁄ke ˜kufr „k˛kÜ Mkwƒe r MÌkhe Au. {khe Ú˝ Lku Mk{s ´{k˝u yLfi ykrÀ kMke Mk{ks Lku ´Àu˛{kt yk ´fkhLkwt fk{ fkuEyu ffiwO Lk⁄ke. yk ku yk ºe˜Mk{ksLk ˜kufMkkrnÌfi, MktMf]rÌkLku ¯kwshkÌk{kt⁄ke ºkhÌk‘fik ke ÁkLkk e r Àu˛Lke ƒhÌke{k ztfku ¯kzk‘fiku Au. yk {kxu r{ k ˜kæ ˜kæ yrºLktÀLk yLku yk kLke yk S Lkfik kk, ˛kuƒfik kk yk¯k§ ƒÌke hnku Ìku e ˛wºuÂAkyku.
(˛ÁÀMk]r¸ : Mk xuBÁkh, 2022)
ëºe˜ ˜kufkuÌMk : ¯kkuhí{kt k˝, yu heÌku, ëºqr{fkí Y ku Ìko{kLk zwt¯khe ºe˜ Mk{ks fu e ´k[eLk ÚrÌk{kt⁄ke QÌkhe yk‘fiku Au, ´k¯kirÌknkrMkf Mk{ksLkk fu k-ffik yt˛ku yksLkk zwt¯khe ºe˜ku{kt nS xfe hÃkkt Au, irÀf fiw¯kLkk yLkuf MktMfkh yLku …rªkykuLkkt Lkk{ku zwt¯khe ºe˜kuLkkt fux˜ktf ƒkä{f-MkktMf]rÌkf yLkwckLkku{kt yLku {t kku{kt fu kt s§ kfikt Au, ºe˜kuLkwt ftXM⁄k MkkrnÌfi Ìku{Lke ƒkä{f-Mkk{krsf S LkherÌkLkwt fu yr ¬ÂALLk yt¯k Au, ´k[eLk ƒkä{f-MkktMf]rÌkf {kLfiÌkkyku yLku ´˝k˜eykuLkwt Ìku{kt ıfikt-fu ´rÌkÆÁkÁk kz‚wt Au ¯kuhuLke krh[fikÌ{f [[ko ⁄kE Au. Ìku kAe ë¯kkuhí (¯kkihe-Wr{fik-r˛ kÌLke) fik ë¯k˝¯kkuhíLkku {nkuÌMk ıfikhu ffikt-ffikt fkh˝Mkh-fku˝ fu e heÌku Qs Au; Ìku{kt ºk¯k ˜u k {kxu fku˝-fkuLku-fE heÌku yk{ k˝ yk ku Au; ¯kkuhLke M⁄kk kLkk yLku kqÚ ˛e heÌku ⁄kkfi Au; ¯kkuhLkkt ëhkÌkes¯kkuí{u§ku-¯keÌkku-Lk]ÌfikuLkwt M Y k fu Au; ¯kkuhLku fu e heÌku §k k{kt yk Au; ¯kkuhLke WÌ kr•k yt¯ku ºe˜ku{kt fu e kwhk-f⁄kk ´[r˜Ìk Au ykrÀ ÁkkÁkÌkku r ˛u r [kh˝k ⁄kE Au. Mk{¯k˙ [[ko-r [kh˝k „kuÌkf-Mkq[f y Ìkh˝-WÀknh˝⁄ke fiwıÌk Au; Ìku⁄ke Ìku hMk§Ìke W khktÌk r ÔMkLkefi ÁkLke Au. Mkt kkÀfu ¯kkuh r ˛uLke yk Ákƒe {krnÌke yLku ¯kkuh Ìk⁄kk ë¯kkurXfikíLkkt ¯keÌkku ffiu ¯kk{⁄ke yLku fkuLke kkMku ıfikhu {u§‘fikt nÌkkt, ÌkuLke k˝ {krnÌke y kkE Au. ytÌk{kt, ¯kkuh r ˛uLkkt ƒkä{fºk fiwıÌk Mk•kh ¯keÌkku yLku ë¯kkurXfikuí r ˛uLkkt ´˝fiºk fiwıÌk keMk ¯keÌkku Ìk⁄kk ë˛ÁÀk⁄koMkqr[í hsq ⁄kfiu˜ Au.
¯keÌkku fk‘fiÌ Lke ·r¸yu ºk¯fiu s ÊfikLk kk k ˜k¯ku Au; khtÌkw ºe˜e ˜kufS Lk yLku
Üe{Lkku ºk -ykÀ˛o-r [kh-yk[khLke Ú˝fkhe {kxu W kfiku¯ke Au.
ëºe˜kuLkk n¯k yLku Ìkkt{˝ktí{kt ¯kwshkÌkLkk æuzÁk˙Òk yLku ÀktÌkk Ìkk˜wfkLkk
Ìku{s kzku˛e hksM⁄kkLkLkk fkuxzk Ìkk˜wfkLkk zwt¯khe ºe˜ku{kt {k˝ufLkk⁄kLkk ën¯kí
(Ákkƒk, {kLkÌkk) yLku ¯k˙k{-Àu e ëÚu¯k{kEíLkkt ë Ìkkt{˝ktí ( ƒk{˝kt) ´Mkt¯ku ¯k kÌkkt Àu -Àu eykuLkkt ƒkä{f ¯keÌkkuLkwt Ìku{s y iƒ-Úh´u{sLfi ´kMktr¯kf ¯keÌkkuLkwt
Mkt kkÀLk ⁄kfiwt Au. {ktÀ¯ke{kt⁄ke Awxfkhku {u§ k {kxu fik MktÌkkLk´kr Ìk {kxu zwt¯khe ºe˜ku ëLkk⁄k Ákk Mkeí Ìkhefu yku§ækÌkk ëMkkuækí ([kuœæk) Àu {k˝ufLkk⁄kLkku ën¯kí hkæu Au. RÂAk kqhe ⁄kfiu Ìkuyku i˛kæ {kMk{kt fkuE hr khu ën¯kí fikusu
Au. Ìku ´Mkt¯ku Ìkuyku ksÌku-¯kksÌku, ¯keÌkku ¯kkÌkkt, ÀktÌkk Ìkk˜wfkLkk {ktfze ¯kk{ kkMku yk u˜ yuf ü[k zwt¯khLke {kuxe ¯kwVk{kt ¬M⁄kÌk, {k˝ufLkk⁄kLkk M⁄kkLkfLke fik kkyu Úfiu Au. yk xLkk ën¯kí fnu kfi Au. ë Ìkkt{˝ktí yux˜u ¯k˙k{Àu e Úu¯k{kELkkt ƒk{˝kt - kqÚy[oLk. ztw¯khe ºe˜Lke ÀefheLkk knu˜k æku§kLkk kw kLkk {k⁄kkLkk k§ r kfihLku ¯kk{ yk u˜ Úu¯k{kELkk M⁄kkLkfu WÌkkh k{kt yk
Au. yu ƒkä{f r rƒLku ë Ìkkt{˝wtí fnu Au. ÌkuLke Ws ˝e Ákk§fLkkt {kÌkk yLku r kÌkk Ìku{s ÁkuWLkk ¯kk{Lkkt Mk¯kkt-MktÁktƒe Ókhk, Ákk§fLke {kÌkkLku ¯kk{, ƒk{ƒq{ kq of ⁄kkfi Au. yk {kt¯kr˜f y Mkh kh ¯k kÌkk ƒkä{f ¯keÌkku Ìku ë Ìkkt{˝ktLkkt ¯keÌkkuí. yk kt ykX ¯keÌkkuLkwt yn™ Mktf˜Lk ⁄kfiwt Au. ÌkuLke Mkk⁄ku ¯k kÌkkt, Úh-´u{Lkkt yLku ÌkflsLfi r hn uÀLkk- uh-ÁkÀ˜ku- khk¢{r ªkfif, fkuE xLkk- kk k-fkfior ˛uªkfuLˇe, A ´Mkt¯k-¯keÌkkuLkwt k˝ Mkt kkÀLk ⁄kfiwt Au. Mkt kkÀfu yk ´kMktr¯kf f⁄kk¯keÌkkuLke ˜k˚kr˝fÌkkyku, Ìku{Lkkt h[rfiÌkk-¯kkfif-¯kkLk kÿrÌk, ¯kkLkLkkt M⁄k§-fk§ ykrÀLkwt r u[Lk yLku yk kt ftXM⁄k ¯keÌkku ´k Ìk fh k {kxuLkk kkuÌkkLkk ˚ku kfkfioLkk yLkwº kuLkwt ÁkfikLk k˝ hsq ffiwO Au, s ˜kufr „kLkk Mkt kkÀfLku {k¯koÀ˛ofY ku ÁkLke hnu Ìku yLku Mkns M ºkr f heÌku hsq ⁄kfiwt nku k⁄ke Ìku{s ºk ºfiwO nku k⁄ke {{oM k˛eo ÁkLfiwt Au. ë krhr˛¸í{kt ë…Ìkw[¢ yLku S Lk[¢Lkk
MktÀºo{kt ëºe˜ ˜kufMkkrnÌfií ˛eªkof Lke[u ºe˜e ˜kuf¯keÌkku ˜kufS Lk W khktÌk
r r ƒ …Ìkwyku Mkk⁄ku fu kt Mktf§kfiu˜kt Au, Ìku À˛ko kfiwt Au. yk{, kw¬MÌkfk{kt r r ƒ r ªkfikuLke f]rÌkykuLkwt Mkt kkÀLk yLku r u[Lk ⁄kfiwt Au. khtÌkw fkuE yuf s r ªkfiLke Mk o¯k˙kne yLku Mk§t¯kMkq ke [[ko-r [kh˝k yn™ ⁄kE Lk⁄ke.
ëºe˜kuLkkt nku§e¯keÌkkuí{kt Mkt kkÀfu ëW•kh ¯kwshkÌkLkk æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfk{kt yLku ÀktÌkk Ìkk˜wfk{kt MkÌkk zwt¯khe ºe˜ ykrÀ kMkeykuLkkt nku§e¯keÌkku Mkt˛kurƒÌk fheLku Mkt kkrÀÌk ffikO Au. ykhtºu ºe˜kuLkk ƒkä{f-Mkk{krsf S Lk{kt nku§eLkwt fu
M⁄kkLk yLku {n• Au, nku§eLkku ë{kuxku WÌMk í ffik rÀ Mk⁄ke fu e heÌku, fkuLkk
Ókhk ykhtºkfi Au, Ìfikhu fu k ´fkhLkk Zku˜ ¯kkzkfi Au, ÌkuLkk Ìkk˜u fku˝ fu kt
Lkk[-¯kkLk fhu Au, nku§e ´¯kxk kLke fu e Ìkifikheyk yLku r rƒ ⁄kkfi Au, fux˜k
rÀ Mku - ˛e heÌku nku§eLke ë §k{˝e uhí ⁄kkfi Au, nku§eLkk WÌMk Àhr{fikLk
fu k ë uní( u˛) ºs kfi Au, nku§eLke §k{˝e uh kAe ºe˜ Üe- kwhwªkÁkk§fkuLkkt Mkh Mk Zku˜ ¯kkzÌkkt yLku ¯keÌkku ¯kkÌkkt fu kt ¯kk{{kt uh uh ëykÏÌfiku
rVh kí Úfi Au, Ìfikhu fu Lkk[u Au, hƒ˝e Ìku{Lkku fu ku MkÌfkh fhu Au, nku§e
kAe À kz yLku kkt[{u fu e ëxkZe uhí yLku ë §kt{˝e uhí Ws kfi Au, nku§eLku fu e heÌku ë §k k{ktí yk Au ¯kuhuLkwt r ¯kÌk kh {krnÌkeMkºh ˝oLk ⁄kfiwt Au. Ìku kAe, nku§eLkkt WÀTº yLku Ws ˝e yt¯k ´[r˜Ìk ºe˜e kwhkf⁄kk, ënku§eLke khÌkkí yu k ˛eªkof Lke[u, yk˜uækE Au. Ìku{kt ´nT˜kÀ yLku nkur˜fk r ªkfif kkihkr˝f f⁄kk{kt ºe˜e MktMf]rÌkLkk yLkuf hk ht¯kku kwhkfik Au. nku§e yt¯kuLke f⁄kkyku-´˝k˜eyku r ˛u Mkt kkÀfLku {krnÌke yLku nku§e¯keÌkku yk kLkkh ºe˜ f⁄kfku-¯kkfifkuLke Mkqr[ y kkE Au. nku§e r ˛uLkk Ìku{s nku§e kh ¯k kÌkkt Mkk{krsf- kkrh krhf-‘fi¬ıÌk¯kÌk ºk ku rLkY kÌkkt yufÌkk˜eMk sux˜kt ºe˜e ˜kuf¯keÌkkuLkwt Mkt kkÀLk ⁄kfiwt Au. ë krhr˛¸-1í{kt rnh¤fifr˛ kw-´nT˜kÀ-LkhÆMkn y ÌkkhLke ºe˜ku{kt ´[r˜Ìk k„-¯k„{fi kwhkf⁄kk hsq ⁄kE Au. ë krhr˛¸-2{kt ëyksLkk ÁkÀ˜kE hnu˜k fiw¯kMktÀºo{kt ˜kufMkkrnÌfiLkwt Mktf˜Lk yLku Mkt˛kuƒLkí fh k{kt Mkt kkÀfLku fu e {w~fu˜eyku ıfikt-ffikt fkh˝Mkh Mknu e kzu Au, fnu kÌkk Mkwƒkhk yLku r fkMkLku ˜E ftXM⁄k MkkrnÌfi fu Õz k⁄ke ˜w Ìk ⁄kE hÃkwt Au, ÌkuLkk Mkt kkÀLkLke fu e ÌkkÌke sYh Au ¯kuhuLkwt, ÚÌk-yLkwº sLfi, ˜kufMkkrnÌfiLkk Lk k Mkt kkÀfkuLku
W kfiku¯ke ⁄kE kzu Ìku wt, rLkY k˝ ⁄kfiwt Au. ë krhr˛¸-3í{kt Mkt kkÀfu yuf hkªxŸefi krhMkt kÀ{kt kt[u˜ ërLkÁktƒLkku yt˛í, ëºe˜ ˜kufkuÌMk : nku˜eí ˛eªkof Lke[u, rnLÀe ºkªkk{kt hsq ⁄kfiku Au. kwMÌkfLku ytÌku yÚ¤fik frXLk ºe˜e ˛ÁÀkuLke
ë˛ÁÀk⁄koMkqr[í y kkE Au. zwt¯khe ºe˜kuLkk nku§e WÌMk Lkku ˜¯kº¯k Mkt kq˝o Mkkt¯kku kkt¯k krh[fi Ìku{kt⁄ke {§e hnu Au. ëºe˜ ˜kufkœfikLk : MkrÌkfiku ækÌkw yLku nk˜ku-nqhkuí{kt k„-¯k„{fi Áku ºe˜e ˜kufkœfikLkku ñ ëMkrÌkfiku ækÌkwí yLku ënk˜ku-nqhkuíLkwt Mkt kkÀLk ⁄kfiwt Au. ÁkuW ˜kufkœfikLkku æhuæh Ìkku ºe˜e ÀtÌkf⁄kkyku Au. Ìku{Lkwt M Y k ÚÀw-f⁄kk fik khef⁄kk su Au. Ìku{kt fkuE kkihkr˝f f⁄kk- kk k-fkfioLku f˛ku MktÀº Lk⁄ke. Ìku{kt ºe˜Mk{ks{kt sL{u˜kt-S u˜kt, kh{ ƒkä{f yLku ˛qh- eh, yu kt ækÌk yLku ækÌk˝ Ìku{s hk˝e funkuh-hkÚ {k˜Àu Àu zk yLku Ìku{Lkk kw kku nk˜ku-nqhkuLkkt yÀTºwÌk khk¢{kuLkwt rLkY k˝ ⁄kfiwt Au. Ìkuyku kkuÌkkLke ·Z º¬ıÌkLku ´Ìkk ku r fx r kr•kyku Mkk{u MkÌkÌk Mkt˛kuƒfLkk S
ÕqÕÌkkt hnu Au, EÔh f] kk⁄ke y Lk k [{Ìfkhku fhÌkkt hnu Au. [{Ìfkrhf
xLkkyku⁄ke Mkºh f⁄kk MÌkw, ºıÌk- eh-MkrÌkfikt kk kku, Ìku{Lkkt Lkuf-xuf yLku
yÀTºwÌk hku{kt[f fkfikuo Ìku{s Ìku{kt kwhkfiu˜ ºe˜e ykM⁄kk-MktMfkhku-ykÀ˛kuo{kLfiÌkkyku-´˝k˜eykuLkk uhk ht¯kku ¯kuhuLku ˜E, yk ˜kufkœfikLkku zwt¯khe ºe˜Mk{ks{kt yksMkwƒe S tÌk, ´[r˜Ìk yLku ˜kufr´fi hÃkkt Au. zwt¯khe ºe˜kuLkkt S Lk yLku MktMf]rÌkLke Mk{s {kxu Ìku W kfiku¯ke ⁄kE kzu Ìku kt Au; khtÌkw Ìku{kt Mkkrn¬Ìfif ¯kw˝ •kk Lkrn ÌkT Au. Mkt kkÀfu {q§ ºe˜e ˜kufkœfikLkLkk kkXLke Mkk⁄ku ÌkuLkku Mkh§ ¯kwshkÌke yLkw kÀ (ë¯k„ Y kktÌkh)í yk ku˜ Au, su k[fkuLku ºe˜e kkX Mk{s k{kt MknkfiY k ÁkLku Au. yk ˜kufkœfikLkku ëƒq§kLkku kkxí su kt ƒkä{f yLkwckLk ´Mkt¯ku ¯k kÌkkt nku k⁄ke, Mkt kkÀfu ë krhr˛¸í{kt ëƒq§kLkk kkxíLkk yLkwckLkLkkt WÀT¯k{-r fkMk-M Y kLkwt r ¯kÌk kh, {krnÌkeMkºh, Mkkt¯kku kkt¯k, Mkr MÌkh, Ìk˜M k˛eo rLkY k˝ ffiwO Au. Ìku{kt ë kkxí ´Mkt¯ku ⁄kÌke r r ƒ r rƒyku u§kyu r r ƒ r ºqrÌkyku Ókhk f⁄kkÌkk-¯k kÌkk ˝k ¯kqZ {t kkuLkwt MktfikusLk ⁄kfiwt Au, su ˜kufr „kLkk yk kwMÌkfLkwt yuf ˝wt {n• Lkwt yLku ÊfikLk kk k yt¯k Au. ºe˜kuLkk ¯kkZ r ÔkMk yLku ´u{ {u§ e ˛fLkkh Mkt kkÀf s yk k ¯kqZ {t kku ºe˜
Mkkƒwyku kkMku⁄ke {u§ e ˛fu; Ákkfe, ºe˜ Mkkƒwyku Ìku{Lkk ¯kqZ {t kku ˜kfif ºe˜
rMk kfiLke yLfi fkuE k˝ ÁknkhLke ‘fi¬ıÌk Mkk{u fÀe ´¯kx Lk fhu.
zwt¯khe ºe˜kuLkkt ƒkä{f yLkwckLk, WÌMk , r r ƒ ´fkhLkkt ˜kuf¯keÌk yLku
˜kufkœfikLkLkwt yk Ákƒkt kwMÌkfku{kt ˛kM kefi Mkt kkÀLk ⁄kfiwt Au. Mkt kkÀfu ºe˜˜kufr „kLkkt yk Ákƒkt r r ƒ yt¯kkuLkwt fi⁄kkur[ÌkT ˝oLk-r h˝-r u[Lk k˝ ffiwO
Au. ˜kufftXu ¯k kÌkkt-f⁄kkÌkkt ¯keÌkku-ykœfikLkku-f⁄kkyku Ìku{Lkk Ókhk Mkeƒkt ëxÏ kí kh Ê rLk{wrˇÌk ⁄kfikt Au, yLku Ìfikt⁄ke fk§S kq of r˜r kÁkÿ fhkfikt Au. ˜kufr „k yLku ˜kufMkkrnÌfiLke ¯k˙t⁄kM⁄k ⁄kfiu˜e yk Ákƒe Mkk{¯k˙e ÌkuLkk {q§ Y k{kt Mkt¯k˙nkE
Au. Ìku{kt zwt¯khe ºe˜kuLke Ákku˜e yLku ÌkuLkk yk¯k k ˜nUfk˜xfk ˝uyt˛u ÁkhkÁkh s§ kE hÃkk Au. Ìku⁄ke Ìku r ÔMkLkefi ˜k¯ku Au. ºe˜e ën¯kí, ë Ìkkt{˝ktí, ënku§e¯keÌkkuí, ë¯kkurXfik-¯keÌkkuí, ë˜kufkœfikLkí, ´˝k˜eyku, {kLfiÌkkyku, ykÀ˛kuo, ºk ku, r [khku ¯kuhuLke ¯kwshkÌke{kt y kkfiu˜ r ˛À Mk{sqÌke yLku ë˛ÁÀk⁄koMkqr[í Ìku{s ⁄kfiu˜ r u[LkkLku ˜E, Ìku{Lku Ú˝ kLkwt-Mk{s kLkwt-{k˝ kLkwt ykMkkLk ÁkLfiwt Au. ëÕkurhfikí (ºe.˜ku. : ¯kku.), ësw¯k{kt-ëÕw¯k{ktí, ë¯kwtÕk k§ku-ë¯kwtÚ k§kuí (ºe.n.y. .) su k k-º, Ìk-ƒ, s-Õ, n-Mk ‘fitsLkku fiwıÌk ˛ÁÀkuLkku ´fiku¯k Mkk⁄kkuMkk⁄k ⁄kfiku Au ! Ìku{kt yk ºe˜e ˛ÁÀkuLkwt æh WÂ[kh˝ ffiwt Au, Ìku ˛e heÌku Ú˝e ˛fkfi ? f]rÌkLkk {q§ kkXLkk Mkt kkÀLk-{wˇ˝{kt hne ¯kfiu˜e yk e kwrxyku
Mkt˛kuƒfLkk S Lk yLku fkfio
ÀkuªkY k s ¯k˝kfi.
khtÌkw zwt¯khe ºe˜kuLkkt ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLkkt Mkt kkrÀÌk yk r uÂfi kwMÌkfku{ktLke yk e kwrxyku ˚kw’˜f Au (ykMkkLke⁄ke Ìku{Lku Mkwƒkhe ˛fkfi Ìku{ Au), Ìku{ yuftÀhu ˝e ykuAe Au. Ìku{kt ¯kw˝ku yLku r r˛¸Ìkkyku Mkr ˛uªk Au. MÌkwLke ·r¸yu yk kwMÌkfku Mk{]ÿ Au Lku rLkY k˝Lke ·r¸yu £r[h Au. Ìku{Lkwt Mkt kkÀLkMkt˛kuƒLk-r u[Lk kfiko Ìk krh©{-rLkck-MkqÕÁkwÕ kq of ⁄kfiwt Au. zwt¯khe ºe˜kuLke ´k[eLk-y ko[eLk MktMf]rÌk yLku Mk«fiÌkkLkwt Ìku{s Ìku{Lkk ˜kufS LkLkwt Ìku Mk{¯k˙À˛eo, Mk{wr[Ìk, Mkwhuæ, Mkk[wt À˛oLk fhk e ˛fu Au. ¯kwshkÌke ˜kufr „k yLku ˜kufMkkrnÌfiLkk ˚ku k{kt Mkt kkÀf Ókhk ⁄kfiu˜wt Ìku {n• Lkwt ´ÀkLk Au.
ë˜e˜k {kurhfikí, ëVq˜hktLke ˜kzeí yLku ëzwt¯khe ºe˜kuLkku : ¯kwshktLkku yhu˜kuí kwMÌkfku k˝ zwt¯khe ºe˜kuLkkt kht krhÌk ftXM⁄k ˜kuf¯keÌkkuLkkt ñ {u§k, {t¯k˜ Ìknu khku, ©{, ´˝fi, Mkt LkLk, ˜¯Lk ´Mkt¯ku ¯k kÌkkt ¯keÌkkuLkk ñ Mkt kkÀLkku Au. Ìku{kt Mkkrn¬Ìfif f˜kÌ{fÌkk ıfikhuf ftEf yt˛u Úu k {§u Au; k˝ ykrÀ kMke zwt¯khe ºe˜eLke ˜kufMktMf]rÌkLkwt ´rÌkÆÁkÁk kzu˜wt M k¸ ÚuE ˛fkfi Au. ë˜e˜k {kurhfikí{kt yh ’˜eLke zwt¯kh{k§{kt MkÌkk ºe˜ku Ókhk ëLk]Ìfi Mkk⁄ku {u§kyku{kt, ¯kkuh{kt yLku Zkuh [khÌke æÌku ë{kuf§k {Lkuí ¯k kÌkkt ˜kuf¯keÌkkuLkku, {wœfiÌk: ´˝fi¯keÌkkuLkku, Mkt¯k˙n ⁄kfiku Au. ˜¯Lk kq uoLkkt ºe˜ ´u{esLkku ñ ë¯kkurXfikí (´u{e) yLku ë¯kkuX˝í (´ur{fk) - Â[uLkku ´u{ºk Ìku{kt rLkY kkfiku Au. yk ´˝fi¯keÌkku ë¯kkurXfik-¯keÌkkuíLku Lkk{u Ú˝eÌkkt Au. ˜¯Lk kq uoLkk, kkuÌkkLkk ´u{esLk Mkk⁄kuLkk, yLkufr ƒ MLkunMktÁktƒ yLku ÌkflsLfi r r ƒ ºk -r [kh-f’ kLkkLkwt Ìku{kt rLkY k˝ ⁄kfiw Au. Ìku{kt r´fik-´u{eLkk r{˜LkLkk ykLktÀ-W’˜kMk-{MÌkeLkk ºk yk˜uækfik Au, Ìku{ r fiku¯k-y M⁄kkLkkt ÕtæLkk-Ìk˜Mkkx- uÀLkkLkwt k˝ yk˜uæLk ⁄kfiwt Au. zwt¯khkW ºe˜Mk{ksLke kkuÌkefe yk¯k e MktMf]rÌk yLk Mk«fiÌkk Au. {uÀkLk kMke ºˇ ¯keofi r˛¸Mk{ksLkk ˝k r rƒ-rLkªkuƒku⁄ke Ìku {wıÌk Au. ºe˜ fiw Ìke ˜¯Lk kq ÌkuLkk {Lk¯k{Ìkk fkuE ºe˜ fiw f - ë¯kkurXfikí - Mkk⁄k ´u{MktÁktƒ Ákktƒe ˛fu Au; Ìku{ ºe˜ fiw f ˜¯Lk kq ÌkuLku ¯k{Ìke fkuE ºe˜ fiw Ìke - ë¯kkuX˝í Mkk⁄ku MLkunLkku LkkÌkku Úuze ˛fu Au. Ìkuyku ´u{¯kkuce fhu yLku ˛hehMktÁktƒ k˝ Úuzu; yLku Mkk⁄kkuMkk⁄k {u§k-Ìknu kh k˝ {k˝u. fux˜ef kh ¯kkurXfik-¯kkuX˝Lkkt khM kh ˜¯Lk ⁄kkfi; yLku fkuE kh Ìku{Lkkt ˜¯Lk yLfi fkuE ‘fi¬ıÌk Mkk⁄ku k˝ ⁄kkfi. yLfi fkuE ‘fi¬ıÌk Mkk⁄ku ˜¯Lk ⁄kkfi Ìfikhu krÌk- kÌLke khM khLku VkÀkh hne hMktMkkh {ktzu-[˜k Au, kqhwt S Lk Mkwæu-Àw:æu Mkk⁄kkuMkk⁄k ¯kwÚhu Au. krÌk fu kÌLke fkuE yufÁkeÚLku
ÌkuLkk kq oS LkLkk ´u{ fu ¯kkurXfik r ˛u f˛wt kqAÌkwt Lk⁄ke, fik Ìku r ˛u f˛e ˛tfk fhe Õ zÌkwt Lk⁄ke.
yk{ AÌkkt, Ákƒkt krh˝eÌk fiw f fu fiw Ìke ÌkuLkkt ë¯kkuX˝í fu ë¯kkurXfikíLku
n{u˛kt Mkk ºq˜e s Úfi, yu k˝ ÁkLkÌkwt Lk⁄ke. ˝e kh Ìku{Lku kkuÌkkLkk
r´fisLkLku AkuzeLku, fkuE khkfie ‘fi¬ıÌk Mkk⁄ku h {ktz k khk˝u s kz‚wt nkufi Au. krh˝k{u ˜¯Lk kAe, ´k Ìk krÌk fu kÌLke Mkk⁄k h {ktz‚k kAefi, Ìku{Lku ˜¯Lk kq uoLkk r´fisLkLke ¯kkuX˝-¯kkurXfikLke fikÀ MkÌkk Ìke hnu Au. yufÁkeÚLkkt
À˛oLk yLku r{˜Lk {kxu Ìkuyku MkÌkÌk rnshkÌkkt hnu Au. Ìku⁄ke, ¯kkurXfik r ªkfif ´˝fi¯keÌkku{kt, Mktfiku¯ksLfi ykLktÀ-W’˜kMk-{MÌke ‘fiıÌk fhÌkkt ¯keÌkkuLke Mkk⁄kkuMkk⁄k, r kufi¯ksLfi Ìk˜Mkkx-ÕtæLkk- kezkLkwt rLkY k˝ fhÌkkt ¯keÌkku k˝ {§u Au. Mkt kkÀfu yn™ ÁkuW ´fkhLkkt ¯keÌkkuLku Ìku{Lkk yMk˜ Y k{kt, Ìk§ kÀe ºe˜e Ákku˜e{kt, Mkt¯k˙rnÌk ffikO A. k[fkuLku Lk Mk{Úfi Ìku k y krhr[Ìk fik frXLk ºe˜e ˛ÁÀku yLku ´fiku¯kLkk Ìku{˝u y⁄ko yk fik Au, yLku ¯keÌkkuLkk ºk k˝ Mk{Ú‘fik Au. fu e ˜kufMktMf]rÌkLku æku§u, fu k ´kf]rÌkf krh u˛{kt, f e krh¬M⁄krÌk{kt yk ¯keÌkku MkÚofikt-r fMfikt-Vu˜kfikt Au - ÌkuLkefi Ìku{˝u Mk{wr[Ìk ºqr{fk yk˜uæe Au. ffikt ¯keÌkku ffikt ¯kk{kuLke fE ‘fi¬ıÌkyku kkMku⁄ke ıfikhu {Èfikt Au, Ìku k˝ Ìku{˝u ´k{kr˝fÌkk yLku fk§S kq of LkkUÊfiwt Au. y⁄kkoÌkT ë˜e˜k {kurhfikí kwMÌkf{kt Ìku{˝u ë¯kkurXfik-¯keÌkkuLkwt ‘fi ¬M⁄kÌk Mkt kkÀLk yLku Ìku{Lkwt hMk§Ìkwt r u[Lk fiw¯k kÀ yk fiwtAu.
y˜Ák•k, kwMÌkf{kt Mkt¯k˙rnÌk Ákƒkt ˜kuf¯keÌkku Mk{kLk MÌkhLkkt Lk⁄ke. ˝kt ¯keÌkku Úuzf˝kt su kt Au; Ìkku ⁄kkuzktf ¯keÌkku WÌfx ºk , [khw f’ kLkk, ykˇo r [kh yLku {kä{f yrº‘fi¬ıÌkLku ˜E uƒf k˝ ˜k¯ku Au. Àk.Ìk. kkuÌkkLkk ´u{ yLku
fiki Lk ´rÌk ë¯kkurXfikíLkwt ˜˚k ÀkuhÌke {MÌk ë¯kkuX˝í ´ÌkefkÌ{f ÁkkLke{kt ¯kkfi Au: {khe kze{kt Vq˜ æe’fikt Au. º{hk ! khk¯k ˜u k [k’fiku yk . {khe kze su e kze yLfi fkuELkefi Lk⁄ke; yuLke ˛kuºk Úu k Ìkwt [k’fiku yk :
{khe khe{ktVq˜ktnUí˜kWÀk,Vq˜ktnUí˜kWÀk; k{hku kku¯k˜U,nUí˜kWÀk!
{khe kheLke Mkkukk ÕkuÕuí˜k WÀk, Mkkukk ÕkuÕu0˜k WÀk; k{hku kku¯k˜U,nUí˜kWÀk!
{khe khe nhæe khe Lkn™í˜k WÀk, khe Lkn™ í˜k WÀk; k{hku kku¯k˜U,nUí˜kWÀk!
ë¯kkurXfikí yLku ë¯kkuX˝í Â[u fu e {kfik ˜k¯ke Au ! ñ
Mkt˛kuƒfLkk S Lk yLku fkfio r ˛u ˜ækfiu˜k
⁄kkuheLkt⁄kkuhe{kfik˜k¯kehuLkkÕwhe, nkuEyk u⁄kkhku¯kkurXfikuLkkÕwhe!
LkkÏLkfk ne {kfik ˜k¯ke hu LkkÕwhe; nkuEyk u⁄kkhku¯kkurXfikuLkkÕwhe!
¯kkurXfiku À ko˝ Ókhk MkqhsLkk ÌkusLkwt krh ÌkoLk ¯kkuX˝Lke yktæ{kt kkzu Au; Ìfikhu Lkæhkt fhÌke ¯kkuX˝ fnu Au :
Õ§qfku{kt kkhuí˜k,Õ§qfuykÏækuÀw:æuí˜k!
Õ§qfku {kt kkhu í˜k...
¯kkurXfik-¯kkuX˝Lkk r{˜LkLkku ykLktÀ-W’˜kMk ´¯kx fhÌkkt yk ˜kuf¯keÌkku fhÌkkt Ìku{Lkk r fiku¯kLke uÀLkk yLku kwLkä{˜LkLke ÕtæLkk ‘fiıÌk fhÌkkt ˜kuf¯keÌkku ƒw uƒf ˜k¯ku Au. yk k yuf ¯keÌk{kt kh˝eLku ëÀqh Àu˛í sÌke hnu˜e ë¯kkuX˝í ÌkuLkk ë¯kkurXfikíLku kkuÌkkLku ºq˜e s k fnu Au :
{kkÏfi kh˝k eÀqhkÀuMk,¯kkurXfiknkuhkuhuíÕuí˜k ! {kÏfi kh˝k e Àqhk ÀuMk....
{kfikMkkuhÕu hu...,¯kkurXfiknkuhku huíÕu í˜k!
{kfik MkkuhÕu hu...
yk k yuf yLfi ¯keÌkku{kt ë¯kkuX˝í Àqh Àu˛ kzu˜k ë¯kkurXfikíLku MktÁkkuƒe fnu
Au fu Ìkwt À ko˝⁄ke MkqhsLkk ÌkusLkwt {khk Àu˛ º˝e krh ÌkoLk fhsu; nwt yu ÌkusLke ƒkhu [ze Ìkkhe kkMku kkAe yk e knkU[e˛. Áknw yLkkuæe yLku ykfªkof f’ kLkk
Au !
{kÏfi kh˝k eÀqhkÀuMk,Õ§qfku{u˜eÀuÕuí˜k; yut˝ Õ§qfuLke Õ§qfu kkMke yk wt í˜k !
ë¯kkurXfikí⁄ke r æqxe kze ¯kfiu˜ ë¯kkuX˝í yuf ¯keÌk{kt ÌkuLku ƒehs ƒh kLkwt fnu Au, fu{ fu kkt[uf rÀ Mk{kt Ìkku Ìku ÌkuLke kkMku yk e knkU[ kLke Au ñ kkÏMk ÀLkktLku kfiÀu, fk§k {wt kkMke yk wt í˜k. nkuhku huíÕu hu, fk§k {wt kkMke yk wt í˜k.
ÁkurLkfikt ku§kurVhÕu,fk§k{wt kkMkeyk wtí˜k. fu{fheÀLkhkfkxwtí˜k,fk§k{wt kkMkeyk wtí˜k.
khtÌkw ë¯kkurXfikí yLku ë¯kkuX˝íLkkt ¯kk{ Â[u Ìkku ykzk zwt¯khk kz‚k Au; ÁkuW ºu¯kkt ˛e heÌku ⁄kE ˛fu ? yLfi yuf ¯keÌk{kt ÌkuLkwt yu rLkY k˝ ⁄kfiwt Au :
ykzk{¯khk krhfikí˜k,fu{fhe ku§kt ykufi; k˜k ÀkuMk fu{ fhe ku§kt ykufi ! ykzk {¯khk krhfik í˜k...
¯kwshkÌkLke E˛kLke Mke{k khLkkt Lkku-zwt¯khku{kt MÌke kAkÌk, ¯kheÁk, yº˝ ykrÀ kMke ºe˜ÚrÌkLke kkuÌkkLke fu e yk¯k e Mk«fiÌkk yLku MktMfkrhÌkk Au, ÌkuLkkt ˜kuf¯keÌkku{kt Ìku fu e yrº‘fi¬ıÌk kk{e Au yLku fux˜ktf ˜kuf¯keÌkku fu kt {kä{f Au, Ìku ë˜e˜k {kurhfikí{kt Mkt¯k˙rnÌk f]rÌkyku yLku ÌkrÓªkfif r u[Lk kt[Ìkkt
ÁkhkÁkh Mk{Úfi Au.
ëVq˜hktLke ˜kzeí MkkÁkhfktXk-ÁkLkkMkfktXkLkk Mke{k Ìkeo zwt¯khk§ ´Àu˛Lkkt
AqxktA kfikt ¯kk{zkt{kt MkÌkk ykrÀ kMke ºe˜kuLke ˜¯Lk´˝k˜e yLku ÌkÌMktÁktƒe ¯keÌkkuLkku krh[fi fhk Ìkwt kwMÌkf Au. Ìku{kt ºe˜kuLke ˜¯Lk´⁄kk-r rƒyku-heÌkhMk{ku ¯kuhuLkwt ˝oLk-r u[Lk yLku Ìku Àhr{fikLk ¯k kÌkkt r r ƒ ´fkhLkkt ˜¯Lk¯keÌkkuLkwt
Mkt kkÀLk ⁄kfiwt Au. Ìku{kt {krnÌke, Mk{sqÌke yLku hMkÀ˛oLkLkku Mkwfiku¯k Mkƒkfiku Au.
Mkt kkÀf ºe˜kuLke ˜¯Lk´⁄kkLkku Mk{¯k˙ Ìku{ Mkwhuæ r[Ìkkh yk k k {kxu MkºkLk yLku ´ ]•k hÃkk Au. Ìku {kxu Ìku{˝u ‘fik kf yLku Ìk˜M k˛eo ˚ku kfkfio ffiwO Au. Ìku{kt
Ìku{Lku yLkufr ƒ y¯k zku yLku Ìkf˜eVku Mknu e kze Au, yLku ÚÌkÚÌkLkk yLkwº ku
⁄kfik Au. yk yLkwº kuLkku yLku ÌkflsLfi Ú˝fkheLkku œfik˜ kwMÌkfLkk ykhtº{kt {wfkfiu˜ ºqr{fkY k y«fikMk˜uæ{kt⁄ke {§u Au. zwt¯khe ºe˜kuLkk r knLke r r ƒ
´˝k˜eyku, ¯kku kLkk œfik˜, {kÌkk-r kÌkk Ókhk ⁄kÌke h- nwLke kMktÀ¯ke, ºk¯kuzw ˜¯Lk, kEykuLkkt MktÁktƒ-Mk¯k k˝, Mk¯kkE yt¯ku ÁktLku k˚kku Â[u ⁄kÌke r rƒyku, khM khLke yk k-˜u, ¯k˝u˛M⁄kk kLk, keXe, r r ƒ ´Mkt¯ku ⁄kÌkkt r r ƒ Lk]Ìfi, ëÌkkuh˝ MkÁkk wtí, h- nwLkk ˛˝¯kkh, Ànus, {k˝ufMÌktº yLku {ktz ku hku k ku ëLkqÌkhí, ë{k{uhwtí, ÚLk, Mkk{ifiwt, hhkÚLkwt kkÏtæ˝wt, hhkÚLkku [kuhe´ u˛, fLfikLke kƒhk{˝e, fLfikÀkLk, {ktz kLkk[, fLfikr Àkfi, ÚLkLkku hkÌk kMkku, h- ƒqLkkt LkkLkkt-{kuxkt yk˝kt ¯kuhu ´Mkt¯kkuLkku Ìku{kt Mkr MÌkh, Mk·¸ktÌk, Mkwhuæ krh[fi y kkfiku Au. Ìku kAe, yk Ákƒkt xk˝kt yLku r rƒyku Àhr{fikLk ¯k kÌkkt ¯keÌkku hsq ⁄kfikt Au. ˜¯Lk¯keÌkku yMk˜ ºe˜e Ákku˜e yLku Zk§ku{kt hsq ⁄kfik Au. Ìku{kt fikuÚfiu˜ y krhr[Ìk fik y hk ˛ÁÀku yLku ´fiku¯kkuLkk y⁄ko yLku yLku ºk Mkh§ ¯kwshkÌke{kt kkÀxe kku{kt y kkfik Au. ¯keÌkku{kt ºe˜kuLkkt Àkt kÌfiS Lk, hMktMkkh yLku Mk{ksS LkLkwt ´rÌkÆÁkÁk rÕ˜kfiwt Au. Ìku{Lkkt ‘fi¬ıÌk¯kÌk- kkrh krhf-Mkk{krsf ykLktÀ-W’˜kMk, Àw:æ-ÀÀo, ˜ks-˛h{, yk˛k-ykfkt˚kk, r rƒ-rLkªkuƒ Ìku{kt
yLkuf y«fikMk-˜uæku97
rLkæk˜MkÌkk kq of yrº‘fiıÌk ⁄kfikt Au. ˜¯Lk¯keÌkku{ktLkkt, Vxk˝kt{kt M⁄kq˜ {Úf{~fhe-xeæ§ yLku fikiLk ]r•k-´ ]r•kLkk M k¸ W’˜uæ rLk:Mktfku[ ⁄kfik Au. (ºˇ ¯keofi Mk«fi Mk{ksLke M keyku Ókhk ˜¯Lk´Mkt¯ku ¯k kÌkkt Vxk˝kt{kt nkufi Au Ìku k ykz kzÀk Ìku{kt ºk¯fiu s nkufi Au.) k˝Lkk y iƒ fk{-MktÁktƒku yLku
kE- k˝Lkkt ¯kwÃkkt¯kkuLkk rLkÀuo˛ Ìku{kt kht kh Ìku{ æw’˜uyk{ ⁄kÌkk hnu Au !
khtÌkw yuftÀhu ÚuÌkkt ˜k¯ku Au fu yk ºe˜e ˜¯Lk¯keÌkku{kt ˛ÁÀ-y⁄ko-ºk Lkwt yLku hk¯k-Zk§Lkwt ir Êfi, ˜kr˜Ìfi-{kƒwfio Ìku{s MkkIÀfio yrÌk y’ k Au. Ìku{kt fk‘fikÌ{fÌkk Lkrn ÌkT Au. Üeyku Ókhk Mk{qn{kt flfikhu Ìku n˜fºuh ¯k kÌkkt n˛u Ìfikhu Ìku fÀk[ {ƒwh ˜k¯kÌkkt n˛u. Ìku{Lkk {wrˇÌk Y k{kt Ìku{kt Ìku fkuE ˜˚k˝ f§kÌkwt Lk⁄ke. Ìku{Lkwt Mkkrn¬Ìfif {q’fi fu {n• ºk¯fi s yktfe ˛fkfi Ìku{ Au. Ìku{Lkwt {n• yLku {q’fi Au ñ ykrÀ kMke ºe˜kuLke ˜kufMktMf]rÌkLkk y«fikMk {kxuLke ©ÿufi Mkk{¯k˙e ˜uæu. ˜kufr „kLkk y«fikMkeykuLku Ìku y ~fi W kfiku¯ke ⁄kE kz˛u.
ºe˜e ˜¯Lk¯keÌkkuLkwt yk Mkt kkÀLk ˜¯Lk¯keÌkkuLke y Mkh-r rƒ yLkwMkkhLke ¢{Ákÿ ¯kkuX ˝e, y krhr[Ìk ˛ÁÀku-´fiku¯kkuLkkt y kkfiu˜ r ˛À y⁄ko yLku
Mk{sqÌke, r kn yLku ˜¯LkLke k˘kÀTºqLkk Mk{¯k˙ {knku˜Lkku Mkwhuæ r[Ìkkh ¯kuhuLku ˜E, Mkk{kLfi k[f yLku r ÓkLk WºfiLku, r ˛uªkÌk: ˜kufr „kLkk y«fikMkwykuLku, ¯k{u Ìku ÁkLfiwt Au. Ìku{kt Mkt kkÀfLkkt ©{, rLkck, Mkkrn¬Ìfif yLku Mk{ks˛kÜefi
MkqÕ-Mk{sLkwt M k¸ À˛oLk ⁄kkfi Au.
ëzwt¯khe ºe˜kuLkku : ¯kwshktLkku yhu˜kuí k˝ zwt¯khe ºe˜kuLke ˜kufr „kLkwt yLku Ìku{Lkk kht khk´k Ìk ftXM⁄k ˜kufMkkrnÌfiLkwt rLkY k˝ fhÌkwt kwMÌkf Au. Ìku{kt ˜kufkœfikLk fu ˜kuf{nkfk‘fiLku {§Ìkk, Àe ¯kkLk-f⁄kk su k ˜k¯kÌkk, ¯kufi k„ yLku ˜fikÌ{f ¯k„Lkk Mktr{r©Ìk Y k{kt h[kfiu˜k, ykrÀ kMke zwt¯khe ºe˜Mk{ks{kt ´[r˜Ìk, ¯kwshktLkk yhu˜kLkwt Mkt kkÀLk yLku r u[Lk ⁄kfiwt Au. ëyhu˜kuí zwt¯khe ºe˜ku{kt ´[r˜Ìk kht khk¯kÌk ftXM⁄k ˜kuf¯keÌkku{ktLkku yuf r r˛¸ ´fkh Au. ºe˜kuLkk MkktMf]rÌkf S LkLkwt Ìku yuf yrºLLk yt¯k Au. Ìku rÀ k§eLke ykMk kkMkLkk rÀ Mkku{kt, ækMk fheLku ÁkuMkÌkk ªko(fkhÌkf MkwÀ kz k)⁄ke {ktze fkhÌkf MkwÀ kkt[{ Àhr{fikLk, hkÌkLke Lk hk˛Lke u§kyu, ë¯kk k k§kíLku uh fik ¯kk kLkwt rLk{t k˝ yk kLkkhLku uh, Àu -Àu eLke kqÚ-y[oLkk Y ku, ƒq kÀe k-©eV§Lkk MkktrLkÊfi{kt ¯k kfi Au. rÀ k§eLke hkÌku ¯kk{Lkk {wæe - ë¯kk{uÌkeíLku uh yhu˜k ¯kk kLke ´⁄kk Au. yLfi ˜kufku k˝ ë¯kk k k§kíLku kkuÌkkLku uh yhu˜k ¯kk k {kxu rLk{t ku Au. ˜kufku suLku uh yhu˜k ¯k kÌkk nkufi Ìfikt Mkktº§ k {kxu
ºu¯kk {§u Au.
yhu˜k{kt fkt Ìkku Àu Àu eykuLke hnMfikÌ{f ¯krÌkr rƒLkwt rLkY k˝ nkufi Au, fik ÀtÌkf⁄kkÌ{f {nk{LkwªfikuLkkt yMkkƒkh˝ S Lk yLku fkfioLkwt rLkY k˝ nkufi Au. fux˜kf yhu˜k{kt Àu ku yLku {LkwªfikuLkku Mkn[kh Àkæ Ìke Mktr{© f⁄kkLkwt k˝ yk˜uæLk ⁄kÌkwt nkufi Au. Àu -Àu eykuLke ¯krÌkr rƒ rLkY kÌkk yhu˜k ëÀur fik k§kíLku Lkk{u yLku ÀtÌkf⁄kkÌ{f {LkwªfikuLkk hku{kt[f S LkLkw rLkY k˝ fhÌkk yhu˜k ë{Lkæe k§kíLku Lkk{u yku§ækfi Au. ëLk ˜kæ Àu eykuLkk yhu˜kuí, ëfh{ehkLkku yhu˜kuí ¯kuhu Àur fik k§kLkk yhu˜k Au; Ìkku ë kku§e k{Y˜eLkku yhu˜kuí, ëÀu ku˜ ¯kwsh˝Lkku yhu˜kuí {Lkæe k§kLkk yhu˜k Au, ë¯kwshktLkku yhu˜ku {wœfiÌk: {Lkæe k§kLkku Au, Ìku{ AÌkkt Àur fik k§kLkk ht¯kku k˝ Xef Xef yt˛u kwhkfik Au. y⁄kkoÌkT Ìku Mktr{© M Y kLkku yhu˜ku Au. ˝kæhk yhu˜k{kt ƒkä{fÌkkLkku ykuAku •kku kwx nku k⁄ke, ¯kkLkkh yLku Mkktº§Lkkh Mkki fkuE Ìku{Lke yÀÁk Ú§ Au. yhu˜k kht khk¯kÌk ˜kufkœfikLk Au. Ìku{kt f˛ef r ˜˚k˝ f⁄kk ¯kufi k„˜fikÌ{f ¯k„Lkk r{© M Y k{kt hsq ⁄kkfi Au. yuf {wœfi ¯kkfif-ë¯kk k k§kuí yhu˜k ¯kkfi Au; ÌkuLkk ¯kkLk{kt ÁkeÚ yLkuf ëhkr¯kfikí fik ëÁkkr˝fikí hk¯k kwhk Au; yLku Ìku{Lku nkUfkhku ÀE ëWfkrhfikí ´kuÌMkkrnÌk fhu Au. ë¯kk k k§kuí Qºk hneLku yhu˜k ¯kk kLkku ykhtº fhu Au. ˛YykÌk{kt Àu -Àu eykuLkwt ëM{h˝í fhe, Ìku yhu˜kLke {wœfi f⁄kkLkwt ¯kkLk ykhtºu Au. Ìku{ fhÌkkt Ìku ëhkr¯kfikí⁄ke r hwÿ rÀ˛k{kt ëyheí (nze-Àkux) fkZe Úfi Au; ⁄kkuzu Àqh sE Vhe ëyheí fkZe ëhkr¯kfikí kkMku kkAku yk Au yLku Ìku{Lke Mkk{u Lke[u Õqfu Au; ëhkr¯kfikí Ìfikhu ÌkuLkk ¯kkLkLkwt Au’˜wt [h˝
W kkze ˜E Ìku{kt kkuÌkkLkku hk¯k fik Mkqh kwhk Au. ëyheí (nze-Àkux) fkZe ¯k kÌkwt nku k⁄ke, yk ¯kufi ˜kufkœfikLk ëyhu˜kí fnu kfi Au. ëyhu˜kí Ìk§ kÀe ºe˜e MktøkkAu.
yhu˜kLke Â[u xLkk-ºk kLkwY k ¯keÌkku k˝ yk Au. {wœfi ë¯kk k k§kuí yk kt ¯keÌk Lk]Ìfi fhÌkkt ¯kkfi Au. ëhkr¯kfikí ¯keÌk-Lk]Ìfi{kt ÌkuLku Mkk⁄k yk ku Au. ¯keÌkLku ´Mkt¯ku ©kuÌkk-Üeyku k˝ Ìku{kt Mkk{u˜ ⁄kE Úfi Au. ¯keÌk-Lk]Ìfi fhÌke kwhwªk kt¬ıÌkLke Mkk{u ¯keÌk-Lk]Ìfi fhÌke Üe- kt¬ıÌk h[kfi Au. LkÌkof kwhwªk- kt¬ıÌk ¯keÌk ¯kkfi Au yLku LkÌkoLk fhÌke M ke kt¬ıÌk ÌkuLku Õe˜u Au. ©kuÌkkyku{ktLkku fkuE s˝ Ìfikhu, ¯keÌkLkk ºk yLkwMkkh, ktMk§e fik ë kuzkr˜fiwtí ¯kkzu Au. ¯keÌk-Lk]ÌfiMkt¯keÌkLke ⁄kkuze kh {kxu h{Õx Ú{u Au. khtÌkw ¯keÌk-Lk]Ìfi kqhwt ⁄kÌkkt s Ìku{kt Mkk{u˜ ⁄kfiu˜ ©kuÌkk M ke- kwhwªk Ìku{Lku M⁄kkLku ÁkuMke Úfi Au, yLku {q§ f⁄kkLkwt ¯kkLk {wœfi ë¯kk k k§kí yLku ëhkr¯kfikí Ókhk yk¯k§ [k˜u Au. ¯kk k{kt ⁄kkf Lk ˜k¯ku
Ìku {kxu Ìkuyku Â[u Mkwhk kkLk k˝ fhÌkk hnu Au. Mkwhk kkLkLkk Lk˛k{kt ë¯kk k k§kuí
{q§ f⁄kk¯kkLk{kt r ªkfiktÌkh Lk fhe Àu ÌkuLke ÌkfuÀkhe ëhkr¯kfikí W khktÌk ©kuÌkkyku
k˝ hkæÌkk nkufi Au, fkh˝ fu yhu˜kLke ´[r˜Ìk f⁄kkLku Ìkuyku Mkki Ú˝Ìkk nkufi
Au. Ìkuyku ë¯kk k k§kíLkk f⁄kk¯kkLk{ktLkk r ªkfiktÌkhLku xkufu-hkufu Au, yLku f⁄kk¯kkLkLkk
Mkeƒk {k¯kuo ÌkuLku [k˜Ìkku hkæu Au.
ë¯kwshktLkku yhu˜kuí{kt ÌkuLkk Mkt kkÀf-r u[f Ókhk, yhu˜kLkk ¯kkLkM Y kr ˛u Ìku{ s ÌkuLke hsqykÌk r ˛u yLku ë¯kwshktLkku yhu˜kuí r ˛u yk e ˝eÁkƒe Mkk{¯k˙eLkwt
e¯kÌk kh, Ìk˜M k˛eo, r ÔMkLkefi rLkY k˝ ⁄kfiwt Au. ëyhu˜kuí MktøkkLkwt, ÌkuLkk ¯kkLkM Y kLkwt, Ìku{Lkk WÀT¯k{-r fkMk- ir˛¸fiLkwt Mk{⁄kof À˜e˜-·¸ktÌk MkrnÌk, r ˛À rLkY k˝ ⁄kfiwt Au. {q§ kht khk´k Ìk ftXM⁄k ¯kufi yhu˜kLkk kkXLku ÌkuLkk yMk˜ ¯kkLk-M Y k{kt r˜r kÁkÿ fh kLkku MkrLLkc ´fikMk ⁄kfiku Au. zwt¯khe ºe˜e Ákku˜e{kt yhu˜kLkk ´k{kr˝f Mkt kkÀLkLke kq ÌkuLkku Mkeƒe Mkh˜ y⁄ko kne r˛¸ ¯kwshkÌke{kt yLkw kÀ y kkfiku Au. yhu˜kLkk {q§ kkXLk ytÌku ë˛ÁÀMkqr[í {wfkE Au, yLku Ìku{kt y krhr[Ìk, frXLk ºe˜e Ákku˜eLkk ˛ÁÀkuLkk ¯kwshkÌke y⁄ko-ºk y kkfik Au. Mkt kkrÀÌk-r uÂfi yhu˜ku ıfikt⁄ke, ffik ë¯kk k k§kí kkMku⁄ke, ıfikhu {Èfiku nÌkku, ÌkuLkk ëhkr¯kfikí fku˝ nÌkk, ÌkuLkwt Ê rLk{wˇ˝ ıfikt ⁄kfiu˜wt ¯kuhuLke k˝ Ìku{kt [kufMkkE kq of LkkUƒ ˜u kE Au yLku f]ÌkøkÌkk kq of ÌkuLkku …˝M efkh ⁄kfiku Au. krh˝k{u, ¯kwshktLkku yhu˜kuíLkwt yk Mkt kkÀLk ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkk{kLfi k[f W khktÌk ˜kufr „kLkk y«fikMkw {kxu k˝ W kfiku¯ke ÁkLfiwt Au.
ë¯kwshktLkku yhu˜kuí ºe˜e ˜kufMktMf]rÌk W khktÌk Lk t˛˛kÜ yLku ºkªkkr økkLkLkk hrMkfku yLku y«fikMkwykuLku k˝ ftEf W kfiku¯ke ⁄kE ˛fu Ìku{ Au. ºe˜e ˜kufMkkrnÌfiLkk ºk fkuLku yLku kÌkkohrMkf kt[fkuLk Ìkku Ìku y ~fi ¯k{˛u. yLkuf ˜kufr´fi f⁄kk xfku (Motifs) yLku ykzf⁄kkykuLkwt fki˛˜fiwıÌk MktfikusLk fhÌke hku{kt[f ˜kuff⁄kkLkwt Ìku{kt ykfªkof rLkY k˝ ⁄kfiwt Au. nrhyku{ hkÚ, hk˝e hæ{k hkXkuz˝, Ìku{Lkku Lkh-‘fik kw k k S, ºkuÚu ¯kwÚuh su k ÌkuLkk A‘ eMk kw kku yLku Ìku{Lke ºkÌkºkÌkLke Üeyku, ºkuÚu ¯kwÚuh yLku Úu¯ke Mk kwhkuLkkt-Mk kwLkk⁄kLkkt fhÌkqÌk, ifwtX kMke º¯k kLk yLku kkÌkk§ kMke Lkk¯kkuLkku ¯kwÚuhku Mkk⁄kuLkku yf§ ‘fi nkh, {Àktƒ yLku ˛hkÁke ÁkLke ¯kfiu˜ ¯kwÚuhku kh ºqræfikÀu eLke ´fku k, ºkuÚu yLku nkuZk hk˝eLke fwt he su§w nku§k¯k˝Lkku ´u{, hk˝k ˜UÁkÀu Mkk⁄ku fikuÚÌkwt su§w nku§k¯k˝Lkwt ˜¯Lk, ºkuÚu ¯kwÚuh yLku hk˝k ˜UÁkÀu Â[uLkku Mkt ªko, ÚÀw¯kh y{h qtxkLke hk˝k ˜UÁkÀuLku {§Ìke {ÀÀ yLku ÌkuLkk Ókhk ¯kwÚuhkuLke ⁄kÌke fÌk˜ ¯kuhu xLkk- kk k-fkfio- ˝oLkLkwt fki˛˜fiwıÌk MktfikusLk-rLkY k˝ fhÌke f⁄kk ºk fLku
kkuÌkk{kt Mkk„tÌk ˜eLk hkæe ˛fu Au.
¯kwshkÌkLke E˛kLk Mke{k kh Mku˜ zwt¯khe ºe˜kuLkkt ˜kufMktMf]rÌk yLku ˜kufMkkrnÌfiLkwt ©ÿufi yLku MkBfifT rLkY k˝ fh k{kt Mk kkÀfu kfiko Ìk krh©{, ƒifio, rLkck, Mkkrn¬Ìfif MkqÕMk{s Àkæ‘fikt Au. yk k˝Lk ÌkuLke Mk k ´ÌkerÌk
⁄kkfi Au. Ìku {kxu Ìkuyku æhuæh yrºLktÀLkLku kk k Au. yk k˝u yu e yk˛k yLku y ku˚kk k˝ hkæeyu fu, ºr ªfi{kt Ìku{Lke kkMku⁄ke yk kt ƒw Lku ƒw, Ìku{ MkhMk{kt MkhMk, ºe˜e MktMf]rÌk yLku ˜kufr „kLkkt kwMÌkfku {§Ìkkt hnu˛u.
(ë˜e˜k {kurhfikí yLku ëVq˜hktLke ˜kzeí r ªkfif ˜æk˝ kq ëykfk˛ k˝e : y{Àk kÀ- zkuÀhkí kh⁄ke, Ìkk. 17-12-1984Lkk hkus, kÌkko˜k k Y ku ´MkkrhÌk ⁄kfiu˜wt, ëzwt¯khe ºe˜kuLkku : ¯kwshktLkku yhu˜kuí r ªkfif ˜æk˝ Ìku s Lkk{Lkk kwMÌkf{kt ëyk{wæí Y ku ´fkr˛Ìk ⁄kfiwt nÌkwt.)
Mkt˛kuƒfLkk S Lk yLku fkfio r ˛u
3. k¯k kÏLk Ákk MkeLke khÌkk
Qs{ºkE kxu˜
yufkÀLkuhku Mk{kÕku¯k, Lkt Mk{kÕku¯khku {kÕku¯k yk ku nU...ÌkU ºh{kLke æuh(æuzÁk˙Òk){k ÕkÏ{§k (yut{Lk¯kh)Lkku yuf {kux‚kh MkkfiuÁk {kuxe LkUnk§(˛uX fu.xe.nkEMfq˜){k Mkufikt k˝k kLke Lkkufhe{t ˜k¯kku nU. yut˝kLkwt LkkÏ{ nU, k¯k kÏLk kkE kxu˜. yut˝kLkkt Mkifikt Lkt Ákkfi˜e ( kÌLke) Ìkku yut˝kLkk ¯kkÏ{k yÌkkt; Lkt yut˝ku æuh{k yuf˜ku Mk hUÌkku. nk⁄ku hkuxk-nk¯k(˛kf) Mkz Lkt MkÏhLkkt MkfiktLkt LkUnk§{k k˝k u. nkÏÕ u§Lkku ºh{kÕe Lkt {kÌkkÕeLkkt ÀhMkLk fhU. Lkt kuMk ( kAe) {kÌkk yh˝k Lkk fkUXu-fkUXu rVhÌkku- ÁkunÌkku Lkt Àqhk ÀqhkLkk ˜e˜k {¯khk (zwt¯khk) ÕkuÌkku..Lkt yut˝kLkku nhÀku yk˝tÀ(ykLktÀ)nku rn’˜ku§ fhU Lkt yut˝kLkku ykÌk{ku æwMMke nku æ’˜kxk {khu ! yk k¯k kÏLk kkE, æuh kt⁄kfLkk zwt¯khe ºe˜ yut˝kLkt ë k¯k kÏLkí Ákku˜U, yut˝ku zwt¯khe ºe˜kuLkku ºku kku ({khkÕ) fU kfi, Lkt Ákk Mke (Ákk kS) kkÏ˝ fU kfi; yu yÏ˝kLkwt, fkÏ{, LkkÏ{ Lkt {kÏLk !... nkMMke kÌk yu e nU fu yut˝ku ÁkæLkku ( ˝kuMkkhku) {kÏ˝n nU Lk ! yut˝kyu zwt¯khe ke˜ ykrÀ kMkeykuLke f˝e MkkÏ krhfiku ˜æe nU, MkkÏ krhfiku Mk kk e nU, rV’˜{ Ák˝kÏ e nU. fuÌkhwt Ák•kwt Lkt fu wt-fu ÁkæLkwt, ˜æwt nU ºe˜kuLkwt, yut˝kyu ?! hkÏ{ MkeÌk{kLke khÌkk, kkÏz khÌkk, hkXkuh khÌkk, MkÀ˝hkÕk, ¯kwÕhktLkku yhu˜ku, Ìkku§ehkÏ˝eLke khÌkk Lkt ˜e˜k {kurhfik... yƒƒƒ.. yut˝k Lkk yk ÁkæLkk fkÏ{Lkt nkxw yu Àrhfik kkh Àqhk ÀuMk(r Àu˛) Õit yk ku nU. Lkt yut˝kLku yk k˝k ¯kwÕhkÌk Lkt ÀuMk Lkt khÀuMkLkkt {kuËktñ{kuËkt Lkt ÁkæLkkt E˜kt{ {§kt nU, {kuËk MkkfiuÁkkuLkk nk⁄ku!... Ìku, Ák•kkÏLk hkÏ{ hkÏ{ fhwt nwt kkE !
æuzÁk˙ÒkLke ze.ze.Xkfh ykxTMko yLku fu.su. kxu˜ fkÏ{Mko fkϘus{kt yk ˜æLkkhLkk ´k[kfio ÌkhefuLkk ÀkrfiÌ Lkk Mkkzk A hMkLkk fkfiofk§ ÀhBfikLk ⁄kfiu˜k krh[fiLke ºqr{fkyu su fux˜ktf ıfikhufi eMkhkfi Lkn™ y kt Lkk{ kife ykrÀÚrÌk ˜kufr „kr À zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜ Ìkku æhk s æhk. y ku ëæhkí ‘fik kf y⁄ko{kt ! yk ÁkkÁkÌku yu W{uh˝ fh Wr[Ìk ˜uæk kLke Mkk⁄ku r ˛uªku ¯k{˛u fu y kuLke fkϘus{kt ´k[kfio kÀ MktºkÈfiwt Ìfikhu yu u§k, yuf Lk k yLku ˝æuzkfiu˜k ˚ku k{kt kkuÌkkLkkt Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk-˜uæLkfkfio ⁄kfe œfikÌk yu k f˜{f{eo zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkwt Lkk{ {khk {kxu, yuf kkXf-ºk fLke ºqr{fkyu Ú˝eÌkwt nÌkwt. ´Ìfi˚k krh[fi Ìkku kAe⁄ke ⁄kfiku ˜¯kº¯k k˝-[kh {rnLkk ÁkkÀ, ©e hks{r˝ r „k˜fi, Mk˝k˜e (Ìkk. ÀktÌkk) ækÌku, y{khk ÁktLkuLkk {whÁÁke ©e
eh[tÀºkE kt[k˜ (MktM⁄kk-Mkt[k˜f yLku yk[kfio)Lkk MkkisLfi⁄ke yuf LkkLkfzk
˛i˚kr˝f fkfio¢{Lkk rLkr{•ku, Ìku ë˜kufÀu íLku ©enrh ! *
yk yk˜uæLkk ´khtºu s yk ˜æLkkh r Lk{˙Ìkk kq of yu k˝
s˝k kLkku r uf fhu Au fu zkÏ. º¯k kLkºkELkk Lkk{ yLku ækMk fheLku fk{Lku {fikorÀÌk k]cku{kt yk˜uæ wt, {w~fu˜ Ìkku Au s, Ìku{ AÌkkt ëfhfMkhLkkuí r uf kq ofLkku
´fiÌLk fh k{kt kkAe kkLke fu{Lke fhkfi ? ! ’fiku Ìfikhu....
{kÏfiu kh˝k eÀqhkÀuMk,Õ§qfku{u˜eÀuÕuí˜k, yut˝Õ§qfu Lkt Õ§qfu kkMke yk wtí˜k!...
æuzÁk˙ÒkLke kw¤fiMkr˜˜k nh˝k Lkk kw˜ W kh⁄ke Mkt Ìk 2033 (MkLku
1976)Lkk QÌkhÌkk yªkkZLke xkxku k kÀ§Akfie yuf Mkkts u§k, y kuLke ˛uX fu.xe.nkEMfq˜Lkku yuf ¯kkuhrxfiku yLku ÁkuXe ÀzeLkku {kurxfikh (fiw kLk) r˛˚kf kkuÌkefe {kus yLku ƒqLk{kt ƒe{e [k˜u kMkkh ⁄kE hÃkku Au, Mkk{e kkh s¯kÀTsLkLke {k º¯k Ìke ytÁkkSLkk {trÀh º˝e ! yLku yuLke kkA§ hMkkÀe Õh{h{kt º™Úfiu˜kt ykrÀ kMke Ìkhw˝-Ìkhw˝eykuLkku yuf LkkLkfzk Mk{qn yu{Lke ˜kufÁkku˜e{kt
W kfiwoıÌk kt¬ıÌkyku.. yLku yuLkk ˜fi{kt Xq{fk-XufkLkk Lkk[Lkk Ìkk˜u ¯k kÌkk {kuS˜k ¯keÌkLkk ÌkkLk{kt rn˜ku§u [ze rf˜fkheyku {k˝Ìkku, ykuÌkhkÀku yk¯k§ ƒe hÃkku
Au yuLkk ¯kk{ º˝e. kkuÌkkLke yk¯k§ ne sÌkk yk Mkk Lkkuæk ëLkk[-¯kkLkuíyu
sw krLkfik r˛˚kfLkwt Mkns ÊfikLk æutÂfiwt. fwÌkqn˜ kq of Lkehœfiwt-MkktºÈfiwt yu˝u ! ¯k kE hnu˜k yu ¯keÌkLkk Ákku˜ Ìkku Mk{ÚÌkk Lk nÌkk. Ìku{ AÌkkt yk Mk §wt, Lkk[¯kkLkLke ht¯kAku§Lkwt krh·~fi yuLku Ákktƒe hÃkwt nÌkwt fu yu ëÁkku˜íLkk ¯kkLk ⁄kfe yk ëÌkhw˝kEí fu k Ìkku rn’˜ku§k ˜E hne Au ! r ˛uªk ´fiÌLk kq of ÊfikLk⁄ke Mkktº§eLku yk {kurxfikh ˛kfiuÁku ¯keÌkLkk {wæzkLke W kfiwoıÌk kt¬ıÌkyku r[•k{kt ÁkhkÁkhLke Mkt he ˜eƒe, yLku kkAk uh yk eLku Mkki´⁄k{ yuLku fk¯k§ W kh WÌkkhe ˜eƒe. yk r˛˚kfr{ kLku ºkhu sÁkhe rsøkkMkk fu yu Ìku ˛w Au yk ¯keÌkLkk Ákku˜{kt fu yu Mkki Ìkhw˝-Ìkhw˝eyku yu u§k fkuELke k˝ Àhfkh ffiko r Lkk ënhæLkk Ìkkí rn’˜ku§k{kt hk[Ìkkt yLku Lkk[Ìkkt nÌkkt ?! ÁkeÚ rÀ Mku yu˝u, rLk˛k§{kt º˝Ìkk yuLkk yuf ºe˜ r „k⁄keo sw{k kkh¯keLku kkMku Ákku˜k eLku, yuLku yk kt¬ıÌkyku t[k e yLku yu kt[eLku ˛Y{kt Ìkku sw{ku ykLktÀk˘fio kq of nMke kz‚ku yLku kAe ëyut˝kLkk MkkfiuÁkíLku Mktfku[ kq of Ákku’fiku, ëëMkkfiuÁk yk Ìkku ë¯kkurXfikíLkwt ¯keÌk nU !íí yk k˝k yk r˛˚kfr{ ku yuLku fÃkwt fu ëëyu suLkwt nkufi yuLkwt, k˝ Ìkwt {Lku yuLkku y⁄ko Mk{Ú .íí yu˝u y⁄ko Mk{Ú‘fiku fu... ëënu ¯kkurXfik (´u{e) ! {Lku (n u) Àqh
Àu˛{kt kh˝k e Àeƒe, khtÌkw (Ìkkhk r Lkk) yn™ Vk Ìkwt Lk⁄ke. Ìkwt (n u) Õ§qfku (À ko˝) {qfe Àusu fu su⁄ke yuLkk Ìkusr˜Mkkuxk ( khk äÌkÌk ⁄kÌkkt Mkqfiorfh˝ku)Lkk
Mknkhu nwt kkAe yk yLku ÌkLku {§wt !íí kn, yÀTºwÌk ! ºkªkk-MkkrnÌfiLkku yk hrMkf sw krLkfiku (r˛˚kf) yk ºe˜e ˜kuf¯keÌkku{kt ´fikuÚfiu˜k yk k Mkk ërLkhk§k f’ kLkí⁄ke Ìkku yku§ ku§ ykLktÀ{kt yk e ¯kfiku yLku yuLkku ënhÀku(”Àfi) kkÏ˝ æwMMke nku æ’˜kxkí {khu!... yLku xLkkLke yk r h˜ ˚k˝ku, zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk ë˜kufr „kr À-y Ìkh˝íLke ºqr{fkY k ¯kºkoƒkLkLke Ú˝ e ! ÁkMk, yk yªkkZe {u Lke Õh{h Mkk˚keyu yk sw krLkfikLku yufi Ìku ÁkhkÁkhLkku Lkuzku ˜k¯fiku ëºe˜eÁkku˜eht¯kíLkku...
œfikÌk ˜kufr „kr ÀT zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜, Ìku ÁkkÁkwºi, ¯kkuhrxfiku yLku ¯kw˜kÁkLkk ¯kkuxk su ku Ú{§k ¯kk{Lkk {uLkk{k yLku fwÁkkºkLkku yufLkku yuf Mkkuhku yLku [t[eÁknuLkLkku yufLkku yuf ºkE. MkkÁkhfktXkLkk zk{⁄kf y{Lk¯kh (Æn{ÌkLk¯kh)⁄ke W•kh kq o{kt ykX {kE˜Lkk ytÌkhu Lkhkrs⁄ke ˜e˜uhwt, MkkunÌkk zwt¯khk ëfk§e{k yLku kuzkr˜fikuíLke ¯kkuÀ{kt Mku˜k LkkLkfzk ¯kk{ Ú{§kLkk Mkkƒkh˝ æuzw kkxeÀkh fwÁkuhºk yLku {kÌkk {uLkk{kLkku Àefhk ÁkkÁkwÁkkEñ kAe⁄ke hMkku eÌfiu ër˛˚k˝ yLku MkkrnÌfiMku LkíLku Mk kE heÌku [rhÌkk⁄ko fhÌkk ëMkt˛kuƒLk˜uæLk-Mkt kkÀLk-yÊfifiLkíLkk Mk{wÂ[fiY k {nk{q˜k yLku {w~fu˜ fk{Lku yr hÌk
f˜{ æuzeLku s¯kÌk Mk{˚k {qfe, ¯kwshkÌkLke ºq¯kku§ xeLku hkªxŸefi yLku yktÌkhhkªxŸefi V˜f W kh kkuÌkkLkk Lkkuæe ºkÌkLkk yLku ætÌke˜k fk{Lkk r Lk{˙Ìkk kq of y˚khku kkzeLku ëykrÀ kMke ˜kufr „kr À zkÏ. º¯k kLkÀMkk kxu˜í Lkk{u kkUækfiku
Ú{§kLkku ÁkkÁkwºi !
Ú{§k ¯kk{Lke rLk˛k§{kt yk ÁkkÁkwºiyu MkkÌk{k ƒkuh˝ MkwƒeLkwt º˝Ìkh kqhwt ffiwO. Ákk kkLku n ëºEí yk¯k§ nkEMfq˜Lkwt º˝u yuLke sÁkhe nkU˛. yu{ ÁkkÁkwºkELku k˝ æhe s ! Æn{ÌkLk¯kh{kt [kh hMk Ákkuãz¯k{kt hneLku {ÏrxŸfLkwt º˝Ìkh kqhwt ffiwO. k˝ n {uLkktÁkkLkk ÁkkÁkwºiLku yk¯k§ fkϘus{kt º˝ kLkwt {Lk fu{ Lkk nkufi ? ( k˝) yu Mkk⁄ku yk ÁkkÁkÌku Ákk kkLke ykä⁄kf r xtÁk˝kLke Mk{s˝ yLku Ú˝ k˝ æhe. ÚÌku s ⁄kkuzkuf uÌk fh k Mkk⁄ku {kze {uLkkt{k yLku Ákk kkLku ykÀh kq of Mk{Ú eLku Ìk˜kuÀLke fkϘus{kt ´ u˛ {u§ e ÌfiktLke ´Ú krÌk Ákkuãz¯k{kt hneLku, s kÁkÀkheLke kqhe Mk{s˝ Mkk⁄ku fhfMkh kq f Áke.yu.Lkku y«fikMk k˝ kqhku ffikuo. yk{ Mkh k§u kqhku ÀMkfku Ú{§kLke Áknkh Lkef§eLku º¯k kLkºkEyu Æn{ÌkLk¯kh, Ìk˜kuÀ, {nuMkk˝k yLku y{Àk kÀLkkt ¯kk{Ìkhkt fh k Mkk⁄ku Áke.yu. yu{.yu. (ÆnÀe-¯kws.), Áke.yuz. MkwƒeLkku y«fikMk kqhku fheLku {kÊfir{f ˛k§kLkk Mkt˛kuƒfLkk
r˛˚kfLke LkkufheLke ˜kfifkÌk WÂ[ ƒkuh˝u ´k Ìk fhe. suLkk ⁄kfe n Mkkƒkh˝ MÌkhu
S Lkfik kLkLku fksu y⁄kkuo kksoLkLke {qtÕ ˝ x§e ˛fu yLku ]ÿ {kÌkkr kÌkkLku sÌke Ù{hu ëºEíLke ÁkkÁkÌku kqhe rLkhktÌk yLku xkZf hnu ! zkÏ. º¯k kLkÀkMkLkk œfikÌk ˜kufr „kr ÀT ÁkLk k MktÁktƒu kkfikLke ºqr{fkyu
æuzÁk˙Òk{kt yu{Lku Lkkufhe {§ k-{u§ kLke ÁkkÁkÌk hMk´À nku k Mkk⁄ku, LkkufheLkk ´khtº kq ëyÀTºwÌk yLku yf’ fií §ktf Mk{e ÁkLke hnu Au. su yk heÌku..fu yuMk.xe.xe. (Áke.yuz.) fkϘus, kMk˝k⁄ke Áke.yuzT. ffiko kAe nwÌkk˛˝e kAeLkk yu kkAkuÌkhk rÀ Mkku{kt yu{Lkk Mkn kkXe r{ k zkÃkkºkE kxu˜ (Ìkk˜e{e r økkLkr˛˚kf) yLku yu{Lku Ezh Ìkk˜wfkLkk ytÌkrhfik§ ¯kk{ [kt kz{kt {kÊfir{f ˛k§kLkk Ìkk˜e{e ºkªkkr˛˚kfLkku ykÏzoh {Èfiku. xŸMxu ÀMk rÀ Mk{kt M ef]rÌk k k yk k kLkwt s˝k‘fiwt. ÁktLku r{ kku Lkkufhe {ÈfikLke æw˛e{kt uh yk eLku ÁkeÚ rÀ Mku æuzÁk˙Òk {kÌkkS Ìk⁄kk Ák˙ÒkSLkkt À˛oLku Q kz‚k. Ìfik À˛oLk fheLku Ák˙ÒkS {trÀhLke Áknkh [kuf{kt yuf MkflsLkLku, ÌfiktLke nkEMfq˜Lkk yk[kfio©eLku {§ k r ˛u k]ÂAk fhe zkÃkkºkEyu. Mkk ëMk{kÕku¯kuí. Ìkuyku kkuÌku s æuzÁk˙ÒkLke ˛uX©e fu˛ S Xkfh˛e {kÊfir{f ˛k§kLkk yk[kfio©e h eLˇ rÀ urxfikMkknuÁk nÌkk. yu{Lke ˛k§k{kt rntÀe-¯kwshkÌke r ªkfiLkk Ìkk˜e{e r˛˚kfLke sYrhfikÌk nÌke. r{ k zkÃkkºkEyu Mkkrº´uÌk yLku Mktºk LkkLke yk˛kyu yk yt¯ku º¯k kLkºkELke kÌk fhe. Ìkuyku hkS ⁄kfik. yu{Lke kÌk[eÌk{kt yLku [nuhk W kh nfkhLkku ºk hÌkkÌkku nÌkku. yu k{kt º¯k kLkºkEyu [ktz kLke {k.˛k§kLkku rLk{˝qf k k {ÈfikLkku {{hku {qıfiku. ÌkhÌk s yu{Lku khÌkkt zkÃkkºkEyu ˛wº yk˛fi kq of s˝k‘fiwt, ë뺘k {k˝Mk ! nS yk k˝u yu{Lku ıfikt Mkt{rÌk k k yk fiku Au? shk Mk{Úu, {kÌkkS yLku Ák˙ÒkSLkk M⁄kkLk{kt Lkkufhe {§Ìke nkufi, Ìkku Ákeswt r [khkfi s Lkn™ ! ¯kuhu...íí kAe RLxh‘fiq (yu s rÀ Mku) Ìkku yki k[krhfÌkk {k k nÌkku. khtÌkw rÀ urxfikMkknuÁkLkku Mkt{rÌkºk Ìku{s ‘fi nkhÀ˚k yLku rnÌkuÂAw r{ k zkÃkkºkELke Mk{Ú xLkk krh˝k{u º¯k kLkÀkMk æuzÁk˙ÒkLke ˛uX fu.xe. nkEMfq˜{kt rntÀe r ªkfiLkk Ìkk˜e{e r˛˚kfLkk rLk{˝qf k k Mkk⁄ku ëæwMMke nku æ’˜kxkíLkk yku {kt Ú{§k knkUÂfik. ÀhBfikLk{kt yk kq fkϘus´ u˛Lkk knu˜kt 1963Lkk {u {rnLkkLke kkt[{e Ìkkheæu eh kwh ¯kk{Lke fkfiofw˛§ yLku Mkw˛e˜ fLfik Ìkkhk{Ìke Mkk⁄ku ºkE©e º¯k kLkÀkMk r knMkq k⁄ke Áktƒkfik, yLku Mkns k˝u, ë´u{ k kkuíLkku rMk˜rMk˜ku k˝ Xef Xef [k˜u˜ku ! ëëQzQz k k WÌkk §ku, Úsu r kfiwLke kkMk...íí Mkh k§u, yk ÁkkÁkÌku ˜æLkkhLku ˝e kh yu ˜k¯fiwt Au fu ëÚuí º¯k kLkºkEyu {kÌkkSLkkt À˛oLk rLkr{•ku Mkk y[kLkf yLku Úu¯kkLkwÚu¯ku æuzÁk˙ÒkLke {k.˛k§k{kt {§u˜e LkkufheLke Ìkf sÌke fheLku, ku˜k
Mkt˛kuƒfLkk S Lk yLku fkfio r ˛u ˜ækfiu˜k yLkuf y«fikMk-˜uæku105
[ktz kLke nkEMfq˜Lkk rLk{˝qf k kLku §¯ke hÃkk nkuÌk ëÌkkuí yu{Lkk yk ëMksof r[•kíLkk {kÊfi{u ku˜k yÀTºwÌk ëÕ§qfkíLkku ÕÁkfkh (Ìkusr˜Mkkuxku) ¯kwshkÌkLkk r˛¸ MkkrnÌfis¯kÌkLku fÀk[ Lkk {§e ˛ıfik nkuÌk ! yLku yk yLkwªkt¯ku ëMk{¯k˙ MkkrnÌfi´u{e yLku Mksof Mk{wÀkfií Ìke yux˜wt fnu k{k fMkh Lkk hnu e ÚuEyu fu ë뺘wt ⁄kÚu zkÃkkºkE kxu˜ Ìku{s yk[kfio©e rÀ urxfikMkknuÁkLkwt !íí yLku... yuLkk⁄ke yk¯k§ n ëzwt¯khe ºe˜ ykrÀÚrÌkLke f⁄kLk-¯kkLk-Lk]Ìfi yLku ftX kht khkí{kt Mk[ kfiu˜ku ˜kuf k T{fiLkku r kw˜ ºtzkh fk§Lkk nu˝{kt yu{ s Ìk˝kE fu ÀxkE ¯kfiku nkuÌk ! æuh.. k˝ kAe⁄ke º¯k kLkºkEyu kkuÌkkLkk fwÌkqn˜-r M{fiLku kkuªkf æktæk-æku§kLkk M ºk Lku ˛ ⁄kkuzktf hMk{kt s ykækfiu æuzÁk˙Òk kt⁄kfLku ÌkÌMktÁktƒu kkuÌkkLke r ˜˚k˝ ë˛kuƒ ]r•kíLkk yk©fiu ykÌ{MkkÌkT fhe ˜eƒu˜ku Ú˝u ! yLku yuLkk MkwV§Y k yu{˝u ¢{˛: yuLkkt y[hs k{kzLkkhkt ´{k˝ yk k kt ˛Y ffikO r r ƒ kwMÌkf-´fk˛Lk Ókhk ! yk ÁkkÁkÌkLke ”Àfit¯k{ ´ÌkerÌk yu{Lkkt Áku kwMÌkf ë{khe ˜kuffik kkí (2006) yLku ë{khe ykLktÀfik kkí (2014)Lke k[Lkfik kk{kt⁄ke kMkkh ⁄kÌkkt Yze kuhu ⁄kkfi Au.
ëëyk Ákk Mke k¯k kÏLkºkE Ìkku {¯khk{k(zwt¯khku{kt) rVhÌkku Mk hUí˜k kkE æºu Õku§ku ˜xfk eLkt y !íí ˛uX fu.xe.nkEMfq˜Lke LkkufheLkk ˛YykÌkLkk ÌkÁk¨u Lkkufhe fh k Mkk⁄ku yk ykækfiu zwt¯khk§ Lk´kLÌkh{kt MkÌkk zwt¯khe ºe˜ Mk{wÀkfiLke Â[u ƒe{u ƒe{u ⁄kkuzku r ÔkMk fu§ k Mkk⁄ku yu{Lke S LkherÌkrh kÚu-WÌMk ku-MktMf]rÌkLke Ú˝fkhe {u§ kLke Mk{ktÌkhu Mk §k kt⁄kfLkk ºki¯kkur˜f yLku ´k¯kirÌknkrMkf r ˛uªkLku ækuÌkhe-˛kuƒe yuLkk r &˜uªk˝kÌ{f y«fikMk kq of yu ´khtrºf ÀMkfk{kt yu{˝u Mkt˛kuƒLkLkwt ëLkshu [zuí yu fk{ fh k rLkr{•ku ¯kqshkÌk r „k keX{kt⁄ke 1984{kt ëëzwt¯khe ºe˜kuLkk Àur fik k§kLkk yhu˜k : Lk ˜kæ Àu eyku yLku fh{ehku ñ yuf y«fikMkíí ˛eªkof⁄ke yu{.rV˜. yLku kAe⁄ke yu s ¢{{kt zkÏ. h{˝˜k˜ Lkk. {nuÌkkLkk {k¯koÀ˛of nuX§ ¯kqs. r „k keX{kt⁄ke 1990{kt ëëæuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLke ´k¯kirÌknkrMkf MktMf]rÌkykuíí ˛eªkof⁄ke keyu[.ze.Lkwt fkfio Mkt kLLk ffiwO. yk kt⁄kfLkk yu{Lkk Mkt˛kuƒLk-º˙{˝Lke V§©wrÌk Y ku ëW kkrƒ-rz¯k˙eí ´k¬ ÌkLke kq rLkÌkkLÌk zwt¯khe ºe˜ ykrÀÚrÌkLke Áknwr ƒ yku§æ Mk{kt ë˜e˜k {kurhfikí, ëVq˜hktLke ˜kzeí, ëyh ’˜e knkzLke ykM⁄kkí Ìku{s ëzwt¯khe ºe˜kuLkk Àur fik k§kLkk yhu˜kí ¯kuhu kwMÌkfkuLkwt ´fk˛Lk ffiwO. ë˜e˜k {kurhfik (˜e˜uhk {kuh˜k ¯kkurXfiku-´u{e)){kt y krh˝eÌk zwt¯kheºe˜ Ìkhw˝-Ìkhw˝eykuLkk ´f]rÌkLke ¯kkuÀ{kt ˜kuf{u§k ykrÀ ´Mkt¯ku khM khLkk ykfªko˝´u{ yLku {wıÌk r nkhLkkt Ìkhun khLkkt ¯keÌk Mkt¯k˙nkfiu˜kt Au. yu{kt (yuf ¯keÌk{kt) ´fikuÚfiu˜wt yuf rLkhk§wt ë˜kuff’ kLkí yk hÃkwt !....
