Η Μάχη της Κρήτης και τα μοιραία λάθη

6

42

Αφιέρωμα

18-19 Μαΐου 2019

|

ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΚΑΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΙ ΣΤΟ ΝΗΣΙ

Η Μάχη της Κρήτης και τα μοιραία λάθη «Κρήτη μου όμορφο νησί, που ‘γραψες Ιστορία, Δίχως στρατό πολέμησες μιαν αυτοκρατορία! Τση Κρήτης τ’ Αγια Χώματα, όπου κι ανέν τα σκάψεις, Αίμα παλικαριών θα βρεις, κόκκαλα θα ξεθάψεις…» (Ριζίτικο) Του Σταύρου Μαλαγκονιάρη

Η

Η Μάχη της Κρήτης θεωρείται το σημείο εκκίνησης του «εκβαρβαρισμού» του πολέμου, όχι μόνο μετά την κατάληψη του νησιού, αλλά και στη διάρκεια της μάχης, αφού υπάρχει τουλάχιστον ένα επίσημα καταγεγραμμένο περιστατικό χρησιμοποίησης αμάχων ως ασπίδα των Γερμανών ναζί!

λαϊκή μούσα, μέσα σε λίγες λέξεις, αποτύπωσε έμμετρα το μέγεθος της μεγαλειώδους παλλαϊκής αντίστασης των Κρητικών απέναντι στη ναζιστική βαρβαρότητα της χιτλερικής Γερμανίας. Μια αυθόρμητη αντίσταση του λαού της Μεγαλονήσου, που αποκτά μεγαλύτερη αξία εάν αναλογιστεί κανείς ότι η κυβέρνηση του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά και των επιγόνων της είχε εγκαταλείψει χωρίς οπλισμό και συγκροτημένα στρατιωτικά σώματα την Κρήτη. Οπως θα δούμε παρακάτω, ακόμα και όσοι στρατιώτες έφτασαν από τα διαλυμένα στρατιωτικά τμήματα της ηπειρωτικής Ελλάδας ήταν άοπλα. Υπολογίζεται ότι για κάθε τουφέκι αντιστοιχούσαν από 5 έως 20 φυσίγγια! Ηταν τέτοια η αμυντική «γύμνια» της Κρήτης που πολλοί μίλησαν για τιμωρητική συμπεριφορά του βασιλιά και του δικτάτορα Μεταξά απέναντι στον παραδοσιακά «βενιζελικό» κρητικό λαό. Ευθύνες, όμως, υπάρχουν και για τους Βρετανούς, που από έλλειψη δυνάμεων αλλά και υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων του Ναυτικού τους δεν ενίσχυσαν ούτε αυτοί την άμυνα της Κρήτης. Εκείνο που κανένας δεν είχε υπολογίσει ήταν ακριβώς ο λαϊκός παράγοντας. Ηταν άλλωστε η πρώτη ένοπλη λαϊκή αντιφασιστική αντίσταση απέναντι στις δυνάμεις του Αξονα. Αυτό ανέτρεψε και τα σχέδια των Γερμανών, που είχαν πολύ μεγαλύτερες απώλειες απ’ όσες υπολόγιζαν χάνοντας οριστικά το επίλεκτο σώμα των αλεξιπτωτιστών τους. Στα κείμενα, που ακολουθούν αποτυπώνονται όμως και άλλα σημαντικά στοιχεία, όπως: 1. Τα μοιραία λάθη των Συμμάχων, οι οποίοι θα μπορούσαν να είχαν δώσει νικηφόρα έκβαση στη μάχη.

2. Τα βιαστικά σχέδια των Γερμανών, που μεγιστοποίησαν τις απώλειές τους.

3. Η λανθασμένη -και έξω από τη λογική- στρατηγική του Χίτλερ που, αντί να αξιοποιήσει την Κρήτη για να ολοκληρώσει την επικράτησή του στη Μέση Ανατολή, στράφηκε προς τη Σοβιετική Ενωση ζητώντας αμφίβολα εδαφικά οφέλη. Αξιοσημείωτο είναι ακόμα ότι η Μάχη της Κρήτης θεωρείται το σημείο εκκίνησης -από γερμανικής πλευράς- του «εκβαρβαρισμού» του πολέμου, όχι μόνο μετά την κατάληψη του νησιού, αλλά και στη διάρκεια της μάχης, αφού υπάρχει τουλάχιστον ένα επίσημα καταγεγραμμένο περιστατικό χρησιμοποίησης αμάχων ως ασπίδα των Γερμανών ναζί! Οι γερμανικές βαρβαρότητες απέναντι στον άμαχο πληθυσμό καταγράφονται και σε μια έκθεση-ντοκουμέντο που συνέταξε, μετά την απελευθέρωση, μια επιτροπή από τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Ι. Καλιτσουνάκη και Ι. Κακριδή και τον Νίκο Καζαντζάκη, με βοηθό τους τον Κ. Κουτουλάκη, και τα κύρια σημεία της παρουσιάζει η «Εφημερίδα των Συντακτών». Ισως είναι μια αφορμή για να δημοσιοποιηθούν όλες οι ανάλογες εκθέσεις που είχαν συνταχθεί τότε για τη διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων και αποτυπώνουν το πραγματικό πρόσωπο του ναζισμού, το οποίο πρέπει να γνωρίσουν όλοι…

Η Μάχη της Κρήτης

18-19 Μαΐου 2019

Φωτό: Αρχείο Φώτη Νταουντάκη Επεξεργασία: Βασίλης Μαθιουδάκης

|

39 43

7

Ο φιλέλληνας Βρετανός αξιωματικός Πάτρικ Λι Φέρμορ, που συνδέθηκε άρρηκτα με τον αντιστασιακό αγώνα στην Κρήτη. Σε κείμενό του έγραφε ότι «ο κατάλογος των καταστροφών σε ολόκληρη την Κρήτη είναι ατελείωτος»

ΓΙΑ ΝΑ ΤΙΜΩΡΗΣΕΙ ΤΟΥΣ ΚΡΗΤΙΚΟΥΣ

Ο Μεταξάς άφησε «γυμνό» το νησί

Η

επίθεση για την κατάληψη της Κρήτη προεξοφλούνταν σχεδόν αμέσως μετά την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, αλλά παρ’ όλα αυτά η Μεγαλόνησος αφέθηκε ανοχύρωτη! Καθώς οι σχέσεις του παραδοσιακά βενιζελικού κρητικού λαού με τη δικτατορία του βασιλιά Γεώργιου και του Μεταξά ήταν διαταραγμένες, πολλοί στην Κρήτη απέδωσαν την αμυντική αδυναμία του νησιού στην κυβέρνηση, που όχι μόνο έστειλε τη Μεραρχία Κρήτης στο μέτωπο, αλλά και την τοποθέτησε στον αιματηρό τομέα στο Τεπελένι και δεν φρόντισε για την επιστροφή στη βάση της. Μάλιστα, μέσα στη φόρτιση από τη δίνη του πολέμου, μερικοί απέδωσαν τις δραματικές αμυντικές ελλείψεις του νησιού σε «μεθοδευμένο σχέδιο τιμωρίας των Κρητών για την κακή διαγωγή που επέδειξαν στη διάρκεια της δικτατορίας» του Μεταξά, με κορυφαία ενέργεια το αποτυχημένο κίνημα του 1938. {1} Ενδεικτική της δυσαρέσκειας των Κρητών θεωρείται και η δολοφονία του διοικητή της V Μεραρχίας, υποστράτηγου Παπαστεργίου, μόλις αυτός επέστρεψε στην Κρήτη, με τον

δράστη να παραμένει ασύλληπτος, καθώς οι Κρήτες αρνούνταν να τον παραδώσουν στις αρχές. {2} Ομως, εκτός από τις ευθύνες της κυβέρνησης Μεταξά και των επιγόνων της, εξίσου μεγάλες ήταν και οι ευθύνες των Αγγλων, διότι από τις αρχές Νοεμβρίου του 1940 το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής είχε εκτιμήσει ορθώς ότι «εν περιπτώσει καταλήψεως της ηπειρωτικής Ελλάδος υπό του εχθρού, η Κρήτη θ’ απετέλει άμεσον αντικειμενικόν σκοπόν», προς τον οποίο θα εκδηλώνονταν οι εχθρικές προσπάθειες. {3} Ωστόσο, παρότι ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Ουίνστον Τσόρτσιλ είχε ζητήσει, με τηλεγραφήματά του προς τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών Ιντεν και τη στρατιωτική ηγεσία στο Κάιρο, να οχυρωθεί η Κρήτη, εν τούτοις το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, παρά τις προβλέψεις του, καθώς στερούνταν δυνάμεις, «εγκατέλειψε το σχέδιον μιας σοβαράς ενισχύσεως της νήσου», περιοριζόμενο να στείλει τελικά μόνο ένα τάγμα και δύναμη καταδρομών. {4} Ετσι, στις 19 Νοεμβρίου αποβιβάστηκε στην Κρήτη το 2ο Τάγμα της Black Watch (Μαύρη Φρουρά) και

μία εβδομάδα αργότερα, 400 αξιωματικοί και οπλίτες της 60ής Μονάδας Καταδρομών. Τις ίδιες μέρες όμως, με τέσσερις νηοπομπές εγκατέλειπε την Κρήτη η V Μεραρχία, συνολικής δύναμης 566 αξιωματικών και 18.662 οπλιτών, για να προωθηθεί στο αλβανικό μέτωπο. Στο νησί παρέμειναν από ελληνικής πλευράς μόνο οι πυρήνες των Ταγμάτων Επιστράτευσης (Εμπέδων) Χανίων, Ηρακλείου και Ρεθύμνου. Αλλωστε, πριν από τη μετακίνηση της Μεραρχίας των Κρητών, η κυβέρνηση Μεταξά είχε συμφωνήσει να ενισχυθεί η άμυνα του νησιού από βρετανικές δυνάμεις. Ομως, μέχρι τον Μάρτιο του 1941, ελάχιστες βρετανικές δυνάμεις είχαν προωθηθεί στο νησί είτε λόγω ανεπάρκειας δυνάμεων είτε -μάλλον το πιθανότερο- επειδή «θεωρούσαν επαρκή την κάλυψή του από την αναμφισβήτητη ακόμη κυριαρχία του Στόλου τους στην ανατολική Μεσόγειο». {5} Χαρακτηριστικό του τρόπου που οι Βρετανοί αντιμετώπισαν την άμυνα της Κρήτης ήταν ότι από τον Νοέμβριο του 1940 μέχρι και τον Απρίλιο του 1941 άλλαξαν έξι διοικητές

