2
2009 12 14 astelehena GARA
EG1
EG1
GARA 2009 12 14 astelehena
3
EGUNEKO GAIAK
KIROLAK: Osasuna se queda sin sus «tanques» y pierde ante el Mallorca (0-1) >40-41 2009ko abendua ASTELEHENA
TXAPELKETA NAGUSIA 2009 Sailkapena
14
1,30 euro
www.gara.net XI. urtea | 3.944. zenbakia
Maialen, txapeldun
MAIALEN LUJANBIO 1630,75 puntu
Txapela janzteko unea oso hunkigarria izan zen, baita sari banaketa osoa ere. Oso momentu politak bizi izan ziren.
«Mila zorion ta goraintzi/ eman gabe nola utzi/ Euskal Herriko txapela horra Maialeni jantzi/ al dezun artean eutsi/ ez dezu meritu gutxi/ emakumerik oraindik ez da hortara iritsi». Horixe Joxe Agirrek Maialen Lujanbiori kantatutako bertsoa. Hernaniarrak txapela buruan eta irribarrez begiratzen zion ondotik. Txapelaren itzalak ez zituen iluntzen mundua desberdin ikusten duten begiak, mundukoak desberdin kontatzen dituen ahoa. Aurpegi horren argia gailentzen zen, txapelik gabe bezala, txapelarekin. Hasi eta bukatu bordatu zuen saioa Maialenek, josi baino gehiago egin zuelako. Eta berdintsu Amets Arzallusek, txapeldunordeak. Ez zelako beste txapelik, bestela Arzallusek beste bat eramango luke. Galdetu, bestela, BECeko olatuari.
Luis JAUREGIALTZO | ARGAZKI PRESS
Bertsoz bertso bordatutako txapela Amagoia MUJIKA | BARAKALDO
Ze ondo ematen dion txapelak Maialeni. Mundua desberdin ikusten eta ikusarazten duten begi horiekin distira berezia hartzen du txapelak. Hasi eta bukatu, goiz eta arratsalde, lan handia egin zuen hernaniarrak eta, azkenean, txapela burura, ondo irabazita, ondo merezita. Bera, pozik eta BEC, txoratzen. Txapelduna bera zela jakin zenean, Ametsengana hurbildu eta sekulako besarkada eman zioten elkarri. Elkarrekin josi zuten saioaren azken txanpa, buruz burukoa, eta oso une polita izan zen. Buelta eman, eta, nola ez, Andoni Egañarentzat
besoen beroa. Egaña, eleganteetan eleganteena. Esana zuen emozionatu egingo zela txapela beste baten buruan ikusita eta halaxe gertatu zen. Berak ere jaso zuen txalo dosi ederra, merezitakoa, eta «Andoni, Andoni» oihukatuz eta zutik tartea eman zuen BECeko olatuak. Eta azken agurrean txapelketaz agurtu zen txapeldun handia: «...nik erabakia hartu dut hemendikan lau urtera/ nahiz diferentzia badagon egon jeiztetik jeistera/ ni oso harro pasako naiz naturala horixe da/ behien aulkiak aipatzetik behian aulkiak jartzera». Egañaren ondoren, atzean txaloka zituen kantukideak be-
sarkatu zituen Maialenek banan-banan. Polita izan zen Jon Maiak besoetan gora altxatu zuenean. Maia, beti Maia, konkistatzailea hitzekin eta ekintzekin. Baina atzokoan, Jon Maiaz gain, izan zen beste konkistatzailerik: Joxe Agirre. Maialeni txapela janztera igo zen oholtzara. Saroi Jauregik gerturatu eta galdetu zion bertsorik botatzeko asmorik ba ote zuen. Joxek sorbaldak altxatu eta, tira, botako zuela. Hasi zen eta ez bat eta ez bi, lau bertso bota zituen jarraian. Nonbait berak ere surf egin nahi zuen BECeko olatuan. Eta aretoak olatuekin, txaloekin, oihuekin eta erome-
narekin erantzun zion. Oso une beroak eta eroak bizi izan ziren azken agurretan. Eta agurrak hasi eta bukatu entzutea oso zaila izan zen bertso tarteko txalo zaparradak zirela-eta. Jende asko penaz joan zen, txapel bakarra eta txapeldun a s ko z e g o e l a ko a n . « H e m e n etzan inor txarrik/ hau ez da esan beharrik/ pena bat daukat zortzi buru ta txapel bat bakarrik», kantatuz jarri zion Joxe Agirrek ahotsa askoren sentsazioari. Zortzi txapel agian askotxo, baina Amets Arzallusek beste bat merezi zuela entzun zen saioaren ondoren BECeko pasilloetan. Saioa amaituta Ame-
tsek zeraman irribarrea ikusita, ez zirudien txapelaren hutsune handirik zuenik. Pozik, egindakoarekin gustura, lasai, hustuta eta beste ezeren beharrik gabe sumatu genuen. Buruz burukoa Buruz burukoaren aurretik, zeintzuk pasatuko ziren jakiteko irrikaz zegoen plaza. Jakinminak sortzen duen egonezin urduriarekin, bertsozalea. Eta BECen olatua behin, olatua berriz, euskal presoak etxeratzeko aldarriak, txalo jolasak... Halako batean igo zuten bi izenak zeramatzan papertxoa. Buruz burukoan kantatuko zuten bi bertsolarien izena orden
