14
Βιβλιοαναγνώσεις
2-3 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2022 | ΝΗΣΙΔΕΣ
Σχέσεις ζωής ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΛΕΥΤΕΡΗ ΜΑΚΕΔΟΝΑ
Κ
υρία Ονίς, είναι μεγάλη μου χαρά που μιλάμε μαζί για τον Χουάν Γκοϊτισόλο, έναν μεγάλο συγγραφέα, τον οποίο γνωρίζατε προσωπικά. Ποιες ήταν οι συνθήκες υπό τις οποίες γνωριστήκατε; Ποιες αναμνήσεις διατηρείτε από αυτόν; Η σχέση μου –προσωπική και οικογενειακή– με τον Χουάν Γκοϊτισόλο ξεκινάει το 2014, όταν τοποθετήθηκα ως διευθύντρια του Ινστιτούτου Θερβάντες στο Μαρακές, όπου ο συγγραφέας διέμενε μόνιμα από το 1996 –έτος θανάτου της συζύγου του, Μονίκ Λανζ– και μετά. Το Ινστιτούτο Θερβάντες υπήρξε κάτι σαν δεύτερο σπίτι για τον Γκοϊτισόλo· επισκεπτόταν τη βιβλιοθήκη μας κάθε εβδομάδα και εκεί παραλάμβανε την ηλεκτρονική του αλληλογραφία. Να σημειώσουμε ότι ο Γκοϊτισόλο έγραφε πάντοτε με το χέρι. Κάποια μέρα, τον Νοέμβριο του 2014, πρωί πρωί, μου τηλεφωνεί και μου λέει ότι του έχουν απονείμει το Βραβείο Θερβάντες κι ότι, ως στοιχεία επικοινωνίας μαζί του, έχουν δώσει την ηλεκτρονική διεύθυνση και το τηλέφωνό μου. Τις επόμενες εβδομάδες, το τηλέφωνό δεν σταμάτησε να χτυπά όλη τη μέρα από τις κλήσεις των Λατινοαμερικάνων εκδοτών και δημοσιογράφων, αλλά ούτε και τη νύχτα από τις αντίστοιχες των Ισπανών και των άλλων Ευρωπαίων συναδέλφων τους. Το πιο αστείο πράγμα που θυμάμαι από εκείνη την περίοδο είναι ότι σε όσους έρχονταν στο σπίτι του για να του πάρουν συνέντευξη έλεγαν ότι ο Γκοϊτισόλο βρισκόταν στο χαμάμ. Ενας φωτογράφος από κάποιο ξένο ειδησεογραφικό πρακτορείο επέστρεψε άπραγος στη Ραμπάτ, παραπονούμενος ότι για οκτώ συναπτές ώρες φυλούσε σκοπιά έξω από το σπίτι του Γκοϊτισόλο κι ότι, όσες φορές κι αν ρώτησε, έλαβε την ίδια απάντηση. Χάρη στον Γκοϊτισόλο και στις βόλτες που κάναμε μαζί φτάσαμε να γνωρίσουμε σε βάθος τη Μεδίνα του Μαρακές, περιοχή στην οποία ήταν ιδιαίτερα αγαπητός. Ολος ο κόσμος
τον γνώριζε ως Χουάν και τίποτε παραπάνω. Εκτοτε, είχαμε το προνόμιο μιας στενής λογοτεχνικής και φιλικής σχέσης μαζί του, ο σύζυγος, η κόρη μου κι εγώ, μέχρι την ημέρα του θανάτου του, στις 4 Ιουνίου του 2017. Μόλις κυκλοφόρησε, για πρώτη φορά στα ελληνικά, μεταφρασμένο από τον υποφαινόμενο, το magnum opus του «Δον Χουλιάν». Ο Τζορτζ Οργουελ είχε εντοπίσει στην έννοια του έθνους μια εμμονή ταξινόμησης, σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι κατηγοριοποιούνται ως «καλοί» ή «κακοί», σαν να επρόκειτο για έντομα. Πιστεύετε ότι ο Γκοϊτισόλο συμμεριζόταν απόψεις σαν αυτή; Οταν μιλάμε για τον «Δον
ΧΟΥΑΝ ΓΚΟΪΤΙΣΟΛΟ
Δον Χουλιάν Μετάφραση Λευτέρης Μακεδόνας ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΗΣΙΔΕΣ
Η Γιολάντα Σολέρ Ονίς κι ο Χουάν Γκοϊτισόλο στο Μαρακές
στήριξε ότι το έθνος κι η θρησκεία είναι ιδέες που δημιουργούνται από την τάση της σκέψης μας να διαχωρίζει, τάση η οποία οδηγεί μαθηματικά στη βία και στο μίσος. Θα συμφωνούσε ο Γκοϊτισόλο με αυτήν την άποψη; Ναι, εφόσον μιλάμε για δικτατορίες.
