Βιβλιοαναγνώσεις
Μ ΤΖΙΟΒΑΝΝΑ ΤΖΙΟΡΝΤΑΝΟ
Μια πτήση μαγική ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ ΕΊΝΑΊ ΠΑΡΑΜΎΘΊ; Ας πούμε πως είναι μια ιστορία και για μεγάλους. Είναι πολεμική ιστορία; Είναι και πολεμική ιστορία, αλλά δοσμένη σαν μαγικό παραμύθι. Σε ποια χώρα αναφέρεται; Στην Αιθιοπία. Πού είναι η Αιθιοπία; Ποια είναι η ιστορία της; Γιατί να μας απασχολήσει σήμερα; Μήπως γιατί πέρασαν από πάνω της κατακτητές (Ιταλοί φασίστες επί Μουσολίνι, Αγγλοι εκμεταλλευτές, ντόπιοι δικτάτορες κ.ά.), πέρασε από πολέμους και εμφυλίους και γνώρισε ακόμη και γενοκτονία; Τα όσα συμβαίνουν σήμερα στη δική μας ήπειρο δεν μένουν μακριά από τα παιδικά μάτια. Το «Μια πτήση μαγική» είναι ίσως από τα καταλληλότερα αναγνώσματα, ώστε το παιδί και ο έφηβος (και ο ενήλικας) να έρθει σε επαφή με μια άγρια μεν πραγματικότητα, αλλά γραμμένη ως πραγματικά «μια μαγική πτήση» πάνω από αυτή! Η Τζιοβάννα Τζιορντάνο είναι η πλέον κατάλληλη να επιτύχει κάτι τέτοιο. Με σπουδές πάνω στην Ιστορία των Αφρικανικών Τεχνών, βραβευμένη διεθνώς ως δημοσιογράφος, προτεινόμενη και για Νόμπελ Λογοτεχνίας (2020), η ίδια ξέρει και την αλήθεια και πώς να την εκφράσει, αναλόγως το κοινό που απευθύνεται. Ευτυχώς, εν προκειμένω, αυτό είναι τα παιδιά!
● Νόρα Ράλλη
ε αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικ ρασιατική Καταστροφή ο Τζάιλς Μίλτον, συγγραφέας του πασίγνωστου πλέον «Χαμένου Παράδεισου» που κυκλοφορεί στη χώρα μας από τις εκδόσεις Μίνωας σε μετάφραση του Αλέξη Καλοφωλιά, αποφάσισε να γράψει έναν καινούργιο πρόλογο, να βάλει κάποια πράγματα στη θέση τους και να μας μεταφέρει κάποιες προσωπικές του στιγμές από τις αντιδράσεις του κόσμου μετά την κυκλοφορία του βιβλίου. Γιατί είχε όμως τόσο μεγάλη επιτυχία ο «Χαμένος Παράδεισος», έχω αναρωτηθεί πολλές φορές καθώς έχουν κυκλοφορήσει πολλά βιβλία Ελλήνων και ξένων ιστορικών και συγγραφέων για την περίοδο εκείνη. Καταλήγω πως πέρα από τον ελκυστικό τίτλο που αντικατοπτρίζει ακριβώς το συναισθηματικό φορτίο των απανταχού της Γης προσφύγων που νιώθουν πως αφήνουν πίσω τους την πατρογονική γη του παραδείσου, η έμμεση αναφορά στο ποίημα «Χαμένος Παράδεισος» του συνονόματου ποιητή Τζον Μίλτον είναι ουσιαστική για τον τρόπο που ο νεότερος Μίλτον βλέπει τα πράγματα:
19-20 ΜΑΡΤΙΟΥ 2022 | ΝΗΣΙΔΕΣ
Ο δικός μας χαμένος παράδεισος ΤHΣ ΚΎΡΊΑΚΗΣ ΜΠΕΪΟΓΛΟΎ
ΤΖΑΙΛΣ ΜΙΛΤΟΝ
Χαμένος Παράδεισος, Σμύρνη 1922 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΙΝΩΑΣ Μετάφραση: Αλέξης Καλοφωλιάς
Ολονυχτίς ο ατρόµητος Αγγελος, απ’ τους διώκτες του µακριά, Μέσ’ απ’ του Παράδεισου τον πλατύ τον Κάµπο την πορεία του κράτησε ώς το πρωί, Αγρυπνος µές στων Ωρών τον κύκλο, με το χέρι το ροδόχρωµο Ανοιξε τις πύλες του Φωτός. Ο Τζάιλς Μίλτον, που στο βιβλίο του κρατά μια αποστασιοποιημένη στάση στα γεγονότα της καταστροφής της Σμύρνης το 1922, αφήνει να διαφανεί πως όταν οι άνθρωποι -κυρίως οι ηγέτες- δεν καταφέρνουν να συνεννοηθούν, αυτά που χάνουν είναι