alfabetikoz emango zuela esan zuen Saroi Jauregik. Hasi zen eta, lehena, Amets Arzallus. Bai izenez eta bai abizenez zortzietan lehena. Inkognita bere horretan, eta ordurako, plaza lehertuta. Eta jarraian etorri zen Maialen Lujanbioren izena. Eta plaza indartsuago lehertzea ezinezkoa zirudien arren, berriz harritu gintuen. Orduantxe igo ziren lainora Maialen eta Amets, eskutik helduta. Eta saioa amaitu eta gero jaitsi gabe zeuden artean. Akaso, gaurko. Besarkada estua e t a b e n e t a ko a l e h e n d a b i z i . Malkoak ez ziren urruti. Oso hunkituta eta pozik zeudela ikusten zen. Eta oraindik lana zeukaten egiteko. Polita izan zen buruz burukoa (bertso guztiak transkribatuta daude 14. orrialdean). Seiko motzean ondo ibili ziren biak, baina Maialen koska bat
goraxeago. Maialenek egun osoan saio oso ona egin zuen, bakarkako puntuatuenak bereak izan ziren eta ofizioka ere puntu mordoa pilatu zuen. Ametsek ere oso txukun josi zuen egun osoko saioa, baina bi akats txiki utzi zituen bidean. Goizeko saioan poto bat u t z i z u e n , z a l a n t z a ko a b a tzuentzat eta argia besteentzat. Arratsaldekoan, bakarkako gaia hasi, eta trabatu egin zen. Momentu ederra izan zen; Ametsek estropezu egin, trabatu, isildu, publikoaren txaloak jaso, atzeko kantukideen animoak jaso, baietz egin buruarekin eta aurrera. Lehen bertsoaren e r r e p i k a e z z e n e nt z u n e r e egin. Berriz ere eskuak nahiko ez, eta hankekin ere txalotu zuen hendaiarra bertsozaleak. Azken buruz burukoan parean aritu ziren biak, puntu pare bat gorago Amets. Baina ordu-
Bertsoka Aurpegi nekatuetan irribarrea nabarmenago geratzen da. Nekatuta, leher eginda, apenas lo egin gabe zebiltzan antolatzaileak BECen gora eta behera, eta, hala ere, pozik. Begiak toki guztietan eta belarriak parean tokatzen zen bertsoa gozatzeko jarriak. Horiek bai ikusi beharko dutela finala DVDan, etxeko sofan lasai eserita. Atzeko lana ez da ikusten, baina hori gabe aurrekoa ez litzateke ikusiko. Milaka lagunen gozamena ziurtatzeko bi egunetan apenas lorik egin ez duzuenoi, eskerrik asko.
rako Maialenek koskatxoa aterata zion puntutan eta horrek eman zion txapela. Egun guztian barna ondo egindako lanak eman zion txapela hernaniarrari. Azken agurrak, hunkigarriak Bertsolarien azken agurrak oso momentu polita marraztu zuten. Zortzigarrena hasi zen, Aitor Sarriegi. Baina lehenak bezainbat txalo jaso zituen finalean estreinakoz aritutakoak. Bada idatzi gabeko ohitura bat eta horren arabera taldeko gazteenak bota ohi du goizeko saioko azken agurra. Atzo, gazteenak ez, berrienak bota zuen, Aitor Sarriegik. Eta bai gustura bota ere, finaleko bertso bakoitza bota zuen bezala. Sarriegik oso saio ona egin zuen, ez zuen sufritu zuenaren batere itxurarik eman eta bere aukera ondo aprobetxatu zuen. Aitor Mendiluze izan zen zazpigarrena. «Zorionak Maialen bertsoaren dama/ txapelak irabazi du zure xarma/ gaur frogatu da hitza dela gure arma/ beste ezer baino indar gehiago daukana/ ta gu tanta bana/ itsasoan barna/ bakoitza doana/ zuek eramana/ zor dizugu olatu egin izana», kantatu zuen agurra. Andoaindarrak une distiratsuak izan zituen, baina apalagoak ere bai. Finala maratoia da eta ez da erraza hasi eta bukatu goian mantentzea. Seigarrena, Sustrai Colina. Batere presiorik ez duenaren gisan aritu zen, lasai eta gozatuz. Colinak askotan demostratu du plaza handiek ez dutela kikiltzen eta atzo ere berea eman zuen. «Txapeldunari zer esan ole Maialen torera/ Amets joan tabernara eta txanpaina atera», hasi zuen agurra. Unai Iturriaga, bosgarren. «Mila zorion Maialen hoiek bertso eaggak/ eskerrik asko Andoni pertsonak dira izarrak», hasi zuen berea. Baina aipamen berezia egin zien Igor Elortzari eta Josu Zabalari. «Gora gu ta gutarrak» esanez amaitu zuen eta primeran laburbildu zuen atzoko finalean nagusitu zen sentimendua. BECen zeuden 14.500 lagunak gutarrak sentitu ziren, talde bereko jokalari.
