Zuzenbidearen hizkera

Hasteko, esan dezagun, laburdura berria egitean berebiziko araua dagoela: alegia, irakurleak laburduraren atzean dagoen hitzari erraz samar antzemateko modukoa izan behar duela. Dena dela, laburdura agizkoak daude, bai eta alor berezituetakoak ere. Azken hauek arruntak dira bertako jakitunentzat.

1.4.1.1. Laburduren eraketa 1.4.1.1.1. Laburdura motak Laburdurak eratzeko hiru bide nagusi daude; bakoitzean halako irizpide edo arauak zaindu behar izaten dira.

1go.) Laburdurarik errazena hitzaren lehen letra edo sigla soila hartzea da, besterik gabe: A. (aita) S. (Saindua), j. (jaio). J. (jaun); baina honelakoak ez dira ugariak, atzeko hitzari antzematean berezko zailtasuna dutelako. Oso testuinguru jakinetan edo hitz-mota bereziren batzuekin batera erabiltzen dira: A. Jon, S. Antonio, j. J/A (jaun/andere).

Honelako laburdura, ordea, askozaz zabalagoa da hitz elkartua edo bestelako hitz-katea finkoa laburtzen denean, hitz edo elementu bakoitzaren lehen letra hartuz: a.m. (ante meridiem), a.l. (aipaturiko liburua), e.b. (esate baterako), g.b. (goian bego) etab.

Areago, batzuetan gertatzen da hitz berberak laburdura bat baino gehiago eduki dezakeela, bere soiltasunean dagoenean ala hitz-elkarketan doan kontu: Jn. (jaun), baina J/A (jaun/andere).

2gn.) Laburdurarik arrunt eta erabiliena hitzaren azken partea kenduz egiten da, galera-laburdura, alegia. Honelako laburdurek benetan izan behar dute laburdura: hau da, letra bat edo bi galtzeagatik ez du merezi, eta ez da hitza laburtu behar, hitzak testuinguruan duen eginkizun berezia adierazteko baldin ez bada behintzat.

Horrelako laburdurek ez dute gehienbat bokalez amaitu behar (salbuespena, e.b., hilabete-izen batzuen laburdurak euskaraz: Mai. (maiatz); Abu. (abuztu).

Bestalde, laburduren amaieretan euskal digramak (tx, ts, tz etab.) osorik eman behar dira: antz. (antzerki) eta ez ant., ints. (intsektu) eta ez int. Hala ere, arau hori ez da rr digramarekin betetzen: or. (orrialdea).

Azkenik, hitza moztu nahi den puntuko kontsonanteari (beraren silabako azkenari) hurrengo silaban beste kontsonanteren bat darraionean, bigarrenaren ondoan etengo da hitza: desk. (deskontu) eta ez des.; berpizk. (berpizkunde) eta ez berpiz.

3gn.) Askotan hitzaren barruko zenbait letra kenduz egiten da laburdura: Jn. (jaun), zk. (zenbaki), app. (apezpiku), dtu. (deskontu), dk. (doktor). Trinkotze-laburdurak deritze Gotzon Egiak berauei.

323