Μέχρι τις τελευταίες μέρες της ζωής του ο Γκοϊτισόλο είχε στραμμένη την προσοχή του σε κάθε νέο κίνημα που αναδυόταν Χουλιάν» (1970) και τα άλλα δύο μυθιστορήματα της τριλογίας – το «Σημάδια Ταυτότητας» (1966) και το «Χουάν ο Απατρις» (1975)δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι γράφτηκαν κατά την περίοδο της Ισπανικής Δικτατορίας κι ότι αποτελούν μία απάντηση στους πολιτικούς, θρησκευτικούς και κοινωνικούς παράγοντες που διαμόρφωσαν τη συγκεκριμένη εποχή. Κατά συνέπεια, τόσο τα «Σημάδια Ταυτότητας» όσο κι ο «Δον Χουλιάν» εκδόθηκαν εκτός Ισπανίας. Ο Γκοϊτισόλο που γνώρισα εγώ ήταν ένας άνθρωπος μειλίχιος, φιλομαθής, ευφυής, με γνώση των ιστορικών γεγονότων. Σε καμία περίπτωση δεν μου έδωσε την εντύπωση ενός μανιχαϊστή. Ο Τζίντου Κρισναμούρτι υπο-
Η ΓΙΟΛΑΝΤΑ ΣΟΛΕΡ ΟΝΙΣ (1964) είναι Ισπανίδα συγγραφέας και δημοσιογράφος. Είναι διδάκτωρ Ισπανόφωνης Φιλολογίας και έχει διατελέσει διευθύντρια του Ινστιτούτου Θερβάντες στις πόλεις Μάντσεστερ, Βαρσοβία, Μαρακές και Βηρυτό. Στο Μαρακές γνώρισε και συνδέθηκε φιλικά με τον συγγραφέα Χουάν Γκοϊτισόλο
Μελετητές του εθνικισμού, όπως οι Bugarski, Čolović, Edwards, έχουν τονίσει ότι η γλώσσα αποτελεί τον πυρήνα των εννοιών της θρησκείας και του έθνους. Είναι μήπως αυτός ο λόγος που ο Γκοϊτισόλο επιτίθεται κατά της ισπανικής γλώσσας και λογοτεχνίας στο μυθιστόρημα; Δεν συμμερίζομαι αυτήν τη άποψη. Παρότι υπάρχουν και αυτοβιογραφικά στοιχεία στο βιβλίο, δεν παύει να είναι απλώς ένα μυθιστόρημα. Ο Γκοϊτισόλο υπήρξε ένας εραστής της ισπανικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας -με κεφαλαία γράμματα- είναι εντελώς διαφορετικό πράγμα η κριτική που ασκεί απέναντι σε ρεύματα και τάσεις μιας συγκεκριμένης περιόδου. Εθνικισμός, θρησκεία, γλώσσα, λογοτεχνία. Υπάρχει κι ένας ακόμη άξονας, γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η κριτική του Γκοϊτισόλο κατά της Ισπανίας: η καταπίεση του σεξ. Υπήρξε όντως η Ισπανία ιστορικά πιο συντηρητική σ’ αυτόν τον τομέα;
Για περίπου σαράντα χρόνια στην Ισπανία υπήρχε μια δικτατορία, με επίσημη ιδεολογία της τον εθνο-καθολικισμό. Συνεπώς, η καταπίεση των ελευθεριών ίσχυε σε όλους τους τομείς που αναφέρεις. Το έργο του Γκοϊτισόλο είναι μια απάντηση σ’ αυτήν τη συνθήκη, ένα κατηγορώ –ίσως μια διεκδίκηση– μέσω των οποίων ο Γκοϊτισόλο βρίσκει την ευκαιρία να εμβαθύνει σε κάποια θέματα που θεωρούνταν ταμπού, όπως το σεξ. Ο Γκοϊτισόλο ανήκε πάντοτε στον χώρο της Αριστεράς. Υπήρξε φίλος του Γκι Ντεμπόρ· εξ ου κι η ανηλεής κριτική του κατά της «κοινωνίας του θεάματος» στο μυθιστόρημα, αλλά και κατά της καταναλωτικής κοινωνίας, των κοινωνικών ανισοτήτων, όλων εκείνων των αποκρουστικών στοιχείων που χαρακτήρισαν τον δυτικό καπιταλισμό του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Πώς θα σχολιάζατε την πολιτική κοσμοθεωρία του Γκοϊτισόλο; Οπως ήδη έχεις πει με το ερώτημά σου, η πολιτική κοσμοθεωρία του ήταν αυτή του αριστερού διανοουμένου, ο οποίος, μέχρι τις τελευταίες μέρες της ζωής του είχε στραμμένη την προσοχή του σε κάθε νέο κίνημα που αναδυόταν, τόσο στην Ισπανία, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Θα σε παρότρυνα να μεταφράσεις και το τελευταίο του μυθιστόρημα, το «Αυλαία».