ëëhkuEhku Vq˜u˝ku nU....
ykkwt ÁkuXk yuÌk˝, Ìkku hkuEhku Vq˜U˝ku nU !...íí
y⁄kkoÌkT ëëyk k˝u (¯kkurXfik-¯kkuX˝) yuLke Lke[u (´u{k˜fi{kt) ÁkuXkt, Ìku⁄ke s Ìkku yk hkurnzku Vq˜Vxkf æe˜e QX‚ku Au !íí kn, yÀTºwÌk-yLkLfi ! yk heÌku yk ë˜e˜k {kurhfikíLke yk fkfio LkkUƒ ˜u kE Ìfikhu ºk fkuLku yk ºe˜e ˜kufÁkku˜eLkkt kht krhÌk ˜kuf¯keÌkku{kt ´fikuÚfiu˜kt f’ kLkkuyu yrººqÌk fhu˜k, yLku yu r ˛u.........yLku r ÓÀTsLkkuyu W{§fk yLku ´˛tMkkLke kwª k kktæzeykuLkku yrºªkuf fhu˜ku. yLku yk heÌku ƒe{u ƒe{u ˛YykÌke Àkuh{kt r˛¸ MkkrnÌfis¯kÌk{kt zkÏ. º¯k kLkÀkMkLke Mkt˛kuƒf-˜kufr „kr ÀLke yku§æ Qºe ⁄kÌke [k˜e. ÀhBfikLk{kt ehzku, ¯kwshkÌk, [ktÀLke, ˜kuf¯kwsohe Ìku{s r „k keX ¯kuhu Mkk{rfifku{kt ÌkÀTr ªkfif ´fe˝o ˜uækuLkk ´fk˛LkLkku ¢{ k˝ ˛Y ⁄kfiku. yLku ÌkÌfk˜eLk ºkªkkMkkrnÌfi ˚ku ku ˜kufMkkrnÌfi ytÌk¯koÌk ëzwt¯khe ºe˜ ykrÀ kMke MkkrnÌfiu kkuÌkkLke yk¯k e yku§æ Qºe fhe, suLkk kwhMfÌkko ÁkLke hÃkk zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜. Lkkufhe yLku Mkt˛kuƒLk-fkfioLkk yk ´khtrºf ÌkÁk¨k{kt kkuÌkkLkk yk r ˜˚k˝ yLku r r˛¸ ˜uæLk-Mkt kkÀLk ⁄kfe ¯kwshkÌke MkkrnÌfiLkk r u[fku{kt ëÊfikLk æU[Ìkk yLku [[koÌkk fk{í ⁄kfe Mkk{rfifku Ìku{s yæÁkkhkuLke fxkhk (fkϘ{){kt zkÏ. º¯k kLkÀkMk rsfh kk{Ìkk hÃkk. su kife ©e ˜kº˛tfh Xkfh, zkÏ. fLkwºkE ÚLke, nrh ’˜º ºkfik˝e, {fhtÀ À u, zkÏ. ˛ktrÌkºkE yk[kfio, ´ku. s˛ Ìk ˛uæze k§k, zkÏ. sfikLktÀ Úu˛e yLku zkÏ. nMkwºkE fikrøkf ¯kuhu {nkLkwºk kuyu {kuf§k {Lku yu{Lkk fk{Lku æhk y⁄ko{kt rÁkhÀk kLke Mkk⁄ku yu{Lk ´kuÌMkknf Ák§ kqhwt kkz‚wt... yLku ºkE ! yk Ìkku (n u) yu{Lkk ¯ktÚ h fkfioLkkt {tzk˝ nÌkkt ! kkuÌkkLke kht khk Ìku{s Mkk s Lkkuæe S LkherÌkLke ºkutfiu yk ëzwt¯khe ºe˜ Mk{wÀkfií YrZ[wMÌk, Mkk MkeƒuMkeƒku ºhkuMkku Lkk {qfu yu ku ˛tfk˛e˜ Ìku{s [krh fiMæ˜Lk, ¯kuhMk{s yLku uh ( kht khk¯kÌk) ÁkkÁkÌku Úuæ{e ([huÌkhwt) k˝ æhku ! yk k Mkk{wÀkrfif krh u˛{kt º¯k kLkºkEyu Mk{s˝, yktÌkhMkqÕ, r uf Ìku{s MkkiBfi-Mkk˜Mk M ºk Ókhk ´khtºu yu{Lkku r ÔkMk fu§‘fiku k˝[kh hMkLke ƒehs ⁄kfe ! yk Ìkku fk{Lke ˛YykÌk nÌke. yu{Lku Ìkku nsw yk fk{Lku ˝wt s ‘fik kf M Y k yk k kLke Lku{ nÌke. yLk yu {kxu swÀk swÀk MÌkhu yLku heÌku yk Mk{wÀkfiLkk {nÀT k˝u Ú˝fkh {krnÌkeÀkÌkk-Mkkƒº¯kÌkkuLkku r ÔkMk Mkt kkÀLk fh kLkku nÌkku, yk ftXM⁄k kht khkLkku kxkhku æku˜ kLku ! ëƒehsLkkt V§ {eXktíLkk Lfikfiu yLku MkÀTºk¯fiu yu{Lku MkkÁkh{ÌkeLkk W¯k{˝k fktXkLkk kt⁄kk˜ ¯kk{Lkkt, æuzÁk˙Òk⁄ke yk˛hu ktÀhuf {kE˜Lkk ytÌkhuñƒeh-¯ktºeh, keZ-´u{k§,
Mkt˛kuƒfLkk S Lk yLku fkfio r ˛u
zwt¯khe ºe˜ Mk{wÀkfiLkkt LkkLkkr ƒ ¯keÌk-ykœfikLk kht khkLke æk˝ Mk{kLk Ìku{s yu k s ´ºk f yLku {kunf ftXu ¯kkLk fhLkkh ´kiZk ºe˜ Lkkhe nh{kÁkkE æktx Ìku{s Ìku{Lke Mkk⁄ku yu ku s {knuh yLku Mkfls økkÌkk-¯kkfif-LkÌkof yu{Lkku Àefhku (ykuh{kLk) Lk S æktx Ìk⁄kk Àu kºkE æktx (yu{Lkk krÌk) ¯kuhu ykækufiu krh kh {§e ¯kfiku. su{Lke kkMku⁄ke º¯k kLkºkEyu ˝wt Mktfr˜Ìk ffiwO. khtÌkw, yk yuf˜kt s Lkn™; Úufu yu{Lke Mkk⁄ku yLku M Ìkt k heÌku ÁkeÚ k˝ yk k {krnÌkeÀkÌkkyku kife Mkkƒ(Mkkƒw), Lkk⁄kkºkE ¯k{kh, hkÚºkE ¯k{kh, S kºkE ¯k{kh, ¯kwshkºkE ¯k{kh, ÚºkE ¯k{kh, MÌkkºkE ¯k{kh, MkkfiÁkkºkE kkh¯ke, Ìkw˜MkeÁknuLk kh{kh, ¯kt¯kkÁknuLk æih, Mkeh{eÁknuLk æih, Àe kÁknuLk ÁkwÁkrzfik Ìku{s MkeÌkkÁknuLk ¯k{kh ¯kuhu. yk Ákƒk ¯k]nM⁄k Mkkƒ(Mkkƒw) su Mkt˛kuƒf º¯k kLkºkELku {kxu zwt¯khe ºe˜ Mk{wÀkfiLkk kht khk¯kÌk ftX¯kkLk-Lk]Ìfi-ºsLk ¯kuhu r kw˜ ºtzkhLkk {k˜uÌkwÚhkuyu, ëyu{Lkk k¯k kÏLk kkEí{kt ºhkuMkku ÁkuMkÌkkt yu{Lkkt f kkx W kzeLku WÀkhÌkk kq of yk rsøkkMkw Mkt˛kuƒfLku, yu{Lke yk r ˜w Ìk ⁄k kLku fktXu Qºu˜e Mkt kÀkLku ërLkÌk S tÌkí hkæ k Mkk⁄ku kkuÌkkLkuñMk{wÀkfiLku Ìku{s º¯k kLkºkELku (Yzk rLkr{•kY k) Lfik˜ fhe Àeƒk. yLku yu Mkk⁄ku ¯kwshkÌke MkkrnÌfis¯kÌkLku hr§fikÌk ffiwO, yu r ƒkLk fh k{kt ˜æLkkhLkkt r[•k yLku f˜{Lku yrÌk ´MkLLkÌkk Mkk⁄ku ¯kkih ⁄kkfi Au ! yu{ ⁄kkfi fu Mk{fiMktÚu¯ku Úu º¯k kLkÀkMk yk Mkki ëzwt¯khe ºe˜ º¯kÌk-Mkkƒ Mk{wÀkfiíLkku r ÔkMk SÌkeLku yu{Lke Mkk⁄kuLke
rLkfxÌkk fu hkuÁkku Lkk fu§ e ˛ıfik nkuÌk, Ìkku yks Mkwƒe{kt Ìkku yk ë{nk{q˜e
Mkt kÀkí{kt⁄ke ˝wtæhwt r ˜w Ìk ⁄kE ¯kfiwt nkuÌk! fu{ fu yk kife{kt⁄ke {kuxk ºk¯kLkk ëÁknwøkí ˜uækfi yu k {krnÌkeÀkÌkk Mkkƒ Ìkku n nfikÌk k˝ Lk⁄ke. yLku yk
ëºe˜e Lk e kuZeí{kt Ìkku ⁄kkuzktf ˜kufLk]Ìfi¯keÌkkuLkkt ¯kkLk rMk kfi Ákeswt Ìkku ftE yu{Lke Mk{]ÿ kht khkíLkwt rÕ˜kfiwt s Lk⁄ke, Ìku⁄ke s Ìkku ! æuh... º˜wt ⁄kÚu yk Mkki ëMkkƒ-º¯kÌkíLkwt yLku yu{Lkk 뺘k ºku kkí k¯k kÏLkºkELkwt ! yk k Mkt˛kuƒLk-Mktf˜LkLkk yMkkƒkh˝ fk{MktÁktƒu kkuÌkkLkk Mkt˛kuƒfLkk Ìkkuªk {kxu {¨{ {LkkuÁk§ yLku kqhe MkflsÌkk Mkk⁄ku z¯k {ktzLkkh º¯k kLkºkELku ‘fik Mkkrfif LkkufheÀkÌkk MktM⁄kk, yLku yu{ktfi r ˛uªk yuLkk yk[kfio©eLkku ´kuÌMkknf Mknfiku¯k Mkkt kz‚ku, su ÁkkÁkÌku Ìkuyku ºk¯fi˛k§e k˝ æhk ! {kLk. (M .) yk[kfio©e Ákk˜f]ª˝ Úu˛eMkknuÁk kkuÌku k˝ MkkrnÌfi, f˜k yLku MkktMf]rÌkf ´ ]r•kykuLkk S , yux˜u º¯k kLkºkELku ëyk {nÀT fk{íLk {kxu kqhe {kuf§k˛ (Óuªke Mknf{eoykuLke yktæu [zu yu e AqxAkx Lkn™. §e, Ìkuyku kkuÌku k˝ kkuÌkkLke rLkfiÌk Vhs{kt f˛efi [qf Àkæ Lkn™) {§e. yLku Mk{fiLke ¯krÌkLkk ¢{u yk ë˜e˜ku {kurhfiku ({kuh˜ku)í Lkk{u k¯k kÏLk kkE ¯kwshkÌke MkkrnÌfiLkk W k Lk{kt
MkkiLkwt ÊfikLk æU[kfi yu Yzwt xUnwf k-¯knuf k ˜k¯fiku. ëºe˜e ˜kufMkkrnÌfiMktMf]rÌkíLkk yu{Lkk Mk{ä kÌk fkfioLkk yrºfikLk ⁄kfe, ˛YykÌkLkk À˛f{kt n æuzÁk˙Òk kt⁄kfLkk Mkkƒkh˝ Mk{wÀkfi (zwt¯khe ºe˜ Mk{wÀkfi Ìkku æhku s !){kt º¯k kLkÀkMk kxu˜, yuf r˛˚kf⁄kefi yrƒf ëzwt¯khe ºe˜kuLkk Ákk Mke (Ákk kS)íLkk r ˛uªk MkL{kLku œfikÌk ⁄kfik. Mkki yku§æu yu{Lku ¯kkuhrxfik [unhu MkkunÌkkt ÀkZe-{qA yLku ÁkuXeÀzeLke fÀfkXe. kÏLx-˛xoLkk Mkk MkkÀk r˜ÁkkMk{kt æºu srLkfiku ⁄ku˜ku ˜xfk eLku (LkkufheLkk f˜kfku rMk kfi) rVhÌkku nkufi k¯k kÏtLk kkE kxu˜ yuMk.xe.ÁkMk, S kzktLke {wMkkVheLkk nzÀku˜k ækÌkku yLku k¯ku [k˜eLku {¯khk (zwt¯khk), LkÀeLkk§kt-fkuÌkhku Ìku{s st¯k˜-Õkze{kt kkuÌkkLke LkVfhe {kus{kt ! º¯k kLkÀkMkLku yu{Lkk yk yMkkƒh˝ ˚ku kfkfio, Mktf˜Lk yLku yuLkk kwMÌkf Y ku ´fk˛Lk kAe ëzwt¯khe ºe˜ ykrÀÚrÌk MkkrnÌfi yLku MktMf]rÌkí rLkr{•ku ÌkÀTr ªkfif krhMkt kÀ, r r˛¸ ‘fikœfikLkku Ìku{s ¯k˙t⁄kyÊfifiLk-Mk{e˚kk, [[ko-r {˛oLkk Mkkrn¬Ìfif W k¢{ykfikusLkLku {kxu M⁄kkrLkf MktM⁄kkykuyu WÌMkkn Ìku{s ¯kkih kq of Mknfiku¯ke ÁkLkeLku yu{Lkk yk k r ˜˚k˝ fk{Lku ”Àfi kq of rÁkhÀk‘fiwt Au. ´khtºu yk k yLkufr ƒ W k¢{ku{kt ˛uX©e fu.xe.nkEMfq˜ (yk[kfio©e Ákk˜f]ª˝ Úu˛e- MkknuÁk), æuzÁk˙Òk; ©e Mk kuoÀfi r˛˚k˝ yk©{ (yk[kfio©e eh[tÀºkE kt[k˜MkknuÁk), ÀktÌkkMk˝k˜e; Mku k rLkfuÌkLk r „k˜fi (yk[kfio©e nrhnhºkE kkXfMkknuÁk), æuzÁk˙Òk Ìku{s æuzÁk˙ÒkLke ykxToMk-fkÏ{Mko fkϘus- krh kh yLku ykxToMk-fkÏ{Mko-fkϘusEzh ¯kuhu Mkki yk k Yzk r „kfefi W k¢{Lkk rLkr{•k ÁkLkeLku ´Ìfiufu kkuÌkkLkk MktM⁄kk- krh u˛Lku ys kÈfiku Au, yu fnu hÃkwt. yk {nÀT Mkt˛kuƒLk yLku Mktf˜LkLkk fkfioLku {kxu kqhe ƒehs Mkk⁄kuLkk Ú˝u fux˜kfi knf-{krnÌkeÀkykuLkku ¯kk{u¯kk{Lkku Mkt kfo fheLku hMkkuLke {nuLkÌk kq of ´khtºu kkuÌkkLkk æ[uo yLku kAe⁄ke fux˜ef MktM⁄kkykuLkk ykä⁄kf Mknfiku¯k⁄ke ytÀksu 1500⁄kefi ƒkhu ykurzfiku (Ê rLk{wˇefi-©k‘fi) fÏMkuxTMk Ìku{s yu s heÌku ytÀksu 50 sux˜e erzfiku (·~fi-©k‘fi) fÏMkuxTMk{kt ºe˜ ftXM⁄k MkkrnÌfiMkk{¯k˙eLkk ykx˜k r kw˜ ºtzkhLkku Mkt[fi fh k Mkk⁄ku yuLkk r˜ fitÌkh˝ ⁄kfe ëyk r r˛¸ ˚ku kíLkk {nk{q˜k fux˜kfi ¯k˙t⁄kku y Ìkfiko yLku yuLkkt [[ko-r {˛o yLku r u[LkLkku rMk˜rMk˜ku [k’fiku, suLkk krh˝k{uë˜kuf k T{fií s¯kÌk{kt yk ëzwt¯khe ºe˜e ykrÀÚrÌk ˜kuf k T{fií yu kkuÌkkLke ÊfikLkkfªkof yku§æ Qºe fhe. zwt¯khe ºe˜kuLkk kht krhÌk ftX¯kkLk MkkrnÌfiLku ëyku§æí yk ke. n yu ëyku§æí yu{Lku ys k§Ìke hne Au r r ƒ heÌku yLku M Y ku y„k rƒ ! zkÏ. º¯k kLkÀkMkLkwt yk yMkkƒkh˝ fk{ yu{Lku ¯kwshkÌkLkk Mke{kzk xeLku hkªxŸefi Ìku{s yktÌkhhkªxŸefi MÌkhu ˜E ¯kfiwt. yk yLkwMktƒkLku fux˜kf r ˛uªk LkkUƒ kk k W k¢{kuLke rsfh... Mkki´⁄k{ MkLku 1984
yLku 1987{kt yk ë´k[eLk MktMf]rÌk-Mkt˛kuƒLkífkfioLke ÁkkÁkÌku y{Àk kÀLke ˜kuff˜k
MktM⁄kk ëht¯kÁknkhíLkk LkuÚ nuX§ RÕhkfiu˜, £kLMk, Áku¬’sfi{, M kuLk yLku $¯˜ÏLz ¯kuhu fiwhku kLke MkktMf]rÌkf fik kk{kt yu{Lku (Mkk⁄ke zwt¯khe ºe˜ LkÌkof-¯kkfif f˜kfkhku Mkk⁄ku) ëyktÌkhhkªxŸefi ˜kuff˜k {nkuÌMk í{kt Mknºk¯ke ⁄k kLkwt MkÀTºk¯fi {Èfiwt. yk yLkwMktƒkLku yuf ¯k eo˜wt W{uh˝ yu fu yu{Lkk f˜kfkh sq⁄kLkku {kux‚kh {kÏh e ( zku) yu ku Mkkƒ Lk S æktx ( kt⁄kk˜), yuLkk ÌktÁkqhLkk r r ƒ Mkqh yLku
LkÌkoLk Mkk⁄ku Zku˜Lkk r r ƒ Ìkk˜ ´fikus kLke yuLke rMkÿnMÌk f§k kh £kLMkLke
´Ú (Falkfore {kt W k¬M⁄kÌk r ˛k§ sLk{uÀLke) ºkhu u˜e ⁄kE nÌke. yLku yuLkk ë[h{í Y ku kÏrhMkLkk yurV˜ xk h W kh [zeLku Lk Syu ºsLk Mkk⁄ku
ÌktÁkqhLkk[ yLku ¯keÌk Mkk⁄ku Zku˜LkÌkoLk fheLku yu rÀ Mku r Ô{kt ºkhÌkLke ykrÀÚrÌk ˜kuff˜kLkku r sfi-Ê s ˜nuhk k Mkk⁄ku txLkkÀ fhu˜ku. Ìfikhu yk k˝k º¯k kLkºkELkwt yLku hksuLˇº¯kÌkLkwt nifiwt ¯kÀT¯krÀÌk ⁄k k Mkk⁄ku Lkk[e QXu˜wt. yk Mkk⁄ku ˜æLkkhLku yuLkwt k˝ M{h˝ ⁄kkfi Au fu MkLku 1994{kt ©e hks{r˝ r „k˜fi Mk kuoÀfi yk©{, Mk˝k˜e (rs.ÁkLkkMkfktXk) ækÌku ë eh ykfikusLk k§kí yk[kfio©e eh[tÀºkE kt[k˜Lkk ykrÌk⁄fi{kt ë¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯khíLkk W k¢{u ykfikursÌk rÓrÀ Mkefi ë˜kufkœfikLk r˛rÁkhí{kt hkr k u§k Auf khkuZ Mkwƒe ÌktÁkqh-Zku˜f-{tShkLke Yze Mkt¯kÌk Mkk⁄ku ƒeh¯ktºeh yLku Mkns MkkiBfi ÁkkE nh{ktykE æktx yLku yu{Lkk ykuh{kLk Àefhk Lk S æktx, ÁktLkuyu Mkk⁄ku yu{Lkk f§k-´MÌkwrÌkLkk rLkfiÌk ¢{ ´{k˝u Mkk⁄kuLkk ÁkkÏr˝fik-nkÏfkrhfik (Mknkfif) Ìku{s LkÌkof M ke kwhwªk Mkkƒ f˜kfkhkuLke Mkns f§k khfÌkkLkk Mknfiku¯ku yÀTºwÌk-yf’ fi yLku r[•kLku ˜k¯kx Ákktƒe hkæLkkhe ´MÌkwrÌk fhu˜e, su Mkk[uMkk[ yr M{h˝efi ÁkLke hnu˜e W k¬M⁄kÌk MkkiLkk {kxu ! yk Àe ¯kkLk- kÀLk yLku LkÌkoLkLkk W k¢{{kt Â[u Â[u M i¬ÂAf k˝u f˜kfkhkuLkk kkuÌkkLkk r hk{ u§k zkÏ. º¯k kLkºkE, ´MÌkwÌk ⁄kE hnu˜k ˜kufkœfikLkLkk r ªkfi MÌkwLkwt, Mkt˚ku k{kt sYhe r &˜uªk˝ k˝ fhu yu ku ¢{ hnu˜ku. y ku yu yrÌk ´MkLLkÌkk khf yLku yrººqÌk fhe hnuLkkh Yze ˚k˝kuLkk M{h˝ kq of s˝k ÚuEyu fu yu ÁkuW {k-Àefhkyu yk rLkhk§e ¯kkLk´MÌkwrÌk u§k yktæLke kkt k˝ku ÁkezeLku kqhe ÌkL{fiÌkk kq of {kunf ftX-LkkÀ yLku ÌktÁkqh kÀLkLkk Mkw{u§{kt yÀTºwÌk ën˜fí{kt hkr k u§k MkÌkÌk [kh- kkt[ f˜kf Mkwƒe fkuE ëLkkuæk s ˜kufíLkwt kÌkk h˝ Mkk˚kkÌkT fhu˜wt, su MkÀk yr M{h˝efi ÁkLke hÃkwt !
æuzÁk˙Òk kt⁄kfLkk zwt¯khe ºe˜ Mk{wÀkfiL rLkr{•ku zkÏ. º¯k kLkÀkMku ëykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfií ˚ku k{kt fhu˜kt Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLkLkk ¯ktÚ h fkfioLku r{ªku
yÌfikh Mkwƒe{kt yu{Lke LkkLke-{kuxe yLkufr ƒ W k˜¬Áƒyku kife r ˛uªk {n• kq˝o
¯k˝e ˛fkfi yu e W k˜¬ÁƒykuLke k˝ ˜ktÁke Mkqr[ ⁄kkfi yu{ Au. yux˜u Mktfku[Lke
Mkk⁄ku r uf kq of yk kifeLke ¯kkih y kk Lkkhe ⁄kkuzef W k˜¬ÁƒykuLke Mkt˚ku k{kt
rsfh fh e s Wr[Ìk ¯k˝k˛u yu{ {kLkwt Awt. MÌkwÌk: zkÏ. º¯k kLkºkE n
ë krh[fiíLkk {kunÌkks Lk⁄ke!í yk yLkwMktƒkLku ykfikusLk-W k¢{ku, ÌksTøk ‘fikœfikLkkuLkk ¢{{kt...
MkLku 1984{kt 11-12 VuÁk˙wykheLkk Áku rÀ Mkku ÀhBfikLk ÌkÌfk˜eLk Lk{t ke ©e y{hÆMknºkE [kiƒheLkk {k¯koÀ˛oLk yLku Mknkfi ⁄kfe, y{Àk kÀLkk MktMfkh fuLˇ ( kk˜ze) ækÌku ¯kwshkÌkLkk Mkki´⁄k{ ëykrÀ kMke f˜k{nkuÌMk íLkwt Mkk⁄ker{ kku nhuLˇ ºË (Mkt kk. ehzku), ˜kuf¯kkfif {ƒwMkqÀLk ‘fikMk yLku ht¯kf{eo hkurnÌk r{ÜeLkk Mknfiku¯k{kt º‘fi ykfikusLk fhu˜wt, su{kt ¯kwshkÌkºh{kt⁄ke 200 sux˜kt ykrÀ kMke Üe- kwhwªk f˜kfkhkuLke ºkÌke¯k§ nkshe{kt Mkktsu-hk ku ¯kwshkÌkLkkt r r ƒ ykrÀÚrÌk sq⁄kkuyu Lk]Ìfi yLku ¯kkLk Ókhk yu{Lke ëS Lk-MktMf]rÌkíLku WÚ§Ìke r r ƒ ´MÌkwrÌk fhe nÌke. su kife zkÏ. º¯k kLkºkELkk {k¯koÀ˛oLk{kt æuzÁk˙ÒkÀktÌkk kt⁄kfLkk zwt¯khe ºe˜kuLke ˜kuf{nkfk‘fi-rLkÀ˛oLkLke ´MÌkwrÌk :
ëënku{ Lkt fhwt y¯khÁk•ke....
{Lk{trÀrhfik{kt h{Ìkkt kƒkhku MkkhÀ{k !...íí
ykuhzkLkkt f{kz ºezeLku kkÌkk§{kt MkqÌku˜e {k MkhM ÌkeLku, yk xk˝u yk Mkki º¯kÌk-Mkkƒ, k]⁄ e W kh yk MkkƒwLkk {uu§k{k kƒkh kLkwt, yLku hkr¯kfikLkk ftXLkkt Ìkk§kt æku˜e ¯kkfif MkkƒwLkk {Lk{kt-r[•k{kt h{Ìkkt h{Ìkkt kƒkh kLkwt yknT kLk fhu Au.. kAe Ìkku ºe˜ MkkƒwLke Lkkrº{kt⁄ke VqxÌkk Mkqhku Mk §k kÌkk h˝{kt
rÀ‘fiÌkkLkku Mkt[kh fhe hnu Au, ¯kuhu.. hkr k u§kLkk yk fkfio¢{{kt ˝e Áknku§e Mktœfik{kt Lk¯khsLkku W k¬M⁄kÌk hneLku ykfikusLkLku {k˝ k Mkk⁄ku yuLke Mkk⁄kofÌkk ‘fiıÌk fhÌkk nÌkk. yuf heÌku yk ´fkhLkk hkflfiMÌkhLkk yk r ˛k§ ykfikusLku º¯k kLkºkELku ºkr r r˛¸ ykfikusLkkuLku {kxu ´uh˝k yLku ykÌ{MkflsÌkkLkwt kk⁄kufi Mkt kzk‘fiwt. W khktÌk yk rLkÀ˛oLk Mkk⁄ku ÁkeÚ rÀ Mku fikuÚfiu˜k r ÓÀT krhMkt kÀ{kt ëzwt¯khe ºe˜kuLkkt ´kMktr¯kf ˜kuf¯keÌkkuí r ªkfif {krnÌke´[wh ‘fikœfikLk yk fiwt. ykE.yuLk.xe. {wtÁkE Ókhk ykfikursÌk ëykrÀ kMke f˜k{nkuÌMk í{kt ºe˜ku{kt ´[r˜Ìk ƒq§kLkk kkxLkwt rLkÀ˛oLkí yLku ëftXM⁄k kht khk{kt ºe˜e hk{kfi˝ Ìk⁄kk {nkºkhÌkí r ªkfif ‘fikœfikLk ( ªko 1990).
WÀfi kwh (hksM⁄kkLk) ækÌku fikuÚfiu˜k hkªxŸefi f˚kkLkk ëºe˜ sLkÚrÌk:
yuf ÆMknk ˜kufLkí krhMkt kÀLke yÊfi˚kÌkk Ìku{s ëæuzÁk˙Òk fu ºe˜kU fe ´k¯kirÌknkrMkf k]cºqr{í r ªkfi kh yÊfi˚kefi ıÌk‘fi (1993).
ƒ{oM⁄k k (f˝koxf) ækÌku fikuÚfiu˜k yktÌkhºkhÌke Mkur{Lkkh{kt ë…Ìkw[¢ ykih S Lk[¢ fu MktÀºo {U ˜kufMkkrnÌfií r ªkfi W khLkw ÌksTøk ‘fikœfikLk ( ªko : 1994).
Ú˝eÌke rV’{ ë{kLk eLke º kEíLkwt ˜kufLk]Ìfi-rÀ¯À˛oLk (1993).
¯kwshkÌke MkkrnÌfi krhªkÀLkk økkLkMk k{kt Mkt˛kuƒLk r ºk¯k (Mk k)Lke yÊfi˚kÌkk yLkwªkt¯ku ëMkt˛kuƒLk khÌ ˚ku kfkfioí r ªkfif ıÌk‘fi (1997).
fuLˇefi MkkrnÌfi yfkÀ{eLkku ëºe˜e ºkªkk MkL{kLk yÏ kÏzoí ( ªko : 1998).
ºkªkk Mkt˛kuƒLk fuLˇ, zkuÀhk Ókhk ºe˜e ºkªkkMkkrnÌfi ˚ku ku r r˛¸ ´ÀkLk {kxu ëºe˜e ºkªkkMkkrnÌfi MkL{kLkí ( ªko : 1999).
rÀ’neLkk ërÁkh˜k VkWLzu˛Lkí Ókhk M⁄kkr kÌk ëÌkw˜LkkÌ{f ºkhÌkefi
MkkrnÌfií ytÌk¯koÌk r r˛¸ ˛kuƒfkfio {kxuLke ërÁkh˜k ˛kuƒ ]r•k (Vu˜kur˛ k)í nuX§
ëykrÀ kMke, ÚLk kÀ yLku r˛¸ {nkfk‘fiku{kt Lkkheí r ªkfif Ìkw˜LkkÌ{f Mkt˛kuƒLkyÊfifiLk ⁄kfe yu y«fikMkfkfioLkwt ¯k˙t⁄kY k ´fk˛Lk ( ªk : 2005).
Àr˚k˝ fkurhfik MkktMf]rÌkf {t kk˜fi, rMkfiku˜(Àr˚k˝ fkurhfikLke hksƒkLke)
yLku fuLˇefi MkkrnÌfi yfkÀ{e, rÀ’neLkk W k¢{u ykuÁkuhkufi nkuxu˜Lkk Mkºk¯k]n{kt, À. fkurhfikLkkt Üe hkªxŸ krÌk rf{ WLk ykufLkk hÀTnMÌku ë{khe ˜kuffik kkí kwMÌkfLku {kxu ëxk¯kkuh r˜xhu[h yÏ kÏzoí ( ªko : 2010) yLku À.fkurhfikLkku ´ kMk.
fuLˇefi MkkrnÌfi yfkÀu{e, rÀ’neLkk W k¢{u ykMkk{Lke rÀÁk˙w¯kZ fiwrLk äMkxe ækÌku ykfikursÌk r r˛¸ krhMkt kÀ{kt ë˜kuff⁄kk fk ºkhÌkefi S Lk ykih MkkrnÌfi kh ´ºk í r ªkfi kh ÌksTøk ‘fikœfikLk (2011).
yk W khktÌk ºkhÌkefi ºkªkk MktM⁄kkLk, {iMkqh; r „kMkk¯kh fiwrLk. r{ÀLkk kwh ( kr˘{ Ákt¯kk§) Ìku{s R¬LÀhk ¯kktƒe hkªxŸefi f˜kfuLˇ, rÀ’ne; Ìk⁄kk Mkkfo VkWLzu˛Lk, rÀ’ne ¯kuhu MktM⁄kkLkku{kt ykfikursÌk yktÌkhhkªxŸefi Mkur{Lkkhku{kt yk˜uæ´MÌkwrÌk yLku ‘fikœfikLk. yLku yk ¢{{kt ¯kwshkÌk{kt ©e {u k˝e yÏ kÏzo, ykrÀ kMke f˜k-MkkrnÌfi MkL{kLk, MkkÁkh Mkkihº MkL{kLk Ìku{s r˛ {T yÏ kÏzo ¯kuhu Áknw{kLk⁄ke r ºqrªkÌk.
r kw˜ Mkt˛kuƒLk-˜uæLkMkt kÀkLkk ºk¯fi˛k§e {k˜uÌkwÚh Au zkÏ. Mkt˛kuƒfLkk S Lk yLku fkfio r ˛u ˜ækfiu˜k yLkuf y«fikMk-˜uæku111
º¯k kLkÀkMk kxu˜. k˝ yk y˝{ku˜ Mkt kÀkLkk ysoLkLk {kxu yu{˝u ë kkuÌkkLkk
Mk{¯k˙íLku Mk{ä kÌk ffikuo Au. yLku yu ⁄kfe yu{Lkkt ytÀksu k[kMk sux˜kt LkkLkkt-{kuxkt ¯k˙t⁄k-´fk˛LkkuLke su-Ìku Mk{fiu MkkrnÌfis¯kÌk{kt LkkUƒ ˜u kE Au, Yzk yLku ´kuÌMkknf yk fkh Mkk⁄ku ! yk ¯k˙t⁄kku kife {wœfiÌk: ˜kuf{nkfk‘fi (¯kk⁄kk) yLku ˜kufkœfikLk kht khkLkk ´{wæ ¯k˙t⁄kku : hkXkuh khÌkk, Ìkku§ehkÏ˝eLke khÌkk, ¯kwshktLkku yhu˜ku, zwt¯khe ºe˜kuLkk Àur fik k§kLkk yhu˜k, æqÌkktLkku hkÕ e, hku{-MkeÌk{kLke khÌkk (ºe˜e hk{kfi˝) yLku kkÏtz khÌkk (ºe˜e {nkºkhÌk) ¯kuhu ˜kufMkkrnÌfiLkk ºk fkuLkku yrÌkykÀh kk{ k Mkk⁄ku r ÓkLk r u[fkuLke f˜{u kkUækfik Au. su kife zkÏ. nrh ’˜º ºkfik˝e, zkÏ. nMkwºkE fikrøkf, ´k. ˛uæze k§k, zkÏ. ºku§kºkE kxu˜, MkktE {fhtÀ, zkÏ. r˛heªk kt[k˜, zkÏ. ˛ktrÌkºkE yk[kfio, zkÏ. sfikLktÀ Úu˛e, ˜kº˛tfh Xkfh, ´ku. fkLkS kxu˜, zkÏ. {nuLˇ ºk˝k Ìk (WÀu kwh), zkÏ. ´fk˛ æz¯ku ({nkhkªxŸ) Ìk⁄kk Y kk r[LkkE ({wtÁkE) ¯kuhu ˝kÁkƒk r ÓkLkkuyu W kfiwoıÌk ¯k˙t⁄kku ⁄kfe zkÏ. º¯k kLkÀkMkLkk yk k yMkkƒkh˝ Mkt˛kuƒLkMkt kkÀLk-˜uæLkfkfioLku ºkhu y[hs kq of yLku {kuf§k {Lku rÁkhÀk‘fiwt Au. krh˝k{M Y k yk kifeLkk ˝k ¯k˙t⁄kkuLkku rntÀe Ìk⁄kk yt¯k˙uS ºkªkk{kt yLkw kÀ k˝ ´fkr˛Ìk ⁄k k kkBfiku Au. su{ fu ëhkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkkí yLku ëºe˜kuLkwt ºkhÌkíLkku rntÀe yLkw kÀ zkÏ. {]Àw˜k kkhef Ókhk yLku yu s rÀ˛k{kt yk Áku {nk¯k˙t⁄kkuLkwt zkÏ. Lke˜k ˛kn Ókhk yt¯k˙uS ºkªkk{k ºkªkktÌkh ⁄kfiwt Au. MkkrnÌfi yfkÀu{e, rÀ’neyu ëºe˜kuLkwt ºkh⁄kíLkku ku eMk ºkhÌkefi ºkªkk{kt yLkw kÀ fh kLkku rLk˝ofi ˜eƒku Au. ÌkuLkk yLkwMktƒkLku hksM⁄kkLke, Ákt¯kk§e, ktÚÁke, Lku kk§e yLkw kÀ ´¯kx ⁄kfik Au. suLkk⁄ke º¯k kLkÀkMkLkk yk k y˝{ku˜ yLku y{q’fi Mkt˛kuƒLkfkfioLku
irÔf yku§æ yk k kLkwt ¯k eo˜wt rLkr{•k ÁkLfik Au. yk heÌku ë¯kwshkÌk ¯kkih íMk{k yk ëÁkk MkeíLkk ktæ, ÀrhfikLkkt Lkeh Qze-yku§t¯keLk knkU[e hÃkk Au Mk k!
yk k˝u Mkki Ú˝eyu Aeyu fu ëfk{ Ákku˜u Au {kuzwt- nu˜wt !í zkÏ. º¯k kLkÀkMkLke Áku-yZe ÀkfifkLke yk e Mk{ä kÌk ëºe˜{fiÌkkí n yÚ˝e Lk nÌke. yLku yuf ëMk{kÕku¯kuí ˜kufr „k-Mkt˛kuƒLkLke Mk{ktÌkhu zkÏ. º¯k kLkÀkMk ykrÀÚrÌk Mk{wÀkfiLku {kxu yLku Â[u ëf{o˛e˜ÌkkíLku [rhÌkk⁄ko fh kLku ÚuÌkhkfik. œfikÌk Lk]Ìfif§kr À {¬’˜fk MkkhkºkE (À ko˝ yufÏzu{e)Lkk {kÊfi{u, r˛fk¯kku (y{urhfk)Lkk ë{uf yk⁄koh VkWLzu˛LkíLke ykä⁄kf Mknkfi-Mkwr ƒk ⁄kfe ëëykrÀ kMke r MÌkkh{kt f§k yLku MkktMf]rÌkf Mkt[kh Ókhk Mk{ks- krh ÌkoLk yLku Ú¯k]rÌkíí ´kfikusLkkLkk MkLku 1995-96{kt yu{Lku rLkfik{f kÀu rLkfiwıÌk fheLku yuf Lk k s
Mkt˛kuƒfLkk S Lk yLku fkfio r ˛u ˜ækfiu˜k yLkuf y«fikMk-˜uæku113
Ìku{ AÌkkt ë¯k{Ìkkí fkfioLkwt, ÀkrfiÌ MkkU fiwt. su yu{˝u yk kt⁄kf{kt MkÌkk ºe˜ Mk{wÀkfi{kt ´ ÌkoÌkk fwrh kÚu, zkf˝´⁄kk, rLkh˚khÌkk, uhºk Lkk, [hkuÌkhwt su e s Lfi-Úuæ{e yLku y{kLk efi YrZyku ¯kuhu{kt⁄ke {w¬ıÌkLku {kxu ÌkÀTr ªkfif {kir˜f Lkkx‚-´MÌkwrÌk, ëyu{Lkkt sí ´[r˜Ìk ºsLk- khÌkkLkk f⁄kLk-rLkY k˝Lkku
ykƒkh ˜ELku yk ækMk ´fkhLkk fk{Lku {kxu, yk Mk{wÀkfiLkkt fux˜ktf Üe- kwhwªk Mkkƒ-º¯kÌk f˜kfkhkuLke {tz§e ÁkLkk e ¯kk{u¯kk{ Mkkts-Mk kh, rÀ Mk-hkÌk (ækMk fheLku Mkkts-hkr k u§k yrƒf) yk rÀ˛kLke ktrAÌk Ú¯k]rÌk {kxu r ƒr ƒ yLku yMkhfkhf ´MÌkwrÌk fheLku rLkfiÌk MkkÌk hMkLkk Mk{fi¯kk§k{kt ºe˜ Mk{wÀkfi{kt ëMk{ks krh ÌkoLkíLkwt LkkUƒ kk k fk{ fhe Àuækz‚wt. yk s kÁkÀkh r ƒkLk fh k{kt yk ˜æLkkhLku ( k˝) ¯kh yux˜k {kxu ⁄kkfi fu {whÁÁke ©e º¯k kLkºkELkk yk fkfioLku rLkr{•ku ˝k ´Mkt¯ku ëhkÌkes¯kkuí fh k Mkk⁄ku Mkkts u§k fu rÀ Mku yLkwfq§Ìkkyu swÀkt swÀkt ¯kk{zkt{kt yu kkuÌku yLku yu{Lke {tz§e (f˜kfkhkuLke) Mkk⁄ku ºkhu y[hs kq of yLku Mkk˚keºk ´kfikusLkkLkk knLkfiku¯k Mkk⁄ku º˙{˝ ffiwO Au. yLku yk yLkwMktƒkLku yk Mk{wÀkfiLkk n uLkk Mkk{krsf krh·~fi{kt krh ÌkoLk hÌkkE hÃkwt Au. ´kfikusLkkLkk yk fk{Lkk rLkªfªko Y ku ÚuEy Ìkku...
1. ykækfiu yk kt⁄kfLkk ºe˜ Mk{wÀkfi{kt ëzkf˝´⁄kkí MkÀtÌkh LkkÁkqÀ ⁄kE Au.
2. t˛kLkw¯kÌk uhºk Lkk yLku [huÌkhwt([zkE)Lke ´⁄kkLke ƒkh ÁkwÍe ⁄k k kk{e Au.
3. kk˝eLku Ìk§k Lkk ÁkÀ˜u fq u⁄ke Mk™[e ˜k e yLku ¯kk§eLku k khÌkk ⁄kfik.
4. ëyuRzTMkí su e S ˜u˝ Áke{kheLke MkºkLkÌkk fu§ kE.
5. kkheykuLke ˛kuªk˝´ ]r•k ÁkkÁkÌku Ú¯k]rÌk yk e.
6. Ákk§fkuLku rLk˛k§{kt º˝ k {kuf˜ k ÁkkÁkÌku MkºkLkÌkk fu§ kE.
7. Mkhfkhe ykhku¯fi fikusLkkLke Ákk§fkuLku {kxuLke ë kkur˜fiku yLku r k¯kw˝e hMkeí y kk k yt¯kuLke Ú¯k]rÌk yk e, ¯kuhu... yLku yk heÌku yk ´fikusLkk ⁄kfe yk ëYrZ[wMÌkí Mk{wÀkfiLku {kxu, yu{Lkkt {q§ MkktMf]rÌkf {q’fikuLkk sÌkLk kq of yLku yu{Lkk y˝{ku˜ MkktMf]rÌkf khMkkLku nkrLk Lk knkU[u yu e MkºkLkÌkk yLku MkflsÌkk Mkk⁄ku Mk{ksWÌfªkoLkkt r ƒkfif yLku W{Àk fkfikuo ffikO.
* zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜u ykÌ{MkkÌkT fhu˜e yu{Lke yk ëºe˜{fiÌkkí
yLku yuLke r ˜˚k˝ ¯kh kE yLkwªkt¯ku fux˜ef ”ÀfiM k˛e ÁkkÁkÌkkuLke y ku, º˜u
xqtfe, k˝ rsfh fh e ÚuEyu, yu{ {kLkwt Awt. ykrÀÚrÌk Mkt˛kuƒLkLkk ˚ku kfkfioLkk ˜ktÁkk Mk{fi¯kk§k{kt yk ëÁkk Mkeíyu ˝k zwt¯khe ºe˜ krh khku Mkk⁄ku ykÌ{efi
MktÁktƒku fu§‘fik Au, yLku yu{Lkk ëzwt¯krhfikí ÁkLke hÃkk Au. kt⁄kk˜ ¯kk{Lkku
nh{ktÁkkELkku krh kh. Àu kºkE æktx ( krÌk) yLku Lk S æktx-Àefhku yu{Lkku. fktE yu ækMk fk{ Lkk nkufi Ìkku k˝ º¯k kLkÀkMk Mk{fiktÌkhu yu{Lku fu § {§ k s Àkuze Úfi ! yLku yu s ¯kh kt ºe˜ Lkkh yLku zwt¯khe ºe˜e ftXM⁄k ˜kuf¯kkLkkht khkLke æk˝ Mk{kt nh{ktÁkkE yuLkk yk ë{kLku˜k Àefhk k¯kk kkEíLku {Lkku{Lk
Mktºkhu...yLku krh khLkku {u§ku ⁄kkfi ! {kE nh{ktykE ºeLke yktæu ºk kne
M hu nk˜ k hMkk Ìkkt Mkki Mkktº§u yu{, yu k˝ fnu yLku Mkk Mkns Mkki yu {kLku k˝ æhkt fu ëë{kh ({khu) kkuMk Mkifik nU, kkU˝ Ák•kk kk ke˜k nU. Ák•kk {kh kk k{t⁄ke kuÀk ⁄kk nU. yuf ⁄kwt nut, Õku {kh ƒh{Lkku Àefhku nULk, {kh {Lk MkÌkLkku Mkifiku nU. æuh nku (æuzÁk˙Òk⁄ke) yk Lkt, ykE, ykE fhÌkku {kh fLkU ÁkUnu.. ⁄kwt yk yuÌk˝ ifihku ( kfihku) kÕULk hMkkhk{k ( hMkkÀ{kt) ˜e˜tw ækuh ( kMk) æ’˜kxk {khu ( k Lk⁄ke zku˜u), ${ {khku nhÀku kkU˝ æwMMke nku æ’˜kxk {khu !íí knf Mkk⁄kuLkk yk k r h˜ MktÁktƒLke ˚k˝ku{kt {Lku {khe ëƒh{íLke
{nk{Lkk ë{kíLkkt À˛oLk ⁄kÌkkt, yLku nwt yf⁄fi ykLktÀ⁄ke ºk r ºkuh ÁkLke sÌkku! RrÌk zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜.
yu s yuf Ákeswt Àt kÌke, æuz k (hksM⁄kkLk Ákkuzoh) kkMkuLkk ¯kk{Lkk
Lkk⁄kkºkE ¯k{kh yLku yu{Lkkt kÌLke Mkktf§eÁkkE : ëhkXkuh khÌkkí yLku ë kkÏtz
khÌkk (ºkh⁄k)íLkkt knf. Mkktf§eÁkkELku Au’˜e y M⁄kkLkk nkusheLkk fÏLMkhLke
Áke{khe u§k æuzÁk˙Òk ækÌkuLkk Mkhfkhe À kækLkk{kt Mkkh kh u§k yk k˝k yk 뺘k Ákk MkeíLke rLkÌfi Àuæºk§, Lkk⁄kkºkELku Mknkfi-Mkrƒfikhku yLku
Mkktf§eÁkkELkk rLkƒLkku khktÌk ë[huÌkhkíLkk Úuæ{Lkk zh hkœfik r Lkk yuLkk ÀunLku
Lkk⁄kkºkELke Mkk⁄ku hneLku Auf yuLke ytrÌk{r¢fik Mkwƒe yLku kAe k˝ ëƒh{Lkk ºkEíLkku ƒ{o rLkºk kLke ÁkkÁkÌk k˝ WÀk•k {kLk khfÌkkLke ÁkkÁkÌk ÁkLke hnu Au. yk kq Mkktf§eÁkkEyu º¯k kLkÀkMkLku ëºkEí Ákku˜eLku ëÁk§u hwtí (hkæze) ÁkktƒÌke yLku ëºkEí k˝ Ìkf˜eV{kt yuLke Æ[Ìkk fhÌkk yLku nu kh Mkk[ Ìkk. ÁkhkÁkh, knf-{krnÌkeÀkÌkk Mkk⁄kuLkk yk k s W{Àk yLku ˜k¯k˝eºeLkk {kLk MktÁktƒkuLkk ¢{{kt Áknurzfik ¯kk{Lkk ëyhu˜kíLkk knf-¯kkfif S kfkfk ¯k{kh Ìku{s yu k s ÁkeÚ yhu˜k ¯kkfif kkt[{nwzkLkk hkÚfkfk ¯kuhuLkku fu § W’˜uæ kqhÌkku ¯k˝k˛u.
Mkt˛kuƒfLkk S Lk yLku fkfio r ˛u ˜ækfiu˜k yLkuf y«fikMk-˜uæku115
zwt¯khe ºe˜kuLkk ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt˛kuƒLk-Mktf˜LkLkk yufÀ{ ˛YykÌkLkk
rÀ Mkku{kt MkLku 1980Lkk QÌkhÌkk sqLk {rnLkkLke MktÊfik u§k ˜¯Lk´Mkt¯kLkkt ¯keÌk hufkÏãz¯k fh k Mkkhw kkuÌkkLkk r „k⁄keo zkÃkk ækuærhfik Mkk⁄ku MkkÁkh{Ìke LkÀeLkk yk⁄k{˝u Mkk{u fktXu MkktZwMke ¯kk{u s k, yk fktXu⁄ke {kxeLkk {kuxk ¯kku§k{kt f kzkt, LkkuxÁkwf, Ìku{s xu khufkÏzoh ¯kuhu Mkk{kLk {qfeLk yuLkku fktX˜ku kfze ÌkhÌkk hneLku zkÃkku Ìk⁄kk yuLkk VkuELkk Àefhk Ákƒk Mkk⁄ku, LkÀe{kt kk˝eLkk ƒe hnu˜k ´ knLku æk§Ìkk-W˜u[Ìkk Mkk{u fktXu knkU[ kLkk MkknMk{kt yk¯k§ ƒe hÃkk nÌkk... yLku ënkS fkMk{Lke es§e {ƒÀrhfiu uh˝ ⁄kE nÌkeí, ÁkMk yu{ s y[kLkf MkkÁkh{ÌkeLkk kk˝eLkk ´ knLke Â[ku [ ë{kxeLkk ¯kku§kíyu ë uh˝í ⁄k kLkkt º{Ìkkt ˜˚k˝ Àuækz‚kt, yLku ºkE º¯k kLkÀkMkLku ⁄kkuzef r{rLkxku Mkwƒe Ìkku
nuÌke ƒMk{MkÌke ƒkhk{kt ëfi{hksíLkkt Mkk˚kkÌkT À˛oLk ⁄kfikt. yLku yu u§k Mkk{u rfLkkhu Qºu˜k MkktZwMke ¯kk{Lkk sw kLk ˜wfkºkE zkºeyu Mk{fiMkq[fÌkk k kh k Mkk⁄ku kk˝eLkk ´ kn{kt Õt k˜k eLku yu{Lku {kuÌkLkk {wæ{kt⁄ke W¯kkhe ˜eƒk. zkÏ. º¯k kLkÀkMkLkwt fnu Au fu ëëS Lk{kt {Lku knu˜e kh ë˜kufíLkk ytÌk:Mk• Lkkt À˛oLk ⁄kfik tnÌkkt. yk heÌku yu s u§k {khe S LkLkkifk MkkÁkh{ÌkeLkk {Êfis§{kt zq˜ nÌke. ˜kufMkkrnÌfiLkwt Mkt˛kuƒLk fh k yk u˜k {Lku, ˜kufu s W¯kkhe ˜eƒku. {Lk{kt Mknsºk yuf s r [kh Áktƒk k ˜k¯fiku fu (n u) {khk ˛uªk S LkLkku Mkk[ku yrƒfkhe yk ë˜kufí s Au. Mkt˛kuƒLk{kt su{ su{ {w~fu˜eyku yk k ˜¯ke, Ìku{ Ìku{ yk r [kh ·ZÌkk ƒkh˝ fhÌkku hÃkku. MkkÁkh{ÌkeLkk rfLkkhu {Lku ˛uªk S LkLkwt, f{o˚ku k ˜kÊfiwt yLku yk{ ë˜kufí{kt {khku kwLksoL{ ⁄kfiku.íí
ÁkhkÁkh yk e s k˝ ⁄kkuzef ÌkhknVuhu ëS Lk-{h˝íLke ˚k˝ku MktÁktƒu zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkku rÀLkktf : 18 Mk xuBÁkh, 2005Lkku MktS Lke nku¬M kx˜, Ük kwh-y{Àk kÀLkku ´Mkt¯k yu{Lkk s ˛ÁÀku{ktñëë{Lku ”Àfihku¯kLkku nw{˜ku yk u˜ku, Ìfikhu hk SLke fr Ìkk{kt fnwt Ìkku {khk ëÔkMkí Àun⁄ke y˜¯k ⁄kE ëys k§wt knuheíLku Qºk nÌkk, yLku {nkÌkus{kt º§ kLke Ìkifikhe fhe hÃkk nÌkk. MkkiLku ˝fnu˜e ˜kuffik kk fhk k kwLk: Àun{k ´ u~fik. {khe S LkLkifik Ìkku 25 hMk knu˜kt s MkkÁkh{ÌkeLkk {Êfis§{kt zq˜ nÌke. khtÌkw ykrÀ kMkeyku {Lku nu{æu{ rfLkkhu ˜E yk‘fik, yLku ë˜kufí{kt {khku kwLksoL{ ⁄kfiku. yk kAeLkwt ˛uªk S Lk, ˛ıfi ÁkLfiwt yux˜wt yu{Lku VkÀkh hÃkwt Au. n u, yk {khku keÚu sL{ ⁄kfiku Au.íí kn, yÀTºwÌk !... ëërfM{Ìk fu æu˜ rLkhk˜u {uhu ºifik (ÁkkÁkwºi)!...rfM{Ìk fu....íí zkÏ. º¯k kLkÀkMk kkuÌku Mkk Mkeƒk-MkkÀk ˛ÁÀku{kt M efkhu Au fu ëënwt
yux˜ku æhuæh ºk¯fi˛k§e fu {Lku Ìkkhk{Ìke su e ¯k]n˜˚{e {§e, su˝u kkuÌku
¯k]nM⁄keLke Mk §e Ìku{s ykLkwªktr¯kf Mkk{krsf ‘fi nkhkuLke s kÁkÀkhe
Mktºk§ kLke Mkk⁄ku {khkt Mkt˛kuƒLk-Mktf˜LkfkfioLkk ykx˜k Áknku§k hufkÏãz¯kLkwt, {U ˜æu˜k ytÀksu 10,000⁄kefi ƒkhu kkLkktLkwt, r˜ fitÌkh˝ ffiwO. {khk y˚kh Ìkku
ktfkt[qfkt y§rMkfikt su k ¯khÁkrzfik, flfikhu Ìkkhk{ÌkeLkk Ìkku {hkuzÀkh yLku Mkw kÂfi y˚khku. yux˜u [kneLku nwt yu{Lkk nhæLku rÁkhÀk wt, su{Lkk ⁄kfe yksMkwƒe {khk ¯k˙t⁄k-´fk˛LkLkwt fk{ Mk u§kLkwt yLku Mkh§ hÃkwt. suLkku ëMk kE ´˛tMkkíLkku fi˛ yu{Lku Úfi Au. yLku yu heÌku {khkt MktÌkkLkku (rsøkkMkk, Ú¯k]rÌk yLku yr{Ìk)yu k˝ kkuÌkkLke Mk{s˝ yLku s kÁkÀkhe kq of yu{Lke heÌku kkuÌkkLkk r˛˚k˝ ⁄kfe
‘fik Mkkrfif fkhrfÀeo yLku Mkk{krsf- kkrh krhf S LkLkku kt⁄k ftzkfikuo yLku ˝k
ºk¯ku yu Mkki {khk krh khu {Lku {khk hMkhwr[Lkk fkfioLku {kxu r nh kLku {wıÌk hkæeLku ˝e {kuf§k˛ yk ke Au. yk MkkiLkk ykiÀkfioLku ”Àfi kq of tÀLk fh k Mkk⁄ku ¯kkih yLkwº Awt.
rLk ]r•k kAe k˝ zkÏ. º¯k kLkÀkMkLke yk ëºe˜e ´ ]r•kíLke ÁkkÁkÌku yu{Lku yuf Lk e s kÁkÀkhe {§e. ´ku. ¯k˝u˛ Àu e ( zkuÀhk) ´urhÌk-MktM⁄kkr kÌk Ìkus¯kZ (rs. AkuxkWÀu kwh) ækÌkuLke ykrÀ kMke yfkÀ{eLkk {kLkÀ rLkfik{fLkk kÀu hneLku MkÌkÌk kkt[ hMkLkk y{Àk kÀ - Ìkus¯kZ Â[uLkk yk k¯k{LkLkk ykLktÀ Mkk⁄ku yu{˝u {nuLkÌk kq of Mkk⁄ke fkfiofhkuLkk ykÌ{efi Mknfiku¯kLkk Ák§u ´ku. ¯k˝u˛ Àu eLkk VisionLku yLkwY k yfkÀ{eLku yuf Mkt˛kuƒLk-MktM⁄kkLkLkk Y k{kt Zk§ kLkwt fk{ ffiwO. n ykfiwLkk yutMkeLkk ´ u˛Lke u§k k˝ ë{ktÃk˜e ºe˜{fiÌkkíÌkku yu{Lku x kkhÌke s hnu Au. º˜u ´ kMk Lkk ⁄kkfi, k˝ ¯khÁkrzfik y˚khku{ktfi Ìku f˜{ Ìkku [k˜u Lku uh ÁkuXk ! Au’˜u ÌkksuÌkh{kt ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{eLkk ykä⁄kf Mknfiku¯k⁄ke yu{Lkk Ókhk kq Mkt kkrÀÌk Ìkku§ehkÏ˝eLke khÌkk, Y kkthkÏ˝eLke khÌkk su kt 21 ˜kufkœfikLkku, 4 f⁄kk¯keÌkku, ºe˜kuLkwt ºkh⁄k, hkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkk, hkXkuh khÌkk, ¯kwshktLkku yhu˜ku su kt, 4 {nkfk‘fiku º¯k kLkÀkMk {kuxk Mkt äƒÌk kkX yLku y«fikMk ⁄kfe kwLk: Lk MktMfh˝ kkBfikt Au. ´fk˛fefi{kt kq {nk{k k zkÏ. ysfiÆMkn [kink˝ fiku¯fi s fnu Au, ëëykrÀ kMke ˜kuf{nkfk‘fiku: yk k˝e s Lkn™ Mk{¯k˙ r ÔLke ƒhkunh Au. W khktÌk yu{˝u ºe˜ Mk{ksLkk MktÀºo{kt ´⁄k{ ˜kufMkt{Ìk ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜLke h[Lkk fhe Au. {khe Ú˝ ´{k˝u yk ´⁄k{ ºkhÌkefi ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ Au. M k¯kÌk{T!
˛ÁÀMk]r¸, ÚLfiwykhe, 2023, ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯kh
4. yuf ÆsÀ¯ke ykrÀ kMkeykuLku Mk{ä kÌk : º¯k kLkÀkMk kxu˜ ñ h{u˛ ÌkLLkk
Mkt˛kuƒLk yu yuf ÚÌkLkwt ƒLk s Au, k˝ ¯kwshkÌkeyku ƒLkLke kkA§ yux˜k kzu˜k hnu Au fu Ìku{Lku Mkt˛kuƒLkLkku {rn{k Mk{ÚÌkku Lk⁄ke. Úufu ¯kwshkÌkLku
Õ uh[tÀ {u k˝e MkrnÌk fux˜kf yu k ˜kufMk{ä kÌk yLku rLkMkÁkÌke Mkt˛kuƒfku {Èfik Au fu ¯kwshkÌku Mkt˛kuƒLkLkk Lkk{u rÁk˜fw˜ Lkkne Lkkœfiwt Au yu {nu˝wt fkuE {khe ˛fu Ìku{ Lk⁄ke.
º¯k kLkÀkMk kxu˜ yuf yu Lkk{ Au su{˝u ykrÀ kMkeykuLkk Mkt˛kuƒLk
yLku WÌfªko {kxu kkuÌkkLkwt ykæwt S Lk Mk{ä kÌk ffi Au yLku yksu 77 ªkoLke siV
fiu k˝, y{Àk kÀLkk ÁkkuzfÀu r MÌkkh{kt yk u˜k kkuÌkkLkk LkkLkfzk V˜Ïx{kt ÁkuMkeLku Àhhkus yk fkfio fhe hÃkk Au.
º¯k kLkÀkMk kxu˜u kkuÌkkLkk yuf ykfiæk{kt su fw˜ fk{¯kehe fhe Au ÌkuLkwt kqhwt ÁkfikLk fh k ÁkuMkeyu Ìkku yuf ykæwt kwMÌkf s ˜æ kzu, k˝ yk kLku ÌkuLkk {n• Lkk {wfk{ku s˝k wt.
º¯k kLkÀkMk kxu˜ æuzÁk˙Òk{kt WÂ[Ìkh {kÊfir{f ˛k§k{k r˛˚kf nÌkk. yuf rÀ Mk Ìkuyku sÌkk nÌkk. Ìku{Lke yk¯k§ fux˜ktf ykrÀ kMke ºkE-ÁknuLkku sÌkkt nÌkkt. Ìkuyku yuf ¯keÌk ¯kkÌkkt nÌkkt. (ykrÀ kMkeykuLku ¯keÌk yLku Lk]Ìfi r Lkk
rÁk˜fw˜ Lkk [k˜u) º¯k kLkÀkMkLku ºe˜e Ákku˜e{kt ¯k kÌkwt yu ¯keÌk, ÌkuLkk ˛ÁÀku, ÌkuLkku ˜fi ¯kBfikt. Ìku{˝u yu ¯keÌkLke yuf kt¬ıÌk fikÀ hkæe. ÁkeÚ rÀ Mku Ìku{˝u kkuÌkkLkk ykrÀ kMke r „k⁄keoLku yu kt¬ıÌkLkku y⁄k kqA‚ku. y⁄ko Mkktº§eLku º¯k kLkÀkMk Ìkku [¬ıÌk ⁄kE ¯kfik. yu kt¬ıÌk{kt ºkhkuºkh fk‘fiÌ ºhu˜wt nÌkwt. yuLku Ú˝Ìkkt knu˜kt yuf kht khk r ˛u Ú˝ kz˛u.
æuzÁk˙Òk yLku ÀktÌkk r MÌkkhLkk ykrÀ kMke Mk{wÀkfi{k fux˜kf r r˛¸ rh kÚu. yuf rh ks yu ku fu ykrÀ kMke Akufhk yLku Akufheyku ¯kkuXe-¯kkurXfiku (Ákkufi£uLz) yLku ¯kkuX˝ (¯k˜o£uLz) hkæe ˛fu. yu r{ kÌkk yux˜e kkfe nkufi fu Ìkuyku ˛hehMktÁktƒ k˝ hkæe ˛fu yLku Ákk§f k˝ ⁄kkfi. ˝e kh yu ÁkLku fu fkuE ykrÀ kMke fiw ÌkeLku ˜¯LkLke keXe [ku§kÌke nkufi yLku ÌkuLkk æku§k{kt Ákk§f ƒk Ìkwt nkufi. ykx˜e {wıÌk r [khƒkhk. Úufu ˜¯Lk ⁄kE Úfi kAe MktÁktƒ kh kq˝or hk{ {qfe Àu kfi. Úu ¯kkuXe-¯kkuX˝ MktÁktƒ hkæ Ìkku fzf MkÚ fhkfi. n kÌk fheyu yu ¯keÌkLke. yu ¯keÌk{kt ¯kkuX˝ (¯k˜o£uLz) kkuÌkkLkk ¯kkuXe (Ákkufi£uLz)Lku W u˛eLku fnu Au fu... nu {khk ºuhw, {khkt ˜¯Lk ⁄kE s˛u yux˜u
nwt Ìkku Àqh sÌke hne˛. yu kAe yk k˝u fu e heÌku {§e˛wt ? yu kAe ¯kkuX˝ s
W kkfi k˝ Mkq[ Au : nwt su rÀ˛k{kt hnuÌke nkuÙ yu rÀ˛k{kt yheMkku ƒhsu, nwt yheMkkLkk ´rÌkÆÁkÁk kxu ÌkLku {§ k yk e˛.
fu e W{Àk f’ kLkk...!
º¯k kLkÀkMkLku ⁄kfiwt fu ykrÀ kMke Áktƒwyku kkMku yk e Ìkku fux˜e fr Ìkkyku-¯keÌkku n˛u... Ìkuyku kkuÌku fr Ìkk ˜æÌkk nÌkk, k˝ yk ¯keÌk Mkktº§eLku
Ìku{˝u Mktf’ k ffikuo fu su ¯keÌkku-fr Ìkkyku yk ˜kufkuLkk nkuX kh, Sº kh yLku
”Àfi{kt Au ÌkuLku ºu¯kkt fh kt ÚuEyu. yu Mkns Mktf’ k 1980{kt ⁄kfiku nÌkku. yu kAe yks Mkwƒe 40 ⁄ke ƒw ªko⁄ke Ìkuyku MkÌkÌk Mkt˛kuƒLk fhe hÃkk Au. ykrÀ kMkeykuLkk hu hu-Õqt kzu Õqt kzu sELku Ìku{˝u, ÚLkLkk Úuæ{u Mkt˛kuƒLk ffiwO
Au. 1500 ykÏrzfiku Mkeze yLku 50 sux˜e erzfiku fÏMkux{kt Ìku{˝u Ákƒwt Mkt¯k˙ne ˜eƒwt Au. ykrÀ kMkeykukLkkt …Ìkw[¢ yLkwMkkhLkkt ¯keÌkku, ˜kuff⁄kkyku, ykœfikLkku, kwhk˝f⁄kkyku, ¯keÌkf⁄kkyku, {nkfk‘fiku, ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi˛kÜ, ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ yk ÁkƒktLkku Ìku{˝u xÏfTLkkϘkÏSLke {ÀÀ⁄ke Mkt kkrÀÌk ffikO Au Ìk⁄kk ˜œfikt Au yLku ´fkr˛Ìk ffikO Au. kkuÌkkLkk S LkLkk [kh ÀkfifkLke yuf yuf ˚k˝ Ìku{˝u yk {kxu Mk{ä kÌk fhe. yk k s yuf Mkt˛kuƒLk {kxu º¯k kLkÀkMk sÌkk nÌkk. Mkk{k rfLkkhu s
nÌkwt yLku Â[u ƒMk{MkÌke nÌke MkkÁkh{Ìke LkÀe. Mkk{u rfLkkhu ˜¯LkLke ˛h˝kE
k¯kÌke nÌke. yuf ykrÀ kMke ÁkƒkºkEyu º¯k kLkÀkMkLk fÃkwt fu nwt ¯kku§k ({k˝ su kk k) kxu Ìk{Lku Mkk{u rfLkkhu ˜E ÚÙ. º¯k kLkÀkMku xu khufkuzoh
MkrnÌkLkku Mkk{kLk ¯kku§kLke ytÀh {qıfiku. ÁkƒkºkE, º¯k kLkÀkMk yLku Ìku{Lkku yuf r „k⁄keo, k˝ufi s˝k yLku yuf ykrÀ kMke ¯kku§kLk kfzeLku LkÀe kkh fh k kz‚k. r „k⁄keoyu W kh knuh˝ knuhu˜wt Lkn™, ÌkuLk ftEf yz‚wt yux˜u Ìku˝u Ìkhk k {khe, ÁkƒkºkELkk nk⁄k{kt⁄ke ¯kku§k nk˜f zku˜f ⁄k k ˜k¯fiku nÌkku. n [khu Mk{MkÌkk kk˝e{kt zqÁk k ˜k¯fik. Mkk{k rfLkkhu ykrÀ kMke ˜kufkuLkwt xku§wt Qºwt nÌkwt. yu{kt⁄ke yuf fiw f ˜wfku yuLkwt Lkk{, LkÀe{kt kz‚ku Lku Ìku˝u [khuÁkksw⁄ke [khufiLku kk˝e{kt uheLku Ák[k e ˜eƒk. º¯k kLkÀkMkLku ⁄kfiwt {khwt S Lk yk ykrÀ kMkeykuyu Ák[k‘fiwt. {khk n uLkk S Lk kh Ìkku Ìku{Lkku s n¨. yk kÌk 1983 ykMk kkMkLke. Mkt˛kuƒLkLkku Ìku{Lkku yu Mktf’ k yu kAe Ìkku ˙Ìk (r{˛Lk) ÁkLke ¯kfiku.
Mkt˛kuƒLkfik kk Àhr{fikLk yk Ìkku ˝e kh ÁkLfiwt f º¯k kLkÀkMkLku {§ k {]Ìfiw yk‘fiwt nkufi, nkfi-nu’˜ku fhe, nk⁄k r{˜k eLku kkAwt ¯kfiwt nkufi.
rLkÀkuoªk yLku ºku§k ykrÀ kMkeykuLke ÀwykLke k˝ ftEf yMkh nkufi Lku...!
æuzÁk˙Òk yLku ÀktÌkk r MÌkkhLkk ºe˜ku{kt zkf˝´⁄kk y{˜{kt nÌke. fkuE ÜeLku fkuE fkh˝Mkh zkf˝ Únuh fhkfi yLku kAe Ìkku ÌkuLke Mkk⁄ku s y{kLk efi ‘fi nkh fhkfi ÌkuLkwt ÁkfikLk fheyu Ìkku ˛ÁÀku k˝ hz k ˜k¯ku.
º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkwt ”Àfi yk ÚuELku ff§e QX‚wt. Ìku{˝u yk y{kLk efi ´⁄kkLku Àqh fh k f{h fMke. Ìku{Lku Mkk⁄k yk fiku Ìku{Lkkt ´kuVuMkh Àefhe rsøkkMkkÁknuLku. 1994 ⁄ke 2001. Àhr{fikLk Ìku{˝u ykrÀ kMke Mk{wÀkfiLke {kLkrMkfÌkk ÁkÀ˜ k, Lkkxfku MkrnÌkLkkt yLfi {kÊfi{kuLkku ´fiku¯k yLku W kfiku¯k fheLku MkV§Ìkk {u§ e. ªkkuo sqLke zkf˝´⁄kkLku Áktƒ fh k{kt Ìku{Lku MkV§Ìkk {§e ÌkuLkwt yuf fkh˝ nÌkwt º¯k kLkºkELkk ”ÀfiLkk æq˝uæq˝k{kt ‘fik ke [qfu˜ku ykrÀ kMkeyku {kxuLkku ´u{ yLku y kkh fhw˝k. *
º¯k kLkÀkMk º˜u nÌkk kxu˜ yLku yksu k˝ kxu˜ s Au, k˝ ”Àfi⁄ke Ìkku Ìku{˝u ykrÀ kMke k˝wt M efkhe s ˜eƒwt. Ìkuyku ykrÀ kMkeykuLke Â[u hneLku ykrÀ kMke s ÁkLke ¯kfik. Ìkuyku ºe˜e Ákku˜e ˛eœfik. ˛eœfik Lkn™, ºe˜e Ákku˜eLku Ìku{˝u ykÌ{MkkÌkT fhe. yux˜wt s Lkn™, Ìku{Lkk s fkfio⁄ke MkkrnÌfi yfkÀ{e, rÀ’neyu ºe˜e Ákku˜eLku ºkªkkLkwt M⁄kkLk yk fiwt.
¯kwshkÌke ºkªkk{kt yuf k˝ {nkfk‘fi Lk⁄ke, k˝ ºe˜e Ákku˜e{kt [kh [kh {nkfk‘fiku Au. yu [khu[kh {nkfk‘fikuLkwt hufkÏãz¯k fheLku ÌkuLku ˛kÜefi heÌku kwMÌkfÀun yk fiku º¯k kLkÀkMku. Ìku{kt⁄ke Áku {nkfk‘fikuLkwt Ìkku yt¯k˙uS ºkªkk{kt ºkªkktÌkh ⁄kfiwt Au. fux˜ktfLkku rnLÀe yLku Ákt¯kk§e{kt k˝ yLkw kÀ ⁄kfiku Au. ëºkh⁄kíLkku Ìkku 23 ºkhÌkefi ºkªkk{kt yLkw kÀ fh kLkku rLk˝ofi MkkrnÌfi yfkÀ{e, rÀ’neyu ffikuo.
º¯k kLkÀkMku yk Mkt˛kuƒLk {kxu kkuÌkkLkk S LkLke yuf yuf ˚k˝Lku æ k{kt ˜eƒe Au. Ìku{Lkk ”Àfi{kt ykrÀ kMkeyku {kxuLkk su æhku ´u{ Au, fhw˝k Au, ÁktƒwÌkk Au ÌkuLkk Úuh kh s ykx˜wt ‘fik kf yLku ¯knLk Mkt˛kuƒLk Ìku{˝u ffiwO. Mkt˛kuƒLkLke Mk{ktÌkhu Ìkuyku kkuÌkkLkku r˛˚kfƒ{o Ìkku rLkºk Ìkk s hÃkk. Ìkuyku r˛˚kf Ìkhefu rLk ]•k ⁄kfik kAe k˝ Mkr¢fi s hÃkk. zkuÀhk kkMku Ìkus¯kZ{kt M⁄k kkfiu˜e ëykrÀ kMke yfkÀ{eíLkk {kLkÀ rLkfik{f hÃkk, ¯kqshkÌk r „k keX{kt
ykrÀ kMke Mkt˛kuƒLk fuLˇ{kt {k¯koÀ˛of Ìkhefu Úuzkfik yLku Ìku{Lkk nk⁄k Lke[u ˝k
fiw kLkku keyu[.ze. ⁄kfik, À ko˝ yufuzu{e Mkk⁄ku k˝ hÃkk.
Ìku{Lku xk¯kkuh r˜xhu[h, ºkªkkMkB{kLk, Õ uh[tÀ {u k˝e yÏ kÏzo MkrnÌk
yLkuf yktÌkhhkªxŸefi yÏ kÏzo k˝ {Èfik Au. nk, Ìku{Lke fi 77Lke ⁄kE ¯kE Au
AÌkkt k˝ ¯kwshkÌk r „kMkºkLku yk {nkLk Mkt˛kuƒf yLku ˜uæfLku h˝rsÌkhk{ Mkw ˝o[tˇf yk k kLkwt nS MkqÕÌkwt Lk⁄ke yLku hksfefi ¯k k kheLku yLku ˜kfif
Lkk nkufi Ìku k ˜kufku k»©e yÏ kÏzo Lk e rÀ’ne sELk ˜E yk Au yLku yk k
˜kufku Ìkku yuf æq˝k{kt ÁkuMkeLku MkÌkÌk fkfio fhÌkk s hnu Au. * krh khLkku Mknfiku¯k Lkk {§u Ìkku rn{k˜fi su zwt yk ¯ktÚ h fk{ º¯k kLkÀkMk fhe s Lkk ˛ıfik nkuÌk. Ìku{Lkkt ƒ{o kÌLke ÌkkhkÁknuLk MkÌkÌk Ìku{Lke Mkk⁄ku hÃkkt Au. º¯k kLkÀkMku 1500 fÏMkuxLkwt ˛ÁÀktfLk ÚÌku s ffiwO nÌkwt. Úufu Ìku{Lkk y˚khku Ìkku ¯khÁkhrzfik, ÌkkhkÁknuLku Ìku{Lk Ákƒwt ˜æk˝ MkhMk y˚khku{kt kwLk: ˜æe yk fiwt. Ákku˜ku, fux˜kt n˛u kkLkkt... {k k ÀMkuf nÚh.. (10,000)! Ìku{Lke {kuxe Àefhe rsøkkMkk y{Àk kÀLke ¯kwshkÌk fkϘus{kt yÊfik kf Au. Ìku{˝u r kÌkkLku {kuxku xufku yk ku˜ku. LkkLke Àefhe Ú¯k]rÌk hksfkux kh˝e Au. Ìku zkÏıxh Au. Àefhku yr{Ìk fkÏB fiqxh Mkku^x uh yu¬LsrLkfih Au yLku y{Àk kÀ{kt kkuÌkkLke V{o [˜k Au.
Mkk[ku Mksof Mkt uÀLk˛e˜ nkufi, Mk{ksLku ´rÌkÁkÿ nkufi, rLkMkÁkÌk Mkk⁄ku fk{ fhLkkhku nkufi.. yu k Mkk[wf˜k Mksofku, fkuE k˝ ºkªkk{kt, fkuE k˝´Àu˛{kt ykt¯k§eLkk uXu ¯k˝kfi yux˜k s nkufi. yu k Au yk º¯k kLkÀkMk kxu˜. Ìku{Lkkt 50 kwMÌkfku {k k ykrÀ kMke ´ÚLke Lkn™, ºkhÌkefi ´ÚLke r{hkÌk Mk{ktAu. º¯k kLkÀkMk sux˜k MkV§ Mkt˛kuƒf Au Ìkux˜k s Lke zu˜k Mksof Au. Mkt uÀLkkLke ˛kne⁄ke Àe kÌkk Ìku{Lkk nhuf ˛ÁÀ{kt ºkªkkLkwt Ák§ yLku MkkrnÌfiLke Mkw¯ktƒ Au.
kiMkkLku s º¯k kLk {kLkÌkk ¯kwshkÌkeykuLkk ´Àu˛{kt yk ku yuf {k˝Mk kkfu yu yk ºqr{Lkku ´Ìkk k Au yLku ÌkuLke rMkrÿLku ykuAe ´rMkÿ {§u yu ´Àu˛Lke
´ÚLkk M ºk Lke ¯k kne Au.
Mk{ksLkwt ys k§wt, h{u˛ ÌkLLkk, k]. 61, ´⁄k{ yk ]r•k : 2019, ´fk˛f : ¯kqsoh MkkrnÌfi
´fk˛Lk, y{Àk kÀ-380001
Mkt˛kuƒfLkk S Lk yLku
5. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜ ykrÀ˜kufLkk ykLktÀfik ke
fiku¯kuLˇ kkhuæ
zkuÀhk{kt ëykrÀ kMke Mk{ks yLku iÔefh˝í r ªkfi kh 14{e {k[o
1998Lkk hkus yuf krhMkt kÀLkwt ykfikusLk ⁄kfiu˜wt. zkÏ. ¯k˝u˛ Àu e Ókhk ykfikursÌk
yk krhMkt kÀ{kt MkwœfikÌk {nkÔuÌkkÀu e k˝ W k¬M⁄kÌk nÌkkt. zkuÀhkLkk ÌkÌfk˜eLk {ufih hrÌk˜k˜ ÀuMkkELkk nMÌku zkuÀhkLkk ´Ìkef k§ku yÏ kÏzo {nkÔuÌkkÀu eLku y ko˝ fhe Ìku{Lkwt MkL{kLk ⁄kfiwt. {nkÔuÌkkÀu e yu Únuh{kt fÃkwt, ì{wÕu yÏ kÏzo Lkn™ [krnfiu. ¯kwshkÌk {U ºe ykrÀ kMke fku S Lk ÀuLk k˜u ykih ˜ku¯k nI, yÏ kÏzo WLkfu Àku !î yLku kAe ”ÀfiLkk W{§fk⁄ke zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜ ÌkhV Mke ¯kfikt yLku Ìku{Lku {§u˜k yÏ kÏzo⁄ke ©e º¯k kLkÀkMk kxu˜Lku r ºqrªkÌk ffiko. æuzÁk˙ÒkLkk ykrÀ kMke ftXM⁄k MkkrnÌfiLku s¯kÌkLkk {t[ kh ´rÌkrcÌk fh kLkwt º¯keh⁄k fkfio fhLkkh zkÏ. º¯k kLkÀkMk fwÁkuhÀkMk kxu˜Lkku sL{ MkkÁkhfktXkLkk Æn{ÌkLk¯kh Ìkk˜wfkLkk Ú{§k ¯kk{{kt æuzqÌk krh kh{kt 19{e Lk uBÁkh, 1943{kt ÆnÀe-¯kwshkÌke Mkk⁄ku Áke.yu., 1970{kt ÆnÀe-ºq¯kku§ Áke.yuzT. yLku 1972{kt ÆnÀe-MktMf]Ìk Mkk⁄ku yu{.yu. ⁄kfik. 1984{kt ëºe˜ku{kt ¯k kÌkk yhu˜kí kh yu{.rV˜. Ìk⁄kk 1990{kt ëæuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLke ´k¯kirÌknkrMkf
MktMf]rÌkykuí kh keyu[.ze. ⁄kfik. WÂ[ r˛˚k˝ ´k Ìk ffiko kAe r˛˚kf Ìkhefu
Mkh§Ìkk⁄ke Lkkufhe {§u yu rÀ Mkku{kt ykrÀ˜kuf r ˛uLkwt Mk”Àfi, Mkt uÀLk˛e˜ r[•k Ìku{Lku ykrÀ kMkeykuLkk ºuhw ÁkLkk Au. 1970{kt ˛uX fu.xe. nkEMfq˜ æuzÁk˙Òk{kt r˛˚kf Ìkhefu Úuzkfik Ìfikhu ÆnÀe MkkrnÌfiLkk ë´¯krÌk kÀí yLku ëLkfie fr ÌkkíLkk
´ knku⁄ke ´ºkr Ìk fiw kLk º¯k kLkÀkMk ëÁkeswt yuf {nkºkhÌkí yLku ëyuf˜‘fiLkku yt¯kqXkuí su e yAktÀMk fr Ìkk ˜æu Au. æuzÁk˙Òk{kt 1970 ⁄ke 2002 Mkwƒe Àe Mku kyku yk kLkkh ©e º¯k kLkÀkMkLku Ìku{Lkk s{kLkk{kt ¯kk{zkLkkt hksfkh˝Lkku fxw yLkwº r˛˚kf ÌkhefuLkk kkuÌkkLkk ´⁄k{ RLxh‘fiq æÌku kkuÌkkLkk ¯kk{{kt s ⁄kfiu˜ku. ¯kwshkÌk fiwrLk äMkxe{kt⁄ke MLkkÌkf ⁄kELku uh knkU[u˜k º¯k kLkÀkMkLkk ¯kk{ Ú{§k{kt s Lk e {kÊfir{f ˛k§k ˛Y ⁄k kLke nÌke, Ìku{kt r˛˚kf Ìkhefu Lkkufhe {§ kLke kqhe yk˛k nÌke. Ú{§k ¯kk{Lkk fu§ ˝e {tz§Lkk Mk«fikuyu Ìku{Lku kqhe ækÌkhe yk ke fk{ k˝ MkkU ke Àeƒu˜wt. ¯k˙k{ r MÌkkh{kt⁄ke Lk e ˛k§k {kxu r „k⁄keoyku ˛kuƒ k - LkkUƒ kLkk fk{u WÌMkkn kq of ÚuÌkhkfiu˜k º¯k kLkÀkMkLku 15{e sqLk 1967Lkk hkus Ìkus kwh ¯kk{u fikuÚfiu˜k RLxh‘fiqyu ¯kk{zkLkk ¯ktÀk hksfkh˝Lkku yLkwº fhk‘fiku. ëºhkuMkkLke ºU˛u kkzku Ú¤fikuíLkku fxw yLkwº
⁄kfiku. ÌfikhÁkkÀ Ezh {wfk{u kxu˜ Ákkuãz¯k{kt Lk e ˛k§k æq˜Ìke nÌke ÌkuLkk yku kLk
RLxh‘fiq fikuÚfiu˜ku. Ìko{kLk{kt fu.yu{.r „k{trÀh ¯k˝kÌke, yu æÌkLke Lk e æq˜e hnu˜e ©ufiMk r „k{trÀh{kt RLxh‘fiq yk k k sÌkk W{uÀ kh º¯k kLkÀkMku
ÁkMk{kt æqÁk ºez{kt Ìkf˜eV uXÌkk yuf ze˜Lku ÁkuMk kLke s¯fik yk ke. fiw k
W{uÀ khkuLke s ÁkMk{kt ºez nÌke. ì ze˜, ÁkuMkku, yk Ìk{khe s ÁkuXf Au !î fneLku s¯fik yk kLkkh º¯k kLkÀkMkLku yu æÌku æÁkh k˝ Lk nÌke fu Ìku{˝u su ˛k§k {kxu RLxh‘fiq yk k k sE hÃkk Au Ìku ˛k§kLkk xŸMxeLku ÁkuXf yk ke nÌke. yLku ©ufiMk r „k{trÀh⁄ke º¯k kLkÀkMkLke ÆnÀeºkªkkLkk r˛˚kf ÌkhefuLke fkhrfÀeoLkku ´khtº ⁄kfiku. ªko 2002{kt æuzÁk˙Òk⁄ke Mku krLk ]r•k ⁄kfik kAe EzhLke fu.yu{. r „k{trÀh ( kq uo, ©ufiMk r „k{trÀh){kt kkuÌkkLke Mkä MkÁkwf ºhk k ¯kfiu˜k r˛˚kf º¯k kLkÀkMkLku ´khtºLke fkhrfÀeoLkk ´⁄k{ ¯koLkk r „k⁄keoLku {§ kLke
RÂAk ⁄kE yk e. nk ! ªko 2002{kt Mkt˛kuƒf Ìkhefu ´rÌkrcÌk ⁄kE [qfu˜k yk
MkwœfikÌk r ÓkLk{kt Mkt uÀLk{q’fiLke {kÌkÁkh s{k{qze Ák[e nÌke, Ìku⁄ke s S LkLkk ´⁄k{ ¯koætzLkk ´⁄k{ r „k⁄keoLku, Lkk{ yÁÁkkMk. ÌkksuÌkh{kt ´¯kx ⁄kfiu˜e ì{khe ykLktÀfik kkî{kt º¯k kLkÀkMk kxu˜ LkkUƒu Au, ìyÁÁkkMk Mkwh kwhLkku ÌkLke. nwt MkhLkk{wt kqAe ÌkuLkk uh ¯kfiku. yÁÁkkMk æwhMke{kt ÁkuMke ÌkuLkk kki kLku h{kze hÃkku nÌkku. ÁktLkuLku yku§æ k{kt ⁄kkuzef {w~fu˜e kz‚k kAe ”Àfi{kt y ˝oLkefi ykLktÀ Mkk⁄ku ÌkuLkk {wæ{kt⁄ke 뺯k kLkÀkMkMkknuÁkî !! WÀT¯kkhku Mkhu˜k. yk WÀT¯kkhkuLku fwhkLkLkku f˜{ku fnwt fu ¯keÌkkLkku &˜kuf ÌkuLke yksufi Mk{s Lk⁄ke kze !î r˛˚kf Ìkhefu S‘fikLkku ºh kqh ykÌ{MktÌkkuªk º¯k kLkÀkMkLku yk ´Mkt¯k{kt⁄ke Mkkt kzu Au.
©ufiMk r „k{trÀhLke yk[kfio Lk{oÀk˛tfh r k uÀeMkknuÁkLku º¯k kLkÀkMk kxu˜ ºk kq of fikÀ fhu Au. Mkhfkhe rLkhe˚kfLku kkuÌkkLkk r˛˚kfLke MkflsÌkk {k{˜u ækuxe heÌku hsqykÌk fh k ÁkÀ˜ ƒ{fk eLkkæLkkh Lk{oÀk˛tfh r k uÀeMkknuÁku s, r˛˚kf Ìkhefu fkhrfÀeo ÁkLkk e nkufi Ìkku, ë{k k MLkkÌkf ⁄k k⁄ke Lkn™ [k˜u, Áke.yuzT. ⁄k kz˛u.í yu e Mk˜kn yk ke. r k uÀeMkknuÁkLke ´uh˝k⁄ke s ©ufiMk r „k{trÀh - Ezh{kt⁄ke hkSLkk{wt yk fiwt. WLkk§w ufu˛Lk{kt y{Àk kÀ sE Áke.yuzT.{kt ´ u˛ {kxu Vku{o ºh k ¯kfik Ìfikhu æÁkh kze fu ´ u˛ {kxu Vku{o ºhkE ¯kfikt nÌkkt. ©ufiMk{kt⁄ke hkSLkk{wt yk ke Lkkufhe ¯khLkk ⁄kE ¯kfiu˜k yk
r˛˚kfLku ´⁄k{ Ìkku yu ku r [kh yk‘fiku fu kkuÌkkLkk r˛˚k˝fkfio{kt f[k˛ n˛u yu{ Mk{S r k uÀeMkknuÁku Áke.yuzT.Lkk Lkk{u xkZk kk˝ey æMk fkZe n˛u. yuf {rnLkk kAe r k uÀeMkknuÁkLkwt Ìkuzwt yk‘fiwt. Áke.yuzT.{kt ´ u˛ ˛ıfi Lkk nku kLkk MktÚu¯kkuLke Ú˝ ffiko ¯kh Lkkufhe fu y«fikMk ¯kh hu ÁkuXu˜k º¯k kLkÀkMkLku ÌkhÌk r˛˚kf
Mkt˛kuƒfLkk S Lk yLku fkfio r ˛u
ÌkhefuLke Mku k{kt Úuze Àeƒk. yk k LkufrÀ˜ yk[kfio {kxu ˛tfk Mku k ÁkÀ˜
kkuÌkkLkk {LkLku X kfku yk ke ºeLke yktæu ykuzoh M efkhe kwLk: Mku k{kt Úuzkfik.