των βρετανικών δυνάμεων. Τελευταίος ήταν ο Νεοζηλανδός στρατηγός Φρέιμπεργκ, που έφτασε στις 29 Απριλίου στην Κρήτη για να επιθεωρήσει την 5η Νεοζηλανδική Ταξιαρχία. Την επομένη διατάχθηκε από τον αρχιστράτηγο Μέσης Ανατολής Ουέιβελ να παραμείνει εκεί και να αναλάβει τη διοίκηση των συμμαχικών δυνάμεων. Ο Φρέιμπεργκ προέβαλε αντιρρήσεις αλλά ο Ουέιβελ απάντησε αυστηρά ότι πρέπει να εκτελέσει αυτή την αποστολή, υποχρεώνοντάς τον τελικά να την αποδεχτεί. {6} Ομως, η Κρήτη έμπαινε στον πόλεμο ανοχύρωτη. Ο ίδιος ο τότε πρωθυπουργός Εμμανουήλ Τσουδερός περιγράφει την κατάσταση που επικρατούσε ως εξής («Διπλωματικά Παρασκήνια 1941-44», σ. 79): «Από τις 23 Απριλίου άρχισε η δουλειά για την άμυνά της (ενν. της Κρήτης). Δεν είχε ετοιμασθή σχεδόν τίποτε και από την πρώτη ώρα κατάλαβα ότι δεν θα κρατούσαμε το νησί. Αδικαιολόγητη κατάστασις, ύστερα από εξάμηνη παρουσία σ’ αυτό βρετανικών δυνάμεων και τις φήμες ότι είναι τέλεια οχυρωμένο».

Συνέχεια στη σελ. 4

Εκτός από τις ευθύνες της κυβέρνησης Μεταξά και των επιγόνων της, εξίσου μεγάλες ήταν και οι ευθύνες των Αγγλων, διότι από τις αρχές Νοεμβρίου του 1940 το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής είχε εκτιμήσει ορθώς ότι «εν περιπτώσει καταλήψεως της ηπειρωτικής Ελλάδος υπό του εχθρού, η Κρήτη θ’ απετέλει άμεσον αντικειμενικόν σκοπόν», προς τον οποίο θα εκδηλώνονταν οι εχθρικές προσπάθειες

8

44

Αφιέρωμα

18-19 Μαΐου 2019

|

ΟΙ ΣΥΜΜΑΧΙΚΕΣ ΠΑΡΑΛΕΙΨΕΙΣ

Δραματικές ελλείψεις στην άμυνα του νησιού Συνέχεια από σελ. 3

Α

πό επίσημα αρχεία και εκθέσεις φαίνεται όμως ότι στο κρίσιμο διάστημα μέχρι την έναρξη της γερμανικής επίθεσης στην Ελλάδα τόσο η ελληνική κυβέρνηση, αρχικά του Μεταξά και η συνέχειά της, του Κορυζή, όσο και οι Βρετανοί, με σειρά εγκληματικών παραλείψεων, άφησαν την Κρήτη ανοχύρωτη. Ενδεικτικά, θα απαριθμήσουμε τις εξής: Δεν υπήρξε κανένας σχεδια➊ σμός για την επιστροφή της V Με-

ραρχίας στην Κρήτη Το μέγεθος της εγκληματικής παράλειψης αποτυπώνεται σε πολεμική έκθεση του αρχηγού Στόλου Επαμ. Καββαδία, με ημερομηνία 3 Δεκεμβρίου 1941, όπου αποκαλύπτει ότι σε σύσκεψη που έγινε στο τέλος Φεβρουαρίου του 1941, υπό τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, όταν πλέον εθεωρείτο αναπόφευκτη η επίθεση της Γερμανίας, πρότεινε «όπως μελετηθή εγκαίρως (…) το ζήτημα της από τότε μεταφοράς των μη απαραίτητων τμημάτων των μετόπισθεν και αγυμνάστων κληρουχιών εις Κρήτην και ενδεχομένως εις Αίγυπτον».

Απόφαση δεν ελήφθη

«Χίτλερ να μην το καυχηθείς πως πάτησες την Κρήτη, ξαρμάτωτη την ήβρηκες και λείπαν τα παιδιά της. Στα ξένα επολεμούσανε πάνω στην Αλβανία, μα πάλι πολεμήσανε...»

Είναι χαρακτηριστικό ότι το μοναδικό τάγμα της Σχολής Ευελπίδων, δύναμης 300 ανδρών, που έφτασε στις 29 Απριλίου στην Κρήτη, πήγε αφού έκανε «ανταρσία» και παραβίασε διαταγή της δωσιλογικής στρατιωτικής ηγεσίας να παραμείνει στην Αθήνα. Ηταν οι πρωτοετείς ευέλπιδες που αναγόρευσαν προσωρινό διοικητή τον λοχαγό Θεμ. Δανίκα και με τη καθοδήγηση του λοχαγού Παναγ. Ρογκάκου και του ανάπηρου υπολοχαγού Νίκου Λυγιδάκη έφτασαν στη Κρήτη με καΐκια από το Γύθειο μέσω Κυθήρων. {7} Ομως, και από τους αξιωματικούς και τους οπλίτες της V Μεραρχίας ελάχιστοι κατάφεραν να φτάσουν εγκαίρως, εν μέσω γερμανικών βομβαρδισμών, με βάρκες και καΐκια στην Κρήτη για να πολεμήσουν. Οι περισσότεροι, περίπου 10.000, είχαν εγκλωβιστεί στην ηπειρωτική Ελλάδα, όπου παρέμειναν για πολύ καιρό σε άθλια κατάσταση, με τους Γερμανούς και τους Ιταλούς -υπό τις… ευλογίες των δωσιλογικών κυ-

βερνήσεων- να κάνουν συλλήψεις ουσιαστικά για αντεκδίκηση για την ηρωική αντίσταση της Κρήτης. Ενα ριζίτικο τραγούδι αποτυπώνει τα αισθήματα των Κρητικών για την απουσία των παιδιών τους από το νησί: «Χίτλερ να μην το καυχηθείς πως πάτησες την Κρήτη, ξαρμάτωτη την ήβρηκες και λείπαν τα παιδιά της. Στα ξένα επολεμούσανε πάνω στην Αλβανία, μα πάλι πολεμήσανε...».

➋

Οι ελληνικές δυνάμεις της Κρήτης αφέθηκαν εντελώς στη τύχη τους από πλευράς οπλισμού και εφοδίων Μια έκθεση-καταπέλτης του αντιναυάρχου Δημ. Φωκά, που συντάχτηκε μεταπολεμικά, αποκαλύπτει ότι η πρώτη διαταγή για μεταφορά υλικών από τον Ναύσταθμο στην Κρήτη δόθηκε μόλις στις 23 Μαρτίου 1941. Επρόκειτο για «μεταφορά διαφόρων αμοιβών και απαραιτήτων υλικών, πυρομαχικών, τορπιλλών και μηχανημάτων, προοριζομένων κυρίως για τα υποβρύχια». Ωστόσο, ακόμα και αυτή εκτελέστηκε τελικά με μεγάλη καθυστέρηση, στις 10 Απριλίου! {8}

➌

Δεν υπήρξε κανένα σχέδιο αμυντικής προστασίας από το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής Ετσι, δεν ελήφθη κανένα μέτρο εγκατάστασης ναρκοπεδίων ή φραγμάτων για την προστασία όρμων και

λιμένων του νησιού και την παράκτια άμυνα (πυροβόλα, νάρκες και άλλες οχυρώσεις). Επίσης, δεν αξιοποιήθηκε το φυσικό ανάγλυφο του νησιού. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Γερμανός υποστράτηγος Ρίγκελ σε έκθεσή του αναφέρει πως «υπό την προστατευτικήν σκέπην των αμπελώνων και των ελαιώνων ηδύνατο να είναι βαθέως κατανεμημένα συγκροτήματα, ηδύνατο να προωθηθώσιν απαρατήρητοι εφεδρείαι, να προπαρασκευασθώσιν επιθέσεις (…)». {9} Ευτυχώς, γι’ αυτούς, δεν είχε γίνει τίποτα! Υπήρχαν δραματικές ελλεί➍ ψεις σε όπλα, πυρομαχικά, μέσα επικοινωνίας, ακόμα και σκαπτικά εργαλεία Είναι αποκαλυπτικό ότι το ένα τρίτο της συμμαχικής δύναμης (οι περισσότεροι απ’ όσους έφταναν από την ηπειρωτική Ελλάδα, Ελληνες και Βρετανοί, μετά την κατάρρευση του μετώπου) ήταν άοπλοι, χωρίς ατομικά είδη, Για κάθε τουφέκι αντιστοιχούσαν από 5 έως 20 φυσίγγια! Ακόμα, υπάρχουν περιγραφές ότι οι στρατιώτες έσκαβαν χαρακώματα χρησιμοποιώντας τα κράνη τους!... Ξεχωριστό ζήτημα αποτελούσε η επιφυλακτική έως εχθρική στάση της δικτατορίας Μεταξά και των επιγόνων της απέναντι στους Κρητικούς, γεγονός που είχε ολέθριες συνέπειες στην

οργάνωση της άμυνας του νησιού. Στον φόβο απέναντι στις αντιδράσεις των Κρητικών αποδίδονται η επίμονη άρνηση μέχρι και την παραμονή της γερμανικής επίθεσης να δοθούν όπλα στον λαό (η δικτατορία Μεταξά είχε αφαιρέσει τα κυνηγετικά όπλα από τους Κρητικούς) και η καθυστέρηση στη συγκρότηση ομάδων πολιτοφυλακής από άνδρες ηλικίας 41 έως 48 χρόνων. Η αρχική απόφαση ήταν το βοηθητικό αυτό σώμα να αριθμεί περίπου 3.000 οπλίτες. Η συγκρότησή του θα ξεκινούσε στις 4 Ιανουαρίου 1941, όμως τελικά άρχισε στις 13 Μαΐου και περιορίστηκε στα 1.500 άτομα. Μετά την άφιξη του βασιλιά και της κυβέρνησης, της οποίας την πρωθυπουργία είχε αναλάβει ο Τσουδερός, έγιναν αναγκαστικά κάποιες κινήσεις για να ικανοποιηθεί το λαϊκό αίσθημα. Ετσι: Διατάχθηκε η επαναφορά στο στράτευμα βενιζελικών αξιωματικών που είχαν αποταχθεί το 1935, απομακρύνθηκε, με λαϊκή απαίτηση, ο «μεταξικός» νομάρχης Ρεθύμνου και με κυβερνητική απόφαση καταργήθηκε, στις 6 Μαΐου, η «μεταξική» ΕΟΝ, αποτάχθηκαν με Αναγκαστικό Νόμο οι στρατηγοί Τσολάκογλου, Δεμέστιχας και Μπάκος, που μετείχαν στην πρώτη δωσιλογική κυβέρνηση κ.ά.