AMETS ARZALLUS 1582 puntu
JON MAIA 1060 puntu
ANDONI EGAÑA 1058 puntu
UNAI ITURRIAGA 1046,25 puntu
SUSTRAI COLINA 1037,5 puntu
AITOR MENDILUZE 1009,25 puntu
AITOR SARRIEGI 983,75 puntu
osoa bihurtu da (…) Osoa, diot, hizkuntzan eta bihotzean erdibiderik ez baitago (…) Maialen, eskerrik asko. Zu baitzara munstro “munstro” , flamenkoan dohain berezia duenari esaten zaion modura (…)”.
EG1
GARA 2009 12 14 astelehena
Maialen Lujanbio, ya con la txapela, canta el bertso de despedida ante sus compañeros de final y Joxe Agirre, todos ellos abrazados.
A sus 33 años, y en la que era su cuarta final, la hernaniarra Maialen Lujanbio se consagró como la mejor bertsolari de Euskal Herria. Fue una final hermosa y que concitó una enorme atención en el BEC, convertido por momentos en una fiesta. La segunda plaza fue para Amets Arzallus. La había acariciado hace cuatro años y desde ayer es suya. Maialen Lujanbio llevará la txapela de campeona de bertsolaris de Euskal Herria hasta el año 2013 después de un campeonato que ha batido todas las cifras de público. En un BEC que echaba hu-
KRONIKA >2-3 AMAGOIA MUJIKA
Bertsoz bertso bordatutako txapela
250 / B76
mo y tras siete horas de emociones fuertes, Lujanbio superó a Amets Arzallus en la recta final, confirmando la pujanza de los bertsolaris más jóvenes. Pero todos acabaron satisfechos. El rostro de Andoni Egaña, por ejemplo, confirmaba que, como
aseguró días antes, se emocionaría más viendo ganar a otro compañero que a él mismo. El zarauztarra fue cuarto esta vez, por detrás de Jon Maia, otro de los triunfadores en esta fiesta del bertso. El inminente juicio contra ‘‘Euskaldunon Egunka-
MAIALEN LUJANBIO:
«Arratsaldeko saioan sentitu naiz gusturago, batez ere bakarka egin ditudan bi bertsoekin» >5
5
Luis JAUREGIALTZO | ARGAZKI PRESS
ria’’ y la situación de los presos políticos vascos fueron dos constantes en los mensajes de los bertsolaris. En resumen, un día para la historia no sólo para los 14.500 presentes en el BEC, sino para decenas de miles que lo vieron por televisión. >2-14
BERTSOAK >12-14
Kartzelako gaia eta buruz buruko bertso guztiak
Unos 200.000 votantes por la independencia en Catalunya Cerca de 200.000 personas –aproximadamente un 30% de los llamados a las urnas, pese a ser consultas sin efectos jurídicos- participaron en las votaciones sobre la independencia celebradas ayer en 166 municipios catalanes. La labor de cerca de 20.000 voluntarios fue decisiva para llevarlas a cabo y dar un paso así ha>16-19 cia la soberanía.