Ákk§ fi⁄ke ´f]rÌk ´ÌfiuLkku ´u{, MkkrnÌfi ´erÌk, Mkt ÀLk˛e˜ M ºk
yLku MkkisLfi˛e˜ ‘fi nkh W khktÌk Ákkrhf rLkhe˚k˝ ˛¬ıÌk yLku ‘fi nkh s¯kÌkLkk
ir Êfi kq˝o yLkwº ku r˛˚kf º¯k kLkÀkMkLkwt zÌkh fh Au. {kLk eLkwt {Lk kt[ k{kt Mkns hwr[ Au. ÆnÀe MkkrnÌfiLkku y«fikMk yLku ¯kwshkÌke MkkrnÌfiLkwt krh˛e˜Lk Ìku{Lkk Mksof-Mkt˛kuƒf ‘fi¬ıÌkÌ Lku Áknwykfik{e ÁkLkk Au. r˛˚kf Ìkhefu æuzÁk˙Òk {wfk{u ¬M⁄kh ⁄kfiu˜k º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk f˝o kx˜ kh Lk kMke fiw kLk-fiw ÌkeykuLkwt xku§wt yuf ¯keÌk ¯kkE hÃkwt nÌkwt ÌkuLkk ˛ÁÀku kzu Au. ¯keÌkLkk ˛ÁÀku yLku fiw k ]tÀLkk ˜fi rn’˜ku§⁄ke ykLktrÀÌk º¯k kLkÀkMk ¯keÌkLkk yktÌkhMk• ⁄ke ´ºkr Ìk ⁄kE ¯keÌk kt¬ıÌkyku fk¯k§ kh WÌkkhe ˜u Au. yu ˚k˝ s Mkt˛kuƒf ÌkhefuLke ©e º¯k kLkÀkMkLke fik kkLkwt ´⁄k{ k¯k˜wt nÌkwt. ÁkeÚ rÀ Mku s kkuÌkkLke ºe˜ ykrÀ kMke r „k⁄keo kkhƒe sw{kºkE ¯k˜SLku ¯keÌk kt¬ıÌkyku t[k e yLku y⁄ko Ú¤fiku. {q§ kt¬ıÌkyku yk ´{k˝u nÌke.
{ktfi kh˝k e Àqhk ÀuMk
Õ§qfku{u˜eÀuÕuí˜k.
yut˝Õ§qfuLktÕ§qfu kkMkeyk wtí˜k!
ykrÀ kMke r „k⁄keoyu y⁄ko Mk{Ú‘fiku, ënu ¯kkurXfik ! (´u{e) {Lku Àqh
Àu˛ kh˝k e Àeƒe khtÌkw (Ìkkhk r Lkk) Ìfikt Vk Ìkwt Lk⁄ke. Ìkwt À ko˝ {qfe Àusu fu su⁄ke À ko˝ kh⁄ke khk äÌkÌk ⁄kÌkk Mkqfio´fk˛Lke Mkk⁄ku kkAe yk yLku ÌkLku {§wt!í Mkqfio´fk˛Lke Ìke ¯krÌkyu kkAk yk kLke Lk kuL{uªkMkºh f’ kLkk ykrÀ˜kuf{kt ºk§e, khæe º¯k kLkÀkMk hku{ktr[Ìk ⁄kE ¯kfik. fr Ìkk r ˛uLkku r˛˚k˝ Ókhk ´k Ìk yrº¯k{ ÁkÀ˜kfiku. Ìkuyku fnu Au : ìr[•k{kt ªkkuo⁄keMkt¯k˙nehkæu˜eMktMf]Ìk,rnLÀeyLku¯kwshkÌke r˛¸r˜ræÌkfr ÌkkLkkMktMfkhku khLkk¯kVu˝Lkesu{´ßk⁄kuoQºk⁄k k ˜k¯fik. ifi¬ıÌkfyLkwºqrÌkyku{kt⁄kesL{ÌkeyLku kt[ k⁄keyuf˜Àkuf˜ Mk{kLkƒ{koLku ykLktÀ ykkÌke fr Ìkk Mkk[e fu ë˜kufí{kt⁄ke Qºe ⁄kÌke yLku ëMk{qní - kqhe ÚrÌkLku ¯keÌk-Lk]ÌfiMkt¯keÌk yLku …ÌkwLkku ykLktÀ ykkÌkeÌk⁄kkhkuÆsÀkS LkMkk⁄kuyr Lkkºk uÚuzkfiu˜efr ÌkkMkk[e?î ëÕ§qfku{u˜eÀuÕuí˜kí kt¬ıÌkLkwth˝Õ˝ wt˜kufMktMf]rÌkÌkhVæU[ k˜k¯fiwt. Wsr§fikÌkkuLkku {nku’˜ku Akuze nh˝k LkÀeLkk rfLkkhu yk u˜k ykrÀ kMke yk©{ ëMku krLkfuÌkLkí{kt hnu k [k’fik ¯kfik. ykrÀ kMke r „k⁄keoyku kkMku⁄ke
ºe˜e Ákku˜e ˛eæ kLkwt ˛Y ffiwO. ºe˜kuLkk Mkt kfkuo ƒkh k ykrÀ kMke ˜kufku Â[u
º§ kLkwt ˛Y ffiwO. ´khtºu Ìku{Lke Mkt˛kuƒLk ]r•kLku ˛tfkLke Lkshu Úu kLkwt ˜˝ k˝
fnu kÌkk Wsr§fikÌkku{kt nÌkwt. yuf ze˜u Ìkku ykrÀ kMke r MÌkkhku{kt s s k {kxu
[uÌk ˝e k˝ yk ke. º¯k kLkÀkMkLkku Ìkku ykrÀ˜kuf{kt s kwLksoL{ ⁄kE ¯kfiku
nÌkku. Ìkk. 25-6-80Lke yuf Mk khu, S Lk{kt ´⁄k{ æÌk yuf ºe˜ r „k⁄keoLkk
fnu˝⁄ke ykrÀ kMke ˜¯Lk{kt ¯kfik. r „k⁄keo zkÃkkLkk ÀqhLkk Mk¯kkLkk ækuhzu S Lk{kt ´⁄k{ æÌk ˜kuf ˝o fnu kÌkk ”ÀfiLkk ºku§k ºe˜kuLkku MLkun yLku yk fkh
kkBfik. ykrÀ kMke ftXM⁄k MkkrnÌfiLkk Mkt˛kuƒLkLkku Mktf’ k ·Z ⁄kÌkku ¯kfiku. kkuÌkkLkk
˛uªk S LkLkku Mkk[ku yrƒfkhe yk ë˜kufí s Au yu e ¯k˙tr⁄k Ìku{Lkk r[•kLku uhe
§e yLku S LkLkku Lk ku hkn æq˜e ¯kfiku.
˜kufMkkrnÌfi Mkt˛kuƒLkLke fik kkLkk ´khtrºf kzk ku Áknurzfik, æuz k, kkt[ {nwzk, kt⁄kk˜, Lk k {kuxk yLku {k˜ kMk su kt ¯kk{ku kr[f ˜kuføkkLk {u§ kLke r „k keX su kt ÁkLke hÃkkt. ¯kwshkÌke{kt {Êfifk§, y ko[eLkfk§{kt fu yLkwykƒwrLkffk§ Mkwƒe{kt {nkfk‘fi ˛kuÊfiwt szÌkwt Lk⁄ke. yu k MktÚu¯kku{kt yk ¯k˙k{r MÌkkhku{kt⁄ke Mkt˛kuƒf º¯k kLkÀkMkLku ë¯kwshktLkku yhu˜kuí, ëhkXkuh khÌkkí, ëºe˜kuLkwt ºkh⁄kí yLku ëhkÏ{ MkeÌk{kLke khÌkkí su kt Mk• ˛e˜ {kiræf [kh {nkfk‘fiku yLku ë¯kku ke[tÀ-ºh⁄kheLke khÌkkí, ë˜k˜w yrhÀkí, ë[tÀLkhkÚí, ëY kkthkÏ˝eí, ëÌkku§ehkÏ˝eí su kt yuf eMk ˜kufkœfikLkku {Èfikt. yk {wæ- kht khkLkk ¯kkfif Lkk⁄kkºkE ¯k{kh, S kºkE ¯k{kh, Lk SºkE æktx, ÚºkE ¯k{kh yLku ¯kwshkºkE ¯k{khLku hkªxŸefi MÌkhu s Lkrn yktÌkhhkªxŸefi MÌkhu {qfe yk k kLkwt fk{ Mkt˛kuƒf º¯k kLkÀkMk kxu˜ Ókhk ⁄kfiwt. yk {nkfk‘fiku ºkhÌkefi ºkªkk MktM⁄kkLk, {iMkwh yLku ºkªkkfuLˇ, zkuÀhkLkk MktfiwıÌk W k¢{u yt¯k˙uS{kt yLkw kÀ kk{e ´¯kx ⁄kfik. º¯k kLkÀkMk kxu˜ Ókhk s ºe˜ {kiræf MkkrnÌfiLke ¯kwshkÌke{kt yuf ëyuL⁄kku˜kÏSí Ìkifikh ⁄kE. suLkku £uL[ yLkw kÀ {kuEÕ hMke k˜kyu ffikuo. ykrÀ kMke {nkfk‘fikuLkk W•k{ yt˛kuLkku ¯k˝u˛ Àu eyu ‘Painted Works’ Lkk{u yt¯k˙uS yLkw kÀ fhe ëyÏL⁄kku˜kÏSí Ìkifikh fhe Au. fuLˇefi MkkrnÌfi yfkÀ{e, rÀ’neyu ëºe˜kU fk ºkh⁄kí Lkk{u rnLÀe yLkw kÀ ´¯kx ffikuo Au yLku 23 ºkhÌkefi ºkªkk{kt yLkw kÀ fh kLkku rLk˝ofi ˜eƒku Au. ht¯kÁknkh MktM⁄kkLkk LkuÚ nuX§ hksuLˇ º¯kÌkLke hknÁkhe Lke[u 1984{kt Mk”Àfie r{ kku yLku ykrÀ kMke f˜kfkhku Mkk⁄ku r Ô˜kufLk]Ìfi Mk{khkun{kt Mknºk¯ke ⁄k k £kLMk, RÕhkfiu˜, Áku¬’sfi{, nkϘuLz, M kuLk, ÚuzoLk, [ufkuMk˜ku urffik ¯kuhu fiwhku kLkk Àu˛kuLke MkktMf]rÌkf fik kkyu k˝ s kLkwt ⁄kfiwt. r Ô{t[ kh ykrÀ kMke
yLku fkfio r ˛u ˜ækfiu˜k yLkuf y«fikMk-˜uæku125
MktMf]rÌk yLku ˜kufLk]ÌfikuLke ´rÌkck fh kLkwt MÌkwÌfifkfio zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜ Ókhk
⁄kfiw.t fiwhku kLke fik kkLkku fuV yk ykrÀ˜kufLkk ykLktÀfik keLku Mknus k˝ [z‚ku
Lk⁄ke. º¯k kLkÀkMkLke M{]rÌk{kt Ìkku æhuæh æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLkk kt⁄kk˜ ¯kk{Lkku
ykrÀ kMke Lk S æktx yurV˜ xk h kh [ze, Lku kkur˜fiLkLkk r sfi-Ókh Mkk{u
Qºku hne, Zku˜-Lk]Ìfi fhe fiwhku k{kt r sfi-M hku hu˜k Ìkku nkufi yuLkwt s {q’fi yÀfuhwt Au.
Mkt˛kuƒf º¯k kLkÀkMk kxu˜Lke ykrÀ˜kuffik kk Ìko{kLk ºkhÌkLke
LkkUƒ kk k Mkt˛kuƒLkfik kk Au. ¯kwshkÌke ˜kufMkkrnÌfi{kt Õ uh[tÀ {u k˝e kAe ‘fik kf ºqr{fkyu º¯k kLkÀkMk kxu˜u ykrÀ˜kuf{kt s kkuÌkkLk M ¯ko ºkÈfiwt. 1980⁄ke 2002 Mkwƒe zwt¯khk§ r MÌkkhku{kt [˝k-Àkr§fik ˜E æºu ⁄ku˜ku yLku xu khufkuzoh
˜E Lkef§e kzÌkk. yk fik keyu nkÏx˜{kt hkufkELku, VhÌke æwh˛e {k⁄ku ÁkuMke, Mkqx-Ákqx knuheLku ˜œfiwt Lk⁄ke. ktÀhMkku sux˜e ykÏrzfiku yLku k[kMk sux˜e ykÏrzfikuerzfiku{kt ykrÀ kMke ftXM⁄k h[LkkykuLku {Ze ˜eƒe Au. ´k¯kirÌknkrMkf fk§Lke 110 {kLk MkknÌkku, 1500 kkªkk˝ ykuÚhku, 16 kkªkk˝Mk{krƒyku yLku kkt[ r[ k¯kwVkyku Ìku{˝u ˛kuÊfikt Au. rMk•kuh nÚh ªko kq oLkk {kLk S Lk yLku
´k[eLk MktMf]rÌkyku khLkwt Mkt˛kuƒLk ëæuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLke ´k¯kirÌknkrMkf MktMf]rÌkykuí kwMÌkf M Y ku 1992{kt ´¯kx ⁄kfiwt Au. º¯k kLkÀkMk kxu˜u Mkt kkrÀÌk fhu˜kt ¯keÌkkuLke Mktœfik yuf nÚh sux˜e Au. Ìku{˝u MkkrnÌfi Mkt˛kuƒLk rLkr{•ku
ykrÀ kMkeyku Mkk⁄ku kkrh krhf LkkÌkku fu§‘fiku. Ìku{Lke Â[u hÃkk. ykuÌk´kuÌk ⁄kfik. ykrÀ kMke S Lk˛i˜eLku - Ákku˜eLku kht khkLku ykÌ{MkkÌkT fhe. ykrÀ kMke Mk{ks{kt⁄ke ÀkY su kt ‘fiMkLkku Àqh ⁄kkfi, uhºk Lkk, ˜qtxVkx, zkf˝ su e ytƒ©ÿk Àqh ⁄kkfi Ìku k ºh kqh ´fikMk ffiko. æuzÁk˙Òk{k ºfitfh zkf˝ ´⁄kk nÌke. MkkrnÌfi Mkt˛kuƒLk{kt {krnÌkeÀkÌkk M ke r ˛u Ìku{Lke Mkt uÀLk˛e˜ Mkr¢fiÌkk f{o˛e˜ MkkhM Ìk{kt krh˝{u Au. zkf˝ kurªkÌk ⁄kfiu˜e {rn˜kLku ¢qhÌkk kq of yÌfik[khLkku ºku¯k ÁkLkÌke ÚuE Lkk ˛f kLkk fkh˝u Ìku{˝u kkuÌkkLkk S LkLkwt æqÁk {n• Lkwt fne ˛fkfi Ìku fkfio zkf˝´⁄kk Àqh fh kLkwt ffiwO. f{o˛e˜ Ìkhefu ykrÀ kMke Mk{ks {kxu Ìku{˝u ˝kt fk{ku ffikO. ÀktÌkk, æuzÁk˙Òk yLku hksM⁄kkLkLkk fkuxzk Ìkk˜wfkLkk ºe˜ r MÌkkh{kt⁄ke zkf˝´⁄kk MkÀtÌkh LkkÁkqÀ ⁄kE. ºe˜ku Ìk§k Lkk ÁkÀ˜u fq k{kt⁄ke ˜k eLku, kk˝e ¯kk§eLku keÌkk ⁄kfik Au. kkheyku Ókhk ˛kuªk˝ yLku yuRzTMk su k {nkhku¯k⁄ke MkºkLk fh kLkwt fkfio k˝ {kuxk kkfiu ⁄kfiwt Au. ykrÀ kMke Ákk§fku r˛˚k˝ {u§ yu k ´fikMkku{kt º¯k kLkÀkMku Mkkzk [kh nÚh Ákk§fkuLku ´k⁄kr{f ˛k§k{kt y«fikMk {kxu {kuf’fikt Au. Mkt˛kuƒfLkk
zkuÀhk¬M⁄kÌk {. Mk. fiwrLk äMkxeLkk yt¯k˙uSLkk ´ku. ¯k˝u˛ Àu eyu {kÌkÁkh k¯kkhLke fiwrLk äMkxeLke Lkkufhe Akuze ykrÀ kMke yfkÀ{e-Ìkus¯kZ {wfk{u M⁄kk ke. yk yfkÀ{e{kt {kLkÀT rLkfik{f Ìkhefu º¯k kLkÀkMk kxu˜u kkt[ ªko Mku kyku yk ke. ykrÀ kMke yfkÀ{e yLku ¯k˝u˛ Àu e r ˛u y˜¯k kwMÌkf ˜ækfi Ìkux˜e {krnÌke Au, Ìku⁄ke ´Mkkh ºfiu yn™ yxfwt Awt. ykrÀ kMke Mk{ks {kxuLke yLkufr ƒ Mkk{krsf-r „kfefi ´ ]r•kykuLkk M⁄kkLk Ìkhefu Ìkus¯kZ Ìke⁄koM⁄kkLk Au yu{ fneyu Ìkku yrÌk˛fiku¬ıÌk Lk⁄ke.
´⁄k{ kt¬ıÌkLkk ¯kwshkÌke Mksofku-Mkt˛kuƒfkuLke ·r¸yu º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk S Lk-fkfio r ˛u ykÀhºuh Lkkuƒ ˜u k{kt yk e Au. nMkw fikrøkf, sfikLktÀ Úu˛e, fLkwºkE ÚLke, h{˝˜k˜ {nuÌkk, {fhtÀ À u, ˛k¬LÌkºkE yk[kfio, s˛ tÌk ˛uæze k§k, rLkhtsLk hkflfi¯kwhw, À˜ kÌk krZfikh, W kuLˇ r k uÀe, r LkkuÀ Úu˛e, Ák§ tÌk ÚLke, {]Àw˜k kkhef, ´u{S kxu˜, r˛heªk kt[k˜, rMkÌkkt˛w fi˛˘tˇ, h eh [kiƒhe, Ák§ tÌk ÚLke, Àe kf kxu˜ ykrÀyu º¯k kLkºkELkk Mkt˛kuƒLkfkfioLku y«fikMk kq of rÁkhÀk‘fiwt Au. ¯k˝u˛ Àu e yLku fkLkS kxu˜ ¯kh kÌk yƒqhe hnu. ¯kwshkÌke MkkrnÌfiLkk Ìko{kLk {knku˜{kt sq⁄kÁktƒe yLku fer{fik¯k˙MÌk ƒ¨k{w¨eLke yk zÌkLkk s{kLkk{kt kkuÌkkLkk Lk¨h fk{⁄ke kkuÌkkLkwt yk¯k M⁄kkLk ´kÛ fhLkkh zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜ yk k˝k Mk{fiLkk {u k˝e Au yu{ fneyu Ìkku yrÌk˛fiku¬ıÌk Lk⁄ke. ykrÀ kMke yfkÀ{eLkk rLkfik{f Ìkhefu
W khktÌk fuLˇefi MkkrnÌfi yfkÀ{e, rÀ’neLkk Mk˜knfkh Mkr{rÌk{kt Mk«fi, ¯kwshkÌke
MkkrnÌfi krhªkÀ yrƒ u˛Lk{kt k˝ æÌk Mkt˛kuƒLkr u[Lk ÁkuXf{kt r ºk¯kefi yÊfi˚k hne [qfu˜k zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lku fuLˇefi yfkÀ{e rÀ’ne, Ókhk
ëºkªkk MkB{kLkí, ëxk¯kkuh r˜xhu[h yÏ kÏzoí, ë Lk kMke f˜k MkkrnÌfi kwhMfkhí
W khktÌk fuLˇ Mkhfkh yLku yLfi [kh MktM⁄kkykuLke Vu˜kur˛ k {§u˜e Au.
MkkrnÌfi fu ˜kufMkkrnÌfi Mkt˛kuƒfku{kt Àu˛ ykÕkÀ ⁄kfik kAe Mk korƒf
MkL{kLk {u§ Lkkh º¯k kLkÀkMk kxu˜u feäÌk fuhkt fkuxzkt h[ k Mkt˛kuƒLkfkfioLkku ´khtº fhu˜ku Lkn™. nifik Wf˜Ìk, ºkªkk-MkkrnÌfi ´ÌfiuLke hwr[, ÚÌk Mk kLke Ìkifikhe yLku yr hÌk Mkt ªko, Au kzkLkk {k˝MkLku M sLk Mk{S º§e s kLke Ìkifikhe yk k˝Lku ´⁄k{ f˚kkLkk Mkt˛kuƒf Mkt kzk Au. fk{ ´ÌfiuLke Ìke ˜¯kLkLku krh˝k{u s Ìku{Lke kkMku⁄ke k[kMk sux˜kt {q’fi kLk kwMÌkfku {§u Au. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkwt S Lkfkfio Mk{ä kÌk MkkƒfLke ˛ÁÀMkkƒLkk Au. Ìkuyku Mkk[k y⁄ko{kt ykrÀ˜kufLkk ykLktÀfik ke Au. ykrÀ kMke yfkÀ{e Ìkus¯kZ {wfk{u Ìku{Lke M{]rÌk Ú§ k ´ u˛Ókh{kt yk u˜k Õh˝kLke {Êfi{kt W¯ku˜k ]˚kLku 뺯k kLkÀkMkLkk
ke k§kíLkwt Lkk{ yk k k{kt yk‘fiwt Au. 2002{kt Mku k rLk ]•k ⁄kfik Ìfikhu æuzÁk˙ÒkLkk
Únuh{t[ kh {nkÔuÌkkÀu eyu 뺯k kLkÀkMk fin Ìkuhu r˜fiuí fneLku Ákt¯kk§e ºkªkk{kt ¯keÌk ¯kkELku Ìku{˝u y ko˝ ffiwO nÌkwt su Ìku{Lkk S LkLke ƒLfi ˚k˝ nÌke. y˜¯kkheLke su{ hæz kËe ¯kh yk kt fk{ku ˛ıfi Lk⁄ke. ykrÀ kMke
r MÌkkh{kt yLkufr ƒ yºk ku, yr hÌk Mkt ªko Â[u Ìku{˝u fk{ ˛Y ffiwO. Mkt˛kuƒfMkt kkÀf Ìkhefu fk{¯keheLke fÀh fu M ef]rÌkLke ˜u˛{k k ˛ıfiÌkk LknkuÌke fu Lk nÌke {kuxe yku§æk˝ku. yk k Ák§u fkhrfÀeo rLk{ko˝ ffiwO yLku ykä⁄kf Mktfzk{˝Lkk
rÀ Mkku{kt æuÌkh u[eLku k˝ ykrÀ˜kuf Â[u hnu kLkw ´u{ kq of M efkfiwO. keyu[.ze. ⁄k kLke Vu˛Lk y¬MÌkÌ {kt LknkuÌke yu s{kLkkLkk º¯k kLkÀkMk kxu˜ ÌkÀTLk rLkhkrº{kLke yLku Mkk˜Mk M ºk Lkk MkflsLk Au. Ìku{Lkkt ƒ{o kÌLke ÌkkhkÁknuLku Mkt˛kuƒLkfkfio {kxuLke Mk{fi yLkwfq§Ìkk fhe yk k k W khktÌk Ê rLk {wrˇÌk h[LkkykuLkk
º¯k kLkÀkMkLkk fÏMkux kh⁄ke WÌkkhu˜k ˛ÁÀkuLku r˜r kÁkÿ fh kLkwt nÚhku ˛ÁÀkuLkwt ˜uæLkfkfio k˝ ffiwO Au. krh kh Ókhk Mk ´fkhu rLkhktÌk kk{ k⁄ke ©e º¯k kLkÀkMk kxu˜ {hS kq of S e ˛ıfik Au. yufkÀ ˜uæ{kt Ìku{Lkk S Lk-fkfio fu rMkrÿyku r ˛u ˜æ kLkku W k¢{ kzfkhsLkf Au. ykrÀ kMkeyku Mkk⁄kuLkk yLkwº ku, yLkwÁktƒ ¯kuhuLke ºk kne kÌkkuLkku æÚLkku Ìku{Lke ë˜kuffik kkí yLku
ëykLktÀfik kkí{kt Au.
º¯k kLkÀkMk kxu˜ kkuÌkkLke Mkt˛kuƒLkfik kkLkk M sLkku su k {krnÌkeÀkÌkk
- f⁄kk - ¯keÌk - fk‘fiLkk hsqfÌkkoLku fÀe ºq’fik Lk⁄ke. yu{Lke yktæku{kt y{e ÚuELku Ìku{˝u S LkÁk§ {u§‘fiwt Au. yLkufr ƒ kwhMfkhku {u§‘fik kAe k˝
º¯k kLkÀkh kxu˜Lkku hkS kku Ìkku ëLk ˜kæ Àu eyku yLku fh{ehkuí kwMÌkfLkk {krnÌkeÀkÌkk hksfkfkLke yktæku{kt A˜fkÌke æw˛e{kt s Au. MkkÌk ÀkfifkLke S Lk MkVh kAe k˝ ÌkLk-{LkLke M M⁄kÌkk Mkk⁄ku yksu k˝ Mkr¢fi º¯k kLkÀkMk kxu˜ kh-Ìknu khu Ìku{Lkk ykrÀ˜kufLke fik kkyu M sLkkuLku {§ k Q kze Úfi Au. yk˛k hkæeyu fu yk k˝Lku º¯k kLkºkE kkMku⁄ke ykrÀ kMke Mk{ks yLku MkkrnÌfi r ˛u ƒw Lku ƒw Ú˝fkhe {§Ìke ⁄kkfi. M M⁄k yLku ÌktÀwhMÌk ˛uªk S Lkfik kkLke ˛wºfk{Lkkyku Mkk⁄ku yr hk{ ˛kuƒfik kkLkwt yrº kÀLk.
r˛˚k˝Lkk flfikurÌkƒohku, yrº ·r¸, k]. 6-10, Lk uBÁkh-2014 Mkt˛kuƒfLkk S
6. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkwt MkkrnÌfi-MksoLk
nhuLˇ ´. ºË
º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk Ákk§ k˝Lkk rÀ Mkku yux˜u Àu˛e LkkxfkuLkku s{kLkku.
´Ìfiuf ¯kk{{kt Àu˛e LkkxfkuLke {tz§eyku yk yLku Lkkxfku ºs kfi. yk LkkxfkuLke yMkh Ákƒk W kh hnu. º¯k kLkÀkMk k˝ yu{kt⁄ke Ákkfe Lkk hne ˛ıfik. Lkkxf{tz§e [k˜e ¯kfik kAe ¯kk{Lkk rf˛kuhku yLku fiw kLkku M{]rÌk{kt Mkk[ u˜k Mkt kÀku{kt⁄ke Lkkxfku
h[Ìkk. Áku {kMk Mkwƒe LkkxfLke Ìkifikhe [k˜Ìke. 15 {e ykϯkMx fu A‘ eMk{e ÚLfiwykheLkk hkªxŸefi k kuo{kt Únuh{kt yk Lkkxfku ºs Ìkk. Üe- kk kku k˝ kwhwªkku s ºs Ìkk... yu{Lke nkshe LkkxfLke Ìkk˜e{Lkk knu˜k rÀ Mk⁄ke s hnuÌke. yu{Lkk ´k⁄kr{f ˛k§kLkk r˛˚kfkuLke M{]rÌk LkkxfLkk MktÀºuo s hne Au. Ákk’fik M⁄kk{kt kzu˜k LkkxfLkk MktMfkhkuyu º¯k kLkÀkMkLku Lkkx‚MksoLk fh k ´ufiko. æuzÁk˙Òk fu.xe. nkEMfq˜Lkk r˛˚kf ÌkhefuLkk ykhtºLke fkhrfÀeo Mk{fiu yu{˝u ë kkufkhu Au ºku{fkí (Àu˛´u{Lkwt Lkkxf), ëyk˝wtí ( kxu˜ Mk{ksLkk heÌkrh ksLku M k˛oÌkwt ˜kufÁkku˜e{kt ˜æu˜wt Lkkxf), yLku ë[nuhk r LkkLkku º¯k kLkí (y¬MÌkÌ kÀe r [khƒkhkLkk ykƒkhu h[kfiu˜wt Lkkxf) su kt Lkkxfku h[eLku r „k⁄keoyku yLku r˛˚kfkuLkk Mknfiku¯k⁄ke ºs Ìkk nÌkk. yk⁄ke æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfk{kt Ìkuyku Lkkx‚˜uæf Ìkhefu Ú˝eÌkk ÁkLfik nÌkk.
yk knu˜kt Ìku{Lkk ”Àfi{kt kzu˜e Qä{yku ‘fiıÌk ⁄kE fr Ìkk Ókhk. k[LkLkku ˛kuæ ´⁄k{⁄ke s. ƒkä{f MkkrnÌfiLkwt k[Lk yu{Lkk h{k k˝ ´⁄k{⁄ke s. Ìk˜kuÀLke ykxTMko fkϘus{kt ´⁄k{ ªkkuo{kt Ìkku ¯kwshkÌke hkœfiwt, k˝ ÁkeÚ ªko⁄ke {wœfi r ªkfi rnLÀe hkœfiku. k˝ ”Àfi Ìkku ¯kwshkÌke s Õtæu. yu rÀ Mkku{kt Ìk˜kuÀ fkϘus{kt ¯kwshkÌkeLkk yÊfik kf Ìkhefu fr r[Lkw {kuÀe ¯kwshkÌke º˝k u. kkuÌkkLkk rnLÀe r ªkfiLkk ÌkkMk ºh kLku ÁkÀ˜u º¯k kLkÀkMk r[LkwºkELkk ¯ko{kt º˝ k ÁkuMku. r[LkwºkEMkknuÁkLkkr˛˚k˝yLku´uh˝k⁄ke¯kwshkÌke{ktfr Ìkk˜æ k{ktze.r[LkwºkE MkknuÁku º¯k kLkÀkMkLke Qä{ykuLkwt zÌkh ffiwO. hÚLkk rÀ Mkku{kt r[LkwºkE, ´fk˛ ¯kflsh, h{˝ MkkuLke, º¯k kLkÀkMk yLk fux˜kf fk‘fiÁkwºw˚kku ¯k˜ÌkuÔh, WÌftXuÔh su kt ´f]rÌk M⁄k§kuyu fr Ìkkfik kk fkZÌkk. ´f]rÌkLkk MkktrLkÊfi{kt Mk„fr Ìkk h[e ytÌkfze h{ k yLku ˜æ kLke M kƒko [k˜Ìke. MkqhsLkkt yMÌk ⁄kÌkkt rfh˝ku Mk{fiu yu{Lke MksoLk-M kƒko khkfk¸kyu knkU[Ìke. rnLÀe MkkrnÌfiLkk yÊfifiLk Àhr{fikLk ë´¯krÌk kÀí yLku ëLk e fr Ìkkíyu k˝ º¯k kLkÀkMkLku uhe yMkh fhe nÌke. yuLkk krh˝k{u k˝ yu{˝u fk‘fiku MkflfikO nÌkkt. r˛˚kf ÌkhefuLke ykhtºLke fkhrfÀeo{kt
Mkt˛kuƒfLkk S Lk yLku fkfio r ˛u ˜ækfiu˜k
ëWÀkÌk r˛˚k˝í{kt yu{Lke fux˜ef fr Ìkkyku ´fkr˛Ìk ⁄kE nÌke.
º¯k kLkÀkMk kxu˜u yu{Lkwt MkkrnÌfi MksoLk nsw Mkwƒe ´fkr˛Ìk ffiwO Lk⁄ke. kkuÌkkLke yk MksoLk ´r¢fik r ˛u Aqxk-A kfik W’˜uæku fhu˜ Au. ë{khe ˜kuffik kkí{kt
ëÁkeswt yuf {nkºkhÌkí yLku ëyuf˜‘fiLkku yt¯kqXkuíLkk yt˛ku yk fik Au. ë{nkºkhÌkí
Mk{fiLkk ¯kwhw ˇku˝ yLku yuf˜‘fi yksu kkt[ nÚh ªko kAe S tÌk Au. Vuh yu Au fu, yu rÀ Mkku{kt yuf˜‘fiu yt¯kqXku yk ke ¯kwhw-Àr˚k˝k yk ke nÌke, yksu fÀk[ yuf˜‘fiLkku yt¯kqXku yLfikfiLkk ´rÌkfkhLkwt ´Ìkef ÁkLke hnu˜ Au !
º¯k kLkºkE 1970{kt æuzÁk˙Òk{kt r˛˚kf ÁkLfik yLku 1977 Mkwƒe Ìku{Lke MksoLkkÌ{f ´ ]r•kyku Mkr¢fi hne. Ìkuyku Ìku{Lkk r „k⁄keoyku Mkk⁄ku fr Ìkkyku fhÌkk yLku Lkkxf ˜æÌkk. yu{Lkk yuf r „k⁄keo zkfi˜ XkfkuhLkku fk‘fiMkt¯k˙n ëLkkrfifkí k˝ ´fkr˛Ìk ⁄kfiku. ÌfikhÁkkÀ yu{Lkwt {Lk ykrÀ kMke MktMf]rÌkLkk y«fikMk{kt khku kfiwt. eMkuf ªkoLkk yk fkfio Àhr{fikLk ykrÀ kMkeykuLke ëzkf˝í yLku ë[huÌkhkí su e ´⁄kkykuyLkuÀkYLkkÀqªk˝Lkktr Lkk˛f krh˝k{kuLkefux˜ef xLkkykuyuº¯k kLkÀkMkLku n[{[k e {qıfik. yu{˝u yk MkktMf]rÌkf Mk{MfikykuLkk Wfu˜ y⁄kuo r [kh k {ktz‚wt.
º¯k kLkºkEyu r [kfiwO, ëºe˜ Mk{ksLkk Mkk{qrnf {kLkrMkf Mk{kƒkLk {kxu ÜeLku Àu e-{kÌkk-ÁknuLk {kLkeLku ¯kkih ¯kkLk fhk Ìke nkufi, yLku uhºk LkkLke ƒkhLku ÁkwÍe fhk Ìke nkufi yu e kht khk{kt ´[r˜Ìk khÌkk- kwhkf⁄kkykuLkwt Mktf˜Lk fhe, kht krhÌk f˜kÌk• kuLkku r rLkfiku¯k fhe Lkkx‚-Y kktÌkh fh k{kt yk u. yk kt Lkkxfku yu{Lkk s f˜kfkhku {kiræf Y k{kt Mksuo yLku yu{Lkk Mk{ks MkL{wæ ºs Ìkku zkf˝´⁄kk, kht krhÌk uhºk Lkk, [huÌkhwt su e MkktMf]rÌkf-Mkk{krsf yLku Ìko{kLk ykä⁄kf-˛kherhf-˛i˚kr˝fMk{Mfikyku Mkk{u fkh¯kÌkLke ze ˛fu.Ìku{Lke sMktMf]rÌkLkkt r ƒkfif Ìk• ku⁄ke Mkt[kr˜Ìk ⁄kfikt nku k⁄ke yk kt Lkkxfku Mkk{krsf ¢ktrÌk MkSo Mk{ksLkk Mk kO¯ke r fkMk{kt Mknkfif ⁄kE ˛fu.í À ko˝ yfkÀ{e, y{Àk kÀLkkt rLkfik{f {¬’˜fk MkkhkºkELku Ìku{Lke kÌk ¯k§u QÌkhe, yLku yk yt¯ku yuf ´kÏsuıx ÁkLkk e y{urhfkLke Ú˝eÌke MktM⁄kk {uf yk⁄koh VkWLzu˛LkLku hsq fh k{kt yk‘fiku. ëykrÀ kMke f˜k yLku MkktMf]rÌkf Mkt[kh Ókhk i[krhf ¢ktrÌk, Mk{ks krh ÌkoLk yLku r fkMkíLkwt yrºfikLk À ko˝ yLku {uf yk⁄koh VkWLzu˛LkLkk LkuÚ nuX§ º¯k kLkºkE yLku Ìku{Lke Àefhe zkÏ. rsøkkMkk kxu˜u 1995-96{kt ykht«fiwt, su 7 ªko Mkwƒe MkÌkÌk [k’fiwt.
Ákk’fik M⁄kk{kt {Lk{kt ytrfÌk ⁄kfiu˜k Lkkx‚MksoLkLkk MktMfkhku yn™ kwLk: fk{ yk‘fik. º¯k kLkºkE Mkt kkrÀÌk ë¯kwshktLkku yhu˜kuíLk ÀkYLke Mk{MfikLkk rLk kh˝ y⁄kuo ëºkuÚ ¯kwÚuhí Y ku Lkkx‚ Y kktÌkh fh k{kt yk‘fiwt. Ìku e s heÌku yu{Lkk Ókhk
Mkt kkrÀÌk ëÌkku§ehkÏ˝eLke khÌkkíLkwt Lkkx‚Y kktÌkh fhe ësuMk˜-Ìkkuh˜í yLku ëÜe˛¬ıÌkíLkk Lkk{u Lkkxfku Ìkifikh fhkfikt yLku ykrÀ kMke ºku kkykuLkk Mknfiku¯k⁄ke yu ´rÌk kkrÀÌk fh k{kt yk‘fiwt fu fkuE k˝ Üe Mk{ks{kt zkf˝ nkuÌke Lk⁄ke. Üe {q§ºqÌk heÌku {kÌkk s Au. kht krhÌk uhºk Lkk yLku [huÌkhwtLke ƒkh ÁkwÍe fh k yu{Lkk Ókhk Mkt kkrÀÌk ëhkXkuh khÌkkí {nkfk‘fiLku kMktÀ fh k{kt yk‘fiwt. yu Lkk{u Lkkx‚Y kktÌkh{kt yu{ ´rÌk kkrÀÌk fh k{kt yk‘fiwt fu, {k˝MkLkwt æqLk Lk fh k˝ {ku zeLkk {k⁄kkLkku {w¯kx ( kk ze) ykt[fe ˜u ku. {k⁄kkLke kk ze WÌkkh e yux˜u {k⁄kwt WÌkkh wt. yu s yuLkwt nznzÌkwt y k{kLk. Ìko{kLk r ªkkıÌk krh¬M⁄krÌkyu Qºe fhu˜e ˛kherhf Áke{kheLku hkuf k yLku ÌktÀwhMÌke Ú§ k {kxu kkur˜fiku, Áke.Mke.S. r k¯kw˝e su e hMkeLke Ú˝fkhe yk k k ëÀun yu s Àu í yLku ykä⁄kf WÌfªko {kxu kht krhÌk fwrxh yLku ë¯k˙k{ku„ku¯kLku ykrÀ kMke MktMf]rÌkLkk {q§ºqÌk MktÀºoLku Mkk[ eLku kwLk:Sr Ìk fh k ë kkuÌkkLkk nk⁄k s¯kLLkk⁄kí Lkk{Lkkt Lkkxf ˜œfikt yLku ºs‘fikt. Ìko{kLk r ÔLkk ´¯krÌk-´ knku yLku yu{kt⁄ke Qºk ⁄kfiu˜k Lk k kzfkhk Mk{s k yLku kzfkhkuLkku ´rÌkfkh fh k yu{Lke MktMf]rÌkLkkt W•k{ Ìk• ku yu{Lkk Ókhk r Ô Mkk{u {qf k Mkk˚kh ⁄k kh{yk ~fifAuyuMk{Ú këº˝Ìkh keSyktæíyLkuëº˝uÌkuÌkhuíLkkxfku Mk{ks yLku ´k⁄kr{f ˛k§kyku Mkk{u {qf k{kt yk‘fikt. º¯k kLkÀkMk kxu˜ yLku zkÏ. rsøkkMkk kxu˜ Lkkxf Ókhk Mk{ks krh ÌkoLkLkk Ìku{Lkk yrºfikLk{kt ºkhu MkV§ ⁄kfikt, yLku Ìku⁄ke yk yrºfikLk ykrÀ kMke Mk{ksLke yuf r h˜ xLkk ÁkLke hne.
fÀk[, yk s ºk Lkk yu{Lkk ÀqhÀ˛oLk, y{Àk kÀ⁄ke ´MkkrhÌk ⁄kfiu˜ ˜kufLkkx‚ku{kt k˝ ‘fiıÌk ⁄kE Au. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜, ÀqhÀ˛oLk ´urhÌk ykrÀ kMke Mk{ks{kt f˜k yLku MkktMf]rÌkf Mkt[kh Ókhk i[krhf ¢k¬LÌk r ªkfif 12 ˜kufLkkx‚kuLkkÀMÌkk uSfh˝yLku´Mkkh˝Lkk{wœfiMknºk¯keÁkLfik.ykfk˛ k˝eyu k˝ yu{Lkk Mknfiku¯k⁄ke zwt¯khe ºe˜ku{kt ´[r˜Ìk ˜kuf{nkfk‘fi ëºe˜kuLkwt ºkh⁄kí yLku ëhkÏ{ MkeÌk{kLke khÌkkíLkk 110 yur kMkkuzLkwt Ê rLk{wˇ˝ yLku ´Mkkh˝ ffiwO. yk{, ºe˜kuLkk {nkºkhÌk yLku hk{kfi˝Lku ÀqhÀ˛oLk Ìk⁄kk ykfk˛ k˝e kh⁄ke ´MkkrhÌk fh kLke MksoLkkÌ{f ´r¢fik k˝ yu{˝u fhe. yu Mkk⁄ku ºe˜ MktMf]rÌk, Mk{ks, ˜kufr „k yLku ˜kufMkkrnÌfi r ªkfif yLkuf kÌkko˜k k Ìk⁄kk {w˜kfkÌkku k˝ yu{˝u ÀqhÀ˛oLk-ykfk˛ k˝e kh⁄ke yk fikt.
ë{khe ˜kuffik kkí{kt º¯k kLkÀkMk kxu˜u ˜œfiwt Au fu.. S LkLkk ykhtºu Mksof Áknkh yk k kktæku VVzk Ìkku nÌkku k˝ ˜kufMkkrnÌfi Mkt˛kuƒLku r[•k kh fÁkÚu ˜E ˜eƒku.. yk⁄ke {khk{ktLkku Mksof üzku Lku üzku ZÁkqhk k ˜k¯fiku... ( k]. 14) MkkÁkhfktXk-ÁkLkkMkfktXk rs’˜kyku{kt MkÌkk zwt¯khe ºe˜ ykrÀ kMkeykuLkk ftXM⁄k
k T{fiLkwt Mkt˛kuƒLk yLku Mkt kkÀLk fh k º¯k kLkÀkMk kxu˜u keMk ªko Mkwƒe MkÌkÌk kwhwªkk⁄ko ffikuo. yk kwhwªkk⁄koLku yu{˝u ë˜kufku{kt fik kkí ¯k˝e Au. yk fik kkLkwt ˝oLk yu{˝u ë{khe ˜kuffik kkí (´fk. : 2006){kt ffiwO Au. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk {Ìku, S LkLkk ykhtºLkku Mksof S LkLkk MkkEX{k ÀMkfk kAe ˜kuffik kk rLkr{•ku kwLk: Àuæk Àu Au. yu{˝u Aq kku Mkt˛fi k˝ ‘fiıÌk ffikuo Au fu, S LkLkk ykhtºu MksoLkLke su QÚo nÌke Ìku yk{kt Lkk k˝ nkufi !
zkÏ. nMkwºkE fikrøkfu ë{khe ˜kuffik kkí kwMÌkfLke ´MÌkk Lkk ë˜kuffik kkLkwt
y˚khÌke⁄koí{kt ˜œfiwt Au Ìku {wsÁk, º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkwt kwMÌkf ë{khe ˜kuffik kkí yu{Lkk kq Mkt˛kuƒLkfkfio Mkk⁄ku s Mktf§kfiu˜wt nku k AÌkkt, ´ knu, M Y ku yLku ´fkhu Lk yLku swÀwt Au. yk Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk Lk⁄ke, khtÌkw MksoLkkÌ{f, ˜r˜Ìk MkkrnÌfiLkk ´fkhLkwt Au.. yk kwMÌkf ëMktM{h˝ f⁄kkLkk ´fkhLkwt Au.í ˜kufMkkrnÌfi ˚ku ku ykXuf Àkfifk kq Õ uh[tÀ {u k˝eyu yu{Lkkt kwMÌkfku ëMkkihkªxŸLkkt ætzuhkuí yLku ë khfB{kí{kt yk e fik kk fhe nÌke. º¯k kLkÀkMk kxu˜u yk kwMÌkfLku ë˜kufLku Wfu˜ k sÌkkt ⁄kfiu˜k yLkwº kuLke ykLktÀf⁄kkí ¯k˝e Au. yk{, º¯k kLkÀkMk kxu˜ fr , Lkkx‚fkh, ˜r˜Ìk¯k„ ˜uæf Au. xqtf{kt, yu{Lkku S MksofLkku Au. yk s Ìk• Lku Ìku{Lku zwt¯khe ºe˜ ykrÀ kMkeykuLkk ftXM⁄k k T{fiLku Mk{s k yLku Mkt kkrÀÌk fh k ´ufiko.
ºe˜eMkkrnÌfi:yufyÊfifiLk,Mkt kkÀf:zkÏ.nMkwfikrøkf, k].343,´⁄k{yk ]r•k:2009, ´fk˛f : ¯kwsohe xŸkfiÁk˜ VkWLzu˛Lk, ytÁkkS. Mkt˛kuƒfLkk S Lk yLku
1. ykLktÀLkku MkÁk§ yrƒfkh yux˜u ë{khe ykLktÀfik kkí
´u{S kxu˜
(ë{khe ykLktÀfik kkí : ˜uæf - º¯k kLkÀkMk kxu˜, ´⁄k{ yk ]r•k 2014, Æf.Y. 300/- k]. 324, ´fk˛Lk : ¯kqsoh ¯k˙t⁄khÌLk fkfiko˜fi, y{Àk kÀ)
ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke ¯kt¯kku keLku kkuÌkkLke f˜{Y ke sxk{kt Õe˜e ¯kwshkÌke{kt nuÌke fh kLkwt 뺯keh⁄k f{oí Mkki⁄ke ƒkhu ´{k˝{kt º¯k kLkÀkMk kxu˜u ffiwO Au. Ìku{Lkk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLkfk{⁄ke Ìku{˝u ¯kwshkÌke ºkªkkLkwt ¯kkih ƒkfiwO Au. ÌkuykuLkwt fkfio hkªxŸefi Ìku{s yktÌkhhkªxŸefi f˚kkyu kkUækfiwt Au. ÌkuLku fuLˇ{kt hkæe Ìku{˝u ë{khe ˜kuffik kkí ˛eªkof⁄ke ykÌ{f⁄kk ´fkr˛Ìk (E.Mk. 2006) fhe nÌke. Ìku f]rÌkLku ëxk¯kkuh r˜xhu[h yÏ kÏzoíLkwt ´⁄k{ MkL{kLk ´k Ìk ⁄kfiu˜wt. Ìku Mk{khtºLkk yÊfi˚kM⁄kkLku⁄ke ´rMkÿ MkkrnÌfifkh h eh [kiƒheyu Mkq[Lk fhu˜wt fu, 뺯k kLkÀkMk, nS k˝ Ìk{khk r[•k{kt Ákkfe hnu˜ S LkLkk ˝kÁkƒk ´Mkt¯kku yfÁktƒ kz‚k n˛u, ´fk˛{kt ˜k ku.í ñ ÌkuLkk⁄ke ´uhkE {LkLk ffiwO Ìkku yLkuf ´Mkt¯kku- xLkkyku Áknkh yk k {⁄kk{˝ fhÌke s˝kE. Ìku{kt⁄ke Lku‘fikMke sux˜kt ´Mkt¯kku- kwª kkuLkku ¯kw˜ÀMÌkku Ìkifikh ⁄kfiku Lku ë{khe ykLktÀfik kkí Lkk{u k[fLku ƒfikuo Au. Mksofu kkuÌkkLke yk f˜kf]rÌk ëyh ’˜eLke ykrÀ ƒhÌkeLku...í y ko˝ fhe Au. Ìku{Lkk ˛ÁÀku{kt Ìku ƒhÌkeLke Vkuh{ yLku ÌfiktLkk ˜kufkuLke {kfik MksofLkk
Mkk[k ´u{Lku ´Mkhk Au. yn™ ë{khe ykLktÀfik kkí fhÌkkt ( kt[Ìkkt) su kkBfiku
ÌkuLkku y’ k krh[fi fhk kLkku Ìk⁄kk ÌkuLke fux˜ef r ˛uªkÌkkyku ÌkhV ykt¯k§e
[™ƒ kLkku W k¢{ Au.
ykfikusLkkLke heÌku Mksofu ë{khe ykLktÀfik kkíLke f⁄kkLku {wœfi A ´fh˝ku{kt
r ºkrsÌk fheLku hsq fhe Au. Ìku ÀhufLku y˜¯k ˛eªkofku yk fikt Au. yk ˛eªkofku
M⁄k§´Àu˛Lkkt Lkk{kuLku fuLˇ{kt hkæeLku {qıfikt Au. MkkÌk{k r ºk¯kku{kt k˝uf krhr˛¸ku
Ókhk S LkLke kqhf {krnÌke yk ke Au. f]rÌk Lke[uLkk A ´fh˝ku {wsÁk ´Mkt¯kkuLkk
{˝fkyku{kt khku‘fikt Au :
´fh˝ : 1 ë ÌkLk Ú{§k {Êfiuí. yn™ ´khtº⁄ke Ìkuh{k ´Mkt¯k Mkwƒe
Mk{k Au.
´fh˝ : 2 ëÌk˜kuÀ {Êfiuí ˛eªkof nuX˜ ykX ´Mkt¯kku rLkY fik Au.
´fh˝ : 3 ëEzh {Êfiuí{kt yr¯kfikh xLkkyku ¯kqt⁄ke Au.
´fh˝ : 4 ëy{Àk kÀ {Êfiuí{kt fw˜ k˝ ´Mkt¯kku yk˜uœfik Au.
´fh˝ : 5 ëæuzÁk˙Òk {Êfiuí{kt Mkki⁄ke ƒkhu yku¯k˝ k[kMk {˝fkyku
khku‘fik Au.
´fh˝ : 6 ë kwLk: y{Àk kÀ {Êfiuí{kt {k k Au xLkk ykXuf ´Mkt¯kku
˛ÁÀM⁄k ffiko Au.
Au’˜ku r ºk¯k - krhr˛¸kuLkku Au. Ìku{kt k˝ krhr˛¸ku {qıfikt Au.
˛YykÌk ë ÌkLk Ú{§k {ÊfiuíLkk ´⁄k{ ´Mkt¯k ë kk Lk M{h˝Lkk yk
k uoí⁄ke ⁄kkfi Au. ¯k˝u˛ [Ìkw⁄keoLkk ˛wº rÀ Mku MksofLku A-MkkÌk hMkLke Ù{hu xu˜k ÁkLkk ku ë{kLkMkMkhí{kt ëM{h˝f{§í Y ku æe˜u Au, ÌkuLke Mkw kMk ´Mkhk Au. {wƒ˝uÔh {nkÀu Lkk {u§k{kt ¯kfik nÌkk. Ìfikt k kÕkuzk⁄ke Ákƒwt uhr æuh ⁄kE ¯kfiwt. kkuÌku yuf˜k kze sÌkkt hzÌkk nÌkk. Ìfikt ´k⁄kr{f ˛k§kLkk yk[kfio {nk˛tfhLke ·r¸ kze. ykÔkMkLk yk ke Mkk⁄ku ˜eƒk. ⁄kkfe sÌkkt æºu ÁkuMkkze hMÌkku fk fiku. hu yk e r kÌkkSLku MkkU ke X kfku fhu˜ku. ÁkeÚ rÀ Mku r kÌkkS Mkqtz˜ku ˜ELku yu{Lkk Ìfikt Ù yk k k ¯kfik k˝ Lkk ˜eƒk. Ìku{˝u fnu˜k ˛ÁÀku ëÁkkÁkw(º¯k kLkÀkMkLkwt Ákk§ k˝Lkwt Lkk{) ¯kwhwr˛ªfi LkkÌku {khku k˝ Àefhku Auí Ìku ërn{k˜fi su k ÔuÌk ¯kwhwLkk M{h˝⁄ke fik kk ykhtºkfi Au.í
Ákk§ k˝{kt Zkuh [kh k sÌkk Lku Ìfikt fhMkLk Mkk⁄ku ëÁkk§Lkk¯kÀ{Lkí h[Ìkk, ¯kkÌkk, rÀ MkLku {k˝Ìkk. Ákk§r{ k zkÃkk Mkk⁄ku {k˝u˜kt khk¢{ku{kt
nLkw{kLkSLke {qäÌkLku Mkkuxe {khÌkku zkÃkku fu AkLkk{kLkk k kifiwt Ìkkuz k sÌkkt fwtze{kt kxfkfiku Ìku MkknMkku h{qs W kÚ Au. ´Mkt¯k- kkt[⁄ke ykX{kt Æn{ÌkLk¯kh {kÊfir{f r˛˚k˝ {kxu hÃkk Ìku ¯kk§kLkk Au. Ak kk˜fi{kt hnuÌkk r „k⁄keo sq⁄kkuLkk f˜n n§ k˛⁄ke yk˜uœfik Au. ˜uæfLkwt sq⁄k kkt[Lkwt Au. Mkk{uLkwt ˝wt {kuxwt Au. Ìku⁄ke kktz ku-fkih kuLke W k{kyku fi⁄kkur[Ìk y kkE Au. yk khM kh Mkt ªko yLku khk¢{kuLke
kÌkku kMÌkr f heÌku ‘fiıÌk ⁄kE Au. ´Mkt¯k-MkkÌk yk khk¢{kuLke khkfkckLkku Au. yu{kt⁄ke fux˜kf Àu˛e hs kzkt{kt ´Ú kh ˛e eÌkÌke n˛u ÌkuLkku ytÀks yk Au.
Lk {wt ´fh˝ : ëy{khk {kÊfir{f ˛k§kLkk r˛˚kfkuí W kh Au. ÁkkÁkwLkk r´fi r˛˚kf ˜eºkE {ku{eLk fr , ¯kÕ˜fkh nÌkk. Ìku{Lke ´uh˝k r „k⁄keoykuLku
MksoLk-Mkr¢fi fhÌke. ÁkeÚ r[ kr˛˚kf Mkku{kºkE MkkuLke nÌkk. Ìku{Lke r[ k˛k§k
ÁkkÁkwLku æqÁk ykLktÀ yk kÌke.
ëy{khk z kykuLke neí (´Mkt¯k-10) kkuÌkkLke k˝[kh kuZeLkk z kykuLke kÌkku n§ k˛⁄ke yk˜uæe Au. kkuÌkkLkk khÀkÀk - kkt[ ºkE yLku yuf ÁknuLk ˜kzku˜⁄ke yk u˜kt. Ìfikt {hkXkykuLkku kkMk nÌkku, Ìku⁄ke ÌfiktLke rÌkÚuhe ˜qtxe Ú{§k yk e hnu˜kt. ÁkuLkLkku kMk yksufi Ú{§k ¯kk{u ëºk˝uÚuLkk kníLkk Lkk{u yku§ækfi Au. Ìku Mk{fiu {wæe k˝k {kxu Mkt ªkkuo ⁄kÌkk, ÌkuLke fhw˝ xLkkyku yk˜uæe Au. kqtÚfkfkLke [kifiof§kLkk h{qS ´Mkt¯kku Mk[kux r[Ìkhkfik Au. E.Mk. 5-5-1963{kt º¯k kLkÀkMk yLku Ìfikh kAe Ìku{Lkkt ÁknuLk [t[eLkkt ˜¯Lkku ⁄kfiu˜kt.
Ákkh{k LktÁkhLkk ë hí ñ ´fh˝{kt {kÌkk-r kÌkkLkkt S tÌk ˛ÁÀr[ kku r ƒ r ƒ hkuÆsÀe xLkkyku Ókhk ´¯kxk‘fikt Au. r kÌkk fwÁkuhºkE ⁄kkuzwt º˝u˜k, {wtÁkE sE yk u˜k, Lk k Lk k r [khku Õe˜Lkkh, º˙{˝˛e˜ M ºk Lkk, ¯kk{{kt - Mk{ks{kt yk¯ku kLke fhLkkhk yLku f]rªk{kt Ú{§k ækÌku y Lk k ´fiku¯kku fhLkkhk nÌkk. su{ fu kkuMx{kt knu˜e kh ënk⁄khkt kzeí {t¯kk u˜e, ¯kk{{kt ´⁄k{ kh ykÏR˜ yu¬LsLk ˜k u˜k. Ákk kk WÀkh {LkLkk nÌkk. {k …sw, Mkt uÀLk˛e˜, ƒkä{f M ºk Lkkt ( kk˝eLke khÁk yLku [˝ Lkktæ kLkwt hkuÆsÀw fk{) ºk wf, WÀkhrÀ˜ ( hLke Ak˛ ¯kk{Lkkt Mkki h˝Lkkt ˜kufLku yk kÌkkt yLku ÁkkÁkwLku fnu Au: ëAk˛ u[kfi Lkn™, Ak˛ MkqhsLkwt Vq˜ !í ( k]. 46) yn™ hLkkt Ákƒkt M sLkkuLkk M ºk r ˛u {k k yuf s Àe kıfi{kt Mk[kux œfik˜ yk fiku Au - ë{khk fhÌkkt {khe LkkLke ÁknuLk ƒw WÀkh, Ákk kk WÀkh{Lkk, {k {nk{Lkkí ( k]. 47). Ákk kkLkk ytrÌk{ rÀ Mkku{kt kkMku yuf fk§ku fqÌkhk hkus yk Ìkku-ÁkuMkÌkku. Ákk kkLkk {h˝ kAe M{˛kLkfik kk{kt k˝ Úuzu yk u˜ku. Ákk yuf kh ÁkuºkLk ⁄kE ¯kfiu˜kt. ˜uæf y{Àk kÀ keyu[.ze.Lkku kfi k kÌkk e hu yk‘fik. ëºE, yk‘fikuí fkLku
kzÌkkt nku˛{kt yk‘fikt, MkkÚt ⁄kfikt, kAe yuf hMk S‘fikt.
Ìfikh kAeLkwt ´fh˝ Ìkuh ë¯kk{í Lkk{u Au. yh ’˜eLkk æku§k{kt Mku˜k ¯kk{ Ú{§kLkk r r ƒ ht¯kku ´¯kxk‘fik Au. ÌfiktLke ´f]rÌk, ˜kuf, WÌMk ku, fux˜ef ¯kk{ xLkkyku, Mkk{krsf ´Mkt¯kku, Àu -Àu eykuLke kÌkku ¯kuhuLkwt fi⁄kk⁄ko r[ k ÀkufiwO Au. Mkk⁄kkuMkk⁄k Mkn kkXe r{ kku (ÁkkÁkw hkfi[tÀ, ºeæk ¯kku k ¯kuhu), ytÁkkÀkLk ¯kZ e yLku {⁄kwhºkE su k r˛˚k˝´u{e r˛˚kfku, ¯kk{{kt yk Ìkk ˜kuff˜kfkhku (ÁknwY ke, º ifik, hk{˜e˜k k§k ¯kuhu), fLfikykuLkkt ˙Ìkku, h kuzkyku, ¯kk{¯kkuh {kunLk˜k˜ yLku fk¬LÌk˜k˜Lke kÌkku - Àu e kqsf Õkfi˜kLke kÌkku RÌfikrÀ r ˛u zwt¯k§eLkkt kz æku˜Ìkk nkufi yu{ kkuÌku S u˜k, {k˝u˜k Ú{§kLkku kMÌkr f krh[fi Mkns fhk Ìkk Úfi Au.
yk{ ´⁄k{ r ºk¯kLkk Ìkuh {˝fkyku{kt ˜uæfu kkuÌkkLkk Ákk§ k˝ yLku rf˛kuhk M⁄kk, Ìkhw˝k M⁄kkLkk yLkwº kuLku yk˜uœfik Au. Ìku Ù{hu Ìku{Lke ºq¯kku§ Ú{§k⁄ke Æn{ÌkLk¯kh MkwƒeLke Au. ÌkuLkku fiku¯fi krh[fi yk fiku Au.
ë{khe ykLktÀfik kkíLkwt Ákeswt ´fh˝ ëÌk˜kuÀ {Êfiuí su{kt ´Mkt¯k [kiÀ⁄ke yuf eMk yux˜u ykX ´Mkt¯kk r˜yku yk˜uæe Au. yuf ˜ækºkE Lkk{u Mk¯kkLke {ÀÀ⁄ke ÁkkÁkwLkwt fkϘusr˛˚k˝ ˛Y ⁄kkfi Au. knu˜e kh fkϘus fÏB kMk{kt ÁkktfzkLkk xufku Àu kLkk ºk¯k kh [zeLku Áku r{ kku ÁkuXk Au, keÚu zkÃkkºkE yk‘fiku. k˝uLke kÌkku [k˜u Au. Ìfikt yuf MkflsLk kMkkh
⁄kfik. Ìku{˝u yk k˝uLku ë k˝ kLkhkt !í ˛ÁÀku⁄ke Lk kflfik. Lkkfifu(˜uæfu) kz ku kkz‚ku - k˝ kLkhkt k˝ ¯kktƒeSLkkt - Mkk{u s kÁk yk kÌkkt Ìku{˝u kkt[ Yr kfik
Àtz Únuh ffikuo. ë˛kLkk†?í yu kqAÌkkt Àtz ƒkheLku ÀMk Yr kfik fhe Àeƒku. kAe
æÁkh kze fu yk Ìkku r´¬LMk kk˜MkknuÁk Au. ÁkktfzkLkk ÁkuMk kLkk ºk¯ku Lkn™ k˝ xufku Àu kLkk kËk W kh ÁkuXu˜k Ìku ÁkkÁkÌkLke r˛˚kk ⁄kÌke nÌke. ykä⁄kf ¬M⁄krÌk fVkuze nÌke. MkknuÁk yk¯k§ fh¯kfiko Lku {ktz Aqx‚k. fkϘusr˛˚k˝ ˛Y ⁄kkfi Ìku knu˜kt kkX º˝ k {Èfiku. fkϘus{kt kkA§ sÌkkt ©e yr Lkk˛ {wLk˛e r´¬LMk kk˜ ⁄kfik. fr r[Lkw {kuÀe yLku ´k. ´fk˛ ¯kflshLke r k kwxe⁄ke ˜r˜Ìkf˜k ˚ku ku r r ƒ ´ ]r•kyku ⁄k k ˜k¯ke. ´Mkt¯k-16 (ë˜k˜ xku ke k§ku nkuhkuí){kt Ak kk˜fi rLk kMkLke kÌkku - nkMfi yLku yÀTºwÌk hMk⁄ke hMkkELku Mk[kux heÌku f⁄ke Au. Ìku s ´Mkt¯k-17{kt ˜ku˜kMk˝ Mxu˛Lku hk ku QÌkfiko yLku Ìfikt⁄ke Ú{§k [k˜Ìkk sÌkkt su yLkwº ⁄kfiku ÌkuLke MkhMk kÌk {qfe Au. ´Mkt¯k yZkh yLku yku¯k˝eMk Ak kk˜fi{kt rMkrLkfih-swrLkfih Ak kku Â[uLkk Mkt ªkokuLku h{qsºhe ˛i˜eyu yk˜uœfik Au. ´Mkt¯k eMk ë hMktMkkhLkku ¯ktºeh ´ßí Ak kk˜fi{kt ⁄kfiu˜e [kuheLkwt r[ k Àkuhu Au. {Lkw
ÁkkhkuxLke kuxe{kt⁄ke [kuhkfiu˜kt f kzktLke kÌkku, yu{kt {LkwLku Ákƒwt [kuhkfikLkku yVMkkuMk Lk⁄ke, k˝ yu{kt kkuÌkkLke kh˝uÌkhu yk ku˜ Y{k˜ [kuhkfiku Au ÌkuLkku ¯ktºeh ´ß
Au. k[fLkufi {LkwLkwt ˛ÁÀr[ k ºh kqh ykLktÀ yk ke Úfi Au. ëºhkuMkkLke ºU˛u kkzku s¤fiku !í Ú{§k{kt Lk e Mfq˜ ⁄kÌke nÌke, Ìku⁄ke MkkÌk{wt kkMk r „k⁄keoyku {u§ k ¯kk{u¯kk{ hæze, krh©{ ffikuo. RLxh‘fiqLkk rÀ Mk Mkwƒe ˜uæfLku Lkkufheyu ˜u kLkwt Lk¨e s nÌkwt, k˝.. krh˝k{ Únuh ⁄kÌkkt Lkkufhe Ìkku ÁkeÚLku yk ke nÌke.
¯kk{zkLkk hksfkh˝{kt kkuÌku fu k ºku¯k ÁkLke ¯kfik ÌkuLkku ´Mkt¯k yk˜uœfiku Au.
fkϘusfk§Lkk Mk{fi¯kk§kLku yk ´fh˝{kt f⁄fiku Au. Ìku Mk{fiLkk fkϘuskÌkk h˝Lkwt S tÌk yLku n§ yk˜uæLk ⁄kfiwt Au. Ìku Mk{fiLkk r´¬LMk kk˜, ´kÊfik kfku, Mkn kkXeyku Ìk⁄kk Lkkfif n§ kt MkknMkkuLkku krh[fi yk kÌkk Úfi Au. ´fh˝ k˝ : ëEzh {Êfiuí ˛eªkof nuX§ {qıfiwt Au. su{kt {˝fku-22 ⁄ke 29 MkwƒeLkk ´Mkt¯kku yk˜uœfik Au. rLkhk˛ krÌkLku kÌLke ÌkkhkÁknuLku ykX-ÀMk yhSyku ˜æe yk ke Ìfikt⁄ke ´khtº ⁄kkfi Au. yuf kh r kÌkkyu Ak kk{kt Ezh
Lk e Mfq˜Lke ÚnuhkÌk kt[e. Ìku⁄ke RLxh‘fiq yk k k s k LkefÈfik. EzhLke
ÁkMk{kt [z‚k. yk¯k§Lkk MxÏLz⁄ke yuf {kuxe Ù{hLkk ze˜ ÁkMk{kt [z‚k. æe[kuæe[ ÁkMk{kt Ìku{Lku Mkex Lk {§e. º¯k kLkÀkMku Qºk ⁄kE ze˜Lku kkuÌkkLke
Mkex{kt ÁkuMkkz‚k. RLxh‘fiq yk k k ¯kfik Ìfikhu ytÀh fr{xe{kt ku˜k ze˜ k˝
nÌkk. Ìku{Lke ˜k¯k˝e Ìkku nÌke s. yk[kfioyu ¯kw˝ k kfku [fkMke ´&Lkku ffiko. Au xu ÆnÀeLkk r˛˚kf Ìkhefu ˜u kfik. ˛Y{kt r „k⁄keoyk ˛kuƒ k Mktœfik {kxu s kzÌkwt. ëMkwh kwhkí⁄ke ˛Y fhu˜wt. Auf rhxkfizo ⁄kfik ÁkkÀ Vhe ëMkwh kwhkí ¯kfik. ëyÁÁkkMkí yu{Lkku sqLkku r „k⁄keo, yku§æe ¯kfiku. kqhk ´u{ yLku ykÀh⁄ke yk¯kÌkkMkk¯kÌkk fhe. ëS LkºhLkku Ú¯kÌkku ÀMÌkk usí(´Mkt¯k-24){kt yk[kfiuo fu zÌkh ffiwO ÌkuLke kÌk fhe Au. ´Mkt¯k-25, 26, 27{kt Wr{fik {kLkk {uzk kh yuf˜k hnuÌkk º¯k kLkÀkMku {kS kkMku⁄ke hMkkuE ÁkLkk kLkwt ˛eœfik Ìku yk˜uœfiwt Au. Ezh¯kZ Úu k ¯kfik, Mkk⁄ku r „k⁄keo y˛kufLku ˜eƒu˜ku. ÌkuLkk hu æÁkh LknkuÌke. ÌkuLkkt {k-Ákk k ˛kuƒÌkkt ˛kuƒÌkkt ¯kZ Mkwƒe yk‘fikt. ÀefhkLku ÚuÌkkt f{§kÁknuLkLkk {kÌk]Ì Lkku ´Mkt¯k MkhMk rLkY kkfiku Au. ´Mkt¯k-28{kt yLkwMLkkÌkf y«fikMkLkk k˝ ¯kwhwykuLkk ‘fi¬ıÌkÌ Lke kÌk ˜æe Au. 1. nrhnh ˛wf˜ 2. ºku§kºkE kxu˜ 3. {nk ehÆMkn [kink˝. ëy{khe RrÌknkMkfik kkí ´Mkt¯k{kt Ìku{Lke Mkt˛kuƒLk {kxuLke rsøkkMkk ‘fiıÌk ⁄kE Au.
´fh˝-4 ëy{Àk kÀ {Êfiuí k˝uf ´Mkt¯kkuLkku Au. Lkkufhe{kt⁄ke Aqxk ⁄kE
Áke.yuzT. fh k yuf hMk y{Àk kÀ{kt hnu k ¯kfik. r´¬LMk kk˜ Lk~fik{ºkE
ykuÕkLkk ´u{k§ ‘fi¬ıÌkÌ Lke Õktæe fhk e Au. ÌfikhÁkkÀ ëMLkunh¬~{Lkk Ænzku§uí{kt fr MLkunh¬~{Lke {w˜kfkÌk fu e ´u{ºhe hne ÌkuLku yk˜uæe Au. Ìkku ´Mkt¯k-32
ëW{k˛tfhLku ykt¯k˝uí{kt fr W{k˛tfh Úu˛eLkk fw˜ krÌk rLk kMku {w˜kfkÌk {kxu ¯kfik. Ìfikt ˛Y{kt ´rÌkfq§ yLku Au xu yLkwfq§ yLkwº ⁄kfiku ÌkuLku n§ e ˛i˜e{kt
‘fiıÌk ffikuo Au. xqtf{kt yk k˝ ´Mkt¯kku{kt y{Àk kÀLkk yuf hMkLkk yLkwº kuLku
f⁄fik Au. LkkufheLkk zÌkhfk§ kAe yk r ºk¯k ˜uæfLke yÊfifiLk {kxuLke Mks¯kÌkkLku [™ƒu Au.
´fh˝ kkt[{wt ëæuzÁk˙Òk {Êfiuí ˛eªkof⁄ke {qıfitw Au. yu{kt ´Mkt¯k-33 ⁄ke ˜E 81 Mkwƒe yk he ˜eƒk Au. yk Mkki⁄ke Àe ´fh˝ Au, su LkkfifLkk S Lk
MktÀºuo k˝ {nÀT ºk¯kLku Mk{k e ˜u Au.
Áke.yuzT. ⁄kE ´⁄k{ RLxh‘fiq ë[ktz kí kMktÀ¯ke kkBfik. Ìku rLkr{•ku {kÌkkSLkkt À˛oLk fh k æuzÁk˙Òk yk‘fik. Ìfikt yk[kfio h eLˇ rÀ urxfik {Èfik. Ìku{˝u fu.xe.nkEMfq˜{kt rnLÀe r˛˚kf {kxu ykÏzoh yk fiku. kAe Ìkku A kÆMknLkk yk kMku hnu k yk‘fik. Mk khu MktMf]Ìkr˛˚kf h˝AkuzºkELke {w˜kfkÌk ⁄kE. Mk{ksr „kLkk r˛˚kf ¯k˝ kÌkºkE kh{kh Mkk⁄ku {i ke Ú{e. ÁkLLku ÚuzeLku ëMk™¯k[˝kíLkku yÏ kÏzo {Èfiku. su Ákƒkt MkL{kLkku fhÌkkt yksufi ©uc ˜k¯ku Au. ´⁄k{ kkX Úu k MktM⁄kkLkk ´{wæ©e ¯ko{kt yk‘fik. fr rLkhk˜kLke ërº˚kwfí fr Ìkk [˜k e. ´{wæLke yktæu ºeLke ⁄kE ¯kE. ´Mkt¯k-37, 38{kt hMktMkkhLke kÌkku yk Au. kÌLkeLku MkkRf˜ ˛eæ k º]¯kw…rªkLkk yk©{u ¯kfik. ÌkhMk ˜k¯kÌkkt LkSfLkk
æuÌkhu ¯kfik. æuzqÌku ˛uhzeLkku ÌkkÚu hMk uh ˜E s k yk fiku. kiMkk ƒfiko Ìkku Ìku˝u Áku kıfiku{kt S ÌkhLkwt økkLk yk ke Àeƒwt...Ú˝u.
´Mkt¯k-41 ëWr{fik˛tfhLkk {uzuí Lkkht¯keÁknuLk yLku ºkLkw{rÌkLkku ÁkLkk h{qs sL{k Au. ÌfikhÁkkÀLkk A {˝fkyku MktMf]Ìk r˛˚kf h˝AkuzºkELkk ‘fi¬ıÌkÌ Lku Õe˝ x⁄ke WÚ¯kh fhu Au. h˝AkuzºkELku r „k⁄keoyku ëyæk º¯kÌkí Ìkhefu yku§æÌkk. Ìku{Lkk ‘fi¬ıÌkÌ Lkkt r r ƒ Y kku nkMfihMk hu˜k Ìkkt ´¯kx ⁄kfikt Au. ÌkuLku ˜uæfu yufkrƒf ´Mkt¯kku⁄ke ´¯kxk‘fiwt Au. Mk{¯k˙ ëykLktÀfik kkí{kt yæk º¯kÌkLkwt [rh kr[ k˝ ´⁄k{ kt¬ıÌkLkwt ÁkLke hnu Au. ëy{khku WÀu kwh ´ kMkí (´Mkt¯k-51){kt fLfikykuLke Mkk⁄ku ´ kMku Úfi
Au. ÌfiktLkk yLkwº kuLkwt f⁄kLk Àhuf r˛˚kf {kxu Àe kÀktzeY k ÁkLke hnu Au. hk ku rV’{ Úu kLke SÀ yLku Lkk Aqxfu r⁄kfiuxh{kt s kLkwt ⁄kfiwt. ˛unhLkkt ˜wœækt Ìk• ku⁄ke
Ák[ kLkwt {w~fu˜ s˝kÌkkt ˜~fhLke Mknkfi {k¯ke. Ìku{Lke Mknkfi⁄ke WÌkkhkLke nkuxu˜
Mkwƒe nu{æu{ knkUÂfik Ìku ÁkLkk [uÌk ˝eY k Au.
´Mkt¯k-52 yk[kfio Ákk˜f]ª˝ ÚuªkeLkk fzf WÀkh [rh kLkku Mk[kux krh[fi yk ku Au. ´Mkt¯k-56{kt {wtÁkE, ¯kwshkÌke krhªkÀLkk yrƒ u˛Lk{kt Úfi Au. Ìfikt
MkkrnÌfifkhkuLkk yLkwº kuLku ‘fiıÌk fhu Au. ´Mkt¯k-58, 59 yLku 60 {k˝Mk yLku k˛w´u{ Ìk⁄kk hu˜w yLkwº kuLku hsq fhu Au. ´Mkt¯k-64 ˜uæfLke RrÌknkMk-
Mkt˛kuƒLk ]r•kLkku Lk{qLkku hsq fhu Au. ´Mkt¯k-66, 67{kt §e h˝Akuz º¯kÌkLkk h{qS ´Mkt¯kkuLku {qıfik Au.
´Mkt¯k-70, 71{kt ykrÀ kMke ˜kufLkk krh[fiLke kÌkku Au Ìkku ´Mkt¯k73 ë˜e˜k {kurhfikLkku ´⁄k{ xnwfkuí swÀe s ¯ktºeh yu e xLkkLku rLkY ku Au.
ºku§k ˜kufLku ˜kuLk y kk kLkk ÁknkLku ƒ{o krh ÌkoLkLkk VkÏ{o{kt yt¯kqXk fhk k ˜k¯fik Au. Ìfikt ˜uæf yk‘fik yLku yk e kÌk Ú˝e ÌkhÌk kkuÌkkLke [ku kze khLkk Vkuxkyku ÁkÌkk e r ¯kÌku Mk{Ú Au. Ìku Ákƒk QzÌkkt fÁkqÌkhkuLke {kVf ÌkhÌk sÌkk hnu Au Lku ƒ{o krh ÌkoLk⁄ke Ák[e Úfi Au. ´Mkt¯k-74 ¯kwshkÌkLkku ´⁄k{ ykrÀ kMke f˜k{nkuÌMk Lke ˚k˝kuLke kÌk {ktzu Au. Ìku Ìkk. 12-2-1984Lkk hkus Mkt kLLk ⁄kfiku.
E.Mk. 1987{kt ëy{khe fiwhku kfik kkíLkk yZe {kMkLkk yLkwº ku ˜œfik
Au. ër Ô ˜kufLk]Ìfi Mk{khkuní{kt ºk¯k ˜u k f˜kfkh ]LÀ Mkk⁄ku ñ hksuLˇ º¯kÌk, f’ ku˛ À˜k˜, nhuLˇ ºË yLku hkurnÌk r{Üe r{ kku Úuzu Q kzu Au. yk fik kk swÀk swÀk Àu˛kuLkkt Ú˝eÌkkt Lk¯khku{kt ⁄kELku ºk¯k ˜u k knkut[e. ykæe fik kk MkktMf]rÌkf fik kk ÁkLke hne Au. fik kkLke Õe˝ xºhe kÌkku º¯k kLkÀkMku Mkh§ heÌku yk˜uæe
Au. Ìku ÀhBfikLk {§u˜k ˝kÁkƒk ÌkLk´u{eyku, f˜k´u{eykuLke kÌkku ¯kqt⁄kkÌke
Úfi Au. Au’˜u £kLMk{kt ÀMk Àu˛kuLkk Lk]ÌfiLke M kƒko Au, yu{kt ºk¯k ˜u Au. ´⁄k{ r suÌkk ÁkLku Au. ]tÀ Mkk⁄ku kÏrhMkLkk yurV˜ xk h Úfi Au. Ìfikt f˜kfkh Lk S æktx xk hLkk Mkk{u Lku kkur˜fiLkLkk r sfiÓkhu Zku˜ ¯kkzu Au. ykæe fik kk fikÀ¯kkh ´ kMkLkku ykLktÀ yk kLkkhe ÁkLke hnu Au. Mkk⁄ku Mkk⁄ku kr˘{e Àu˛kuLkku [nuhku yku§æk Lkkhe yk xLkk ÁkLke hnu Au. ´Mkt¯k-76{kt ˜uæf Ìkku Ú˝eÌkk kwhkÌk• r À 2.Lkk. {nuÌkkLkk {k¯koÀ˛oLk nuX§ ë´k¯kirÌknkrMkf fiw¯kí r ˛u Mkt˛kuƒLk fh k{kt ˜k¯ke Úfi Au ñ ÌkuLkk yt¯ku Au. yu{kt hÌkku˜ ¯kk{u ¯kzk{kt ´k¯kirÌknkrMkf Lk{qLkkyku ˛kuƒ k{kt hÌk ˜uæfLku Xkfkuh ÚrÌkLkk ˜kufku yktÌkheLku MkkuLkkLkk Àk¯keLkk {k¯ku Au. yux˜k{kt fwÀhÌke {ÀÀ {§u yu{ yuf fiw kLk yu xku§k ÌkhV yk Au. Ìku Ìku{Lkku r „k⁄keo
º¯k kLkÀkMkLku yku§æe Úfi Au, Ìku Ák[k e ˜u Au. yk¯k§Lkk rÀ Mkku{kt fkuE X¯k
ºku§k XkfkuhºkEykuLkk MkkuLkkLkk Àk¯keLkk kzk e ¯kfiu˜ku. Ìku º¯k kLkÀkMk Au. yu Mk{SLku yktÌkhu˜k. ˜uæfLke Mkk⁄ku y rxÌk ÁkLkÌkkt hne ¯kfiwt. ´Mkt¯k-77, 78{kt ykrÀ kMke ˜kufLku Mk{flfik ¯kh, kqhe r [kh˝k ffiko ¯kh Mkwƒkh k
Lkef§u˜k Mk˝k˜e yk©{Lkk yk[kfio eh[tÀ kt[k˜Lkk ´fikMkkuLke rLkªV§ÌkkLkk Mkk˚ke ⁄kfik Ìku ‘fiıÌk ffiwO Au. ´Mkt¯k-79{kt fr ºeæ f kkurzfikLkk [rh kLku
W kMkk Ìkk yLkwº ku {qıfik Au. ´Mkt¯k-80 æuzÁk˙Òk kkuÌkkLkk-¯kkfi ke {trÀh
LkSf yk u˜k hu fu k fu k MkflsLkku {nu{kLk ⁄kfik Au ÌkuLke r ¯kÌkku yk ku Au. yu{kt ´rMkÿ Mksofku, hksfkh˝eyku, f˜kfkhku, W„ku¯k krÌkykuLke kÌkku {qfe Au. Au’˜ku {˝fku (´.-81) ëºe˜e hk{kfi˝Lkwt Mk• í r r˛¸ Au. y{urhfLk r ÓkLk ¯k˙u. ze. yur˜Mk LkkfifLku {§ k yk Au. ÌkuLku k¬’{fe hk{kfi˝ yLku ºe˜e hk{kfi˝{kt fu{ VuhVkh Au Ìku Ú˝ k - [[ko fh k {§u Au. ˜uæfLkk s kÁkku⁄ke Ìku{Lku MktÌkkuªk ⁄kkfi Au. ë k’{erf hk{kfi˝í r kÌk]Mk•kkf Mk{ksLkwt ´rÌkÆÁkÁk Au Ìkku ëºe˜e hk{kfi˝í {kÌk]Mk•kkf Mk{ksLkk kkfik W kh r ˜Mk Au - Ìku Mk{sÌkkt ¯k˙u.ze. yur˜MkLku ykLktÀ ⁄kkfi Au.
´fh˝-6 ë kwLk: y{Àk kÀ {Êfiuí ˛eªkof⁄ke {qıfiwt Au su{kt ykX ´Mkt¯kku hsq ⁄kfik Au. yn™ ˜uæfu Au’˜kt Áku- kkt[ hMkkuLke kÌk fhe Au. ëÁkk kkLkwt ©kÿí{kt {kLk khLke ©ÿk s˝kfi Au. ëyk ˛nuhe MkheMk] kí{kt yÚ˝e fLfikyu
MksofLku ©ÿk⁄ke Áku V§ yk fikt su{ktLke ÌkuLke kÌk ënÏ ke Ák⁄kozu !í{kt ‘fiıÌk ⁄kE Au. {˝fku-85 ë{khku sL{rÀ Mkí Mksof kkuÌkkLkk sL{rÀ Mk yk Ìku knu˜kt ¯kkufw˜k¸{eyu ÌkLk Ú{§k Q kze Úfi Au. Ìfikt fLkifikLkk sL{rÀ MkLku {k˝u Au. Ìku kAeLkk Áku ´Mkt¯kku hu˜w Mkt uÀLkkykuLku ˝u Au. ëÀu kuLkkt À˛oLkí §e {kLk ÌkkLke {nuf ´Mkhk Au su{kt kkuÌkkLku ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt˛kuƒLk{kt su {krnÌkeÀkÌkkyku {§u˜k Ìku ˜kufkuuLku {nkºkus yk k k yu ÌkhV Lkef§u Au. Au’˜ku
뺯k kLk Lkk{u kwhkf⁄kkí ({˝fku-89){kt ykrÀ kMkeykuLke Mku Lkk ºuæƒkhe º¯k kLkÀkMk ÌkhV Ìku{Lkk ´u{Lkku kz ku Au. su{kt y ´Ú ˜uæfLkk Lkk{Lku Úuze ˜kuf¯keÌkku ¯kkfi Au, ÌkuLke LkkUƒ Au. §e Ìkus¯kZ yfkÀ{eLkk {fkLkLke Áknkh 뺯k kLkÀkMkLkku ke k§kuí Ìkhefu yku§ækÌkwt ]˚k Ú˝e Mksof r [kh{kt kze Úfi Au. Ìku fkuhks knkzLkkt ¯kwVkr[ kku Úu k [k’fik Úfi Au. Ú˝u zwt¯kh su k ykrÀ kMke Mk{ksu º¯k kLkÀkMkLkk ´u{Lkku ´rÌkºk yk fiku yu{kt S LkLkwt V§ kk{e ˜eƒwt. (Úufu yk ´fh˝ Ìku{Lke ë{khe ˜kuffik kkí{k t´.yk.2006 {kt⁄ke yn™ {qıfiwt Au.) ¯k˙t⁄kMkkihº139
´fh˝-7 {kt k˝ krhr˛¸ {qıfikt Au su M{h˝f⁄kkLku kqhf Au. Ìku{kt
´⁄k{- krhr˛¸ ëMkk˚kh-MLkuneyku ´⁄k{ ·r¸yuí Au su{kt Ákk eMk Mkk˚khku yt¯ku
LkkUƒ fhe Au.
krhr˛¸-Ákeswt ëykrÀ kMke {kiræf MkkrnÌfiLkkt kkUæ˝ktí r ˛u Au. su{kt
Ìku{Lku {§u˜kt {kLk-MkL{kLk, RLkk{, yfhk{Lke LkkUƒ yk ke Au. Mkk⁄ku Mkk⁄ku
ëxk¯kkuh r˜xhu[h yu kÏzoí {§Ìkkt Àr˚k˝-fkurhfikLke fik kk fh kLkwt Mkkiºk¯fi ´kÛ
⁄kfiwt. Ìku fik kk r ˛u r ¯kÌku ë´Àu˛í yLku ë˜kufkuí r ˛u ´fk˛ kkz‚ku Au. yk
rMk kfi ëMkk[ku S Ìkku [tˇf !í{kt hkÚfkfkLkk ykLktrÀÌk WÀT¯kkhkuLke kÌk´Mkt¯k Mkn {qfe Au. ëÌkkhwt k˝ hk{hkflfi ⁄k˛uí{kt S kfkfkyu ƒq˝Ìkkt ƒq˝Ìkkt º¯k kLkÀkMkLku yk˛e koÀ yk fik Ìku ´Mkt¯k {qıfiku Au. ëMkÌkLkku Mkifikuí k˝ {k nh{kLkk ´u{Lkku WÀT¯kkh Au. yu MksofLku {Lk Ákƒkt s MkL{kLkku fhÌkkt k˝ ©uc Au. krhr˛¸- keÚ{kt nMkw fikrøkfu ˜æu˜ku 뺯k kLkÀkMk kxu˜ : S Lk yLku fkfioíLkku xqtfku yk˜uæ yk fiku Au su{kt º¯k kLkÀkMkLkk S Lk yLku ykrÀ kMke
MkkrnÌfi-Mkt˛kuƒLkLkku krh[fi fhk‘fiku A.