|

Η Μάχη της Κρήτης

18-19 Μαΐου 2019

39 45

9

Οι βασικοί σχεδιασμοί των δύο αντιμαχόμενων πλευρών στην Κρήτη Σύμμαχοι Το σχέδιο ενεργείας των ελληνοβρετανικών δυνάμεων προέβλεπε την εξασφάλιση των αεροδρομίων Μάλεμε, Ηρακλείου και Ρεθύμνου και του λιμένα της Σούδας. Ο αγώνας θα διεξαγόταν με ταχείες επεμβάσεις στους χώρους ρίψης των αλεξιπτωτιστών και τη διενέργεια αμέσως προσβολών στα προγεφυρώματα του εχθρού. Γερμανοί Το σχέδιο των επιχειρήσεων «Ερμής» προέβλεπε αρχικά την απόκτηση και διατήρηση της αεροπορικής υπεροχής και στη συνέχεια την κατάληψη των αεροδρομίων της Κρήτης, εστιάζοντας την κύρια προσπάθεια στο αεροδρόμιο του Μάλεμε. Θα ακολουθούσαν αεραπόβαση μονάδων Ορεινών Κυνηγών για τη δημιουργία προγεφυρώματος, ενίσχυση των δυνάμεων στο Μάλεμε με μονάδες που θα μεταφέρονταν με πλωτά μέσα και αποβίβαση πυροβολικού, αρμάτων, οχημάτων και ημιόνων για την ενίσχυσή τους.

Μάχες στα Χανιά

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΜΕ ΚΩΔΙΚΟ «ΕΡΜΗΣ»

Ηθελαν κατάληψη της Κρήτης σε 2 ημέρες

Τ

ο ίδιο διάστημα, πολλά χιλιόμετρα μακριά, στο Βερολίνο, καθώς βρίσκονταν σε εξέλιξη οι πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον της Ελλάδας, είχε αρχίσει η επεξεργασία των επόμενων γερμανικών κινήσεων. Τελικά, στις 15 Απριλίου 1941 παραδόθηκαν στον Χίτλερ δύο σχέδια, το ένα από την Ανώτατη Διοίκηση Στρατού για την κατάληψη της Μάλτας και το άλλο για την κατάληψη της Κρήτης από τον διοικητή του ΧΙ Αεροπορικού Σώματος, αντιπτέραρχο Καρλ Στούντεντ, τον «δήμιο της Κρήτης» όπως τον αποκαλούσαν μετά την απελευθέρωση ελληνικές εφημερίδες. Το σχέδιο του Στούντεντ βρήκε την υποστήριξη του στρατάρχη της Αεροπορίας Γκέρινγκ, που κανόνισε μια συνάντηση με τον Χίτλερ στις 21 Απριλίου. Οπως είχε πει σε μεταπολεμική

συνέντευξή του ο Στούντεντ, που αναδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελευθερία» της 15ης Οκτωβρίου 1946, ο Χίτλερ δεν έβλεπε με «καλό μάτι» μια επίθεση για την κατάληψη της Κρήτης. Συγκεκριμένα, ο Στούντεντ είχε πει: «(Ο Χίτλερ) ήθελε να τερματίσει την εκστρατείαν των Βαλκανίων αμέσως μόλις έφθασεν εις την Νότιον Ελλάδα. Οταν το ήκουσα έσπευσα αεροπορικώς διά να συναντηθώ με τον Γκαίριγκ και του υπέβαλα αμέσως σχέδιον καταλήψεως της Κρήτης μόνον με δυνάμεις αλεξιπτωτιστών. Ο Γκαίριγκ αντελήφθη ταχέως τας δυνατότητας της επιχειρήσεως και με έστειλε εις τον Χίτλερ. Τον συνήντησα εις τας 21 Απριλίου. Οταν του εξήγησα διά πρώτην φοράν το σχέδιον ο Χίτλερ μου είπε: “Φαίνεται εντάξει, αλλά δε νομίζω ότι εφαρμόζεται”. Τελικώς όμως κατόρθωσα να τον πείσω». Σύμφωνα με το σχέδιό του ο χρό-

νος που απαιτούνταν για την κατάληψη της Κρήτης ήταν δύο ημέρες. Τελικά, μέχρι τον πλήρη έλεγχο του νησιού χρειάστηκαν 13 ημέρες. Παραμένει ερώτημα εάν αυτή η καθυστέρηση έπαιξε κάποιο ρόλο στην εξέλιξη του πολέμου. Εκείνο, όμως, που αποδείχτηκε καθοριστικό ήταν οι πολύ μεγάλες απώλειες των αλεξιπτωτιστών, σε σημείο που ο Χίτλερ να μη θελήσει να χρησιμοποιηθούν ξανά. Η επιχείρηση κατάληψης της Κρήτης πήρε την κωδική ονομασία «Merkur» (Ερμής) και εκδόθηκε από τον φίρερ η Οδηγία υπ’ αριθμ. 28. Σε αυτή την Οδηγία φαίνεται ξεκάθαρα ότι ο Χίτλερ: 1. Θέλει τη κατάληψη της Κρήτης «προκειμένου να υπάρξει μια βάση για τη διεξαγωγή του αεροπορικού πολέμου κατά της Αγγλίας στην Ανατολική Μεσόγειο».

2. Δεν επιθυμεί να υπάρξει καμία καθυστέρηση στην επόμενη επιχεί-

ρηση εναντίον της τότε Σοβιετικής Ενωσης. Γι’ αυτό, υπογραμμίζεται ότι «οι μετακινήσεις δεν πρέπει να οδηγήσουν σε καθυστέρηση στη στρατηγική συγκέντρωση για την Barbarossa (σ.σ. η κωδική ονομασία της επιχείρησης εναντίον της Σοβιετικής Ενωσης)».

3. Θέλει την επαναχρησιμοποίηση των αλεξιπτωτιστών και γι’ αυτό αναφέρει ότι μετά την κατοχή του νησιού «πρέπει να προβλεφθεί η έγκαιρη αντικατάστασή τους από τις δυνάμεις του Στρατού». Ομως, η Μάχη της Κρήτης έμελλε να είναι η τελευταία επιχείρηση για τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές. Σύμφωνα με το σχέδιο, ο χρόνος συγκέντρωσης του αναγκαίου εξοπλισμού (αεροσκάφη, καύσιμα κ.ά.) είχε οριστεί σε δύο εβδομάδες, ενώ η αρχικά η «ημέρα Χ» ήταν η 15η Μαΐου. Ακολούθως, η έναρξη της επιχείρησης μετατέθηκε για τις 18 του μηνός και τελικά ξεκίνησε στις 20 Μαΐου 1941.

Πηγές: {1} Ζαχαρίας Αντωνάκης, «Η Κρήτη στις παραμονές της επίθεσης», περιοδικό «Ιστορικά», τ. 136, 30.5.2002 {2} Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος «Η στρατιωτική και η πολιτική κρίση στην Ελλάδα τον Απρίλιο του1941», Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού {3} Γενικό Επιτελείο Στρατού/ Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, «Η Μάχη της Κρήτης», Αθήναι 1967, σελ. 7 {4} ΓΕΣ/ΔΙΣ, ό.π., σελ.7 {5} ΓΕΣ/ΔΙΣ «Η συμβολή της Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», Αθήνα 2009, σελ. 97 {6} ΓΕΣ/ΔΙΣ «Η Μάχη της Κρήτης», ό.π., σελ. 19. {7} Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, «Η Μάχη της Κρήτης στο Ρέθυμνο», Αθήνα 1983, σελ. 27-28 {8} Λεωνίδας Σ. Μπλαβέρης, «Η αποδημία του ελληνικού στόλου στη Μέση Ανατολή», περιοδικό «Στρατιωτική Ιστορία», τ. 31, Μάρτιος 1999 {9} ΓΕΣ/ΔΙΣ «Η Μάχη της Κρήτης», ό.π., σελ. 83

10

46

Αφιέρωμα

|

ΜΕΓΑΛΕΣ ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΛΕΜΕ

Κλειδί της μάχης το

Α

στάθμητοι παράγοντες που δεν μπορούσαν να ληφθούν υπόψη στα γερμανικά στρατιωτικά σχέδια «επί χάρτου» και χαμένες ευκαιρίες των Συμμάχων διαμόρφωσαν το αποτέλεσμα της Μάχης της Κρήτης, που λόγω των μεγάλων απωλειών χαρακτηρίστηκε «πύρρειος νίκη» για τους ναζί. Η Μάχη της Κρήτης έχει όμως και ορισμένες άλλες «πρωτιές» καθώς: 1. Εχει καταγραφεί στα εγχειρίδια στρατιωτικής ιστορίας ως η πρώτη πολεμική επιχείρηση ευρείας κλίμακας στην οποία οι αλεξιπτωτιστές ως μέσο στρατηγικής τακτικής έπαιξαν τον κύριο λόγο.

2. Καταγράφτηκε ως η πρώτη ένοπλη λαϊκή αντιφασιστική αντίσταση απέναντι στις δυνάμεις του Αξονα.

3. Θεωρείται το σημείο εκκίνησης -από γερμανικής πλευράς- του «εκβαρβαρισμού» του πολέμου, όχι μόνο μετά την κατάληψη του νησιού, αλλά και στη διάρκεια της μάχης, αφού υπάρχει τουλάχιστον ένα επίσημα καταγεγραμμένο περιστατικό χρησιμοποίησης αμάχων ως ασπίδα των Γερμανών ναζί!

