4
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
11-12 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2023 | ΝΗΣΙΔΕΣ
ROMALAND - ΑΝΕΣΤΗΣ ΑΖΑΣ, ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΣΙΝΙΚΟΡΗΣ
Μια παράσταση-αντίδοτο στον «τελευταίο αποδεκτό ρατσισμό στην Ευρώπη» «Στον Δενδροπόταμο δεν ήθελε κανένα ταξί να μας πάει...» παρατηρούν πικρά οι δυο δημιουργοί του «Romaland», που, έπειτα από μακρά έρευνα και χρησιμοποιώντας τη μέθοδο του θεάτρουντοκουμέντου, παρουσιάζουν στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης τους πραγματικούς ήρωες και μια αληθινή όψη τους, ελπίζοντας ότι θα καταλυθούν τα βολικά στερεότυπά μας, όπως αυτό που έχουμε «ότι αυτοί οι άνθρωποι θέλουν να ζουν έτσι. Ε, λοιπόν, δεν θέλουν!» ΤΗΣ ΙΩΑΝΝΑΣ ΣΩΤΗΡΧΟΥ
Θ
α μπορούσε να είναι και ένα ρεπορτάζ για τους ανθρώπους που επειδή ανήκουν σε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα αντιμετωπίζονται ως «ζωές ανάξιες να βιωθούν», σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του ναζιστικού καθεστώτος. Στην Ελλάδα του 21ου αιώνα; Ας θυμηθούμε πολύ πρόσφατα περιστατικά κι ας αναρωτηθούμε... Τη νεκρή από σφαίρες «μπαλαμού» 13χρονη Γιαννούλα Καραχάλιου στην Αμφισσα. Τις «αδέσποτες» σφαίρες που έκοψαν το νήμα της ζωής ενός 11χρονου μαθητή το 2019 στις Αχαρνές-Μενίδι και μόλις τον περασμένο μήνα ενός 8χρονου στο Ζεφύρι. Την 8χρονη Ολγα στο Κερατσίνι, που εγκλωβίστηκε από μια πόρτα εργοστασίου και πέθανε αβοήθητη το 2021. Τους νεκρούς από πυρά αστυνομικών, κατόπιν καταδίωξης, του 18χρονου Νίκου Σαμπάνη πριν από δυο χρόνια και του 16χρονου Κώστα Φραγκούλη πέρσι. Οι δυο τελευταίες δολοφονίες σόκαραν ακόμα περισσότερο τους σκηνοθέτες και δραματουργούς Ανέστη Αζά και Πρόδρομο Τσινικόρη, πυροδοτώντας την πολύμηνη έρευνά τους που τους έφερε στους συνοικισμούς-καταυλισμούς Ρομά σε Ζεφύρι, Ασπρόπυργο, Θεσσαλονίκη, Λάρισα και Σέρρες. Ο καρπός της δουλειάς τους, η παράσταση «Romaland» στη «Στέγη», είναι ένα ταξίδι στους ανθρώπους και τις ιστορίες τους, μια απεικόνιση της σύγχρονης ιστορίας, μέσα από τα μάτια των Ρομά αυτή τη φορά, καθώς το έργο, μεταξύ μυθοπλασίας και θεάτρου ντοκιμαντέρ, χωρίς στερεότυπα και ρομαντικές ψευδαισθήσεις, τους δίνει τον λόγο. Στην κυριολεξία. Και οι πέντε πρωταγωνιστές, δύο άντρες και τρεις γυναίκες, είναι Ρομά και εκτός από έναν δεν