ë{khe ykLktÀfik kkíLkk Mk §k ´Mkt¯kku ÌkuLke MknsÌkk yLku n§ k˛⁄ke k[fr[•kLku M k˛eo Úfi Au. fkfkMkknuÁk fk˜u˜fhLke ëM{h˝fik kkíLke {kVf n§ k˛Lkku Àkuhku MkÌkÌk khku kfiu˜ku s˝kfi Au. f]rÌk{kt ıfiktf ë{hf {hf Ìkku ıfiktf æzæzkxí nkMfihMk ÕBfik fhu Au. Mksofu yk ´Mkt¯kku{kt {nÀt˛u Ákkirÿf, ºk {fi yLku {kä{f nkMfihMkLke ht¯kku§e Xuh Xuh kqhe Au. fux˜kf{kt Ìkku
krh¬M⁄krÌksLfi yLku r¢fiksLfi nkMfiLkku r rLkfiku¯k fhe ykLktÀLkku æt¯k kÈfiku Au. yn™ S Lk ÌkhVLkku nfkhkÌ{f yrº¯k{ yk MknsÌkkLkku {q§ Mk˙kuÌk Au. k[f”Àfi Ìku{Lke M kºkr f hsqykÌk⁄ke æe˜e QXu Au.
Lkkx‚fkh [t. [e. {nuÌkkLke ë¯kXrhfiktí ¯k˙t⁄k©u˝eLke su{ yn™ Â[u ´ kMkkuLke kÌk ¯kqt⁄kkÌke Úfi Au. hksM⁄kkLk fu W•kh ´Àu˛Lkk Ak kku Mkk⁄kuLkk ´ kMkku, fiwhku kLkk Àu˛ku{kt f˜k ]tÀ yLku r{ kku Mkk⁄kuLkk yZe {kMkLkku Àe ´ kMk yLku Àr˚k˝ fkurhfikLkku yu ku s ÁkeÚu hBfi fik kkLkku yLkwº hsq ⁄kfiku Au. r r ƒ rLkr{•ku æuzkfiu˜e yk fik kkykuLkk ir ÊfiMkºh yLkwº -ht¯kku f]rÌk{kt rÕ˜kfik Au. yuf y⁄ko{kt f]rÌk k[fLku ykLktÀLke fik kk fhk Au. Ìkku ÁkeS Ákksw fik kkLkku ykLktÀ k˝ kehMku Au. Àu˛kxLk{kt yk Ìkkt yk M⁄k§kuLkkt ·~fiku, ÌkuLkku yÌkeÌk, ÌkuLkkt MkkitÀfio- iº Lkkt yk˜uæLkku k[fLku {Ú kzu Ìku e hMkk§ ¯k„ ˛i˜e{kt
rLkY kkfikt Au. Àu˛kxLk ÀhBfikLk fiuLkfuLk ´fkhu˝ Mkt kfo{kt yk u˜k yLkuf {kLk eykuLke
˛ÁÀAÁkeyku Mksofu Mk-hMk ftzkhe Au. xqtf{kt Ìku ë˜kufkuí Mkk⁄ku ⁄kfiu˜k yLkwº kuLkwt
Mk• k[fLku {k˝ k {§u Au. ÌkuLkk⁄ke khku˚k heÌku k[fLke nfkhkÌ{f S LkMk{s r MÌkhu Au. (hksM⁄kkLk ´ kMk{kt yk e kzu˜e {w~fu˜eLku r˛˚kf º¯k kLkÀkMku yk kMkqÕ⁄ke kkh kkze Ìku Àhuf r˛˚kfLku f˛wtf ˛eæ e Úfi Au.)
MksofLke f˜{ ëMk• í Ìku{s MksofÌkk⁄ke A˜kuA˜ Au. ÌkuLkk V§ M Y ku yk˜uæÌkkt M⁄k§ku, ·~fiku fu ‘fi¬ıÌkykuLkkt ƒÁkfÌkkt huækr[ kkuLkku ykLktÀ {k˝ kLkku
kht kh ˜kº {§u Au. yu{kt yk Ìkkt kMÌkr f yLku S LÌk ‘fi¬ıÌkr[ kku Ìku{Lke {kir˜f yrº‘fi¬ıÌkLkku MkÁk§ ykr ªfkh Au. ˜uæfu fi⁄kkM⁄kkLku kkuÌkkLkk krh khLkwt, ÌkLk-¯kk{ Ú{§kLkwt, y«fikMk-M⁄k§kuLkwt r r ƒ ´Àu˛kuLkwt Ìkks¯ke kq˝o ˝oLk ffiwO Au. ÌkuLkkt yLkuf WÀknh˝ku xktfe ˛fkfi. yu{kt yk Ìkk k kuo, …Ìkwyku, {u§kyku, Lk]Ìfiku, ˜¯Lk-{h˝krÀ ´Mkt¯kku ¯kuhu{kt kÌkk h˝Mkn fhu˜kt MkS ˝oLkku Ìku{Lke MkÁk§ MksofÌkkLke {nuf ´Mkhk Au suLkk⁄ke k[f Lfik˜ ⁄kE Úfi Au. Mkk⁄ku Mkk⁄ku {k, r kÌkkS, ÁknuLk ¯kuhu M sLkkuLkkt fu ºeæku, zkÃkku, h˝Akuz º¯kÌk su k yLkuf r{ kkuLkkt fu {nk˛tfh ºË, ˜eºkE {ku{eLk, Mkku{kºkE MkkuLke, Lk{oÀk˛tfh
r k uÀe, Ákk˜f]ª˝ Úu˛e, nrhnh ˛wf˜, ºku§kºkE kxu˜, {nk ehÆMkn [kink˝ su k ¯kwhwyku yLku yk[kfikuoLkkt fu ´ kMk Àhr{fikLk krh[fi ⁄kfiku nkufi Ìku e (fiwhku k´ kMk{kt LkxwºkE kxu˜ su kt) yufkrƒf ‘fi¬ıÌkykuLkkt kMÌk {Z‚kt huæktfLkku
MkS ÁkLfikt Au. Ìku s heÌku ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkkt ˚ku k-fkfio rLkr{•ku ¯kkZ
Mkt kfo{kt yk u˜kt (nh{ktykE fu S kºkE su kt) ykrÀ kMkesLkkuLkkt ñ Mkk[k
´u{Lke Õ˜f k[f{LkLku º™s e Àu Ìku kt yufkrƒf r[ kk Ìkk·~fi ⁄kkfi Au ñ hku[f ˛i˜e{kt Àkuhkfiu˜kt yk ˛ÁÀr[ kku f]rÌkLkwt {n• Lkwt s{k kkMkwt Au.
MksofÌkk⁄ke Ìkh-Ák-Ìkh ´Mkt¯kk˜uæLkku kkuÌkefe ¯k„˛i˜eLke Ak k kkzu Au. sYh kzu Ìfikt ÌkÌMk{ ˛ÁÀkuLkku Mkns r rLkfiku¯k fhÌkk yk Mksof fi⁄kkM⁄kkLku
ykrÀ kMke Ákku˜eLku Mkh§Ìkk⁄ke ´fikuS ˛fu Au. Ìku{Lke f˜{Lkkt {q§ ˜kufr À yLku ºkªkkr À º¯k kLkÀkMkLkk r[•k{kt kkuªkkfiu˜kt nku k⁄ke r˛¸ yLku Mk{]ÿ ºkªkk kkuÌk ñ f˛k y hkuƒ ¯kh MknsÌkk⁄ke ˝kÌkwt hÃkwt Au. ´Mkt¯kLke yrº‘fi¬ıÌk{kt Ìku{Lke M kºkr f f’ kLkk˛¬ıÌk Ìkks¯ke yLku Lk eLkÌkkLkku ykLktÀ yk ku Au. ´⁄k{ ´fh˝{kt ´Mkt¯k-6,7 ÚuEyu Ìkku - Ìfikt Ak ksq⁄kkuLkk yktÌkrhf Õ zkykuLke kÌkku fnuÌkkt {nkºkhÌkLkk ´Mkt¯kku, M⁄k§ku, ‘fi¬ıÌkykuLkkt Lkk{kuLkku y˜tfkhku Ìkhefu fhu˜ku r rLkfiku¯k fkrÁk˜u ÀkÀ Au. yu{ktLke W k{kyku ÚuÌkkt Ìku MksofÌkk⁄ke hMkkfiu˜e - Lk eLk ˜k¯ku Au.
kkuÌku ˜kufMkkrnÌfiLkk f{eo yLku {{eo nkuE Ìku{Lke f⁄kLke{kt k˝ ÌkuLkk
¯kw˝ku (Mkh§Ìkk - MkkUMkhk k˝wt) yk‘fik Au, Ìku k[f k˚ku yMkhfkhf ÁkLku Au.
Wr[Ìk s˝kfi Ìfikt ˜kufMkkrnÌfiLke {qzeLkku k˝ Mk´{k˝ W kfiku¯k ⁄kÌkku hÃkku Au. yufkrƒf M⁄kkLkkuyu ¯kqt⁄kkfiu˜kt ˜kuf¯keÌkku, fnu Ìkku, fnu˝eyku, ˜kuff⁄kkyku Lku ıfiktf Ìkku ˜kufMkkrnÌfiLke ˜Z˝ku k˝ ( k]. 55 W kh ñ 뺯k kLku khÌkk hkæ kLke n˛u Ìku...í) hku[fÌkk kkuªku Au. {kir˜f fk‘fi kt¬ıÌkyku k˝ ıfiktf {qfe Au - k[f {kxu yk ˜kufÌk• Ú˝u-yÚ˝u ykLktÀ ƒkhLkkhwt ÁkLke hnu Au.
ıfiktf Mkt˛kuƒf ÌkhefuLkk Mkkhk-LkÁk§k yLkwº ku yk ˚ku k{kt ´ u˛Lkkh Lk k kr⁄kf {kxu ºk⁄kwt kqhwt kkzu Au. ˜uæfLkku yrº¯k{ nfkhkÌ{f Ìk⁄kk ºk LkkÌ{f Au, S Mkt˛kuƒLkhÌk Au, M ºk Ákkirÿf yLku Æ[ÌkLk˛e˜ Au. ë˜kufí ÌkhV Ìkuyku …sw, Mkt uÀLk˛e˜ yLku ´u{k§ Au. ´Mkt¯kkuLke kMktÀ¯ke{kt kqhe fk§S hkæe Au fu{ fu Ìku{Lkk S Lk{kt Àw:æLkk ´Mkt¯kkufi ÁkLfik n˛u k˝ yn™ Ìku e xLkkyku
LkkAqxfu yufkÀ-Áku yk˜uæe Au, ÌkuLkwt fkh˝ k[fLkku ykLktÀ LktÀ kfi Lkn™ Ìku e Mks¯kÌkk LkkUƒe ˛fkfi. Ìku⁄ke ë{khe ykLktÀfik kkí ˛eªkof{ktLkwt ´⁄k{ kÀ k[f {kxu Mkk⁄kof ÁkLke Úfi Au.
zeºh ⁄kkfi fu ë{khe ˜kuffik kkíLkk ¯ktºeh Mksofu s ë{khe ykLktÀfik kkí ˜æe Au ? yn™ Ìkku Ìku{Lkk{kt Aw kkfiu˜ nkMfifkh º¯k kLkÀkMku ¯ktºehÌkkLkku
yt[§ku kqhu kqhku V¯kk e Àeƒku Au...Ú˝u Lk k s º¯k kLkÀkMk !
f]rÌk{kt kwLkhk ÌkoLk ⁄kfiwt n˛u, ıfiktf Ìkku Ìku{˝u LkkUÊfiwt Au fu ëAu’˜wt ´fh˝í y¯kkW ë{khe ˜kuffik kkí{kt⁄ke y˚kh˛: {qıfitw Au ñ xqtf{kt Ú˝ Áknkh Lk⁄ke. yuf eMk{e MkÀeLkk ¯kwshkÌke [rh kkÌ{f MkkrnÌfi{kt {n• Lkwt ´ÀkLk fh k ÁkÀ˜ º¯k kLkÀkMk kxu˜Lku y{khk rÀ˜⁄ke Mk˜k{ yu{ fne˛wt fu nSfi su ⁄kkuzkf fhw˝hMk⁄ke Úuzkfiu˜k ´Mkt¯kku ¯kk§e fkZ‚k nkufi Ìkku fne LkktækuLku ºkE...{Ú s kz˛u.
2. {khe ykLktÀfik kk : rLkÚLktÀ⁄ke uXu˜k Mkt ªkkuoLkwt ykÌ{ ]•kktÌk
{r˝ºkE ´Ú krÌk
{khe ykLktÀfik kk : zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜, ´fk˛f : y{Àk kÀ, ¯kqsoh, 2014, 8, 324 k]., Æf. Y. 300
fnu kfi Au fu ykrÀ fr k’{erfyu Ìk{Mkk Ìkxu ⁄kfiu˜ ¢kI[ ƒ ÚuELku {kÀk k˚keLkku fhw˝ r[Ìfkh Mkktº§Ìkkt uÀLkk⁄ke ˇr Ìk ⁄kE sÌkkt Ìku{Lkk {wæ{kt⁄ke ì}¢¢ Á›Ø¢Œ –ÌÁºD¢Ê y±}¢x¢}¢ : ‡¢¢EºË: S¢}¢¢:î... WÀT¯kkh Mkhe kz‚ku, su ykrÀ{nkfk‘fi ëhk{kfi˝íLkk MksoLkLkwt rLkr{•k ÁkLfiku, Ìku{ yk k˝k r˛˚kf º¯k kLkÀkMku ºe˜ fiw f-fiw ÌkeykuLkkt ˜kuf¯keÌkku Mkktº§Ìkkt ÌkuLke fk‘fiÌk• ⁄ke ºh kqh yufkÀ ´u{¯keÌkLke kt¬ıÌk ì{kÏfi kh˝k e, Àqhk ÀuMk, Õ§qfku {u˜e ÀuÕuí˜k, yu˝u Õ§qfu Lkt Õ§qfu kkMke yk wtí˜k ?î y⁄kkoÌkT ìn r´fiÌk{, {Lku Àqh Àu˛ kh˝k e Àeƒe, khtÌkw Ìfikt Vk Ìkwt Lk⁄ke. Ìkwt À ko˝ {qfe Àusu, ÌkuLkk khk äÌkÌk rfh˝u nwt Ìkkhe kkMku kkAe yk e˛îLkku {{o kk{e sÌkkt yrººqÌk ⁄kE ¯kfik yLku ykrÀ kMkeykuLke ftXM⁄k- kht khk{kt Mk[ kfiu˜ ºe˜e ºkªkk-MkkrnÌfi Ìk⁄kk
ykrÀ kMke Mk{ksLke Ú˝fkhe {kxu kkuÌkkLke ÚÌkLku æq kk e - ZÁkqhk e Àeƒe. krh˝k{M Y ku MkkrnÌfis¯kÌkLku Ìku{Lke kkMku⁄ke ºe˜e ºkªkkLkkt W•k{ku•k{ ¯keÌkku, ¯keÌkf⁄kkyku, f⁄kk¯keÌkku, ˜kufkœfikLkku, ˜kuf{nkfk‘fiku, ˜kufr „k ¯kuhu Ìk⁄kk Mkt˛kuƒLk¯k˙t⁄kku ¯kuhuLkku 50⁄ke yrƒf ¯k˙t⁄kkuLkk {nk{q˜ku æÚLkku Mkw˜º ⁄kE ˛ıfiku Au, su{kt ë˜e˜k {kurhfikí, ëVq˜hktLke ˜kzeí, ëzwt¯khe ºe˜kuLkku ¯kwshktLkku yhu˜kuí, ëÌkku§ehk˝eLke khÌkkí, ºe˜ ˜kuf{nkfk‘fi ëhkXkuh khÌkkí, ëhkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkkí, ëºe˜kuLkwt ºkh⁄kí, Ìk⁄kk Mkt˛kuƒLk¯k˙t⁄k ëæuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLke ´k¯kirÌknkrMkf MktMf]rÌkykuí ¯kuhu r ˛uªk W’˜uæLkefi Au. Mk{er˚kÌk f]rÌkLkk MksoLk kkA§ ´MÌkwÌk ˜uæf f]Ìk ë{khe ˜kuffik kkí (2006)Lkk MksoLk ÁkkÀ yk k˝k ´r⁄kÌkfi˛ Mksof ©e h eh [kiƒheLkwt Mkq[Lk 캯k kLkÀkMk, nS k˝ Ìk{khk r[•k{kt Ákkfe hnu˜k S LkLkk ˝k-Ákƒk, ´Mkt¯kku yfÁktƒ kz‚k n˛u, ´fk˛{kt ˜k kuî k˝ ftEf yt˛u s kÁkÀkh Au. ˜uæfLkk s ˛ÁÀku{kt : ì¯kwshkÌkLkk {qƒoLfi MkkrnÌfifkhLkwt yk r ƒkLk r[•k-Mkk¯khLkk Ìkr§fiu knkUÂfiwt yLku zqÁku˜k ´Mkt¯k - xLkkykuLkku M{h˝ - zwt¯kh zku˜kfi{kLk ⁄k k ˜k¯fiku. ´Mkt¯kku Áktz kkufkheLku fnu k ˜k¯fik...yLku, {khk S LkLkk {kuxk ºk¯ku ykLktÀ yk kLkkhk ´Mkt¯kku ˛ÁÀY k ƒkh˝ fh k ˜k¯fik. {khk S LkLkk yk [iÌkrMkf ´Mkt¯kku kwMÌkfY ku.î
ì{khe ˜kuffik kkî{kt Mksof º¯k kLkÀkMku ë˜kufí Lku Wfu˜ k sÌkkt knu˜k
yLkwº kuLke ykLktÀf⁄kk ˝o e Au. y⁄kkoÌkT ˜uæfu ykrÀ kMke - ºe˜e ftXM⁄k
MkkrnÌfiLke ˛kuƒ {kxu ÚLkLkk Úuæ{u ykÀhu˜ ˜kuffik kkyku yLku ÌkuLkk krh˝k{u
⁄kfiu˜ yLkwº kuLku Mk-hMk heÌku y˚khÁkÿ ffiko Au. Mkh§ ”ÀfiLkk º¯k kLkÀkMkLku
ykrÀ kMkeykuyu kkuÌkkLkk kuxLkk s¤fik Àefhk⁄ke yrƒf ¯k˝eLku kkuÌkkLkwt nifiwt
æku˜eLku kkuÌkkLke kkMku su ftE nÌkwt Ìku Mk oM yk ke Àeƒwt yLku yk fE heÌku ˛ıfi
ÁkLke ˛ıfiwt Ìku Ìk⁄kk ˜uæf k˝ ykrÀ kMkeykuLkk M sLk - kkuÌkefk fE heÌku ÁkLfik
¯kuhuLke hrMkf yLku Mkt uÀLk˛e˜ ¯kk⁄kk yn™ ˝o k{k yk e Au, su yk ˚ku kLkk
ºkr Mkt˛kuƒfku {kxu ºkur{fikLke ¯khs Mkkhu Ìku e ÀMÌkk uS Au. yk ëykÌ{f⁄kkí
M Y kLke f]rÌk nku k AÌkkt yrLk kfio W k¬M⁄krÌkLku ÁkkÀ fhÌkkt ëM íLke f⁄kkLku
r ¯kr˜Ìk fhe Àu k{kt yk e Au. ˜kufMkkrnÌfiLkk {{oøk r ÓkLk nMkw fikrøkfLkk
˛ÁÀku{kt ìyn™ ˜uæf Mk{s kq ofLke nuÌkwrLkckLku kq˝ Mktfi{ - ÌkkxM⁄fi⁄ke §¯ke hÃkk Au.î flfikhu, ë{khe ykLktÀfik kkî{kt yn™ ¯ktºeh º¯k kLkÀkMk Lkn™, khtÌkw ÁkkÁkw (Ákk§ k˝Lkwt Lkk{) kq˝o ykLktÀY ku ´¯kx‚ku Au.î
ì{khe ykLktÀfik kkî{kt ˜uæfLkkt fkfi{e yLku fk{[˜kW rLk kMkM⁄k§kuLkk ykƒkhu Lkk{krºƒkrLkÌk fhu˜ yLku su Ìku fk§ætzLku yk he ˜uÌkkt fk§¢{kLkwMkkh 6 ´fh˝ku : 1. ÌkLk Ú{§k {Êfiu, 2. Ìk˜kuÀ {Êfiu, 3. Ezh {Êfiu, 4. y{Àk kÀ {Êfiu, 5. æuzÁk˙Òk {Êfiu yLku 6. kwLk: y{Àk kÀ {Êfiu yLku yk Ákƒkt ´fh˝ku{kt Mk§t¯k 89 ´Mkt¯kku/ xLkkyku ˝o u˜ Au. yk ykÌ{ ]•kkLÌkLkk ˜uæLkLkku ´khtº ykfiwªfiLkk MkzMkX{k ªkuo ¯k˝u˛[Ìkw⁄keo (Ìkk. 1-9-2011)Lkk rÀ Mku ´k⁄kr{f r˛˚k˝ ÀhBfikLkLkk ¯kwhw {nk˛tfh ºËMkknuÁkLkwt Lkk{ M{h˝ fheLku ffikuo Au. {k Mkk⁄ku æuÌkhu sÌkkt ºkÀh k {kMk{kt yz kkuÀhk ¯kk{{kt ºhkÌkk Õk˜kSLkk {u§kLke khÌkk {k fnu Au. kkuÌkkLkk ¯kk{Lkk ˛qh eh Õk˜kSyu {ku¯k˜ku Ókhk nhe s kÌke ¯kk{Lke ¯kkfikuLkk ƒ˝Lkk Mk{k[kh Mkktº§Ìkkt s QzÌkk kuzu khu [ze ¯kkfiku Ìkku kkAe k§e yLku kkuÌku fE heÌku eh¯krÌk kkBfik ÌkuLke ehhMk⁄ke ºh kqh f⁄kk Au. yn™ {u§u s k nhæ u˜k ¯k˙k{sLkku, [ku{kMkw kkfku⁄ke QºhkÌkkt æuÌkhku, {u§k{kt {u§ u˜ Ákk§Mkns ykLktÀ, txkr§fikLku fkh˝u ÁkkÁkwLkwt r æqxk kze s yLku ¯kwhwSLkwt r{˜Lk ⁄k ¯kuhu ˝o u˜ Au. Ìfikh ÁkkÀ r{ kku Mkk⁄kuLke Ákk§Mkns [u¸kyku, ´k⁄kr{f {kÊfir{f r˛˚k˝ yLku Æn{ÌkLk¯khLkk Ak kk kMkLkkt MktM{h˝ku ˝o‘fik ÁkkÀ kkuÌkkLkk z kyku yLku krh kh Ìk⁄kk yh ’˜eLkk zwt¯khkLkk ytf{kt Mku˜k Lkhkrs⁄ke ˛kuºÌkk kkuÌkkLkk ÌkLk Ú{§k MktÁktƒe ºk Mkºh MktM{h˝ku ˝o‘fikt Au. ¯kku kfkfkLkk {wæu kkuÌkkLkk z kykuLkkt khk¢{kuLke ehhMk⁄ke ºh kqh kÌkkoyku WÀk. Ìkhefu
¯kk{{kt {wæe ÁkLk k {kxu kxu˜ku - hks kqÌkku Â[u [zkMkk[zMke Â[u yufkÀ
æÌku Æn{ÌkºkE kxu˜ Æn{Ìk Àkæ e {wæe k˝kLku hu˜k Ìku{Lku hks kqÌk fiw fu
AuÌkheLku {kuÌkLku kx WÌkkhu˜k yLku yk kAe kÌLkeLkk {nu˝kLkk {khu˜k Ìku{Lkk
Àefhk MÌkkºkE kxu˜u siLk {trÀh{kt ºhkfiu˜k ÀhÁkkh{kt hks kqÌk fiw fLkwt {k⁄kwt
WÌkkhe, ëyÆnMkf …ºÀu Lku {k⁄kwt [zk e, {khÌku kuzu Áknkh xu [z‚k.í Mk{fikLÌkhu
Áknh xk⁄ke Ìkkhks ⁄kfiu˜e ÁktLku fku{u Mk{kƒkLk ffiwO. k˝ y{khk z kykuyu, ëy{khk t˛{kt n u⁄ke fkuE {wæe Lkn™ ÁkLkuíLkwt ´˝ ˜eƒwt, su yksrÀLk Mkwƒe yfÁktƒ Au.î §e, ìr˛fkuÌkhe {kÌkkLkku ºq ku rÁkÚu˜ hÁkkhe ºkhu {k⁄kkºuh. Qºk kkf{kt Ákfhkt - ¯kkfiku [kh k {qfu. yuf rÀí fkuMk nktfÌkk y{khk æu{kºkºkLkku ¯kwMMkku MkkÌk{k ykMk{kLku knkUÂfiku. fk§Õk§ ⁄kE rÁkÚu˜Lkk nk⁄k{kt⁄ke frzfik§e zkt¯k æU[e ˜E {fkELkk zkuzkLke su{ rÁkÚu˜Lku fqxÌkk fqxÌkkt fnuÌkk Úfi, ë kx{kt y Lku zku§k fkZ k yu §e ~fiktLkku Lfik ! ˜u ˜kz ku ˜uÌkku Ú. ÌkLkt Ìkku nh¯k Lk {§u. Lkhf{kt ÁkuXku ÁkuXku ˜kz k æksu.í... æqLkLkk Mk{k[kh Mkktº§e Ezh⁄ke yk u˜k VkusÀkhLku k˝ hkufzwt khæk Ìkkt fÃkwt fu, ì¯kk§ Ákku’fiku Ìkku {khLkku ºqMfiku Lkn™ hnu. rÁkÚu˜ Ìkku Qºk kkf ºu§Ìkku. heÌku heÌku Ìk kkMk fh, Lkfh rÁkÚu˜ kÏn§ Ìkwt fiu su.î Mk{fi kkhæwt VkusÀkh rÁkÚu˜Lke r £ÿ kt[ıfikMk fhe [k˜Ìkku
⁄kfiku nÌkku ¯kuhu yLkufr ƒ ´Mkt¯kku, ÌkÌfk˜eLk Mk{fi{kt ´[r˜Ìk ƒkä{f {kLfiÌkkyku yLku ytƒr ÔkMk, Mkk{krsf heÌkrh ks, hksfkh˝, f]ªkf Mk{ks, ykÕkÀe kq Xkfkuhku yLku s{eLkÀkhkuLke Úunwf{e ¯kuhuLke yLkufr ƒ ÀMÌkk uS {krnÌke f⁄kkhMk Ú§ e hkæ k{kt W kfkhf ÁkLk k W khktÌk ykÌ{f⁄kkLku hrMkf yLku S tÌk ÁkLkk e {qfu Au.
yk ¯k˙t⁄kLke yuf yk¯k e r ˛uªkÌkk yu Au fu ˜uæfu ´Mkt¯kku kk•k kkuÌkkLkk ¯kwhwsLkku - ´k⁄kr{f⁄ke keyu[.ze. f˚kk MkwƒeLkk yLku MkkhM ÌkkuLkkt Àkuhu˜kt ˛ÁÀr[ kku yLku Ìku{Lkk ´rÌk r Lk{˙ºk ‘fiıÌk fhu˜ …˝M efkh. ´k⁄kr{f ˛k§kLkk yk[kfio {nk˛tfh ºËMkknuÁk fu su{Lkk ‘fi¬ıÌkÌ {kt ˜uæf r˛¸ yLku MkktÀe krLkLkkt À˛oLk fhu Au. yk yuf yu k ÌMk˜ yk[kfio Au fu su{˝u ÚÀhLkk {wƒ˝k({wƒ˝uÔh {nkÀu )Lkk {u§k{kt r æqxk kze ¯kfiu˜k ÁkkÁkwLku æºu ÁkuMkkzeLku hu ˜k u˜k. ykºkh ˛ ÁkLku˜k Ákk kk Mkqz˜ku ºheLku Ù yk k k ¯kfik Ìku ÚuÌkkt hwˇLkwt Y k ƒhe Ákku˜e WX‚k, ìfwÁkkºkE, Ìk{u {khe yk e fÀh fhe ? ÁkkÁkw Ìk{khku s Àefhku Au ? nwt ÌkuLkku r˛˚kf Awt. ¯kwhw-r˛ªfi LkkÌku ÁkkÁk {khku k˝ Àefhku Au ! Ù kkAk ˜E Úyku !î ´k⁄kr{f ˛k§kLkk yLfi yuf r˛˚kf ytÁkkÀkLk ¯kZ eLke yÊfik kLk ˛i˜e⁄ke k˝ ˜uæf ´ºkr Ìk Au. Æn{Ìk nkEMfq˜Lkk r˛˚kf ˜eºkELku ykur˜fikLkku {k˝Mk ¯k˝k eLku LkkUÊfiwt Au : ìÌku{Lkwt ¯kk{ khÁkzk, ¯ko{kt yk Ìfikhu Ìku{Lkk
Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk-y«fikMkfik kk
¯kk{Lkk Lkk{Lke su{ {kuZu økkLkLke khÁk ÁkuMkÌke... y«fikMk¢{Lku ¯kktXu Lkn™.
ÁknkhLkwt ƒkhu º˝k u... MkknuÁk {kÊfir{f ˛k§kLkk ¯k˙t⁄kk˜fi{kt k˝ ˜E Úfi.î yLkwMLkkÌkf r˛˚k˝ Àhr{fikLkLkk ¯kwhw fikuo yk[kfio©e nrhnh ˛wf˜, ºku§kºkE kxu˜ yLku {nk ehÆMkn [kink˝Lkkt ˛ÁÀr[ kku Ìkku Ìku{Lke r Ó•kk yLku
yÊfik kLkf§kLkwt S tÌk M Y k k[f Mk{˚k æzwt fhe Àu Au : ìnrhnh ˛wı˜MkknuÁk nk⁄k{kt ëMkqhMkk¯khí ˜E LktÀ-fi˛kuÀkLkwt Mkk{xwt kÌMk’fi hMkk Ìkk ¯ko{kt ´ u˛Ìkk. MkqhMkk¯kh æku˜Ìkkt s ˙sLke ˛uhe{kt ]ªkºkLkwLke fLfik h{ k QÌkhÌke... Ìku{Lkku
˛ÁÀ Ák˙Ò ÁkLke sÌkku. {nkr „k˜fiLkku tx k¯kÌkku Ìfikhu y{u ºk Mk{krƒ{kt⁄ke Ú¯k˙Ìk ⁄kÌkk... y{u {§Ìkk Ìfikhu yÀfuhk MLkunu ÁktLkuLkk ”ÀfiÌktÌkw Õ˝Õ˝e QXÌkk. yÌfikhu nrh, nhLkk MkktrLkÊfi{kt fi˜kMk kMke ⁄kfik Au.. ÁkeÚ ÌkkMk{kt ºku§kºkE kxu˜ MktMf]Ìk MkkrnÌfi ˜ELku yk Ìkk. ë{]Â[frxfí W kzÌkkt s ¯koLkk ht¯k{t[ kh {kxeLke ¯kkze Vh k ˜k¯kÌke... yux˜k{kt Ìkku ºh WLkk§u ¯ko{kt [ku{kMkw ÁkuMkÌkwt ë{u í, r hne fi˚kLkku ëÀqÌkí ÁkLke, ºkhÌkfik kk fhÌkk fhÌkku MkktÌ Lkk yk k k fir˚k˝e º˝e W kzÌkku. ÚuÌkÚuÌkk{kt h eLˇLkk⁄k nk⁄k{k ëMkufk˜í ˜ELku ´¯kxÌkk... yk{ ˛wˇfLke {kxeLke ¯kkze{kt ë{u ÀqÌkí ˜E fkr˜ÀkMk r hksÌkk. ëMkufk˜í ˜E
¯kEfk˜Lkk h eLˇLkk⁄k k˝ ÁkuMkÌkk. fkuE fkuE kh ÀkLÌku Mkk⁄ku ë kuhuzkRÕ ˜kuMxí ˜ELku ´økk[˚kw r Àu˛e r{’xLk k˝ ÁkuMkÌkk. ¯ko{kt VhÌke {kxeLke ¯kkze Áknkh Lkef§e Àu˛{kt yk Ìke. Àu˛Lkku ht¯k{t[ §kuxe khÀu˛ knkU[Ìke... keS M{]rÌk r[•k{kt Q¯ku Au {nk ehÆMkn [kink˝ MkknuÁkLke. ÚfiMkeLkwt k»k Ìk º˝k Ìkkt ˛]t¯kkh, eh, fhw˝ yLku ˛kLÌkhMk Mkk˚kkÌkT ⁄kÌkk. {kLkMkMkhLke ’nuhku{kt⁄ke f{§Àune
MkkIÀfio˛kr˜Lke k»k Ìke ´¯kxÌke... §e [kink˝ MkknuÁk kkMku fÁkeh º˝eLku -
ºkÀh k{kt r kÌk]ykuLkkt ©kÿ MktÀºuo ¯kwhw hk{kLktÀ - fÁkeh Mkt kÀLkwt nkÀo kk{e
sÌkkt Ìku s rÀ Mku fkfkLkwt ©kÿ fh k rMkÿ kwh sÌkkt fkfirxfik Ák˙kÒ˝kuLke heÌkhMk{ku⁄ke
˚kwÁƒ ⁄kE sÌkkt Vq˜ Mk{uÌk s§{kt Õt k˜k‘fiwtî yk W khktÌk fr Ìkk ˜æ kLkk
˛kuæ⁄ke ´uhkELku MLkunh¬~{ yLku kkuÌkkLkk ÌkLk LkSfLkk Ákk{˝k ¯kk{Lkk fr W{k˛tfhLke {w˜kfkÌkku{kt yLkw¢{u kÌMk’fiMkºh yLku ækxkt-{eXkt MktM{h˝ku Ìk⁄kk
r˛˚kf Ìkhefu fkhrfÀeo Àhr{fikLkLkk ÌMk˜ z˜k su k yk[kfio©eyku Mk o©e Lk{oÀk˛tfh r k uÀe, h eLˇ rÀ urxfik, Ákk˜f]ª˝ Úu˛e ¯kuhu Mkk⁄kuLkkt MLkun Mktºkh˝kt ´uhf yLku ˇ¸‘fi ÁkLke hnu Au. ƒw{kt, æuzÁk˙ÒkLke fu. xe. nkEMfq˜ yLku fkϘus{kt yk[kfio©e Qs{ºkE kxu˜, yÊfik kf Àe kfºkE hk ˜ ¯kuhuLkk Mknfiku¯k⁄ke fikuÚÌkk Mkkrn¬Ìfif krhMkt kÀku{kt ¯kwshkÌkLkk ˛eªkoM⁄k r ÓkLkkuLke Mkk⁄ku ˜uæfLke W k¬M⁄krÌk, {nu{kLkkuLke W k¬M⁄krÌk⁄ke QºhkÌkwt hnuÌkwt ˜uæfLkwt h, k’{erf hk{kfi˝ yLku ºe˜kuLke ëhkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkkí(ºe˜e hk{kfi˝) Â[uLkku Ìkk¬• f
ºuÀ Mk{s k {kxu r Àu˛⁄ke ¯k˙u. ze. yur˜MkLkwt ˜uæfLkk æuzÁk˙Òk rLk kMkM⁄kkLku yk¯k{Lk yLku ˜uæf Ókhk k’{erf hk{kfi˝ {kÌk]Mk•kkf S LkÀ˛oLk{kt⁄ke ykä ºk kk{e nku k⁄ke ÌkÀTLkwMkkh Üe kk kkuLkwt MksoLk nku k MktÁktƒe Mk{s˝ yk k e yLku yur˜Mk Ókhk kh{ MktÌkkuªk yLkwº ku ¯kuhu MktÁktƒe MktM{h˝ku
æuzÁk˙ÒkLkwt Mkkrn¬Ìfif kfiko h˝ yLku ˜uæfLke Mkr¢fi ºk¯keÀkheLkkt kfikofi ÁkLke hnu Au.
{kÊfir{f r˛˚kf ÌkhefuLke fkhrfÀeo Àhr{fikLk r „k⁄keoyku {kxu ykfikursÌk
fh k{kt yk u˜k ëWÀfi kwhí yLku W•kh ºkhÌkLke fik kkíLkk ´ kMkku Ìk⁄kk 1984
yLku 1987Lkk ër Ô ˜kufLk]Ìfi Mk{khkuní yLku ëÀr˚k˝ fkurhfikLke MkktMf]rÌkf fik kkí (2010)Lkkt MktM{h˝ku k[fLku uh ÁkuXkt ¯kt¯kkÀ˛oLkí fhk Ìku kt Mk-hMk
Au. ˜uæfLke ƒkhÀkh rLkhe˚k˝ ˛¬ıÌkLkkt k˝ yn™ À˛oLk ⁄kkfi Au. yk Ákƒkt ˝oLkku M Ìkt k ˜r˜ÌkrLkÁktƒku - MkktMf]rÌkf ´ kMk ˝oLkku ÁkLke Bnkuhe hÃkkt Au. yn™ LkkUƒ hÃkwt fu yk ¯k˙t⁄kLkkt Ákƒkt s ´fh˝ku M Ìkt k ˜r˜ÌkrLkÁktƒ Mk{kLk Au. Ákkirÿf yLku {kä{f ‘fit¯k yLku nkMfiLkkt y{e Aktx˝kt Xuh Xuh Úu k {§u Au. yk MktÁktƒe yufkÀ WÀknh˝ kfiko Ìk ⁄kE kz˛u : æuzÁk˙ÒkLke ˛k§k{kt ëÀunktÌkÀtzí {kuffkÏxoLke ºs ˝e{kt hk{ W khLkk r r ƒ ykhku kku {kLfi hkæeLku Lfikfikrƒ˛u (˜uæfu) hk{Lku ÀunktÌkÀtzLke MkÚ VxfkhÌkkt X¯kk u˜k nLkw{kLku ëhkÏ{˜u {Lku AuÌkfikuoí Ákku˜Ìkk nq k fhÌkk fkÏxoLke Áknkh A˜t¯keLku LkefÈfik Ìfikt Ìkku y{khk fu§ ˝e {tz§Lkk ´{wæ r˛ ˛tfh Úu˛e Mkk˚kkÌkT nLkw{kLk ÁkLke ÀktrÌkfikt fhÌkk {khe kkMku ƒMfik. Ìk{u º¯k kLk hk{Lkwt ¯kkih ˜ku fiwt Au. ÆnÀw ƒ{oLkwt y k{kLk ffiwO Au. Ìk{Lku ÌkkÌfkr˜f yMkh⁄ke Aqxk fu{ Lkn™ fh k ?î yk[kfio©eLke Àhr{fikLk¯kehe⁄ke yk {k{˜ku khk˝u ⁄kk§u kzu˜ku. yn™ MkkÁkhfktXkLke Ákku˜e Ìk⁄kk ºe˜eºkªkkLkku fh k{kt yk u˜ku ´Mkt¯kku kk•kLkku ´fiku¯k ´ºk f kÌkk h˝ æzw fh k{kt yMkhfkhf ºqr{fk yÀk fhu Au, su ˇ‘fi‘fi ÁkLke hnu Au. ¯k˙t⁄kLkk ytÌku k˝ krhr˛¸ku ˜uæfLkk ‘fi¬ıÌkÌ yLku ´ÀkLkLku kk{ kMk{s k {kxu æqÁk s W khfkh Lke zu Au. yk kifeLkkt ´⁄k{ Áku Ìkku ˜uæfLkk ykÌ ]•kktÌkLkku ytÌkht¯k rnMMkku s Au. ´⁄k{ krhr˛¸ : Mkk˚kh MLkuneyku ´⁄k{ ·r¸yu - {kt ºe˜e MkkrnÌfi ˛kuƒ - Mkt kkÀLk - ´fk˛Lkfik kk Àhr{fikLk Mk o©e nMkw fikrøkf, nrh ’˜º ºkfik˝e, {fhtÀ À u, W kuLˇ r k uÀe, Lke˜k ˛kn, Ák§ tÌk ÚLke, ¯k˝u˛ Àu e ¯kuhu 25 sux˜k Mk”Àfie - Mkk˚khkuLkk Mkt kfo{kt yk‘fik yLku yk Mkkiyu ˜uæf W kh hMkk u˜ y{e ªkkoLkkt ¬MLk¯ƒ - MLkun Mktºkh˝kt ºk r ºkuh nifiu yLku …˝M efkhLke ºk Lkk Mkk⁄ku hsq ffikO Au. W kuLˇ r k uÀe
r ˛uLkwt ˛ÁÀr[ k : ìLkkxfLkku yk LkhÀ{ S ´⁄k{ krh[fiu s {t ke k˝kLku yuf ÌkhV {qfe. k]⁄ e ’˜º ÁkLke ë{ƒhk{u íLke su{ ¯kksu˜ku. yk{ufi k]⁄ e ’˜º
Mkk{u {t ke kÀ ˛e r MkkÌk{kt ? kAe Ìkku yu{Lkk yk kMk yLku Mkr[ k˜fiLke furÁkLk{kt y{khe ¯kkurcyku Ú{Ìke... (f˜uÔheLkk {u§k{kt) W kuLˇºkE fk§wLkk
u˛u yLku nwt ¯k˙k{sLk ÁkLke {nk˜Ìkkt {nk˜Ìkkt æwÀ {u§ku ÁkLke ¯kfiu˜k !î - ·¸‘fi
ÁkLke hnu Au. krhr˛¸-2 : ykrÀ kMke {kiræf MkkrnÌfiLkkt kkuæ˝kt - {kt ˜uæfLku
Àu˛-r Àu˛{kt⁄ke {§u˜ {kLk-MkL{kLkku, yu kÏzTMko WÀk. Ìkhefu ëxk¯kkuh r˜xhu[h yu kÏzoí, ëºkªkk MkB{kLkí, ë©e Õ uh[tÀ {u k˝e yÏ kÏzoí, ëºe˜e ºkªkkMkkrnÌfi MkL{kLkí ¯kuhu Mk{khkunkuLkkt ºk Mkºh ˝oLkku, fiwhku k yLku Àr˚k˝ fkurhfikLke MkktMf]rÌkffik kkykuLkwt ˝oLk yLku yk Mkk⁄ku yk Ákƒkt {kLk-MkL{kLkku kkA§Lkk ´{wæ ykƒkhMÌktº Mk{kLk {krnÌkeÀkÌkkyku kife kkt[{nwzkLkk hkÚfkfk, Áknurzfik ¯kk{Lkk S kfkfk yLku ˜uæfLku MkÌkLkku Mkifiku ¯k˝Lkkh yLku ˜¯Lk ¯keÌkf⁄kkykuLke æk˝ Mk{kLk kt⁄kk˜ ¯kk{Lkkt nh{ktykE Mkk⁄kuLkkt MktM{h˝ku yLku
”ÀfikuÀT¯kkhku ¯k˙t⁄kM⁄k ffikO Au. nh{ktykELkk ºk MkÁk§ ˛ÁÀku : ë{kh kkÏMk Mkifik nU kkÏ˝ Ák•kk kk ke˜k nU. {kh kk k{ktne kuÀk ⁄kk nU. yuf ⁄kwt nU Õku {kh ƒh{Lkku Àefhku nU Lku {kh {Lk MkÌkLkku Mkifiku ntu. æuhnku yk Lkt ykE ! ykE ! fhÌkku {kh fLku ÁkunU. ⁄kwt yk yuÌk˝ iEhku kÕULk hMkkhk{k ˜e˜wt ækÏh æ’˜kxk {khu yu{ {khku nhÀku kkÏ˝ æwMMkenku æ’˜kxk {khu ! ⁄kU fÙ yuÌk˝ {U khwt ¯keÌk ¯kkƒwt. Lkfh khwt ¯kkÌke Mk Lkn™ Lku !î ( k], 317){kt {krnÌkeÀkÌkk yLku ˜uæf Â[u ƒh{Lke {k-ÀefhkLkk MktÁktƒLkkt ytÌkht¯k À˛oLk ⁄kkfi Au. yk r h˜ {kLk {u§ kLkwt ©ufi ˜uæfLkkt Ìk k: kqÌk MkkƒLkk yLku y˝e˛wÿ [krh fiLku Úfi Au, su yk ˚ku kLkk Mkt˛kuƒfku {kxu WÀknh˝M Y k ÁkLke hnu Au. ytrÌk{ krhr˛¸{kt zkÏ. nMkw fikrøkf Ókhk ˜uæfLkkt S Lk yLku fkfioLku {q˜ Ìkku yÊfik kfefi rLkck Mkk⁄kuLkku Mk-hMk yk˜uæ Mkt˜¯Lk Au.
´MÌkwÌk ¯k˙t⁄kLkwt Mkk„tÌk k[Lk fhÌkkt ÌkuLkk ˜uæfLkk ‘fi¬ıÌkÌ Lke fux˜ef LkkUƒ kk k ækrMkfiÌkku Q kMke yk Au, su{ fu 1. kkuÌkkLkk ¯kwhwsLkku yLku Mkk˚khMLkunesLkku ´rÌk yLkLfi ykÀhºk , 2. r „kLkk fkuhk W kkMkf Lk ÁkLke hnuÌkkt {krnÌkeÀkÌkk ykrÀ kMke Mk{ks ´rÌk M sLk Mk{kLk ´u{ºk Lkk yLku kkuÌkkLku yk Mk{ksLkku ytÌkht¯k rnMMkku Mk{SLku Ìku{Lkk f’fik˝ y⁄kuo ´fiÌLk˛e˜ ÁkLke hnu wt, 3. r ªkfi MÌkwLke hsqykÌk{kt Ákk˜Mkns rLkæk˜MkÌkk yLku MkÂ[kE, 4. Mkh§, Mkt uÀLk˛e˜ yLku khrnÌk khkfi˝ M ºk , 5. yÊfifiLk˛e˜ ´f]rÌk yLku r ªkfiLkwt Ìk˜M k˛eo økkLk 6. Ákkirÿf yLku {kä{f ‘fit¯k⁄ke Mkºh kkuÌkefwt ºkªkkMkk{⁄fio
yLku Mkkic ˛e˜ yrº‘fi¬ıÌkf§k, 7. ˜k Ìkk, 8. hMkrLk on˝Lke LkiMkä¯kf
˚k{Ìkk ¯kuhu.
Mk{¯k˙Ìkfik Mk”Àfie Mksofu ¯keÌkk{t k ëë‹U}¢¸á Ô±¢Á{‹U¢⁄SºÔ }¢¢ »UHÔØÈ
‹UŒ¢”¢›...Lku ykÌ{MkkÌkT fheLku ykrÀ kMkeykuLke ftXM⁄k kht khk{kt Mk[ kfiu˜ yLku
´kfi: yøkkÌk hnu˜ ºe˜e ˜kufMkkrnÌfiLku ´fk˛{kt yk˝ k rLkÚLktÀ⁄ke uXu˜
Mkt ªkkuo yLku ÌkuLkk krh˝k{u {u§ u˜ ykrÀ kMke Mk{ks yLku MktMf]rÌkLkwt økkLk Ìk⁄kk
Àu˛- khÀu˛Lke MkktMf]rÌkffik kkyku W khktÌk MkkÁkhfktXkLkk kkxeÀkh Mk{kÚu yLku
r˛˚k˝, {kÊfir{f r˛˚k˝, kfiko h˝, ¯k˙k{e˝ Mk{ks yLku ˜kufMktMf]rÌk, kkuÌkkLkk
©ÿufi ¯kwhwsLkku yLku Mkk˚kh - MLkunesLkkuLkkt ¯kw˝kLkwhk¯ke Mkwhuæ huækr[ kku ¯kuhuLku
ì{k¤fiwt ÌkuLkwt M{h˝ fh yu Au ÆsÀ¯keLkwt ’nk˝wtî yLku r ˛wÿºk ⁄ke ´k˝⁄ke
ÆMkr[Ìk ”ÀfikuÀT¯kkh ‘fiıÌk fhÌkku MkktMf]rÌkf ÀMÌkk uS ¯k˙t⁄k yux˜u ì{khe ykLktÀfik kkî fu su ˜uæfLke Mkk⁄ku Mkk⁄ku ÌkuLkk k[fLke k˝ Mk• ˛e˜ ykLktÀfik kk
ÁkLke hnu Au. yk ¯k˙t⁄k ¯kwshkÌke ykÌ{f⁄kk MkkrnÌfiLkk Lkºku{tz§{kt yuf ÌkusM e
Lk˚k k Mk{kLk Àe ke QXu Au.
1970{kt nwt ˛uX fu.xe. nkEMfq˜{kt r˛˚kf Ìkhefu Mku k yk kÌkku nÌkku
Ìfikhu W•kh ¯kwshkÌkLkk ÀktÌkk-æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfk{kt MkÌkk ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ks{kt
yÌfitÌk ¢qh yLku kk˛ e zkf˝´⁄kk ´[r˜Ìk nÌke. fwxwtÁk{kt fkuE kwhwªk Áke{kh kzu
Ìfikhu ºq kLku Ákku˜k k{kt yk u. ºq ku {t ku˜k {fkELkk Àk˝k ÚuELku hLke fkuE
rLkÀkuoªk ÜeLku Únuh fhu yLku kuªk˝k fhu fu ëëzkf˝ fk§swt æk k ‘fi¬ıÌkLku Áke{kh kkz‚ku Au.íí yk k MktÚu¯kku{kt khe Zku˜ ({ÀÀ {kxu ¯kkz k{kt yk Ìkku Zku˜)
¯kkz k{kt yk u. ¯kk{Lkk ˜kufku yufXk ⁄kkfi yLku zkf˝ Únuh ⁄kfiu˜e ÜeLku kfze
˜u. ÌkuLku Lk¨e fhu˜k z˜u ˜E Úfi. ÌkuLku [r˝fikLkku fAkuxku {hk e, yktæku{kt kxu˜wt ˜k˜ {h[wt ºhe z˜kLkk zk§u üƒk {k⁄ku ˜xfk . ºku kku (ºq ku) ëhuzeí ¯kkfi yLku yuLku n™[ku§u. ºfiLke {khe Üe fÁkq˜ fhu fu ëënwt zkf˝ Awt yLku ÌkuLkwt
Àw:æ Àqh fhe˛.íí yk kAe ÌkuLku Lke[u WÌkkhu. yk Üe zkf˝r „k ºq˜e Úfi {kxu ºq ku yuf Ìkeh ¯kh{ fhe ÌkuLkk f kk§{kt zk{ Àu. yk r rƒLkwt yu krh˝k{ yk Ìkwt fu zkf˝ Únuh ⁄kfiu˜e ÜeLkku MkkMkhe k˚k fu r kfih k˚k r ÔkMk Lk fhÌkku yLku Mkk{krsf rVxfkh Â[u yk rLkÀkuoªk ÜeLkwt {]Ìfiw ⁄kÌkwt. yk yÌfitÌk y{kLk efi yLku Àw:æÀkfif ´Mkt¯k Úufik kAe zkf˝´⁄kk Àqh fh k {U yt¯kÀ k¯k (·ZrLk˝ofi) {qıfiku. {¬’˜fk MkkhkºkELke MktM⁄kk À ko˝ yfkÀ{e, y{Àk kÀu {Lku yLku {khe Àefhe rsøkkMkkLku y{urhfkLke MktM⁄kk {uf yk⁄koh VkWLzu˛LkLkku ºe˜ ykrÀ kMke r MÌkkh{kt⁄ke zkf˝´⁄kk, [huÌkhkt ([zkE), ¯kku k ¯kku k Â[u uh ˜u kLke ´⁄kk Àqh fh k yLku r˛˚k˝ Vu˜k k {kxu ëf˜k yLku
MkktMf]rÌkf Mkt[kh Ókhk i[krhf fk¬LÌk ë´kusuıx yk fiku.
´kusuıx {Èfik kAe ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksLkku kwLk: y«fikMk ykht«fiku.
y«fikMk⁄ke {Lku Mk{Úfiwt fu yk k˝u ykrÀ kMke Mk{ksLku Mkwƒkh k LkefÈfik Lk⁄ke. Mk{ks Ìkku Mkkhku s Au yLkuf ªkkuo⁄ke ºki¯kkur˜f kfiko h˝Lkk MktÀºo{kt kkuÌkkLkk
‘fi¬ıÌkS LkLku Mk{ksS Lk{kt ¯kkuX e sL{-˜¯Lk-{]ÌfiwLke MktMfkh-r rƒyku,
ƒkä{f-r rƒyku r fMkk e ykä⁄kf heÌku k˝ ¬M⁄kh hnu˜k ˜kufkuLkku Mk{ks MktMf]Ìk s nkufi. yk k Mk{ksLkkt {kLk efi Ìk• kuLkk Ák§u yk k˝k yktÌkrhf Mk• Lku
r fMkk kLkwt Au. irÔfefh˝ yLku ‘fi¬ıÌk kÀe-ºku¯k kÀe MktMf]rÌkLke Mk{MfikykuLku
æk§ k k]⁄ e-´f]rÌk- kfiko h˝ yLku {kLk ÌkkLkwt ¯kkih fhÌke ykrÀ kMke MktMf]rÌk⁄ke yLfi Mk{kÚuyu ñ yk k˝u r fMk kLkwt Au. Ìkku s k]⁄ eLkku Lkk˛ fhÌke yLku
ºr ªfiLkku r [kh ffiko r Lkk yksu s ñ yuf˜kyu s k]⁄ eLku Àkune ˜u kLke
kr˘{Lke ‘fi¬ıÌk kÀe-ºku¯k kÀe-{qze kÀe r kÌkf {q’fiku⁄ke hMkkfiu˜e-h[kfiu˜e MktMf]rÌkLkk Àw oªko yk¢{˝Lkku ´rÌkfkh fhe ˛fe˛wt. {kxu ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksMktMf]rÌk{kt⁄ke kk{ kLkwt Au. su ·r¸fku˝⁄ke ykrÀ kMke Mk{ks s¯kÌkLku k]⁄ eLku
swyu Au Ìku ·r¸fku˝⁄ke yLfi Mk{kÚu Úu˛u Ìkku s Mkkt´Ìk( Ìko{kLk){kt MkÚofiu˜k
irÔf r ªk{ kzfkhkuLkku Mkk{Lkku ⁄kE ˛f˛u. yk e y{]ÌkMk˙kr fik MktMf]rÌkLke
S LkherÌk{kt nMÌk˚ku k yLk⁄ko ¯k˝kfi. yk⁄ke ÁknwsLkMk{ksLku r ÔkMk{kt ˜ELku ⁄kkuzef MkktMf]rÌkf Mk{MfikykuLku r ƒkfif rÀ˛k yk ke ˛fkfi.
{khk Ókhk Mkt kkrÀÌk ëºkh⁄kí (ºe˜e {nkºkhÌk) yLku ëÌkku§ehkÏ˝eLke
khÌkkíLkk yÊfifiLk⁄ke yu ÁkkÁkÌk M kªx ⁄kE fu Üe-zkf˝ kwhwªkkuLku kezu Au fu Ìku{Lkk fk§ÚLkku hMkºku¯k ˜u Au yu e ·Z {kLfiÌkk ˜kuf{kLkMk{kt kht krhÌk heÌku h fhe ¯kE Au, yu Lk⁄ke. ëºkh⁄kí{kt fiwrƒrch (ÕuXkuÀh) kht kh Y k ÁkÀ˜Ìke
ˇki kÀeLku Àu e {kLkeLku W kkMkLkk- kqÚ yLku ykhÌke fhu Au. kwhwªk Mkns yntLkku Ìfik¯k fhe ykÊfik¬Ì{f WLLkrÌk {kxu ´k⁄kuo Au. ëÌkku§ehkÏ˝eLke khÌkkí{kt Ìkku§ehk˝e kÌkfe suMk§Lku ykÊfik¬Ì{f {k¯ko kh ˜k eLku S LkWÿkhf ÁkLku Au. kht khk{kt Ìkku zkf˝Lkwt Y k k˝ {t¯k˜ÀkrfiLke Àu eLkwt Au. kwhwªkLkk ykÊfik¬Ì{f S LkLkk k⁄k´À˛ofLkwt Au. {kiræf kht khk{kt yk Y k Auf ´k[eLkfk§⁄ke {Êfifk§ Mkwƒe ‘fik ku˜wt Au. Ìkku kAe Mkkt´Ìk Mk{fi{kt ÜeLku zkf˝ Únuh fhe ÌkuLkk kh yÌfik[kh fh kLke ´⁄kk fku˝u yLku fu{ ˛Y fhe ? ykLkk W•khku º k, ˜kuf{t kku yLku kwhkf⁄kk kh Mkt kkrÀÌk {khwt kwMÌkf ëyh ’˜e knkzLke ykM⁄kkíyu yk fik. ÌkuLkku {kLkMk˛kÜefi y«fikMk fhÌkkt {khk {kLkMk{kt r[ k M k¸ ⁄k k ˜k¯fiwt fu ºe˜ ÜeMk{ks kh kkuÌkkLkwt ´ºwÌ fkfi{ xfe hnu {kxu ºq k-ºku kkykuyu zkf˝´⁄kkLkku ykhtº ffikuo nku ku ÚuEyu.
Mk{MfikykuLkk WÀTº M⁄kkLkLkku œfik˜ yk Ìkkt s ÌkuLku Àqh fh kLkk W kkfiku
k˝ {kLkMk{kt M k¸ ⁄k k ˜k¯fik. ºe˜ Mk{ksLkk Mkk{qrnf {kLkrMkf Mk{kƒkLk {kxu ÜeLku Àu e-{kÌkk-ÁknuLk {kLkeLku ¯kkih ¯kkLk fhÌkk nkufi yLku ¯kku k-¯kku k
Â[uLke uhºk Lkk Ìk⁄kk [huÌkhkLke ƒkhLku ÁkwÍe fhÌkk nkufi yu k kht khk{kt
´[r˜Ìk khÌkk- kwhkf⁄kk-˜kufkœfikLk-˜kuf{nkfk‘fi{kt⁄ke r ƒkfif ´Mkt¯kku ˜E ˜kuff˜kÌk• kuLkku r rLkfiku¯k fhe ºe˜e ºkªkk-Ákku˜e{kt Lkkxfku ˜œfikt. Lkkx‚
Y kktÌkh fh k{kt {Lku Ákk’fik M⁄kk-rf˛kuhk M⁄kk{kt ëhk{˜e˜kí yLku ëÀu˛e Lkkxf
Mk{ksíLkkt Úufiu˜kt LkkxfkuLkk kzu˜k MktMfkhku yLku À ko˝ yfkÀ{eLkk Lkkx‚k[kfio yLku y[oLk r k uÀe Mknkfif ⁄kfik.
yk Lkkxfku ºs k {kxu kwhwªkMk{ks yLku ÜeMk{ks kh ykrƒ kÌfi ƒhk Ìkkt Ìk⁄kk {kiræf yLku yktr¯kf f˜k khMkkLkkt økkÌkk Lk rLkh˚kh Mk uÌkLk ºku kk Üe- kwhwªkkuLku kMktÀ fh k{kt yk‘fikt. rsøkkMkk kxu˜ ({khe kw ke) k˝ ºe˜e Ákku˜e ˛eæeLku Lkkxfku ºs k kk kku ˜ELku Mknkfif ⁄kE. yk Lkkxfku
W•kh ¯kwshkÌkLkk ÀktÌkk-æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLkk ºe˜ r MÌkhLkkt 137 ¯kk{ku{kt ºs k{kt yk‘fikt nÌkkt.
1995-í96Lke Mkk˜⁄ke ykhtºkfiu˜k yk fX˝ Mkk{krsf yLkwckLkLkku
y«fikMk fh k Àu˛ yLku ÀwrLkfikLkk yk r ªkfiLkk yLkuf ÌksTøkkuyu {w˜kfkÌk ˜eƒe nÌke yLku yu{Lkk yrº´kfiku ‘fiıÌk ffiko nÌkk. WÀknh˝ Y k yuf yuf yrº´kfi yk ´{k˝u Au :
À ko˝ yfkÀ{eLkk Lkkx‚k[kfio fi˜kMk ktz‚k Mkk⁄ku y{urhfkLke fiku{kuLkk fkϘusLkkt r⁄kfiuxh yLku zkLMkLkkt zkfihuıxh zkÏ. Ákuxe ÁkuhLk nkzo yLku ˜tzLkLke Lkkuhe[ fiwrLk äMkxeLkk Mk{ks˛kM ke zkÏ. hk’Vyu æuzÁk˙Òk⁄ke 25 rf˜ku{exh Àqh yk u˜k {ktfz[t kk ¯kk{u yk˛hu 700 ykrÀ kMke À˛ofku Â[u zkf˝´⁄kk kh fwXkhk kÌk fhÌkwt Lkkxf ësuMk˜-Ìkkuh˜í rLknkÈfiwt nÌkwt. yLku Mk{ks˛kÜefi y«fikMk ffikuo nÌkku. yk ÁktLku r Àu˛e Mkt˛kuƒfkuyu yu ku ÀZ yrº´kfi ‘fiıÌk ffikuo nÌkku fu, Mk{ks{kt i[krhf ¢k¬LÌk fh k yLku zkf˝ su e kk˛ e ´⁄kk Àqh fh k Lkkxf yuf MkÁk§ yLku fkh¯kÌk {kÊfi{ rMkÿ ⁄kE ˛fu Ìku{ Au. MkkÌk ªkoLkk f{o˛e˜ ÌkhefuLkk {nkyrºfikLkLke V§©wrÌk : * W•kh ¯kwshkÌkLkk ÀktÌkk Lku æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfk yLku hksM⁄kkLkLkk fkuxzk Ìkk˜wfkLkk ºe˜ ykrÀ kMke r MÌkkh{kt zkf˝´⁄kk MkÀtÌkh LkkÁkqÀ ⁄kE.
* kht krhÌk uhºk Lkk yLku [huÌkhk-´⁄kkLke ƒkh ÁkwÍe ⁄kE.
* [ku{kMkk{kt ⁄kÌkkt ˜¯LkkuLke YrZ ÁkÀ˜kE yLku WLkk§kLkk VwhMkÀLkk Mk{fiu ˜¯Lkku fhÌkk ⁄kfik. su⁄ke æuÌkeLke yk f{kt ƒkhku ⁄kfiku.
* kk˝eLku Ìk§k Lkk M⁄kkLku fq k{kt⁄ke ˜k eLku ¯kk§eLku keÌkk ⁄kfik Au.
* yuRzTMk su k {nkhku¯kku⁄ke MkºkLk ÁkLfik.
* kkheykuLkk ˛kuªk˝⁄ke MkºkLk ⁄kfik.
* Ákk§fkuLku º˝k k {kxu Ú¯k]rÌk yk e.
* 4500 Ákk§fkuLku ´k⁄kr{f ˛k§k{kt º˝Ìkkt ffikO, 5000 Ákk§fkuLku kkur˜fiku yLku r k¯kw˝e hMke ke zk e hku¯k{wıÌk ffikOñsu kt {q§ MkktMf]rÌkf {q’fikuLku
Ú§ eLku yLku {nk{q˜k ykrÀ kMke MkktMf]rÌkf khMkkLk LkwfMkkLk ffiko r Lkk yLkuf r ƒkfif Mkk{krsf fkfikuo ffikO.1 yk ´kusuıxLkk Mkk˚ke nMkwºkE fikrøkfMkknuÁk ëºe˜e MkkrnÌfi : yuf yÊfifiLk, k]. 17-18 W kh LkkUƒu Au, ë뺯k kLkÀkMkLkk ykrÀ kMke ˚ku kLkku y«fikMk tÊfi Lk⁄ke hÃkku. ykrÀ kMkeyku yLku yu{Lke MktMf]rÌkLkk Mkt kfo-y«fikMkLku f{orLkc ÁkLke fk{u ˜¯kkz‚ku Au. E.Mk. 1995⁄ke 7 ªk [k˜u˜k ´kusuıx{kt yu{˝u ykrÀ kMkeykuLkku MktÁktƒ-yLkwÁktƒ Mkk{kLfi ƒkhk Mkk⁄ku Áktƒkfi Ìku {kxu
ykrÀ kMke MkkrnÌfi yLku M fefi MksofÌkk, ÁktLkuLkku Mk{L fi fhe yk Mk{ks uhºk Lkk, zkf˝´⁄kk su e ytƒ©ÿk⁄ke {wıÌk ÁkLku, r˛˚k˝Lkku ´[kh-´Mkkh
⁄kkfi, Ìku {kxu fkfio ffiwO. yk ´fkhLkk ˜kufr˛˚k˝ {kxu Ìku{˝u ykrÀ kMke MkkrnÌfiLke f⁄kkyku yLku Lkkx‚Y kkuLkku r rLkfiku¯k ffikuo Ìku Mkk⁄ku s M fefi MksofÌkk fk{u
˜¯kkze ëQ˜xe ¯kt¯kkí, ëyuf kuMk yuÌkhwtí, ësuMk˜-Ìkkuh˜í, ëº˝Ìkh ÌkeS yktæí su kt Lkkxfku ˜œfikt yLku ykrÀ kMkeyku kkMku s ºs k‘fikt. ykLkk krh˝k{u ytƒ©ÿkLku yLku ¯kku k-¯kku k Â[uLke uhºk LkkLku rÌk˜ktsr˜ yk ke nkufi yu k ë˜k˜ kk ze k§kí Mkwr˛r˚kÌk Mkwƒkhf ykrÀ kMkeykuLkk f{orLkc ¯ko y¬MÌkÌ {kt yk‘fiku. r˛˚kf Ìkhefu rLk ]•k ⁄kfik kAe kkt[ ªko {kxu yu{˝u Ìkus¯kZ (Akuxk WÀu kwh){kt M⁄k kkfiu˜e ¯kwshkÌkLke ´⁄k{ yLku yuf {k k ykrÀ kMke yfkÀ{e{kt {kLkÀT rLkfik{f Ìkhefu Mku k yk ke.2 * * * kkÀxe k
1. ƒw r ¯kÌk {kxu swyku, ë{khe ˜kuffik kkí, º¯k kLkÀkMk kxu˜, ´fh˝-24. zkf˝ yLku krhr˛¸-1. f{o˛e˜Lke rÀ˛k{kt ´fik˝, ÁkeS yk ]r•k : 2006, ´fk˛f : ¯kqsoh ¯k˙t⁄khÌLk, y{Àk kÀ-380001
2. ƒw r ¯kÌk {kxu swyku, ëºe˜e MkkrnÌfi : yuf yÊfifiLkí, Mkt kkÀf : nMkw fikrøkf, k]. 1718, ´⁄k{ yk ]r•k : 2009, ´fk˛f : ¯kwsohe xŸkfiÁk˜ VkWLzu˛Lk, ytÁkkS
[8]
ykrÀ kMke yfkÀ{eLkk {kLkÀ rLkfik{f M⁄kkLku
1998{tk fuLÿeÞ ËtrníÞ yftŒ{e - rŒÕne™t yt{kºtýÚte Tribal
Oral Literature …rhËkðtŒ {txu ztì. „ýuþ Œuðe y™u {thu ƒk„t¤™e rðãtËt„h Þwr™ðŠËxe, {uŒ™t…wh sðt™wk ƒLÞwk. ËtÚtu ¼s™ËtrníÞrðŒT y™u ðtnf ztì. r™hks™ htßÞ„whw, frð ft™S …xu÷, {htXe ÷u¾f ÷û{ý „tÞfðtz RíÞtrŒ r{ºttu n‚t. …rhËkðtŒ Ëk…L™ ÚtÞt …Ae ËkæÞt Ë{Þu „ýuþ Œuðe y™u nwk ytrŒðtËe yftŒ{e™tk Ë…™tk r[¥t{tk ¼he Þwr™ðŠËxe™t yr‚rÚt„]n{t htuftÞu÷tk ƒk„t¤e ËtrníÞ™tk ÏÞt‚ ÷ur¾ft y™u f{oþe÷ {ntïu‚tŒuðe™u {¤ðt „Þt. ËtÚtu ‚w÷™tí{f ËtrníÞ™t ÏÞt‚ ƒk„t¤e ÷u¾f yr{ÞtŒuð …ý n‚t. æÞt™{wÿt{tk fkEf rð[the hnu÷tk {ntïu‚tŒuðe …„hðÚte Ë[u‚ ÚtÞtk. y{tht yt„{™Úte ™uºttu{tk yt™kŒ «ËÞtuo. Úttuzef yti…[trhf ðt‚tu …Ae „ýuþ Œuðeyu ytrŒðtËe yftŒ{e MÚtt…ðt™e ¼tð™t ÔÞõ‚ fhe. {ntïu‚tŒuðe™t ð]Ø {w¾ …h yfÚÞ þtÂL‚ AðtE „E. ™uºttu Z¤e „Þtk. Úttuzef ûtýtu …Ae rðh÷ {ti™ ‚tuze™u ƒtuÕÞtk, “„ýuþ ‚wÍu ytrŒðtrËÞtu ft ft{ fh™t ni?” „ýuþu áZ r™ùÞ ËtÚtu nfth{tk {tÚtwk ÄwýtÔÞwk. {ntïu‚tŒuðe™t {w¾{tkÚte ðuŒ™e É[t™e su{ Ëns þçŒtu Ëhe …zât, “‚tu Sð™ Œtu! Sð™ Œtu„u ‚tu ytrŒðtrËÞtU ft ft{ ntu„t!” {ntïu‚tŒuðeS™t yt þçŒtu „ýuþ™t r[¥t{tk ð@÷u… ƒ™e „Þt y™u ytrŒðtËe yftŒ{e™e yts ËwÄe™e Ët{trsf-ËtkMf]r‚f y™u ËtrnÂíÞf „r‚rðrÄytu{tk «uhf ƒ™e hÌtt. yt …Ae „ýuþ Œuðe™tu …qhtu yuf ŒËftu (1996 Úte 2006) [i‚rËf y™u þtherhf - «[kz …wÁ»ttÚto™tu hÌttu Au. yt ŒËft{t …tu‚t™t Sð™-æÞuÞ™u {txu „ýuþ Œuðeyu Ë{Þ™u …qhu…qhtu þtu»Þtu Au. Sð™™u ûtýu-ûtý™tu rnËtƒ ytÃÞtu Au, y™u ½ýtk Ÿ[tk r™þt™ rËØ fÞtO Au. yt Ë{Þ¾kz{tk ‚u{™e [u‚™t™t
ykrÀ kMke yfkÀ{eLkk {kLkÀ rLkfik{f
fuLÿ{tk {™-«tý-ÓŒÞ{tk ‘ytrŒðtËe’ hÌttu Au; ðMÞtu Au. ‚u™u ËwÄthðt fu WØth fhðt™t WÆuþÚte ™nª, …ý yt {nt™ ËÇÞ‚t{tkÚte fkE ™u fkE Sð™ŒtÞf Ë¥ð «t fhe MðÞk™u ËkMfthðt {txu ‚u{™tu ytí{t ‚÷Ë‚tu hÌttu Au. „ýuþ Œuðeyu ðztuŒht{tk ‘ytrŒðtËe Ë{ts y™u ðirïfefhý’ rð»tÞ …h Þtusu÷t …rhËkðtŒ(‚t. 14-3-98){tk {ntïu‚tŒuðe Ën¼t„e ÚtÞu÷tk. yt «Ëk„u ðztuŒht™t ™„hs™tuyu ‚íft÷e™ {uÞh hr‚÷t÷ ŒuËtE™t nM‚u BÞwr™rË…÷ ftì…tuohuþ™, ðztuŒht™t «‚efðt¤tu yuðtìzo {ntïu‚tŒuðe™u y…oý fhe ËL{t™ fhðt™tu «Þí™ fÞtuo n‚tu. {ntïu‚tŒuðeyu yìðtìzo ntÚt{tk ÷E ònuh{tk fÌtwk n‚wk, “{wÍu yìðtìzo ™nª [trnÞu. „wsht‚ {U ¼e ytrŒðtrËÞtuk ftu Sð™ Œu™uðt÷u ÷tu„ nI. yìðtìzo W™ftu Œtu!” yt …Ae ‚uytu yuf rðþu»t yr¼r™ðuþ ËtÚtu {the …tËu Œtuze ytÔÞtk n‚tk y™u ‚u{™u y…uo÷t yuðtìzoÚte {™u rð¼qr»t‚ fÞtuo n‚tu. yt …h{ ÄLÞ‚t™e ûtýtuyu {thtk ™uºttu{tk n»to™tk {tu‚e ͤõÞt n‚tk y™u Sð™™tk 20 ð»to ytrŒðtËe y™u ËtrníÞ™u ytÃÞtk n‚tk yu ËtÚtof ÷tøÞtk n‚tk.
Ëtksu Atht™„h, y{ŒtðtŒ{tk ¼t»tt-fuLÿ™t „úkÚtt÷Þ™t WŒT½tx™ {txu {ntïu‚tŒuðe™t ðz…ý ™e[u yuf ònuh ˼t ht¾e n‚e. ynª Atht-Ë{ts™t Œrûtý ƒshk„u, htìûte ƒshk„u, fÕ…™t ƒshk„u, òuþe÷t, h‚™ ftuzufh suðt „úìßÞwyux y™u yìzðtufux f{oþe÷tu Ë{tsËuðt™e «ð]r¥tytu fhu Au. yt{ A‚tk ytÍtŒe™e yzÄe ËŒe …Ae …ý Ëhfthe …tu÷eË‚kºt Atht™u „w™u„th òr‚ {t™e™u yíÞt[thtu fhu Au yu nfef‚ òýe ¼thu Œw:¾ ÚtÞu÷wk. yt Ë{Þu Atht™„h™tk Þwðf-Þwð‚eytuyu ‘ƒqÄ™’ ™t{™wk ™txf ¼sðe ‘ƒqÄ™ rÚtÞuxh’™tu …tÞtu ™t¾u÷tu. ƒk„t¤™e þƒh ytrŒðtËe-òr‚™t ƒqÄ™ ™t{™t r™Œtuo»t ©{Sðe™e …tu÷eËu su÷{tk níÞt fhu÷e. {ntïu‚tŒuðeyu ntEftuxo{tk fuË ÷ze …tu÷eË yrÄfthe™u Ëò fhtðe ƒqÄ™™e rðÄðt™u LÞtÞ y…tÞu÷tu. yt ËíÞ ½x™t™ Atht f÷tfthtuyu ™txâ Y…tk‚h fhe Œþoftu Ë{ût ¼sðe ytrŒðtËeytu …h Út‚t yíÞt[thtu y™u Þt‚™t Ëtûtt‚T fhu÷tk íÞthu ÓŒÞ yfÚÞ ø÷tr™Úte ¼htE „Þu÷wk y™u Œw:¾ ¼q÷ðt {tht îtht Ëk…trŒ‚ …wM‚ftu Atht™„h™t „úkÚtt÷Þ™u ¼ux yt…e {™tuÔÞÚtt n¤ðe fhðt™tu «Þí™ fhu÷tu.
2002{tk rþûtf™e ËŠðË{tkÚte r™ð]¥t ÚtÞtu íÞthu fu.xe.ntEMfq÷, ¾uzƒúñt™t ònuh {k[ …h {ntïu‚tŒuðeyu ‘¼„ðt™ŒtË Þn ‚uhu r÷Þu’ fne™u ƒk„t¤e ¼t»tt{tk yuf „e‚ „tE™u {™u y…oý fÞwO íÞthu ‚u{™t r™A¤ ÓŒÞ{tkÚte «„xu÷wk ðtíËÕÞ {™u ¼ªsðe „Þu÷wk y™u yu{™t{tk Ä{o™e {t™tk Œþo™ ÚtÞu÷tk. {ntïu‚tŒuðe™t ytþeðtoŒ {u¤ðe „ýuþ Œuðeyu ytrŒðtËe yftŒ{e {txu s{e™ Ëk…trŒ‚ fhðt fXtuh y™wct™ ytŒhu÷wk. Vh‚tk Vh‚tk ‚us„Z ytðu÷t.
™„e™ htXðt™t ½h™e ¼ª‚ …h Œtuhu÷e ‘…eXtuhtu ƒtƒtu’™e r[ºttð÷e™tk Œþo™Úte ¾wþ ÚtÞu÷t. yt …Ae ‚us„Z™e yðth™ðth Þtºtt fhe™u Œuþ-…hŒuþ™t y™uf rðît™tu™u …eXtuhtu ƒtƒt™tk Œþo™ fhtðu÷tk.
yuf rŒðË Vh‚t Vh‚t „t{™e W¥thu ðnu‚t ðnu¤t …tËu ytðu÷t. rf™thu ytðu÷t ½u½qh {nwzt™e AtÞt{tk ytðu÷e rþ÷t …h ƒuËe rð©tkr‚ …t{u÷t. W¥th{tk ytðu÷wk {uŒt™ y™u ftuhts …ntz™e «f]r‚™t Œþo™Úte {™ ˼h ÚtÞu÷wk y™u ‚us„Z „út{-…k[tÞ‚™e yt s{e™ ytrŒðtËe yftŒ{e {tx Ëk…trŒ‚ fhðt™wk „ýuþ¿tt™ ÚtÞu÷wk. yuf rŒðËu {™u ƒtu÷tðe™u yt {nwzt™e AtÞt{tk ƒuËtze {the ËtÚtu yt „ýuþ¿tt™ ðnU[u÷wk. ƒk™u s{e™ …h ËtÚtu [t÷e nh¾tÞu÷t y™u „ýuþu yt s{e™ Ëk…trŒ‚ fhðt ‘yk„Œ [hý’ {tkzu÷tu. ƒu ð»to™t …wÁ»ttÚto …Ae Ëhfthe htnu ynª s{e™ Ëk…trŒ‚ ÚtÞu÷e íÞthu ®Ën™t {w¾{tkÚte rþfth {u¤ÔÞt ¼thtu¼th yt™kŒ ÚtÞu÷tu.
Ÿztý ‚tf‚e y™u ½ýwk òu‚e „ýuþ Œuðe™e ytk¾tu Ët{t {týË™t ytk‚rhf Ë¥ð™u s÷Œe …th¾e s‚e. yt Ë¥ð™u Ë{ts Ët{u ÷tððt ‚uytu Ë‚‚ «Þí™þe÷ hnu‚t. yuf rŒðËu (1999) htßÞ…t÷©e ËwkŒh®Ën ¼kzthe™t ðhŒ nM‚u ytrŒðtËe yftŒ{e™e s{e™™wk ¾t‚{wnq‚o ÚtÞwk n‚wk. yt þw¼ «Ëk„u ¼t»tt fuLÿ - ðztuŒhtyu „e‚tu-™]íÞtuÚte rÚthf‚t rðþt¤ ytrŒðtËe ÷tufË{wŒtÞ{tk {™u ‘¼e÷e ¼t»tt-ËtrníÞ ûtuºtu rðþu»t «Œt™’ ËL{t™-r[ö y…oý fhu÷wk. yt Ë{Þu 1998{tk {¤u÷t fuLÿeÞ ËtrníÞ yftŒ{e - rŒÕne™t ‘¼t»tt ËB{t™’ yuðtìzo fh‚tk …ý {™u rðþu»t yt™kŒ ÚtÞu÷tu.
ytrŒðtËe yftŒ{e™wk Ë…™wk Ët[wk …zât …Ae ztì. „ýuþ Œuðeyu W™t¤t™t ¾ht ƒ…tuhu ({u, 2002) yt…ýt òýe‚t Ë{tsþt†e rðãw‚ òuþe™t ðz…ý ™e[u 800 „t{tu{tk ftÞoh‚ 500 ytrŒðtËe f{oþe÷tu™e Ëtûteyu {™u yftŒ{e™e Œrûtýu ytðu÷t {nwzt™t ð]ût ™e[u ƒuËtzu÷tu. yt ô{hu {thu ƒwØ™e su{ …e…¤t™t ð]ût ™e[u ƒuËðwk òuE‚wk n‚wk …ý {nwzt ™e[u ƒuËtze ytrŒðtËe yftŒ{e™t {t™Œ r™Þt{f™tu {w„x {tÚtu {qfe {™u Þwðt™ ƒ™tðe „ýuþ Œuðe n¤ðt Vq÷ ƒ™e „Þu÷t. yt …Ae {tht {tÚtu {qfu÷tu {w„x yzÄtu ðnU[e™u {tht Þwðt™ r{ºt «t. yswo™ htXðt™t {tÚtu ™tÞƒ r™Þt{f ‚hefu {qfu÷tu. yt rŒðËÚte {U r™Þt{f ‚hefu ytrŒðtËe yftŒ{e …h ftuE …ý «fth™wk r™Þ{™ fÞwO ™Úte. ytrŒðtËe W…ð™™u Ë{tsðtŒe Sð™her‚ (su yu{™t Ë{ts™wk Sð™Œþo™ Au) «{týu yu™e {u¤u Ët{qrnf he‚u ÔÞt…f rðftË™e rŒþt{tk ðÄðt ŒeÄwk Au. yíÞthu 800 „t{tu{tk ftÞoh‚ 1000 ytrŒðtËe f{oþe÷tuyu yu{™t
„t{tu™e rðftË™e ÔÞtÏÞt yu{ýu ò‚u ½ze Au. MÚt¤tk‚h rð™t™t, fw…tu»tý rð™t™t, r™hûth‚t rð™t™t, þtu»tý rð™t™t, fso{wõ‚, ytí{r™¼oh, «f]r‚ËkMf]r‚Úte {krz‚ MðMÚt „t{™e fÕ…™t ytrŒðtËe Þwðt™tu™e …tu‚t™e Au, y™u yu™u Ëtfth fhðt AuÕ÷t 5 ð»toÚte yu{ýu Ët{qrnf he‚u …wÁ»ttÚto ytŒÞtuo Au. rðftË™wk yt {ntyr¼Þt™ …rhýt{÷ûte ƒ™tððt ytrŒðtËe Þwðt™tuyu „wsht‚, {æÞ«Œuþ y™u htsMÚtt™™t Ëe{tð‚eo «Œuþ{tk 15 „út{rðftË fuLÿtu™e MÚtt…™t fhe Au. yt „út{rðftË fuLÿtuyu yíÞth ËwÄe 500 ƒ[‚ {kz¤tu (¼kztu¤ 6 r{r÷Þ™ Yr…Þt), 65 s¤ {kz¤eytu, 92 y™ts ƒìkkftu, 64 yðirÄf þt¤tytu (3000 ƒt¤ftu™u «tÚtr{f rþûtý yt…e Ëhfthe þt¤tytu{tk Œt¾÷ fÞtO) y™u 100 „út{ ythtuøÞ fuLÿtu (31000 ŒŒeoytuyu Œðt™tu ÷t¼ «tó fÞtuo Au) MÚttÃÞtkAu.
«íÞût Sð™ ËtÚtu òuztÞu÷tk yt „út{rðftË fuLÿtu yu yftŒ{e™wk ÓŒÞ Au; yu™e y™uf «ð]r¥tytu™e Qòo Au.
Œuþ™t ytrŒðtËeytu™u yuf {k[ …h yufXt fhðt y™u yLÞ Ë{tòu Ët{u …tu‚t™wk yÂM‚íð MÚtt…ðt swŒe swŒe 11 ytrŒðtËe ¼t»tt{tk «„x Út‚wk ‘Ztu÷’ ™t{™wk Ët{rÞf ytrŒðtËe Þwðt™tu s [÷tðu Au.
rð[h‚e òr‚ytuyu …tu‚t™e ËtkMf]r‚f ytu¤¾ „w{tðe Au, yu{™u
Rr‚ntË yt…e Œuþ™t ™t„rhf ‚hefu …w™: MÚtt…ðt™wk ftÞo ‘ƒqÄ™’ ™t{™wk Ët{rÞf fhu Au.