Πηγές: {1} ΓΕΣ/ΔΙΣ, «Η Μάχη της Κρήτης», Αθήναι 1967, σελ. 153- 154 {2} Ι. Τούμπας, ομιλία στην Ακαδημία Αθηνών για τα 40 χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης, περιοδικό «Νέα Εστία», τ. 1295 {3} Δρ Νικόλαος Β. Πετρουλάκης, «Χανιώτικα Νέα» 5.6.2010, http:// www.haniotika-nea.gr/47452anamniseis-apo-ti-maxi-tis-kritis/ {4} Σταύρος Μαλαγκονιάρης, «Ταξιδεύοντας στον χρόνο. Από τον Εξάντη στο Μυλοπόταμο Ρεθύμνης», Αθήνα 2016 {5} Τάκης Ακρίτας, «Οι Γερμανοί στην Κρήτη», Αθήνα, σελ. 17 {6} Τάκης Ακρίτας, ό.π. {7} ΓΕΣ/ΔΙΣ «Η συμβολή της Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», Αθήνα 2009 {8} Τάκης Ακρίτας, ό.π., σελ. 71 {9} ΓΕΣ/ΔΙΣ, «Η Μάχη της Κρήτης», ό.π., σελ. 69 {10} Πάτρικ Λι Φέρμορ, περιοδικό «Νέα Εστία», τ. 1.319, 15.6.1982.

Αυτή η κορυφαία πράξη βαρβαρότητας, κατά παράβαση κάθε έννοιας διεθνούς δικαίου, αποκαλύφθηκε στις 23 Μαΐου 1941, όταν γερμανική μονάδα, με επικεφαλής τον ταγματάρχη Σουλτς, διαπιστώθηκε ότι χρησιμοποιούσε αμάχους ως «ασπίδα» στην επίθεσή της στο Ηράκλειο. Οι άμαχοι αιχμαλωτίστηκαν από τους ναζί στην ύπαιθρο όπου είχαν καταφύγει για να προστατευτούν από τους βομβαρδισμούς της πόλης. Οι συγγενείς τους ανέφεραν το γεγονός στη 2η Στρατιωτική Διοίκηση. Ο φρούραρχος, ταγματάρχης Τσαγκαράκης, ήρθε σε επικοινωνία με τον Σουλτς και τον προειδοποίησε ότι εάν δεν αφεθούν ελεύθεροι οι άμαχοι θα υπάρξουν αντίποινα στους Γερμανούς αιχμαλώτους. Μάλιστα, ο Ελληνας ταγματάρχης είχε ζητήσει από έναν ομοιόβαθμό του αιχμάλωτο να γράψει σχετική επιστολή προς τον Σουλτς, ο οποίος αναγκάστη-

κε να αποδεχθεί να απελευθερώσει τους αμάχους. {1} Η αντίστροφη μέτρηση για την έναρξη της Μάχης της Κρήτης άρχισε στις 14 Μαΐου, όταν το VIII Αεροπορικό Σώμα άρχισε σφοδρούς και συστηματικούς βομβαρδισμούς, με κύριους στόχους τα αεροδρόμια Μάλεμε, Πηγής, Ρεθύμνου και Ηρακλείου, τα λιμάνια Σούδας και Ηρακλείου, τα αντιαεροπορικά πυροβόλα και τις πόλεις Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Το λιμάνι της Σούδας χτυπήθηκε με ιδιαίτερη σφοδρότητα. Τότε βυθίστηκαν το προσαραγμένο αγγλικό καταδρομικό «Γιορκ», το αντιτορπιλικό «Λέων» και η αγγλική κορβέτα «Σάλβια». {2} Ο δρ Νικόλαος Β. Πετρουλάκης έχει γράψει στα «Χανιώτικα Νέα»: «Κλεισμένοι όλη την ημέρα από στις 14 του Μάη συνεχώς. Ζούσαμε ώρες μαρτυρίου, με τις βόμβες να πέφτουν τριγύρω μας, τα αέρια και οι σκόνες να καλύπτουν τα πάντα και οι κρότοι των βομβών να μας προξενούν το πιο δυσάρεστο φοβερό συναίσθημα, αφού περιμέναμε κάθε στιγμή ότι μια βόμβα ήταν δυνατό να πέσει πάνω στο καταφύγιο – δε γνωρίζαμε πόσο θα άντεχε, ή μπροστά στην είσοδο, οπότε θα μας έπνιγαν τα αέρια. Ο πολυήμερος αυτός εγκλεισμός μας στον στενό χώρο του καταφυγίου ήταν φυσικό να μας δημιουργήσει προβλήματα, ιδίως φαγητού και του-

αλέτας. Ευτυχώς, μόλις έπιανε το σκοτάδι σταματούσαν οι συχνοί βομβαρδισμοί και δειλά – δειλά οι πιο τολμηροί έβγαιναν έξω, για να προμηθευθούν νερό και τρόφιμα από τα σπίτια τους, γιατί τα μαγαζιά ήταν κλειστά». {3} Τα ξημερώματα της 20ής Μαΐου 1941 οι βομβαρδισμοί εντάθηκαν. Γερμανικά πολεμικά αεροπλάνα, καταδιωκτικά, βομβαρδιστικά βύθισης -γνωστά ως «Στούκας»-, αεροπλάνα βομβαρδισμού σφυροκόπησαν με μεγαλύτερη επιμονή απ’ ό,τι τις προηγούμενες ημέρες τις βρετανικές θέσεις γύρω από το αεροδρόμιο του Μάλεμε αλλά και την ίδια την πόλη των Χανίων. «Τα αεροπλάνα φάνηκαν πάνω από τα βουνά σαν τις μέλισσες, τόσα πολλά ήταν. (…) Βομβάρδιζαν στο Ρέθυμνο. Οσοι είχαν όπλα ξεκίνησαν να πάνε και έτρεξαν όλοι στο Πάνορμο. Στο ύψωμα (Λατζιμάς) πήγαν πολίτες για να μην μπουν Γερμανοί στο Πάνορμο», θυμόταν ο Μανώλης Ψωμάς («Πιπερομανώλης») από τον Εξάντη Μυλοποτάμου, ενώ η Ιωάννα Δαφνομήλη, από το ίδιο χωριό, έλεγε: «Οταν έπεφταν οι Γερμανοί είχε γεμίσει ο ουρανός από την πλευρά του Ρεθύμνου με αεροπλάνα και φαινόντουσαν παντού να πέφτουν αλεξιπτωτιστές». {4} Περίπου στις 8 το πρωί, πριν ακόμη κοπάσουν οι εναέριες επιθέσεις, η επίθεση ξεκίνησε στην

ίδια αυτή περιοχή. Μεγάλα ανεμοπλάνα, που μετέφεραν 12 άνδρες με τον φορητό οπλισμό τους, άρχισαν να προσγειώνονται γύρω από το αεροδρόμιο του Μάλεμε. Αυτό αιφνιδίασε τους Βρετανούς που βρίσκονταν γύρω από το αεροδρόμιο, διότι είχαν προετοιμάσει τα πυροβόλα τους να βάλουν εναντίον αλεξιπτωτιστών και όχι προς το πεδίο προσγείωσης του Μάλεμε. Σύμφωνα με το σχέδιο, ακολουθούσαν τα μεταγωγικά αεροπλάνα, απ’ όπου θα γίνονταν ρίψεις αλεξιπτωτιστών με συχνότητα 200 άτομα κάθε 15 λεπτά. Ομως, τα αεροδρόμια της Αττικής (Ελληνικό, Ελευσίνα, Τατόι) και των άλλων πόλεων της ηπειρωτικής Ελλάδας, απ’ όπου ξεκινούσαν τα αεροπλάνα, δεν είχαν την υποδομή για τόσες πολλές πτήσεις, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται μεγάλες καθυστερήσεις και να χαθεί ο συγχρονισμός. Αυτή την πρώτη μέρα οι γερμανικές απώλειες ήταν πάρα πολλές σε έμψυχο και άψυχο υλικό, πράγμα που αποδίδεται από ιστορικούς σε προχειρότητα των σχεδίων και εσφαλμένη πληροφόρηση. Οι αλεξιπτωτιστές, εάν γλίτωναν από τα πυρά κατά την πτώση τους και κατάφερναν να προσγειωθούν σε κάποιο σχετικά ομαλό σημείο (υπήρξαν πολλές απώλειες από πτώσεις σε χαράδρες κ.λπ.), βρίσκονταν καθηλωμένοι, χωρίς στοιχειώδη κάλυψη,

σε ένα άγνωστο πε Οι απώλειες τω μάτων εφόδου υπ στροφικές και πε πολλούς από το μονάδων, ανάμεσ διοικητή της 7ης αε μενης μεραρχίας επέτεινε τη σύγχυσ Κάπως καλύτερ όσων αποβιβάστη πτερα στις ακτές κ Μεγάλες ήταν ες των Γερμανών σ καθώς πολλά απ’ ματισμένα», «όπω κάτοικοι των παρα λοποννήσου, έπε Μονεμβασιάς και προφθάσουν να γυ ροδρόμιό τους». {5} Είναι χαρακτηρι γερμανικά αεροπλά σε μια χαράδρα κο δρόμιο του Μάλεμ από τα κανόνια τη ροπορικής πυροβο Ενας άγνωστο υπολοχαγός του ρικού πυροβολικο πέτυχε έναν καταπ Κατέστρεψε 10 μετ πλάνα τύπου «Γιού με αλεξιπτωτιστέ πρώτα και προσγε τόπιν από εναέριο βολή, γυρνώντας κ τα τέσσερα κανόνι λαρχίας του. Τα εσ λεκτικά μέσα στο ροδρομίου». {6}

|

Η Μάχη της Κρήτης

18-19 Mαΐου 2019

39 59

11

αεροδρόμιο

εριβάλλον. ων πρώτων κυπήρξαν καταεριελάμβαναν ους διοικητές σά τους και τον ερομεταφερός, γεγονός που ση. ρη ήταν η τύχη ηκαν με ανεμόκαι τα χωράφια. και οι απώλεισε αεροσκάφη, ’ αυτά, «τραυως ομολογούν αλίων της Πεεφταν προ της αλλού προτού υρίσουν στο αε-

ιστικό δε πως 8 άνα είχαν πέσει οντά στο αερομε, χτυπημένα ης ίδιας αντιαεολαρχίας. ος Αυστραλός αντιαεροποού λέγεται ότι πληκτικό άθλο: ταγωγικά αερούνγκερ» γεμάτα ές. «Τα άφησε ειώθηκαν. Καο έκανε επίγεια κατά πάνω τους ια της πυροβοσάρωσε κυριοπλατώ του αε-

