27 Δεκεμβρίου 2021 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
Βασίλης Βασιλικός
23
Η Θάσος του Παπαδιαμάντη και ο Αμερικάνος Ενα κείμενο και ένα θεατρικό
Του ΒΑΣΙΛΗ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ
εν είναι δύο όμορα νησιά η Θάσος και η Σκιάθος. Ομως εγώ από μικρός διαβάζοντας -και όχι «μνημονεύοντας»- Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, καθώς δεν αναφέρει πουθενά το γενέθλιο νησί του, μα μόνο τα τοπωνύμιά του, πίστευα πως όλα αυτά συμβαίνουν στο δικό μου το νησί.
Δ
ΟΜΟΡΑ ΝΗΣΙΑ είναι η Σκιάθος και η Σκόπελος. Οπως η Θάσος και η Σαμοθράκη. Ωστόσο τίποτα δεν είναι πιο κοντινό, μέσα από την πένα του κυρ Αλέξανδρου, από το δίδυμο Σκιάθος-Θάσος. Ακόμα κι αν τα αντιστρέψουμε: Σόθαικς-Σόσαθ. ΚΑΣΤΡΟ λέγεται το χωριό πάνω από τα σημερινά Λιμενάρια, ανύπαρκτα στην εποχή του κυρ Αλέξανδρου. Τη νουβέλα του «Στο Χριστό στο Κάστρο» εγώ την τοποθετούσα στην ονειροπόλα φαντασία μου στο Κάστρο του νησιού μου, κι ας το έβλεπα ερειπωμένο από τα παιδικά μου χρόνια.
Φωτογραφία του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, τραβηγμένη από τον Παύλο Νιρβάνα
Το θεατρικό που έγραψε σε ηλικία 14 ετών ο Βασίλης Βασιλικός διασκευάζοντας το διήγημα του Παπαδιαμάντη «Ο Αμερικάνος», κι ένα δικό του κείμενο που το συνόδευε όταν παρουσιάστηκε στο Θέατρο Φιλίππων (2009-2014)
ΔΕΝ ΜΕ ΕΝΟΙΑΖΕ η γεωλογική ανομοιότητα. Με παρέσερνε η αφηγηματική δύναμη του συγγραφέα της «Φόνισσας» που οι ηρωίδες του είχαν ομοιοπαθητικά τα ίδια χαρακτηριστικά με τους ανθρώπους του νησιού μου. Τα γραΐδια και τα ναΰδρια ήταν όμοια. Η θεία μου η Βενετία, η γιαγιά μου η Λισσάβα, η θεία μου η Μαρία με τα ξωκλήσια της βρίσκονταν ατόφιες μέσα στα διηγήματά του. Το ίδιο και η φύση. Δυο καταπράσινα νησιά, η Σκιάθος και η Θάσος, μέσα στα άλλα ξερονήσια του βορεινού Αιγαίου. Η Καβάλα και ο Βόλος, τα δίδυμα λιμάνια τους, με την καπνεργατιά το πρώτο και με το προλεταριάτο το δεύτερο, όπου στο ένα γεννήθηκε ο ζωγράφος Ντε Κίρικο και στο άλλο ο γλύπτης Πολύγνωτος Βαγής. Και η κορυφή του Αθωνα ιδωμένη ένθεν κακείθεν ν’ αποτελεί την κορυφή ενός ισοσκελούς τριγώνου. ΘΥΜΑΜΑΙ τον πατέρα μου, όταν αρχές της δεκαετίας του ’50 με άλλους συγχωριανούς του από τον Θεολόγο πήγαιναν στις πηγές της Αγίας Βασιλικής και για μόνη τους παρηγοριά είχαν την ανάγνωση σελίδων του Παπαδιαμάντη
μεγαλόφωνα, μέσα στην απρόσβλητη ακόμα από τον τουρισμό παρθένα φύση κάτω από το Κουφόκαστρο. Οι αστικοποιημένοι χωριανοί, επιστήμονες πια και επιχειρηματίες, που δεν τους εκπροσωπούσε η λογοτεχνική Γενιά του ’30, με την απαστράπτουσα δημοτική και την προβληματολογία της πόλης, ψυχοθεραπεύονταν με την παπαδιαμαντική γλώσσα, το κράμα αυτό, σαν σπάνιο ηδύποτο, καμπερνέ και μερλό. ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ αργότερα στη Θεσσαλονίκη είχαμε έναν καθηγητή, τον Νίκο Παπαχατζή, πιο γνωστός στους νεότερους ως ο καλύτερος μεταφραστής του Παυσανία, που μια χρονιά ολόκληρη μας δίδαξε ένα διήγημα του Παπαδιαμάντη, τον «Αμερικάνο». ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ήταν και το σχολείο, το «Ανατόλια», που έδινε στέγη και στοργή σε όλους τους κυνηγημένους αριστερούς της μετεμφυλιακής Ελλάδας, όπως ήταν ο Παπαχατζής, ο Γεωργοπαπαδάκος και τόσοι άλλοι. Η ΙΣΤΟΡΙΑ του παπαδιαμαντικού διηγήματος είναι απλή: ένας ξενιτεμένος από τη Θάσο-Σκιάθο στο Αμέρικα γυρίζει 20 χρόνια μετά στο νησί του, παραμονή Χριστούγεννα, και προσποιούμενος τον ξενομερίτη, ένα τον καίει, ένα τον τρομοκρατεί: άραγε η πριν τον ξενιτεμό αρραβωνιαστικιά του τον περιμένει ακόμα ανύπαντρη ή... Κι «ως εκ δεισιδαίμονος φόβου» αποφεύγει να ρωτήσει. Ωσπου... ΚΑΙ ΝΑ ΠΩΣ ΕΓΩ, σε ηλικία 14 ετών, διασκεύασα για το θέατρο το έργο και το ανέβασα στις 24/12/1949 από τη σκηνή του Κολεγίου «Ανατόλια». Απόψε, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Φιλίππων-Θάσου, που είναι αφιερωμένο εξ ολοκλήρου στα 100χρονα της εκδημίας του μεγάλου Σκιαθίτη, θα σας διαβάσουμε τη θεατρική διασκευή του «Αμερικάνου», κρατώντας εγώ τον ομότιτλο χαρακτήρα και ο ταλαντούχος σκηνοθέτης, ποιητής, πεζογράφος, ηθοποιός και καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ τα τελευταία χρόνια, Θοδωρής Γκόνης, όλους τους υπόλοιπους. ΓΥΡΙΣΤΕ ΣΕΛΙΔΑ
↘