‘ƒtu÷’ ™t{™t ƒt÷ Ët{rÞf{tk r[ºtY…u, frð‚tY…u, ðth‚tY…u ƒt¤ftu™u su he‚u ƒtu÷ðwk ntuÞ yu he‚u ƒtu÷e™u Ëso™tí{f he‚u yr¼ÔÞõ‚ ÚttÞ Au. ‘ðt[t’ Ëk„únt÷Þ{tk ðtýe îtht …qhtu ytrŒðtËe Ë{ts ÔÞõ‚ ÚttÞ Au. ‚u™u Ëk÷ø™ ‘f÷tfth ftÞoþt¤t’{tk r™hûth ytrŒðtËe f÷tfthtu ™]íÞ, ™txâ, „e‚, Ëk„e‚, fÚtt suðe ytkr„f y™u {tir¾f ÷r÷‚f÷t îtht yr¼ÔÞõ‚ ÚttÞ Au. ytrŒðtËe Þwðt™tu …tu‚t™t …hk…rh‚ {tir¾f ËtrníÞ, Rr‚ntË y™u ÷tuf¿tt™ îtht rðïftuþ™e h[™t fhe …tu‚t™e ytu¤¾ y™u yÂM{‚t …w™: MÚtt…ðt {Úte hÌtt Au. yt W…htk‚ „úkÚtt÷Þ™tk 20,000 …wM‚ftu ËtÚtu ËtkMf]r‚f Ëk…r¥t™t 1000 ¼tir‚f ™{q™t, 2000 ytìrzÞtu fuËux (‚u{tk yt ËkþtuÄf™e 1500 fuËux) y™u 150 ðerzÞtu fìËux (‚u{tk yt ËkþtuÄf™e 50 fuËux) …h ykrf‚ …tu‚t™t {nt{q÷t ËtkMf]r‚f ðthËt™t s‚™ îtht Œuþ y™u Œwr™Þt™t rðît™tu™t yt„t{e ËkþtuÄ™ {txu ytÄth yt…e hÌtt Au. ‘¼e÷tu™wk ¼thÚt’, ‘htXtuhðth‚t’, ykrÀ kMke yfkÀ{eLkk {kLkÀ rLkfik{f
y™u ‘htì{Ëe‚{t™e ðth‚t’ Œuþ™t Ëe{tzt ð¤tuxe ytìõËVz y™u furBÁk˙s Þwr™ðŠËxe™t îthu …ntUåÞtk Au. „wsht‚™u „tihð y…tð‚e ht»xÙ™e yuf{tºt ytrŒðtËe yftŒ{e{tk Œuþ y™u Œwr™Þt™e Þwr™ðŠËxeytu{tkÚte yt rð»tÞ™t ‚s¿ttu ËkþtuÄ™ yÚtuo ytðe hÌtt Au.
ytrŒðtËe yftŒ{eyu Œuþ y™u Œwr™Þt™t rðît™tu™u yt{kºte ytrŒðtËe ËkMf]r‚-Ë{ts, ËtrníÞ-f÷t, Rr‚ntË, ÷tuf¿tt™, ¾u‚e, „út{ rðftË ð„uhu rð»tÞtu …h 200 …rhËkðtŒ ÞtußÞt Au. {ntí{t „tkÄe ytk‚hht»xÙeÞ rnLŒe Þwr™ðŠËxe, rŒÕne™t ËnÞtu„Úte yftŒ{e yu{.yu., yu{.rV÷. y™u …eyu[.ze.™t yÇÞtË¢{ [÷tðu Au. ft™S …xu÷,rð¢{ [tiÄhe y™u ztÌtt¼tE ðtZw™t ËkÞtus™{t Œh ð»tuo f÷uïhe (W¥th „wsht‚), …Œ{ zwk„he y™u Ët…w‚tht (Œrûtý „wsht‚){tk ytrŒðtËeytu ÷tuf{u¤t ÞtuS rðþt¤ {t™ðË{wŒtÞ ðå[u ™]íÞtu, „e‚tu, {ntftÔÞtu, ™txâtu suðe …hk…rh‚ ÷tufËk…Œt «M‚w‚ fhe yLÞ Ë{ts Ët{u …tu‚t™e ËtkMf]r‚f ytu¤¾ Q¼e fhe MðþÂõ‚ ËtÚtu Ët{qrnfY…u «„xe Œuþ™u ƒ¤ðt™ ƒ™tððt yt„¤ ytðe hÌtt Au.
ythk¼™tk ƒu ð»to, {q‚oY… yt…ðt™t ‚w{w÷ Ëk½»to Ë{Þu ytrŒðtËe yftŒ{e „ýuþ Œuðe™e n‚e. íÞth …Ae ÂMÚth s¤{tk yftŒ{e™t ™tð™wk Ëwft™ {™u y™u ytrŒðtËe Þwðt™tu™u ËtUÃÞwk. y™u ytrŒðtËeytuyu ‘Ëðo rŒþtytuÚte þw¼ rð[thtu «tó fhðt’ Ëðo {txu yftŒ{e™tk îth ¾tu÷e ŒeÄtk. ytÚte ‘ðt[t’ Ëk„únt÷Þ™u [thu rŒþtyu ƒtheytu Au …ý ƒkÄ fhðt™tk f{tz ™Úte. ytrŒðtËe yftŒ{e™wk Sð™Œþo™ ytrŒðtËe yftŒ{e™t Sð™Œþo™™t fuLÿ{tk ‘ytrŒðtËe Ë{tsSð™’ hÌtwk Au. yftŒ{e ‚u™u …tu‚t™tk {qr¤Þtk-…hk…htÚte y÷„ fÞto rð™t ‚u™t «tf]r‚f …Þtoðhý™t ËkŒ¼o{tk ‚u™wk ÷tuf¿tt™ y™u Sð™-…Ør‚™u Ëwhrût‚ ht¾e, ytÄwr™f ðirïf ¿tt™ y™u Sð™her‚ytu™u ‚…tËe, Ë{ts™u ÞtuøÞ ÷t„ ‚tu rðr™Þtu„ fhe rðfËtððt - ËŒt ðÄo{t™ ht¾ðt {t„u Au. y™u rðï™u yuf ™ðwk ðifÂÕ…f Sð™Œþo™-Sð™her‚ yt…ðt RåAu Au. su™t ytÄthu yt Sð™ Au yu …]Úðe™u ‚kŒwhM‚ ht¾ðt™wk ¿tt™ ytrŒðtËe …tËu Au. {t™ðÚte …]Úðe-«f]r‚ y™u ÔÞÂõ‚Úte Ë{ts y„íÞ™tu Au. yu Sð™Œþo™ ytrŒðtËe™wk Au. …rù{™e Sð™her‚ y™u Sð™Œþo™ «{týu Sð™ ƒ™tð™thtk ‚¥ðtu–…]Úðe, s¤, ðtÞw, yÂø™ y™u ytftþ™t r™{o{ ™tþ™u s rðftË™wk ™t{ yt…ðt{tk ytðe hÌtwk Au. …rù{™e yt ðiÞÂõ‚f ÷tu¼™e ½u÷At
ykrÀ kMke yfkÀ{eLkk {kLkÀ
‘ðirïfefhý’ y™u ‘WŒthefhý’™t Ëtunt{ýt ™t{u rðï™t ¾qýu ¾qýt{tk «ðuþe
ð™Ëk…r¥t y™u s¤Ëútu‚tu™u þtu»te, ƒòh{tk ®f{‚ Q¼e fhe …]Úðe™u hý{tk
…÷xe hne Au. ytðt f…ht Ëkòu„tu{tk …]Úðe-«f]r‚™wk s‚™ fh‚wk, Ëti™wk {k„¤ RåA‚wk, sYh …qh‚wk s fwŒh‚e Ëútu‚™tu W…Þtu„ fh‚wk, Ët{trsf M‚h-¼uŒ rð™t™wk
Ë{‚tðtŒe ytrŒðtËe Ë{tsSð™ s ðiÞÂõ‚f rð½t‚f {qÕÞtuÚte ½uhtÞu÷t rðï™u ðifÂÕ…f Sð™her‚ yt…e þfþu. ðiÞÂõ‚f W…¼tu„ðtŒÚte ºtM‚ {t™ðò‚ ytrŒðtËe …hk…rh‚ rðãt-¿tt™-Sð™her‚-Sð™Œþo™™tu yt©Þ ÷E™u …tu‚t™t ™ðt Ë{‚tðtŒe - ¼tððtŒe Ë{ts™wk r™{toý fhe þfþu. ‚uÚte, yíÞthu ‚tu yuf {tºt Sð™ŒtrÞ™e ytrŒðtËe ËÇÞ‚t s rðï™wk ytïtË™ Au. yt yÚto{tk yftŒ{e rðï™t ftuE …ý {t™ð™e Au; ytrŒðtËe yftŒ{e yt…ýe Au; yt…ýt Ëti™e Au.1 ytrŒðtËe yftŒ{e, ‚us„Z, ‚t. AtuxtWŒu…wh, rs. ðztuŒht („wsht‚)
1. ƒw r ¯kÌk {kxu swyku, {khe ˜kuffik kk, º¯k kLkÀkMk kxu˜, krhr˛¸-3, ÁkeS yk ]r•k: 2006, ´fk˛f ¯kqsoh ¯k˙t⁄khÌLk, y{Àk kÀ-1
[9]
1. nMkwºkE
fikrøkfMkknuÁk : M{]rÌkyku{kt
E.Mk 1983-84Lkwt ªko Ìk kÌkwt nÌkwt. nwt {nk{Lkk yk[kfio Ákk˜f]ª˝ Úu˛eLkk fkfiofk§{kt ˛uX fu. xe. WÂ[Ìkh {kÊfir{f ˛k§k, æuzÁk˙Òk{kt r˛˚kf Ìkhefu Mku k yk kÌkku nÌkku. yk Mk{fiu {khk Ókhk Mkt kkrÀÌk ´⁄k{ Áku kwMÌkfku ë˜e˜k {kurhfikí (˜e˜k {kuh ñ ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksLkkt ´˝fi¯keÌkku) yLku ëVq˜hktLke ˜kzeí (ºe˜kuLkkt ˜¯Lk¯keÌkku) r˛¸ MkkrnÌfiLkk M k{e ¯kku ƒoLkhk{ {k. r k kkXe yLku ë˜kuf˜nheí Mkk{rfif Ókhk ˜kuf iº Lku k[k yk kÌkk r LkwºkE kxu˜Lkk Lk¯kh LkrzfikÀ{kt A kkfiu˜kt. yk kwMÌkfkuLkk ˜kufk ko˝-r rƒ{kt Mk o©e fLkwºkE ÚLke, y˛kuf nªko, LkhuLˇ À u, r´fifkLÌk kheæ, {ƒwMkqÀLk ‘fikMk, hksuLˇ º¯kÌk, yuLk. yu. ‘nkuhk, nhuLˇ ºË, ykh.r[Ìkkh su k MkkrnÌfifkhku, ˜kufr „kr Àku, ˜kuf¯kkfifku, r[ kfkhku, Mkr[ ku ´⁄k{ kh æuzÁk˙Òk, ˛uX fu. xe. nkEMfq˜Lkk ykt¯k˝u yk u˜k. yu{Lku ƒk k æuzÁk˙Òk ¯kk{ rn’˜ku§u [zu˜wt. yk Mk{khkun⁄ke kkuhMkkfiu˜k {U yh ’˜e knkzLkk ykrÀ kMke r MÌkkhLkkt yLkuf ¯kk{ku{kt ˚ku kfkfio ykhtºu˜wt. kwhkf⁄kk yLku ˜kuf{t kkuLkk Ú˝fkh yut˛e ºku kk (ºq k)Lkku Mkt kfo fhu˜ku. yu{kt⁄ke A ºku kkyu yk {kiræf ˜kufMkt kÀk Ê rLk{wrˇÌk fhk u˜e. ˚ku kfkfio kqhwt fhe ëyh ’˜e knkzLke ykM⁄kkí nMÌk´Ìk Ìkifikh fhÌkkt{kt Ìkk {khk {krMkf k˝Mkku Yr kfikLkk uÌkLk{kt Ú{§k ( ÌkLk) yLku æuzÁk˙ÒkLkkt Áku h (yk Mk{fiu krh kh ÌkLk{kt MkÌkku nÌkku) Mktºk§Ìkkt {khe ykä⁄kf ¬M⁄krÌk ëræMMkk{ktLke fkuze Lku Qºk ÁkÚhu Àkuzeí su e ⁄kE ¯kfiu˜e.
yk k f khk fk§{kt yk nMÌk´Ìk ´rMkÿ fh k æuzÁk˙Òk⁄ke y{Àk kÀ
fik kk ykhtºu˜e. ˛rLk khu yr¯kfikh k¯ku ˛k§k Akuze y{Àk kÀ yk e ´fk˛fkuLku
{§Ìkku. ´fk˛fku nMÌk´Ìk nk⁄k{kt ˜E kkLkkt W⁄k˜k Ìkk. ºe˜e ºkªkk-Ákku˜e nku k⁄ke ´Ìk ÚuÌkkt s Ìku{Lku ™Aeyu ztæ {kfikuo nkufi yu e uÀLkk ⁄kÌke yLku ˛ıfi nkufi yux˜e Õz k⁄ke {khk nk⁄k{kt nMÌk´Ìk kƒhk Ìkk. (‘fi MkkfiLke ·r¸yu ´fk˛fku Mkk[k nÌkk.)
y{Àk kÀ{kt hkr k- hkufk˝Lkwt fkuE Xk{-Xufk˝wt Lk nku k⁄ke yLku nkux˜Lkwt æ[o kh zÌkwt Lk nku k⁄ke {kuze hkÌku æuzÁk˙Òk kkAku VhÌkku. ºe˜ ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkkt Mkt˛kuƒLkMkt kkÀLkLke Mkk⁄ku Mkk⁄ku k[LkLkku k˝ ˛kuæ ffikuo nk k⁄ke fkuE ifi¬ıÌkf fk{ Lk nkufi Ìkku hr khu ëyh ’˜e knkzLke ykM⁄kkíLke ´Ìk kLkheLkk ÁkÂ[kLke su{ AkÌkeyu
§¯kkze kwLk: y{Àk kÀ yk Ìkku yLku ¯kqshkÌk r „k keXLkk ¯k˙t⁄kk¯kkh{kt ÁkuMkÌkku. yk ¯k˙t⁄kk¯kkh{kt⁄ke {Lku k z {§u˜k fu ¯kktƒeLk¯kh{kt ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{eLke ykÏrVMk Au. yk yfkÀ{e MkkrnÌfi-˜kufMkkrnÌfiLkkt kwMÌkfku ´fkr˛Ìk fh k ykä⁄kf Mknkfi fhu Au. yk Mk{k[kh Mkktº§eLku kwMÌkf ´rMkÿ fh k [kLkf [ze nÌke, yLku yuf rÀ Mku {Lku kktæku Vqxe nÌke. ¯kktƒeLk¯kh, ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{eLke ykÏrVMku yk e [ze Áknkh Ákktfzu ÁkuXku nÌkku. ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke ¯kw Ìkr „k (rMk¢ux ˜kuh), yh ’˜e knkzLke ykM⁄kkLke nMÌk´Ìk Ák¯k˜⁄ku˜k{kt⁄ke Áknkh fkZe kkLkkt
Vuh Ìkkt r[•k [fzku§u [z‚wt nÌkwt, ëëMkhfkhLke ·r¸yu Ìkku nu{⁄ke ºhu˜k {t kku, §e kkAkt ºqÌk-´uÌk fkZ kLkkt r rƒ-r ƒkLkku yLku Ákfhk-fqfzkLkk Ákr˜ÀkLkLkwt ˝oLk, zkf˝Lke kwhkf⁄kk yLku fk§swt ft kk Ìkku zkf˝Lkku fhw˝ ytÚ{. Mkhfkh Ìkku ykrÀ kMke Mk{SLku Mkwƒkh k RÂAu Au. MkhfkhLku {Lk ykrÀ kMkeykuLkk ytƒ©ÿk⁄ke ºhu˜k MkkrnÌfiLku
Mkhfkhe yfkÀ{e ˛eÀ Ak ku ?íí r[•k{kt Lkk¯kV˝kLke su{ Qºk ⁄kfiu˜k ´&Lkku ztæ {khu yu knu˜kt nMÌk´Ìk Áktƒ fhe k¯kr⁄kfikt QÌkhe s kLke Ìkifikhe fhÌkku nÌkku Ìfikt Ìkku fkϘÁku˜ h˝ıfiku. Mku fu ytÀh ´ u˛ kLke ykøkk fhe. ºhÁk kkuhu Ìkk k⁄ke kMÌk fÁkqÌkh VVzu yu{ VVzÌkk rÀ˜u ykÏrVMk{kt ´ u˛e Mkk{uLke æwh˛e{kt ¯kkuX kfiku. A Vqx ü[k, [~{ktLkk fk[{kt⁄ke ÚuÌkk {nk{k k nMkwºkE fikrøkfMkknuÁku yk kLkwt ´fikusLk kqA‚wt. yu{Lke Mkk{u {qf ÁkLke ¯kfiu˜k {U ⁄ku˜k{kt⁄ke nMÌk´Ìk Áknkh fkZe Mkk{u ƒhe. §e, r [khkuyu {Lk{kt uhku k’fiku, ëëykrÀ kMke MkkrnÌfiLke nMÌk´Ìk ÚuELku W~fuhk˛u Ìkku ? {u˜kt r rƒ-r ƒkLkku ÚuELku ƒwÌfkhe fkZ˛u Ìkk ?íí nMkwºkE nMÌk´ÌkLkkt kkLkkt Vuh k ˜k¯fik. kt[Ìkkt kt[Ìkkt Vq˜Lke su{ Vkuh k ˜k¯fik. r nt¯kk ˜kufLk kAe ykä⁄kf MknkfiLkwt VkÏ{o {khk nk⁄k{kt {qfÌkkt Ákku’fik, ëëºkhu snu{Ìk fhe Au. yk ërMk¢ux ˜kuhíLkwt Ìkk ¯kwshkÌke ˜kufMkkrnÌfi{kt Mk o´⁄k{ Ìk{khwt kwMÌkf ´rMkÿ ⁄k˛u. ˛eªkof k˝ Mkt kkÀLkLku fiku¯fi Au, ëyh ’˜e knkzLke ykM⁄kk.í
VkÏ{o kt[ k ˜k¯fiku k˝ kqhu kqhwt Mk{Úfiwt Lkn™. {khe {qtÕ ˝ kk{e ¯kfik. {khk nk⁄k{kt⁄ke VkÏ{o ˜uÌkkt Ákku’fik, ëë˜k ku, ºhe yk kwt.íí {khwt Lkk{-MkhLkk{wt kqAe
ºh k ˜k¯fik. nwt Ìku{Lke Mkk{u ÚuÌkku r [kh k ˜k¯fiku, ëëykÏrVMkLkku rhc yrƒfkhe
ykÏzoh fh kLkk ÁkÀ˜u VkÏ{o ºhe yk ku yu Ìkku Lk e Lk kE fnu kfi !íí VkÏ{o{kt Mkne
fhk e, VheLku nMÌk´ÌkLkkt kkLkkt W⁄k˜k k ˜k¯fik. kAe Ákku’fik, ëëykä⁄kf Mknkfi
⁄kE ¯kE s Mk{Úu. ´uMk ˛kuƒ kLke Ìkifikhe fhku.íí {khk{kt Æn{Ìk yk e. y¯kkW
´rMkÿ ⁄kfiu˜kt Áku kwMÌkfku ë˜e˜k {kurhfikí yLku ëVq˜hktLke ˜kzeí ⁄ku˜k{kt⁄ke fkZeLku
Ìku{Lku ºux yk fikt. kwMÌkfLke kt¬ıÌkyku kh Ìku{Lke ·r¸ Lkk[ k ˜k¯ke yLku {wæ kh ykLktÀ ‘fik k k ˜k¯fiku. ykrÀ kMke {kiræf MkkrnÌfi yLk {khk MkÀTºk¯fiLke yk
˛wº ˚k˝ku ! fnku fu ˛wº-˜kº ÁktLku [ku rzfiktLkku Mkk⁄ku {u§k k ! ykLkk ˜eƒu {khk
Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk-y«fikMk yLku Áknw©wÌk ˜kufr „kr À nMkw fikrøkfLkku y«fikMk-r u[Lk ⁄kfe Ìk⁄kk yk ºe˜ {kiræf Mkt kÀkLkk ⁄kfiu˜k yt¯k˙uS ÆnÀe yLku ⁄kE hnu˜k 23 ºkhÌkefi ºkªkkykuLkk yLkw kÀ ⁄kfe yÌfikhu Ìkku ykrÀ kMke MkkrnÌfi hkflfi yLku Àu˛ §kuxe ˜kufMkkrnÌfi˚ku ku knkU[e y«fikMkLkku r ªkfi ÁkLfiwt Au.
M ef]rÌk k k ˜ELku Qºku ⁄kÌkku nÌkku Ìfikt Ìkku Ákku’fik, ëëÁkuMkku, k˝ k¯fik Au. [k keLku Úyku.íí Mku f Áku f k [k ˜E yk‘fiku. [k keLku Mkku kkhe fkÌkh k ˜k¯fik. Ákku’fik, ëëMkku kkhe s{˛ku ?íí n§ k˛ yLkwº Ìkkt {U LkLkifiku º¤fiku. Ìku{Lku Lk{Mfkh fhe, Lke[u yk‘fiku. ÁkMkzu kku s k rh˚kk fhe. {nk{k k, nMkwºkE fikrøkfMkknuÁkLkk Mkk˜Mk M ºk Lku k¯kku§Ìkku nwt æuzÁk˙Òk ÌkhV sÌke ÁkMk{kt ÁkuXku. kAe Ìkku ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯kh{kt nMkwºkE fikrøkfMkknuÁkLkku ÀhÁkkh ºhkÌkku. fk{ y⁄kuo yk u˜k yLkuf MkkrnÌfifkhku-˜kufMkkrnÌfir Àku yk ÀhÁkkh{kt Mknºk¯ke ⁄kÌkk. MkkrnÌfi-˜kufMkkrnÌfiLkk ´fkh-M Y kku-rMkÿkLÌkkuLke [[ko ⁄kÌke. ˝e kh yk ÀhÁkkh{kt Mknºk¯ke ⁄k k nwt k˝ yk e [zÌkku. yk ÀhÁkkh{kt {khwt ˜kufMkkrnÌfi yt¯kuLkwt økkLk ƒw Mk• ˛e˜ ÁkLkÌkwt. kwhwh k-W o˛e, ÀwªfiLÌk-˛fwLÌk˜k ykrÀ kkihkr˝f [rh kkuLku ´⁄k{ ·r¸yu ´u{ ⁄kfiku n˛u fu fr fkr˜ÀkMkLke fkuhe f’ kLkkyku n˛u yu Ú˝ kLkku yk k˝e kkMku fkuE [ku¨Mk ykƒkh Lk⁄ke. khtÌkw, nMkwºkELku ykrÀ kMke {kiræf ˜kufMkkrnÌfi Mkk⁄ku ´⁄k{ ·r¸yu ´u{ ⁄kfiku nÌkku yuLkku ykƒkh yfkÀ{e Ókhk kht kh ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi kh fikuÚÌkk krhMkt kÀku yk ku Au. yÌfikhu fux˜kf krhMkt kÀku {khe M{]rÌk{kt Ú¯ku Au. yfkÀ{eLkk ykhtºLkkt ªkkuo{kt ©e {LkwºkE kt[ku˜e ëÀ˛ofíLkk yÊfi˚kM⁄kkLku {˝kh {wfk{u ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke ˛i˜e r ˛u yuf krhMkt kÀ fikusu˜ku. ©e ˛k¬LÌkºkE yk[kfio ⁄kfe yk krhMkt kÀ Mk• ˛e˜ ÁkLku˜ku. yk rLkr{•ku nMkwºkEyu Lkkr§fiuheLkk Lk{kt ˜E sELku y{Lku fq˝k fku khk yLku y{]Ìks§Lkku ykM kÀ fhk u˜ku. yuf krhMkt kÀ yu{˝u ©e Lkhku•k{ k˜k˝MkknuÁkLkk Mknfiku¯k⁄ke ÓkhfkLkk ÀrhfikrfLkkhu ˜kufMkkrnÌfi{kt RrÌknkMk r ˛u fikusu˜ku. yk krhMkt kÀ{kt {Lku ykrÀ kMke
˜kufMkkrnÌfiLkkt rLkÀ˛oLk yLku hMkkM kÀ {kxu ºe˜ ykrÀ kMke ºkE-ÁknuLkku Mkk⁄ku
yk{t k˝ yk ku˜wt. yk krhMkt kÀ rLkr{•ku y{u ëÓkhfkƒe˛í yLku ëÀrhfik˜k˜íLkkt
À˛oLk fhe ƒLfi ÁkLku˜kt !
kAe Ìkku ¯kwsohe xŸkfiÁk˜ VkWLzu˛Lk, yÊfi˚k ©e r˛ ˛tfh Úu˛e yLku
{t ke©e eh[tÀ kt[k˜Lkk Mknfiku¯k⁄ke ©e nMkwºkE fikrøkfLkk ´{wæM⁄kkLku ÀktÌkk
Ìkk˜wfkLkk Mk˝k˜e yLku ytÁkkS {wfk{u Mk o©e Ák§ tÌk ÚLke, Lkk⁄kk˜k˜ ¯kkurn˜, rLkhtsLk hkflfi¯kwhw, r LkkuÀ Úu˛e, {Lkkus hk ˜, Lke˜k ˛kn ¯kuhu MkkrnÌfifkhkuLku
yk{t kÌkku. yk Mk kku{kt ºe˜ ykrÀ kMke ºkE-ÁknuLkku ˜kufkœfikLkku-˜kuf{nkfk‘fiku
´MÌkwÌk fhÌkkt. nwt hMkkM kÀLk fhk e yk ˜kufMkt kÀkLkkt M Y k-rMkÿktÌkku M k¸ fhÌkku yLku zkÏ. nMkw fikrøkf kr˘{{kt ⁄kfiu˜kt fkfikuoLkk ykƒkhu yk ykrÀ kMke ˜kufMkt kÀkLkwt {q’fiktfLk fhÌkk, yLku M Y k-rMkÿkLÌkku r ˛u r ˛uªk [[ko fhÌkk. yk Mk kku rLkr{•ku MkkrnÌfifkhku - ˜kufr „kr ÀkuLku s¯kÌksLkuÌkk ytÁkk{kÌkkLkkt À˛oLk fhk e y{u ƒLfiÌkk yLkwº Ìkk ! yu{Lkku ´u{ VıÌk Mkt kkrÀÌk ⁄kfiu˜k ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi kqhÌkku s {fikorÀÌk hÃkku Lk nÌkku. ykhtºu Mkhfkhe k k WÌkkheLku, {Lk{kt Áknw©wÌk r ÓkLkLkku k˝ ºk ˜k‘fik r Lkk yk ºe˜ ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt kkÀf Mkk⁄ku k˝ ´u{ ⁄kfiku nÌkku. Ù{hLkku Ákkƒ nku k AÌkkt r{ kÌkk{kt krh˝Bfiku nÌkku. yk [iÌkrMkf fik kkLku nwt ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi yLku {khwt ynkuºk¯fi Mk{swt Awt.
2002⁄ke {khku yk kMk y{Àk kÀ, r{r⁄k˜k yÏ kkxo{uLx{k ykhtºkfiku. yu{Lkku yk kMk ˛eÌk˜ ˜kÕk{kt. ˜æÌkkt ⁄kkfÌkku Ìfikh yu{Lkk MkktrLkÊfi{kt ˛eÌk§Ìkk ´k Ìk fh k k¯k kk§k fik kkyu sÌkku. kAe Ìkku yu{˝u krh kh Mkk⁄ku {khk⁄ke ÀkuZ rf˜ku{exh Àqh y{Àk kÀLkk ⁄k˜Ìkus r MÌkkh{kt k»k Ìke Ákt¯k˜kLku yk kMk ÁkLkk‘fiku. {Lku yX krzfiu - Áku yX krzfiu økkLk {u§ kLke Ìke ÌkhMk ˜k¯kÌke. §e, k¯k kk§k k»k ÌkeLke fik kkyu Lkef§Ìkku. kt⁄k{kt yu{Lku kqA kLkk ´&Lkku {kLkrMkf heÌku Ìkifikh fhÌkku. Áku Mk ÌkknLkk Mk{fi⁄ke {kuzku kzwt Ìkku yu{Lkkt Mknƒ{o[krh˝e nMkwÁknuLk, kw ke fiw k fu kw k LkfiLkLkku MLkunºfikuo X kfku Mkktº§ k {§Ìkku. y¯kkW Àqhºkªfi⁄ke Mkt kfo ⁄kfiu˜ku nku k⁄ke Áknkh ykt¯k˝k{kt n™[fu n™[Ìkk ykÌkwhÌkk⁄ke {khe hkn ÚuÌkk. {khk ´ u˛ Mkk⁄ku s Qºk ⁄kE LkunLkeÌkhÌkk LkfiLku {khwt M k¯kÌk fhÌkk. y{u W kh ¯k˙t⁄kk˜fi{kt ´ u˛Ìkk. Lk kt yk u˜kt kwMÌkfku ÁkÌkk Ìkk. {Lku yu{Lke ykhk{æwh˛e{kt Õw˜k Ìkk yLku kkuÌku k˜t¯k kh ÁkuMkÌkk. kt[u˜kt kwMÌkfkuLke [[ko fhÌkk. Lk k ˜æu˜k ˜uæLkwt {khe Mkk{u k[Lk fhÌkk. Â[u kw k ƒq kq eo [k ˜ELku yk Ìke. [k keƒk kAe {khk ´&LkkuLkku Àkuh [k˜Ìkku. nwt økkLk⁄ke Ìk] Ìk ⁄kÌkku yLku Áku- k˝ f˜kfu y{khwt økkLkMk k kqhwt ⁄kÌkwt. ˝e kh {Lku ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ks yLku MkkrnÌfi r ˛u ´&Lkku kqAÌkk yLku nwt yuLkk W•khku yk kÌkku. yk{, khM kh y{u yufÁkeÚ{kt⁄ke økkLk ˜kƒÌkk. yu{Lku
MktÌkkuªk ⁄kÌkku Ìfikhu fnuÌkk, ëëyk k˝u khM kh yufÁkeÚLkk ¯kwhw Aeyu !íí yu{˝u WÂ[khu˜wt yk r ƒkLk {khk {kxu {kuxk yÏ kÏzo Mk{kLk nÌkwt. yu{Lkku k»k Ìke Ákt¯k˜ku {khe økkLkr „k keXnÌke.
Au’˜kt ªkkuo{kt nMkwºkE {khk r Lkk krhMkt kÀku{kt ºk¯fiu s sÌkk. Ìkuyku {Lku Ìku{Lke ëxuf˝˜kfzeí fnuÌkk. yu{Lkwt yk r ƒkLk {khwt ¯kkih nÌkwt. nwt yu{Lke Mkk⁄ku nkuÙ Ìkku krh kh k˝ ˛kÌkk kk{Ìkku.
y{khk ytÁkkS, MkwhÌk, Mk˝k˜e, hksfkux, MktÌkhk{ kwh ñ Àqh Àqh krhMkt kÀku
fikuÚÌkk. kt⁄k ˜ktÁkku nkufi. yk Mk{fiu nMkwºkELkk {kLkMk{kt⁄ke ´¯kxe ºkhÌkefi kÀe {uıMkBfiq˜h y{khe kkMku ÁkuXf ˜uÌkku. yLku ëR¬LzfiLk {kfi⁄kkϘkÏSíLke kÌkku fhÌkku. fkuEf kh r¯k˙{Áktƒwyku ´¯kxeLku y{khe Mkk{u ykMkLk s{k Ìkk yLku ënkWMk nku’z
MxkuheÕí fnuÌkk. rVrLk˛ fw§Lkku fk˜o ¢kunLk yirÌknkrMkf-ºki¯kkur˜f kÿrÌk ˜ELku yk Ìkku. ¬Mx⁄k ⁄kkÏB MkLk {kÏrxV RLzuıMk ÁkÌkk Ìkku Ìkku y{urhfLk Vkuf˜kÏrhMx (˜kufr „kr À) ztzeMk MxŸı[h˜ xkfi kkϘkÏSLke [[ko fhÌkku. krhMkt kÀLkwt M⁄k§ yk Ìkkt{kt Ìkku nwt kr˘{Lkk ˜kufr „kr ÀkuLkk økkLk⁄ke ºfikuo ºfikuo ÁkLke sÌkku yLku nMkwºkELke rsnT k r hk{ kk{Ìke. yk y{khk ÁktLkuLke [iÌkrMkf fik kkyku yLku {khk Ókhk Mkt kkrÀÌk ykrÀ kMke {kiræf ˜kufMkt kÀk ⁄kfe ykrÀ kMke ˜kufr „k˚ku ku ˛w rMkÿ ⁄kfiwt yu {khk Ókhk Mkt kkrÀÌk yLku fuLˇefi MkkrnÌfi yfkÀ{e, rÀ’neyu ´fkr˛Ìk fhu˜ ëºe˜e {nkfk‘fiku : yuf {q’fiktfLkí kwMÌkf{kt zkÏ. kh{ kkXfu kkuÌkkLkk ˜uæ ëºe˜e MkkrnÌfi : Mkt˛kuƒLk yLku
Mkt kkÀLkí{kt WÂ[khu˜kt r ƒkLkku yn™ LkkUƒwt Awt : ë뺯k kLkÀkMk yLku nMkwºkELke fiwrÌk (fiku¯k-{u§k k) ºkhÌkefi fk‘fi˛kÜLkk ykLktÀ ƒoLk yLku yrºLk ¯kw ÌkLkwt M{h˝ fhk
Au. yk rÀ˛k{kt nMkwºkEyu 10 sux˜k {n• Lkk ¯k˙t⁄kku ˜œfik Au. yu{kt r ºk Lkk˜˚ke Mkiÿk¬LÌkf ¯k˙t⁄kkuLkku Mk{k u˛ ⁄kkfi Au. yu{˝u yuf˜k º¯k kLkÀkMk kxu˜ Ókhk Mkt˛kurƒÌkMkt kkrÀÌk-´fkr˛Ìk ºe˜e MkkrnÌfiLkku y«fikMk fhe [kh ¯k˙t⁄kku ´fkr˛Ìk ffiko Au : (1)
The Tribal Literature of Gujarat, Ed. by Bhagvandas Patel, 2004 (2) ¯k˙k{e˝ yLku ykrÀ kMke ftX kht khk, 2005 (3) ºe˜e MkkrnÌfi : yuf yÊfifiLk, 2009 yLku (4) ¯kwshkÌkLkk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkku RrÌknkMk, 2010-11.íí yk ku Au.
zkÏ. nMkw fikrøkfLkk Mk{¯k˙ ˜uæLkfkfioLkwt ÆMknk ˜kufLk fheyu Aeyu Ìfikhu knu˜e-ÁkeS ˛ÌkkÁÀe{kt ⁄kfiu˜k ´rÌkckLk kwhLkk hkÚ MkkÌk knLk nk˜Lke ÀtÌkf⁄kk Mknusu fikÀ yk Au. MktMf]ÌkLkku ´fktz ktrzÌk yLku { ke ˛ {ko hkÚLku fnu Au, ëë{nkhkÚ, yksu {U Mk kLkk{kt Úufiwt fu yuf f{§ ykfk˛{kt⁄ke Lke[u yk‘fiwt. ÌkuLke Mkk⁄ku yuf Àu fw{kh ´¯kx ⁄kfiku. Ìku˝u yk f{§Lku æe˜‘fiwt. æe˜ kLke Mkk⁄ku
ÔuÌk ܃krh˝e yuf Àu e ´¯kxe. su yk kLkk {wæ{kt r hkrsÌk ⁄kE.íí yk f⁄kk{kt MkÌfi fux˜wt Au, yu Ú˝ kLkku fkuE k˝ ykƒkh yk k˝e kkMku Lk⁄ke. khtÌkw nMkwºkE fikrøkfLkk r[•k{kt kwMÌkf e˝kƒkrh˝e MkhM Ìkeyu y Ìkh˝ ffiwO nÌkwt yu nfefÌk yk k˝u ykƒkh Mkk⁄ku fne ˛feyu Aeyu. yk {fiwh krnLke ˛khÀkyu yu{Lkk r[•kLku r˜ræÌk ifi¬ıÌkf MkkrnÌfi, {Êfifk˜eLk MkkrnÌfi, ˜kufr „k˜kufMkkrnÌfi, ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi, yÊfikÌ{r „k yLku Mkt¯keÌkLkk ˚ku k{kt r nkh fhk‘fiku Au. yk MkhM Ìke{kÌkkLke f] kk ⁄kfe S LkLkkt kt[k˛e ªkkuo{kt zkÏ. nMkw fikrøkfu MksoLk, Mkt¯keÌk, yÊfikÌ{r „k, ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi, ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi su k y˜¯k y˜¯k r ªkfikuLkkt 185 kwMÌkfku ¯kwshkÌkLku yk fikt Au. ˜¯kº¯k ªkoLkkt Áku kwMÌkfku yk ke yu{˝u kkuÌkkLkk y ÌkkhfkfioLkku rnMkkÁk [qfÌku ffikuo Au. Mkku{Àu f]Ìk ëf⁄kkMkrhÌMkk¯khí {q§ ¯kw˝kZ‚Lkk Ák]nÌf⁄kk(Áknwf⁄kk)Lkk MkkÌk{k ºk¯kLkwt Y kkLÌkh-MksoLk Au. MkkÌk ætz{kt MkkÌk˜kæ &˜kuf{kt ‘fik Ìk yk Ák]nÌf⁄kkLkwt Mktf˜Lk-Mkt kkÀLk-MksoLk ¯kw˝kZ‚u Æ Êfi ´Àu˛{kt MkÌkk kwƘÀ ykrÀ kMkeykuLkk ˜kufMkkrnÌfi{kt⁄ke ki˛k[e ´kf]Ìk{kt ffiwO nÌkwt. Lk{kt ˛kne Lk {§Ìkkt ¯kw˝kZ‚u yk ¯k˙t⁄k kkuÌkkLkk ˜kune⁄ke ˜æe kqhku ffikuo nÌkku. yÌfikhu ëf⁄kkMkrhÌMkk¯khí Lkk{u yku§ækÌke yk f⁄kkLku y«fikMk Mk{uÌk y Ìkkhe nMkw fikrøkfMkknuÁku kkuÌkkLkwt {n• fkt˚ke Mk kLkwt kqhwt ffiwO Au. yk kAe s fikrøkfMkknuÁk y{h˜kufLkk fik ke ÁkLfik Au.
¯kw˝kZ‚u Ák]nÌf⁄kk kkuÌkkLkk ˜kune⁄ke ˜æe nÌke fu fu{ yuLkku ykƒkh- kwhk ku yk k˝e kkMku Lk⁄ke. khtÌkw, nMkw fikrøkfMkknuÁku yk f]rÌk kkuÌkkLkk S LkLkk ytrÌk{ neh⁄ke y Ìkkhe nÌke yuLkk Mkk˚ke ÁkLk kLkwt {Lku Mkkiºk¯fi ´k Ìk ⁄kfiwt Au. yLku Ákeswt, MktÚu¯kLkku {nkMktÚu¯k yu yk‘fiku Au fu yk {nk¯k˙t⁄k ëf⁄kkMkrhÌMkk¯khíLkwt ytrÌk{ ´qV zkÏ. Mkwƒk [kink˝u Úufiwt Au. kkÔo k¬Á˜fu˛Lku yuLkwt ´fk˛Lk ffiwO Au. yu{Lku k˝ yrºLktÀLk !
Mfkfi˜kfo yÏ kÏzo, ˜tzLk, 1994, Ãkw{Lk MkkuMkkfixe ykÏV R¬LzfikLkku {u k˝e yÏ kÏzo, 2005; ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi yÊfifiLk {kxu ër˛ {T MkL{kLkí, 2008; nu{[tˇk[kfio [tˇf, 2010; kr˘{ ºkhÌkefi ºkªkk MkL{kLk yÏ kÏzo, MkkrnÌfi yfkÀ{e, rÀ’ne, 2012; {u k˝e ˜kufMkkrnÌfi yÏ kÏzo, MkkihkªxŸ fiwrLk äMkxe, hksfkux, 2012; fku{˜ fkuXkhe M{]rÌk ˜kuff˜k kwhMfkh, 2019; ¯kuhu yÏ kÏzo nMkw fikrøkfLkk MkkrnÌfi˜kufMkkrnÌfi ˚ku ku Áknwykfik{e fk{ ⁄kfe r ºqrªkÌk ⁄kfik Au. ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLkwt Mk kO¯ke yÊfifiLk ⁄k˛u Ìfikhu yk fiw¯k nMkw fikrøkfLkk Lkk{u yku§æk˛u, yu e ©ÿk Mkk⁄ku r h{wt Awt.
* * *
2. sfikLktÀ Úu˛eMkknuÁk : n M{]rÌkyku yLku MkkrnÌfi{kt
sfikLktÀ Úu˛eMkknuÁk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi˚ku k{kt y{khk kwhku¯kk{e. Ákku˜er økkLkLkk yk r ÓkLk hks ke k§k r MÌkkh{kt fX˝ yLkwckLk ykÀhe knkzku, LkÀeLkk§kt yLku ykrÀ kMkeykuLkkt æku˜hkt ( h) æqtÀe §u˜k. yk Mk{fiu Ìku{Lku ykrÀ kMkeykuLke ºkªkkÁkku˜eLke Mkk⁄ku Mkk⁄ku ˜kufMkkrnÌfiLkku k˝ Lkun ˜k¯ku˜ku.
yk Mk{fiu ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯kh{kt {nk{k k, nMkw fikrøkfMkknuÁkLkku ÀhÁkkh ºhkÌkku. yk ÀhÁkkh{kt sfikLktÀºkELkk {wæ{kt⁄ke kÌkkuLkkt yufƒkhkt Vq˜ Õhu. su k ytÀh yu k Áknkh ´¯kxu. {qtÕ Ìkk ´&LkkuLke ˚k˝Lkk k˝ r ˜tÁk r Lkk M k¸Ìkk {k¯ku. Mk{kƒkLk ⁄kÌkkt {wæ kh æw˛e ´Mkhu.
ëhksLkk Aur˜fikí (hks ke k§k r MÌkkhLkk ykrÀ kMkeykuLkkt ´˝fi¯keÌkku) A kk k ˜kufMkkrnÌfiLkk Au˜ ( h˝kr¯kfiku) ⁄kELku yfkÀ{e{kt yk u˜k. yn™ y{khk ”ÀfiLkku Ìkkh Ìku{Lkk Mkk⁄ku Úuzkfiu˜ku.
yk Mk{fiu (1983) MkkrnÌfifkhku-˜kufr „kr Àku-˜kufMkkrnÌfir ÀkuLkku
ÁkeÚu ÀhÁkkh hr khu y{Àk kÀ{kt ºhkÌkku. ¯kqshkÌk r „k keXLkk Mkk{uLkk fkÏB ˜u˚kLkk ºkUfihk{kt Lkkx‚r À hksuLˇ º¯kÌkLkku nhuf]ª˝ ´uMk [k˜u. hksuLˇ º¯kÌk Lkkx‚k[kfio s˛ tÌk XkfhLkk kËr˛ªfi. s˛ tÌk Xkfh kAe y{Àk kÀ{kt hksuLˇ º¯kÌku LkkxfLke ´Ák§ ykÁkkun k Qºe fhu˜e yLk ˜kufLkkx‚Lku À˛ofkrº{wæ-˜kufkrº{wæ fh k MkV§ ´fiÌLkku fhu˜k. nhuLˇ ºË nhuf]ª˝ ´uMkLkk rLkfik{f yLku ë ehzkuí (yu Mk{fiLkwt ˜kufMkkrnÌfiLkwt Mkk{rfif) yn™ A kkfi. ë ehzkuíLkk Ìkt ke yLku Mkt kkÀf nhuLˇ ºË yLku ë ehzkuíLku ˜kuff˜k⁄ke ˛˝¯kkhu ykh. r[Ìkkh (hkurnÌk r{Üe). Àh hr khu ˜kuføkkLk ´k Ìk fh kLkk yrº˜kªke ¯kwshkÌkºhLkk ˜kufr „kr Àku-˜kufMkkrnÌfir Àku yk ºkUfihk{kt ºu¯kk ⁄kÌkk. nhuLˇLke [k keLku ¯kwshkÌk, Àu˛ yLku ÀwrLkfikLkk ˜kufMkkrnÌfiLke Mk kO¯ke [[ko fhÌkk. ˝e kh yk [[ko økkLkLkk ´ºk ⁄ke W¯k˙ Y k ˜uÌke yLku yk ºkUfihwt ˜kuføkkLk keX ÁkLke sÌkwt. yk ˜kuføkkLk keX{kt Mknºk¯ke ⁄k k sfikLktÀºkE Úu˛e k˝ y khLk kh yk Ìkk. nMkwºkELkk ÀhÁkkh, yfkÀ{e{kt yu{Lkk Mkk⁄ku Áktƒkfiu˜ku {khku MLkunLkku ÌktÌkw yn™ {sÁkqÌk ÁkLku˜ku.
yk kAe Ìkku ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kqshkÌk r „k keX yLku ÁkeS
Mkkrn¬Ìfif-˛i˚kr˝f MktM⁄kkyku Ókhk fikuÚÌkk krhMkt kÀku{kt y{u Mkk⁄ku Mknºk¯ke
⁄kÌkk yLku y{khku {sÁkqÌk ÁkLku˜ku MLkunLkku ÌktÌkw r{ kÌkk{kt krh˝{u˜ku. rÀ Mku
MktM⁄kkyu ykfikursÌk krhMkt kÀ kAe hkÌku ºkusLk kAe y{khku yr rƒMkhLkku
ëykLktÀíLkku krhMkt kÀ ykhtºkÌkku. sfikLktÀºkE ykLktÀ fhk k Aur˜fikLkkt ¯keÌkkuLkku
hMkkM kÀ fhk Ìkk. yu{kt ÁkeÚt ˜kuf¯keÌkkuLke Mkk⁄ku yk ˜kuf¯keÌk y ~fi nkufi. ÌkuLkwt ¯kwshkÌke Y k yk ´{k˝u Au :
ëëÌkkhe Ìkqxe k⁄kkhe{kt fku˝ Mkq u hu, Úu¯kezk ! nwt Ìkku k˜t¯kLke kkuZLkkhe hu,Úu¯kezk!
ÌkU ºMk{ [ku§e ÌkLk{kt hu, Úu¯kezk !
nwtÌkkuyB{h(yufMkkzeLkku´fkh)LkeykuZLkkhehu,Úu¯kezk!íí yk ˜kuf¯keÌk ëhksLkk ykrÀ kMke Aur˜fikí(1985){kt Mkt kkrÀÌk ⁄kfiu˜wt Au yLku ÌkuLkku hMkkM kÀ œfikÌk r „k kwhwªk r ª˝w´MkkÀ h. r k uÀeyu fhk‘fiku Au : ëëfr Ìkkf’ kLkk ºe˜fLfikLku yB{h ykuZkzu Au. yuLku Y kk§wt hrZfik§wt ykLktÀ´{kuÀLkwt S Lk ¯k{u Au... ºe˜fLfikLkku r{Ús, yuLke ˛¬ıÌk yLku Axk, yuLke LkÌkoLk˜e˜k yLkkuækt Au.íí {khku khku yk Ìfikhu W•kh ¯kwshkÌkLkk ºe˜ ykrÀ kMkeykuLkkt ¯kkurXfik¯kkuX˝(´u{e-´ur{fk)Lkkt ´˝fi¯keÌkkuLkku hMkkM kÀ fhk Ìkku. ºe˜Mk{ks{kt ¯kkurXfik¯kkuX˝ fh kLkku Mk{ksM ef]Ìk rh ks Au. k˝ suLke Mkk⁄ku ´u{ ⁄kkfi yuLke Mkk⁄ku ˜¯Lk Lk ⁄kkfi. ˜¯Lk yuf ¯kku k yLku ¯kk{{kt Lkn™, khtÌkw ÁkeÚ ¯kk{ fh kt kzu. yk⁄ke ¯kkurXfik y⁄k k ¯kkuX˝Lku Akuze Àu kt kzu. su⁄ke Mktfiku¯k kAe ˜¯Lk Mk{fiu r fiku¯k sL{u. hkÌkLkk yk ykLktÀ-Mk k{kt nwt ¯kkurXfik-¯kkuX˝Lkkt ˜kuf¯keÌkkuLkku hMkkM kÀ fhk Ìkku. yu{kt yk ¯keÌk y ~fi nkufi :
ëë{kÏfi kh˝k e Àqhk ÀuMk, Õ§qfku{u˜eÀuÕuí˜k. yut˝Õ§qfuLktÕ§qfu kkMkeyk wtí˜k!íí
ënu ¯kkurXfik (´u{e) ! {Lku Àqh Àu˛ kh˝k e Àeƒe. khtÌkw (Ìkkhk r Lkk) Ìfikt Vk Ìkwt Lk⁄ke. Ìkwt À ko˝ {qfe Àusu fu su⁄ke À ko˝ kh⁄ke khk äÌkÌk ⁄kÌkk Mkqfio´fk˛Lke Mkk⁄ku kkAe yk yLku ÌkLku {§wt !í Mkqfio´fk˛Lke Ìke ¯krÌkyu kkAk yk kLke f’ kLkk r[hLkqÌkLk ! yk¯k§ sÌkkt sfikLktÀºkE yLku nwt Mk{kLkƒ{ko MkkrnÌfifkhku yLku ˜kufMkkrnÌfir Àku{kt yk ¯keÌkku⁄ke œfikÌk ÁkLku˜k. Aur˜fikLkkt ¯keÌkku yLku ¯kkurXfikLkkt ¯keÌkku yu y{khe ÁktLkuLke yku§æ ÁkLku˜e.
sfikLktÀºkELku ƒkä{f M⁄k§kuLkkt À˛oLk fh kLkku ºkhu {rn{k. À˛oLk fh kLkku W{§fku yk Ìfikhu ykÌkwh ÁkLke À˚kkÁknuLk Mkk⁄ku MkÚuzu ”ªkefu˛, fuÀkhLkk⁄k, ÁkÀheLkk⁄kLkkt À˛oLk fh k rn{k˜fi ÌkhV ´M⁄kkLk ykÀhu.
40 ªko Mkwƒe W•kh ¯kwshkÌk{kt ¬M⁄kÌk ÀwrLkfikLkk yuf ´k[eLk yh ’˜eLke r¯krh{k§k ñ {k˝ufLkk⁄k, ÌkwtÁkhks, Mku{uhku, rfh{ku˜, ºe{hku ( knkzkuLkkt M⁄kkrLkf Lkk{) su k knkzkuLkk [h˝ kæk§Ìke nh˝k , MkkÁkh{Ìke, MkuE, ykf§r f§, feze-{tfkuze su e {kÌk]MkrhÌkkykuLkk Ìkehu Mku˜k ykrÀ kMkeykuLke k o´Mkt¯ku ´¯kxÌke Àu k˝e su e ˜kuf k˝e{kt º™ÚÌkkt º™ÚÌkkt yu{Lke Mk«fiÌkkLke ¯kw˝Mk{]rÿ⁄ke A˜fkÌkk Mkk{qrnf ”Àfi{kt⁄ke ˛wº Mk• Lk ˜ELku MktMfkhÌkkt MktMfkhÌkkt {Lku [khƒk{ fik kkyu s kLkku Mk{fi {Èfiku Lk⁄ke. (n{˝k s 2019{kt kqflfi {kuhkrhÁkk kwLke MkÀTºk Lkk ⁄kfe W•khfk˛eLke fik kk fh kLkku y Mkh S LkLkk ytrÌk{ kzk ´k Ìk ⁄kfiu˜ku).
sfikLktÀºkE fik kk ÀhBfikLk yLku kkAk yk‘fik kAe Àqhºkªk (xur˜VkuLk) kh {Lku …rªkfu˛, ÁkÀhe-fuÀkhLkk⁄kLkkt À˛oLk fhk Ìkk. yu{Lke ˛ÁÀr[ kku h[ kLke MksoLk˛¬ıÌk⁄ke {khk {kLkMk{kt rn{k˜fi Mkk˚kkÌkT r˛ ÁkLke sÌkku yLku nwt ÌkuLkkt À˛oLk⁄ke ƒLfi ÁkLke sÌkku!
sfikLktÀ Úu˛e hks ke k§k r MÌkkh{kt MkÌkk ºe˜- Mkk k yLku Ìkz eƒk˝fk ykrÀ kMke Mk{ks{kt fu{ ´ u~fik ÌkuLke M k¸Ìkk yu{Lkk 1985{kt ´¯kx ⁄kfiu˜k ëhksLkk ykrÀ kMke Aur˜fikí kwMÌkfLkk ykhtºLkk ëytÌk¯koÌkí{kt yk ´{k˝u fhu Au, ëëº˝Ìke æÌku Mkh r r˜fi{ ÚuLMk, zkÏ. Ìku¬MMkÌkkuhe, Mkh flfikuso r¯kyMkoLk su kyu ºkªkk˛kÜ{kt Ìk⁄kk urhfih yu¬’ Lk s kyu ˜kufMkkrnÌfi˚ku ku fhu˜e fk{¯kehe Ú˝eLku {Lk{kt ´&Lk ⁄kÌkku fu ºkhÌkefi ºkªkkMkkrnÌfi Ìk⁄kk ˜kufMkkrnÌfi{kt yu Ìku ffiwt ykfªko˝ n˛u fu r Àu˛eyku ykx˜e Ákƒe ˜¯kLk⁄ke yuLkku Ìkk¯k {u§ k ´fiÌLk fhu Au yLku kuZeykuLke kuZeykuLku yu{Lke …˝e ÁkLkk e Àu Au... krh˝k{u yu{.yu. fhÌkkt fhÌkkt s {Lk{kt yuf ºk Lkk ÁktƒkE ¯kE fu {khu k˝ {khe ºqr{Lkwt …˝ [qf k fi⁄kk˛¬ıÌk ftEf fh wt; yu ku Mktf’ k fhe 1966{kt ëhks ke k§k r ºk¯kLke ykrÀ kMke Ákku˜e yLku ˜kufMkkrnÌfií W kh zkÏ. sfitÌk ˛k. Úu˛eLkk {k¯koÀ˛oLk{kt fk{ ˛Y fhe 1973{kt MkV§ {nkrLkÁktƒ ˜æeLku keyu[.ze. ´k Ìk fhe nuÌkwrMkrÿLkku MktÌkkuªk {k¤fiku.íí * * *
ykrÀ kMke r MÌkkh{kt ëfit kfiw¯kí, ër˛˚k˝í yLku ëf]Ìkf MkwƒkhkíLkk ´ºk
Ìk§u {kiræf kht khk Lkk˛Lkk ykhu Qºe Au yu k r ªk{ MktÚu¯kku{kt {ƒwºkE kxu˜ sfikLktÀ Úu˛eLku Aur˜fikLkk Mktf˜Lk-´fk˛Lk MktÀºuo kqAu Au :
‘‘How did you get it ? It’s dead now.’’
sfikLktÀºkE yuLkku ´Ìfiw•kh kkX Au, ëëMkknuÁk, yu {kxu nwt ktÀh eMk ªko knu˜kt MkÌkÌk MkkÌk ªko kiMkkLkwt kk˝e fhe, fwxwtÁkLke fu M kM⁄fiLke Æ[Ìkk ffiko r Lkk, yƒhkÌk-{ƒhkÌk, ykæe hkÌk yLkuf y¯k zku Â[u r˛fik§kLke fzfzÌke Xtze{kt fu WLkk§kLkk ƒku{ƒæÌkk ykuÌkhk[eÌkhkLkk {k⁄kkVkz Ìkk k{kt æhu Ák kkuhu, yÚ¤fikt ækze-fkuÌkhku fu zwt¯khkyku{kt yk⁄kz‚ku nÌkku. rÁkLkƒkMÌk ÁkLke Aur˜fik ¯kkLkkhktLke {kus{MÌke LktÀ kfi Lkn™, ækux MkºkLkÌkk yk Lkn™, Ìku {kxu ytƒkhe hkÌku kz kkA§ fu Wfhzu ÁkuMke, AkLkk{kLkk ÁkÏxheLkk Õktæk ´fk˛{kt {kh æk kLke Ìkifikhe Mkk⁄ku yk Àw˜oº Mktf˜Lk fh kLkwt Àw:MkknMk ffiwO nÌkwt.íí * * *
ykrÀ kMke ˚ku k{kt⁄ke ˚ku kfkfio fhe ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLkwt Mkt kkÀLkMkt˛kuƒLk fh sux˜wt ÀkuÃk˜wt Au yu⁄ke r ˛uªk Ìkk ÌkuLkwt ´fk˛Lk fh wt-fhk ˝wt frXLk Au. yu{kt⁄ke ´k Ìk ⁄kÌkk y⁄ko kh ·r¸ hkæÌkk ´fk˛fku ¯kwshkÌke r u[LkLkkt kwMÌkfku Ak k k Ìkifikh ⁄kÌkk Lk⁄ke Ìfikt ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi ÚuÌkkt s ºzfÌkk nkufi Au. ykä⁄kf ‘fi nkhs¯kÌk{kt ´fk˛fku rÁk˜fw˜ Mkk[k Au. hksLkk ykrÀ kMke Aur˜fik kwMÌkfLkk ëytÌk¯koÌkí{kt sfikLktÀºkE kwMÌkf´fk˛LkLkku yLkwº yk heÌku LkkUƒu Au :
ëë1973⁄ke s {nkrLkÁktƒLkk ´fk˛Lk {kxu VktVkt {kh k {ktz‚ku, k˝ yuf fik ÁkeÚt fkh˝kuMkh nwt fk[ku kz‚ku, kkAku kz‚ku. Mk{kLkƒ{ko Mk”Àfie {w. ©e ˛tfhºkE Ìkz e yLku ©e{Ìke hu kÁknuLk Ìkz eLke rLk:M k⁄ko {{Ìkk yLku ˛wºuÂAkyku {khk ´Ìfiu [k˜w hne Lku ytÌku V§e. ykæk {nkrLkÁktƒLkwt ´fk˛Lk Ìkku ˜kfzkLkk ˜kzw su ⁄kE ¯kfiwt nÌkwt, Lk ⁄kkfi Ìkku kMÌkk kLkwt yLku ⁄kkfi Ìkku k˝ kux ºheLku kMÌkk kLkwt... ⁄kkuzkuf Mkwfiku¯k ⁄kÌkkt 750 kkLkLkk {nkrLkÁktƒ{kt⁄ke 125 kkLk {wrˇÌk fhe, r{© ˜k¯k˝eyku Mkk⁄ku, ¯kwshkÌke ´ÚLkk nk⁄k{kt ƒhwt Awt. fkh˝ fu suLku {kxu {Lku r ˛uªk k˚k kkÌk Au yu kt ˜¯Lk¯keÌkku, nku§e¯keÌkku, ˜kufLkkx‚Lkkt hkuzk˜e ¯keÌkku, r˛˚k˝, ºsLk, ¯khÁkk, Àu yLku ¯koºuÀLkkt ykrÀ kMke ˜kuf¯keÌkkuLkkt 350 kkLk nS y{wrˇÌk hnu Au.íí * * *
hksLkk ykrÀ kMke Aur˜fikLkwt ´kMÌkkr f yu{Lkk keyu[.ze.Lkk {k¯koÀ˛of zkÏ. sfitÌk Úu˛eMkknuÁk ˜æ kLkk nÌkk khtÌkw Ìkuyku y[kLkf s M ƒk{ rMkƒk‘fik. yk kAe œfikÌk r „k kwhwªk zkÏ. r ª˝w´MkkÀ r k uÀeyu ëhks ke k§k xfLkk M ihr nkhe Aur˜fikíLkk Lkk{u ´MÌkk Lkk ˜æe Au. Ìkuyk Aur˜fikLkkt ¯keÌkkuLkwt hMkkM kÀLk fhk e ytÌk{kt LkkUƒu Au, ëëyk{ Ìkku yk LkkLkwt kwMÌkf ´k. Úu˛eLkk {nkrLkÁktƒLkku yuf ˜ wºk¯k Au. rLkÁktƒLkk ºkªkkr økkLkr ªkfif ºk¯k{kt ëøkkLkhMkí n˛u s, k˝ yk Aur˜fikykuLkku hMk f˜khMk Au,... Aur˜fikLke kÌk ƒw hMk{fi Au, yk kwMÌkf{kt yu fuLˇM⁄kkLku Au. ºkhÌk yL uªk˝ yLku r „kr MÌkkh {kxu fu r ˛k§ ˚ku k Au ? kkt[ nÚh ªko⁄ke MkwMktMf]Ìk S Lk kÿrÌk yLku r˛¸ f˜kykr ªfkhLke ÚuzkÚuz ´kf]Ìk fu ykrÀ kMkeLke S LkÌkhun Ìk⁄kk ykfªkof Mkt uÀLkyrº‘fi¬ıÌk Úu k {§˛u.íí
nMkwºkE fikrøkf Ìku{Lkk ëë¯kwshkÌkLkk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkku RrÌknkMkíí (2011)Lkk k]c 173 W kh sfikLktÀ Úu˛eLkkt ˛kÜefi Mkt kkÀLkkuLke r ˛uªkÌkkyku M k¸ fhÌkkt LkkUƒu Au, ëësfikLktÀ Úu˛ey fhu˜k hks ke k§kLke Mkk k ÚrÌkLke ftX kht khkLkk keyu[.ze. {kxuLkk y«fikMk⁄ke ykrÀ kMke MkkrnÌfiLkk
ºkªkk˛kÜefi-˜kufr „kfefi ˛kÜefi yrº¯k{Lkk ´khtºLkku MÌktº Lkækfiku... yu{˝u 1966Lkk ¯kk§k{kt yLkuf f¸ku yLku MkknMkkuLkku Mkk{Lkku fheLku Lk{oÀk yLku Ìkk ke Â[uLke 55 {kE˜Lke MkkÌk kwzkLke r¯krh{k§kyku{kt MkÌkk ºe˜- Mkk k yLku Ìkz e-ƒk˝fkLke ftX kht khkLkwt ˚ku kfkfio fheLk Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk ffiwO. yn™⁄ke s Mkt kkÀfLku fE Mkk{¯k˙e ıfikt⁄ke, fkuLke kkMku⁄ke, ffik Mk{fi¯kk§k{kt {§e ÌkuLke r ¯kÌk Mkk⁄kuLke ˛kÜefi kÿrÌk ykhtºkE yLku yk ´fkhu {§u˜e Mkk{¯k˙eLku ºkªkk fu Ákku˜eLku ykƒkhu, Mkk{krsf krh´u˚fi{kt, k˝eLke f˜k ÌkhefuLke yuLke ˜k˚kr˝fÌkkyku Mkk⁄ku Mkt˛kurƒÌk y«fikMkLkk Y k{kt ´MÌkwÌk ⁄kE. yk{ ˛kÜefi kÿrÌk y¬MÌkÌ {kt yk e yLku yk Mkt kÀkLkk Mkk[e rÀ˛kLkk y«fikMkLkkt {tzk˝ ⁄kfikt.íí keyu[.ze.Lke W kkrƒ kAe k˝ kwMÌkfku ´fkr˛Ìk ⁄kÌkkt Lk nku k AÌkkt nÌkkuÌMkkn ⁄kfik r Lkk Ìkuyku ˜Mkkz-zkt¯k rs’˜k{kt ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkwt ˚ku kfkfio-ykƒkrhÌk Mkt kkÀLk fh k ´ u~fik nÌkk. ykLkk ˜eƒu ëhksLkk ykrÀ kMke Aur˜fikí (1985), kAe yk u˜kt ënku§e¯keÌkkuí (1987), 똯Lk¯keÌkku : yuf M kÊfikfií (1989) yLku hks ke k§k r ºk¯kLke ykrÀ kMke Ákku˜e (1989) su kt kwMÌkfku y«fikMk Mk{uÌk ˛kÜefi Y k ƒheLku ´¯kx‚kt Au yLku ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{eLkk kwhMfkhLkkt yrƒfkhe ÁkLfikt Au. W khktÌk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi 170 ykrÀ kMke
yLku ºkªkkÁkku˜e kh ˜ækfiu˜k 85 ˜uæku yu{Lke yk r ªkfiLke ˜¯kLk yLku
r Ó•kkLkk krh[kfif Au. * * *
ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk W•k{ ˛kÜefi Mkt kkÀLk ÁkÀ˜ sfikLktÀºkE
Úu˛eLku 2016{kt kk˜Lk kwh {wfk{u r˛ ˛tfh [qLke˜k˜ Úu˛e [urhxuÁk˜ xŸMx, {wtÁkELkku ër˛ {T yÏ kÏzo nMkwºkE fikrøkfLke W k¬M⁄krÌk{kt yktÌkhhkªxŸefi œfikÌk
r ÓkLk ¯k˝u˛ Àu eLkk nMÌku ´k Ìk ⁄kfiku nÌkku.
yk kAe 2018{kt yu{Lku {nk{k k ysfiÆMkn [kink˝ (¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e) yLku rLkfik{f su.yu{. [tˇ krzfikLkk MktfikusLk{kt ©e Õ uh[tÀ {u k˝e ˜kufMkkrnÌfi fuLˇ, hksfkux Ókhk {u k˝e ˜kufMkkrnÌfi yÏ kÏzo k»©e r ª˝wºkE ktz‚k (yÊfi˚k, ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e)Lke W k¬M⁄krÌk{kt kqflfi {kuhkrhÁkk kwLkk nMÌku yuLkkfiÌk ⁄kfiku nÌkku. yk ÁktLku yÏ kÏzoLkk rLk˝kofif ÁkLk kLkwt {Lku Mkkiºk¯fi ´k Ìk ⁄kfiwt nÌkwt.
1983{kt ykrÀÚrÌk r fkMk fikusLkk, ¯kktƒeLk¯khLkk Mknfiku¯k⁄ke y{Àk kÀLkk kk˜ze {wfk{u ´⁄k{ ykrÀ kMke f˜k{nkuÌMk Lkwt ykfikusLk fh k{kt yk‘fiwt nÌkwt. yk {nkuÌMk {kt ¯kwshkÌkLkk ykrÀ kMke r MÌkkh{kt⁄ke ˜kuff˜kfkhkuLkkt ]LÀkuLke kMktÀ¯ke fh kLke s kÁkÀkhe {khu, sfikLktÀºkE Úu˛e, nhuLˇ ºË, hkurnÌk r{Üe (ykh. r[Ìkkh) yLku ˜kufMkt¯keÌkfkh {ƒwMkqÀLk ‘fikMkLkk r˛hu nÌke. yk Mk{fiu sfikLktÀºkEyu ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi ´k Ìk fh k flfikt ˚ku kfkfio ffiwO nÌkwt yu Àtzf Lk (zkt¯k rs’˜k){kt ´ u˛ fhk‘fiku nÌkku. Àtzf Lk{kt ©ef]ª˝ º¯k kLku ¯keÌkk{kt suLku kkuÌkkLkwt M Y k fÃkwt Au yu …Ìkwhks MktÌkLkku ´ºk nÌkku. fuMkqzkt ´s§e QX‚kt nÌkkt. {nufÌkkt kwª kku kh ¯kwtÚh fhÌkk º˙{hku y{khwt M k¯kÌk fhÌkk nÌkk. yk k Mk{fiu ƒkuƒ{kh hMkÌke ´f]rÌkLkk yiÔfio Â[u {khk {kLkMk{kt Àtzfkh¤fi{kt r nkh fhÌkkt MkeÌkk-hk{-˜˚{˝ Mkk˚kkÌkT ⁄kfikt nÌkkt yLku yu{Lkkt À˛oLk ⁄kfe nwt ºk r ºkuh ÁkLke ¯kfiku nÌkku ! yk Ài e À˛oLk fhk Lkkh, {khk kh{ Mkæk sfikLktÀºkE Ìkk. 7-2-2022Lkk hkus Lk Mkkhe Lk¯khe yLku ¯kwshkÌkLku ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi˚ku ku htf ÁkLkk e y{h˜kufLkk fik ke ÁkLfik Au. yu{Lku {khk ”ÀfiLke ºk ktsr˜ y keoLku r h{wt Awt. * * *
3. fLkwºkE ÚLkeMkknuÁk : M{]rÌk{kt yLku MkkrnÌfi{kt
1980Lkwt ªko Ìk kÌkwt nÌkwt. {khkt ´⁄k{ Áku Mkt kkrÀÌk kwMÌkfku ´rMkÿ fhk kLkku f khku fk§ nÌkku. yk Mk{fiu nwt {nk{Lkk yk[kfio Ákk˜f]ª˝
Úu˛eMkknuÁkLkk fkfiofk§{kt ˛uX fu.xe. WÂ[Ìkh {kÊfir{f ˛k§k, æuzÁk˙Òk{kt
r˛˚kf Ìkhefu Mku k yk kÌkku nÌkku.
ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt˛kuƒLkLke Mkk⁄ku Mkk⁄ku k[LkLkk fhu˜k
˛kuæLku ˜eƒu flfikhu kt[ kLkku nw{˜ku yk Ìkku Ìfikhu hr khu fu Únuh hÚLkk rÀ Mku y{Àk kÀ, ¯kqshkÌk r „k keXLkk ¯k˙t⁄kk¯kkh{kt sÌkku. hÚLkk rÀ Mku k˝ ¯k˙t⁄kk˜fi æw’˜wt hnuÌkwt. kwMÌkfk˜fiLkkt fÁkkx æw’˜kt hnuÌkkt yLku Ìku{ktLkkt kwMÌkfku y{khk su k kt[Lkkhk yfhktrÌkfik S ku {kxu Mkku§u f§kyu æq˜Ìkkt-æe˜Ìkkt. hÚLkk rÀ Mku kqhku Mk{fi ¯k˙t⁄kku yLku Mkk{rfif VUÀe- kt[eLku nw{˜ku ækhÌkku yLku {kuze hkÌku æuzÁk˙Òk kkAku VhÌkku. Mk khu {kÊfir{f ˛k§k{kt r „k⁄keoykuLku º˝k k sÌkku. yuf rÀ Mk Mkk{rfif ÚuÌkkt ë ehzkuí {Èfiku; ˛wÿ ˜kufMkkrnÌfiLkwt Mkk{rfif. r[•k kw˜rfÌk ⁄kE QX‚wt. Mkk{¯k˙e kt[eLku ˜k¯fiwt f ë˜e˜k {kurhfikí (ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksLke ¯kkurXfikr ªkfif ´˝fi-˜kuf¯keÌkkuLke nMÌk´Ìk) yLku ëVq˜hktLke ˜kzeí (˜¯Lk¯keÌkkuLke nMÌk´Ìk)Lke ºqr{fk Ìkt ke RÂA Ìkku yk Mkk{rfif{kt k˝
A kk e ˛fkfi. {U MkhLkk{wt ˜æe ˜eƒwt. Mkku{ khu ëVq˜hktLke ˜kzeíLke ºqr{fk ë LkLke Mkt uÀLkkLkk ˜e˜k xnwfkí {kuf˜e yk ke. §Ìke x kk˜u ë ehzkuíLkk Ìkt ke nhuLˇ ´. ºËLkku k k yk‘fiku. ˜œfiwt nÌkwt, ì˜uæ Mkkhk Au. [k˜w ytf{kt s
A kk˛u. ÁkeÚ ˜uæ ˜æe {kuf˜ku.î r˛˚kf ÌkhefuLke ykhtºLke fkhrfÀeo{kt ëWÀk•k r˛˚k˝í{kt fux˜ef ifi¬ıÌkf fr Ìkkyku A kkE nÌke. k˝ yk Ìkku Mk{qnLkk Ákku˜Ìkk ˛ÁÀku nÌkk. æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLkk ºe˜ ykrÀ kMkeykuLkk Mk{qnLkk ”ÀfikuÀT¯kkh y˚khku{kt krh˝{Ìkk Úu k- kt[ k {Lk yƒehwt ÁkLfiwt. yuf Mk Ìkkn kMkkh ⁄kE ¯kfiwt k˝ ë ehzkuí yk‘fiku Lkn™ yLku Ìk]ªkk Ìk] Ìk ⁄kE Lkn™.
ÁkeÚ hr khu ¯kqshkÌk r „k keX ¯k˙t⁄kk˜fi{kt sÌkkt knu˜kt yuLke Mkk{u yk u˜k {iMkqh fkVu{kt [k ke k ¯kfiku. fkVu{kt fr -Lkkx‚fkh [eLkw {kuÀe Áku ÀkZeƒkhe sw kLkku Mkk⁄ku kÌkku fhÌkk ÁkuXk nÌkk. [eLkw {kuÀe flfikhu MkkÁkhfktXk rs’˜kLke Ìk˜kuÀ ykxTMko fkϘus{kt yÊfik kLkfkfio fhÌkk nÌkk Ìfikhu nwt r „k⁄keo Ìkhefu ÆnÀe ºkªkk-MkkrnÌfiLkku y«fikMk fhÌkku nÌkku. {kÌk]ºkªkkLkku ´u{ MktÌkkuªk k {khku ÆnÀe º˝ kLkku ÌkkMk Akuze yu{Lke ¯kwshkÌke fr ÌkkLkku ÌkkMk ºhÌkku Ìku rÀ Mk⁄ke {Lku yku§æu. {Lku ÚuELku ykLktÀ-yk˘fio⁄ke Ákku˜e QX‚k, 캯k kLkÀkMk,
Ìkwt yn™ ıfikt⁄ke ? yÌfikhu ıfikt Au?î ˝kt hMku {Èfik nÌkk yk⁄ke {Lku k˝
ykLktÀ ⁄kfiku. Mkk{uLke ÁkuXf{kt ¯kkuX kÌkkt fÃkwt, ìæuzÁk˙Òk, fu.xe.nkEMfq˜{kt r˛˚kf Ìkhefu Mku k yk kwt Awt.î r „k keXLkk ¯k˙t⁄kk¯kkh{kt kt[ k yk‘fiku Awt. Mkk{u ÁkuXu˜k ÀkZe k§k sw kLkLkk {wæ kh fwÌkqn˜ sLBfiwt. [eLkwºkE Ákku’fik, ìfkϘusfk§Lke su{ fr Ìkk ˜æ kLkwt fu{ [k˜u Au ?î ìfr Ìkk ˜æ kLkwt {ktze kÈfiwt. yÌfikhu Ìkku ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt˛kuƒLk{kt hMk kz‚ku Au.î {khe
Mkk{u ÁkuXu˜ku sw kLk Ákku’fiku, ìÌk{u ë LkLke Mkt ÀLkkLkk ˜e˜k xnwfkí ˜uæ k§k
º¯k kLkÀkMk fu? nwt nhuLˇ ºË !íí ÁktLku yufÁkeÚLku LkehæeLku nMke kz‚k yLku Qºk ⁄kELku nk⁄k r{˜k‘fik. yufÁkeÚLku ˛kuƒ k ykÌkwh ÁkLku˜k ÁktLku {iMkqh fkVu{kt y[kLkf {§e ¯kfik nÌkk! yk kAe kkMku ÁkuXu˜e ‘fi¬ıÌkLkku krh[fi fhk Ìkku fnu k ˜k¯fiku, ìyk hkurnÌkºkE, zk˜eLkk ÌkLke Au. y{khk ë ehzkuíLkk r[ kfkh yLku Vkuxku¯k˙kVh Au. ykh. r[ÌkkhLkk Lkk{u r[ kku Àkuhu Au. ë ehzkuíLkku ˛˝¯kkh Au !î ykh. r[Ìkkhu nk⁄k r{˜k‘fik, ìÁkk kw, Ìk{u æuzÁk˙ÒkLkk yLku nwt zk˜eLkku. y{khk ykt¯k˝u ⁄kELku s s kzu.î nhuLˇ [k {t¯kk e. [khuyu Mkk⁄ku [k keƒe. [eLkwºkELku yLfi k s kLkwt nkuE y{khe knu˜kt QX‚k. nwt nhuLˇ yLku hkurnÌkLkku Àkuh kfiu˜ku yu{Lke kkA§ kkA§ s k ˜k¯fiku. fkÏB k˜u˚kLkk ºkUfihk{kt
QÌkh k ˜k¯fik. fkuE Ákkiÿ MÌkq k{kt ´ u˛Ìkku nkuÙ yu e yLkwºqrÌk ⁄kE yk e.
ºkUfihk{kt Lkkx‚r À hksuLˇLkku nhuf]ª˝ ´uMk [k˜u. yk Mk{fiu y{Àk kÀ{kt hksuLˇ º¯kÌku LkkxfLke ´Ák§ ykÁkkun k Qºe fhu˜e yLku r˛¸
LkkxfLku À˛ofkrº{wæ-˜kufkrº{wæ fh k MkV§ ´fiÌLkku fhu˜k. nhuLˇ nhuf]ª˝
´uMkLkku rLkfik{f yLku ë ehzkuí yn™ A kkfi. Mkk⁄ku Mkk⁄ku ¯kqshkÌk r „k keX{kt yuLkku r „k k[M krÌk ( keyu[.ze.)Lkku y«fikMk [k˜u. y«fikMk{kt fk¯k Ákk kw r ˛u Mkt˛kuƒLk [k˜u yLku ¯kwshkÌkLkk œfikÌk ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfir À fLkwºkE ÚLkeMkknuÁk nhuLˇLkk {k¯koÀ˛of.
nhuLˇu fkuE æÚLkkLke su{ {us{kt⁄ke ë ehzkuíLkku ytf Áknkh fkZ‚ku. ytf{kt⁄ke Ak ku˜ku {khku ˜uæ fkZeLku Mkk{u ƒfikuo. {khk r MÌkkhLkkt ¯keÌkkuyu knu˜e kh y˚khY k ƒkh˝ ffiwO nÌkwt. ´Ìfiuf y˚kh ¯kkÌkk yLku Lkk[Ìkk ykrÀ kMke su ku ˜k¯fiku. {khk {LkLkku ˜e˜ku {kurhfiku ({kuh) Lkk[e QX‚ku. nhuLˇLkku ykºkh {kLke rÓ¯kwr˝Ìk ÁkLku˜k WÌMkknLkk Ák§u ⁄ku˜k{kt⁄ke ëVq˜hktLke ˜kzeí yLku ë˜e˜k {kurhfikíLke nMÌk´Ìkku Áknkh fkZe yLku ´rMkÿ fh kLke {nuÂAk ´¯kx fhe.
ëVq˜hktLke ˜kzeíLke ºqr{fk Ìkku ë ehzkuí{kt ´¯kx fhe nÌke. khtÌkw ë˜e˜k {kurhfikíLke ºqr{fk kt[Ìkkt s ˜kufMkkrnÌfiLkk y«fikMkeyu yuLke {n•kk kk{e
˜eƒe. r „k keX{kt ÌkkMk ºh kLkku Mk{fi ⁄kfiku nÌkku. yk⁄ke nhuLˇu nMÌk´Ìkku Mkk⁄ku {Lku ¯kqshkÌk r „k keX{kt Àkufikuo. hMÌkk{kt ë˜e˜k {kurhfikí Mkt kkÀLkLkku yk fkh fLkwºkE ÚLkeMkknuÁk kkMku ˜æk k r LktÌke- ºfikuo ´MÌkk {qf kLke kÌk fhe. {U nhuLˇ ºË Mkk⁄ku {nkÀu ºkE ÀuMkkE {nkr „k˜fiLkk ¯kwshkÌke r ºk¯k{kt knu˜ nu˜ku fLkwºkE ÚLkeMkknuÁkLkk y«fikMkætz{kt ´ u˛ ffikuo. ækÀeLke ¯kkÀe kh Z§Ìkk {us kkMku, ækÀeLkkt f kzkt{kt Mkfls fLkwºkE r hkflfik nÌkk. kkMku r „k k[M krÌkLkk r „k⁄keo y{]Ìk kxu˜ ÁkuXk nÌkk. f]ª˝ kx˜ (Á˜ÏfÁkkuzo) kh ÁktLku æq˝u MkknuÁku nk⁄ku Àkuhu˜k {kuh xnwfÌkk nÌkk. æk˜e s¯fik{kt [[o kLkk ˜kufMkkrnÌfiLkk {w k ˜æu˜k nÌkk. y{Lku ÚuÌkkt s MkknuÁku kwMÌkf{kt⁄ke {wæ ü[wt ffiwO. {wæ kh ykLktÀ ‘fik fiku. fr Ìkk fhÌkk {khk f’ kLkk˛e˜ {Lku økkLk ]ÿ MkknuÁkLkk ºk˜ kh økkLkLkku ykusM e Mkqfio ´fk˛Ìkku Úufiku yLku yktæku{kt [tˇLkkt ˛eÌk§ rfh˝ku ´Mkhu˜kt ÀeXkt. nhuLˇu {khku krh[fi yk fiku. ÚLkeMkknuÁku {khu yk kLkwt ´fikusLk kqA‚wt. {U ⁄ku˜k{kt⁄ke ë˜e˜k {kurhfikíLke nMÌk´Ìk Áknkh fkZe Mkk{u ƒhe yLku ëyk fkhí ˜æ kLke r LktÌke fhe. yu{˝u fÃkwt, ì{qfku, ´Ìk{kt r •k n˛u Ìkku ˜æe˛. yk Ìkk yX krzfiu nMÌk´Ìk ˜E sÚu. yÌfikhu Ìkku nhuLˇ yLku y{]Ìk Mkk⁄ku ˜kufMkkrnÌfi º˝ku.î
ÌkkMk kqhku ⁄kfiku y{u kwLk: nhuf]ª˝ ´uMk{kt ´ u˛ ffikuo. {U nhuLˇ Mkk{u yk¯kk{e k¯kkh æ[eoLku ÁktLku nMÌk´Ìkku A kk kLke RÂAk ‘fiıÌk fhe. nhuLˇ {khe ykä⁄kf ¬M⁄krÌk kk{Ìkku ⁄kkuzef ˚k˝ku {khe Mkk{u ÚuE hÃkku yLku kAe Ákku’fiku, ì k¯kkh æ[eoLku kAe ºqœfik hnu Au ? fwxwtÁkLku k˝ ºqœfiwt hkæ Au ? xu khufzoh Ìk{u ˜k ku, fÏMkuxkuLkk kiMkk k˝ Ìk{khk, rV’z foLkwt æ[o Ìk{u fhku, nMÌk´ÌkLkk fk¯k§ k˝ Ìk{u æheÀku. kkAk kwMÌkf A kk kLkk kiMkkfiu Ìk{khu æ[o kLkk ? ƒq§ƒkufikLkwt fk{ Ìkku ffiwO. n h Ákk§eLku Ìkeh⁄k Lk ⁄kkfi. fkuE Mku kºk e MktM⁄kk ˛kuƒe fkZku su Ìk{khkt kwMÌkfku Ak ku. Lkn™Ìkh fkuE ÀkÌkkLke ÌkMk eh {qfe kwMÌkf ´rMkÿ fhku yu e {khe Ìk{Lku ‘fik nkrhf Mk˜kn Au.î
Mktfr˜Ìk ykrÀÚrÌk r fkMk fikusLkk, æuzÁk˙ÒkLkk ne xÀkh ©e ke. fu. k˜uhk yLku {khk yt¯kÌk MktÁktƒe (ÁkLku e) fk¬LÌk˜k˜ kxu˜u MktfiwıÌk Y ku yk ku˜k 3000 Yr kfikLkk yLkwÀkLkLkk ˜eƒu ÁkeÚ hr kh {khk k¯kLku kktæku Vqxe. ¯kqshkÌk r „k keX{kt fLkwºkE ÚLkeMkknuÁkLku {Èfiku. yu{˝u ë˜e˜k {kurhfikíLkku yk fkh, ës§wfku (ÌkusLkku Vw khku)í ˜œfiku nÌkku. nMÌk´Ìk ˜ELku nhuf]ª˝ ´uMk{kt nhuLˇLku {Èfiku. r˛¸ MkkrnÌfiLkk M k{e ¯kku ƒoLkhk{ r k kkXeLkk ÌkLk LkrzfikÀ{kt ykrÀ kMke {kiræf ˜kuf¯keÌkkuLkkt ´⁄k{ Áku kwMÌkfku Ak k kLke nhuLˇu ‘fi M⁄kk fhe.
r [kh{k k⁄ke ykLktÀLkku hku{kt[ ⁄kE yk‘fiku.
{khkt ykhtºLkkt ÁktLku kwMÌkfku ë˜e˜k {kurhfikí (1983) yLku ëVq˜hktLke ˜kzeí(1983)Lkkt {wæ k]c yLku ˜kufk ko˝ Mk{khkunLke yk{t k˝ kr kfk nhuf]ª˝
´uMk{kt ykh. r[Ìkkhu Ìkifikh fhu˜e. nhuLˇLkk MktfikusLk⁄ke Mk o©e fLkwºkE ÚLke, nMkw fikrøkf, r´fifkLÌk kheæ, LkhuLˇ À u, {ƒwMkqÀLk ‘fikMk, y˛kuf nªko, {wfwLÀ ˛kn, yuLk. yu. ‘nkuhk su k MkkrnÌfifkhku, ˜kufr „kr Àku, ˜kuf¯kkfifku, Mkr[ ku
´⁄k{ kh æuzÁk˙Òk, ˛uX fu. xe. nkEMfq˜Lkk ykt¯k˝u yk u˜k. yu{Lku yk fkh k
æuzÁk˙Òk ykLktÀLkk rn’˜ku§u [zu˜wt yLku r ˛k§ ˜kufMk{wÀkfi Â[u ÁktLku kwMÌkfkuLkku ˜kufk ko˝ r rƒ fhe {Lku ykrÀ kMke Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf-˜uæf Ìkhefu ´M⁄kkr kÌk fhu˜ku. yk Mk{khtº{kt Ákes- ıÌk‘fi fLkwºkE ÚLkeMkknuÁku yk ku˜wt. yk ´Mkt¯ku hksuLˇ º¯kÌkLkk Lkkx‚ ]LÀu ë˜kuff⁄kk-83í ºs e ykrÀ kMkeykuLke ykä⁄kf Mk{Mfikyku⁄ke ˜kufMk{wÀkfiLku MkºkLk fhu˜ku. * * *
{khe y{Àk kÀ, ˜kufMkkrnÌfi kt[Lk-y«fikMkfik kk [k˜w s nÌke. yuf hr khu nwt kwMÌkf ˜kufk ko˝ Mk{khkun{kt Mknºk¯ke ÚLkeMkknuÁkLkku ykºkh
{kLk k ¯kqshkÌk r „k keX{kt ¯kfiku. ´ u˛Ìkkt s yu{Lkk {wæ kh ykLktÀ Qºhkfiku.
˝k kÌMk’fiu yu{˝u kkMku ÁkuMkkz‚ku. yk kAe {khk Mkt kkÀLk r ˛u [[ko fh k
˜k¯fik. ÌkuLkku M{]rÌk{kt Mk[ kfiu˜ku Mkkh yk ´{k˝u Au, 캯k kLkÀkMk, Ìkkhk
´⁄k{ Mkt kkÀLk ë˜e˜k {kurhfikí⁄ke s ˜kufMkkrnÌfi-Mkt kkÀLk-Mkt˛kuƒLkLke ˛kÜefiÌkk
´¯kx ⁄kkfi Au. ÌkuLke r ˛uªkÌkkyku yk ´{k˝u Au :
Ìk{u yLfi Mk{ksLkk nku k⁄ke ykhtºu ºe˜-Mk{ksLke ºkªkk-Ákku˜e ykÌ{MkkÌkT fhe Au. yk kAe ÀktÌkk-æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLkk ykrÀ kMke r MÌkkh{kt yk Ìkk ªkoLkk …Ìkw[¢ yLku S Lk[¢ ´{k˝u k o-´Mkt¯kku{kt Mknºk¯ke ⁄kE, Mk{ksLku {q§Y k{kt kk{ kLkku ´fiÌLk fhe, ƒkä{f yLkwckLk yLku Mkk{krsf r rƒ-r ƒkLkku Mk{fiu ¯k kÌkk ˜kufMkkrnÌfiLku Ê rLk{wrˇÌk ffiwO Au. yk Mk{fiu Ìku ´Àu˛Lkku ºki¯kkur˜f krh u˛, {krnÌkeÀkÌkk, ¯kk{, Ù{h, Ê rLk{wˇ˝Lkku Mk{fi ¯kuhu LkkUÊfikt Au. ¯kk kLke kÿrÌk yLku Lk]ÌfiLkwt ˛ÁÀr[ k {qıfikt Au. ffik ¯kk{Lkk ffik ¯kkfif yLku ÌkuLkk Mknkfif hkr¯kfik kkMku⁄ke ffiwt ¯keÌk ´k Ìk ⁄kfiwt Au ÌkuLkk ¢{ k˝ ºqr{fk{kt LkkUÊfik Au. Ìkhw˝k M⁄kk{kt suLke Mkk⁄ku ´u{ ⁄kkfi ÌkuLke Mkk⁄ku ÚÌkefi MktÁktƒ Ákktƒe ˛fkfi, k˝ ˜¯Lk Lk ⁄kkfi. ˜¯Lk yLfi ¯kk k yLku yLfi ¯kk{{kt fh kzu. yk ºe˜ Mk{ksLke M ef]Ìk S LkherÌk{kt⁄ke ykr ºqoÌk r{˜Lk-Mk{k¯k{ yLku r hn-r fiku¯kLkkt ¯keÌkkuLkk kkX {q§ ºe˜e Ákku˜e{kt Ìkifikh ffiko Au. yLfi
Mk{ksLkku ºk f yk ¯keÌkkuLku {k˝e-´{k˝e ˛fu {kxu ¯keÌkLke Lke[u ºe˜e Ákku˜eLkk
y⁄ko k˝ yk fik Au. su Ìku ´Àu˛Lke ˜kufr[ kf§kLkku œfik˜ yk Ìku⁄ke ˜¯Lk´Mkt¯ku
Àkuh k{kt yk Ìkkt r[ kku k˝ kwMÌkf{kt fiku¯fi M⁄kkLku {qıfikt Au.î
yk kAe yk Mkt kkÀLkLke {khe Q˝ kku À˛ko Ìkkt yu{˝u fÃkwt nÌkwt, ì khtÌkw
Ìk{u {wœfiÌ r˛¸-´r˛¸ ifi¬ıÌkf MkkrnÌfiLkku s y«fikMk fheLku yk ˚ku k{kt ´ u~fik
Aku. yk⁄ke ºqr{fk{kt Ìk{khku yrº¯k{ ºe˜e ¯keÌkkuLkw hMkÀ˛oLk fhk kLkku Au. k˝ yk ë˜kufíLkwt MkkrnÌfi Au. ÁknwsLkMk{ksLkwt {kiræf MkkrnÌfi Au. ˜kufLkk k o´Mkt¯ku ¯k kfi Au. yk⁄ke yuf˜e fr Ìkk fh e yu ˜kufLkku {wœfi W u˛ nkuÌkku Lk⁄ke. ˜kufLkkt ¯keÌk Mkk⁄ku Ìkku ƒkä{f yLkwckLk yLku Mkk{krsf r rƒr ƒkLk W khktÌk Lk]Ìfi yLku Mkt¯keÌk Úuzkfiu˜kt nkufi Au. ÌkuLkku W’˜uæ Ìk{u yk rÀ˛k ÌkhV ykfªkkofik Aku Ìku
kt¬ıÌk ë{kÏfi kh˝k e Àqhk ÀuíLkk MktÀºo{kt ffikuo s Au. yk Mkk{krsf MktÀºo{kt ¯keÌk yLku ˜kufMkkrnÌfiLkk yLfi ´fkh, su k fu ˜kufkœfikLkku-˜kuf{nkfk‘fiku ¯kuhu Mk{s k kzÌkk nkufi Au. Ìk{khku yrº¯k{ MkkrnÌfi-Ìk• Ìkkh kLkku yLku ëhMkkM kÀí
fhk kLkku Au. yk{ AÌkkt yk Mkt kkÀLk⁄ke yuf ëLk eLkí r ªkfiLkkt ¯keÌkkuLkwt yÌfitÌk {n• Lkwt W{uh˝ yk k˝u Ìfikt ⁄kkfi Au.î yk kAe ëyk fkhíLkk ytÌku yu{˝u LkkUÊfikt Au yu r ƒkLkku huækyku
ÀkuheLku t[k‘fikt, 캯k kLkÀkMk shk ht¯kÀr˛oÌkk xkze hMkkM kÀ fhk kLke
Æ[Ìkk k˝ ÕkÕe ffiko r Lkk nS ƒw ÌkxM⁄k hne yk ˚ku ku fk{ fh˛u s yu e
©ÿk Mkk⁄ku, yk Mkt kkÀLkLku nwt ”Àfi⁄ke yk fkhwt Awt.î fLkwºkE ÚLke, {. Àu. {nkr „k˜fi, ¯kqshkÌk r „k keX, y{Àk kÀ.