Adrenalina tras una maratoniana cita histórica A. EREÑAGA | BARAKALDO
Como después de una maratón, con la adrenalina todavía circulando en el cuerpo, mientras que el cansancio acumulado va supliendo al «subidón» sufrido durante el día. Una sensación en la que ganar o perder deja de tener una importancia capital; o, al menos, eso es lo que se desprendía anoche de la comparecencia ante los medios de comunicación en el BEC de los bersolaris que minutos antes habían participado en la final del Campeonato de Bertsolaris. Agotados, pero satisfechos: algunos con ellos mismos; todos, con la respuesta del público y el trabajo realizado por quienes han trabajado para hacer realidad esta gran cita del bertso. El de ayer fue un día histórico, con el BEC lleno hasta la bandera (nada menos que 14.500 espectadores) y los bertsos convertidos en protagonistas gracias a las retransmisiones en directo de medios como Info 7 y Euskadi Irratia; también con muchos momentos históricos, de esos que emocionan; y, sobre todo, con un palmarés también histórico, no en vano por primera vez una mujer se alzaba con la txapela. Flanqueada por sus compañeros de escenario y de «lucha» en rima, Lujanbio reconocía ayer que todavía le quedaba «rebobinar» en su memoria lo sucedido a lo largo del día. «Todavía no me siento capaz de hacer una lectura», reconocía cuando se le preguntaba por sus mejores bertsos del día. Según explicó, cuando uno se encuentra concentrado para preparar el siguiente bertso improvisado, «los de los otros se oyen como de paso» y, los propios, bullen en su cabeza. Al contrario de en otras ocasiones, no podría decir que tal bertso fue el perfecto, pero «en la sesión de la tarde me he sentido, en general, más a gusto, y sobre todo con los dos bertsos que he hecho en solitario». La «olimpiada» del bertso de este año ha sido, sin duda, la del relevo generacional. Una palabra que se repetía invariablemente en las reflexiones de los participantes, pero, principal-
Los aficionados hacen la ola en las gradas del BEC en una jornada que fue histórica.
MIEDOS «Somos buenos bertsolaris, pero también personas normales, con sus miedos: miedo a qué diremos ante tanta gente, a que la final no sea lo buena que debiera...», apuntaba Egaña. Personas normales a las que les pasan cosas como que el tema que se les propone –su madre con un tupper de alubias– se convierta en real.
mente en las de Andoni Egaña, ganador de las anteriores cuatro txapelas de este concurso que mueve a miles de personas. çEgaña estaba invicto hasta ahora y este gran poeta –que se dolía de que, tal vez por la presión, desde la mañana sentía que «usaba la brocha gorda y no he podido sacar la fina hasta el final»– lanzó, sin embargo, un alegato emocionado hacia su continuadora. «Es un honor dar el relevo, sobre todo si es a Maialen Lujanbio», apuntaba, sin querer desmerecer al resto. Pero destacó el trabajo de Lujanbio a lo largo de estos años, de plaza en plaza, y: «si alguien se lo merece es Maialen. Los demás, además, son muy jóvenes», dijo con humor. Emocionados por la experiencia de cantar ante un público tan entregado y numeroso, contentos con lo conseguido –como Jon Maia, quien reconocía que había notado en sí mismo el resultado del trabajo realizado
Luis JAUREGIALTZO | ARGAZKI PRESS
fuera de los escenarios, en los ensayos–, sinceros como Unai Iturriaga –reconocía una cierta irregularidad en sus comparecencias, pero las asume–, los ocho protagonistas de la fiesta bertsozale de ayer no quisieron olvidarse ni del público ni tampoco de quienes han participa-
do en la organización de este campeonato que ha supuesto la culminación de meses y meses de trabajo. La siguiente cita, dentro de cuatro años; aunque para los bertsozales, el circuito continúa todos los fines de semana, porque la competición no es lo que importa.
Amagoia Mujikak ere, Gorka Azkaratek bezala, zaletu berri batez hitz egiten digu, edo nahiago bada, beste mirari ttiki batez. Bere idoloak ez dira futbolari famatuak darama izenburutzat Garan argitaraturiko testuak: “Badut lagun txiki bat, sei urtekoa, oso-oso pozik dabilena azkenaldian. Olentzero datorrelako? Agian baita horregatik ere. Baina, batez ere, bere idoloak gertutik ikusteko aukera izan duelako dago txoratzen (…) Bere idoloak ez dira futbolariak, ezta marrazki bizidunetako borrokalari gartsuak ere. Ez dute egundoko txiribueltarik ematen eta ez dira salto batean piztia basati bihurtzen (…) Telebistaz ikusi zituen igandean, eta negar malko lodiak isuri zituen, larrituta, Ametsen izena entzun zuenean. Hark Maialenena entzun nahi zuen eta sei urterekin pazientzia ez da sobera izaten. Maialen bere bertso eskolakoa delako nahi zuen hura amaieraraino iristea (…). BECen bizitako katarsi kolektiboa dute beste hainbatek hizpide; herri sentimenduarekin lotzeko. “(…) Horixe da herria, azken finean, herri kulturaadierazpideen inguruan batzen den jende multzo bat. Berezitasun propioak dituen eta berezitasun propio moduan sentitzen dituen jende multzoa. Herria ez da politikariek euren intereserako batzuentzat bakarrik sortutako
Haize berria B76 / 251