Ψυχροί οι εκτελεστές ατενίζουν τα θύματά τους

Την πρώτη ημέρα των επιχειρήσεων η γερμανική διοίκηση είχε ηττηθεί σε τακτικό επίπεδο, αφενός γιατί ο αιφνιδιασμός είχε αποτύχει και αφετέρου γιατί κανένας από τους αντικειμενικούς σκοπούς της δεν είχε επιτευχθεί. {7} Ωστόσο, οι Γερμανοί είχαν καταφέρει να ελέγξουν το αεροδρόμιο του Μάλεμε και να ξεκινήσουν την αποβίβαση δυνάμεων εν μέσω βρετανικών πυρών από γειτονικά υψώματα. Με αυτή την κατάσταση, η νύχτα της 20ής προς την 21η Μαΐου αποδείχτηκε καθοριστική για την τελική έκβαση της αναμέτρησης. Η ανακεφαλαιωτική αναφορά του Φράιμπεργκ για την πρώτη μέρα των επιχειρήσεων, προς το Γενικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, προδίδει την ελλιπή ενημέρωσή του και συνεπώς την αδυναμία του να λάβει τις κατάλληλες αποφάσεις για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Το χειρότερο ήταν ότι δεν διέταξε τη διενέργεια νυχτερινής επίθεσης για την ανακατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε, την ώρα που ο Καρλ Στούντεντ, ο οποίος καθοδηγούσε την επιχείρηση από ένα ξενοδοχείο στην Αθήνα, είχε αποφασίσει την αναστολή της σε αυτό το ενδεχόμενο. «Κατά την αποφασιστικήν αυτήν νύκτα της 20ής Μαΐου ο εχθρός έχασε την καλύτερην δυνατότητά του, να αιχμαλωτίση όλους τους άνδρας μας, προτού

συγκεντρωθούν», έχει γράψει ο Στούντεντ. {8} Ο ίδιος στη δίκη των εγκληματιών πολέμου είχε ακόμα αναφέρει τα εξής: «Η νυξ αύτη ήτο κρίσιμος δι’ εμέ. Εάν ο εχθρός είχεν επιχειρήσει μίαν καθολικήν προσπάθειαν τη νύκτα της 20ής προς 21ην ή την πρωίαν της 21ης, τότε τα κουρασμένα υπόλοιπα του Συντάγματος δυνατόν να είχον σαρωθή». {9} Ετσι, την επόμενη μέρα οι Γερμανοί διέθεσαν όλη την εφεδρική δύναμη των αλεξιπτωτιστών στην περιοχή του Μάλεμε για την κατάληψη του αεροδρομίου. Μια αντεπίθεση που σχεδιάστηκε για το επόμενο βράδυ (21 προς 22 Μαΐου) κατέληξε σε φιάσκο, καθώς δεν μπόρεσαν να φτάσουν στο προκαθορισμένο σημείο, στον άξονα Μάλεμε-Χανίων, όλες οι συμμαχικές δυνάμεις. Ομως, και απ’ αυτές που πήγαν, δύο λόχοι Νεοζηλανδών έφτασαν με καθυστέρηση καθώς έχασαν τον… δρόμο! Το απόγευμα της 22ας Μαΐου κρίθηκε ότι το αεροδρόμιο του Μάλεμε έπρεπε να θεωρηθεί απολεσθέν για τις συμμαχικές δυνάμεις. Η αντίστροφη μέτρηση για την κατάληψη του νησιού είχε πλέον αρχίσει και παρά τις ανησυχίες των Γερμανών για μια σαρωτική αντεπίθεση «αόρατων» δυνάμεων φάνηκε, από την τρίτη μέρα, πως η μάχη είχε κριθεί. Η ίδια εικόνα επικράτησε και

στα άλλα δύο μέτωπα, στο Ηράκλειο και στο Ρέθυμνο. Η έλλειψη συντονισμού των συμμαχικών δυνάμεων φαίνεται και από το γεγονός ότι το απόγευμα της 23ης Μαΐου καταρρίφθηκαν από βρετανικά αντιαεροπορικά πυρά δύο βρετανικά βομβαρδιστικά «Χάρικεϊν» από ένα σμήνος έξι αεροπλάνων, τα οποία είχαν εκληφθεί ως εχθρικά. Ευτυχώς, τα άλλα πρόλαβαν και έφυγαν για την Αίγυπτο. Τελικά, στις 26 Μαΐου, δόθηκε η διαταγή για την εκκένωση της Κρήτης από τις συμμαχικές δυνάμεις, που ξεκίνησε στις 28 Μαΐου. Ο Βρετανός συγγραφέας και αξιωματικός εκείνα τα χρόνια Πάτρικ Λι Φέρμορ σε ένα κείμενό του περιέγραφε γλαφυρά ένα επεισόδιο εκείνων των τελευταίων ωρών της μάχης, γράφοντας τα εξής: «Ενας γέρος καπετάνιος με ψαρά μαλλιά, ένας από τους ονομαστούς καπετάνιους, ήρθε να δει τον Ταξίαρχο Διοικητή και εγώ ήμουν ο διερμηνέας. “Παιδί μου” είπε, ακουμπώντας το χέρι του στον ώμο του Ταξίαρχου, “το ξέρουμε όλοι πως θα φύγετε απόψε. Δεν πειράζει. Θα ξαναγυρίσετε με το καλό. Αφησέ μας όσα περισσότερα ντουφέκια μπορείς, για να συνεχίσουμε εμείς τον αγώνα”. Βαθιά συγκινημένος, ο ταξίαρχος παράδωσε στον γέρο καπετάνιο όσα όπλα μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε». {10} Η αντίσταση των Κρητικών δεν σταματούσε…

Η Μάχη της Κρήτης σε αριθμούς • Ελληνες: 474 αξιωματικοί, 10.977 οπλίτες (συν 3.000-4.000 ένοπλοι πολίτες & μονάδες Χωροφυλακής) Απώλειες: Αγνωστες οι ελληνικές απώλειες σε στρατιώτες και πολίτες. Το μόνο ακριβές στοιχείο είναι ότι υπήρχαν 44 νεκροί αξιωματικοί και ευέλπιδες.

• Βρετανοί: 1.512 αξιωματικοί, 29.977 οπλίτες. Υλικό: 151 πυροβόλα, από τα οποία 62 αντιαεροπορικά και 4 αντιαρματικά, 16 ελαφρά άρματα μάχης, 9 μεσαία άρματα μάχης. Απώλειες: 4.000-5.000 νεκροί, συμπεριλαμβανομένων περίπου 2.000 αξιωματικών και ναυτών του βρετανικού Ναυτικού, 2.000 τραυματιών και 12.000 αιχμαλώτων. Βυθίστηκαν 3 καταδρομικά, 6 αντιτορπιλικά, υπέστησαν ζημιές που δεν ήταν δυνατό να επισκευαστούν δύο θωρηκτά και ένα αεροπλανοφόρο. Επίσης, βλάβες υπέστησαν και άλλα σκάφη.

• Γερμανοί: 22.750 άνδρες. Απ’ αυτούς 10.000 αλεξιπτωτιστές (τελικά χρησιμοποιήθηκαν 11.200 αλεξιπτωτιστές), 750 μεταφερόμενοι με αποβατικά ανεμοπλάνα, 5.000 με μεταγωγικά αεροσκάφη και 7.000 με πλωτά μέσα. Χρησιμοποιήθηκαν 1.370 αεροσκάφη (60 αεροπλάνα αναγνώρισης, 280 βομβαρδιστικά, 150 βομβαρδιστικά καθέτου εφορμήσεως, 180 διώξεως και περί τα 600 μεταγωγικά) και 70 πλοία προς μεταφορά αποβατικών δυνάμεων. Καύσιμα: Χρησιμοποιήθηκαν 10 εκατ. λίτρα βενζίνης ή 3.535 τόνοι. Απώλειες: Νεκροί 2.000, τραυματίες 2.600, αγνοούμενοι 1.900. Σύνολο 6.500. Κατά τους Συμμάχους, οι γερμανικές απώλειες ξεπέρασαν τις 8.500, από τους οποίους οι 4.750 ήταν αλεξιπτωτιστές. Υπολογίζεται, επίσης, ότι οι Γερμανοί έχασαν περίπου 750 αεροσκάφη διαφόρων τύπων.

12

60

Αφιέρωμα

18-19 Μαΐου 2019

|

Η ΕΚΘΕΣΗ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

Τα εγκλήματα των ναζί

Β Ο σφαγέας συζητά με τα θύματά του...

«Κατά κανόνα διά τας ομαδικάς εκτελέσεις εδιάλεγον τους νεώτερους και τους ευρωστοτέρους άνδρας. Με πολύν ευχαρίστησιν όμως ετυφέκιζον και γέροντας και γυναίκας, όπου τυχόν τους συνήντων, εις τους αγρούς ή εντός των λεηλατημένων οικιών»