ë˜e˜k {kurhfikí (1983) yLku ëVq˜hktLke ˜kzeí (1983)Lkk ˜kufk ko˝ Mk{khtº yLku ÚLkeMkknuÁkLkk ë˜e˜k {kurhfikíLkk yk fkh⁄ke kkuhMkkfiu˜k {U yh ’˜e knkze ´Àu˛Lkk ºe˜ Mk{ksLkkt yLkuf ¯kk{ku{kt ˚ku kfkfio ykht«fiwt. ˜kuf{t kku yLku kwhkf⁄kkykuLkk yut˛e ºq k(ºku kk)Lku {Èfiku Ìfikhu A ºku kkyu yk ¯kw Ìkr „k Ê rLk{wrˇÌk fhk u˜e. yk Mk{fiu ë¯kwshktLkku yhu˜kuí ˜kuf{nkfk‘fiLkwt k˝ Ê rLk{wˇ˝ [k˜Ìkwt nÌkwt. yk ÁktLkuLke nMÌk´Ìkku Ìkifikh fhÌkkt{kt Ìkku {khk r˛˚kfLkk k˝Mkku Yr kfikLkk uÌkLk{kt Ìkku {khe ykä⁄kf ¬M⁄krÌk ëræMMkk{ktLke fkuze (n˜fwt Lkk˝wt) Lku Qºk ÁkÚhu Àkuzeí su e ⁄kE ¯kE. kwhkf⁄kkyku yLku ˜kuf{t kkuLke nMÌk´ÌkLkwt ˛eªkof ëyh ’˜e knkzLke ykM⁄kkí yk ku˜wt. yk e r fx ykä⁄kf ¬M⁄krÌk{kt ÌkÌfk˜eLk {nk{k k nMkwºkE fikrøkfMkknuÁkLkk fkfiofk§{kt ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{eLke ykä⁄kf Mknkfi k˝ yk u˜e.
* * *
ëyh ’˜e knkzLke ykM⁄kkí (1984) ´rMkÿ ⁄kfik kAe ¯kqshkÌk r „k keX{kt ÚLkeMkknuÁkLku y ˜kufLk y⁄kuo yk k k ¯kfiku. r hk{ nÌkku. MkknuÁk y«fikMkætz{kt yuf˜k nÌkk. {Lku ÚuÌkkt s yu{Lkk {wæ kh ykLktÀ Qºhkfiku. kkMku ÁkuMkkz‚ku. {Lku yf⁄fi ykLktÀ ⁄kfiku. {U ëyh ’˜e knkzLke ykM⁄kkí kwMÌkfLke ´Ìk yk ke. k]c Vuh Ìkkt s ytÀhLkwt r •k kkhæe ˜eƒwt. r hk{Lke [k yk e. [k
keƒk kAe yu{˝u {Lku fÃkwt, 캯k kLkÀkMk, ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi {kxu Ìk{Lku ykx˜ku Ákƒku S tÌk hMk Au Ìkku yk r ªkfi{kt yu{.rV˜. fu{ Lk⁄ke fhÌkk ?î {U
MkiÿktrÌkf rLkfi{Lke {w~fu˜e s˝k Ìkkt fÃkwt, ì{khku yu{.yu.Lkku r ªkfi {wœfi ÆnÀe yLku ¯kki˝ MktMf]Ìk Au.î yu{˝u {k¯ko ÁkÌkk‘fiku, ìyk ¯kqshkÌk r „k keX Au. yn™
Àhuf ˚ku kLkk økkLk {kxu ÀMku rÀ˛kyku æw’˜e nkufi Au. yn™ r ˛uªk ´rÌkºk
ƒhk Ìkk r „k⁄keoLku yLkw{rÌk⁄ke ¯kqshkÌk r „ keX{kt [k˜Ìkk fkuE k˝ r ªkfi{kt yu{.rV˜., keyu[.ze. fh kLke Aqx Au. nwt fw˜Lkkfif hk{˜k˜ kheæ kkMku Ìk{khk {kxu yu{.rV˜.Lkk y«fikMkLke yLkw{rÌkLkku ´MÌkk {qfwt Awt.î
ÌkhÌk kw¤fi yLku {nkÀkLk ! yu{˝u xur˜VkuLk ÚuzeLku fw˜LkkfifLku {khk hMkLkku r ªkfi yLku {khku krh[fi yk fiku. yu{˝u VkuLk kh r ªkfi ÁkÀ˜ kLke Aqx yk ke. yk¯kk{e rÀ Mkku{kt YÁkY {w˜kfkÌk kAe {Lku yu{.rV˜.{kt ´ u˛ {Èfiku. ifi¬ıÌkf r˜ræÌk r˛¸-´r˛¸ MkkrnÌfi º˝eLku yk u˜k {khk {kxu {kiræf ˜kufMkkrnÌfiLkkt ´fkh-M Y k-rMkÿktÌk Mk{s kLke-º˝ kLke ÁkeS Lk e rÀ˛k æq˜e. yk{ {Lku fLkwºkE ÚLkeMkknuÁk kkMku ˜kufMkkrnÌfi º˝ kLkwt ¯kkih ´k Ìk ⁄kfiwt. (2002{kt y{Àk kÀLku yk kMk ÁkLkk‘fiku Ìfikhu {khe ÁkeS økkLkr „k keX nMkwºkE fikrøkfMkknuÁkLkwt h nÌkwt. ÌkuLke r ¯kÌku kÌk ˛ÁÀMk]r¸, ÚLfiwykhe:2021, ytf:1, Mk§t¯k ytf : 446{kt fhe Au. yk⁄ke yn™ kwLkhk ÌkoLk xk§wt Awt.)
yk kAe W•kh ¯kwshkÌkLke ºe˜ ykrÀ kMke ˜kufr „k-fik kk yLku y{Àk kÀ, ¯kqshkÌk r „k keX{kt ˜kufMkkrnÌfiM Y k-rMkÿktÌk økkLkfik kk Mkk⁄ku Mkk⁄ku ˛Y ⁄kE nÌke. ¯kqshkÌk r „k keX W khktÌk ⁄k˜Ìkus xufhk kh yk u˜e kuªkk MkkuMkkfixeLkk fLkwºkEMkknuÁkLkk hu {khk r[•k{kt ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLkkt ´fkhM Y k-rMkÿktÌkku kkfkt ⁄kÌkkt nÌkkt.
ÚLkeMkknuÁkLkk hLkku {khk ´⁄k{ ´ u˛Lkku ´Mkt¯k W’˜uæLkefi Au : yuf rÀ Mk ˜kufMkkrnÌfiLkku ÌkkMk kqhku fhe MkknuÁk yu{Lkk yk kMku {Lku ˜E ¯kfik. Àh ksu yu{˝u Àkuhu˜ku {kuh ˛kuºÌkku nÌkku. {Lku ˜k¯fiwt fu ©ef]ª˝Lku {kuhLkkt k™Akt r´fi Au Ìku⁄ke {w¯kx Y ku {MÌkf W kh ƒkh˝ ffikO Au. k˝ fLkwºkELku Ìkku kqhku {kuh nk˜ku Au.
178 ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke
yk⁄ke Ìkku y«fikMkætzLkk f]ª˝ kx˜ kh M nMÌku Àkuhu˜k Áku {kuh Àe kuAu.
´ u˛e Áknkh n™[fk kh ÁkuXk. yu{Lkkt Mknƒ{o[krh˝e {ƒwÁknuLk kk˝e yLku yuf kk k{kt yLkksLkk Àk˝k ˜E yk‘fikt. kk˝e keLku fLkwºkEyu kk k Mkk{u ƒheLku {Lku fÃkwt, 캯k kLkÀkMk, Mkk{uLkk ykt¯k˝u Àk˝k Lkkæ. Àk˝k LkkæÌkkt s {khk yk˘fio Â[u ykt¯k˝kLkk ˜Ìkk{tz k{kt Mkk[ku {kuh xnwıfiku yLku kktæku VVzk Ìkku Lke[u yk e Àk˝k [˝ k ˜k¯fiku.
{khk {kLkMk{kt æuzÁk˙ÒkLkku ykrÀ kMke Mk{ks yLku yh¤fi´Àu˛ ykr ºko kkBfik. yn™ {khk Lk´Àu˛ yLku {khk uh yk‘fikLke yLkwºqrÌk ⁄kE yk e. yn™ su{ su{ yk Ìkku ¯kfiku Ìku{ Ìku{ yk yLkwºqrÌk ƒw Lku ƒw Ák§ kLk ÁkLkÌke ¯kE.
fLkwºkE ÚLkeMkknuÁk yLku {ƒwÁknuLkLkwt h …rªkLkku yk©{. W•kh ¯kwshkÌkLkk ¯k˙k{e˝ r MÌkkhLkk œfikÌk ˜kufMkkrnÌfir À y{]Ìk kxu˜ yLku yLfi r „k⁄keoykuyu k˝ yu{Lkk h{kt MkeLku keyu[.ze. ´k Ìk fhu˜e. r „k⁄keoyku {kxu MkknuÁk yLku {ƒwÁknuLkLke yktæku{kt kÌMk’fi hMkÌkwt. MkknuÁkLkk y«fikMkætz{kt⁄ke Ve ºhe Lk ˛fÌkku r „k⁄keo kÀ e ´k Ìk ffiko r Lkk ¯kfiku Lk⁄ke yLku {ƒwÁknuLkLkk uh hneLku º˝Ìkku r „k⁄keo ºqœfiku º˝ k ¯kfiku Lk⁄ke. yk Mk{fiu {Lku ©ef]ª˝ yLku MkwÀk{k MkktÀe krLk yk©{{kt Mkk⁄ku MkeLku
º¤fik n˛u Ìku ´Mkt¯k Mkk[ku ˜k¯k k {ktz‚ku nÌkku.
¯kqshkÌk r „k keXLkk y«fikMkætz{kt yLku ækMk Ìkku yu{˝u ë u˝wí, kuªkk MkkuMkkfixeLkk n™[fu Õw˜k Ìkkt Ìk⁄kk {kuh Mkk⁄ku ¯ku˜ fhk Ìkkt fhk Ìkkt ( u˝w yu{Lkk hLkwt Lkk{ ñ fLkwºkE-fLkifik˜k˜Lku ktMk§e yLku {kuh nk˜kt nkufi !) {u k˝e, sfi{˜ kh{kh, nrh ’˜º ºkfik˝e su k ¯kwshkÌk-ºkhÌkLkk ˜kufMkkrnÌfir ÀkuLkk Ìkku æhk k˝ khÀu˛Lkk ˜kufr „kr ÀkuLkk ¯k˙t⁄kkuñVkuf˜kuh yÏLz Vkuf˜kRV : rh[kzo yu{. zkÏMkoLk, ƒ Mxze ykÏV Vkuf˜kuh : yu˜Lk ztrzMk, {kurxV RLzuıMk : ¬Mx⁄k ⁄kkÏB kMkLk, xu˜-xkR k : ⁄kkÏB MkLk-ykLkuo, MxkLzzo rz˚kLkhe ykÏV Vkuf˜kuh : {krhfik ˜e[, MkkfiLMk ykÏV Vkuf˜kuh : yu. yuMk. ¢u k{kt⁄ke ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLke r ºk Lkk, ˜˚k˝ku, ´fkhku, M Y kku-rMkÿktÌkku kr˘{Lkk ˜kufr „kr ÀkuLkk ·r¸fku˝⁄ke {Lku Mk{Ú u˜kt. yu{˝u ˜kufMkkrnÌfiLkk M⁄kkLku ë˜kuf k T{fií ˛ÁÀ ´fikusu˜ku. yk Lkk{u M Y k-rMkÿktÌk-¯k˙t⁄k ˜æu˜ku. yu{˝u ë˜kuf k T{fií ¯k˙t⁄kLke ykhtºLke ºqr{fkñ Au’˜u Au’˜u k]c (7) kh LkkUƒu Au, ì5: ë˜kufMkkrnÌfií{ktLkwt ëMkkrnÌfií Lkk{ s
AuÌkhf˝wt Au. yux˜u ë˜kuf k T{fií Lkk{ hkœfiwt. yk s˝Mk MktMf]rÌkLke Au, Mk{ksLke
Au, fu § Lku Mk o⁄kk MkkrnÌfiLkkt ˜˚k˝ k§e Lk⁄ke. yux˜u yuLku MkkrnÌfiLku ƒkuh˝u Úuæ kLkwt, MkkrnÌfiLku fkh˝u kkUæ kLkwt yLku MkkrnÌfiLkk Ákkh˝u ( k˝ Áknkh !)
M⁄kk k kLkwt nwt kMktÀ fhÌkku Lk⁄ke. yuLku yuLkwt yk¯k M⁄kkLk Au. yk¯k {q’fi Au. yk¯k ¯kkih Au. yk ër „kí Au, ˜kufr „k Au.î
Ìkuyku ´fh˝:1{kt ˜kuf k T{fi r ºk Lkk yLku M Y k¯kÌk r ºk¯kefh˝
M k¸ fhe, ˜˚k˝kuLku ÊfikLk{kt hkæe ˜kuf k T{fiLke yku§æ yk heÌku yk ku Au : ëëÌk§ kÀe ºkªkk{kt Ìk§ kÀk MktMfkh {qÌko fhÌke, yøkkÌk fÌk]oÌ k§e, kuZe-ÀhkuZe {wæ kht khk⁄ke QÌkhe yk u˜e, MksofLke MkºkLk ‘fi¬ıÌk{•kkLkkt ˜˚k˝ku r LkkLke, ˜kufMk{ksLke {w¯ƒ rLk‘fikosÌkk-LkiMkä¯kfÌkk k§e, ¯keÌk nkufi Ìkku ıfikhuf xuf-Xuf-Lk]Ìfi-h{ÌkLku Mkk⁄ku ˜k Ìke, Mknusu fikÀ hne Úfi Ìku k ˛ÁÀ´fiku¯kkuLke h[Lkk fu ˛ÁÀ˜k k§e, W kÀu˛ ]r•kLkk yºk k§e, su Ìku Mk{ksLkk ´k˝ƒÁkfkh k§e, rLkÀOº, Mkh§ Lku ºk MkwtÀh, {kuxkºk¯ku Mkt kuä{yku{kt nuÌke, {kuxuºk¯ku rLkh˜tf]Ìk AÌkkt Úu nkufi Ìkku ˜kuff’ kLkkLku s MkqÕu yu k y˜tfkhku⁄ke yku kÌke, su h[Lkk{kt ˜kufMk{qnLku xkz k- ƒkh kLke yLkwfq§Ìkk fu Aqx nkufi Au Lku yu⁄ke suLkkt kkXktÌkhku yLkuf fu y¯k¤fi nkufi Ìk e y⁄k k (y k kÀ Y ku fnu Ìk{t kkrÀ sqs s⁄⁄kkLku ÁkkÀ fhÌkkt) suLkku yuf rLkr˘Ìk yVh kkX Lk s nkufi Ìku e, ˛ÁÀLkk fu ºk -r [kh-˜k¯k˝eLkk ´ºwÌ {k k⁄ke ÊfikLk æU[u Ìku e Lkrn Ák’fu su{kt W kh⁄ke ˜ÀkÌkwt fkuE s ´ºwÌ ñfkuE Àuækzku Lk nkufi ñ nkufi Complete absence of all officialdom, all influence exerciesd from above – Ìku e Mkq˚{ yt¯kÌk Mkt uÀLkku fu r [kh-{t⁄kLk-ykÌ{rLkhe˚k˝- khe˚k˝- k]⁄k¨h˝ ñ yk Ákƒwt Lk nkufi Lku ÌkhÌk khækE Úfi Ìku e uhe ˜k¯k˝eyku nkufi Ìku e, yktxe qtxe r LkkLke, yÌfitÌk Mkh§ h[Lkk k§e, {q§{kt r˜ræÌk fu r˜r kÁkÿ Lkrn k˝ {wækht khk¯kÌk f⁄fi fu ¯kufi khMkkY ku Mkkt kzu˜e ˛ÁÀr „k Ìku ˜kuf k T{fi.íí (ë˜kuf k T{fií, fLkwºkE ÚLke, k].6).
˜kufMkkrnÌfi-˜kufr „k º˝Ìkk r „k⁄keo yLku º˝k Ìkk yÊfik kf {kxu yu{Lkwt ë˜kuf k T{fií kwMÌkf ˜kuføkkLk-˜kufr „kLke ¯keÌkk Mk{kLk Au. yuLkk yÊfifiLk r Lkk ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfi º˝e-º˝k e Lk ˛fkfi. yu{Lkk hLkwt ¯k˙t⁄kk˜fi yÌfitÌk Mk{]ÿ nÌkwt. ¯kqshkÌk r „k keX{kt⁄ke su kwMÌkfku ´k Ìk Lk ⁄kkfi yu yn™⁄ke {§u. S LkLkk Lk {k À˛f{kt fLkwºkEyu yk ¯k˙t⁄kk˜fi k k Àh, rLkhtsLk hkflfi¯kwhwLkk ykLktÀyk©{Lku ºuxM Y ku yk fiwt Au.
1966 ⁄ke 1985Lkk Mk{fiætz{kt ¯kqshkÌk r „k keX{kt ¯kwshkÌke
r ªkfiLkk r ºk¯kefi yÊfi˚k nÌkk Ìfikhu ¯kwshkÌk{kt WÂ[ y«fikMk y⁄kuo ˜kufMkkrnÌfi
r ªkfi Ìkhefu Àkæ˜ ffiwO nÌkwt yLku ë˜kufíLkk yk MkkrnÌfiLku ¯kkih ´k Ìk ⁄kfiwt nÌkwt. yk kAe ¯kwshkÌkLkk yLkuf r „k⁄keoykuLkwt ˜˚fi ˚ku kfkfio ykƒkrhÌk ˜kufMkkrnÌfi
ÌkhV ¯kfiwt nÌkwt yLku ÚLkeMkknuÁkLke rLk©k{kt yu{.rV˜. yLku keyu[.ze.Lke
kÀ e ´k Ìk fhe nÌke.
{nk{k¯keo hr -ºk˝ Mkt´ÀkfiLkk {ntÌk À˜ kÌkhk{ krZfikh yLku MkÌfik krZfikh, ºsLkMkkrnÌfiLkk ´køk kwhwªk Lkk⁄kk˜k˜ ¯kkurn˜, œfikÌk ˜kufMkkrnÌfir À y{]Ìk kxu˜, œfikÌk ¯kÕ˜fkh hksu˛ ‘fikMk ër{MfeLkí ¯kuhuyu ÚLkeMkknuÁkLkk r „k⁄keo nku kLkwt ¯kkih ´k Ìk fhu˜wt.
{khk yu{.rV˜.Lkk y«fikMk Mk{fiu {Lku ¯k{Ìkk fkuE r ªkfi kh ˚ku kfkfio fhe kkX Mkt kkrÀÌk fh kLkwt Mkq[ u˜wt. {U ëyhu˜kí kh y«fikMk fh kLktw Lk¨e fhu˜wt. zwt¯khe ºe˜ku rÀ k§eLkk k o-´Mkt¯ku Áku ´fkhLkk yhu˜k ¯kkfi Au. Àur fik k§kLkk yhu˜k yLku {Lkæe k§kLkk yhu˜k. Àur fik k§kLkk yhu˜kLkku
MktÁktƒ ´k[eLk fk§Lkkt [rh kku Mkk⁄ku nkufi Au yLku ÌkuLkwt M Y k kwhkf⁄kk, ˜kufkœfikLk fu ˜kuf{nkfk‘fiLku {§Ìkwt yk Au. {Lkæe k§kLkk yhu˜kLkku MktÁktƒ yirÌknkrMkf
fk§Lkkt [rh kku Mkk⁄ku nkufi Au. {U yu{.rV˜.Lkk y«fikMk {kxu Mkt kkrÀÌk yhu˜kLkwt
Lkk{fh˝ kr˘{{kt⁄ke yk u˜kt yLku ¯kwshkÌke ˜kufMkkrnÌfi˚ku ku ¬M⁄kh ⁄kfiu˜kt Lkk{fh˝ kwhkf⁄kk fu ˜kufkœfikLk Lk fhÌkkt ºe˜ Mk{ks{kt ´[r˜Ìk Lkk{ ëÀur fik k§kLkk yhu˜k : Lk ˜kæ Àu eyku yLku fh{ehkuí hkæu˜wt. Ìfikh kAe Mkt kkrÀÌk ë¯kwshktLkku yhu˜kuí yLku yLfi Mkt kkÀLkkuLkkt Lkk{fh˝ ºe˜ Mk{ks{kt yLku yu{Lkk ·r¸fku˝⁄ke s fhu˜kt. zkÏ. ˛ktrÌkºkE yk[kfio k˝ {khk Lkk{fh˝ yt¯ku MkiÿktrÌkf yLkw{kuÀLk yk kÌkk yu{Lkk kwMÌkf ë¯kwshktLkku yhu˜kuí : yuf Ìkw˜LkkÌ{f Mk{e˚kk (2002)íLkk k]c 31 W kh LkkUƒu Au, ìMkt kkÀfu yk Mk{¯k˙ ¯kkLkLku ´Ú{kt ´[r˜Ìk ë¯kwshktLkku yhu˜kuí Lkk{ yk keLku ºkhu MkqÕ Àuækze Au.î Lkk{fh˝ yLku M Y k yt¯kuLke Mkiÿk¬LÌkf [[ko yu{.rV˜.Lkk ´fkr˛Ìk ⁄kfiu˜k kwMÌkf ëzwt¯khe ºe˜kuLkk Àur fik k§kLkk yhu˜k : Lk ˜kæ Àu eyku yLku fh{ehkuí (1987) k]c 26-34-35 W kh Ìk⁄kk r ¯kÌku [[ko ë{kuÌke[hkLke khÌkkí (2007)Lke ºqr{fkLkk k]c 17 W kh yk ´{k˝u fhe Au, ìºkhÌkefi ˜kuf Ìkku r hkx Au. ´Àu˛u ´Àu˛u ÌkuLkkt yLkkuækt yLkuf M Y k Au. yk M⁄kkrLkf M Y kkuLkkt M⁄kkrLkf Lkk{ Au. y¯k˙Ìkk¢{ yk ke knu˜kt Ìku{Lkk Mkk{krsf MktÀºo{kt Mk{s kt ÚuEyu. §e su Ìku ÚrÌk-Mk{ksLkk ë˜kufí{kt ´[r˜Ìk kht krhÌk y⁄ko ÊfikLk{kt ˜u k ÚuEyu. yLku Ìku{Lkkt Lkkuækt ˜˚k˝ku Ìkkh e M Y kku rLkfiÌk fh kt 180 ykrÀ
ÚuEyu.
{kiræf MkkrnÌfiLkwt M Y k yuf r r˛¸ ºqºk¯k kh MkÌke ÚrÌkMk{ksLkk ë˜kufíLkk Mkk{krsf-ƒkä{f-ykä⁄kf ´fikusLk {kxu M⁄kkrLkf Ákku˜e-ºkªkk{kt
ÁktƒkÌkwt nkufi Au. yk MkkrnÌfi Mkk{krsf MktMfkh yLku ƒkä{f yLkwckLk Mkk⁄ku
Mktf§kfi Au yLku r rƒ-r ƒkLk Mkk⁄ku r¢fik˛e˜ ⁄kE k -´Mkt¯ku ˜kuf{wæu yrº‘fiıÌk ⁄kkfi Au. Mkk{wÀkrfifÌkk, Mknfiku¯k yLku Mknºkr¯kÌkk ÌkuLkkt ykrƒfkrhf ´{wæ ˜˚k˝ku Au. yk MkkrnÌfi ‘fi¬ıÌkS LkLku Mk{ksS Lk{kt ¯kkuX k Mknkfif ⁄kkfi
Au. yk MkkrnÌfi{kt ˜kufLku yrº´uÌk S Lk yLku s¯kÌkLk Ú˝ kLkwt À˛oLk nkufi Au. yk⁄ke ˚ku kfkfio fheLku su-Ìku ÚrÌkLke yk e MkktMf]rÌkf ÁkkÁkÌkku ykÌ{MkkÌkT Lk fh k{kt yk Ìkku ækuxkt y⁄ko xLkkuLke Mktºk Lkk hn Au yLku Mkk[kt ˜˚k˝kuM Y kku-rMkÿktÌkku Ìkkh eLku M⁄kkr kÌk fhe ˛fkÌkkt Lk⁄ke. ÌkuLke [[ko ykhtºu yu{.rV˜.Lkk y«fikMk ÀhBfikLk fLkwºkE ÚLkeMkknuÁk Mkk⁄ku ⁄kÌke. yk {kxu {U ykhtºu ºe˜Mk{ksLku Mk{s k ˚ku kfkfio ykƒkrhÌk 156 k]cLke ºqr{fk Ìkifikh fhe nÌke. khtÌkw ykä⁄kf {w~fu˜eykuLku ˜eƒu ëzwt¯khe ºe˜kuLkk Àur fik k§kLkk yhu˜k : Lk ˜kæ Àu eyku yLku fh{ehkuíLkk {q§ ºe˜e kkX yLk y«fikMk Mkk⁄ku 1987{kt
´¯kx ⁄kE ˛fe LknkuÌke. su ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{eLke ykä⁄kf Mknkfi⁄ke ëzwt¯khe ºe˜ ykrÀ kMkeykuíLkk Lkk{u nMkw fikrøkfLkk Mk{fi{kt 1992{kt ´¯kx ⁄kE ˛fe nÌke.
ºe˜ MktMf]rÌk-Mk{ksLku ykÌ{MkkÌkT fh k yLku ÌkuLkk {kiræf ˜kufMkkrnÌfiLku
´k Ìk fh k {khe ë˜kuffik kkí Auf 1980⁄ke ykhtºkE nÌke yLku nS k˝ [k˜w
Au. yk Mk{fiætz{kt yuLkk yt¯k˙uS-ÆnÀe yLkw kÀ yLku ºkhÌkefi ºkªkkyku{kt Ákt¯kk§e, hksM⁄kkLke, Lku kk§e ¯kuhuLkk yLkw kÀ Mkk⁄ku {khkt 50 kwMÌkfku ´rMkÿ ⁄kfikt Au. yLku {U fhu˜k yLku swÀk swÀk r ÓkLkkuyu {khk Ókhk Mkt kkrÀÌk {kiræf ºe˜e ˜kufMkt kÀk kh fhu˜k y«fikMkLkkt ykX kwMÌkfku ´fkr˛Ìk ⁄kfikt Au. ºe˜
MktMf]rÌk-Mk{ksLku {q§ºqÌk heÌku kk{e ÌkuLkk ˜kufMkkrnÌfi{kt kht kh kMkkh ⁄kE, yLku Áknw©wÌk yLku œfikÌk ˜kufr „kr À nMkwºkE fikrøkf Mkk⁄ku ¯knLk [[koyku ffiko kAe {U 2022{kt ë˜kufMkt{Ìk ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜí hÂfiwt Au. ÌkuLkk ykhtºLkkt ëÁkesí fLkwºkE ÚLkeMkknuÁkLkk MkktrLkÊfi{kt {U fhu˜k yu{.rV˜.Lkku y«fikMk Au. yu{Lkk yLku nMkwºkELkk {k¯koÀ˛oLk{kt {Lku ˜kufMkkrnÌfiLkkt ´fkh-M Y k-rMkÿktÌk Mk{s kLke fiku¯fi Mkk[e rÀ˛k {§e Au. ¯kqshkÌk r „k keX {khk {kxu yk Mk{fiu økkLk-r „k keX nÌke. Ákku˜eLku r˜r kÁkÿ fE heÌku fh e ÌkuLkwt økkLk {Lku œfikÌk ºkªkk˛kÜe zkÏ. ˛k¬LÌkºkE
yk[kfiuo yk ku˜wt. {khku yu{.rV˜.Lkku y«fikMk 1984{kt kqhku ⁄kfiku yLku fLkwºkE 1985{kt ¯kqshkÌk r „k keX{kt⁄ke Mku krLk ]•k ⁄kfik.
yk kAe {U ¯kqshkÌk r „k keX{kt ykrÀ kMke yLku ykrÀ{kLk (´k¯kirÌknkrMkf {kLk )Lkku yLkwÁktƒ-MktÁktƒ Ìk kkMk k ºkhÌkLkk œfikÌk kwhk MÌkwr À h{˝˜k˜ Lkk. {nuÌkkMkknuÁkLkk {k¯koÀ˛oLk{kt keyu[.ze.Lkku y«fikMk ykht«fiku. ¯kqshkÌk r „k keX{kt yLku yk kAe yu{Lkk yk kMku fu˛hfuheLkku M kÀ [ækzÌkkt {nuÌkkMkknuÁku kwhk MÌkw˛kÜLkwt kÿrÌkMkhLkwt økkLk yk ku˜wt. {khk yk y«fikMk ÀhBfikLk ´k¯kirÌknkrMkf fk§Lke 110 {kLk MkknÌkku, 1500 kkªkk˝ykuÚhku, 16 kkªkk˝Mk{krƒyku yLku 5 r[ k¯kwVkyku ˛kuÊfikt. rMk•kuh nÚh ªko kq oLkk {kLk S Lk yLku ´k[eLk MktMf]rÌkyku khLkwt Mkt˛kuƒLk ëæuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLke ´k¯kirÌknkrMkf MktMf]rÌkykuí (1992) ˛eªkofu ¯k˙t⁄kY k kkBfiwt Au. Mku krLk ]•k ⁄kfik kAe k˝ ªko fLkwºkE ÚLke s knh˜k˜ Lknuhw [ÏhLkk {kLkÀrLkfik{f Ìkhefu fkfiohÌk ⁄kfik nÌkk. yu{Lkk y«fikMk yLku økkLk ⁄kfe yk Mk{fiu ë˜kuf k T{fií kwMÌkf ´¯kx ⁄kfiwt nÌkwt. su⁄ke Ìku Mk{fiu Mkkihk. fiwrLk.Lkk fw˜ krÌk rMkÌkkt˛w fi˛˘Lˇ yLku ¯kwshkÌke r ºk¯kLkk yÊfi˚k Ák§ tÌk ÚLkeLkk fk§fkfio{kt MkkihkªxŸ fiwrLk äMkxe, hksfkux{kt ˜kufMkkrnÌfiLku r ˛uªk Ák§ {Èfiwt nÌkwt yLku Ìku M Ìkt k r ªkfi Ìkhefu M⁄kkLk kkBfiwt nÌkwt.
Ìkk. 20{e yur´˜, 2019Lkk hkus ¯kwsohe xŸkfiÁk˜ VkWLzu˛Lk, ytÁkkSLkk yÊfi˚k r˛ ˛tfh Úu˛eLkk ¯kk{ nzkÀ (Ìkk˜wfku : ÀktÌkk) {wfk{u zkÏ. nMkwºkE fikrøkfLkk yÊfi˚kM⁄kkLku fLkwºkE ÚLkeMkknuÁk ⁄kfe ër˛ {T yÏ kÏzoí r ºqrªkÌk ⁄kfiku nÌkku Ìfikhu yk Mk{khtº{kt Mk o©e zkÏ. rLkhtsLk hkflfi¯kwhw, zkÏ. À˜ kÌk krZfikh, eh[tÀ kt[k˜, zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜, zkÏ. kh{ kkXf, fLkwºkE yk[kfio ¯kuhu Mkt˛kuƒfku-MkkrnÌfifkhku Mknºk¯ke ⁄kfik nÌkk.
Mk{khkun Mkt kq˝o ⁄kfik kAe yu{Lkk krh khñMknƒ{o[krh˝e {ƒwÁknuLk, kw k Mkwƒkt˛w, kw k ƒq f’ kLkkÁknuLk, kw ke LkfiLkkÁknuLk, s{kE yLku œfikÌk fr hksuLˇ ˛wı˜ ¯kuhu Mkk⁄ku y{u ytÁkkS ëytÁkk{kÌkkíLkkt À˛oLku ¯kfikt nÌkkt. ë{kíLkkt À˛oLk Mk{fiu Mkk˚kkÌfkhLke ykÊfik¬Ì{f yLkwºqrÌk Mkk⁄k fLkwºkE ÚLkeMkknuÁk ëºk Mk{krƒí{kt yk e ¯kfik nÌkk. yu{Lkk yk rÀ‘fi M Y kLkkt ë{kLkMkí{kt À˛oLk fheLku, y{h˜kufLkk yk fik keLku tÀeLku r h{wt Awt.
krhr˛¸-1
Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu {Lku r fMk k{k
Mknkfif {nkLkwºk kuLkk k kku
{khk kwhku¯kk{e Mk o©e nrh ’˜º ºkfik˝e, nMkw fikrøkf, fLkwºkE ÚLke, h{˝˜k˜ Lkk. {nuÌkk, ˛ktrÌkºkE yk[kfio, r sfi˛e˜[LˇMkqrh {nkhks, {fhtÀ À u, r˛heªk kt[k˜, sfikLktÀ Úu˛e, s˛ tÌk ˛uæze k§k, fw{kh kk§ ÀuMkkE, h eh [kiƒhe, ˜kº˛tfh Xkfh, ºku§kºkE kxu˜, {nkÔuÌkkÀu e (Ákt¯kk§), {nuLˇ ºkLkk Ìk (hksM⁄kkLk), MktÌk rLkh¯kw˝u ({Êfi´Àu˛), s¯kÀe˛ ¯kkuzÁkku˜u ({nkhkªxŸ), su.ze.¬M{⁄k (fuBÁk˙es fiwrLk äMkxe, fiw.fu.) ¯kuhu r ÓkLkku; yLku Mkn¯kk{e Mk o©e Ák§ tÌk ÚLke, Lkk⁄kk˜k˜ ¯kkurn˜, rLkhtsLk hkflfi¯kwhw, ¯k˝u˛ Àu e, nhuLˇ ºË, hkurnÌk r{Üe (ykh. r[Ìkkh), {Lkkus hk ˜, h{˝ MkkuLke, À˜ kÌk krZfikh, Qs{ºkE kxu˜, y{]Ìk kxu˜, eh[tÀ kt[k˜ ¯kuhu r ÓkLk MLkunesLkku; Ìk⁄kk yLkw¯kk{e ´u{S kxu˜, Àe kf kxu˜, À˛h⁄k kxu˜, Lke˜k ˛kn, {]Àw˜k kkhef yLku yLfi y«fikMkesLkkuLku Mkt kkrÀÌk ºe˜e ˜kufMkkrnÌfiLkk y«fikMkLkk ykLktÀLke Ak˜fku k¯ke Au. fiku¯fi M⁄kkLku ˜æeLku yk ykLktÀ nUÂfiku Au. yk ykLktÀ {khwt Ák§ ÁkLfiwt Au yLku {Lku ºe˜e {kiræf kht khkLkwt Mkt kkÀLk-Mkt˛kuƒLk fh k ƒw Lku ƒw W~fuheLku ´ufikuo Au. MktM⁄kkykuLkwt fiku¯kÀkLk
{khe ˛i˚kr˝f Mku kLke MktM⁄kk ˛uX fu.xe. nkEMfq˜, æuzÁk˙Òk; {khe {kÌk]MktM⁄kk ¯kqshkÌk r „k keX, y{Àk kÀ; MkkrnÌfi yfkÀ{e, rÀ’ne; R¬LÀhk ¯kktƒe hkªxŸefi f˜kfuLˇ, rÀ’ne; ºkhÌkefi ºkªkk MktM⁄kkLk, {iMkqh; ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯kh; ºkªkk Mkt˛kuƒLk-´fk˛Lk fuLˇ, zkuÀhk; LkfiLk MkqfikoLktÀ ˜kuf´rÌkckLk (yÊfi˚k : MkqfiofkLÌk ktz‚k, yÌfikhu M .) {wtÁkE; r˛ ˛tfh [qLke˜k˜ Úu˛e [ÏrhxuÁk˜ xŸMx (yÊfi˚k : r˛ ˛tfh Úu˛e), {wtÁkE; ¯kwsohe xŸkfiÁk˜ VkWLzu˛Lk, ytÁkkS yLku yLfi MktM⁄kkyku yk ºe˜ ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLku ´fkr˛Ìk fh k{kt yLku krhMkt kÀku fikus k{kt Mknºk¯ke ⁄kE Au.
{krnÌkeÀkÌkk
nwt yk MktM⁄kkykuLkku Mknfiku¯k, yk knu˜kt W’˜uræÌk r ÓkLkkuLkk y«fikMk
⁄kfe, {Lku ´k Ìk kwMÌkfkuLkk y«fikMk⁄ke Ìk⁄kk ºe˜ Mk{ks yLku {khk {krnÌkeÀkÌkk
Lkk⁄kkºkE ¯k{kh, Lk SºkE æktx, ÚºkE ¯k{kh, ¯kwshkºkE ¯k{kh, Àu kºkE æktx, nh{ktÁknuLk æktx, nkÏf§eÁknuLk ¯k{kh ¯kuhuLkk MkÌkÌk Mkn kMk
Â[u MkÀk r fMkÌkku hÃkku Awt yLku nS r fMke hÃkku Awt. yk ÁkƒktLkk Mkt kfo yLku
MLkun ⁄kfe {khwt Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf ÌkhefuLkwt ‘fi¬ıÌkÌ zkfiwt Au. S LkLkk 8{k
Àkfifk{kt yk Mk ¯kw˝esLkkuLku M{hÌkkt ykºkh Mkk⁄k ykLktÀ yLkwº Awt. 2017 kAeLkk ªko{kt ¯kku k{kt MkkrnÌfi yfkÀ{e, rÀ’neLkk yuf
krhMkt kÀ{kt nwt yLku Ák§ tÌkºkE Mknºk¯ke ⁄kfik nÌkk. yk Mk{fiu nkux˜{kt Mkk⁄ku yuf s Y{{kt hkufkfik nÌkk. hkr k ÀhBfikLk Ìkuyku Mkk⁄ku {khkt Mkt kkÀLkkuLke
Q˝ kku yLku r ˛uªkÌkkyku r ªku r{ kºk ⁄kfiu˜e [[ko kAe 2018⁄ke {khkt f⁄kk{q˜f 21 ˜kufkœfikLkku, 4 ˜kuf{nkfk‘fiku, 4 ¯keÌkf⁄kk-f⁄kk¯keÌkkuLku ƒw y«fikMk Mk{uÌk ˛kÜefi heÌku Mkt kkrÀÌk fh kLke yLku ºe˜ ykrÀ kMke Mk{ksS LkLkk MktÀºo{kt ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ h[ kLke {khe {kLkMkfik kk kwLk: ˛Y ⁄kE nÌke. yk fikusLkk M efkh kk{e yu Mk{fiu ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{eLkk {nk{k k, zkÏ. ysfiÆMkn [kink˝, Æn{Ìk ºk˜kurzfik yLku yÊfi˚k ©e r ª˝w ktz‚k nÌkk. yÌfikhu yÊfi˚k ºk¯fiku˛ flnk yLku {nk{k k, sfiuLˇÆMkn ÚÀ Lkk fkfiofk§{kt {khe yk {kLkMkfik kk yk¯k§ ƒe Au. {Lku yk fik kk ⁄kfe ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkkt Lk kt M Y kku, rMkÿktÌkku yLku Lkkuæwt S LkÀ˛oLk ´k Ìk ⁄kfikt Au yu{Lke Ìkk¬• f [[ko yk ¯k˙t⁄kku{kt fhe Au. n u⁄ke 1983⁄ke ´fkr˛Ìk ⁄kfiu˜k {khk ¯k˙t⁄kkuLkk MktÀºo{kt 2018 ⁄ke 2024 Mkwƒe ´¯kx ⁄kfiu˜k ¯k˙t⁄kkuLkwt yLkw˛e˜Lk fh k Mkq[ Awt.
LkM h (2004)Lkk Mkt kkÀf zkÏ. Ák§ tÌk ÚLke LkkUƒu Au, ì´rÌkÁkÿ Mkt˛kuƒf º¯k kLkÀkMkLkk fk{ su yLku sux˜wt fk{ yLfi ´ktÌk{kt fkuEyu ffiwO n˛u fu fu{ yu yt¯ku {Lku ˛tfk Au.î ( k]c-10). kAe yk ˜uæLkk ytÌku fnu Au, 캯k kLkÀkMk kxu˜u yu ´Ú Mkk⁄ku fu e rLkfxÌkk fu§ e yLku fux˜e Mkns heÌku yu ´ÚLke Mkk⁄ku ykuÌk´kuÌk ⁄kE ¯kfiu˜k yuLkku krh[fi yu{Lke Mkk⁄kuLkk kÌkko˜k k⁄ke {Èfiku. yu{˝u fhu˜wt ˚ku kfkfio, Àu˛-r Àu˛Lkk r ÓkLkk Mkk⁄kuLkku Mkt kÀ yu{Lku fu kt r fMkk Lkkh krhÁk§ku ÁkLke hÃkkt ÌkuLkku k˝ yn™⁄ke œfik˜ yk Au. r Ó•kkLkku, Lkær˛æ Ú˝fkheLkku fkuE {kuºku {k⁄ku hkœfik ¯kh yuf r˛˚kf økkLkku kkMkLkk, MktrLkck yLku rLkºuo§ r „k´erÌk⁄ke MkkrnÌfi-Mkt˛kuƒLk˚ku ku r¢fik˛e˜ hneLku fu
Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu {Lku r fMk k{k Mknkfif- k kku185
M⁄kkLk-{kLk ´k Ìk fhe ˛fu yuLkwt r Ô Mk{˚k {qf k {kxuLkwt WÀknh˝ Au
º¯k kLkÀkMk. yu heÌku º¯k kLkÀkMk kxu˜ yu ¯kwshkÌkLkwt ºkhÌkLku-r ÔLku ´ÀkLk
Au.î (1 ¯kwshkÌkLke Lk kMke ´Ú, MkkrnÌfi yLku º¯k kLkÀkMk, ˜uæ. LkM h, k]c-26)
{Lku Mkt˛kuƒLk-Mkt kkÀLk˚ku ku Ák§ yk kLkkh {nkLkwºk kuLkk fux˜kf k kku
E.Mk. 1980⁄ke ºe˜ ykrÀ kMke ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfiLkk Mkt kkÀLkMkt˛kuƒLk yLku y«fikMkLkk ykhtºkfiu˜k {khk fkfioLku k kku yLku ˜uæku Ókhk ƒw Lku
ƒw ´uhLkkh, {Lku ˜kufr „k-˜kufMkkrnÌfir ÀT Ìkhefu r frMkÌk ⁄k k{kt Mknkfif ⁄kLkkh yLku {khk fkfioLkwt {q’fiktfLk fhLkkh yk r ªkfiLkk yLkuf r ÓkLkku yLku {nkLkwºk ku Au. yu{Lkk k kku yk kLkku ‘fik k hkflfi, hkªxŸefi yLku yktÌkhhkªxŸefi ˚ku kku Mkwƒe r MÌkfikuo Au. yu{kt ¯kwshkÌkLkk ykÊfik¬Ì{f …rªkÌkw’fi {fhLÀ À u, fwLÀrLkfk fk krzfik, ˜kº˛tfh Xkfh, rMkÌkkt˛w fi˛˘tˇ, fkLkS kxu˜, fi˜kMk ktz‚k, W kuLˇ r k uÀe, h{u˛ ˛kn, {¬’˜fk MkkhkºkE ¯kuhu su k MkkrnÌfifkhkufr yku-Lkkx‚fkhku; nrh ’˜º ºkfik˝e, nMkw fikrøkf, ¯k˝u˛ Àu e, s˛ tÌk ˛uæze k§k, fLkwºkE ÚLke, h{˝˜k˜ Lkk. {nuÌkk, r˛heªk kt[k˜, h{˝ MkkuLke, Lkhu˛ uÀ ¯kuhu su k yktÌkhhkªxŸefi œfikrÌk´k Ìk r ÓkLkku; Lkk⁄kk˜k˜ ¯kkurn˜, {Lkkus hk ˜, rLkhtsLk hkflfi¯kwhw, ˛tfhºkE Ìkz e ¯kuhu su k {khk Mk{fk˜eLkku; ¯kwshkÌkLkk Lke˜k ˛kn, ´u{S kxu˜, nhuLˇ ºË ¯kuhu su k {khk yLkw¯kk{eyku; WÀfi kwh-hksM⁄kkLkLkk {nuLˇ ºkLkk Ìk, yswoLkÆMkn ˛uæk Ìk ( kk˜e), rÀ’neLkk h{kfh ktÌk, kqLkk-{nkhkªxŸLkk s¯kÀe˛ ¯kkuzÁkku˜u, LkhuLˇ V˝Mku ¯kuhu su k Àu˛Lkk swÀkt swÀkt hkflfikuLkk; furBÁk˙s fiwrLk äMkxe(fiw.fu.)Lkk su.ze.¬M{⁄k, {uhe˜ÏLz fkϘus (y{urhfk) Lkk ¯k˙u.ze. yur˜Mk ¯kuhu su k r Àu˛Lkk {nkLkwºk kuyu k kku ˜æeLku {Lku kkUœfiku Au yLku ºe˜ Mk{ksLkk ƒw Lku ƒw kzfkhku Õe˜e ƒw Lku ƒw {kiræf kht khkLkk MkkrnÌfiLku ´k Ìk fh k W~fufikuo Au. hkflfi, hkªxŸefi yLku yktÌkhhkªxŸefi ˚ku kku{kt⁄ke swÀk swÀk {nkLkwºk kuLkk yk u˜k yLkuf k kku{kt⁄ke 137 k kku {khe kkMku Mk[ kfiu˜k Au. ÌkuLkwt Mkt kkÀLk ëMLkune º¯k kLkÀkMkí ˛eªkof Ìk§u Mkw”À nhuLˇ ºËu E.Mk. 2009{kt ffiwO Au (yÌfikhu y´k fi). ÌkuLke ´MÌkk Lkk ( k] iv ⁄ke xviii) ykºkh Mkn yn™ yk ke Au. ´MÌkk Lkk{kt {n• Lkk fux˜kf k kkuLkk yt˛ yk k k{kt yk‘fik Au. yk yt˛ W khktÌk yÌfikhu {kuÁkkR˜ VkuLkLkk s{kLkk{kt k kku ˜æ kLkku [k˜ hÃkku Lk nku k⁄ke Lk{qLkk Ìkhefu 27 kqhk k kku yk k k{kt yk‘fik Au.
1. ëMLkune©e º¯k kLkÀkMk...í (2009) ´MÌkk Lkk ( k]. iv ⁄ke xviii)
W•kh ¯kwshkÌkLkk MkkÁkhfktXk rs’˜kLkk zwt¯khe ºe˜e ykrÀ kMkeykuLkkt
´˝fir ªkfif ¯keÌkkuLkku Mkt¯k˙n ë˜e˜k {kurhfikí ykrÀ kMkeykuLkkt ˜¯Lk¯keÌkku Mkt¯k˙n
ëVq˜hktLke ˜kzeí Mkk⁄ku s ´fkr˛Ìk ⁄kfikt. yu kAe ëyh ’˜e knkzLke ykM⁄kk.í
yk k˝ Mkt¯k˙nLkkt Mkt kkÀLk, r ªkfi MÌkw, hsqykÌk yLku {nuLkÌk ÚuÌkkt ¯kwshkÌkLkk
y«fikMkeykuLku zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk fkfio yt¯ku Mkk[u s ëykM⁄kkí sL{e. Mkki
yu{Lku W{§fkºuh ƒk Ìkk ¯kfik. yLku, ˛uX fu.xe.nkEMfq˜ æuzÁk˙Òk{kt WÂ[Ìkh {kÊfir{f r ºk¯k{kt rnLÀe º˝k Ìkku yuf ykuAkÁkku˜ku k˝ ºkhu f{oX r˛˚kf ƒehu ƒehu ¯kwshkÌk MkkrnÌfi yfkÀ{e, ¯kwshkÌk MkkrnÌfi krhªkÀ, ¯kwshkÌkLkwt MktMfkhƒLk Mk{k Mkk˚khkuLkk ÊfikLkLkwt kk k ÁkLfiku. fkuEyu keX ⁄kkÁkze, fkuEyu xufku ffikuo, fkuEyu kwhMf]Ìk ffikuo, fkuEyu {k¯ko Àuækz‚k Ìkku fkuEyu kkuªfiku ! yuLku Mkkiyu yk fkfikuo, fu{ fu ´⁄k{⁄ke Ìku yks Mkwƒe Ìku yufkt¯ke hÃkku Au. MkkÁkhfktXkLkk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkku s ykhkƒf hÃkku Au. yu rLkªfk{ f{o{kt {kLku Au, yLku kÀ-r kÀ, k˚kk k˚ke, ¯k{k-y˝¯k{k, hk¯k-Óuªk⁄ke kh hÃkku Au. yu˝u fk{ æqÁk ffiwO Au Lku fhu Au, khtÌkw M ºk Ìkku yu æqÁk ykuAkÁkku˜ku Au. yu kÌk[eÌk{kt yuf-Áku kıfiLke xk k˛e kqhu Au. yu ˜æ k{kt yux˜e ˛¬ıÌk k khÌkku hÃkku Au fu Ákku˜ k {kxu yuLku ˛¬ıÌk/Mk{fi ÁktLku æqxu Au. Úufu Mkur{Lkkh/ fo˛kÏ k{kt kqhe ˛¬ıÌk⁄ke ´ [Lk yk ku Au. yu Lk⁄ke Ákku˜Ìkku k˝ yks Ìkku yuLkwt fk{ æqÁk Ákku˜u Au. yn™ yk k k{kt yk u˜k k kku yuLkk kwhk k Au. yuLkk r ˛u Mkki Ákku’fik Au, r ¯kÌku Ákku’fik Au, k k⁄ke Ákku’fik Au.
1.1 zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lku ÌkksuÌkh{kt s ´fkr˛Ìk ⁄kfiu˜k {khk kwMÌkf{kt ëMkkƒwí Ìkhefu Lk kflfik Au xkRx˜{kt s yu ºk ˝e ˜eƒku Au : ëzwt¯khe ºe˜e ëMkkƒwí yLku ëMkt˛kuƒfí : zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜í (Lk uBÁkh 2008). zwt¯khe ºe˜e ëMkkƒwí kkuÌkkLkkt kht khk¯kÌk yk[h˝ Ú§ e hÃkku Au ÌkuLkku W’˜uæ fhe zkÏ. º¯k kLkÀkMku k˝ yk e kht khkyku Ú§ k su ëMkkƒwÌkkí yk[he Au ÌkuLkku W’˜uæ {U {khk yk kwMÌkfLke ´MÌkk Lkk{kt ffikuo Au. keMk ªkoLke r{ kÌkk{kt 1980Lkk Mk{fi{kt {U yu{Lku ¯kwshkÌkLkk ë urhfih yur˜Lkí, fnu˜k. 2008Lkk {khk kwMÌkf{kt ˜œfiwt Au, zkÏ. º¯k kLkÀkMk kkuÌku s n yuf r ˛uªk˝ ÁkLke ¯kfik Au ! ÚLfiwykhe 1, 2009Lkk rÀ Mku kkuÌkkLkk kh yk ˜k k kkuLkku Mkt¯k˙n Mkt kkÀLk y⁄kuo zkÏ. º¯k kLkÀkMku {Lku yk fiku, Ìku{kt ´⁄k{ k k Ìko{kLk Mk{fiLkk
…rªk Mk{k {fhLÀºkE À uLkku nÌkku. yu{˝u 3 VuÁk˙wykhe, 1989Lkk k k{kt ˜œfiwt Au, ë...yk ytÌkhLkku Mkns ykLktÀ Ìk{khk º˝e ƒkuƒLke su{ ne yk
Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu {Lku r fMk k{k Mknkfif- k kku187
Au. kn, ºkE, nS fkuE yÌkeÌk ƒq˝e ƒæk eLku ÁkuXku Au, nS yh¤fi¯kt¯kkLkk
s§Lke fk z fktXu W kkze Ìku ÚÌkhk k˝ VhÌkku hnu Au, nS yk y{]ÌkLke
Mkh k˝eLku Ìku S Lke su{ Ú§ e hÃkku Au. Ìk{khwt Ìk k sYh V§˛u ºkE. yk k˝u ÁkeS ˝e Ákƒe heÌku º˜u yÆf[Lk hÃkk k˝ ykÌk{Lke {qze Ìkku yºhu
ºhe Au. yLku Auf ytƒkhu æq˝u, yºk {kt kzu˜kt Lk kMke Ákktƒ ku Mkk⁄ku su yk k˝ku ´k˝Lkku LkkÌkku Au Ìku ´fk˛ kk⁄kh˛u... yk k˝k …rªk-{wrLkyku rMk kfi yk ku ´k˝Lkku LkkÌkku ÚuzLkkhk ÁkeÚ Lk⁄ke szÌkk. MkÀeykuLkwt ytƒkhwt ÚBfiwt Au Lku n yktƒ§e nw{k˜ækuhe, Ìk{u ˜œfiwt Ìku{ ëfwt khk zkuzkí kh Ìkqxe kze Au. fkuE rVfh Lkn™; k’{erf, ‘fikMk fu kAe nLkw{kLk, ˛ÁkheLkku u˜ku yk ºqr{{kt⁄ke Mkwfk kLkku Lk⁄ke, Lk⁄ke s Lk⁄ke. {khe yk fkuE ºku§e ©ÿk Lk⁄ke k˝ ºkE, üze ykÌ{´ÌkerÌk Au..í {fhLÀºkEyu ˜œfik {wsÁk, ëAuf ytƒkh æq˝u, yºk {kt kzu˜k Lk kMke Ákktƒ Mkk⁄ku ´k˝Lkku LkkÌkku ÚuzLkkhk {k k …rªk-{wrLkyku s Au!
zkÏ. º¯k kLkÀkMk, yk MktÀºuo, Mkk[u s Ìko{kLkLkk …rªk fu {wrLk Au ! y{khe ëMkkƒwí k§e ˜k¯k˝eLku {fhLÀºkE Mk{k Mkkƒfu ykÊfik¬Ì{f krhºkªkk{kt {qfe yu kt[Ìkkt s y{khwt nifiwt ºhkE yk‘fiwt !!
1.2 ykÌ{´ÌkerÌkLke k˝eLkk k kku : {fhLÀ À yn™, {fhLÀºkELkk ykX yLku fwLÀrLkfkÁknuLkLkk [kh yu{ fw˜ 12 k kku Mkt¯k˙rnÌk ⁄kfik Au. Ìk{k{ k kku zkÏ. º¯k kLkÀkMkLke fk{¯keheLku Mk{⁄koLk yk kÌkk ”ÀfiLke ˜k¯k˝e⁄ke ˜ækfiu˜k Au. yu yt¯ku f˛wt ˜æ wt, Ìku fhÌkkt yu k k kkt˛kuLku yMk˜{kt kt[ k s Mkkhk. su{ fu,
ë...yk k˝u Ìkku Õh˝kLke su{ nuÌkk hneyu. yu fktE {kh¯k kqAe, Lkf˛ku [eÌkhe Lkef§Ìkwt Lk⁄ke. ytÀhLkk u¯k⁄ke ne Lkef§u Au. kAe {kh¯ku ÁkeÚt Õh˝kt {§Ìkkt Úfi Au yLku yu Ìke {nkLkÀe ÁkLke Úfi Au. yk k˝wt {t¯k˜ ´M⁄kkLk k˝ yu LkiMkä¯kf Au yLku yuLkk kh yk rLkMk¯koLkku Àu Ìkk ´MkLLk Au ! {kus{kt hnku, fikhu ! nu˜k nu˜k {§eyu Aeyu.í
(Ìkk. 3-2-í89, LktrÀ¯k˙k{)
ë...Ìk{khe ˜k¯k˝e {Lku üzu üzu⁄ke n˜k e Àu Au Lku nuÌkLkk kkÌkk§Õhk nuÌkk fhu Au, ºkE ! ˛wt fÃkwt ? Ìk{khe fÌko‘firLkck Lku LfikuAk he k˝ WÚMk kk⁄khu Au. ƒkhu ˛wt fnwt ? yuf LkqÌkLk MkqfikuoÀfi yk e hÃkku Au yLku ÌkuLke ´⁄k{ xku§eLkk yk k˝u ´ºkÌk ¯kkfifku Aeyu...í (Ìkk. 8-4-í89, LktrÀ¯k˙k{)
ë...Ìk{khwt fkfio yu ‘fi ¬M⁄kÌk yLku kÿrÌkMkh Ìk⁄kk ´k˝ kLk Au fu
{Lk{kt ÌkhÌk Mke Úfi. fÏMkux Ìk⁄kk ˜uæMkk{¯k˙e {nu{kLkkuLku ÁkÌkk Awt...í (Ìkk. 19 {k[o, í90, LktrÀ¯k˙k{)
ë...Ìk{Lku k k ˜æ k{kt {kuzwt ⁄kfiwt. yk{ Ìkku Ìk{khk yk¯k{Lk Mkk{u r ŒLkku yk Ìkkt ¯kfikt Lku Ìk{Lku ykÔkMkLkLkk Áku ˛ÁÀku ˜æ k{kt⁄kefiu nwt Lkk kkMk ⁄kfiku. k˝ Ìk{u, ˜æu˜k ˛ÁÀku fhÌkkt ˝˜œfik Lku ˝Ákku’fik ˛ÁÀku kt[e ˛fku Aku yux˜u rLkºofi Awt...í (Ìkk. 20 {k[o,í89 LktrÀ¯k˙k{)
ë...ëÌkkϧe hk˝eLkwt kÕLkí {§e ¯kfiwt. nÚh nÚh ƒLfi kÀ ! Ìk{u yuf kkfikLkwt fk{ ffiwO Au. yk f⁄kk{kt fiku¯k-MktfuÌkku ÁkhkÁkh s§ kfik Au. fÂAe MkkuhXe f⁄kk{kt yu ˜¯kº¯k ºqtMkkE ¯kfik Au. n ëY kkthkÏ˝eí ⁄kE Úfi Ìkku sw¯k˜ÁktÀe Ú{u... {U ´fk˛f r{ kLku yn™ yk e s k fnu zk‘fiwt nÌkwt... yk e Mkkhe MÌkwLku ´¯kx fh k Ìk k fh kzu Lku kMÌke su kt ´fk˛Lkku Áknkh kz‚kt s fhu Ìku yk k˝e MkktMf]rÌkf ÀrhˇÌkk s Mkq[ Au. k˝ yk kÌkk h˝{kt s ´k˝ kfiw ºh kLkku..í (Ìkk. 27 ykϯkMx, í91, LktrÀ¯k˙k{)
ë... kkuMx fkzo {Èfik kAe kwMÌkf k˝ {Èfiwt. {khk ƒLfi kÀ M efkh˛ku. kkfikLkwt fk{ ⁄kfiwt. Mkw ˝o-f§˛ [Zk Lkkh{kt yk k˝wt Lkk{ Lnkufi Ìkku rVfh Lkn™. Mkk-Ákq-rÌk Lku Mkk-Áke-rÌk yk keyu yMk˜ ƒLk⁄ke Ìkk ºfikuºfiku...í (Ìkk. 24-11-í92, LktrÀ¯k˙k{)
ë...Ìk{u Ìkku Ìk{khe MkkƒLkk{kt s ˜k¯ke hnku. yk¯ku yk¯ku ¯kkuhæ Ú¯ku. {khku MLkun Ìk{u SÌke ˜eƒku Au.î (Ìkk. 15 VuÁk˙w.í94, LktrÀ¯k˙k{)
2. ˜kufMkkrnÌfi´u{e Mk”Àfi-y«fikMke : s˛ tÌkºkE ˛uæze k§k ´ku. s˛ tÌkºkE ˛uæze k§kyu 1984⁄ke 2008 Mkwƒe{kt 17 k kku zkÏ. º¯k kLkÀkMkLku ˜œfik. {kuxkºk¯kLkk k kku{kt zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkkt kwMÌkfkuLkk ´⁄k{-À˛eofi kt[LkLke ´rÌkr¢fik ‘fiıÌk ⁄kE Au. su{ fu, ëÌk{khk kwMÌkf ë˜e˜k {kurhfikí yLku ëVq˜hktLke ˜kzeí nwt kt[e ¯kfiku Awt. {Lku Ìku ¯kBfikt Au. yk ÁktLku kwMÌkfLkwt {khwt y ˜kufLk ëy{Àk kÀ- zkuÀhk ykfk˛ k˝eí kh⁄ke ë kwMÌkf- krh[fií ©u˝e{kt Ìkk. 17-12-84Lkk hkus Mk khu 7-10 ⁄ke 7-15 k¯ku ´MkkrhÌk ⁄k˛u. Mkktº§Úu...í (12-12-í84, ’˜ºr „kLk¯kh)
ë...Ìk{u ´u{ kq of {kuf˜e yk ku˜wt Ìk{khwt kwMÌkf ëyh ’˜e ˜kufLke ne kÌkku {Lku {Èfiwt Au... Ìk{khwt kwMÌkf {Lku {Èfi fu ÌkwhÌk s nwt ÌkuLku kt[e ¯kfiku
Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu {Lku r fMk k{k Mknkfif- k kku189
Awt. {Lku Ìku ¯kBfiwt Au. yh ’˜eLke zwt¯kh{k§{kt hnuÌkk ykrÀ kMke ºe˜kuLke
kwhkf⁄kkyku Ìk⁄kk ˜kuff⁄kkyku(ë neí)Lkwt Ìku{kt Mkkhwt Mkt kkÀLk ⁄kfiwt Au. yk f⁄kkyku Ìku{Lkk yMk˜ f⁄kkÌ{f Y k{kt hsq ⁄kE Au, Ìku ÌkuLkwt s{k kkMkwt Au. Ìku{Lkku r˛¸
¯kwshkÌke{kt yLkw kÀ y kkfiku Au Ìku k˝ Wr[Ìk ⁄kfiwt Au. Ìku⁄ke Mkk{kLfi k[f k˝ ÌkuLku {k˝e ˛f˛u..í (13-3-í92, ’˜ºr „kLk¯kh)
ì..Ìk{u {kuf˜e yk ku˜ kwMÌkf-ëzwt¯khe ºe˜kuLkku : ¯kwshktLkku yhu˜kuí {Lku ykshkus kkuMx Ókhk {Èfiwt Au... kwMÌkf Y ku-ht¯ku-¯kw˝u ykfªkof ÁkLfiwt Au. {Lku Ìku
¯kBfiwt Au Ìk{Lku yk k MkwtÀh kwMÌkfLkk Mkt kkÀf Ìkhefu yrºLktÀLk yk kwt Awt... Úuz˝eLke yLku r hk{r[nTLkkuLke fux˜ef ºq˜ku hne ¯kE Au; Ìku ÁkkÀ fheyu Ìkku
kwMÌkf ÀkuªkhrnÌk yLku ¯kw˝Mkºh Au. ˜kufr „k yLku Lk] t˛˛kÜLkk y«fikMkeykuLku
Ìku sYh W kfiku¯ke ⁄kE kz˛u... ˜kufr „k˚ku ku Ìk{khe ´¯krÌk ÚuE {Lku ykLktÀ
⁄kkfi Au. {khe ˛wºuÂAkyku Au fu Ìk{u yk ˚ku k{kt ƒw Lku ƒw ´¯krÌk Mkkƒku yLku
WÂ[ rMkrÿ nktMk˜ fhku.î (29-3-í93, ˛uæze)
ë...Ìk{u kkuMxí Ókhk {kuf˜e yk ku˜ kwMÌkf ëºe˜ ˜kufkuÌMk : ¯kkuhí {Lku ykshkus {Èfiwt Au... Ìk{u LkkufheLke Mkk⁄kkuMkk⁄k zwt¯khe ºe˜kuLkk ftXM⁄k ˜ku.Mkk.Lkwt Mkt kkÀLk-r u[Lk-´fk˛Lk MkÌkÌk fhÌkk hÃkk Aku, Ìku ÚuE {Lku ykLktÀ ⁄kkfi Au. Lk-zwt¯kh- kMke ºe˜kuLkk ˜kufMkkrnÌfiLku ¯k˙t⁄kM⁄k fh kLkwt fk{ kq Áknw ⁄kkuzwt ⁄kfiwt nÌkwt. Ìku{kt Ìk{khwt yk fk{ ækMk LkkUƒ kk k ÁkLke hnu Au. Ìk{khk Ókhk yk fk{ ƒw Lku ƒw, Mkkhk{kt Mkkhwt ⁄kÌkwt hnu Ìku e ˛wºuÂAkyku kkX Awt...í (39-3-í94, ˛uæze)
ë..Ìk{u {kuf˜e yk ku˜ ëÌkku§ehkÏ˝eLke khÌkkí kwMÌkf {Lku {Èfiwt Au... kwMÌkf {Lku ˛rLk khu {Èfiwt nÌkwt. hr kh Àhr{fikLk ykæku rÀ Mk ÌkuLkwt k[Lk [k’fiwt. ë{q§ kkXí rMk kfiLkwt yLfi ˝wtæhwt ˜æk˝ kt[e ¯kfiku. ëÌkkϧe-hk˝eLke khÌkkí r ˛uLkwt Ìk{khwt r u[Lk, Mkr MÌkh, Mkkt¯kk kkt¯k yLku Ìk˜M k˛eo ˜k¯fiwt. ë khÌkkíLkku ºe˜e MkktMf]rÌkf yLku ƒkä{f MktÀºo Ìku{s ÌkuLkwt ëºsLk- khÌkkLkwt M Y kí r ¯kÌku Mk{Ú kfikt Au. Lk] t˛˛kÜ, ºe˜e ˜kufMktMf]rÌk Ìku{s Ákku˜eLkk y«fikMk {kxu Ìku{kt kfiko Ìk W khktÌk ©ÿufi Mkk{¯k˙e hsq ⁄kE Au. ¯kwshkÌke{kt ´fkr˛Ìk FolkloreLkkt kwMÌkf{kt Ìk{khwt yk kwMÌkf yuf fe{Ìke W{uhk Mk{wt ÁkLfitw Au. Ìk{khe y«fikMkrLkªXk, krh©{´erÌk yLku Mkt kkÀLkMkqÕ Ìku{kt Mkk„tÌk ´ÌkeÌk ⁄kkfi Au. Ìk{Lku Ìku {kxu yrºLktÀLk xu Au...í
(5-9-í94, ˛uæze)
ë...Ìk{u ´u{ kq of {kuf˜e yk ku˜ ëhkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkkí Ìk⁄kk ëºe˜kuLkk n¯k yLku Ìkkt{˝ktí {Lku ykshkus {Èfikt Au...Ìk{khe Mkt˛kuƒLk yLku kwMÌkf ´fk˛Lk ´ ]r•k yr hÌk [k˜w Au, Ìku ÚuE {Lku ykLktÀ ⁄kkfi Au..í (1-2-í96, ˛uæze)
ë..Ìk{u ykt¯krzfik Ókhk, M kr{Lkkhk˝ ©kuV- kux˜kÀ kh, {kuf˜e yk ku˜kt kwMÌkfku {Lku {§e ¯kfikt Au. Ìku{kt ëºe˜kuLkwt ºkh⁄kí, ëhkÏ{ MkeÌk{kLke khÌkkí, ëMkÀ˝hkÚí, ëMkrÌkfiku ækÌkw yLku nk˜ku-nqhkuí, ëºe˜kuLkkt nku§e ¯keÌkkuí, ëºe˜kuLkk n¯k yLku Ìkkt{˝ktí Ìk⁄kk ëºe˜kuLkku ˜kufkuÌMk : ¯kkuhí Mkk{u˜ Au. Ìk{khku Ìku {kxu nkäÀf ykºkh {kLkwt Awt.
ëykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi krhMkt kÀíLku yLkwMktƒkLku ¯kw.Mkk.yfk. kwMÌkf ´fkr˛Ìk fh k RÂAÌke nkufi, yLku Ìku{kt ÁknkhLkk fkuE ˜uæfLkku ˜uæ ˜E ˛fkÌkku nkufi, Ìkku nwt ÌkuLku {kxu ë˜kufr „kr ÀT º¯k kLkÀkMk kxu˜í Lkk{Lkku ˜uæ Ìkifikh fhe {kuf˜e yk kwt. khtÌkw Ìku {kxu ⁄kkuzku Mk{fi ˜k¯ku. yÌfikhu nwt Áku Mkkrn¬Ìfif krhMkt kÀ {kxu Áku y«fikMk˜uæ Ìkifikh fhe hÃkku Awt. Ìku kqhk ⁄kÌkkt nwt yk ˜uæ nk⁄k kh ˜E ˛fwt. {k[o-2000{kt Ìku Ìkifikh ⁄kE ˛fu. ˜uæ {kxu Ìk{khkt Ìk{k{ kwMÌkfku {khu Vhe⁄ke fk§S kq of kt[e s kt kzu. Ìku{kt k˝ Xef Xef Mk{fi Úfi. Úu yfkÀ{eLkwt kwMÌkf {k[o kAe ´fkr˛Ìk ⁄k kLkwt nkufi, Ìkku Ìku{k {khku yk ˜uæ Mk{k e ˛fkfi. ¯k{u Ìku{, Ìk{khkt kwMÌkfku kt[e, {khku ˜kufMkkrnÌfir´fi S ˝ku ´MkLLk ⁄k˛u..í (23-12-í99, ˛uæze)
ë...Ìk{u, {kuf˜k u˜ ëykrÀ kMke yku§æí yLku ëºe˜ ¯keÌkf⁄kk : æqÌkktLkku hkÕ e yLku Àu ku˜ ¯kwÕh˝í {Lku {§e ¯kfikt Au.. ëykrÀ kMke yku§æíÌkku ˝wt MkwtÀh kwMÌkf Au. fkuE WÂ[ f˚kkLkwt y{urhfLk ´fk˛Lk nkufi, Ìku ÌkuLkwt ´kuzf˛Lk Au. Mkt¯k˙ne hkæ k su - ëf˜uıxMko ykRx{í kwMÌkf Au.
khtÌkw Ìk{u {Lku yk kwMÌkf {kuf’fiwt Lk nkuÌk, Ìkk {Lku yk MkwtÀh kwMÌkf ´¯kx ⁄kfiwt Au, ÌkuLke fÀe æÁkh Lk kze nkuÌk Ìku ër Lkk {q’fiu r Ìkh˝ y⁄kuoí Mkhfkh Ókhk ´fkr˛Ìk ⁄kfiwt Au, yux˜u ıfiktfi⁄ke u[kÌkwt Lk {§u, yLku Mkhfkh fÀe {khk su kLku Ìku {kuf˜u Lkrn ! - Ìku{Lkk e.ykE. ke.Lkk r˜Mx{kt {khwt Lkk{ nkufi Lkrn, yux˜u... yuf W•k{ kwMÌkfLkk ˜uæf Ìkhefu Ìk{Lku nkäÀf yrºLktÀLk !...í (10-7-2001, ˛uæze) ë...Ìk{khwt Mkt kkÀLk ëºe˜ khÌkk : Zku˜k-{khw˝eí {Lk {Èfiwt Au. kwMÌkf Y ku-ht¯ku-¯kw˝u fhe ykfªkof ÁkLfiwt Au... Zku˜k-{khw˝e ¯keÌk khÌkkLkku {q§ kkX yk k kLke Mkk⁄ku ÌkuLkku ë¯k„Mkkhkt˛í yk fiku Au, Ìk Mkkhwt ⁄kfiwt Au. ºe˜e Ákku˜e⁄ke
Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu {Lku r fMk k{k Mknkfif- k kku191
yr khr[Ìk k[fkuLku Ìku f]rÌk Mk{s k-{k˝ k-{q˜ k{k W kfiku¯ke ⁄kE kz˛u. ¯keÌk khÌkkLku ÌkuLkk krh´u˚fi{kt Úu k-Ìk kkMk k {kxu su ëMkk{krsf yLku M⁄kkrLkf MktÀºoí yk fiku Au Ìku k˝ k[fLku {k¯koÀ˛of Y k ÁkLku Ìku ku Au. ë˛ÁÀk⁄ko Mkqr[í Ìkku yk k˝k ¯kwshkÌke ˛ÁÀfku˛{kt fux˜wtf Lk W{uh˝ fhu Ìku e Au. ë krhr˛¸í{kt y kkfiu˜ Zku˜k-{khw˝er ªkfif yLfi ¯keÌkku yk ºe˜-¯keÌk khÌkkLkku Ìkw˜LkkÌ{f y«fikMk fh k ´uhu Ìku kt Mkq[f Au.
xqtf{kt fnwt Ìkku, Ìk{u yuf ©ÿufi Mkt kkÀLk ´MÌkwÌk ffiwO Au. yrºLktÀLk ! (26-11-í01, ˛uæze)
3. r kÌkkÌkw’fi zÌkh : nrh ’˜º ºkfik˝e
zkÏ. nrh ’˜º ºkfik˝eyu zkÏ. º¯k kLkÀkMkLkwt fk{ Úufik ÁkkÀ, yu{Lkwt fkfio yk r ªkfiLkk hkªxŸefi yLku yktÌkhhkªxŸefi y«fikMkeyku yLku r ÓkLkkuLku Ú˝ k {§u Ìku {kxu zkÏ. º¯k kLkÀkMkLku MkÌkÌk {k¯koÀ˛oLk k kku Ókhk yk fiwt. zkÏ. ºkfik˝eyu zkÏ. º¯k kLkÀkMkLku yk {kxu fkuLkku Mkt kfo fh ku, fu e {krnÌke {kuf˜ e, fE ºkªkk{kt {kuf˜ e yLku yk k y«fikMkeykuLkkt ffikt kwMÌkfku kt[ kt ÌkuLkwt MkÌkÌk {k¯koÀ˛oLk yk fiwt. zkÏ. º¯k kLkÀkMk yu {wsÁk fk{ fh Au fu Lkn™ ÌkuLke ÌkfuÀkhe k˝ hkæe. yk{ ⁄kÌkkt, zkÏ. º¯k kLkÀkMk hkªxŸefi yLku yktÌkhhkªxŸefi MÌkhu krhr[Ìk ÁkLfik. zkÏ. ºkfik˝eMkknuÁkLkk yk zÌkhLkk fux˜kf yt˛ :
ë...fϬBÁks fiwrLk.Lkk ´k. ÚuLk ¬M{⁄kLku {U n{˝kt k k⁄ke s˝k u˜wt fu yn™ ºkE º¯k kLkÀkMku zwt¯khe ºe˜ kkMku⁄ke ´k Ìk fhu˜ kkÁkqSLkwt {kiræf {nkfk‘fi A kkE hÃkwt Au. Ìku{Lkku Áku rÀ Mk knu˜kt s k k yk‘fiku fu yu Úu k{kt Ìku{Lku ˝ku hMk Au. hksM⁄kkLk{kt⁄ke ´k Ìk ë kkÁkwSí W kh ¬M{⁄k fux˜ktf hMk⁄ke fk{ fhe hÃkk nÌkk. Ìku{Lkk k k{kt Ìku{˝u s˝k‘fiwt f yu{Lkwt yu kwMÌkf n{˝kt s ´fkr˛Ìk ⁄kfiwt Au - The Epic of pabuji yu Lkk{u; yu furBÁk˙s fiwrLk.Lkwt ´fk˛Lk Au. Ìku{kt Ìku{˝u ˜ktÁke ´MÌkk Lkk{kt kkÁkwSLke Ú§ ˝eLke kht khk, kkÁkqSLkwt ´MÌkwÌkefh˝, ÌkuLkwt ¯kufi M Y k, kz W khLke r[ kk r˜, kkÁkwSLke yirÌknkrMkfÌkk, Ìku{Lkwt Àu M Y k ¯kuhu r ˛u [[ko fhe Au. kAe Mkt kq˝o kkX yLku ÌkuLkwt yt¯k˙uS ºkªkktÌkh yk fikt Au. yk {krnÌke Ìku{˝u {Lku yu kwMÌkfLkwt su yk h˝ {kuf’fiwt Au ÌkuLkk W kh⁄ke {§e Au..Ìk{khwt kwMÌkf ıfikhu kqhwt ⁄k˛u Ìku s˝k ˛ku...¬M{⁄k rnLÀe Ú˝u Au yLku ˜æu Au fu º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkwt kwMÌkf {§Ìkkt Ìkuyku ¯kwshkÌke k˝ ˛eæe ˜u˛u...í
(7-5-í91, y{Àk kÀ)
ë...Ìk{khku 19-5Lkku k k {wtÁkE Ìk⁄kk yn™ k˝ {Èfiku. Ìk{u su {krnÌke {Lku {kuf˜e Au, Ìku yuf k k Ókhk ´ku.¬M{⁄kLku nwt {kuf˜wt Awt, su⁄ke Ìku{Lku œfik˜ yk fu fux˜e Mkk{¯k˙e LkkUƒe ˜u kLkwt fk{ yn™ kz‚ Au...í (1-6-í91, y{Àk kÀ)
ë...yk¯kk{e Ìkk. 21 ⁄ke 23 VuÁk˙wykhe ÁkefkLkuh{kt yu˜. ke. Ìku¬MMkÌkkuhe (hksM⁄kkLkLke ºkªkk yLku MkkrnÌfi-MktMf]rÌkLkk MkÀT¯kÌk r ÓkLk-Exu˜eLkk) W kh
Exu˜eLke MktM⁄kkyku yLku rÁkh˜k R¬LMxx‚qx ÌkhV⁄ke yuf Mkt¯kkuce fikuÚ kLke Au.
Ìku{kt ºkªkk˛kÜ, hksM⁄kkLke MkkrnÌfi, RrÌknkMk, kwhkÌk• ¯kuhu r ªkfiku Au. Ìk{u ºe˜e hk{kfi˝ kh (Ìk{khe ºqr{fkLkk ÀkunLkY k yLku krh[fikÌ{f) yuf
Mkt˛kuƒLk-˜uæ Ìku {kxu Ìkifikh fhku - ÌkuLkwt yt¯k˙uS (fu ÆnÀe) fkuE kkMku fhk e ˜u wt.
Rom-Sita-ma-ni Varta : The Bhili Version of Ramayana yu ˛eªkof hkæ wt. yu r ªkfi yLku Ìk{u ºk¯k ˜u k RÂAku Aku yu e {Ìk˜ÁkLkku k k B.G.