πάντα περισσότερα από αυτά που κερδίζουν. Οι επιζώντες μιλούν και αυτά που λένε είναι σπαρακτικά, ειδικά τώρα που μαίνεται ο ρωσοουκρανικός πόλεμος, σε κάνουν να αναρωτιέσαι γιατί εξακολουθούμε να μη μαθαίνουμε από το παρελθόν, γιατί εξακολουθούμε να βάζουμε σε κίνδυνο την ανθρωπότητα επαναλαμβάνοντας το λάθος. Στην τελευταία έκδοση ο Μίλτον λέει πως μετά την πρώτη κυκλοφορία του βιβλίου, παιδιά και εγγόνια προσφύγων που ζούσαν στο εξωτερικό πήγαι-
LIBRARY OF CONGRESS
16
Κυκλοφόρησε νέα επετειακή έκδοση του εμβληματικού βιβλίου «Χαμένος Παράδεισος, Σμύρνη 1922»
Σταθμός σίτισης παιδιών προσφύγων από τη Σμύρνη στα Θυμιανά της Χίου
ναν στις διαλέξεις του προσπαθώντας να καταλάβουν το μεγάλο «τραύμα» του ξεριζωμού. Ομως αυτό που του έκανε εντύπωση ήταν οι ερωτήσεις τους. Πολύ λίγοι γνώριζαν κάτι περισσότερο από απλές σκιαγραφίες του οικογενειακού τους παρελθόντος. Και φυσικά δεν γνώριζαν και πολλά για τα γεγονότα που συνέβησαν στη Σμύρνη μεταξύ 9ης και 30ής Σεπτεμβρίου 1922. Οι πρόγονοί τους, οι πρόσφυγες του χαμένου παραδείσου, έσβηναν πίσω τους το μονοπάτι της μεγάλης φυγής. Οπου πήγαινε, αντιμετώπιζε τη γνώριμη επωδό: «Αυτό που συνέβη στη Σμύρνη ήταν τόσο επώδυνο, τόσο τραυματικό, που οι παππούδες μας αρνούνταν ακόμα και να μιλήσουν γι’ αυτό». Ο Μίλτον θα διαπιστώσει πως έθαψαν μέσα τους τον πόνο για την απώλεια των σπιτιών τους, των κειμηλίων τους, των οικογενειακών πορτρέτων και των νεκρών τους. Οι σκηνές στην προκυμαία της Σμύρνης που περιγράφονται στο βιβλίο τούς ήταν άγνωστες ή θολές. Σχεδόν κανείς τους δεν επέστρεψε. Εκλεισαν την πόρτα της μνήμης. Ο Μίλτον αναπλάθει το παρελθόν παραθέτοντας μόνο τα γεγονότα. Και όμως άλλη μία φορά η πραγματικότητα ξεπερνάει τη φαντασία ακόμα και του πιο ταλαντούχου συγγραφέα. Ο «Χαμένος Παράδεισος, Σμύρ-
νη 1922» βασίστηκε σε, ανέκδοτα μέχρι σήμερα, γράμματα και ημερολόγια Λεβαντίνων της Σμύρνης. Οι μαρτυρίες Αμερικανών, Βρετανών και Γάλλων που είδαν Τούρκους στρατιώτες με βαρέλια γεμάτα πετρέλαιο να ραντίζουν τα κτίρια στην αρμενική συνοικία και να ανάβουν φωτιές συγκλονίζουν. Η Σμύρνη σβήστηκε από τον χάρτη. Την κατάπιε η μεγάλη πυρκαγιά. Και κανείς δεν μπόρεσε να αναχαιτίσει την ακόμη μεγαλύτερη κρίση που ακολούθησε την καταστροφή της Σμύρνης. Σχεδόν δύο εκατομμύρια άνθρωποι εγκλωβίστηκαν σε μια καταστροφή επικών διαστάσεων - μια κρίση η οποία συγκλόνισε τον κόσμο. Νομίζω πως με βιβλία σαν και αυτό δεν «ξεμπερδεύει» κανείς εύκολα. Το «παράδειγμα» της Σμύρνης αφορά κάθε σκεπτόμενο πολίτη οποιασδήποτε χώρας. Αν κάτι μας έμαθε η νεότερη ιστορία είναι ότι στη θέση των προσφύγων μπορεί να βρεθεί ο καθένας μας. Και κυρίως μας θυμίζει πάντα το πώς οφείλουμε να φερόμαστε εμείς οι άνθρωποι, εμείς οι πρόσφυγες, σε αυτούς που μας έχουν ανάγκη. Ξέρουμε καλά πως «κανένας δεν αφήνει την πατρίδα του, εκτός κι αν πατρίδα είναι το στόμα ενός καρχαρία. Τρέχεις προς τα σύνορα μόνο όταν βλέπεις ολόκληρη την πόλη να τρέχει κι εκείνη».