αρύ φόρο αίματος πλήρωσε η Κρήτη στη ναζιστική βαρβαρότητα ως αντίποινα στην ηρωική αντίσταση του κρητικού λαού και στον αγώνα για την ελευθερία. «Το βέβαιον είναι ότι το μίσος των Γερμανών το εδοκίμασεν η ελληνική μεγαλόνησος. Δεν υπάρχει πόλις ή χωρίον που να μη εληστεύθη, να μην ηγγαρεύθη (σ.σ. καταναγκαστική εργασία), να μην πενθή ολίγους ή πολλούς τυφεκισμένους και ομήρους αποσταλέντας εις την Γερμανίαν». Αυτό υπογραμμίζεται στον επίλογο της έκθεσης-ντοκουμέντο της «Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη», που συγκροτήθηκε τον Ιούνιο του 1945 και αποτελούνταν από τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Ι. Καλιτσουνάκη και Ι. Κακριδή και τον Νίκο Καζαντζάκη, με βοηθό τους τον Κ. Κουτουλάκη. Το ίδιο υπογράμμιζε και ο Βρετανός αξιωματικός και συγγραφέας Πάτρικ Λι Φέρμορ σε ένα μεταγενέστερο κείμενό του για τη Μάχη της Κρήτης. «Ο κατάλογος των καταστροφών σε ολόκληρη την Κρήτη είναι ατελείωτος», έγραφε ο φιλέλληνας Φέρμορ, επικεφαλής της ομάδας των Κρητικών που πραγματοποίησε τη μνημειώδη απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Κράιπε, και συνέχιζε: «Δεν υπάρχει σχεδόν κρητικό χωριό που να μην έχει τα θύματά του. Νιώθουμε βαθιά θλίψη όταν θυμόμαστε τους ομήρους, τις ομαδικές εκτελέσεις, τα αντίποινα, εκείνους που χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, εκείνους που υπόφεραν και εκτελέστηκαν στην Αγιά (σ.σ. οι φυλακές Αγιάς ήταν το «Χαϊδάρι της Κρήτης»). Μας έρχονται ακόμη στον νου εκείνοι οι μικροί αγγελιαφόροι που σκοτώθηκαν από τις εχθρικές περιπόλους και τις ενέδρες, καθώς έτρεχαν στα βουνά για να μεταφέρουν τα μηνύματα. Τους θυμόμαστε και τους τιμούμε». {1} Και ενώ η εικόνα των καταστροφών, των ωμοτήτων και των λεηλασιών των φασιστικών στρατευμάτων κατοχής αποτυπώνεται με παραστατικό τρόπο στη συγκλονιστική έκθεση που συνέταξε η παραπάνω επιτροπή, ο συνολικός αριθμός των θυμάτων της Κρήτης παραμένει αδιευκρίνιστος. Πάντως, υπολογίζεται ότι μόνο οι εκτελεσθέντες ανέρχονται σε περίπου 3.000, χωρίς να περιλαμβάνονται οι νεκροί στο αλβανικό μέτωπο, στη Μάχη της Κρήτης και στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το κακό είναι ότι αυτή η έκθεση, που συντάχτηκε για τη διεκδίκηση γερμανικών αποζημιώσεων, εξαφανίστηκε τα επόμενα χρόνια από τα

ΤΟ ΈΓΚΛΗΜΑ ΣΤΟ ΚΟΝΤΟΜΑΡΊ

Οι κάτοικοι του Κοντομαρί συγκεντρωμένοι από τους Γερμανούς λίγο πριν αρχίσουν οι εκτελέσεις

αρχεία του υπουργείου Εξωτερικών, διασώθηκε από την Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών (ΕΚΙΜ), στην οποία περιήλθε ένα αντίγραφο, και έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό μόλις το 1983 με μια έκδοση του Δήμου Ηρακλείου. Η έκθεση Οπως πληροφορούμαστε από το εισαγωγικό σημείωμα της επιτροπής, ανάλογες εκθέσεις είχαν συνταχθεί και για άλλες περιοχές της χώρας, οι οποίες έστω και σήμερα θα έπρεπε (εάν δεν έχουν χαθεί οριστικά) να διασωθούν και να δημοσιοποιηθούν, ώστε όλοι να γνωρίζουν «από πρώτο χέρι» το πραγματικό πρόσωπο του φασισμού. Η έκθεση για την Κρήτη συντάχτηκε μετά από μια επίπονη περιοδεία στο διάστημα από 29 Ιουνίου μέχρι και 6 Αυγούστου 1945, με την επιτροπή να μετακινείται στο κατεστραμμένο οδικό δίκτυο με ένα σαραβαλιασμένο γερμανικό αυτοκίνητο που είχαν παραχωρήσει οι Αγγλοι. Κάθε μια από τις 100 σελίδες της καταγράφει διασταυρωμένα στοιχεία από τις επίσημες αρχές και μαρτυρίες, συνοδευόμενα με φωτογραφικό υλικό, για τις ναζιστικές βαρβαρότητες στους νομούς Ηρακλείου, Ρεθύμνης και Χανίων και «του ολιγώτερον δοκιμασθέντος» Λασιθίου, που βρισκόταν υπό ιταλική κατοχή. Οι δολοφονίες ηλικιωμένων, αναπήρων, γυναικών και μικρών παιδιών ξεκίνησαν από τις πρώτες μέρες που… πάτησαν οι ναζί στην Κρήτη, σε μια πράξη αντεκδίκησης για την ηρωική αντίσταση που συνάντησαν.

Η πρώτη δολοφονία αμάχων καταγράφεται στις 26 Μαΐου 1941, πριν ακόμα τελειώσει η μάχη, στο χωριό Γαλατά Χανίων, όπου οι Γερμανοί μπήκαν στα καταφύγια όπου βρίσκονταν ηλικιωμένοι και γυναίκες και άρχισαν να τους εκτελούν εν ψυχρώ. Σκότωσαν τουλάχιστον 9 άτομα. Ενας τραυματίας, ο Σπ. Χρυσουλάκης, ζήτησε βοήθεια από έναν Γερμανό στρατιωτικό γιατρό και εκείνος του έκανε μια ένεση. «Μετ’ ολίγας ώρας ο τραυματίας απέθανε με φοβερούς πόνους, προφανώς δηλητηριασθείς»… Ακολουθούσε πλιάτσικο από τα σπίτια, απ' όπου άρπαζαν ρούχα, ραδιόφωνα και τιμαλφή, καθώς ο στρατιώτης είχε δικαίωμα να στείλει ένα δέμα συγκεκριμένου βάρους στο σπίτι του. Μέχρι και δάχτυλο έκοψε κάποιος Γερμανός από έναν εκτελεσμένο άνδρα, στη μαρτυρική Κάνδανο Χανίων, για να του αποσπάσει το χρυσό δαχτυλίδι του! Οι ανατριχιαστικές περιγραφές εκτελέσεων όχι μόνο μετά το τέλος της μάχης αλλά σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής, ακόμα και λίγο πριν από την αποχώρησή τους από το νησί, δεν έχουν τέλος. «Κατά κανόνα διά τας ομαδικάς εκτελέσεις εδιάλεγον τους νεώτερους και τους ευρωστοτέρους άνδρας. Με πολύν ευχαρίστησιν όμως ετυφέκιζον και γέροντας και γυναίκας, όπου τυχόν τους συνήντων, εις τους αγρούς ή εντός των λεηλατημένων οικιών». Κάπως έτσι, κάθε χωριό είχε να θρηνήσει κάποιους….

Εκτός από τις εκτελέσεις, πολλοί έχασαν τη ζωή τους στις φυλακές Αγιάς, το «Χαϊδάρι της Κρήτης», όπως χαρακτηρίζεται, είτε από τα βασανιστήρια είτε από τις κακουχίες. Ο αριθμός τους είναι αδιευκρίνιστος αλλά από τους ομαδικούς τάφους που βρέθηκαν στη γύρω περιοχή υπολογίζεται ότι ξεπερνούν τους 2.000, εκτός απ’ αυτούς που είχαν σταλεί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία. Από τους σκληρότερους βασανιστές των φυλακισμένων στην Αγιά αναφέρεται ένας γεωπόνος ονόματι Βάχτερ (Wachter) και πιθανόν πρόκειται για τον Χανς Βάχτερ που εκτελέστηκε τον Μάιο του 1944 από αντάρτες και τάφηκε στο γερμανικό νεκροταφείο του Μάλεμε. Ενα άλλο μαρτύριο για τους κατοίκους της Κρήτης ήταν η καταναγκαστική εργασία, η «αγγαρεία» όπως αποκαλούνταν, που ήταν φυσικά απλήρωτη. Είναι άγνωστο πόσοι εργάστηκαν στις «αγγαρείες». Είναι, όμως, χαρακτηριστικό ότι μόνο σε έργα στο αεροδρόμιο του Τυμπακίου εργάζονταν περισσότερα από 3.500 άτομα για δύο χρόνια... Φυσικά, οι Γερμανοί δεν σεβάστηκαν ούτε την πολιτιστική κληρονομιά. Η φιλοναζιστική μυθολογία για δήθεν αγάπη του Χίτλερ και των ναζί για τον ελληνικό πολιτισμό αποδείχτηκε στην πράξη πόσο ψεύτικη ήταν. Στη Κρήτη καταστράφηκαν μνημεία και εκθέματα, λεηλατήθηκαν συλλογές μουσείων και αρχαιολογικών χώρων, όπως της Φαιστού και της Κνωσού, και πραγματοποιήθηκαν

|

Η Μάχη της Κρήτης

18-19 Μαΐου 2019

39 61

13

τους έντυσαν στα μαύρα

Αοπλοι, θύματα της ομαδικής ευθύνης που έφεραν οι κατακτητές, πέφτουν νεκροί, κάποιοι επιχειρούν να διαφύγουν

Η χαριστική βολή από τον αλεξιπτωτιστή

Γυναίκες και παιδιά συλλαμβάνονται. Xωρις διακρίσεις

Και ο Trebes δίνει την εντολή

παράνομες αρχαιολογικές ανασκαφές. Κατά τη σύνταξη της έκθεσης, οι ζημιές και οι κλοπές από το Μουσείο Χανίων δεν είχαν διαπιστωθεί ακόμα σε όλη την έκτασή τους, αλλά για παράδειγμα από μια συλλογή στο Καστέλι Κισσάμου έγιναν δύο κλοπές (31/7/1943 και 21/11/1943) από Γερμανούς και «εκλάπησαν 4 γλυπτά, 22 πήλινα αντικείμενα, 8 μετάλλινα, 1 υάλινον και 80 νομίσματα». Το Μουσείο Ηρακλείου, παρά τις διαμαρτυρίες του διευθυντή του, επιτάχθηκε, ένα τμήμα του χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη πολεμικού υλικού και άλλες αίθουσες για διάφορους σκοπούς, ακόμα και για την επίδειξη ενός μπαλέτου! Κλοπές-καταστροφές Καταστροφές και κλοπές έγιναν και από Ιταλούς στις αρχαιολογικές συλλογές της Ιεράπετρας («πολλαί αρχαιότητες εθραύσθησαν και άλλαι -περί τας 100- εκλάπησαν») και της Σητείας, η οποία «κατεστράφη σχεδόν εξ ολοκλήρου». Μεγάλες καταστροφές έγιναν στα Χανιά με την κατεδάφιση ενετικών οικοδομημάτων και στην Κνωσό με την κατεδάφιση του βασιλικού τάφου των Ισοπάτων για να χρησιμοποιηθούν τα υλικά του στην ανέγερση παραπηγμάτων! Στην έκθεση σημειώνεται ότι «επέδειξαν δυστυχώς ιδιαίτερον ενδιαφέρον διά τας κρητικάς αρχαιότητας» προς ίδιον, βέβαια, όφελος, ο Αυστριακός στρατηγός Τζούλιους Ρίνγκελ και ο υπολοχαγός της ιταλικής κατασκοπείας, με Ελληνα πατέρα