Sidharth, B.M.Birla Dcience Centre, Adarsh Nagar, Hyderabad500483 yu MkhLkk{u {kuf˜e yk k˛ku. ºkE nMkw fikrøkf k˝ s kLkk Au. furBÁk˙s⁄ke ´ku. ¬M{⁄k k˝ yk ˛u...í (24-12-í95, y{Àk kÀ)
ë...yk Mkk⁄ku WÀfi kwh⁄ke ´fkr˛Ìk ⁄kÌkk ºkhÌkefi ˜kuff˜k {tz˜(WÀfi kwh313001, hksM⁄kkLk) {nk eh Àkƒe[ zu Mkt kkrÀÌk ëht¯kkfiLkí ki{krMkf ˜kufMkkrnÌfiLku ˜¯kÌkwt Au. ÌkuLkk ÚLfiw.-{k[o (1995Lkk ytf{kt hksM⁄kkLkLkk r œfikÌk ˜kufr „kr ÀT yLku hksM⁄kkLk Mkt¯keÌk yfkÀ{e-Úuƒ kwhLkk yÊfi˚k fku{˜ fkuXkheLkku ëhksM⁄kkLk fe ˜kuf¯kk⁄kkyutí Lkk{Lkku ˜uæ Au. Ìku{k kkÁkqS ¯kuhu yLku hksM⁄kkLkLke ˜kuf¯kk⁄kkyku, ykœfikLkku ¯kuhuLkk ´MÌkwÌkefh˝Lke [[ko fhe Au. Ìku{Lkk ˜uæLke Lkf˜ yk Mkk⁄ku Ìk{Lku {kuf˜wt Awt...í
ë...¯kfik ÚLfiwykhe{kt {iMkqh{kt ˜kufkœfikLk r ˛u yuf yktÌkhhkªxŸefi Mkt{u˜Lk {§e ¯kfiwt. yur´˜ 1996{kt [eLk{kt ÁkufiTÆs¯k{kt Ìku {§˛u. Ìku {kxu ¯kwshkÌkLkk ykrÀ kMke ˜kufkœfikLk r ˛u Ìk{khu yuf krh[fikÌ{f ˜uæ Ìkifikh fh ku ÚuE˛u...í
ë..´fk˛LkkuLke yuf Mkqr[ {Lku {kuf˜e yk k˛ku. kwMÌkfLkwt Lkk{ ´fk˛Lk ªko, ´fk˛f, Æf{Ìk yu r ¯kÌkku Mkk⁄ku, su⁄ke r Àu˛e fu yLfi ´ktÌkefi r ÓkLkkuLku ´Mkt¯k ˛ ÌkuLke Ú˝ fhe ˛fkfi...í
(21-4-í95, y{Àk kÀ)
Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu {Lku r fMk k{k Mknkfif- k kku193
4. MkkÌkÌfi kq˝o {k¯koÀ˛oLk : fLkwºkE ÚLke
´ku. fLkwºkE ÚLke kkMku zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜u yu{.rV˜. y⁄kuo ¯kqshkÌk r „k keX{kt ëæuzÁk˙Òk yLku ÀktÌkk Ìkk˜wfkLkk zwt¯khe ºe˜ ykrÀ kMkeyku{kt ¯k kÌkk ë kkihkr˝f yhu˜kí yt¯ku y«fikMk ffikuo yLku 1984{kt yu{.rV˜.Lke
kÀ e ´k Ìk fhe. yu{Lku fLkwºkE ÚLkeLkwt {k¯koÀ˛oLk Ìkku yu knu˜kt⁄ke ´k Ìk ⁄kfiwt nÌkwt. yu yks Mkwƒe [k˜w hÃkwt Au, Ìku zkÏ. º¯k kLkÀkMkLkwt MkÀTLkMkeÁk s ¯k˝kfi. ´ku. fLkwºkE ÚLkeyu Ìkk. 9 ÚLfiw., 2002Lkk hkus zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lku yu{Lkk kwMÌkf ëZku˜k-{khw˝eí yt¯ku 4 kusLkku k k ˜œfiku Ìku k k ë¯kwhwíLkk MkkÌkÌfi kq˝o {k¯koÀ˛oLkLkku ©uc Lk{qLkku Au. yLfi {k¯koÀ˛oLkLkk yt˛ku yk {wsÁk Au†:
ëë...æuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLkk zwt¯khe ºe˜ ykrÀ kMkeykuî - kwMÌkf {Èfiwt. Ìk{khku ˚ku kfkfio-ykƒkrhÌk y«fikMk yk heÌku {wfkÌkku hnu Ìku R¸ Au. ykLktÀ ⁄kfiku. k˝ ë˜uæfíLku ÁkÀ˜u ëMkt kkÀfí Ìkhefu Ìk{khwt Lkk{ fu{ {qıfiwt ? ykhtºLkwt ⁄kkuzwtf Lku
[{kt⁄ke ⁄kkuze ⁄kkuze Mkk{¯k˙e Mkt kkrÀÌkí ({u§ u˜e) Au yu æhwt, Ákkfe y«fikMk Ìk{khku s Au. su r MÌkkh{kt hnku Aku yuLke rLkfxÌkk yk heÌku yLkwº e yLku y«fikMk e-yu ÁknkLku yuLkk ˜kufLku kkuÌkkLkk ¯k˝e yu{Lke kÌkku-¯keÌkku-S Lk kÿrÌk yu Ákƒkt r ˛u ´{k˝ºqÌk Mkk{¯k˙e yk k e-yu ˜kuf´u{Lkku s yuf ´fkh Au. (y{Àk kÀ)
ëë...Ìk{Lku Ìk{khwt fk{ sze ¯kfiwt Au Lku yu Ìk{u rLkck kq of Lku ætÌk kq of fhku Aku. yk {kuxe kÌk Au - fk{ sz wt, Lku sz‚k kAe ykzuÌkuzu [kÌkfiko r Lkk yuLku §¯ke hnu yu {kuxe kÌk Au. S Lk yuf s kh {§u Au; yu{kt yk k˝u fh kLkwt fk{ yk k˝u ˛kuƒeLku kkh kkz kLkwt hnu Au. Ìk{khku r fkMk ÚuELku {Lku ykLktÀ ⁄kkfi Ìku M kºkr f Au. Ìk{u MkkrnÌfiLke ºqr{fkLku yu ·r¸ÆÁkÀw ˜ELku, kAe RrÌknkMk-MktMf]rÌkLke ºqr{fk ˜eƒe, Mk{ks˛kÜkrÀLkwt {n• Mk{Úfiwt - yu Mkkhwt s ⁄kfiwt. {q§ ºkªkk Ú§ kLkwt {n• Lku yu fu e heÌku Ú§ e ÌkuLke yktxe qtxe Mk{flfik Ìku k˝ Mkkhwt ⁄kfiwt. Mkt kkÀLkku ˛kÜefi ⁄kkfi Au. ´ÚrÌk˛kÜ (Ethnology) yLku Lk] t˛˛kÜ ¯kuhuLkk yrº¯k{kuLkku k˝ üzk˝⁄ke y«fikMk fhku, s¯kÌkLkk f⁄kkMkkrnÌfiLkk {wœfi {wœfi ¯k˙t⁄kkuLkku-Lku Au xu yk k˝u ÌfiktLkkLkku y«fikMk fhku, yk Ákƒkt {kxu sYhe yt¯k˙uS-MktMf]Ìk Ìkifikh fhe ˜ku-yk Ákƒwt Ìk{Lku W kfiku¯ke ⁄k˛u yu{ {kLkeLku ˜æwt Awt - fu § r˛æk{˝ ækÌkh Lkrn. Ìk{khwt nk˜ su fk{ Au Ìkufi yÌfikhLkk yk ˚ku kLkk ¯k¤fik¯kktX‚k Mk kkÀfkuLke yk¯k˜e nhku§{kt Ìk{khwt Lkk{ {qf kzu yu Au s. ºe˜e MkkrnÌfi{k Ìkku yk ZÁku ˛kÜefi
yrº¯k{⁄ke fk{ ffiwO nkufi Ìku kt k˝ s Lkk{ku !- ˛ktrÌkºkELkwt, zkÏ. rMkÿhksLkwt
Lku Ìk{khwt. yk FolkloreLkwt ˚ku k yLkufr ƒ r „kykuLke Ú˝fkhe {k¯ke ˜u yu
Au Ìku⁄ke yk r˛æk{˝. Ákkfe, MkhMk fk{ ⁄kkfi Au, yrºLktÀLk ! (Ìkk. 2-4-í93, y{Àk kÀ)
5. {k˝Mk k[f i„hks : ˜kº˛tfh Xkfh ˜kº˛tfh Xkfhu yu{Lkk yuf ˜uæLkk ´khtº{kt ˜œfiwt fu, ë{k˝Mk Aeyu
Ìku⁄ke {k˝MkLku kt[ ku ¯k{u Au.í yu{˝u zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lku yu{Lkk fkfio ⁄kfe, yLku ¯kwshkÌkLkk zwt¯khe ºe˜ ykrÀ kMkeykuLku yu{Lkk ftXM⁄k k T{fi ⁄kfe ktÂfik. ¯kwshkÌkLkk yk Mksof zkÏ. º¯k kLkÀkMkLkkt kwMÌkfku ëæheÀeLkuí ktÂfikt. k k ˜œfik kAe æÁkh {§e fu º¯k kLkÀkMku yk kwMÌkfk ºux yk fikt nÌkkt. yk ykrÀ kMkeykuLku kt[ k{kt su ykLktÀ {u§‘fiku Ìku ˜uæku ˜æe MknwLku nUÂfiku ! yu{Lku zkÏ. º¯k kLkÀkMkLkwt fkfio yuf ëÌk kí Mk{kLk ˜k¯fiwt. kkuÌkkLkk k kku{kt yu{˝u zkÏ. º¯k kLkÀkMkLke ëÌk k˘fikoíLku rÁkhÀk e Au. fux˜kf k kkt˛ :
ë...5/10Lkku k k {Lku {Èfiku Au. Ìk{khk MkÀTºk {kx ykºkhe Awt. {Lku yuf k˝ kwMÌkf º¯k kLkºkE £e Lk ÚuEyu... nwt kwMÌkfku {khk ykLktÀ {kxu æheÀwt Awt. {Lku kkuªkkfi Au yLku ykLktÀ yk Au... Ìk{khe Ìk k˘fikoLkk V˜M Y k yk k Mk{]ÿ ˜kuf k T{fiLkk ¯k˙t⁄kku Mkk k {Lku ¯k{˛u...í
(Ìkk. 29-10-í93, y{Àk kÀ)
ë...Ìk{u Mkk[e æu Lkk⁄ke/care⁄ke Ìk k ykÀfikO Au...í
(Ìkk. 9-12-í93, y{Àk kÀ)
ë...Ìk{khk Ìk k r ˛u Áku ˛ÁÀku ˜œfik Au Ìku ykLktÀ⁄ke W•k{ fkfikuo r ˛u ˜kufku Ú˝Ìkk ⁄kkfi Ìku k yk˛fi⁄ke ˜œfiwt Au. Ìk{Lku {khwt ˜æk˝ kt[eLku ykLktÀ
⁄kfiku Ìku⁄ke {Lku k˝ ykLktÀ ⁄kfiku...í
(Ìkk. 7-2-í94, y{Àk kÀ)
6. kwhkÌk• r ÀTLkk r[htS e : h{˝˜k˜ Lkk. {nuÌkk yk k kku{kt yuf{k k ‘fi¬ıÌkyu zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lku ër[htS eí Ìkhefu MktÁkkuÊfik Au, yLku Ìku Au zkÏ. ykh.yuLk.{nuÌkkMkknuÁk. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜u ëæuzÁk˙Òk Ìkk˜wfkLke ´k¯kirÌknkrMkf MktMf]rÌkykuí yt¯ku zkÏ. h. Lkk. {nuÌkk MkknuÁkLkk {k¯koÀ˛oLk nuX§ keyu[.ze.Lke kÀ e ´k Ìk fhe. yk y«fikMk y⁄kuo zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜u yuf nÚh rf.{e.Lkku k¯k kk§k ´ kMk fhe, ykrÀ{kLk Lke
Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu {Lku r fMk k{k Mknkfif- k kku195
110 MkknÌkku, 2500 kkªkk˝ ykuÚhku, 16 kkªkk˝ Mk{krƒyku yLku 5
¯kwVkykuLkwt Mkt˛kuƒLk ffiwO. ¯kqshkÌk r „k keX Ókhk yk {nkrLkÁktƒ 1992{kt ´fkr˛Ìk fh k{kt yk‘fiku Au. zkÏ. º¯k kLkÀkMkLkk yk fkfioLke LkkUƒ ˜u kE Lk⁄ke. yu{˝u zkÏ. {nuÌkkLku ˜æu˜k k kku{kt kkuÌkkLke ‘fi⁄kk ‘fiıÌk fhe Au.
zkÏ. h. Lkk. {nuÌkkyu Ìku{Lkk 10-12-96Lkk k k{kt zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk ´k¯kirÌknkrMkf MktMf]rÌkykuí yt¯ku ˜œfiwt A fu, ë... ¯kwshkÌke ºkªkk{kt ´kr¯krÌknkMkLkk ˚ku k{kt yk kwMÌkf A kkfiwt Au Ìku yk ˚ku kLke ykAe kkÌk§e MkkrnÌfi
©u˝e{kt yÌfitÌk {n• Lkwt ´ÀkLk Au. Ìku fkfio yk kLkk nk⁄ku ƒÌkwt Úfi Ìku e {Lkkufk{Lkk...í
zkÏ. h{˝˜k˜ Lkk. {nuÌkkLkk k kkuLkk fux˜kf yt˛ :
ë...Ìk{khk ¯kk{{kt Ú{§k{kt Mkt Ìk 1562{kt sL{u˜k yLku Mkt. 1622{kt {h˝˛h˝ ⁄kfiu˜k ˜˚{˝ ºk z Lkk{Lkk Ákk§fu r sfiÀkLkMkqrh Ìkhefu
˝wt {n• Lkwt fk{ ffiwO nÌkwt Ìku ÁkkÁkÌk Ìk{Lku œfik˜ n˛u...í (LkqÌkLk ªko 2051, zkuÀhk)
ë...yk Mkk⁄ku ºkuÚ ¯kwÚuhLkk yhu˜kLkwt kwhku [Lk Ìk{khe Mkq[Lkk yLkwMkkh {kuf˜wt Awt. yk yhu˜k{kt ¯kwsoh ´rÌknkh, hkªxŸfqx t˛Lkk hks eykuLke fux˜ef
Akfik Au. yk kht khk{kt ¯kwsoh ´rÌknkh hkflfiLkk ⁄kfiu˜k VuhVkhku Ìk⁄kk Ü, kkuªkkf yLku heÌk-rh kÚuLkk ˝k yt˛ku Mk[ kfiu˜k Au, Ìku kh⁄ke Mkkhku MkktMf]rÌkf RrÌknkMk Ìkifikh ⁄kkfi yu{ Au. yk e kht khkLkwt økkLk ƒÌkkt yk k˝k Àu˛Lkk ˜kufkuLkkt M⁄k§ktÌkhku, Ìku{˝u Mkk[ u˜e MktMf]rÌk ykrÀ yLkuf ÁkkÁkÌkku Mk{Úfi Au. yk fk{ yk k˝u fh hÃkwt...í (14-2-í93, zkuÀhk)
ë..Ìk{u {qfe ¯kfiu˜kt r[ kkuLkwt M⁄k§ Lk Au Ìku⁄ke Ìku yL uªk˝ Mkkhwt Au. ÌkuLke kh ˜uæ Ìkifikh fh˛ku.. r[ kku {kuxu ºk¯ku yirÌknkrMkf Au. ´k¯kirÌknkrMkf ˜k¯kÌkkt Lk⁄ke, khtÌkw {n• Lkkt Au. yk r[ kku {U ´ku. MkkuLk ˝uLku yk fikt Au Ìku ÚuELku Ìku hkS ⁄kfik Au... Ìku{Lkku ¯kwVkr[ kku kh Mkkhku y«fikMk Au, Ìk{khk ÁkLLkuLkk Mkt kfo⁄ke Mkkhwt fk{ ⁄k˛u...í ( zkuÀhk) ë...yk kLku {U r[ kkuLke yirÌknkrMkfÌkkLke kÌk ˜æe nÌke. Ìku Áknw sqLkkt Lk⁄ke Ìku⁄ke Ìku ÁkkÁkÌk Æ[ÌkkLke ykuAe sYh Au. Úu Ìkqxu˜e kÏLk˜Lkk ⁄kkuzk xwfzk {§u Ìkku Ìku {u§ e ˜u k. yk k fkfikuo hkuf k {kxuLkk fkfiÀk Au. ÌkuLkku y{˜ ¯kwshkÌk hkflfiLkwt kwhkÌk• ækÌkwt fu ykäffiku˜kÏrsf˜ Mk fhu Au. f˜ufxhLku yk yirÌknkrMkf r[ kkuLkwt
{n• Mk{Ú wt. Ìko{kLk k kku{kt Qnk kkun fh ku yLk ÌkuLke Mkk⁄ku æk˝Lkk
{kr˜fLku Mk{Ú e yk ku yirÌknkrMkf ºk¯k Ák[k k⁄ke ÌkuLkku Mkkhku W kfiku¯k ⁄kkfi Au. Ìku ÁkkÁkÌk [[ko-r [kh˝k fh e ykrÀ {k¯kkuo Au...í (27-6-95, zkuÀhk)
7. Mkt uÀLkkMkºh yrº‘fi¬ıÌk : rMk˜kMk kxur˜fik zkÏ. rMk˜kMk kxur˜fik {q§ fh{MkÀLkk k˝ nk˜ zkuÀhk hnu Au yLku
’˜º r „kLk¯khLke yuf fku˜us{kt ¯kwshkÌkeLkk yÊfik kf Ìkhefu ªkkuo⁄ke yÊfik kLk fhu Au. zkÏ. º¯k kLkÀkMk Mkk⁄kuLke {w˜kfkÌk yLku zkÏ. º¯k kLkÀkMk Mkt kkrÀÌk kwMÌkfkuyu yu{Lkk{kt su Qä{yku, Mkt uÀLkkyku, MktM{h˝ku MkflfikO ÌkuLke yrº‘fi¬ıÌk Ìku{Lkk k kku{kt ⁄kE Au. ë{khe ˜kuffik kkí yt¯kuLkk yu{Lkku zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜ khLkku 6 {k[o, 2008Lkku k k W’˜uæLkefi ÁkLke hnu Au. yk yLku yLfi k kkuLkkt yu{Lke Mkt uÀLkkykuLkkt - MktM{h˝kuLkkt y Ìkh˝ku xktf kLkku ˜kuº xk§wt Awt, khtÌkw yu{Lke x[qfze Áku fr Ìkkyku Ìkku sYh LkkUƒwt Awt :
1. hnku nk⁄k hnku nifiwt
Mk oÀk MkkÁkÀkt ! nu Lkk⁄kyu Àu hÀkLk {khe ºkªkkLkk ºuæƒkheLku.. ( zkuÀhk)
2.{khe ˜kuffik kkí kt[eLku... ˜kufLke yktæ{kt yktæ Xhe kktæ Ìfikt⁄ke s Vqxe knkzu knkzu ¯kzu ¯kzu fhk˜ fkuÌkhku{kt yu yktæ yu kktæ
QzÌke hne... Lku üzk˝kuLku Ìkk¯kÌke hne !
Mkt˛kuƒf-MktkkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu {Lku r fMk k{k Mknkfif-kkku197
nSfi yu yktæ Lku {§u kktæ Lk Lk {k¯ku ykfk˛ !
(Ìkk. 10-4-í07, zkuÀhk)
8. fk§Àu Ìkk Mkk{u kzfkh : sfikLktÀ Úu˛e
ykrÀ kMke ˜kufr „kr À sfikLktÀ Úu˛e ˜æu Au, ì˜w Ìk ⁄kÌke ykrÀ kMke ˜kufMktMf]rÌkLkku ÀMÌkk us Ìk{u fk§Àu Ìkk kkMku⁄ke AeLk e ˜eƒku Au yuLkwt {q’fi Ìkku yksu Au yuLkk fhÌkkt ºr ªfi{kt Áknwykfik{e rMkÿ ⁄k˛u Ìfikhu yk k˝Lku yk fk{Lke æhe Æf{Ìk Mk{Ú˛u.î
15-10-2002, Lk Mkkhe.
9. ¯kwshkÌkLke r r ƒ fiwrLk äMkxeykuLkk y«fikMke yÊfik kfku zkÏ.†´{kuÀfw{kh kxu˜, zkÏ. Lkhu˛ uÀ, zkÏ. rMkÌkkt˛w fi˛˘Lˇ, zkÏ. {nk eh ÆMkn, zkÏ. h{˝ MkkuLke, zkÏ. r˛heªk kt[k˜, zkÏ. Ák§ tÌk ÚLke, rLkhtsLk hkflfi¯kwhw, Lkk⁄kk˜k˜ ¯kkurn˜, zkÏ. ´u{S kxu˜, zkÏ. Àe kf kxu˜ ¯kuhuyu zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lke ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke fk{¯keheLku yu{Lkkt r r ƒ ´fk˛Lkku MktÀºuo {q˜ e Au, Mkhkne Au, yk fkhe Au. flfikhu r „k⁄keo-fr zkfi˜ Xkfkuh, {krnÌkeækÌkkLkk f{o[khe yLku ÀktÌkk Ìkk˜wfkLkk ÌkLke {kLkÆMkn, r Àu˛¬M⁄kÌk {r˝ºkE Áke. kxu˜ {nkhkªxŸLkk LkhuLˇ V˝Mku, yswoLkÆMkn ˛uæk Ìk, rÀ’neLkk h{kfh ktÌk ¯kuhu, yrºLkuÌkk yLku ºqÌk kq {t ke W kuLˇºkE r k uÀe, r r ƒ xŸMxkuLkk M⁄kk kf yu k r˛ ˛tfhºkE Úu˛e yLku MkqfiofkLÌkºkE ktz‚k, ¯kwshkÌk MkhfkhLkk ´⁄k{ ¯koLkk yrƒfkhe zkÏ. yuLk.yu. kuhk, ºk¯fiu˛ flnk, {u k˝eºkELkk Mkw kw k sfiLÌkºkE {u k˝e, Mk˝k˜e yk©{Lkk eh[tÀºkE kt[k˜, ykäxMx hkurnÌk r{Üe, furBÁk˙s fiwrLk äMkxe(fiw.fu.)Lkk su.ze.¬M{⁄k, {uhe˜ÏLz fkϘus (y{urhfk)Lkk ¯k˙u.ze. yu’˜uMk ¯kuhu yLku yLkuf Mkk{kLfi k[fkuyu zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lke fk{¯kehe, rLkck, Mk{ ko˝ yLku MkkƒLkkLku kkuÌk kkuÌkkLke heÌku rÁkhÀk e Au. yk Ákƒk k kku yu kÌk M k¸ fhu Au fu, zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkwt fkfio hkflfiLkk Ìk{k{ MÌkhLkk ˜kufkuyu Úufiwt, ktÂfiwt, r [kfiwo yLku æk¤fiwt Au. kÂ[eMk ªkoLkk ¯kk§k{kt ˜ækfiu˜k yk k kkuyu s fÀk[ zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lku ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke f khe fk{¯kehe yuf˜u nk⁄ku fh k xfk e hkœfik ! yu k˝ Lk⁄ke fu, yk k k-Mkt¯k˙n{kt k kku Lkk nkufi Ìku e ‘fi¬ıÌkykuyu zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lku kkhœfik Lk nkufi. yu{Lkk fkfio r ˛u ë LkM hí yLku ëºe˜e MkkrnÌfi : yuf yÊfifiLkí Áku r u[Lk ¯k˙t⁄k ´¯kx ⁄kfik Au yLku yu{kt k˝ ¯kwshkÌkeLkk r r ƒ r ÓkLkkuLkk ˜uæku Mkt¯k˙rnÌk ⁄kfik Au. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lke
fk{¯keheLku ´⁄k{⁄ke s y kLkk e, ÚuEyu Ìku e Mkwr ƒk ˛k§kf˚kkyku⁄ke kqhe
kkzLkkh æuzÁk˙ÒkLke ˛uX fu.xe. nkEMfq˜Lkk yk[kfio Ákk˜f]ª˝ºkE Úu˛e fu ˚ku kfkfio y⁄kuo yu{Lkk yk©{Lku º¯k kLkÀkMkLkwt fuLˇ ÁkLkk e ÀuLkkh eh[tÀºkE kt[k˜, º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk fkfioLku ˛kÜefi yÊfifiLk kqhwt kkzLkkh zkÏ. nMkwºkE
fikrøkfLkku yuf k k yn™ Au. ë LkM hí Mkt kkrÀÌk fhLkkh zkÏ. Ák§ tÌkºkE ÚLkeLkk k kku yn™ Au s Lkn™ ! Mkki⁄ke ƒw LkSf nkufi, hkus-ÁkhkusLkku Mkt kfo nkufi, yLku yufÁkeÚLke ´ ]r•kLku kwhMf]Ìk fhLkkh k k Lk k˝ ˜æu. k˝ su k kku
zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lku ˜æ k{kt yk‘fik Au Ìku k kku{kt⁄ke k˝ zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkwt yuf ‘fi¬ıÌkÌ Qºwt ⁄kkfi Au. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk yÊfifiLk {kxu yk k kku k˝ LkkLke-{kuxe r u[Lk-LkkUƒ Mk{kLk Au.
9. yu k˝ Lk⁄ke fu ykx˜k s k kku yk‘fik nÌkk. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜u sux˜k Mkt¯k˙Ãkk nÌkk Ìku yn™ ´fkr˛Ìk ffiko Au. yu{Lkku M ºk Õe˝ku. f˛wt Lkkæe Lkk Àu. khtÌkw ÆsÀ¯ke ykæe ˚ku kfkfio{fi hne, yk⁄ke ˛ıfi Au fu su k kku yk‘fik Ìku Ìk{k{ Ú§ e Lkk ˛fkfik nkufi. Ìkku k˝, yu{Lkk {Ìku {kuxkºk¯kLkk k kku {§e yk‘fik Au. ëMLkune©e º¯k kLkÀkMk...í{kt Lkku ´⁄k{ k k Ìkk. 2-7-
1976Lkku Au, yLku Au’˜ku k k Ìkk. 28-2-2009Lkku Au. yk{ 1976 ⁄ke 2009 MkwƒeLkk ¯kk§kLkk k kku Mk{k kfik Au. 31 rzMkuBÁkh, 2008 MkwƒeLkk k kku {u§ kfik Au. ÚLfiwykhe 2009 kAeLke kÌk ˛ıfiÌkkLke Au.
yks Mkwƒe{kt ⁄kfiu˜kt k k-Mkt kkÀLk su Ìku MkkrnÌfifkhLkk y MkkLk ÁkkÀ ⁄kfikt Au. yn™, zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜ nsw AkMkXLkk ⁄kfik Au, yLku ¯kwshkÌkLkk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk fkfio yt¯ku ´ºw yu{Lku ˛ÌkkfiwLkwt Àe ykfiwªfi y ko˛u yu e kqhe ©ÿk Au ! ¯kwshkÌk yLku r Àu˛Lkk k[kMk⁄ke ƒw MkkhM ÌkkuLkk Mkki⁄ke ƒw k kku zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk fkfioLku Mk{s kLke yuf ºqr{fk Au. yk⁄ke, yk k k-Mkt[fi fh k r [kfiwO. k k ´fk˛Lk ˜kfif ıfikhu ÁkLku ? yksfk˜ {kuÁkkR˜ yLku VkuLkLke Mku kyku ⁄kfe Mkk{kLfi …˝-M efkh yLku ⁄kkuzk ˝k yt˛u ´k⁄kr{f [[koyku yuLkk
Ókhk ˛ıfi ÁkLke nkufi, n Ìku k k kku ˜ækÌkk Lk⁄ke. khtÌkw, Ìkku k˝ k kku Ìkku
˜æ k s kzu Au. fkuE k˝ ´Mkt¯k/ xLkk/fkfio yt¯ku ºk -´rÌkºk Lkwt yu MkÁk§ {kÊfi{ Au. §e, yk k ºk -´rÌkºk fktE Mkk{rfifku{kt nhnt{u˛ ´fkr˛Ìk
⁄kÌkk Lk⁄ke. k k-˜uæf yu{ Lk k˝ fh k RÂAÌkk nkufi. yk k Mk{fiu k k MkÁk§
{kÊfi{ ÁkLku Au. ‘fi¬ıÌk¯kÌk ÁkkÁkÌkku rMk kfi flfikhu k kku fkuE k˝ ˚ku k yLku fkfioLkk yLkwMktƒkLku nkufi Ìkku Ìku k k kku ´fk˛Lk˜kfif sYh ÁkLku Au. yu k k kkuLkku
Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu {Lku r fMk k{k Mknkfif- k kku199
Mkt¯k˙n ºkr kuZe {kxu ˜kºÀkfie ÁkLke hnu Au.
yn™ ´fkr˛Ìk k kku zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lke ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke fk{¯kehe MktÀºuo ˜ækfik nkuE yuLkwt Mkt kkÀLk fhu˜ Au.
yk Mkt¯k˙n ˜¯kº¯k yuf k˚ke k kkuLkku Au. yn™ zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lku
W u˛eLku ˜ækfiu˜ k kku Au. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lke ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke fk{¯khe MktÀºuo s Au.
k kkuLke Mktœfik, ˜uæfkuLkkt M⁄kkLk yLku Ìku{kt hnu˜e Mkk{¯k˙e zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk fk{Lk ƒw M k¸ fhu Au. {kxu zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lke ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke fk{¯kehe [k˜eMk ªko⁄ke
˝⁄ktºe [k˜e hne Au. rÀ Mku Lku rÀ Mku ƒw Lku ƒw krh kı ⁄kÌke Úfi Au. yLku yu⁄ke yu{Lkk kh k kku yk yu M kºkr f Au. yLku, yu Ú˝fkhe k˝ MkkiLku nku e ÚuEyu.
nMkwºkE fikrøkf, Ák§ tÌkºkE ÚLke ¯kuhuyu su yrº´kfi yk fik Ìku
ÚuÌkkt yLku zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lku hkªxŸefi MÌkhu su {kLk-MkL{kLk {Èfikt ÌkuLke LkkUƒ ˜uÌkkt yux˜wt M k¸ ÁkLku Au fu, zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkku Mkt kfo hkflfi-hkªxŸLkk yk ˚ku kLkk Mkki Mkk⁄ku Au, yLku Ìku⁄ke 40 ªkoLke fkhrfÀeo{kt yu{Lke Mkk⁄ku k k‘fi nkh ⁄kfiku s nkufi. Ákƒk fktE zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜ r ˛u ˜uæ/r u[Lk Lkk ˜æu; yu{Lke ˜k¯k˝e k k{kt k˝ ‘fiıÌk ⁄kkfi. {kxu, yu k k kku ´fkr˛Ìk ⁄k k ÚuEyu su⁄ke zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkkt ˝Ú˝u˜kt kkMkktykuLkku krh[fi ⁄kkfi.
zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lke E.Mk. 2008 MkwƒeLke ˜¯kº¯k Ìk{k{ ´ ]r•kykuLkwt yÊfifiLk fhe {U ëzwt¯khe ºe˜e ëMkkƒwí yLku ëMkt˛kuƒfí zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜î r .Mkt. 2065Lke kq MktÊfikyu Àe kk ˜eLkk ˛wº k oyu ´fkr˛Ìk fhu˜. yu fk{ ÚuE r{ k º¯k kLkÀkMku kkuÌkkLkk kh yk u˜k k kkuLkwt Mkt kkÀLk {Lku MkkU fiwt. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lke ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke fk{¯kehe kh ´fk˛ kkzÌkk k kkuLkku Mkt¯k˙n fh kLkwt r [kfiwO yLku yu {kxu yu{˝u Mkt{rÌk k˝ yk ke. yn™ Mkt¯k˙rnÌk Ìk{k{ k kku zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lke ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke fk{¯kehe kh ´fk˛ kkzu Au. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk fkfioLk Mk{s k {kxu yk k kku W kfiku¯ke ÁkLke hnu˛u yu e ©ÿk Au. ëMLkune©e º¯k kLkÀkMk...í{kt k k-Mkt[fi fh kLke Ìkf yk k k ÁkÀ˜ r{ k º¯k kLkºkE kxu˜Lkku ytÌk:fh˝ kq of ykºkh {kLkwt Awt.
2008{kt yuf ‘fik Mkkrfif s kÁkÀkhe{kt⁄ke {wıÌk ⁄kfiku Ìfikhu yk˝tÀ
ke k’Mk {urzfuh MkkuMkkfixeLkk ´{wæ yLku ze˜ r{ k rÁk keLk[Lˇ ke. kxu˜ ( fe˜)yu {Lku yu{Lkk yk˝tÀ ke k’Mk {urzfuh MkkuMkkfixe, yk˝tÀ ¬M⁄kÌk ˛i˚kr˝f Mktfw˜{kt kqhe Mkwr ƒk k§e yuf ykÏrVMk k[Lk-yÊfifiLk {kxu Vk§ e, suLkk krh˝k{u zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜ yt¯kuLkwt ´⁄k{ yÊfifiLk ëzwt¯khe ºe˜e ëMkkƒwí yLku ëMkt˛kuƒfí zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜í Lk uBÁkh 2008{kt ´fkr˛Ìk fhe ˛ıfiku. zkÏ. º¯k kLkÀkMku k kku yk ke {khk yÊfifiLkLku yk¯k§ ƒ kk‘fiwt. ëMLkune©e º¯k kLkÀkMk...í k˝ ze˜ r{ k rÁk keLk[Lˇ ke. kxu˜( fe˜)yu y kLkk‘fiwt yLku yu{Lke MktM⁄kk ësu.yu{. kxu˜ R¬LMxx‚qx ykÏV kkuMx ¯k˙Ïflfiwyux MxzeÕ yÏLz rhMk[o RLk Ãkw{urLkxeÕ, yk˝tÀí Ókhk ´fkr˛Ìk ⁄kkfi Au. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜ yt¯kuLkkt yk ÁktLku ´fk˛Lk ze˜ r{ k rÁk keLkºkE kxu˜Lke nqtV, Mknfkh yLku Mknfiku¯kLku fkh˝u ´fkr˛Ìk ⁄kfikt Au. yn™ yu{Lkku ykºkh {kLke yxfÌkku Lk⁄ke fu{ fu {khk yÊfifiLkLkkt yk¯kk{e ´fk˛Lk k˝ yk k Mknfkh ⁄kfe s fh kLkkt†Au. ëMLkune©e º¯k kLkÀkMk...í yt¯ku {wæ k]ªX-[kh kh ˜æk˝ ˜æe yk k k {kxu Mk. k.fiwrLk äMkxe, ’˜ºr „kLk¯khLkk MktMf]Ìk r ºk¯kLkk ºqÌk kq ´kuVuMkh yLku su.yu{. kxu˜ R¬LMxx‚qx ykÏV kkuMx ¯k˙Ïflfiwyux MxzeÕ yÏLz rhMk[o RLk Ãkw{urLkxeÕLkk rLkfik{f zkÏ. fu.ykh.À uMkknuÁkLkku k˝ ykºkhe Awt. ykLktÀ yu kÌkLkku Au fu, zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk yÊfifiLk Àhr{fikLk zkÏ. À uMkknuÁk k˝ zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkkt kwMÌkfkuLkwt k[Lk fhÌkk nÌkk, su⁄ke fheLku yu{Lke Mkk⁄ku zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk fkfio yt¯ku [[ko fh kLke Ìkf {§Ìke nÌke. zkÏ. À uMkknuÁk zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜Lku Mk{flfik Au yLku yksu k˝ yux˜k s hMk⁄ke zkÏ. kxu˜Lkkt kwMÌkfku kt[u Au. ze˜ zkÏ. À uLkku MLkun yLku yrº´kfi MkÀkfi {§Ìkkt hnu yu e ´k⁄koLkk Au. {khkt kwMÌkfkuLkwt xkR k-MkuÆx¯k fk{ fhLkkh Mkk⁄ke fuÀkh À u, yLku {khk S LkLku Mkk[ Lkkh kw k {kir˜f, kw k ƒq Q eo yLku kw ke Ì eªkk MkÀkfi M{h˝efi†Au. 469, nrh H Lk¯kh, nhuLˇ ´. ºË ’˜ºr „kLk¯kh. - ´{wæ, Ìkk.rs. yk˝tÀ fku˜LkoMko yuflfiwfu˛Lk yÏLz rhMk[o ({ku.) 9426837008VkWLzu˛Lk, ’˜ºr „kLk¯kh.
ñ {t ke, yk˝tÀ ke k’Mk {urzfuh MkkuMkkfixe, yk˝tÀ.
Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu {Lku r fMk k{k Mknkfif- k kku201
MLkune ©e º¯k kLkÀkMk... kwMÌkf yk´k fi Au Ìfikhu fux˜kf {n• Lkk k kku
(1) r´fi ºkE©e,
Ìk{u {Lku Ìk{khkt ÌkkÚt Áku kwMÌkkuf {kuf’fikt Ìku {§e ¯kfikt Au. Ìk{khk yk MkÀTºk {kxu nwt Ìk{khku ˝ku ykºkhe Awt. Ìk{u Mk{ä kÌk ⁄kELku fiøkfkfio s ykht«fiwt Au. ykx˜e rLkck, ykx˜ku ætÌk, ykx˜ku ©{, ykx˜e [e x ˜E yk fk{ fku˝ fhu Au, yksfk˜ ? æhuæh Ìk{u ¯kwshkÌk{kt Mkt˛kuƒLk˚ku ku r h˜ Aku. Ìk{khk yk fk{Lke {n•kk yirÌknkrMkf Au. Lk] t˛r økkLk, Mk{ks˛kÜ, ˜kufr „k, ºkªkkr økkLk, ºkhÌkefi MktMf]rÌkr „k ¯kuhu yLkw˛kMkLkLku Ìk{khwt fk{ fux˜wt W kfiku¯ke ⁄k˛u yu Ìkku ºr ªfi s kwh kh fh˛u.
fiwrLk äMkxe yLku ¯kwshkÌke rz kkxo{uLxLkkt ¯k˙t⁄kk˜fiku {kxu Lkf˜ku æheÀ k
Ìk{u yuf yt¯kÌk r LktÌke k k zkÏ. ´{kuÀfw{kh kxu˜, yÊfi˚k, ¯kwshkÌke r ºk¯k, MkhÀkh kxu˜ fiwrLk äMkxe, r „kLk¯khLku W u˛eLku ˜æ˛ku. nk˜ Ìkuyku hÚ W kh
Au. Ìkuyku khÌk yk ˛u yux˜u nwt kÌk fhe˛. k˝ Ìk{ufi ykæe krh¬M⁄krÌk
Mk{Ú Ìkku k k ˜æ˛ku. Vhe kh ykLktÀ yLku ykºkhLke ˜k¯k˝e ‘fiıÌk fhwt Awt. fw˛§ n˛ku.
kkuMxfkzo 12-3-93, ’˜ºr „kLk¯khÌk{khku Lkhu˛ uÀ nMkwºkE fikrøkf Ìkk. 7-10-96, y{Àk kÀ (2) r´fi º¯k kLkÀkMkºkE, yk kLkku k k {Èfiku. zkÏ. ¯k˝u˛ Àu eLkk MktfikusfÌ fuLˇefi MkkrnÌfi yfkÀ{e{kt k˝ Ìk{khk fkfioLke fÀh r ˛u Ú˝e æqÁk ykLktÀ ⁄kfiku. yí kÀ hu yk ku. S Lk[¢Lkk 2 ºk¯k Ìk{khk {kxu hkœfik Au. {kuzw Lk fh˛ku. Úu ¯kktƒeLk¯kh Ú Ìkku yfkÀ{e{kt⁄ke {Lku VkuLk fhÚu yLku Ìfikt⁄ke {u§ e ˜u˛ku. 12, 13 MkwhÌk Awt. 26-10⁄ke 3-11 ºk Lk¯kh fiwrLk.{kt {u k˝e r ˛u økkLkMk k Au. {U Ìk⁄kk fLkwºkEyu y{khkt ıÌk‘fiku{kt Ìk{khku W’˜uæ ffikuo Au. Ìk{u yk kLkk Aku ? {khku r [kh Ákƒk rÀ MkLke [[koyku{kt nksh hnu kLkku Au. Â[u MkkuLk¯kZ{kt ˜kuf¯keÌk{u§ku Au Ìfikt s kLkku r [kh Au.
yksu Ìk{Lku nMkwÁknuLk fikrøkfu k˝ fikÀ ffiko nÌkk. yn™ yk hu Ìkku
Ìk{u yk‘fik s Lk⁄ke. sYh yk ku rLkhktÌku. Ákeswt ˛wt [k˜u Au ? {u k˝e ˜kufr „k
º LkLku s{eLk {§u Ìku {kxuLkk ´fiÌLkku [k˜u Au. ⁄kkuzk æÌk{kt ë¯kwshkÌke
˜kufMkkrnÌfií yk ˛u. yuLkkt f]ª˝f⁄kk, hk{f⁄kk ¯kuhu ÁkƒkLkk ºqr{fk ˜uæku Au. yk‘fiu Ìk{Lku {kuf˜e˛.
˛uªk ˛wº ykr˛ªk. r˜. nMkwºkE fikrøkf
nhuLˇ ´. ºË 15-2-95, ’˜ºr „kLk¯kh (3) r´fi º¯k kLkºkE
1. Lk{Mfkh. ˛uæze k§kMkknuÁk yLku r ª˝wºkEyu Mkur{Lkkh yt¯ku
Ìkifikhe fh k {ktze Au. LkhuLˇºkELku ˛k§kLkku k k {§e ¯kfiu˜ Au. Ìku yt¯ku ƒw fkfio kne fh e kz˛u. {kuxkºk¯ku {t¯k§ khu nwt yk e˛. Ìfikhu Ìfikt Ìkifikheyku
˛Y ⁄kE ¯kE n˛u. ykrÀ kMke ˜kufLk]Ìfi yt¯kuLke ÁkuXfLke fkuE s {krnÌke yfkÀ{eLku
˜ækfiu˜ fk¯k§{kt Lk⁄ke. yu{ fu{ ? ƒw YÁkY{kt.
2. Ìk{khku k k {Èfiku. k˝ yu yt¯ku Ìkku Ákƒk s r MÌkkh{kt⁄ke f˜kfkhku
˜u k kzu. yk{ufi Ìk{u æuzLkk Lku nwt æuzkLkku. {u§ kz‚ku Lku ? yu Ìkku [˜k kzu. Lk]Ìfiku ¯kws.Lkkt hsq fh kt Au. LkkhÆMkn k kh, A¯kLk kxu˜ yLku ÁkkÁkwºkE Ákk{¤fik {khku k k {Èfiu ÀkuzÌkk yk‘fik, yLku yk k˝k º¯keh⁄k fk{ {kxu ÌkLk{Lk-ƒLk⁄ke fk{ fh k ˜k¯ke ¯kfik. {k[o Mkwƒe [q k hnu k fÃkwt Au. Ìfikt Mkwƒe s kÁk yk e s˛u. y{u k˝ ˛ktÌk Ìkifikheyku fheyu Aeyu. ƒw YÁkY{kt.
3. Ìk{u ˜æk˝ ˜æe Àeƒwt n˛u.
xŸMxu fk{Lke Ìk{khu {k⁄ku Lkækfiu˜ fk{¯kehe kqhe ⁄k˛u yu{ {kLkwt Awt. Lkn™ Ìkku yn™ nwt {khe heÌku kkh kkzwt. yk k˝u yu ´&Lk ⁄kfe ‘nkuhkMkknuÁkLkku fkuE k˝ heÌku r ÔkMk ¯kw{k k {kt¯kÌkk Lk⁄ke. {kxu ‘nkuhkMkknuÁku rÀ˜⁄ke xufku yk k kLke kÌk fhe Àeƒe Au. Ìkifikhe kqhÚu˛⁄ke [qtx˝e kAe.
ñ ykä⁄kf fxkufxeLku ˜ELku ë ehzkuí ´fk˛Lk {k[o Mkwƒe M⁄kr¯kÌk. Wƒkh fhe ë ehzkuí ´fkr˛Ìk Lk fh yu ku rLk˝ofi ˜eƒku Au.
Ákkfe fw˛§.
ñ nhuLˇ
Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu {Lku r fMk k{k Mknkfif- k kku203
rMkÌkkt˛w fi˛˘tˇ ˜uxh nuz 8-8-94, zkuÀhk
(4) MLkune-Mkt{kLkLkefi zkÏ. º¯k kLkÀkMkºkE, 24-3-93Lkku k k yLku kwMÌkfku {Èfikt. ykx˜ku Mk{fi W•kh Lk ˜æe ˛ıfiku, yu {kxu ˚k{k´k⁄keo Awt. hksfkux- zkuÀhk-{wtÁkE Â[u ˝wt fk{ hÃkwt. n nwt zkuÀhk {.Mk. fiwrLk äMkxe{kt, W kh ´{k˝u, Awt. kwMÌkfku {kxu ykºkh. yk kLkwt ˜kuf k T{fiLkwt fk{ æhuæh ‘fi ¬M⁄kÌk, ·r¸Mkt kLLk yLku hMk´À Au. yu {kxu yrºLktÀLk M efkh˛ku. ëStories retold’ y⁄kkoÌkT ˜kuff⁄kkyku ykrÀLkk kwLk:f⁄kLkLkku {Lkkuhtsf {k¯ko Akuze, Mkk[e r Ó•kkLkk {k¯kuo, krh©{ kq of yk ku su [kuıMkkEºfiko ´Áktƒku (xufxTMk) W k˜Áƒ fhk e yk fik Au, Ìku æhk y⁄ko{kt ykLktÀ´À Au. yk ku su Ê rLk{wˇ˝ku ffikO Au, (yLku Úu ·~fi©k‘fi {wˇ˝ku ffikO nkufi Ìkku Ìku) Mkktº§ k (Úu k-Mkktº§ k) {§u ? {khk Mk¬L{ k, zkÏ. r˛heªk kt[k˜u n{˝kt s {Lku s˝k‘fiwt fu yk kLkk ´Àu˛{kt ºe˜ Mk{wÀkfi{kt khÌkk fnu kÌkeMktº§kÌke nkufi, yu k ´Mkt¯ku ⁄kkuzkf r{ kkuLku Ákesu⁄ke Ákku˜k kLkwwt yk ku r [kfiwO Au. yu ku ´Mkt¯k ÁkLku Ìkku {Lku y ~fi s˝k ˛ku, su⁄ke nwt yu{kt ÚuzkE ˛fwt.Ìk{khk fk{{ktfiu fkuf nkUfkrhfik ÚuEyuLku ?
MLkunkÀh kq of Ìk{khku, rMkÌkkt˛w fi˛˘tˇ
(5) r´fi º¯k LkÀkMkºkE, fw˛§ n˛ku.
Ákƒkt s kwMÌkfku rLkhktÌku kt[e ¯kfiku, ⁄kkuzkf {w kyku LkkUÊfik Au, nsw ÁkeS æÌk kt[eLku kAe Ìk{k{ ¯k˙t⁄kku r ˛u r ¯kÌk kh ˜æe˛. æqÁk s {Ú yk e. ºkE ! yk fk{ fhLkkhk Au fux˜k ! Ìk{u su krh¬M⁄krÌk{kt fk{ ffiwO Au Ìku e s krh¬M⁄krÌkLkku yLkwº {Lku k˝ Au. yux˜u s yk fkfio kkA§ kzu˜e {w~fu˜eykuLkku Mkk[ku œfik˜ yk e ˛fu Au.
˜kRÁk˙uheLkk xuÁk˜ W kh ÁkuMkeLku kkt[- k[eMk ¯k˙t⁄kku{kt⁄ke WÌkkhk fhe fheLku Mkt˛kuƒLk ˜uæku ! A kk e LkktæLkkhk r ÓkLkku ykLke {w˜ ˝e ıfikt⁄ke fhe˛fu?
n{˝kt ktÀhuf rÀ Mk ˜¯Lk¯kk§k{kt yu ku ¯kqt[ kfiku A fu MkÌkÌk Áknkh¯kk{ s kzu. kh Mkkt[ ku kzu, ıfikt s ? yux˜u rLkhktÌku kt[ k-˜æ kLkku y fk˛ ykuAku {§u Au k˝ Ìk{khk ¯k˙t⁄kku r ˛u Ìkku rÀ˜⁄ke ˜æ kLke Ìk{LLkk Au. º¯k kLk s˜Àe kqhe fhu Ìku e ´k⁄koLkk.
LktrÀ¯k˙k{ ıfikhu s Au ? Mkki fwxwtÁkesLkkuLku MLkun...
˜uxh nuz ñ rLkhtsLkLkkt MLkunM{h˝ 13-5-93, ku k Àh
(6) r´fi r{ k º¯k kLkÀkMk, Mkki. ÌkkhkÁknuLk, r[. rsøkkMkk, yr{Ìk,
Lk{Mfkh.
fk˜u ¯kkze{kt ⁄kkuzkt kkLkkt ëºkh⁄kíLkkt Vuh Ìkkt Ú¤fiwt fu ÌkkhkÁknuLku nMÌk´Ìk Ìkifikh fh k{kt Áknw{q’fi Vk§ku yk fiku Au Ìku Ú˝e æqÁk nhækfiku. Ìk{khe rMkrÿyku{kt
kÌLke, Ákk§fkuLkku Mkk{krsf, fkixwtrÁkf, ykä⁄kf ˝ku ºku¯k ˜u kfiku nkufi Ìku Mk{S ˛fkfi Au. yk ku krh kh À˛oLkefi s nkufi. ƒkfikO À˛oLk Lk⁄ke {u§ e ˛ıfiku ÌkuLkku yVMkkuMk Au. Mk oLku {khk khku˚k yrºLktÀLk yLku yrº kÀLk.
MkÀh ¯k˙t⁄kLkku krh[fi, yk fkh nwt yn™ ÌkhVLkk ëxkRBMkí ¯k˝kÌkk ë¯kwshkÌkr{ kí{kt fh k {k¯kwt Awt Lku fhe˛. ´kfikusLkkLku knkU[ kkX e Àeƒe Au. nwt {kLktw Awt fu ¯kwshkÌkLkk r ÓkLkku Ìk{Lku kkUæ k{kt kkAk kz˛u. knu˜wt MkL{kLk nwt {kLkwt Awt fu ºkhÌkefi MkkrnÌfi yfkÀ{e Ókhk ⁄k˛u. kAe ¯kwshkÌk Mkk.y. Ú¯k˛u Lku fh˛u. ˝k ˝kLkku ÌkuÚuÓuªk ykzku yk Ìkku nkufi yu M kºkr f Au. yk kLkwt yk yLku yk yk¯k§ kkA§Lkwt S Lkfkfio ƒw Lku ƒw yk fkfio ÁkLku, MkL{krLkÌk ÁkLku yu {kxuLke {khe ”Àfi⁄ke kh{kÌ{kLku ´k⁄koLkk.
kkuMxfkzo sfikLkLÀ Úuªke 17-3-98, Lk Mkkhe
(7) zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜, MkkÀh Lk{Mfkh.
yk kLkk MkL{kLk yLku kwMÌkf ˜kufk ko˝ Mk{khkun{kt W k¬M⁄kÌk hnu kLkwt rLk{t k˝ {Èfiwt, nkäÀf ykºkh.
yk kLkk Lkk{ yLku fk{ {kxu {Lku ÁkunÀ {kLk Au. Ìk{u ¯kwshkÌkLkk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi˚ku ku su yÀTºwÌk fk{ ffiwO Au Ìku {k k ¯kwshkÌk{kt s Lkn™, ºkhÌk{kt yLku ºkhÌkLke Áknkh k˝ LkkUƒ kk k Au.
˜w Ìk ⁄kÌke ykrÀ kMke ˜kufMktMf]rÌkLkku ÀMÌkk us Ìk{u fk§Àu Ìkk kkMku⁄ke Ìkkh e ˜eƒku Au. AeLk e ˜eƒku Au. yuLkwt {q’fi Ìkku yksu Au yuLkk fhÌkkt ºr ªfi{kt
Áknw ykfik{e rMkÿ ⁄k˛u Ìfikhu yk k˝Lku yk fk{Lke æhe Æf{Ìk Mk{Ú˛u.
˛uX fu. xe. nkEMfq˜ kkuÌkkLkk krh khLkk yuf MktrLkc yLku r ÓkLk yÊfik kfLke, yuLkk fkfioLke Mkwfiku¯fi fÀh fhu Au Ìku Ú˝eLku æqÁk ykLktÀ ⁄kkfi Au.
À.¯kw.fiwrLk.Lkkt fux˜ktf fk{kuLkk hkufk˝kuLku ˜ELku ´Ìfi˚k Y ku nwt nksh hne ˛fÌkku Lk⁄ke, AÌkkt khku˚k Y ku yk ´Mkt¯ku {khk ”ÀfiLkku ykLktÀ ‘fiıÌk fhe yk kLku yLku MktM⁄kkLku yk MkL{kLk Mk{khkun {kxu {khe ”Àfi kq ofLke ˛wºfk{Lkkyku kkX Awt.
˜uxh nuz zkÏ. sfikLktÀ Úuªke 15-10-2002, Lk Mkkhe
ñ zkÏ. h˝Aku˜k˜ r k uÀeLkk Lkk{Úu¯k ˛wºuÂAk MktÀu˛k {U yk Mkk⁄ku s kkX e Àeƒku Au Ìku yk kLke Ú˝ {kxu.
(8) r´fi º¯k kLkºkE, Àe kf kkMku⁄ke Ìk{khwt fLkwºkE ÚLke k§wt kwMÌkf {Èfiwt ? {Lku r [khku yk Au fu Ìk{u {u§‘fiwt n˛u fu Lkrn !
æqÁk æqÁk ykLktÀºfiko Áku rÀ Mkku Ìk{u yk fik yu ÁkÀ˜ …˝e Awt. Ìk{u fux˜kt hMkku⁄ke yk y{efqtxku ke hÃkk Aku Lku ¯kwshkÌkLku r k zk ku Aku. yu⁄ke nhækÙ Awt. Ìk{khk fkfioLku Lk{wt.
Y kktÀu, Àu rhfik(æqtÌkkuLkku hks e)Lke kÌkko ¯k„{k Mkh§Ìkk, MkwtÀhÌkk Mk{uÌk, hk{kfi˝, {nkºkhÌk yLku yLfi f⁄kkyku su y´¯kx nkufi yuLke Mkrxf ºqr{fk Mkk⁄ku f˝koxf sELku yk ku kAe y fk˛ ˜E rzMkuBÁkhLkk ytÌk Mkwƒe{kt {kuf˜e yk kku. ytf 34 {kuf˜wt Awt. 35{kLkwt ykfikusLk fh k {kxu rzMkuBÁkh ytÌk
Mkwƒe {kuf˜˛ku.
Mk §e ˛wºuÂAkyku MkrnÌk... kkuMx fkzoÌk{khku fkLkS
30-11-94, ˜w˝k kzk
(9) r´fi º¯k kLkÀkMkºkE, tÀLk. fw˛§ n˛ku.
ë{khe ˜kuffik kkí ¯k˙t⁄k ktÂfiku-{k¤fiku. n yuLkk r ˛u ˜uæ fhe˛.
ykækufi ¯k˙t⁄k hMkk§ Au. yk kLkk ytÌkhLke MkÂ[kE yk{kt LkeÌkhu Au. Àhuf ‘fi¬ıÌk yLku ´Mkt¯kku{kt yk k su heÌku ykuÌk´kuÌk ⁄kfik Aku, yku¯k§e ¯kfik Aku, yu{kt yk kLke ë˜kufí ´rÌkLke ´rÌkÁkÿÌkk ´ÌkeÌk ⁄kkfi Au. yu r Lkk yk e Ìkˇq kÌkk ˛ıfi Lk⁄ke. yk ¯k˙t⁄kLkwt ¯k„ k˝ {ƒwhwt Au. yu{kt su ´kMkkrÀfÌkk Au yu M k˛eo Úfi Au. fk‘fikÌ{fÌkk ykfªkeo Úfi Au. yLkuf ætzku {U kht kh ktÂfik. Áknw ¯kBfik. ykrÀ kMke MkkrnÌfi yLku ykrÀ kMke MktMf]rÌk{kt üzk QÌkhLkkhLku {kxu yk yuf {q’fi kLk ¯k˙t⁄k MkkrÁkÌk ⁄k kLkku Au.
yk kLku yrºLktÀLk.
yLkwº Lke yk e ækh nSfi Áktƒ kze n˛u yuLku æku˜Úu Lku nSfi yk k ¯k˙t⁄kku yk kku yu e y ku˚kk.
kkuMx fkzoyk kLkku, 7-4-2007, zkuÀhk rMk˜kMk kxur˜fik
kkuMx fkzo 16-5-98, ºk Lk¯kh (10) MLkune©e º¯k kLkÀkMkºkE, k•kwt {Èfiwt. ykLktÀ. MkkrnÌfi krhªkÀLkwt Ìk{khwt ıÌk‘fi Ìk{khe krh kı r [kh˝kLkku rLkÀuo˛ yk ke ¯kfiwt. yrºLktÀLk.
ëºe˜kuLkwt ºkh⁄kíLke [kh- kkt[ Lkf˜ {§u Ìkku Ìku{ktLke Áku Ìkku rÁk˙xLk yLku
Mkt˛kuƒf-Mkt kkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu {Lku r fMk k{k Mknkfif- k kku207
y{urhfkLkkt hkªxŸefi ¯k˙t⁄kk˜fikuLku {kuf˜˛wt. s{oLke k˝ s˛u. yuMk.xe. kkMko˜⁄ke {kuf˜˛ku Ìkku [k˜˛u. Ìk{Lku Mkq[ u˜ MkhLkk{u k k ˜æu˜ku k˝ s kÁk Lk {Èfiku. ëºe˜kuLkkt n¯k yLku Ìkk{˝ktíLke yuf Lkf˜ k˝ ÚuEyu. kAe Úufiwt Ìkku yk k˝ku rnMkkÁk [qf kE ¯kfiu˜ku Au. fw˛§Ìkk RÂAwt Awt. sfitÌk {u k˝e
(11) r´fi º¯k kLkÀkMkºkE, Mk˝k˜e {wfk{u Ìk{u MkL{kLk kk{eLku kkAk Vfiko n˛ku. Ìk{Lku {§u˜k yk ¯kkih ÀkLk rLkr{•ku nwt yk e ˛ıfiku nkuÌk Ìkku {Lku Áknw ¯k{Ìk k˝ yÌfikhu nwt ⁄kkuzku Áktƒkfiu˜ku Awt yux˜u yu ´Mkt¯k{kt {Lk⁄ke W k¬M⁄kÌk hneLku MktÌkkuªk kk{e ˜eƒku Au. yuf LkkLkfzk æq˝k{kt hneLku yuf{k¯kuo yufk¯k˙ ÁkLkeLku Ìk{u su ætÌk yLku ƒehs⁄ke ˜kuf k˝eLkk kwLkhwÿkhLkwt fkfio fhe hÃkk Aku. ÌkuLkk⁄ke ¯kwshkÌk yrƒf ¯kkih tÌkwt ÁkLfiwt Au. Ìk{khe yk W kkMkLkk Úu k yksu r kÌkkS Lk⁄ke ÌkuLkku hts Au k˝ yu{Lkku ykÌ{k Ìk{khk {MÌkf kh yk˛e koÀ y ÌkhÌkku n˛u s. Ìk{u n ƒw {wıÌk heÌku, y fk˛ kq of fk{ fhe ˛fku yu k ÌkÁk¨k{kt ´ u~fik Aku, Ìkku Ìk{Lku yuf yuf⁄ke [rzfikÌkkt fk{ kkh kkz‚kLkku MktÌkkuªk Ìk⁄kk fi˛ ´k Ìk ⁄kkyku yu {khku Lk{˙ r{ kºk ´k⁄kuo Au. Ìk{Lku Vhe ıfikhuf {§ k WÌMkwf hne˛. ˜uxh nuz MkÀTºk yLku MLkun kq of, 23-10-02, ºk Lk¯kh sfiLÌk {u k˝e
yuLk.yu. kuhk LkkfiÁk ykrÀ kMke r fkMk fr{˛Lkh, ¯kktƒeLk¯kh 27-5-85 (12) MLkune ºkE©e º¯k kLkºkE, MknfwxwtÁk fw˛§ n˛ku. Mk{MÌk r˛˚k˝s¯kÌk flfikhu yLkk{Ìk yktÀku˜Lk k§k kkMku ¯keh {wfkfiwt Au, Ìfikhu yk k Mk{fiLkku MkÀTW kfiku¯k yuf r r˛¸ MksoLk {kxu fhe hÃkk Aku. Ìku {khk su k ¯k¤fik¯kktX‚kLku s æÁkh Au. yk kLke MksoLk˛¬ıÌkLku ykrÀ kMkeyku{kt nuÌke fhe Au. Ìku ykrÀ kMke MkkrnÌfis¯kÌkLkk h˝{kt yuf {eXe ehze Mk{kLk Au. su§w nku§kt¯k˝Lkkt 3000 kusLkwt fk{ ktÀhMkku kkLkkLke nMÌk´Ìk{kt ftzkhk˛u
Ìfikhu ¯kwshkÌkLkk MkkrnÌfis¯kÌk{kt 뺯k kLkíLkku yuf Õ¯k{¯kÌkku rMkÌkkhku Áknkh yk ˛u. yLku yu ëykrÀ kMke {u k˝eí ÌkhVLkku ynkuºk ¯kwshkÌk{kt k kÕkuzkLke {kVf k{hkx Vu˜k ˛u.
˛uæze k§k yLku XkfkuhºkE LkkfifMkknuÁk su k ˜Áƒ ´rÌkrcÌk xefkfkhkuLke ´˛tMkk, ´rMkrÿ knu˜kt ´k Ìk ⁄kE ¯kE Au, kAe {khk su k ëzkurffikt fhLkkhíLku ÁkÌkk kLkwt yk k RÂAe hÃkk Aku Ìku k˝ {khwt ynkuºk¯fi Au. nwt k˝ Úu k {kxu ækMk Mk{fi fkZe æuzÁk˙Òk yk eLku hkufkE yLku yk kLke Mkk⁄ku [[ko yLku kt[Lk fheLku ÌkuLku {k˝ kLkku ˜nk ku ˜E˛.
WLkk§kLke yMkÃk hkÌkku, yLku rÀ Mkku{kt yk kLkwt ´uh˝kMk˙kuÌk yk kLke kkMku fkuEf yLkuhe æw{khe⁄ke fk{ ˜E hÃkwt Au. su {nuLkÌk⁄ke yk ku ÌkuLkwt yuf kefh˝ ffiwO nkufi Ìku ÚuELku yuf Mk˜k{ Ìkku {kh kLkwt {Lk ⁄kkfi, khtÌkw n ÌkuLkk Mkt kkÀLk yLku Mktf˜LkLke fk{¯kehe ÚuE ÁkeS Mk˜k{ {kh kLkwt k˝ {Lk ⁄kkfi. {qt¯kk ykrÀ kMkeykuLkwt ƒq§{kt h¯kÀku§kfiu˜wt ft[Lk yk kLkk ëƒqr§fik MkkrnÌfifkhíLku nk⁄ku Mkt kq˝o fwtÀLk ⁄kELku Áknkh yk ˛u Ìfikhu {khk {LkLkku ykLktÀ k˝ Mk{wˇLke ˜nuhkuLke {kVf QA§˛u.
ënhuLˇ ºËí n kq˝o ºuæƒkhe ÁkLfik Au. Ìku{Lkk ´kusuıx{kt Mkhfkhe f˚kkyu nwt ftE {ÀÀ fhe ˛fÌkku Lk⁄ke ÌkuLkku {Lku æqÁk ˚kkuº hnu Au. ÌkuykuLkkt fk{ku{kt ˝kt r ŒLkku yk‘fikt Au. khtÌkw yk k˝u kh{kÌ{k kkMku ´k⁄koLkk fheyu fu Ìku{Lkk fkfioLku MkV§Ìkk {§u.
MkkuLk¯kZLke ÁkkÁkÌk LkkUƒe Au. ⁄kkuzk s Mk{fi{kt ‘fi M⁄kk ⁄kE s˛u.
yk kLke krh kh MkrnÌkLke Mkwækfkhe ÌktÀwhMÌke yLku Únkus˜k˜e {kxu kh{f] kk§w kkMku y[oLkk fhwt Awt. r˜. MLkunkƒeLk yuLk. yu. kuhk
(13) MLkune©e º¯k kLkºkE, yk kLkku Ìkk.2-9-97Lkku k k yLku kwMÌkf ìºkh⁄kî k˝ {Èfiwt. ykºkh.
YÁkY Lk {§e ˛fkfiwt yuLkwt {Lku k˝ Àw:æ Au. yk˛k Au fu yk k Vhe kh yk ˛ku Ìfikhu YÁkY {§k˛u.
Mkt˛kuƒf-MktkkÀf yLku f{o˛e˜ Ìkhefu {Lku r fMk k{k Mknkfif-kkku209
ìºkh⁄kîLkk ´fk˛Lk{kt {khk fiku¯kÀkLk {kxu yk ku ˝e Mkkhe LkkUƒ
˜eƒe Au. yuLkku {Lku ykLktÀ Au. fkh˝ fu, kwMÌkfLkk ´fk˛LkLku nwt ÚuE ˛ıfiku Awt. ykrÀ kMke r fkMk r ºk¯ku, ªkkuo sqLke ÀhækMÌk M efkhe ´fk˛Lk r Lkk Æf{Ìku
ffiwO Au. yu Ìku{Lke WÀk•k ºk LkkLkwt ´Ìkef Au. kwMÌkfLkwt r {ku[Lk yk k LkSfLkk
ºr ªfi{kt fh˛ku yu e yk˛k Au.
˝e kh {Úf{kt yk kLku ykrÀ kMke MkkrnÌfiLkk ì{u k˝eî Ìkhefu
˜uæk Ìkku nÌkku. khtÌkw n M Lk hÃkwt Lk⁄ke. yk kLkkt ´fk˛Lk ÚuÌkkt yu MkÌfi ÁkLfiwt
Au. ykrÀ kMke kwMÌkfku {kxu fhu˜ {nuLkÌk yLku yk k WXk u˜ snu{ÌkLkku nwt nt{u˛Lkku Mkk˚ke Awt. khtÌkw {Lku ykt¯k§e [™ÊfikLkw kw¤fi {Èfiwt yuLkku kq˝o MktÌkkuªk ⁄kfiku Au.
ºr ªfiLkkt yk kLkkt yks ´fkhLkkt ´fk˛Lkku ¯kwshkÌkLke sLkÌkkLku {§e hnu˛u yu e {khe y«fi⁄koLkk Au.
{kLkMkn...
˜uxh nuz yk kLkku º Àefi
12-9-97, ¯kktƒeLk¯kh yuLk. yu. kuhk
MkqfiofktÌk ´nT˜kÀS ktz‚k k k 27-1-01, {wtÁkE (14) MLkune ºkE©e º¯k kLkºkE Ìk⁄kk krh kh,
ºkE yk kLke Mkk⁄ku VkuLk W kh kÌk ⁄kfik {wsÁk ˛wºuÂAfkuLkkt Lkk{ {kuf˜e yk kwt Awt su Lke[u {wsÁk Au :
1. MkqfiofktÌk ´nT˜kÀS ktz‚k
2. LkfiLk MkqfiofktÌk ktz‚k
3. ºhÌk MkqfiofktÌk ktz‚k
4. ytsLkkÁknuLk {nu˛fw{kh Úuªke
5. {nu˛fw{kh {t¯k§ÀkMk Úuªke
6. fLkfÆMkn yk˛h (MkkÏr˜rMkxh)
7. r LkkuÀfw{kh f] kk˛tfh ºË
8. ºË Áktƒw krh kh, {k kwÌkku, {kuÕktrÁkf k§k, ykr£fk.
9. nªkoÀºkE ¯kktƒe
10. ºk LkkÁknuLk nªkoÀºkE ¯kktƒe
1⁄ke 5 yk k˝k hLkk Au, 6 yk k˝e Ú{§k Mfq˜Lkk zkuLkh xŸMxLkk
xŸMxe Au. suyku yk k˝k {kxu º˜e ˜k¯k˝e ƒhk Au. 7 yLku 8 {khk ækMk r{ k yLku MkkrnÌfiLkku ˛kuæeLk krh kh Au yLku {wtÁkE{kt Lk]ÆMkn ˜kÏsLkk {kr˜f Au. 9 yLku 10 yk k˝ku LkfiLk su{Lke Mkk⁄ku {kuÕktrÁkf{kt ƒtƒku fhu Au yLku yu{Lke Mkk⁄ku s hnu Au. yk ‘fi¬ıÌkyku æqÁk s MLkunk§ ‘fi¬ıÌkÌ ƒhk Au.
W khLkkt Lkk{kuLku yk k su heÌku ˜E ˛fkfi Ìku heÌku ˜u˛ku. yk kLkwt yk fkfio {U kiMkk{kt {q˜‘fiwt Lk⁄ke. MLkunLkk MkuÌkwLku fkuE yz[˝ fu ÁktƒLk Lk nkufi. yk k y{Lku yk fkfio{kt Mk{k eLku fik ÀT[tˇ Àe k fhkií{kt M⁄kkLk yk fiwt Au. W khLke {khk krh khLke ‘fi¬ıÌk rMk kfiLke ‘fi¬ıÌkyku yu k MkuÌkw
ÁktƒLk⁄ke {khe Mkk⁄ku Mktf§kfiu˜e Au. yu{Lke kkMku⁄ke fkuE s zkuLku˛Lk fu {ÀÀ yk k˝u ˜eƒe Lk⁄ke fu yu{Lku yk k yk fkfio{kt Mktf§k ˛ku Ìfikhu s yu{Lku æÁkh kz˛u fu ÌkuykuLku yk k º¯keh⁄k fkfio{kt Mk{k e ˜eƒk Au.
yk kLke fw˛§Ìkk [knwt Awt.
˜æ kLkku {nk hku Lk⁄ke yLku r˛˚kf-MkkrnÌfifkh-Mkt˛kuƒfLku k k ˜œfiku
Au. ˝e Úuz˝e- kıfih[LkkLke ºq˜ n˛u yu Mkwƒkh kLke s kÁkÀkhe MkMLkun yk kLku MkkU kwt Awt. {§wt Ìfikhu fux˜k {kfoMk yk‘fik Ìku s˝k ˛ku. h{kt MknwLku fikÀ. yu s MLkunkƒeLk MkqfiofktÌk
(15) MLkune©e º¯k kLkºkE, fw˛§ n˛ku - yn™ yk‘fiu ˜¯kº¯k yuf {kMk eÌke ¯kfiku. ÀhBfikLk ˝e kh Ìk{khe MknwLke fikÀ yk‘fik fhe. khtÌkw k k ˜æe Lk ˛ıfiku. {kLkwt Awt ë krh ÌkoLkí ´kusuıxLkwt fkfio rLkä ŒLku, Mkkhe heÌk [k˜e hÃkwt n˛u Ìk⁄kk Ìk{u. r[. rsøkk, krh khLkk Mknw yLku {tz§eLkk Mknw ˚ku{fw˛§ n˛ku. ºkE y[oLkLku Lk k fkfio¢{ yt¯ku yuf kh Ìfikt yk e sYh ˜k¯ku Ìku{ Ìk{khk Mknfkh⁄ke {Xkhe ˜u k s˝k‘fiwt Au ñ fÀk[ Ìku{ ⁄kE ¯kfiwt n˛u ñ {khwt yn™Lkw fk{ Mkkhe heÌku, MktÌkkuªksLkf heÌku [k˜e hÃkwt Au. ìM kÌkt fiuÌkh ºkhÌkefi Lkkx‚{kt Üef˜kfkhkuLkwt ´ÀkLkî yu
r ªkfi kh zkÏ. Ákuxe ÁkuhLk nkzo Mkk⁄ku yuf kwMÌkf Ìk⁄kk r˛˚k˝kÌ{f erzyku rV’{ ÁkLkk kLkwt fk{ [k˜u Au. M⁄kkrLkf r{ kku Ìku{kt Mkkhku Mknfkh yk ku Au. Àh ˛rLkhr Áknkh¯kk{Lkk r{ kku {Lku {§ k {kxu yk Au yLku Ìku{Lke Mkk⁄ku Ìku Mk{fi ykLktÀÀkfif ÁkLku Au. yk Ìkk yX krzfiu fÏLkuzk{kt Toronto ækÌkuLkk r⁄kfiuxh
Vu¬Mx ˜ Ìk⁄kk fkÏLVhLMk{kt {khu s kLkwt nÌkwt khtÌkw yn™⁄ke Visa {u§ kLkwt {w~fu˜ ÁkLfiwt Ìku⁄ke zkÏ. Ákuxe ÁkuhLk nkzo Ìfikt s kLkkt Au yLku Ákt¯kk§Lke ësLkMktMf]rÌkí
MktM⁄kk su ¯kk{zkLke ÁknuLkkuLke Lkkx‚{tz§e Ókhk Mk{kÚuÌ⁄kkLk Ìk⁄kk Ú¯k]rÌkLkwt fkfio
fhu Au, ÌkuLkk r ˛u Ìk⁄kk ë krh ÌkoLkí r ˛u erzyku ·~fiku Mkk⁄ku ´ [Lk yk k kLkkt Au. Ìku Mk{fiu ©e {¬’˜fkÁknuLk k˝ Ìku{Lkku fkfio¢{ hsq fh kLkkt Au. zkÏ. Ákuxe ÁkuhLk nkozo Mkk⁄ku Ìku{Lkk rz kkxo{uLx{kt fkfio fhÌkkt yuf ÁknuLk fuhku˜ zu eMk ¯kfik ªkuo Lku kk§{kt nÌkkt yLku ÌfiktLkk M⁄kkrLkf f˜kfkhku Mkk⁄ku ë krh ÌkoLkí ´kusuıx su s fkfio Ìku{˝u A {kMk Mkwƒe ffiwO. Ìku{Lke {w˜kfkÌk Ìk⁄kk yLkwº ku Ú˝e æqÁk ykLktÀ ⁄kfiku. Ìk{khk r ˛u k˝ {U r ¯kÌku {krnÌke yk ke. Úu yk Ìkk ªkuo Ìku{Lku ºkhÌk yk kLkwt ⁄k˛u Ìkku yk k˝e Mkk⁄ku Ìkuyku fkfio fh k {kt¯ku Au. yLfi r{ kku k˝ yk k˝k fkfio⁄ke ˝k ´ºkr Ìk yLku ykLktrÀÌk ⁄kfik Au. yk Mk{k[kh yk k˝e {tz§eLkk Mknw Mk«fikuLku s˝k ˛ku. yk º¯keh⁄k yLku MkwtÀh fkfio ƒw Mk{fi yk k˝u Mknw Mkk⁄ku {§e fhe ˛feyu Ìku e Ìkf ´k Ìk ⁄kkfi Ìku e ´ºw ´k⁄koLkk yk k˝u Mknw fheyu su⁄ke yLfi hkflfiku Ìk⁄kk Àu˛kuLkk ˜kufkuLku yk fkfio {k¯koÀ˛of
ÁkLke ˛fu. ¯kfik yX krzfiu nku˜ÏLz - yuBMxhzu{Lkk ˜uæf©e fiwSLk {Èfik ñ Ìku{˝u Áku kwMÌkfku yur˛fiLk r⁄kfiuxh kh ˜œfikt Au ñ keswt kwMÌkf ˜æe hÃkk Au. Ìkuyku
k˝ yk k˝k fkfio⁄ke æqÁk s ´ºkr Ìk ⁄kfik yLku Mk LkkUƒ fhe yLku fux˜kf Vkuxku
k˝ {U Ìku{Lku yk fik Au. ´ºwf] kk⁄ke yk k˝u Mknwyu yksu hku ku˜wt Áke yk Ìke fk˜u x ]˚k ÁkLku Ìku e ´k⁄koLkk. MknwLku Mk´u{ fikÀ. k k ˜æ˛ku Ìkku ˝ku ykLktÀ ⁄k˛u.
YÁkY {Èfik Ìkw’fi Mk´u{. yktÌkhÀu˛efi k k fi˜kMk ktz‚k 28-5-97, fiw.yuMk.yu.
Lk{kuLk{: ©e¯kw£Lkur{Mkqhfiu >> yk[kfio ©er sfiMkqfikuoÀfiMkqrhS {nkhks ´urhÌk
˛kMkLkMk{˙kx º Lk r sfi˛e˜[LˇMkqrh zkuÀhk 19-7-15
(16) ©e º¯k kLkºkE, ƒ{o˜kº ! fw˛§Ìkk [knwt Awt. y ku ykLktÀ Au.
Ìk{u ´u{ kq of yk ku˜wt Ìk{khwt kwMÌkf ë{khe ykLktÀfik kkí n{˝kt kt[e
¯kfiku Awt. Áknw {Ú yk e. hMk kq of ktÂfiwt. Ìk{khe yf]r k{ ´MÌkwrÌk, ykrÀ kMke Mk{ksLke ˜k˚kr˝f kÌkku, ºku§ k˝⁄ke A˜fkÌke Ìku ´ÚLke ´kf]Ìk Ákku˜e, ´r˛¸ yLku MktMf]Ìk MkkrnÌfiLkk Ìk{khk üzk yÊfifiLkLkk krh kkfY k y˜tfkh{trzÌk yLku fk‘fikÌ{f hsqykÌk-˛i˜e, ıfikhuf {{ko§w, ıfikhuf ræ˜ræ˜, ıfikhuf æzæzkx nMkk e sÌke n§ k˛ºhu˜e yLku {kä{f xLkkykuLkwt {ƒwh rLkY k˝, ´ kMk ˝oLk, r Àu˛kuLkk Ìk{khk fkfio¢{ku{kt ÌfiktLkk kÌkk h˝Lkk Ìk{khk r[•k{kt rÕ˜kfiu˜ ´rÌkÆÁkÁkLkwt r ˛À- uƒf ˝oLk ñ yk Ákƒwt {LkLku yÌfitÌk s[e ¯kfiwt Au. ˝k
æÌku yuf Mkh§-Mkns Lku AÌkkt Mkkrn¬Ìfif heÌku Mk o⁄kk MkwMkfls yu kwMÌkf kt[ k {Èfiwt Au, Lku ÌkuLkku nªko ‘fiıÌk fh k s yk k k ˜æe hÃkku Awt.
Ìk{khe ykLktÀfik kk kMÌk {kt ykLktÀÀkfif fik kk s ÁkLke Au yu{ nwt fnwt.
ÌkrÁkfiÌk M M⁄k n˛u.
y{u yk æÌku zkuÀhk [kÌkw{koMk Aeyu.
Mkt kfo : C/o. {nu˛ºkE ºe{k˜e, 11, k]⁄ e yu kkxo. 46, kwhwªkku•k{Lk¯kh, yfkuxk, zkuÀhk-390020
ª±Ê S¢ÊS‹ÎUÁº 3. ‹UH¢ •¢Ò⁄ S¢¢Á„y J •¢‡¢¢ „Ò S¢–Á⁄±¢⁄ S¢¢›ÊŒ „Ò
ÁH J HÔ ⁄ „Ô«•¢–‹U¢
ÁŒ. 19-3-93, x¢¢Ê{Ë›x¢⁄
Á±›¢ÔŒ
•¢ºÔ £¢¢ºÔ J
›„Ë¥ ‹UL°x¢¢ J
University of Cambridge Faculty of Oriental Studies
Letter head 25-7-1991, Cambridge (22) Dear Dr. Patel, Professor H.C. Bhayani has mentioned to me that you are
about to publish a Bhili Rathor varata, including a version of the story of Pabuji. I have myself just published a Rajasthani version of the Pabuji narrative (The epic of Pabuji : a study, transcription and translation, Cambridge University Press, 1991), and I should be most interested to see your book when it comes out. Would you be so kind as to let me know when it is published and where I could write to get hold of a copy ? I should be most grateful.
Yours sincerely,
Dr. J. D. Smith
FOUNDATION OF SAARC WRITERS AND LITERATURE (FOSWAL)
118/ Letter head 20-21-2007, New Delhi (23) My dear Dr. Patel jee,
Million thanks for your letter.
Very few people have the decency - LIKE YOU ! - to say a graceful thanks !
Let me thank you for being so nice !
Your simplicity and your absolute devotion to the cause of Bheels, have left an everlasting impression in our hearts.
People like you are so rare ! Devoted ! Silent ! Serving all those who need your help ! And so learned !
My ‘pranaam’, and lots of affectionate regards for you !
Ajeet cour
WESTERN MARYLAND COLLEGE
Letter head
21-8-1998, Westminster, MD
(24) Dear Mr. Patel,
I received you name and address from Aruna joshi at the Bhasha Centre in Baroda.
I was in Baroda nine years ago working at the Oriental Institute on the Valmiki Ramayana. At that time I got to know Dr. Ganesh Devy. I returned to Baroda recently because Dr. Devy suggested that I might find the tribal Ramayans that will appear in the Sahitya Akademi’s publication series of scholarly interest.
Family circumstances did not allow me to spend much time in India this summer, but I will be returning in January. I’am wondering if it might be possible for us to meet at that time.
I would be most interested in learning about your work, especially as it pertains to Ramayans among tribal peoples. I would also appeciate any suggestions you may care to give in advance about places that I might visit, events that I might attend, and other persons whom I might meet.
My visit in January will be an exploratory one : I will be assessing the possibilites of putting together a research project of my own that would somehow focus on tribal Ramayans. Your suggestions will help me plan a better visit.
I should say that my Hindi is quite limited, my Gujarati even more so; my abilities in other contemporary Indian languages are nonexistent. I am hoping, however, to develop a little facility with Hindi and Gujarati this fall.
I heard many good things about you and your work, and I do hope we get a chance to meet. In any case, please accept my very best wishes.
Sincerely yours,
Gregory D. Alles Chairperson
Sahitya Akademi
Letter head 13-8-1999, Baroda
(25) Dear Bhagwanbhai,
Congratulations on your getting the “Bhasha Samman’ for the great service you have done to the cause of documentation & promotion of the Bhili language and Literature. We will watch the programme on TV with a sense of pride ! This is surelya great moment for the greater Bhili Culture.
Now, we are planning to bring out this time (august 99 issue, but which may come out in the 1st week of October) a “Bhil” special issue of Dhol for all the languages, in which we are trying to bring in contributions from all the sub-sectors of the Bhil region. I would like to request you to contribute a substantial article on the Bhil of your area. It is not expected to be of a literary nature, or containing piece(s) of literature, but about your experience of the people, or what made you turn to this field, what is their past/ present/future condition etc. It will benefit the scheme of this special issue immensely to have such an article from a person having such an insight and indepth information about the Bhil as you are. I will be grateful if you could send the article in Hindi (but Gujarati also will do) by the end of this month, so that it can be translated in all these tribal languages.
I hope the Bhil Special Issue of Dhol will be a major event in the modern history of the Bhil.
(26) Dear Dr. Patel,
Yours sincerely, G.
N. Devy
Sahitya Akademi
Letter head 8-3-1999, Baroda
Thank you for accepting our invitation to attend the Sahitya Akademi Workshop for the Tribal Literature Series. The partici-
pants attending the workshop will involve scholars working on anthologies of litrature in the following languages – Santhali, Saora, Garhwali, Warli, Kunkna, Mizo, Rathwi, Yanadi, Dungri Bhili, Dehwali, Gamit, Jenu Kuruba, Ao-Naga, Hmar, Banjara, Pavri, Garasiya as well as some of the tribal language of Assam, Andhra, Nagaland, Orissa and Kerala. Six of these anthologies are with us in typset from. For the other languages, we hope that the respective participants will bring with them soe material as well as the list of contents for discussion.
Baroda in the last week of March tends to get somewhat hot (temp. 320 c), therefore you will not require woolens. The arrangement for stay is made at the M.S. University Guest House (which is about 5 minuts distance in autorikshaw from the railway/ bus station.) It is situated on the road from ‘Kala Ghoda’ to ‘Fatehgunj’, opposite ‘Sayaji Garden’. On arrival, you are requested to proceed to the University Guest House where a representative of the Akademi will hand over the details of the ‘Workshop and settle your travel reimbursements.
The Sahitya Akademi Series on Tribal Language & Oral Traditions is a nationally important work. It will be the only series published so far covering the entire range of tribal literature in the country. The measure of success we achieve in this Project depends entirely on your involvement and committment.
Hoping to see you in Baroda,
Yours sincerely,
G. N. Devy
‘Darpan’ Letter head 14-5-1991, Ahmedabad (27) Dear Smt. Mrunalinijee,
I met Shri Bhagwandas Patel at Hallol during the Gujarat Adivasi Kala Mohotsav Organised by Indian National. Theatre and was deeply touched and highly impressed by two salient fetures : (a)
his vast collectin of Adivasi Folk Songs (Dungri Bhils of Khedbramha area of Sabarkantha Dist. Gujarat) and epics, (b) his understanding, dedication and hardwork in collecting this unique cultural heritage. It is unbelievable but true that Bhagwanbhai, a man of limited means, has undertaken this task entirely on his own meagre resources. He has to this date a collection of about six hundred audio cassettes (not of professional quality recording) of folk songs and eight epics. He also has handwritten manuscripts of tribal versions of Mahabharat (four thousand pages) and Ramayan (three thousand pages).
What Bhagwandbhai had endeavoured to collect so far is the ‘Moukhik Parampara’ - oral traditional folklore - it is now time, before it is too late, to provide full scale clssistance to Bhagwanbhai to rerecord and document this material with the aim of preserving this valuable folk and traditional tribal ‘Moukhik Parampara’. This can be done by providing him professional quality recording equipment, cassettes, travel grants etc. As a matter of fact this entire collection should be simultaneously recorded on High Band U’matic video cassettes.
Knowing your deep interest in the subject and urgency of the matter I am taking liberty to send this letter. Excellent coverage of your work in ‘Surabhee’ also help the process.
With best regards,
Sincerely, Jagdish Godbole. Pune.
krhr˛¸-2
zkÏ. ƒ¤ðk‚ ò™e ËtÚtu ËkðtŒ : 1 :
yt ytrŒðtËe «ò™e ËkMf]r‚™wk ŒM‚tðuS ƒÞt™ y™u yu™e fkXMÚt …hk…ht™e ËtrníÞ-f]r‚ytu Au. þkfh¼tE ‚zðe y™u huðtƒnu™ ‚zðeyu yt ûtuºtu AtuxtWŒu…wh-…k[{nt÷{tk «[r÷‚ ½ýwk ƒÄwk {tir¾f ËtrníÞ «ftrþ‚ fÞwO Au. þtkr‚¼tE yt[tÞuo W¥th „wsht‚™t ytrŒðtËe «ò™t ËtrníÞ™wk ÔÞtfhý y™u ðt‚toytu™tu rð„‚u yÇÞtË «M‚w‚ fÞtuo Au. Œrûtý „wsht‚™t sÞt™kŒ òuþeyu …ý yu rðM‚th™e «ò™wk ËtrníÞ ¼thu WíËtnÚte yufºt fhe «ftrþ‚ fÞwO Au. nhuLÿ ¼èu …ý ‘ðehztu’ Ët{rÞf y™u «ftþ™tu îtht ½ýwk ƒÄwk ftÞo fÞwO. yt W…htk‚ „qsht‚ rðãt…eX{tk ytrŒòr‚ yÇÞtË «fÕ…™t y™wËkÄt™u ½ýt ÷½wþtuÄr™ƒkÄtu ‚iÞth ÚtÞt Au. n{ýtkÚte „ýuþ Œuðe AtuxtWŒu…wh …tËu ‚us„Z{tk ð™ðtËe «ò™t yÇÞtË {txu ¾qƒ s r™ctÚte, yuf sqÚt ËtÚtu «Þí™þe÷ ÚtÞt Au. ‚u{™wk ‘Ztu÷’ ™t{™wk Ët{rÞf y™u yLÞ «ftþ™tu …ý ½ýtk y„íÞ™tk Au. Äehu Äehu ytrŒðtËe «ò™t ËtrníÞ™t MðtæÞtÞ™wk ðt‚tðhý yt…ýu íÞtk ƒkÄtE hÌtwk Au, …ý yt{tk ËtiÚte ðÄw «r‚ƒØ‚tÚte, þt†eÞ‚tÚte y™u yufr™c ¼tðÚte ftuE «Þí™þe÷ hÌtwk ntuÞ ‚tu ‚u Au ztì. ¼„ðt™ŒtË …xu÷.
Wå[‚h {tæÞr{f þt¤t{tk ™tufhe fh‚tk fh‚tk hòytu y™u ðufuþ™™t Ë{Þ{tk ‚Útt ðth-‚nuðthu hòytu ÷E™u zwk„he ¼e÷ «ò™t fkXMÚt …hk…ht™t …qht ËtrníÞ™u yufºt fhe™u þt†eÞ he‚u «ftrþ‚ fhðt™wk ƒnw {tuxwk ft{ ‚u{ýu yuf÷u ntÚtu fÞwO Au. yt ð™ðtËe «ò™tk ÷tuf{ntftÔÞtu ht{tÞý, {nt¼th‚ y™u yLÞ
yir‚ntrËf {ntftÔÞtu, „wshtk™tu yhu÷tu, htXtuhðth‚t ‚Útt ÷tuftÏÞt™tu
‚tu¤ehtìýe™e ðth‚t y™u Y…thtìýe™e ðth‚t suðt A {nt™ „úkÚttu™wk Ëk…tŒ™ ‚u{™e yu ûtuºtu y™LÞ rËrØ™wk …rh[tÞf Au.
W…htk‚ ‚u{ýu zwk„he ¼e÷ «ò™tk he‚rhðtòu y™u rðrÄrðÄt™tu ËtÚtu
Ëkf¤tÞu÷ „e‚tu y™u ÷½wfÚttftÔÞtu, ðth‚tytu™t …ý …kŒh-ðeË „úkÚttu «ftrþ‚ fÞto. ‚u{™e yt ft{„ehe {txu ‚u{ýu …rhðth Sð™™tu yt™kŒ, ¼tir‚f Ëw¾ ËtÄ™tu™tu yt™kŒ {tus-{M‚e™u òýu fu Œuþðxtu ŒeÄtu. yt ƒÄt™t ¼tu„u {tºt ™u {tºt ytrŒðtËe «ò™t ËtrníÞ™t yufºtefhý y™u yæÞÞ™{tk s h‚ hÌtt y™u yts ËwÄe{tk 35 sux÷t „úkÚttu «ftrþ‚ fÞto Au. ytðt «r‚ƒØ ËkþtuÄf ¼„ðt™ŒtË™t ft{ suðwk y™u sux÷wk ft{ yLÞ «tk‚{tk ftuEyu fÞwO nþu fu fu{ yu yk„u {™u þkft Au. ¼„ðt™ŒtË ËtÚtu ¾qƒ „tuXze …ý ÚtE Au. ht‚tu™e ht‚tu ðt‚tu fÞto fhe Au. yu{™t ftÞo™u AuÕ÷t yuf-ŒtuZ ŒtÞftÚte yð÷tuf‚tu-‚…tË‚tu hÌttu Awk. ‚u{™e ËtÚtu y™ti…[trhf ðt‚to÷t…tu …ý ¾qƒ ÚtÞt Au. ‚u{™u {¤u÷t {t™ËL{t™ «Ëk„u ‚u{™u …tU¾ðt™wk …ý ƒLÞwk Au y{u r{ºttuy ‘yr¾÷ ¼th‚eÞ ËtrníÞ …rh»tŒ’ îtht ‚u{™u ‚u{™t ytSð™ «r‚ƒØ ËkþtuÄf ‚hefu™t ÔÞÂõ‚íð™u M{]r‚r[ö îtht …q. {tuhthe ƒt…w™t nM‚u …kŒhÚte ðeË nòh ð™ðtËeytu™e ntshe{tk Ëqƒeh þƒheÄt{{tk yu{™u ËL{tr™‚ fhu÷t yu «Ëk„ r[hM{hýeÞ
Au. ‚u{™t ftÞo™tu „wsht‚™e «ò™u …qhtu …rh[Þ {¤‚tu hnu ‚u nu‚wÚte yu{™u {U 20 «&™tu …qAðt r™Ätohu÷wk. „qsht‚ rðãt…eX{tk yr‚rÚt„]n™t Y{ ™kƒh ƒu {tk ztì. nËw Þtr¿tf™e W…ÂMÚtr‚{tk su ðeË «&™tu …qAu÷t yu™t ¼thu r™htk‚Úte rð„‚u W¥thtu yu{ýu ytÃÞt. ðå[u-ðå[u rðãt…eX™t rfhý¼tE þtn™wk ytr‚ÚÞ …ý ÚtÞt fh‚wk. yu{™e yt {w÷tft‚™u þ猌unu …ý yt ÷u¾™t yuf ¼t„ ‚hefu ðýe ÷eÄe Au. ¼„ðt™ŒtË™tu y™u ykrÀ kMke «ò™tu …rh[Þ yu …qðtoÄo y™u W¥thtÄo{tk ¼„ðt™ŒtË™t {w¾u {u¤ðe™u «M‚w‚ fhðt™tu yn™ W…¢{ htÏÞtu Au. ‚u {wsƒ nðu ¼„ðt™ŒtË™t {w¾u ¼„ðt™ŒtË™t ftÞo™e furVÞ‚™u þ猙t {tæÞ{Úte «M‚w‚ fhðt™tu ynª W…¢{ Au. yu{tkÚte yu{™tk Sð™ y™u ftÞtuo™tu …qhtu …rh[Þ …ý {¤e hnu Au. : 2 :
1. ËtrníÞ™t-÷tufËtrníÞ™t yÇÞtË{tk ytrŒðtËe ¼t»tt fu ƒtu÷e y™u ‚u™wk ËtrníÞ «{tý{tk ¾qƒ s ytuAwk yÇÞtËe™e árü{tk ytÔÞwk Au.
yu™e ƒtu÷e, fux÷ef Ët{trsf y™u ƒeS …rhÂMÚtr‚ …ý yux÷tk swŒtk
Au fu ytrŒðtËe fu ð™ðtËe òr‚ytu™e fkX…hk…ht™u òýðt{tk, yhu, yu™t Ëk…fo{tk ytððt™e …ý y™uf {w~fu÷eytu Au. ‚{u ò‚ ‚tu yt òr‚ ËtÚtu y™u yu™e …hk…ht ËtÚtu ËeÄt õÞtkÞ Ëkf¤tÞu÷t ™Úte yt{
A‚tk ‚{u yt ûtuºtu ytx÷wk „kòðh ft{ fhe þõÞt yu™tk fÞtk fthýtu fu r™r{¥ttu ?
ƒ¤ðk‚¼tE, ‚{u fntu Atu ‚u Ët[wk Au fu ¼e÷ òr‚ ËtÚtu, yu™e …hk…ht ËtÚtu nwk ËeÄtu õÞtkÞu Ëkf¤tÞu÷tu ™Úte. r™Þr‚yu s {™u r™r{¥t ƒ™tððt™wk ™¬e fÞwO nþu fu suÚte ‘…thfe ¼q{x’ (¼qr{), ‘…thfwk ÷tuf’ (…thft ÷tuftu) y™u ‘…thfe ðtìýe’ (…thfwk {tir¾f ËtrníÞ)™t ËkþtuÄ™-Ëkf÷™ y™u Ëk…tŒ™ {txu {™u «uÞtuo. ytsu yZe ŒtÞft …Ae rð[thwk Awk ‚tu {™u ÷t„u Au fu …h{ ‚¥ð™e «uhýtÚte s {tht {trn‚eŒt‚tytu™e {tht …h f]…tárü ÚtE; {™ {qfe™u ðhMÞt y™u yt ƒnwÄthtyu ðnu‚e ‘÷tuf-„k„t’™u Íe÷ðt Ë{Úto ƒLÞtu. ƒtfe {trn‚eŒt‚tytu™t r[¥t y™u ÓŒÞ ËtÚtu ytx÷t Œe½o ft¤ ËwÄe yifâ ËtÄðwk ½ýwk s f…hwk ft{ Au. yt y„BÞ «Œuþ y™u yòÛÞt ÷tuf ‚hV sðt {txu Sð™{tk fE ½x™tytu r™r{¥t ƒ™e yu òýðt™e ‚{™u RåAt ÚttÞ yu Mðt¼trðf Au. ynª nwk yuðe fux÷ef ½x™tytu fnuðt RåAwk Awk fu ƒnthÚte y®f[™ ÷t„‚t yt ytrŒðtËe ÷tuf™t yk‚:Ë¥ðÚte A÷ft‚t ði¼ð™tk Œþo™ fhðt ythk¼u nwk ytf»ttoÞtu.