Χωρίς δισταγμό οι «Ιππότες» στοχεύουν

από τη Ρόδο, Λέων Ρενιέρι, Ο Ρίνγκελ έκλεψε πολλές αρχαιότητες από την Κνωσό, τις οποίες έστειλε στη Γερμανία. Μετά το τέλος του πολέμου τις παραχώρησε (όλες;) στο πανεπιστήμιο της ιδιαίτερης πατρίδας του, του Γκρατς. Χρειάστηκε να περάσουν 72 χρόνια και τελικά μετά από ενέργειες του υπουργείου Πολιτισμού να επιστραφούν, το 2017, στην Κρήτη 26 αρχαία αντικείμενα απ’ αυτά που είχε αφαιρέσει ο ναζιστής στρατηγός. Από τα διαθέσιμα βιογραφικά στοιχεία του Ρίνγκελ δεν προκύπτει να τιμωρήθηκε μετά τον πόλεμο γι’ αυτές τις αρπαγές ή για άλλα εγκλήματα πολέμου. Αλλωστε, και ο ανώτερός του, στρατηγός Στούντεντ, ο «εμπνευστής» του σχεδίου κατάληψης της Κρήτης, που υπέγραψε τη διαταγή για την καταστροφή της Κανδάνου, σε μια δίκη εγκληματιών πολέμου έπεσε «στα μαλακά». Οι Γερμανοί έκαψαν στις 2 Ιουνίου 1941 τα 320 σπίτια του χωριού και αφού εκτέλεσαν 42 κατοίκους, έφυγαν αφήνοντας την εξής επιγραφή: «Εδώ υπήρχεν η Κάνδανος. Κατεστράφη προς εξιλασμόν για τον φόνον 25 Γερμανών στρατιωτών». «Αυτός ο αρχιεγκληματίας αξιότιμος κ. Στούντεντ δικάστηκε και καταδικάστηκε πριν λίγες μέρες από αγγλικό δικαστήριο μόνο σε πέντε χρόνια φυλακή», έγραφε, στις 21 Μαΐου 1946, η εφημερίδα «Ριζοσπάστης», «γιατί σύμφωνα με αγγλική μαρτυρία του ταξίαρχου Λίντσαιη Εγκλις «αποδείχθηκε ότι ο Στούντεντ εξετέλεσε πιστώς εν Κρήτη τον Μάιον του 1941

τας δοθείσας προς αυτόν διαταγάς του Ανωτάτου Γερμανικού Αρχηγείου, αι οποίαι ουδέν το αντίθετον προς τους νόμους και τας συνηθείας του πολέμου περιείχον». «Δεν μένει στους Αγγλους παρά να επιβάλουν στον “άξεστο” κρητικό λαό να ζητήσει συγγνώμη από τον αξιότιμο τηρητή των κανόνων του πολέμου στρατηγό κ. Στούντεντ», σχολίαζε η εφημερίδα. Εκείνος που πραγματικά τιμωρήθηκε ήταν ο διαβόητος λοχίας Φρίντριχ ή Φριτς Σούμπερτ, που ως επικεφαλής μιας παραστρατιωτικής οργάνωσης είχε διαπράξει πολλές αγριότητες εναντίον αμάχων στην Κρήτη και στη Μακεδονία. Στην έκθεση της επιτροπής για την Κρήτη διαβάζουμε ότι «είχεν καταρτίσει ίδιον σώμα, με την συμμετοχήν και Ελλήνων δυστυχώς -είναι οι περίφημοι «σουμπερίτες»- υπεύθυνος διά πλείστας εκτελέσεις εις το Τζερμιάδο Λασηθίου και αλλαχού. (…) Πρόκειται περί σαδιστού, περιερχομένου την Κρήτην όλην, δέροντος, βασανίζοντος και φονεύοντος κατ’ αρεσκείαν και ανεξελέγκτως. Ολη η Κρήτη τον έτρεμεν». Λίγες ημέρες μετά τη σύνταξη αυτής της έκθεσης, στις 4 Σεπτεμβρίου 1945, ο Σούμπερτ, ο πατέρας του οποίου φαίνεται ότι ήταν ελληνικής καταγωγής, αποβιβαζόταν στην Ελευσίνα από ένα αεροπλάνο με το οποίο επαναπατρίζονταν κρατούμενοι από στρατόπεδα συγκέντρωσης. Για άγνωστο λόγο ήθελε να επιστρέψει στην Ελλάδα, πιθανόν πιστεύοντας ότι λόγω της άριστης γνώσης της γλώσσας θα μπορούσε να περά-

σει απαρατήρητος. Ομως, αμέσως συνελήφθη και μετά από δίκη κρίθηκε ένοχος στις 5 Αυγούστου 1947 για 271 δολοφονίες και πολλά άλλα εγκλήματα, όπως εμπρησμός πολλών χωριών, βιασμοί, κλοπές κ.ά. Στο δικαστήριο ακούστηκαν ανατριχιαστικές περιγραφές για τη δράση του στην Κρήτη, όπως η εκτέλεση της Σμαράγδας Καπετανάκη, «την οποίαν ο Σούμπερτ έκαψε ζωντανή σ' ένα φούρνο». Ο ίδιος επικαλέστηκε την… πάγια δικαιολογία που προέβαλλαν οι ναζί, πως εκτελούσε διαταγές ανωτέρων του… {2} Εκτελέστηκε στο Επταπύργιο της Θεσσαλονίκης στις 22 Οκτωβρίου 1947. Μάλλον ο επίλογος ανήκει στον Πάτρικ Λι Φέρμορ, που στην Κατοχή είχε τα ψευδώνυμα «Μιχάλης» και «Filedem» (Φιλεντέμ = φίλε μου Αδάμ) και μεταπολεμικά έζησε, για μεγάλα διαστήματα, στην Καρδαμύλη: «Οι ιδέες αλλάζουν, οι άνθρωποι πεθαίνουν και με τον καιρό πέφτουν και τα μνημεία. Ωστόσο, κάτι που δεν καταστρέφεται και που θα επιζήσει είναι το πνεύμα που οδηγούσε τους κατοίκους αυτού του νησιού, το πνεύμα της ελευθερίας, που περιέχει όλες τις αρετές, κάτι που εμπνέει και εμπνέεται και είναι τόσο λαμπρό, όπως είναι ο αέρας και το φως που λάμπει πάνω στα βουνά της Κρήτης». {3} Πηγές: {1} Πάτρικ Λι Φέρμορ, «Νέα Εστία» τ. 1319, 15.6.1982 {2} Εφημερίδα «Ελευθερία», φ. 6.8.1947, σελ. 3 {3} Πάτρικ Λι Φέρμορ, ό.π.

«Εδώ υπήρχεν η Κάνδανος. Κατεστράφη προς εξιλασμόν για τον φόνον 25 Γερμανών στρατιωτών»

14

62

Αφιέρωμα

18-19 Μαΐου 2019

|

Η «πύρρειος νίκη» των

Η

Μπέρναρντ Φράιμπεργκ Βρετανός στρατηγός, βετεράνος και ήρωας του Α' Παγκοσμίου. Διοικητής των βρετανικών δυνάμεων στη Μάχη της Κρήτης. Του πιστώνονται πολυσήμαντα λάθη. Μεταξύ αυτών: δεν είχε εξοπλίσει και οργανώσει τους πολιτοφύλακες, δεν μπλόκαρε τα αεροδρόμια επειδή ανέμενε την κύρια επίθεση των Γερμανών από τη θάλασσα

κατάκτηση της Κρήτης ήταν για τους Γερμανούς μια «πύρρειος νίκη», όχι μόνο λόγω των μεγάλων απωλειών που είχαν σε έμψυχο και άψυχο υλικό, αλλά κυρίως διότι αυτή η νίκη δεν είχε τελικά κανένα θετικό αντίκρισμα γι’ αυτούς στην εξέλιξη του πολέμου. Αμερικανοί μελετητές υπογραμμίζουν ότι η Κρήτη, λόγω της στρατηγικής γεωγραφικής θέσης της, θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύτιμη για τη Γερμανία εάν μετά την κατάληψή της δινόταν έμφαση σε μια πιο ισχυρή στρατιωτική επέμβαση στην ανατολική Μεσόγειο για την απόκτηση του ελέγχου των κρατών της Μέσης Ανατολής και της ζωτικής διώρυγας του Σουέζ. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να δώσει μια διαφορετική τροπή στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αντίθετα όμως, ο Χίτλερ, που «η στρατηγική του για τη διεξαγωγή του πολέμου δεν καθορίστηκε πάντοτε από λογικά αίτια», προτίμησε να εγκαταλείψει τη Μεσόγειο και να στραφεί προς τη Σοβιετική Ενωση για αμφίβολα εδαφικά οφέλη. {1} Πάντως, όπως φαίνεται από έγγραφα που βρέθηκαν από τους Συμμάχους στο γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών, ο Χίτλερ προσδοκούσε η επιχείρηση στη Ρωσία να έχει ολοκληρωθεί μέχρι τον Νοέμβρη του 1941, ώστε ακολούθως να στραφεί στις επιχειρήσεις εναντίον των βρετανικών θέσεων στη Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή. Μάλιστα, είχε συνταχθεί, από τις 11 Ιουνίου, σχέδιο Οδηγίας του Χίτλερ, στο οποίο ανα-

Το ενετικό λιμάνι στα Χανιά, βομβαρδισμένο

Μέσα από τους πυκνούς καπνούς των βομβών στο Μάλεμε εμφανίζονται τα πρώτα 50 ανεμοπλάνα που προσγειώνονται το ένα μετά το άλλο στην κοίτη του ποταμού Ταυρωνίτη δίπλα στο αεροδρόμιο, προσφέροντας έτσι κάλυψη στους άνδρες που μεταφέρουν. Οι προσγειώσεις δεν είναι πάντα επιτυχημένες καθώς αρκετά συντρίβονται ή δέχονται πυρά

φερόταν χαρακτηριστικά: «Μετά τη συντριβή των σοβιετικών ρωσικών ενόπλων δυνάμεων, η Γερμανία και η Ιταλία κυριαρχούν στρατιωτικά στην ευρωπαϊκή ήπειρο - προς το παρόν χωρίς την Ιβηρική Χερσόνησο. Δεν θα υπάρξει πλέον