{thwk ð‚™-{thwk „t{ ò{¤t …ntz™e ‚¤uxe{tk ðËu÷wk Au. ytÚte ƒt¤…ýÚte s …ntztu™wk ¼thu ytf»toý. 1970{tk þuX fu.xe. ntEMfq÷, ¾uzƒúñt{tk rþûtf ‚hefu òuztÞtu íÞthu «t‚:ft¤u …ntz™tk Œþo™ ÚttÞ yuðt MÚtt™u ¼tzt™wk ½h ht¾u÷wk.
yt Ë{Þu ytrŒðtËe «Œuþ fu ytrŒðtËe ËtÚtu ftuE ËkƒkÄ ™nª …ý ¾uzq‚™wk Ëk‚t™ ntuðtÚte 1975{tk yhðÕ÷e …ntze «Œuþ{t ƒ¤Œ ¾heŒðt „Þu÷tu. ¾uzƒúñtÚte 15 rf.{e. Œqh ytðu÷t ¾uzðt „t{u {™u {qfe™u ƒË [t÷e „E íÞthu ð™{tk yðt[f yuf÷tu Q¼u÷tu òuE™u yuf yòÛÞtu ytrŒðtËe {the ðuŒ™t …t{e „Þu÷tu. „úe»{™t ľ‚t Ätu{{tk ‚u™t ½hu ÷E „Þu÷tu. …e…¤™e AtÞt{tk sq™e ¾tx÷e …h ™ðe ™ftuh hòE …tÚthe {™u ƒuËtze™u ftuhe {tx÷e™t þe‚¤ s¤Úte ‚]»tt þtL‚ fhe, ™Þ™tu{tk ™hŒ{ ™e‚h‚t ™un ËtÚtu Ëqkz÷tu ¼he™u {eXtk xe{hw ¾tðt yt…u÷tk íÞthu {™u þƒhe™e ÞtŒ ytðu÷e y™u {tht r[¥t{tk ht{u 14 ð»to ð™ðtË fu{ ðuXu÷tu ‚u™wk hnMÞ ¾q÷u÷wk. …ntz{tk ðË‚t ytrŒðtËe
ËtÚtu™tu {thtu yt «Út{ …rh[Þ.
ƒ¤Œ ¾uzðt „t{u {éÞtu ™ntu‚tu. íÞthu ƒeò hrððthu {tht þuX fu.xe.ntEMfq÷™t ËnftÞofh „ý…‚ …h{th ËtÚtu …tuþe™t …tËu™t [kÿtýt „t{{tk ƒ¤Œ ™¬e fhe ht‚ðtËtu „t{{tk s …Ëth fhðtu …zu÷tu. ½h{tr÷f Ít÷t™e ƒtÞ÷e (…í™e) yt¾e ht‚ ƒ¤Œ …tËu ƒuËe™u ½tË ™eh‚e hne y™u yƒtu÷ «týe ËtÚtu ðt‚tu fh‚e hne. yt Ë{Þu ¼e÷e ƒtu÷eÚte yòý ntuðt A‚tk su Úttuzwkf Ë{ßÞtu n‚tu ‚u þçŒtu fkEf ytðt n‚t, “ytsu ‚tu ynª Au …ý ft÷u õÞtk ntuEþ ? ‚wk {hu ‚tu …ý ‚thtk ntzftkÞu òuE þfeþ ™nª yux÷tu Œqh s‚tu hnuðt™tu {tht Ätu¤t Ätuhe ! ßÞtk òÞ íÞtk Ëw¾e Útsu y™u fwþ¤ hnusu !”
Ëðthu ½h{tr÷fu ¾e÷uÚte ƒ¤Œ Atuzâtu íÞthu y„BÞ rŒþt ‚hV s‚t
Sð™-ytÄth Ë{t ƒ¤Œ™u òu‚wk yt¾wk ¾tu÷Ák [q‚wk’‚wk ! (½h™tu Œhuf ËÇÞ hz‚tu n‚tu !)
y{™u ÷tøÞwk fu ƒ¤Œ ¾heŒe™u s‚t ™ntu‚t …ý ‚u™t ytk„ýt™e þtu¼t ÷E™u s‚t n‚t ! fntu fu ‚u™tu Sð™ykþ W‚hze™u s‚t n‚t ! ‘÷tuf’™t yt r™ÔÞtos ytk‚rhf M™un™t ði¼ð™tk Œþo™ …Ae {thtu ¾u‚e fhðt™tu WíËtn ytuËhðt ÷tøÞtu n‚tu y™u ytrŒðtËe ÷tuf ‚hV™wk ytf»toý ðÄðt ÷tøÞwk n‚wk. ƒeS ƒu {n¥ð™e ½x™tytu™wk ðýo™ {U {tht ythk¼™tk ƒu …wM‚ftu ‘÷e÷t {turhÞt’ y™u ‘Vq÷htk™e ÷tze’{tk fhu÷wk Au. ‚{tht «&™™t W¥th™tu y™wƒkÄ s¤ðtÞ yuðt ÏÞt÷™e yt ½x™tytu™tu fux÷tuf ykþ ynª fnw Awk :
1983{tk ‘÷e÷t {turhÞt’ «rËØ ÚtÞwk yu™tk …tk[ ð»to …nu÷tk y»ttZ™e yuf {u½{uŒwh Ëtksu ¾uzƒúñt™t ÓŒÞ suðe nhýt𠙌e™t …w÷ W…hÚte …Ëth ÚtE hÌttu n‚tu. r[¥t «f]r‚™t nrhÞt¤t ŒrhÞt ðå[u A÷ft‚wk n‚wk. …tA¤ ¼e÷ ytrŒðtËe ‚hwý-‚hwýeytu™tu yuf ™t™fztu Ë{qn ÷tuf™]íÞ™e {wÿt{tk Íz…Úte [t÷‚tu y™u „e‚tu „t‚tu ytðe hÌttu n‚tu. „e‚™e …kÂõ‚ytu yt «{týu n‚e: {tìÞ …hýtðe Œqht ŒuË, ͤqftu {u÷e ŒuÍu÷t. yuký ͤqfu ™ ͤqfu …tËe ytðw’÷t ! ytðtËu ytðe™u M{]r‚{tk Ëk„úne ht¾u÷e „e‚ …kÂõ‚ytu ft„¤ W…h ÷¾e ÷eÄe y™u ƒeò rŒðËu ¼e÷ ytrŒðtËe rðãtÚteo sw{t¼tE …thÄe™u ðk[tðe. sw{t …thÄeyu ‚u™tu yÚto Ë{òÔÞtu, “nu „turXÞt-«u{e, {™u Œqh Œuþ …hýtðe ŒeÄe …hk‚w ‚tht rð™t íÞtk Vtð‚wk ™Úte. ‚wk Œ…oý {qfe Œusu fu suÚte Œ…oý
…hÚte …htðŠ‚‚ Út‚t ËqÞo«ftþ™e ËtÚtu …tAe ytðwk y™u ‚™u {¤wk !” ËqÞo«ftþ™e ‚eðú „r‚yu …tAt ytððt™e fÕ…™t r[h™q‚™ ! ËtŒe ƒtu÷e{tk Ë{qn™‚o™ ËtÚtu rðÞtu„™e fuðe ‚eðú‚t ÔÞõ‚ ÚtÞu÷e Au ! {™ «ËL™ ÚtE QXâwk. y™u ÷tuffrð‚t …t{ðt {™ yÄehwk ƒ™e QXâwk. ¼e÷e ƒtu÷e …t{ðt nhýt𠙌e™t rf™thu ytðu÷t ytrŒðtËe yt©{ ‘Ëuðtr™fu‚™’{tk hnuðt [tÕÞtu „Þtu.
Ëuðtr™fu‚™ yt©{{tk yuf rŒðËu ¼e÷ rðãtÚteo ztÌtt¼tE ¾tu¾rhÞtyu ¾uzƒúñtÚte 20 rf.{e. Œqh Ëtƒh{‚e ™Œe™t Ët{u rf™thu ytðu÷t ËtkZwËe „t{u ytrŒðtËe ÷ø™ òuðt™wk yt{kºtý ytÃÞwk. rf™thu ytÔÞt íÞthu W…hðtË{tk ðhËtŒ ÚtÞu÷tu ntuðtÚte ™Œe{tk …qh ytððt™tk yukÄtý ðh‚t‚tk n‚tk. Ët{u™t rf™thuÚte ytð‚t Ztu÷ y™u þhýtE™t Ëqhtu htu{tkr[‚ fh‚t n‚t y™u y{tht r[¥t{tk Ët{t rf™thu sðt™tu ‚÷Ëtx ðÄ‚tu n‚tu. {txe™t „tu¤t îtht Ët{u rf™thu W‚thðt ztÌttu ƒtsw™t …tÚtuht „t{{tkÚte ‚u™e VtuE™t Œefht ƒÄt¼tE ƒwƒrzÞt™u ƒtu÷tðe ÷tÔÞtu. f…ztk, ™tUÄ…tuÚte y™u xì…hufzoh „tu¤t{tk {qõÞtk. ƒÄtyu ðtkË™tu Œkztu „tu¤t{tk {qfe™u „tu¤t™u ‚h‚tu {qõÞtu. ytð‚t …qhu „tu¤t™t ft™t …fze™u ™Œe{tk Q‚hðt™tu yt {thtu …nu÷tu y™w¼ð n‚tu. …týe{tk ‚ýtE™u ytð‚e ftuE ðM‚w M…þo‚e ‚tu r[¥t ¼ÞÚte ¼htE s‚wk. ƒ¤ðk‚¼tE, yíÞthu ‚tu ƒÄtu s y{thwk ‘ƒÄwk’ n‚tu. yzÄu hM‚u „Þt ntuEþw ™u ztÌtt™t W½tzt þheh™u …týe{tk ðne ytð‚e fþef {tuxe ðM‚w M…þeo y™u ¼Þ¼e‚ ‚uýu QA¤e™u „tu¤t ‚hV ‚ht… {the. {tu‚ „eÄ™e {tVf ¼{ðt ÷tøÞwk y™ y{™u ¼hztu ÷uðt ÷tøÞwk. y{the ËtÚtu ytðu÷t Ä™tftft™u Ë{ÞËq[f‚t ËqÍe. „tu¤t{tkÚte Œkztu ÷E ztÌtt™t ¾¼t …h VxftÞtuo y™u ztÌttu …tAtu …ze „Þtu. nt÷fztu÷f Út‚e y{the Sð™™iÞt™u ‘ƒÄt’yu {tkz{tkz Ëk¼t¤e ÷eÄe. Ët{t rf™thu Q¼tu yuf swðt™ y{tht …h ÚtE hnu÷e {]íÞw÷e÷t™u òuE hÌttu n‚tu. y{™u ƒ[tðe ÷uðt™t þw¼ ytþÞÚte ‚uýu …týe{tk Ík…÷tÔÞwk y™u yÄoð‚wo¤tfthu ½uh‚tu rf™tht ‚hV ÷E ytÔÞtu. rf™thu ytÔÞt …Ae {]íÞw™e fht÷ ŒtZ{tkÚte {wõ‚ Út‚t ntuEyu yuðe y™w¼qr‚ ÚtE. rf™thu ytÔÞt …Ae rð™t MðtÚtuo s¤{tk Ík…÷tð™th ËtkZwËe-„t{™t zt¼e ÷wft¼tE™u ƒÄt¼tE y™u Ä™t¼tEyu ‘ht{ht{’ fÞto. «f]r‚™t ftu{¤-fht÷ «tk„ý{tk ÷wft¼tE™t s ™nª …ý ‘÷tuf’ - ¼e÷ ytrŒðtËe ‘÷tuf’-™t W{Œt {w¾™u ½ze¼h òuE hÌttu. ‚u™u Ët[t M™unÚte ÄLÞðtŒ ytÃÞt. rŒðË Œhr{Þt™ ÷ø™„e‚tu xì… fÞtO y™u ÷ø™™e rðrÄytu òuE. ht‚u ™tÚtt¼tE zt¼e™t ½uh ðt¤w fÞwO ™ fÞwO íÞtk …ð™ y™u ðhËtŒ yuf ƒeò™e M…Äto{tk Q‚Þto. ƒnth ðes¤eytu ̓qf‚e n‚e ‚u{ {tht {™{tk …ý ðes¤eytu
̓qft ÷u‚e n‚e. {™{tk ÔÞt…u÷t yt ytk‚h‚us{tk ƒ…tuhu Sð™ ËtÚtu ¼sðtÞu÷tu «Ëk„ [tuϾtu Œu¾tE hÌttu n‚tu. {the Sð™-ntuze Ëtƒh{‚e™t {æÞ s¤{tk s zq÷ n‚e. ÷tufËtrníÞ™wk ËkþtuÄ™ fhðt ytðu÷t {™u ÷tuf s W„the ÷eÄtu. {™{tk „úkrÚt ƒkÄtðt ÷t„e fu {tht þu»t Sð™™tu Ët[tu yrÄfthe yt ‘÷tuf’ s Au. ËkþtuÄ™{tk su{su{ {w~fu÷eytu ytð‚e „E ‚u{‚u{ yt „úkrÚt ƒ¤ðt™ ƒ™ðt ÷t„e. Ëtƒh{‚e™t rf™thu {™u þu»t Sð™™wk f{oûtuºt ÷tæÞwk y™u yt{ ‘÷tuf’{tk {thtu …w™soL{ ÚtÞtu.
2.yt ftÞo{tk ‚{™u Ëk…fo™tu y™u Ëk…fo …Ae yu{™e ƒtu÷e™u …fzðt™e, Ë{sðt™e yË{Úto‚t™tu y™w¼ð ÚtÞtu ntuÞ ‚u Mðt¼trðf Au. ‚{u yt™wk r™htfhý fuðe he‚u fÞwO ? ƒeS he‚u M…ü‚t fhe™u fnwk ‚tu ‚{u yt fkX…hk…ht™t òýfthtu™e òýfthe fuðe he‚u {u¤ðe y™u ‚u{™tu Ëk…fo fuðe he‚u fÞtuo ?
1997{tk ðztuŒht {wft{u ÞtuòÞu÷t „wsht‚e ËtrníÞ …rh»tŒ™t 39{t yrÄðuþ™{tk rððu[™-ËkþtuÄ™™e ƒuXf™t {tht yæÞûteÞ «ð[™{tk ‚{tht yt «&™™tu W¥th Au. ‚u™tu fux÷tuf ykþ ‚{™u ynª fnwk Awk. yt„¤ fnu÷e …u÷e …kÂõ‚ytu {™{tk «„tZ ƒ™e™u {™u ytf»to‚e n‚e – ‘ͤqft {u÷e ŒuÍu’÷t.’ ÷tufu {qfu÷t Œ…oý™t Wßß𤠫ftþ™t Ëútu‚™u …t{ðt {™tu{™ áZ r™ýoÞ fÞtuo y™u ƒtu÷e™u Ë{sðt y™u {trn‚eŒt‚tytu™tu Ëk…fo fhðt Wsr¤Þt‚tu™tu {ntuÕ÷tu
Atuze nhýt𠙌e™t rf™thu ytðu÷t ytrŒðtËe yt©{ ‘Ëuðtr™fu‚™’{tk hnuðt [tÕÞtu „Þtu. ytrŒðtËe rðãtÚteoytu …tËuÚte ¼e÷e ƒtu÷e þe¾ðt™e þYyt‚ fhe. ƒt¤ftu ykŒh ykŒh ðt‚tu fhu ‚u ft™ ŒE™u Ëtk¼¤ðt ÷tøÞtu. Ë{Þ {éÞu rŒðË ŒhBÞt™ ytrŒðtËe rðM‚th{tk Vhðt ÷tøÞtu y™u ¼tk„e ‚qxe ¼e÷e ƒtu÷e{tk s ðt‚tu fhe™u ¼e÷tu ËtÚtu …rh[Þ fu¤ðe ÞtuøÞ {trn‚eŒt‚t þtuÄðt ÷tøÞtu.
3. …hk‚w yu{™e ƒtu÷e™u …fzðt™e Ë{sðt™e {w~fu÷e ntuÞ yu Œu¾e‚wk Au. ‚{u yu™tu Wfu÷ fuðe he‚u fÞtuo ? su{ su{ {trn‚eŒt‚tytu™t Ëk…fo{tk ytð‚tu „Þtu ‚u{‚u{ {™u Ë{òðt ÷tøÞwk fu …hk…ht{tk Sð‚t ÷tuf™e ƒtu÷e™wk Y… …ý yt„ð ntuÞ Au. ‚u™u su ‚u Ë{ts™t ÷tuf™t ËkŒ¼o{tk s Ë{sðwk …z‚wk ntuÞ Au. ËkþtuÄf™e …tu‚t™t Ë{ts™e ƒtu÷e™tu ð¤„tz ½ýe ð¾‚u ƒtÄf ƒ™e s‚tu ntuÞ Au. yt ƒtƒ‚™e ðÄw M…ü‚t {txu ƒtu÷e þe¾‚tk ½xu÷e yuf ½x™t ‚{™u ynª fnw Awk. ƒtu÷e ƒtu÷ðt™e
ys{tEþY…u yuf rŒðËu ¾uzƒúñt{tk ÷tfztk™tu ¼thtu ðu[ðt ytðu÷e «tiZtðMÚtt
…th fhu÷e yuf ¼e÷ †e™u ‘ztune’ (ztuËe) fnu‚tk™e ËtÚtu {w¾ …h ytðuþ «„xâtu n‚tu y™u „wMËt{tk ¼thtu ™e[u …xfe AuztE …ze n‚e, “nwk’÷t, ô Útthe ztune nwk ? (“þwk yÕÞt, nwk ‚the …í™e Awk ?”) ¼e÷e ƒtu÷e™t ËkŒ¼o{tk ‘ƒtðt’™tu …ÞtoÞ ËËhtu, ‘ŒtŒt’™tu yÚto rŒÞh y™u ‘ËeËtu’ þçŒ †e™t s™™ yk„-rð»tÞf y&÷e÷ „t¤™t yÚto{tk «ÞtuòÞ Au. {txu ËkþtuÄfu su ‚u ûtuºt™e ƒtu÷e ‚u™t ËtkMf]r‚f ËkŒ¼o{tk ytí{Ët‚T fhðe …zu. ƒtu÷e ÷tuf, {trn‚eŒt‚t y™u ðtnftu ËtÚtu ytu‚«tu‚ ÚtE ½htuƒtu fu¤ðe ytí{Ët‚T fhe þftÞ.
4. ‚{u fntu Atu ‚u{ ‚{tht rðãtÚteo™e ËntÞÚte ftuE {trn‚eŒt‚t™tu Ëk…fo fhe þfÞt. …hk‚w yt ûtuºt™t, ¾tË ‚tu fkX…hk…ht™t ûtuºtftÞo™tu {™u …ý su y™w¼ð ÚtÞtu Au yu™u ytÄthu ƒu «&™tu {™u ÚttÞ Au. …nu÷wk ‚tu yu fu yt «fth™t {trn‚eŒt‚t y™u yt…ýe ðå[ ð†™tu, ¼t»tt™tu ƒtu÷[t÷ y™u hn™-Ën™™tu yux÷tu ƒÄtu {tuxtu ¼uŒ ntuÞ Au fu {trn‚eŒt‚t yt…ýe ËtÚtu …qhtu ytu‚«tu‚ ÚtE þf‚tu ™Úte. ûttu¼ Ëkftu[ y™w¼ðu Au. õÞthuf ftuE ytþkft y™u ¼Þ …ý y™w¼ðu. ðt‚ fnu‚tk fnuðtE òÞ y™u fkE …qAeyu ‚tu …Ae {™ [tuhu. ‚u ðt‚ „¤e òÞ. yt ƒÄtk s ythk¼™tk rðΙtu Au. yu ‚{u …ý y™w¼ÔÞtk nþu. ‚{tht ytðt y™w¼ð y™u yu™t Wfu÷™e ðt‚ {thu ‚{the …thu ¾tË òýðe Au.
ftuE …ý Ë{ts{tk yòýe ÔÞÂõ‚ ËkþÞ sL{tðu Au. ¼e÷ ‘÷tuf’ ™„hs™tu fu „út{s™tu™u ‚wåAfth{tk ‘÷tuftk’ fnu Au y™ ‚u{tk …ý yt…ýu su {trn‚eŒt‚t …tËuÚte {trn‚e {u¤ððt™e ntuÞ Au ‚u™t r[¥t{tk ‚tu ™t„™t Vý™e su{ y™uf ðýWfuÕÞt «&™tu Q¼t ÚttÞ Au, “rf{ ytðtu nU ?”, “htÍ™wk {tìk™ðe nU ?” “ƒ¾™e (ËwkŒh) ƒtE÷eytu-ËturhÞtu yuhðt (þtuÄðt) ytðtu nU ?” “ŒtY-fqfhwk fhðt ytðtu nU ?” {trn‚e {u¤ððt ftuE «&™ fheyu ‚tu ÷t„‚tu s sðtƒ yt…u, “ô nwk Ítìkýwk ? Útwk …ýu÷tu(¼ýu÷tu) Ítìýu ?” ytðe y™uf þkftËkþÞtu y™u ‚u{tkÚte ò„‚t «&™tu yLÞ Ë{ts™t ËkþtuÄf Ët{u ytðu Au. ytðt Ëkòu„tu{tk yðth™ðth ‚u™t Ëk…fo{tk hne …rh[Þ fu¤ððtu …z‚tu ntuÞ Au. …rh[Þ fu¤ÔÞt …Ae …ý ‚u™u yt…ýt{tk ©Øt ƒuËu ‚tu s ‚u™t ‘nhŒt’ (ÓŒÞ)™tu …xthtu ¾q÷u. ™nª ‚tu ‘ÄtuÞt {q¤t™e su{‘ fkE …ý «t fÞto rð™t …tAt ytððwk …z‚wk ntuÞ Au. yXðtrzÞt™e …ntze …kÚt™e ¾u… …Ae {tht yuf yhu÷t „tÞfu {™u htufzwk …h¾tÔÞwk n‚wk, “ðt‚™t ‚tu y{u ‚ýe (Äýe-{tr÷f) niÞ
(Aeyu) ! fUðe ðtìÞ ‚tuË fìEyu; ™Þu fìEyu !” Auðxu ƒe{the Ë{Þu ‚u™e Ëuðtþw©q»ttÚte yuf {tË …Ae ‚u™tu …kz™tu …xthtu ¾qÕÞtu n‚tu y™u nwk LÞt÷ ÚtÞtu n‚tu.
5. ‚{u Ët{trsf «Ëk„tu™e …hk…ht, suðe fu ËkMfthrðrÄ™e. ÷ø™Úte {]íÞw ËwÄe™t «Ëk„tu™e rðrÄytu™wk ËtrníÞ yufXwk fÞwO. ytðtk „e‚tu, fÚttytu ‚tu ‚u ÷tuftu™tk yk„‚ ftixwkrƒf ntuÞ Au. yu{tk yt…ýt suðt™u Ët{u÷ Útðt™wk ftuE r™r{¥t ntu‚wk ™Úte. y™u ytðt «Ëk„ ð„h yu™tk „e‚tu y™u fÚttytu „ðt‚tk fnuðt‚tk ™Úte. yt ÂMÚtr‚ ‚{™u ™Úte ™ze?
ƒ¤ðk‚¼tE, {tht ð‚o™-ÔÞðnth y™u ‚u{™e ËtÚtu™t {t™ðeÞ ËkƒkÄtu™u ÷eÄu ¼e÷ Ë{tsu-¼e÷ ‘÷tufu’ {™u MðeftÞtuo n‚tu. ytÚte ytðt «Ëk„u ‚uytu {™u ‚u{™t Ë{ts™t yuf ËÇÞ ‚hefu Ët{uÚte yt{kºtý yt…‚t n‚t y™u yt{kºtý yt…ðt™wk ¼q÷e „Þt ntuÞ ‚tu y…htÄ ¼tð™t y™w¼ð‚t n‚t. ð¤e ËkþtuÄ™™t ythk¼™t rŒðËtu{tk ytrŒðtËe rðM‚thtu{tk ËtiÚte …nu÷t nwk fuËux hufzoh ÷E™u «ðu~Þtu n‚tu. ‚u{ýu „tÞu÷tk „e‚tu™wk æðr™{wÿý ‚u{™e Ët{u s …w™: «Ëthý fh‚tu ‚tu fti‚wfðþ yt™krŒ‚ Út‚t n‚t y™u ‘hUrhÞt{tk yt…w™tu (yt…ýtu) yðtÍ ytðnU ™u …ht (…qht) ŒuË{tk ÍtnU” yuðt ÏÞt÷tu ËtÚtu …qht WíËtn y™u WÕ÷tË ËtÚtu „e‚tu „t‚t n‚t. ð¤e fu{uhtÚte ‚u{™t Ët{trsf-ÄtŠ{f «Ëk„tu suðt fu ÷ø™-‘ðÄtk{ýtk’ ð„uhu™t Vtuxt …tze™u yuf yuf ftì…e ‚u{™u ¼ux Y…u yt…‚tu n‚tu ytÚte ‚u{™u …tu‚t™t Vtuxt òuE™u yt™kŒ Út‚tu n‚tu y™u {the ËtÚtu ytu‚«tu‚ ÚtE™u ðÄw™u ðÄw ¾q÷‚t-¾e÷‚t n‚t.
6. {hý-…hý™t «Ëk„tu{tk «ðuþðt™tk r™r{¥ttu ‚{u fntu Atu ‚u{ {¤e þfu. …hk‚w ÄtŠ{f rðrÄrðÄt™ ‚tu „w ntuÞ. yu{tk ftuE ƒeò™u «ðuþ ™ {¤u. yt ËnwftuE™u ™z‚wk rðΙ Au ‚u ‚{™u ™ ™zâwk ? ‚{u fntu Atu ‚u Ët[wk Au fu ÄtŠ{f y™wct™tu y™u ‚u™e ËtÚtu òuztÞu÷tk rðrÄrðÄt™tu „w ntuÞ Au y™u yLÞ Ë{ts™t ËÇÞ™e ntshe „{‚e ™Úte. ‚u{tk …ý {u÷tk ÄtŠ{f rðrÄrðÄt™tu, suðtk fu fqfzt-ƒfht-…tzt™tu ¼tu„ yt…ðt™tu ntuÞ Au íÞthu ‚tu ËkþtuÄf™e ytfhe …heûtt Út‚e ntuÞ Au. yuf ‚tu ËkþtuÄf ¾wŒ ytðe {u÷e ÄtŠ{f rðrÄytuÚte xuðtÞu÷tu ntu‚tu ™Úte y™ ƒeswk ËkþtuÄf …h ‘÷tuf’™u …qhtu rðïtË ƒuËu ™nª ‚tu ytðtk „w y™wct™tu{tk ‚u™u Ët{u÷ fh‚t ™Úte. ytðe rîÄthe {w~fu÷eytu™t W¥thY…u nwk {tht ‘„wshtk™tu yhu÷tu’™t „tÞf Sðt¼tE „{th™tk rðÄt™tu yt rŒþt™t ËkþtuÄf™u W…Þtu„e ntuðt™tu ÏÞt÷
ntuðtÚte „wsht‚e{tk ynª fnwk Awk, “¼„t¼tE, {™u òu„ ÷tøÞtu ‚uÚte {tht ƒt…t Ít÷t …tËuÚte yt yhu÷tu ÷eÄtu. ‚™u òu„ ÷tøÞtu yuÚte ytx÷tk ƒÄtk
ðnu¤tk-¾tŒhtk ytu¤k„e™u ¾uzƒúñtÚte ytðe™u {the …tËuÚte yt yhu÷tu fuËux{tk …qÞtuo.” ƒnurzÞt „t{™t Sðt¼tE Ít÷t¼tE „{thu Ëq[ÔÞtu Au yuðtu òu„
ÓŒÞ{tk ÷t„u ‚tu s ÷tufËtrníÞ™tu ËkþtuÄf ÷tuf ¼ýe sE þfu y™u „Þt …Ae …ý ÷tuf Mðefthu ‚tu s ÷tuf™e W…tË™t ÚtE þfu ‚Útt ÷tuf{t™Ë™t ÏÞt÷tu y™u ð÷ýtu™u Shðe òýu ‚tu s ËkþtuÄf Ët{u ‘÷tuf’ {u÷tk ÄtŠ{f y™wct™tu{tk …ý {™ {qfe™u ðhËu.
7. É‚wËk÷ø™u „ðt‚tk „e‚tu y™u fnuðt‚e fÚttytu ‚{u fuðe he‚u {u¤ðe þõÞt?
÷tuf„e‚tu™t Ëk…tŒ™ fh‚tk „e‚fÚtt, ÷tuftÏÞt™ fu ÷tuf{ntftÔÞ™wk Ëk…tŒ™ fhðwk ŒtuÌt÷wk ntuÞ Au.÷tuf„e‚tu Ëtk«‚ Ë{Þ{t …ý „út{ y™u ð™tk[÷{tk É‚w[¢ «{týu ytð‚t swŒt swŒt Ët{trsf-ÄtŠ{f …ðo-«Ëk„u ‘÷tuf’{tk rð™t ™‚o™ fu ™‚o™ ËtÚtu „ðtÞ Au. ytðtk „e‚tu ÷tufӌޙt Ët{qrnf ăfth™t Ëns WŒT„th fu QŠ{ytu ntuðtÚte MðY…™e he‚u ÷½w ntuÞ Au. ytÚte ÷tuf™t ftuE…ý «Ëk„ fu …ðo xtýu æðr™{wrÿ‚ fhe …qýo Y…{tk «t fhe þftÞ Au y™u yt he‚u s þõÞ yux÷tk …qýo „e‚tu «t fÞtO.
Œe½o „e‚fÚttytu, ÷tuftÏÞt™tu fu ÷tuf{ntftÔÞtu …ý É‚w[¢ «{týu ytð‚t ÷tuf™tk …ðtuo fu «Ëk„tu Ë{Þu „ðtÞ Au. ytðe „uÞfÚttytu, «Ëk„tu fu ½x™tytu™e y™uf …tk¾zeytu{tk ÔÞt…u÷e ntuÞ Au, suÚte „trÞft fu „tÞf ÷tuf™e Ët{qrnf {™:ÂMÚtr‚™u …th¾e™u ƒnws™ Ë{wŒtÞ™u „{‚e ftuE ÓŒÞM…þeo yuf …tk¾ze™u „tÞ Au. ytÚte ÷tufË{qn{tkÚte su ‚u Ë{Þu Œe½o fÚtt-MðY…tu Ëtk„tu…tk„ æðr™{wrÿ‚ fhe þft‚tk ™Úte. ytðe y™uf ½x™t y™u «Ëk„tuðt¤e „uÞfÚttytu {u¤ððt {txu ËkþtuÄfu „tÞf y™u ‚u™e fÚtt™t Ën¼t„e htr„Þtytu ËtÚtu ½htuƒtu fu¤ðe™u «Ëk„ fu …ðo rËðtÞ™t Ë{Þu …ý ‚u™e ӌނkºte™t ‚th ÍýÍýtððt …z‚t ntuÞ Au. yt™t y™wËkÄt™u ‘¼e÷ „e‚fÚtt : ¾q‚tk™t htÍðe y™u Œuðtu÷ „wÍhý’{tk ™tUæÞwk Au ‚u «{týu yt {txu ËkþtuÄf-Ëk…tŒfu Äehs Ähe XefXef ÷tkƒt Ë{Þ™wk ‚… yuf÷wk s fhðwk …z‚wk ™Úte …ý „tÞf fu ðtnf Ë{ðu‚ htr„Þtytu ËtÚtu ytu‚«tu‚ ÚtE ‚u{™e {kz¤e™u ythtÄe™u ¼Âõ‚ fhðe …z‚e ntuÞ Au. ‚tu s “˃Ëu Ÿ[e «u{ Ë„tE’™t ™t‚u htr„Þt™t Ëtkr™æÞ{tk „tÞf fu ðtnf™t ‘nhŒt™tu {turhÞtu’(ӌޙtu {tuh) ™t[e™u „nufe QXu Au y™u ‚u™e ËtÚtu ËkþtuÄf
…ý fÚtthË{tk ‚hƒtu¤ ƒ™e …tu‚t™tu nu‚w rËØ fhe þfu Au. ‚u™wk «íÞût «{tý 1500 ytìrzÞtu fuËuxTË y™u 35 „úkÚttu Au.
8. {trn‚eŒt‚t …tËuÚte {trn‚e {u¤ððt™t «ÞtËtu{tk ftuE ËV¤‚tr™»V¤‚t™e ™tUÄ…tºt ½x™t ‚{™u ÞtŒ ytðu Au su yt ûtuºt{tk ft{ fh™th {txu òýðe sYhe „ýtÞ ? ‚{u …qAu÷t «&™™t W¥th{tk ûtuºtftÞo™e ËV¤‚t-r™»V¤‚t™e yuf ™tUÄ…tºt ½x™t ÞtŒ ytðu Au. ËkþtuÄ™™t {tht yu ythk¼™t rŒðËtu n‚t. ¾uzƒúñt fuLÿÚte 30 rf.{e. Œqh ytðu÷t Œu{‚e „t{{tk {tht yuf ¼e÷ rðãtÚteo ËtÚtu ftìƒrhÞt Xtftuh™tk ¼s™tu æðr™{wrÿ‚ fhðt ht‚™t ytX ðt„u …ntUåÞtu. su{™t ½uh ftìƒrhÞt Xtftuh™wk {u÷wk y™wct™ n‚wk ‚u{™ ™t{ fw{wŒ …th„e n‚wk. fw{wŒ …th„e «tÚtr{f rþûtf n‚t. y{™u òuE™u fw{wŒ™t r[¥t{tk ËkþÞ™e ËtuÞ
ˤð¤ðt ÷t„e y™u «&™tu™e yýe y{tht ‚hV ¼tUftðt ÷t„e. {the ËtÚtu ytðu÷tu rðãtÚteo Ws{tu …th½e ‚u{™t s „t{™tu n‚tu. RþthtÚte …tËu ƒtu÷tÔÞtu y™u …]åAt fhe, “yt ftuý Au ? fu{ ytÔÞt Au ?” Ws{tyu fÌtwk, “yt‚tu fu.xe.ntEMfq÷, ¾uzƒúñt™t y{tht rþûtf Ëtnuƒ Au. ftìƒrhÞt Xtftuh™tk ¼s™tu xì… fhðt ytÔÞt Au.” fw{wŒu fÌtwk, “ò, Ëtnuƒ™u fnu f ¼s™tu xì… ™nª ÚttÞ.” nwk ŒqhÚte ƒk™u™e ðt‚[e‚ Ëtk¼¤‚tu n‚tu. {U fw{wŒ™u …tËu ƒtu÷tÔÞtu y™u ðtýe{tk þõÞ yux÷e {eXtþ ¼he fÌtwk, “¼tE, ‚{u „tþtu y™u xì… hufzoh™e Mðe[
Œƒtðeþ yux÷u ¼s™tu ‚tu yu™e {u¤u xì… Útþu. …Ae ‚{u fu{ fntu Atu fu ¼s™tu xì… ™nª ÚttÞ ?” fw{wŒu Úttuztf ytðuþ ËtÚtu sðtƒ ytÃÞtu, “yu{ ™nª Ëtnuƒ, ‚{u ¼s™ xì… fhtu yux÷u y{tht Œuð™wk Ë‚T [tÕÞwk òÞ y™u y{u 1 nòh
Yr…Þt ¾[eo™u fhu÷tu s„™ Vtu„x òÞ. yux÷u ‚{thu ¼s™ xì… ™Úte fhðt™tk.” {U ™h{tþÚte fÌtwk, “‚{u ™t …tztu Atu ‚tu nwk ¼s™ xì… ™nª fhwk …ý ‚{u ftìƒrhÞt Xtftuh™e rðrÄ fhþtu ‚u òuE þfwk ?” ‚uytuyu rðrÄ òuðt™e Ëk{r‚ Œþtoðe y™u íÞtkÚte [tÕÞt „Þt. 15 r{r™x …Ae Ws{t™u Vhe™u ‚u{™e …tËu ƒtu÷tÔÞtu y™u fÌtwk, “ò, Ëtnuƒ™u fnu fu rðrÄ …ý ™t òuE þftÞ.” Ws{tyu ‚u{™tu W¥th {™u Ëk¼¤tÔÞtu. ð¤e {U ‚u{™u {the …tËu ƒtu÷tÔÞt y™u fÌtwk fu “rðrÄ ™nª òuE þftÞ ‚tu fkE ™nª …ý ‚{u su „tþtu ‚u ¼s™tu ŒqhÚte Ëtk¼¤e ‚tu þftþu™u?” fw{wŒu fÌtwk, “¼÷u, ŒqhÚte ¼s™tu Ëtk¼¤òu.” fw{wŒ íÞtkÚte [tÕÞtu „Þtu. 15 r{r™x …Ae Ws{t™u ƒtu÷tðe™u fÌtwk, “ò, Ëtnuƒ™u fnu fu ¼s™tu …ý Ëtk¼¤e ™nª þftÞ.” y™u {thu htºtu 10 ðt„u Ws{t ËtÚtu Q¼t ÚtE sðwk …zâwk.
9. ûtuºtftÞo fh™th ftuE ™tUÄ fhu, huftuzo fhu ‚tu {trn‚eŒt‚t ûttu¼ …t{u, ytþkft y™w¼ðu ™u „t‚tu fu fnu‚tu yxfu Au. ‚{the …tË ‚tu yu ƒÄtk ¾eÕÞtk Au yt™wk hnMÞ ?
‚{u fntu Atu ‚u «fth™e {w~fu÷eytu ÷tufËtrníÞ ËkþtuÄ™™t ythk¼™t
Ë{Þ{tk ytðu÷e. {trn‚eŒt‚t™wk ™t{, ô{h, „t{ ÷¾‚tu ‚t ‚u™u ËkþÞ Út‚tu fu “yukýtu ™tì{ ÷¾U nU yuÍtu htÍ(Ëhfth)™wk {tì™ðe ‚tu ™nª ? yt…w™ …tu÷eË
XuËýu ÷uE ÍtnU ‚tu ? yukýt™ ™tì{ ÷¾tððt™wk nwk ftì{ nU ?” y™u ™t{ „¤e s‚t. ¾uzƒúñt™t òuxtËý „t{{tk „turXÞt rð»tÞf «ýÞ„e‚t xì… fÞto …Ae …w™: «Ëthý fÞwO íÞthu {tuxt ¼t„™tu ÷tufË{wŒtÞ ‚tu ‚u{™tu ¾wŒ™tu yðts
Ëtk¼¤e™u ¾wþ ÚtÞtu …ý yuf „tÞfu «&™ fÞtuo fu “y{u ™t„w „tÞt ™k ™t„t niÞ, yu ð‚tðýt Ëìh{t ÷E ÍtÞ nU’÷t ?” su{ su{ ‚uytu{tk ¼¤‚tu ÚtÞtu, ‚uytu™t Œw:¾tu{tk Ën¼t„e Út‚tu „Þtu ‚u{ ‚u{ {™u Mðefth‚t „Þt y™u ythk¼™t ËkþtuÄ™™t Ë{Þ™e {w~fu÷eytu ½x‚e „E, y™u f{¤tu™e …tk¾zeytu™e su{ ¾e÷‚t „Þt.
10. ™tUæÞwk ntuÞ ™u huftuzo fÞwO ntuÞ y™u r÷r…ƒØ fhðwk Ëk…trŒ‚ fhðwk ûtuºtftÞo fh‚tk …ý {w~fu÷ Au. ‚{u 1500 sux÷t f÷tf™e fuËuxTË™wk r÷ÃÞk‚h fÞwO, ËkþtuÄ™ fÞwO ‚u{tk ‚{™u ËntÞ y™wfq¤‚t fuðtkfux÷tk-ftu™tk {éÞtk ?
‘÷tuf’™u {U W…tMÞtu y™u ÷tuf™tk r™ÔÞtos ÓŒÞ y™htÄth 1500 ©tÔÞ fìËuxtu ¼he™u ðhMÞtk yu ‚tu ¾hwk …ý {thtu …rhðth {™u …t{e „Þtu. ‚u{™tk {tht Útfe …tu»tt‚tk ÔÞÂõ‚„‚ Ëw¾tu Atuze™u {™u 25 ð»ttuo™wk ðt™«MÚt Sð™ „t¤ðt Ëns ¼tðu {wõ‚ fhe ŒeÄtu. {the ËnÄ{o[trhýe ‚tht {the …tËuÚte ¼e÷e ƒtu÷e þe¾e y™u ©tÔÞ fuËux{tkÚte sL{‚t Ë…tofth-ð¢tfth {tht þçŒtu™e ‚iÞth nM‚«‚™u Wfu÷e™u 10 nòh «rËØ fhðt ÞtuøÞ …]ctu ÷ÏÞtk. {thtk Ëk‚t™tu …ý {tht …wÁ»ttÚto™u …t{e „Þtk y™u …tu‚t™tu Sð™{t„o ò‚u þtuæÞtu.
11. ytðtk ftÞtuo™t «ftþ™{tk y™uf {w~fu÷e Au. ‚{thtk ftÞ fux÷tkf ÔÞÂõ‚„‚ ‚tu fux÷tkf ËkMÚtt„‚ he‚u ƒnth ytÔÞtk. yt yk„u™t ‚{tht y™w¼ðtu òýðt{tk {™u, ™u Ënw ftuE™u hË ntuÞ, ‚u yu rðþu ?
nM‚«‚™wk Y… ÷eÄt …Ae ÷tufËtrníÞ™u «rËØ fhðt™wk ft{ ûtuºtftÞo suðwk s y½hwk Au. ‚u{tkÞu ytrŒðtËe ÷tufËtrníÞ «rËØ fhðwk yu ‚tu …ntz™t ËeÄt [Ztý suðwk {w~fu÷ ft{ Au. {txu ‚tu ‘¼thÚt’ suð ÷tuf{ntftÔÞ ‚tu ƒth
ð»to™tu ð™ðtË y™u yuf ð»to™tu „w ðtË ðuXât …Ae ‚uh{t ðhËu «„x ÚtÞwk
íÞthu {nt¼th‚™wk ÞwØ S‚ðt suðtu yt™kŒ ÚtÞtu n‚tu.
ythk¼{tk ‘÷e÷t {turhÞt’ y™u ‘Vq÷htk™e ÷tze’ «rËØ ÚtÞt …Ae ¼e÷
ËtrníÞ™wk Ë¥ð …th¾e „wsht‚ ËtrníÞ yftŒ{e™t ‚íft÷e™ {nt{tºt ztì. nËw Þtr¿tf suðt ËÓŒÞ ƒnw©w‚ ðthu ™t ÄtÞt ntu‚ ‚tu yíÞthu su he‚u y™u sux÷e {tºtt{tk ¼e÷ ËtrníÞ «rËØ ÚtÞwk Au ‚u ™ ÚtE þõÞwk ntu‚. y™u yu ¼th‚eÞ ytrŒðtËe ËtrníÞ™e ðeh÷ ½x™t Au fu ztì. nËw Þtr¿tfu ythk¼Úte yts rŒ™ ËwÄe ð‚o{t™…ºttu y™u Ët{rÞftu{tk ÷u¾tu ÷¾e {tht îtht Ëk…trŒ‚ ÚtÞu÷t ¼e÷e ËtrníÞ™t ƒnwytÞt{e Ë¥ð™u «„x fhe MÚtt…ðt™tu ˽™ …whw»ttÚto fÞtuo Au. yt W…htk‚ ztì. nËw Þt¿tfu Íðuh[kŒ {u½týe ÷tufrðãt ËkþtuÄ™ ¼ð™ îtht ‘Y…tkhtìýe™e ðth‚t’ y™u ÷tufËtrníÞ™tk yLÞ Ëk…tŒ™tu «rËØ fhe ÷tufËtrníÞ™e {nw{qÕÞ‚t «{tý‚t rðît™tu Ë{ût {qõÞtk Au. ™krŒ„út{Úte …qßÞ {fhkŒ¼tE™tu ËnÞtu„ «t ÚtÞtu y™u ‘‚tu¤ehtìýe™e ðth‚t’ suðwk ÷tuftÏÞt™ ™ð¼th‚ îtht «rËØ ÚtÞwk. ‚íft÷e™ ™tÞƒ ytrŒòr‚ rðftË fr{þ™h yu™.yu.Ôntuht y™u «tÞtus™t ðneðxŒth E.ytE.f÷tþðt™t ytŠÚtf ËnÞtu„Úte þuX fu.xe.ntEMfq÷, ¾uzƒúñtyu ‘¼e÷tu™wk ¼thÚt’ suðwk ƒnw{qÕÞðt™ ÷tuf{ntftÔÞ «rËØ fÞwO y™u ztì. „ýuþ Œuðe™t ËnÞtu„Úte furLÿÞ ËtrníÞ yftŒ{e, rŒÕneÚte ‘|æèHæï¢ ÜUæ |ææÚƒ’ rnLŒe ¼t»ttk‚h «rËØ ÚtÞwk. „qsht‚ rðãt…eX îtht ‘¾uzƒúñt ‚t÷wft™e «t„ir‚ntrËf ËkMf]r‚ytu’ «„x ÚtÞwk. ™Þ™ ËqÞto™kŒ ÷tuf«r‚ct™ îtht ‘¼e÷ ¼s™ ðth‚t : ÷t÷w yrhŒt’ «rËØ ÚtÞwk. ‘htì{ Ëe‚{t™e ðth‚t’ y™u fux÷tkf {n¥ð™tk Ëk…tŒ™tu «rËØ fhðt {txu „wsht‚ ËtrníÞ yftŒ{e™tu ™tUÄ…tºt Vt¤tu hÌttu Au. {hýtu¥th ÷tuftÏÞt™tu y™u ¼s™tu ËkþturÄ‚-Ëk…trŒ‚ fhðt rþðþkfh [wr™÷t÷ òuþe [urhxuƒ÷ xÙMxu f{h fËe Au. ßÞthu ytŠÚtf …rhÂMÚtr‚ ytzu ytðe Au íÞthu ƒt…qfwk ¾u‚h ðu[e™u …ý ¼e÷ ÷tufËtrníÞ ËkþtuÄ™-Ëk…tŒ™™e {ntÞtºtt yt„¤ Ä…tðe Au. 12. ‚{™u ™Úte ÷t„‚wk fu ËtrníÞ™u ËkMÚtt„‚ sux÷wk {n¥ð {¤u Au ‚ux÷wk ÷tufËtrníÞ fu ytrŒðtËe ËtrníÞ™u ™Úte {¤‚wk. õÞthuf W…uûtt ÚttÞ. „tiý {™tÞ. ftuE ‚tu r‚hMf]‚ …ý {t™u Au. yt ÂMÚtr‚ yk„u ‚{thtu y™w¼ð fuðtu Au ? yíÞth ËwÄe «r‚rc‚ ËtrnÂíÞf ËkMÚttytu …ý ËtrníÞ™t ytrŒ{q¤ ytrŒðtËe ËtrníÞ fu ÷tufËtrníÞ™t ƒnwytÞt{e ƒnw{qÕÞ™u Ë{S þfe ™Úte
su™t ÷eÄu ztì. nËw Þtr¿tfu ‘÷tufrðãtrð¿tt™’ y™u ‘÷tufËtrníÞ : rð¼tð™t y™u «fth’{tk ™tUæÞwk Au ‚u «{týu ÷tufrðãt y™u ÷tufËtrníÞ™e rð¼tð™t rðþu ½ýe ƒÄe „uhË{òu «ð‚uo Au, suÚte Ësoftu y™u rðît™tu ÷tufËtrníÞ su™tu ¢{ «Út{ Au ‚u™u ƒeò ¢{u „ýu Au y™u ‚u™u „útBÞ, Œuþe, sk„÷e, ‚¤…Œwk suðtk ™t{tr¼Ät™tu yt…e r‚hMfthu Au. yt{ A‚tk „wsht‚ ËtrníÞ yftŒ{e ‚tu {nt{tºt nËw Þtr¿tf™t Ë{ÞÚte y™u „wsht‚e ËtrníÞ …rh»tŒ AuÕ÷t ŒtuZ ŒËftÚte ‚u™wk {n¥ð Ë{sðt ÷t„e Au. ztì. ƒ¤ðk‚ ò™e™e htnƒhe ™e[u Ëtiht»xÙ Þwr™ðŠËxeyu ÷tufËtrníÞ, ËkþtuÄ™, Ëk…tŒ™ y™ yÇÞtË™tk {n¥ð™tk [hý {tkzâtk Au. AuÕ÷tk [th ð»toÚte ¼t»ttfuLÿ y™u ytrŒðtËe yftŒ{e, ‚us„Zu Ztu÷ Ët{rÞf îtht y™u {ntí{t „tkÄe ytk‚hht»xÙeÞ rnLŒe Þwr™ðŠËxe, rŒÕne™t ËnÞtu„Úte ¼th‚™tk swŒtk swŒtk htßÞtu™t 23 rðãtÚteoytu™u …eyu[.ze.™e …Œðe {txu ytrŒðtËe {tir¾f ËtrníÞ™t rð»tÞtu yÇÞtËðt ytÃÞt Au. yt™kŒ yt©{ ½tu½tðŒh ztu. r™hks™ htßÞ„whw, ztì. ™tÚtt÷t÷ „turn÷, ztì. {™tus htð÷, hðS htufz, h{uþ {nu‚t suðt Ëk‚ËtrníÞ™u ËkþturÄ‚-Ëk…trŒ‚ fhðt frxƒØ Au. yt W…htk‚ ytX{t ŒËft{tk ‘ðehztu’ Ët{rÞf îtht nhuLÿ ¼è y™u hturn‚ r{†eyu yuf÷t ntÚtu ÷tufËtrníÞ™u hûtðt™tu ¼„ehÚt «Þí™ fÞtuo Au. ÷tufËtrníÞ Ër{r‚™tk Ëk…tŒ™ ÷tufËtrníÞ{t¤t™t {ýft 1 Úte 14 ™wk ztì. nËw Þt¿tf îtht …w™: Ëk…tŒ™ y™u yuf÷t ntÚtu ÚtÞu÷tk þkfh¼tE ‚zðe, huðtƒnu™ ‚zðe, sÞt™kŒ òuþe y™u þtÂL‚¼tE yt[tÞo™tk ytrŒðtËe ÷tufËtrníÞ™tk Ëk…tŒ™tu™wk ½ýwk {n¥ð Au. yux÷u fnuðt‚t rðît™tu{tk r‚hMf]‚ ÷tufËtrníÞ™t ËkþtuÄ™Ëk…tŒ™ {txu þtuÄtÚteoytuyu Þtºtt [t÷w ht¾e s Au. fnuðt‚t rðît™tu™u {‚u yt „tiý „ý‚t ÷tufËtrníÞ {txu …ý ‘÷e÷t {turhÞt’ y™u ‘Vq÷htk™e ÷tze’ …wM‚ftu «rËØ ÚtÞt …Ae ztì. nËw Þtr¿tf, ztì. nrhðÕ÷¼ ¼tÞtýe, ztu. ƒ¤ðk‚ ò™e, ztì. þtÂL‚¼tE yt[tÞ suðt ytk‚hht»xÙeÞ ûtuºtu ÏÞt‚ rðît™tu™tu ËkþtuÄ™-Ëk…tŒ™™e Útfðe Œu‚e {ntÞtºtt{tk nqkV y™u ËnÞtu„ «t ÚtÞtu Au.
{thtk ÷tufËtrníÞ™tk Ëk…tŒ™tu îtht ð™™t yt fkXMÚt ËtrníÞ™t yt™kŒ™e At÷ftu ztì. rþhe»t …k[t÷, ztì. sÞt™kŒ òuþe, fi÷tË …kzât, {fhkŒ Œðu, ¼tu¤t¼tE …xu÷, sþðk‚ þu¾zeðt¤t, ztì. h{ý÷t÷ {nu‚t, ÷t¼þkfh Xtfh, ztì. r™hks™ htßÞ„whw, {ÂÕ÷ft Ëtht¼tE, h½wðeh [tiÄhe, ztì. „ýuþ Œuðe, f™w¼tE ò™e, y[o™ rºtðuŒe, ft™S …xu÷, ztì. {nuLÿ ¼t™tð‚ (htsMÚtt™), s„Œeþ „tuzƒtu÷u ({ntht»xÙ), ztì. su.ze. ÂM{Út (fuBƒúes Þwr™ðŠËxe, Þw.fu.),
fuLÿeÞ ËtrníÞ yftŒ{e, rŒÕne ð„uhu rðît™tu, ËtrníÞfthtu y™u ËkMÚttytu™u
ðt„e Au y™u ÞtuøÞ MÚtt™u yu™u ÷¾e-ðýoðe™u yt yt™kŒ ðnUåÞtu Au.
‘÷e÷t {turhÞt’ ‘y™u Vq÷htk™e ÷tze’ …wM‚ftu «„x fhðt y™u ðÄw {w~fu÷eytu ðuXðt W~fuÞtuo Au y™u, y™uf rðît™tu ËtÚt ËkƒkÄ MÚtt…ðt ËntÞf hÌtt Au yuðt ‘ðehztu’™t ‚kºte nhuLÿ ¼è, hturn‚ r{†e, ™huLÿ Œðu, {tht rðãt÷Þ™t yt[tÞo ƒt÷f]»ý òuþe, ËnftÞofh „ý…‚ …h{th, hs™eftL‚ …xu÷, {nuLÿ Œerût‚, nrhnh …tXf ð„uhu™e ÞtŒ yt…™t yt «&™™t W¥th ËtÚtu ytðu Au.
13. Ët{tLÞ he‚u ytrŒðtËe Ët{trsf «&™tu y™u Ë{MÞtytu ËtÚtu yÇÞtËe …tu‚u ËeÄtu Ëkf¤t‚tu ™Úte. ‚{u ‚tu yuÂõxrðMx …ý ƒLÞt. yt™tk fthýtu y™u r™r{¥ttu fÞtk fÞtk Au ?
‚{u su òr‚ ËtÚtu ½htuƒtu fu¤ÔÞtu ntuÞ; su òr‚™e †eytu ‚{the {trn‚eŒt‚t ntuÞ; Úttuzt {tË …nu÷tk †e-{trn‚eŒt‚tyu ‚{™u ƒnw{qÕÞðt™ {trn‚e yt…e ntuÞ; yuðe †e™u ftuE ðuh¼tð™t fu ËtkMf]r‚f rðf]r‚™t fthýu ztfý ònuh fhu, ÷tufË{wŒtÞ ‚u™e ytk¾tu{tk {h[wk ¼he Ítz™e zt¤eyu ŸÄt {tÚtu ÷xftðu; ‚eh „h{ fhe ‚u™t f…t¤{tk zt{ Œu y™u ‚{u ftuE …ý «fth™e {t™ðeÞ ¼tð™t fu Œw:¾ y™w¼ÔÞt rð™t yt ƒÄe y{t™ðeÞ-y{t™w»te rðf]r‚ytu™u r™{tuone ƒ™e™u òuÞt fhtu; r™hw…tÞ ƒ™e fkE rð[thtu ™nª, fkE …„÷tk ¼htu ™nª ‚tu ‚u ‚{the fÞt «fth™e ‚xMÚt‚t ? ‚{ fÞt «fth™t ËkþtuÄf ? ‚{u fÞt «fth™t {t™ð ? ytðe ztfý ònuh ÚtÞu÷e †e™e Þt‚™t {thtÚte Ën™ ÚtE þfe ™nª y™u yt y{t™w»te «Útt™u r™{qo¤ fhðt {tht{tkÚte yuÂõxrðMx ƒnth ytÔÞtu. Ët‚ ð»to™e ˽™ snu{‚ …Ae Œtk‚t-¾uzƒúñt ‚t÷wft{tkÚte ztfý-«Útt r™{qo¤ ÚtE. yt{ A‚tk ÷tufËtrníÞ™t ËkþtuÄ™-Ëk…tŒ™{tk ftuE ytk[ ytðe ™Úte. 14. þwk rðãtfeÞ ‚xMÚt yÇÞtË{tk ytðe ËeÄe Ëkztuðýe rðΙY… ™ ƒ™u? ËkþtuÄ™-Ëk…tŒ™™u rð…he‚ yËh ™ …ntU[tzu ? su òr‚-«òr‚™t {w¾™wk ËtrníÞ Ëkfr÷‚ fhðt {t„‚t ntu; ‚u™t ӌޙtk îth ¾tu÷e™u {trn‚e {u¤ððt {t„‚t ntu ‚u òr‚ ‚hV ‚{the Ënt™w¼qr‚ ™ ntuÞ; ‚u{™e Ë{MÞtytu{tkÚte Q¼e Út‚e ðuŒ™tÚte ‚{™u Œw:¾ Út‚wk ™ ntuÞ; þtn{]„eÞ ð]r¥t fu¤ðe ‚u™e Ë{MÞtytuÚte WVht [tÕÞt òytu ‚tu su ‚u ÷tuf ËtÚtu
‚{u ytu‚«tu‚ ÚtE þftu ™nª y™u ‘÷tuf’ …ý ‚{™u MðtÚte Ë{S™u Œqh ¼t„u. ytðt Ëkòu„tu{tk ‚{u su ËtrníÞ Ëkfr÷‚ fhtu ‚u ÷tuftuŠ{ rð™t™wk r™»«tý nþu. ƒeò þçŒtu{tk fnwk ‚tu ‚u ÷tufËt„h{tk {tU½tk {tu‚e ™ ntuÞ …ý rf™tht™tk Ae…÷tk nþu. ËkþtuÄ™ fh‚tk su ‚u ËkMf]r‚™e rðf]r‚ytu ‚{the Ët{u ytððt™e. ytðt Ëkòu„tu{tk ‚{u {t™ð nþtu ‚tu ‚u ËkMf]r‚™u ¾÷u÷ …ntU[tzât rð™t yt rðf]r‚ytu Œqh fhðt™t «Þí™tu fhðt™t s. y™u {t™ðeÞ Ä{o r™¼tððt{tk ytðe ËeÄe Ëkztuðýe rðΙY… ƒ™þu ™nª …ý ‚{™u …tu‚t™t „ýe™u ÷tuf {™ {qfe™u ðhËþu y™u ‚{thwk ËkþtuÄ™-Ëk…tŒ™ ðÄw Ë¥ðþe÷ fu Ë{]Ø ƒ™þu.
15. Ët{tLÞ he‚u ytðtk ftÞtuo™u Ët{rÞftu{tk ¾tË MÚtt™ ™u «tuíËtn™ {¤‚tk ™Úte. ‚u™tk fthýtu fÞtk ? ‚{tht ftÞo™u …ý ytðtk Ët{rÞftu™t {tæÞ{™tu ÷t¼ ytuAtu {éÞtu yuðwk ™Úte ÷t„‚wk ? yt…™e ðt‚ Ët[e Au fu rþü ËtrníÞ™tk Ët{rÞftu{tk ÷tufËtrníÞ™u ¾tË MÚtt™ fu «tuíËtn™ {¤‚tk ™Úte. rþü ËtrníÞ™tk Ët{rÞftu{tk ËtrníÞ™e
f]r‚ ™ {¤u ‚tu s ¾t÷e s„t …qhðt ÷tufËtrníÞ™e f]r‚ At…u Au. ÷tufËtrníÞ™u
™ At…ðt™wk yuf fthý Ëk…tŒftu rþü ËtrníÞ™tk ÄthtÄtuhýtuÚte ÷tufËtrníÞ™u
{q÷ððt™tu «Þí™ fhu Au suÚte ‚u{™t …Õ÷u fkE …z‚wk ™Úte y™u ÷tufËtrníÞ™e f]r‚ At…‚t ™Úte. ƒeswk, su ‘÷tuf’™wk yt ËtrníÞ Au ‚ ÷tuf ËwÄe yt A…tÞu÷wk ËtrníÞ …ntU[e þf‚wk ™Úte. ‚uÚte …ý ‚u™tu ðt[f ð„o Q¼tu ÚtE þf‚tu ™Úte. ƒu ŒËft …nu÷tk nhuLÿ ¼èu þwØ ÷tufËtrníÞ™wk Ët{rÞf [÷tððt™tu «Þí™ fÞtuo n‚tu y™u ŒË ð»to ËwÄe …tu‚t™wk ÷tune …tE™u ‘ðehztu’ W÷uåÞtu n‚tu. ºtý ð»toÚte ¼t»tt fuLÿ, ðztuŒhtyu ‘Ztu÷’ Ët{rÞf îtht ytrŒðtËe ËtrníÞ y™u Ë{MÞtytu …h æÞt™ furLÿ‚ fÞwO Au.
{thtu ðÄw Ë{Þ ft¤«ðtn{tk Ët{u ‚he™u ÷tufËtrníÞ™t ËkþtuÄ™Ëk…tŒ™{tk s‚tu ntuðtÚte Ët{rÞftu™tk ÄthtÄtuhýtu {wsƒ™t ÷u¾tu ÷¾e þft‚t ™Úte. ‚uÚte …ý ¼e÷ ËtrníÞ™u Ët{rÞftu™tu ÷t¼ ytuAtu {éÞtu Au.
16. ‚{™u ¼th‚eÞ ûtuºt™t ytrŒðtËe ÷tufËtrníÞ™t yÇÞtË™e ð‚o{t™ ÂMÚtr‚ fuðe ÷t„u Au ? yu{tk „wsht‚™wk MÚtt™ fÞtk Au ? fuðwk Au ? yt rðãtþt¾t™t AuÕ÷tk …kŒh ð»to{tk ytÞturs‚ ht»xÙeÞ y™u ytk‚hht»xÙeÞ …rhËkðtŒtu{tk Ën¼t„e Útðt™wk ƒLÞwk Au. ytk‚hht»xÙeÞ ûtuºtu ‚tu AuÕ÷tk ºtýËtu ð»ttuoÚte ˽™ ftÞo ÚtÞwk Au y™u ÷tufrðãt yuf Mð‚kºt rðãtþt¾t Y…u ÂMÚth ÚtE Au. AuÕ÷tk ºteË-[t÷eË ð»ttuoÚte ¼th‚™t rðît™tu™wk æÞt™ ytrŒðtËe
{tir¾f ËtrníÞ™t ËkþtuÄ™-Ëk…tŒ™ y™u yæÞÞ™ ‚hV „Þwk Au. yt rðãtþt¾t™t y™wËkÄt™u htsMÚtt™{tk ˽™ ftÞo ÚtÞwk Au. ftu{÷ ftuXthe (òuÄ…wh) y™u Œuðe÷t÷ Ët{h ‚Útt ztì. {nuLÿ ¼t™tð‚u yt rð»tÞ™t yæÞÞ™ {txu ¼th‚eÞ ÷tuff÷t fuLÿ™e MÚtt…™t fhe Au. „wsht‚{tk …ý AuÕ÷tk 30 ð»to{tk ztì. sÞt™kŒ òuþe, þkfh¼tE ‚zðe, huðtƒnu™ ‚zðe y™u þtÂL‚¼tE yt[tÞuo ytrŒðtËe {tir¾f ËtrníÞ™t ËkþtuÄ™-Ëk…tŒ™{tk ™tUÄ™eÞ ftÞo fÞwO Au. ztì. nËw Þtr¿tf™t ˽™ «Þí™tuÚte AuÕ÷tk Ët‚ ð»ttuo{tk Íðuh[kŒ {u½týe ÷tufrðãt ËkþtuÄ™-¼ð™u yt rð»tÞ{tk {¬{ [hý {qõÞtk Au. AuÕ÷tk ºtý ð»ttuoÚte ðeh[kŒ …k[t÷ y™u ™ðS zt¼eyu „htrËÞt ytrŒðtËeytu™t ÷tufËtrníÞ™t ËkþtuÄ™-Ëk…tŒ™ {txu …„hý {tkzâtk Au. AuÕ÷tk Ët‚ ð»ttuo‚e ¼t»tt fuLÿ, ðztuŒht™t ‘Ztu÷’ Ët{rÞfu „wsht‚ y™u {ntht»xÙ™e swŒe swŒe òr‚™e ytrŒðtËe ƒtu÷eytu™wk ÷tufËtrníÞ «rËØ fÞwO Au. yt ËkþtuÄfu É‚w[¢ «{týu ytð‚t ¼e÷tu™t Ët{trsf y™u ÄtŠ{f
…ðo-«Ëk„tu™e 1500 ©tÔÞ fìËuxTË y™u 30 á~Þ (rðrzÞtu) fìËuxTË ‚Útt 35 ÷tufËtrníÞ™t Ëk…tŒ™™tk …wM‚ftu W…÷çÄ fhe ytÃÞtk Au, su ¼th‚eÞ ÷tufrðãt÷tufËtrníÞ™wk Ë¥ðþe÷ yk„ ƒ™e þfu ‚u{ Au. ËkþturÄ‚-Ëk…trŒ‚ ËtrníÞ™wk rðnk„tð÷tuf™ fh‚tk „wsht‚u …ý ¼th‚eÞ ûtuºtu ytrŒðtËe ÷tufËtrníÞ™t ËkþtuÄ™-Ëk…tŒ™{tk ™tUÄ™eÞ MÚtt™ «t fÞwO Au.
17. yt ûtuºt™t ËkþtuÄfu fkE fE ƒtƒ‚tu rðþu ËtðÄ y™u Ëßs hnuðwk òuEyu?
yt ûtuºt™t ËkþtuÄfu …tu‚t™e ËkMf]r‚ fu Ë{ts™tk ð÷ýtu, ÏÞt÷tu y™u {tLÞ‚tytu ftuhtýu {qfe™u «Œuþ, ÷tuftu, ‚u{™e ËkMf]r‚-Ë{ts, ƒtu÷e, «Útt, …hk…ht, ‚u{™e {tLÞ‚tytu, ð÷ýtu ð„uhu™tu yÇÞtË fÞto …Ae ‘÷tuf’™e ythtÄ™t fhðt yt ûtuºt{tk «ðuþðwk òuEyu. ËkþtuÄfu …tu‚t™t yÇÞtË fu ¿tt™™tk «Œþo™«Ëthý fu «[th fhðt ËkþtuÄ™ ûtuºt{tk «ðuþðt™wk ™Úte. ÷tuf …tËuÚte ¿tt™ y™u É‚w[¢ y™u Sð™[¢ «{týu «„x‚t ÷tufËtrníÞ™wk ËkþtuÄ™-Ëkf÷™ y™u Ëk…tŒ™ fhðt {txu «ðuþðt™wk Au. ytÚte ÷tuf™tk ð÷ýtu y™u r{òs …th¾e™u, ‚u{™t{tk ytu‚«tu‚ ÚtE™u Ët{qrnf ӌޙtk îth Ëtnrsf‚tÚte ¾tu÷ðt™tk Au y™u ÷tufËt„h™tk {wõ‚t «t fhðt™tk Au.
18. ytðtk ftÞo{tk yt…ýe Ëhfth y™u ËkMÚttytuyu þwk fÞwO, þwk ™ fÞwO y™u þwk fhðt suðwk ÷t„u Au ? 236ykrÀ
Ëhfthu 1984Úte ytrŒðtËe f÷t{ntuíËðtu™wk ytÞtus™ fhe ytrŒðtËe ÷tuf™]íÞtu™u yLÞ Ë{tòu Ët{u «ŒŠþ‚ fÞtO. ytrŒòr‚ rðftË rð¼t„ ¼e÷e ht{tÞý-{nt¼th‚™tk ËkþtuÄ™-Ëk…tŒ™{tk ËntÞf ÚtÞtu. „wsht‚ ËtrníÞ yftŒ{eyu ‘htì{ Ëe‚{t™e ðth‚t’, ‘htXtuhðth‚t’ suðtk ÷tuf{ntftÔÞtu, ¼e÷ fÚtt„e‚ : ntu™tu÷ ntuxe, ¼e÷ ¼s™ðth‚t : nt÷Œu ntu¤k„e y™u ™t„Íe Œ÷Íe suðtk ÷tuftÏÞt™tu «rËØ fÞtO. ¼t»tt fuLÿ, ðztuŒhtyu yhwýt òuþe™t ËnÞtu„Úte swŒe swŒe ytrŒðtËe ƒtu÷e™t ÷tufËtrníÞ™u y™u ytrŒðtËeytu™e Ë{MÞtytu™u ‘Ztu÷’ Ët{rÞf îtht «rËØ fhe. ytrŒðtËe yuftŒ{eyu f÷uïhe (…k[{nt÷) y™u Ët…w‚tht (ztk„){tk ÷tufËtrníÞ™t {u¤t þY fÞtO Au. ytrŒðtËe …ntze ûtuºttu …h Þkºt-Þw„, Ë{qn-{tæÞ{tu, fnuðt‚tu ËwÄthtu y™u ðiïefhý™wk yt¢{ý ÚtÞwk Au yuðt Ëkòu„tu{tk ÷tufËtrníÞ™u hûtðt{tk ‘Ët‚ðtn™htò’™e su{ ¼q÷ fhe ƒuXt Aeyu. ftkxtu ftkxt™ ftZu yu LÞtÞu xu…hfzoh y™u rðrzÞtu fu{uht suðtk á~Þ-©tÔÞ Ë{qn{tæÞ{tu îtht {ntft¤u ythk¼u÷t yÂø™Ëºt{tkÚte ÷tufËtrníÞ™u ƒ[tððt «r‚-yt¢{ý fhðwk …zþu. yt {txu ftuE …ý «Œuþ™t É‚w[¢™t {tË «{týu „ðt‚tk y™u fnuðt‚t {tir¾f ËtrníÞ™wk Ëðuoûtý fhe; ‚u Ë{„ú ËtrníÞ™wk þt†eÞ …Ør‚Úte Ëq[efhý fhe; yíÞk‚ ytð~Þf ËtrníÞ™u xu…fìËux W…h æðr™{wrÿ‚ fhe; ‚u™e ËtÚtu yrð™t¼tðu òuztÞu÷t Ët{trsf-ÄtŠ{f WíËðtu, y™wct™tu ð„uhu™wk ‚u Ë{Þ™wk ËtkMf]r‚f ðt‚tðhý rðrzÞtu fìËux W…h Ëk…trŒ‚ fhe; yt ËtÚtu òuztÞu÷e ÷tufrðãt™e ¼tir‚f ðM‚wytu™e Ëk…r¥t …whtðM‚wrðãt™e {tVf Ëkfr÷‚ fhe™u ÷tufËtrníÞ Ëk„únt÷Þ ËwÄe ÷tððt™wk ¼„ehÚt ftÞo …qhwk fhðt™wk Au. ‚tu s ‚u™tu ‚k‚w rðï™e swŒe swŒe rðãtþt¾t™t «ðtn ËtÚtu òuze þftþu. yt ƒtƒ‚™e rð„‚u [[to ‘{tht ËkþtuÄ™™e rŒþt : ÷tuf’{tk fhe s Au.
19. ‚{thwk nðu …Ae™t yÇÞtË y™u ftÞo™wk ytÞtus™ ‚{u fuðw rð[tÞwO Au ?
yíÞthu nwk ht»xÙeÞ ytrŒðtËe yftŒ{e, ‚us„Z (rs. ðztuŒht)™t ytì™hhe ztÞhuõxh y™u Wå[ yÇÞtË …eyu[.ze.™t {t„oŒþof ‚hefu ftÞoh‚ Awk. {ntí{t „tkÄe ytk‚hht»xÙeÞ rnLŒe Þwr™ðŠËxe, rŒÕne™t ËnÞtu„Úte ytrŒðtËe ËkMf]r‚, Ë{ts y™u ËtrníÞ …h ËkþtuÄ™ fhðt ¼th‚™tk swŒtk swŒtk htßÞtu{tkÚte 23 ¿tt™-ðtkAw rðãtÚteoytu yu{.rV÷., …eyu[.ze.™t Wå[ yÇÞtË {txu ytrŒðtËe yftŒ{e{tk ftÞoh‚ Au.
yt W…htk‚ ¼q¾, þtu»tý, Éý y™u htu„-{wõ‚ ytrŒðtËe „t{zt™e
fÕ…™t™u Ëtfth fhðt ytrŒðtËe yftŒ{e{tk yu{.yu. rzÃ÷tu{t™tu yÇÞtË¢{ [t÷u Au. ztì. „ýuþ Œuðe y™u {tht {t„oŒþo™ ™e[u 125 ‚t÷e{e ftÞofhtu 300 „t{tu{tk ftÞoh‚ Au.
yt rËðtÞ yíÞthu nwk ht»xÙeÞ ytrŒðtËe yftŒ{e, ‚us„Z{tk ztì. „ýuþ Œuðe ËtÚtu rðï fûtt™t Mðhtu™t Ëk„únt÷Þ, Ëíðþe÷ „úkÚtt÷Þ y™u ytí{r™¼oh ytrŒðtËe „t{zt™t Ëso™ {txu Ë‚‚ ftÞoþe÷ Awk.
20. ‚{u ‚{tht …eyu[.ze. r™r{¥tu su «t„-yir‚ntrËf ËkþtuÄ™ fÞwO ‚u™tu ‚{tht yt rðãtûtuºt™t ftÞo …h fux÷tu «¼tð …zât ?
÷tufrðãt W…htk‚ {™u …whtðM‚w-rðãt{tk …ý yux÷tu s hË Au. {U W¥th „wsht‚™t yhðÕ÷e …ðo‚eÞ «Œuþ{tk yuf nòh rf÷tu{exh™tu …„…t¤t «ðtË fhe, ytrŒ{t™ð™e 110 ðËtn‚tu, 2500 …t»ttý ytuòhtu, 16 …t»ttý Ë{trÄytu y™u 5 r[ºt-„wVtytu™wk ËkþtuÄ™ fÞwO Au. yt ¼tir‚f «t„ir‚ntrËf Ëk…Œt™t ytÄthu ÷¾u÷ “¾uzƒúñt ‚t÷wft™e «t„ir‚ntrËf ËkMf]r‚ytu” {ntþtuÄ r™ƒkÄ{tk ytrŒ{t™ð y™u ytrŒðtËeytu™tu ËkƒkÄ ‚…tËe 70 nòh ð»to «t[e™ «t„ir‚ntrËf ËkMf]r‚ y™u ËÇÞ‚t …h «ftþ …tzâtu Au. * * *
„wsht‚™e ð™ðtËe «ò™t ÔÞt…f …rh[ÞÚte yu «ò™e ËtkMf]r‚f ¼qr{ft™tu …rh[Þ ÚtÞtu. yu{™wk ËtrníÞ fkXMÚt …hk…ht{tk s¤ðtÞwk Au.ð™ðtËe «ò™wk É‚w[¢ ytÄtrh‚ yt ËtrníÞ ftuE ™u ftuE WíËð, rðrÄ-rðÄt™ ËtÚtu Ëkf¤tÞu÷ Au. yu{™t Œuðht Xtftuh fu ftuƒrhÞt Xtftuh, [tuϾt Œuð fu {u÷t Œuð, yu{™t ht{, Ëe‚t{t‚t, ÞwrÄrch, f]»ý, ÿti…Œe suðtk …tihtrýf [rhºttu, yu{™tk ‚tu¤e htìýe Y…thtìýe suðtk Ëk‚[rhºttu, fu „wshtk™tu yhu÷tu y™u htXtuh ðth‚t’™tk yir‚ntrËf [rhºttu ¾ht yÚto{tk ¼th‚eÞ ËkMf]r‚™tk [rhºttu™wk ytrŒðtËe Y… Au. ÷t„u Au ‚tu yuðwk fu «t[e™, …rhð‚o™ ™ …t{u÷ fÚtt™f ynª Au. yu{™e Ë]rü- Wí…r¥t™e fÚtt yt™wk Wßßð¤ WŒtnhý Au. sL{™t, {]íÞw™t, ÷ø™™t y™u yLÞ Ët{trsf-ÄtŠ{f «Ëk„tu™tk rðrÄrðÄt™tu, he‚rhðtòu …ý «t[e™ ¼th‚eÞ ËkMf]r‚™tu ŒM‚tðuS ytÄth sýtÞ Au. ytðt ™¾rþ¾ ¼th‚eÞ ð™ðtËe Ë{ts™u y¼th‚eÞ ÷tuftu y¼ztðe hÌtt Au y™u Ä{tO‚rh‚ «ò ‚hefu™e ™ðe ytu¤¾ y…tðe hÌtt Au. yt ytrŒðtËe «ò™t yÂM‚íð™tu «&™ Au. fthý fu yu{™wk yÂM‚íð «t[e™
¼th‚eÞ ËkMf]r‚™wk WŒT„t‚t Au. ™¾rþ¾ ¼th‚eÞ ËkMf]r‚™ WŒT½tu»tf yt ËtrníÞ ¼th‚eÞ ËtrníÞ™e yuf ƒ¤ðt™ Ätht Au. yu™wk Ëkhûtý, s‚™ y™u yæÞÞ™ yts™e yr™ðtÞo ytð~Þf‚t Au. yt {txu òuEþu þ‚trÄf ¼„ðt™ŒtË. yt{ yt ËtrníÞ™tu ËkŒ¼o rsðt‚t Sð™ ËtÚtu Ëkf¤tÞu÷tu ntuE™u yu Sðk‚ …hk…ht{tk …ý yts ËwÄe s¤ðtE hÌttu. ¼„ðt™ŒtË …xu÷u yu «ò ËtÚtu fuðe r™fx‚t fu¤ðe y™u fux÷e Ëns he‚u yu «ò™e ËtÚtu ytu‚«tu‚ ÚtE „Þu÷t yu™tu …rh[Þ yu{™e ËtÚtu™t ðt‚to÷t…{tkÚte {éÞtu. yu{ýu fhu÷wk ûtuºtftÞo, Œuþ-rðŒuþ™t rðît™tu ËtÚtu™tu ËkðtŒ yu{™u fuðtk rðfËtð™th …rhƒ¤ ƒ™e hÌttk ‚u™tu …ý ynªÚte ÏÞt÷ ytðu Au. rðî¥tt™tu, ™¾þe¾ òýfthe™tu, ftuE {tu¼tu {tÚtu htÏÞt ð„h yuf rþûtf ¿tt™tu…tË™t, Ëkr™ct y™u r™¼uo¤ rðãt«er‚Úte ËtrníÞ- ËkþtuÄ™ ûtuºtu r¢Þtþe÷ hne™u fuðwk MÚtt™-{t™ «tó fhe þfu yu™wk rðï Ë{ût {qfðt {txu™wk WŒtnhý Au ¼„ðt™ŒtË. yu he‚u ¼„ðt™ŒtË …xu÷ yu „wsht‚™wk ¼th‚™u-rðï™u «Œt™ Au.1
1. ðÄw rð„‚ {txu swytu, ð™Mðh, Ëk…tŒf : ztì. ƒ¤ðk‚ ò™e, «fhý-1, «Út{ ytð]r¥t: 2004, «ftþf : „wsht‚ ËtrníÞ yftŒ{e, „tkÄe™„h krhr˛¸-1 LkM h, Mkt kkÀf : zkÏ. Ák§ tÌk ÚLke, ¯kw.Mkk.yfkÀ{e, ¯kktƒeLk¯khLkk MkkisLfi⁄ke.
krhr˛¸-3
S LkW u˛ yLku V˜rMkrÿ
ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi˚ku ku {khku S LkW u˛ fk§´ knLkk Mkk{u kqhu
ÌkheLku ƒw Lku ƒw ºe˜e {kiræf Mkt kÀk ¯kkfifku-f⁄kfkuLkk {wæu⁄ke Ê rLk{wrˇÌkr˜ fitÌkh-Mkt kkrÀÌk fhe ´rMkÿ fh kLkku, ht¯kÁknkh MktM⁄kkLkk Mknfiku¯k⁄ke ºe˜
ykrÀ kMke ºkE-ÁknuLkku Ókhk yk ˜kufMkt kr•kLkku Àu˛-r Àu˛{kt rLkÀ˛oLkku fikuS yLku yLkuf hkªxŸefi-yktÌkhhkªxŸefi krhMkt kÀku{kt y«fikMk hsq fhe ´[kh-´Mkkh fh kLkku, kwLk{woˇ˝ku fhe yk r ªkfiLkk ƒw Lku ƒw r ÓkLkkuLku t[k e-y«fikMkk e ¯kwshkÌke ˜kufMkkrnÌfi˚ku ku Lk e ƒkhk Ìkhefu ºe˜e ˜kufMkkrnÌfiLku M⁄kk k kLkku Ìk⁄kk ÌkuLku ykrÀ kMke yfkÀ{e, Ìkus¯kZ su e hkªxŸefi MktM⁄kk{kt h˚k kLkku hÃkku Au. su⁄ke ëftX uÀí su e ykrÀ kMke ˜kuf¯kt¯kkLkkt ˜kufkLkwY k r r ƒ yLkuf M Y kku, su kt fu 4 ºe˜e ˜kuf{nkfk‘fiku, 21 ˜kufkœfikLkku, 800 ˜kuf¯keÌkku-f⁄kk¯keÌkku, yLkuf ¯kw Ìk ˜kuf{t kku, kwhkf⁄kkyku-˜kuff⁄kkyku ¯kuhu ¯kwshkÌke ˜kufMkkrnÌfi˚ku ku knu˜e kh ´ u~fikt Au. krh˝k{u LkM h (2004), Mkt kk., zkÏ. Ák§ tÌk ÚLke; ºe˜e MkkrnÌfi : yuf yÊfifiLk (2009), Mkt kk. zkÏ. nMkw fikrøkf; Study in the Tribal Literature of Gujarat, Ed. By Bhagvandas Patel. by Hasu Yagnik (2004); ºe˜e {nkfk‘fiku : yuf {q’fiktfLk (2011), Mkt kk. zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜; ykrÀ kMke yku§æ (1999), zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜; ykrÀ kMke ÚLk kÀ yLku r˛¸ {nkfk‘fiku{kt Lkkhe (2005), zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜; ˛kuƒMkt kÀk (2008), zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜; {khe ˜kuffik kk (2006), {khe ykLktÀfik kk (2014), ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ (2020), zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜; ºe˜e MkkrnÌfi : f]rÌk yLku MktMf]rÌk (2009), zkÏ. Àe kf kxu˜; ë{nkºkhÌkí yLku ëºe˜kuLkwt ºkh⁄kí ñ Lkkhe kk kku (2015), nªkoÀk ˛kn; º¯k kLkÀkMk kxu˜Lkk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLkk ˜uæku (2023), Mkt kkÀf: ´u{S kxu˜; ºe˜e {kiræf MkkrnÌfi : yuf y«fikMk (º¯k kLkÀkMk kxu˜ Ókhk Mkt kkrÀÌk ºe˜e Mkt kÀkLkk MktÀºo{kt) (2022), Mkt kkÀf : zkÏ. À˛h⁄k kxu˜;
ºe˜e {kiræf MkkrnÌfi (¯keÌkku-ykœfikLkku-{nkfk‘fiku) : yuf M kÊfikfi (2024), ætz-1-2, Mkt kkÀf : zkÏ. º¯k kLkÀkMk kxu˜; LA MUSIQUEDES
ARAVALLI (2023) £uL[, yLkw. {kuEÕ hMke k˜k; {khe ˜kuffik kk : r {˛o (2016), zkÏ. ´u{S kxu˜; Painted Words (2012), by G.N. Devy ¯kuhu su kt kwMÌkfku{kt yk ºe˜e MkkrnÌfi kwhku¯kk{eyku, Mk{fk˜eLkku yLku yLkw¯kk{eyku Ókhk y«fikMkkE-r u[kE, ƒw Ws{k§wt ÁkLke ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfiLke M Ìkt k ƒkhk Ìkhefu M efkh kk{e ¯kwshkÌke ˜kufMkkrnÌfi˚ku k M⁄k kkfiwt Au. yuLkku ykhtº ˛tfhºkE Ìkz e, hu kÁknuLk Ìkz e, zkÏ. sfikLktÀ Úu˛e, zkÏ. ˛ktrÌkºkE yk[kfio yLku yLfiku Ókhk ⁄kfiku Au.
zkÏ. Lke˜k ˛knLkk yt¯k˙uS yLkw kÀ Bhil Lokakhyno (2009), Bharath (2012), RathorVarta (2012) yLku zkÏ. {]Àw˜k kkhefLkku ÆnÀe yLkw kÀ |¢ËH¢Ô¥ ‹U¢ |¢¢⁄⢠(2002) yLku ⁄¢ı}¢-S¢Ëº}¢¢›Ë ±¢⁄º¢ (2019) ⁄kfe yk MkkrnÌfi hkªxŸefi yLku yktÌkhhkªxŸefi ˚ku ku knkU[eLku kkUækfiwt Au yôu r Ôôe yôu Àu˛ôe fiwrLk äMkxeyku{kt y«fikMkLkku r ªkfi ÁkLfiwt Au. krh˝k{u fuLˇefi MkkrnÌfi yfkÀ{e rÀ’neyu ëºkh⁄kíLkku 23 ºkhÌkefi ºkªkk{kt yLku ëGujara no AreloíLkku yt¯k˙uS
yLkw kÀ ´rMkÿ fh kLkku rLk˝ofi ˜eƒku Au. ºkh⁄kLkk hksM⁄kkLke, Ákt¯kk§e, Lku kk§e, ktÚÁke ¯kuhu yLkw kÀku ´rMkÿ ⁄kfik Au. $rÀhk ¯kktƒe hkªxŸefi f˜kfuLˇ, rÀ’neyu
hkÏ{-MkeÌk{kLke khÌkkLkku W khktÌk ykrÀ kMke ˜kufMkkrnÌfi˛kÜLkku ÆnÀe-yt¯k˙uS
yLkw kÀ ´¯kx fh kLkku rLk˝ofi ˜eƒku Au. ¯kwshkÌke MkkrnÌfi yfkÀ{eyu ykrÀ kMke ˜kufr „k˛kÜ (2022) ´rMkÿ ffiwO Au. su ºkhÌkLkwt ´⁄k{ ykrÀ kMke
˜kufr „k˛kÜ Au.
ºe˜e MkkrnÌfiu Lk kMke f˜kMkkrnÌfi (2002), yræ˜ ºkhÌkefi MkkrnÌfi krhªkÀ ¯kwshkÌk; ºkªkk MkB{kLk (1998), fuLˇefi MkkrnÌfi yfkÀ{e, rÀ’ne; xk¯kkuh r˜xhu[h yÏ kÏzo, (2009) Àr˚k˝ fkurhfik; –k|¢ÍØᢠ«¢Ú. ‹U¢Ô}¢H ‹U¢Ô ¢⁄Ë H¢ß»U ¢ß}¢ •”¢Ë±}¢Ôã H¢Ô‹U ‹UH¢ –È⁄S‹U¢⁄, 2022, ©Œ –È⁄ ¯kuhu su k yÏ kÏzo ´k Ìk fhe hkflfi, hkªxŸ yLku yktÌkhhkªxŸefi ˚k ku kkuÌkkLkwt M⁄kkLk M⁄kk fiwt Au.