σοβαρή απειλή για την περιοχή της Ευρώπης στην ξηρά». Και παρακάτω προβλεπόταν ότι: «Η συνέχιση του αγώνα κατά της βρετανικής θέσης στη Μεσόγειο και στην Εγγύς Ανατολή. α) Η προσπάθεια πρέπει να συνε-

Γερμανοί αλεξιπτωτιστές αιχμαλωτίζουν Νεοζηλανδούς

χιστεί για να πραγματοποιηθεί η κύρια επίθεση κατά του καναλιού του Σουέζ με τις γερμανικές και ιταλικές δυνάμεις από την Κυρηναϊκή να ξεκινούν περίπου τον Νοέμβριο». {2} Ωστόσο, οι μάχες που ακολούθησαν στο ρωσικό μέτωπο εξελίχθηκαν

|

Η Μάχη της Κρήτης

18-19 Μαΐου 2019

39 63

15

ναζί δεν αξιοποιήθηκε σε δραματικούς αγώνες επιβίωσης για το Τρίτο Ράιχ. Ετσι, το ενδεχόμενο δημιουργίας μετώπου στη Μεσόγειο εγκαταλείφθηκε ακόμα και ως σκέψη για τη Γερμανία. Με δυο λόγια, η Κρήτη περιορίστηκε να γίνει το τέλος της εκστρατείας του Χίτλερ στα Βαλκάνια και να μη χρησιμεύσει ποτέ ως βάση για μελλοντικές επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή. Και τον Μάιο του 1943, όταν οι σύμμαχοι κατάφεραν να εκτοπίσουν τις γερμανικές δυνάμεις από τη βόρεια Αφρική, γράφτηκε ουσιαστικά ο επίλογος της παρουσίας του Αξονα στο μεσογειακό θέατρο των επιχειρήσεων. Ενα άλλο ζήτημα που συνεχίζει να απασχολεί την έρευνα είναι εάν και σε ποιον βαθμό η ανάγκη κατάκτησης της Ελλάδας από τη Γερμανία καθυστέρησε την έναρξη εισβολής του Γ’ Ράιχ στη Σοβιετική Ενωση. Η θεωρία ότι η ηρωική αντίσταση των Ελλήνων κατά τις επιχειρήσεις στην ηπειρωτική Ελλάδα και στην Κρήτη καθυστέρησε την επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα», με τα μοιραία για τον Αξονα αποτελέσματα, ερμηνεύτηκε από ορισμένους Βρετανούς και Γερμανούς ιστορικούς ως υπερβολική, ως μια ευσεβής χειρονομία προς τον ελληνικό λαό. Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει το γεγονός ότι η πλειονότητα των πηγών και οι αναφορές των πρωταγωνιστών της περιόδου προβάλλουν ιδιαίτερα τη σημασία της επτάμηνης πολεμικής προσπάθειας της Ελλάδας ενάντια στις δυνάμεις του Αξονα. Στοιχεία που έγιναν γνωστά μετά

Ρίψη εφοδίων

το τέλος του πολέμου και προέρχονται από τη γερμανική πλευρά καταμαρτυρούν ότι η καθυστέρηση στην έναρξη της εκστρατείας εναντίον της Σοβιετικής Ενωσης οφειλόταν στην αναγκαστική κάθοδο στα Βαλκάνια. Ο πρώτος από γερμανικής πλευράς που υποστήριξε ότι η εκστρατεία στην Ελλάδα κόστισε πέντε κρίσιμες εβδομάδες ήταν ο ίδιος ο Χίτλερ. Στις 15 Φεβρουαρίου 1945, εξέφραζε από το καταφύγιό του στην Καγκελαρία τη δυσαρέσκειά του γιατί η «ηλίθια» ιταλική επίθεση στην Ελλάδα τον είχε εμποδίσει να αρχίσει την επίθεση εναντίον της Σοβιετικής Ενωσης μερικές εβδομάδες νωρίτερα. Αργότερα, επανέλαβε τις κατηγορίες του, προσθέτοντας ότι η επαίσχυντη ιταλική ήττα είχε προκαλέσει την άρνηση της Γιουγκοσλαβίας να τηρήσει την πρόσφατη συμφωνία τους. Αν η Ιταλία δεν είχε ανοίξει το βαλκανικό μέτωπο, θα μπορούσε να αρχίσει τον πόλεμο κατά της Σοβιετικής Ενωσης στις 15 Μαΐου. Επίσης, ο αρχηγός του γερμανικού Γενικού Επιτελείου, Φραντς Χάλντερ, ομολόγησε ότι η εμπλοκή της Γερμανίας για έξι εβδομάδες στην Ελλάδα καθυστέρησε σημαντικά την εκστρατεία κατά της Σοβιετικής Ενωσης, καθώς ο βαρύς χειμώνας κατέστησε αδύνατη την κατάληψη της Μόσχας. Τη μετάθεση της επίθεσης στη Σοβιετική Ενωση από τις 15 Μαΐου για το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιουνίου εξαιτίας της επέμβασης στα Βαλκάνια παραδέχτηκε στη Δίκη της Νυρεμβέργης και ο αρχηγός της

Λουφτβάφε, στρατηγός Γκέρινγκ. {3} Η επίσημη βρετανική ιστορία υποστηρίζει ότι ακόμη και εάν οι μάχες στην Ελλάδα, στην Κρήτη και στη βόρεια Αφρική δεν προκάλεσαν την αναβολή του χτυπήματος εναντίον της Σοβιετικής Ενωσης, κατά κάποιον τρόπο το εξασθένισαν καθώς μονάδες στρατού που προβλέπονταν στο σχέδιο «Μπαρμπαρόσσα» χρησιμοποιήθηκαν στην Κρήτη. Μπορεί, μάλιστα, να υπήρχαν επαρκείς δυνάμεις για την εκτέλεση και των δύο επιχειρήσεων («Μπαρμπαρόσα» και «Ερμής»), αλλά οι βαριές απώλειες στην Κρήτη είχαν στη συνέχεια αρνητική επίδραση στην αεροπορική ικανότητα της Γερμανίας. Τη σημασία της ελληνικής αντίστασης αναγνώρισαν και οι Σοβιετικοί. Αντίθετα, οι Αμερικανοί θεωρούν ότι η επιχείρηση στα Βαλκάνια προκάλεσε εν μέρει μια καθυστέρηση στην υλοποίηση της επιχείρησης κατά της Σοβιετικής Ενωσης, αλλά αυτή οφειλόταν κυρίως στις ανοιξιάτικες πλημμύρες που είχαν γίνει στην Πολωνία και στη δυτική Ευρώπη. Συγκεκριμένα, από τις 27 Μαρτίου ο Χίτλερ είχε κρίνει ότι η εκστρατεία κατά της Γιουγκοσλαβίας θα καθυστερήσει την εισβολή στη Ρωσία κατά περίπου τέσσερις εβδομάδες. Η εκτίμηση αυτή βασίστηκε στην εκτροπή των δυνάμεων για την επίθεση κατά της Γιουγκοσλαβίας. Τα σχέδια για εισβολή στη Ρωσία τροποποιήθηκαν σύμφωνα με αυτήν την εκτίμηση και ως νέα ημερομηνία-στόχος τέθηκε η 22α Ιουνίου, η

οποία μέχρι τέλους δεν άλλαξε. Αλλωστε, μέχρι την αρχή του Ιουνίου, οι πολωνο-ρωσικές κοιλάδες εξακολουθούσαν να πλημμυρίζουν και εν μέρει να είναι αδιαπέραστες λόγω εξαιρετικά ισχυρών βροχών. Ομως, τι ρόλο έπαιξε αυτή η καθυστέρηση των τριών-τεσσάρων εβδομάδων; Από μια άποψη μπορεί να φαίνεται απολύτως σημαντική, δεδομένου ότι η ξαφνική έναρξη του σφοδρού χειμώνα άλλαξε τη ροή των πραγμάτων όταν οι Γερμανοί βρίσκονταν μπροστά στη Μόσχα. Αλλοι, όμως, αμφισβητούν αυτή την εκδοχή, σημειώνοντας ότι η γερμανική επίθεση στη Ρωσία κατέρρευσε το καλοκαίρι του 1941 εξαιτίας της σύγκρουσης που ξέσπασε μεταξύ του Χίτλερ και της Ανώτατης Διοίκησης του Στρατού σχετικά με τη στρατηγική που θα υιοθετούνταν μετά την επίτευξη των αρχικών επιτυχιών. Αυτή η σύγκρουση στοίχισε στον γερμανικό στρατό αρκετές πολύτιμες εβδομάδες, ενώ επιπλέον καθυστέρηση και μεγάλες απώλειες θεωρείται ότι προκάλεσε η επιμονή του Χίτλερ να θέσει ως κύριους στόχους το Λένινγκραντ και την Ουκρανία, μέχρι που τελικά συμφώνησε σε μια κίνηση εναντίον της Μόσχας πριν από το ξέσπασμα του χειμώνα. Με αυτά τα δεδομένα, Αμερικανοί ερευνητές θεωρούν πως η απώλεια των τριών εβδομάδων από την εκτέλεση των βαλκανικών επιχειρήσεων ήταν μικρής σημασίας. {4} Αντίθετα, φαίνεται ότι πιο καθοριστικό ήταν τελικά το μέγεθος των γερμανικών απωλειών στην Κρήτη.

Η μορφολογία του εδάφους ήταν ένα πλεονέκτημα για τις συμμαχικές δυνάμεις που οι αξιωματικοί δεν εκμεταλεύτηκαν

Πηγές: {1} Maria A. Biank, «Η Μάχη της Κρήτης: το αερομεταφερόμενο ρίσκο του Χίτλερ», Διατριβή για τη Σχολή Στρατού των ΗΠΑ, Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Στρατιωτικής Τέχνης και Επιστήμης, Βιρτζίνια, ΗΠΑ 1990. {2} Εγγραφα Γερμανικής Εξωτερικής Πολιτικής (1918- 1945), Σειρά D (19371945), Κεφ. XII (1η Φεβρουαρίου-22 Ιουνίου 1941), έγγραφο 617, σελ. 1.012. {3} ΓΕΣ/ΔΙΣ «Η συμβολή της Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», Αθήνα 2009, σελ. 120. {4} Κέντρο Ιστορίας Στρατού των ΗΠΑ «Οι γερμανικές εκστρατείες στα Βαλκάνια (άνοιξη 1941)», έκδοση ΓΕΣ/ 7ο ΕΓ, Αθήνα 1993, σελ. 198.