είναι επαγγελματίες ηθοποιοί. Κι από την ηλικιωμένη, που δεν πήγε σχολείο και δεν έμαθε να διαβάζει, μέχρι τον Αβραάμ, βοηθό σκηνοθέτη, βασικό αφηγητή και σπουδαστή στο Εθνικό, συνυπάρχουν και συνεργάζονται για το καλό της παράστασης. «Στην πραγματικότητα όταν λέμε “Ρομά”, αναφερόμαστε σε έναν χώρο με πολύ διαφορετικές κοινότητες και ομάδες ανθρώπων – δεν είναι όλοι ένα πράγμα. Είναι πολύ διαφορετικές οι συνθήκες για όσους ζούνε στην αστική Αγία Βαρβάρα, διαφορετικές στο Ζεφύρι, όπου τα πράγματα είναι λίγο πιο άγρια, μέχρι να φτάσουμε σε κάτι καταυλισμούς όπως στον Ασπρόπυργο, όπου τα πράγματα είναι άθλια», μας λένε οι δημιουργοί που, με πρωτογενές υλικό από 50 συνεντεύξεις, δόμησαν τον αφηγηματικό πυρήνα του έργου. Για εμάς μένει να αναρωτηθούμε, όπως ξεδιπλώνονται οι πραγματικές τους ιστορίες, τι γνωρίζουμε για τους Ρομά. Ανέμελοι, νομάδες, θύματα κοινωνικών κατασκευών/αποκλεισμών, επικίνδυνοι ή παραβατικοί; Τι απ’ όλα είναι και πάνω απ’ όλα, σε τούτη τη χώρα, «Roma lives matter»; Ο Ανέστης Αζάς και ο Πρόδρομος Τσινικόρης, που μας μιλούν για όλα τα παραπάνω και όσα ακολουθούν, είναι επιφυλακτικοί. «Δεν σημαίνει ότι γίναμε ειδικοί επειδή ασχοληθήκαμε μερικούς μήνες με το θέμα», μας ξεκαθαρίζουν και ταυτόχρονα ανατρέπουν πολλές διαδεδομένες εσφαλμένες εντυπώσεις και ανάμεσά τους πρώτα πρώτα τούτη: «Δεν θέλουν να ζουν έτσι». Τι είναι αυτό που σας έκανε εντύπωση; Π.Τ.: «Είναι οι ερωτήσεις του τύπου “Πώς βγάζετε άκρη;” που μας κάνουν σχετικά με την παράσταση “μπαλαμοί”, άτομα που δεν το περιμέναμε να έχουν προκαταλή-
ψεις. Μπορεί και να μην έχουν συναντήσει ποτέ τους έναν Ρομά... Εννοείται πως έχουμε μια κανονική συνεργασία. Επίσης, μου έκανε εντύπωση ότι δεν μπορεί να διανοηθεί κανείς τις συνθήκες σε έναν καταυλισμό αν δεν έχει πάει. Είναι τρομακτικό ότι 20΄ από το κέντρο της Αθήνας βρίσκεις ανθρώπους που ζουν έξω, χωρίς πρόσβαση σε ρεύμα, νερό, τουαλέτες, τις στοιχειώδεις υπηρεσίες του δήμου. Συναντήσαμε ανθρώπους που προσπαθούν να βρουν δουλειά, αλλά μόλις δηλώσουν ότι είναι Ρομά δεν τους παίρνουν. Είναι εγκλωβισμένοι σε έναν φαύλο κύκλο και αυτό το αφήγημα δεν το βλέπεις πουθενά. Θα πρέπει να γίνει ένα έγκλημα για να ασχοληθεί κάποιος με την καθημερινότητα ανθρώπων που έχουμε φροντίσει να μη ζούνε δίπλα μας». Α.Α.: «Ξεκινήσαμε την έρευνα από τον Δενδροπόταμο, που είναι η μεγαλύτερη συνοικία Τσιγγάνων στην Ελλάδα, ένα γκέτο, και δεν ήθελε κανένα ταξί να μας πάει... Θέλει όμως και προσοχή, να μην κάνουμε “poverty porn”: μπορεί οι συνθήκες στις οποίες ζουν να είναι πολύ άγριες αλλά οι ίδιοι οι άνθρωποι δεν είναι. Το αντίθετο, είναι πολύ φιλικοί και έγιναν πολύ φιλόξενοι όταν κατάλαβαν τι πάμε να κάνουμε. Διαπιστώσαμε ότι αν προσφέρεις σωστές συνθήκες στους ανθρώπους, οι άνθρωποι ανταποκρίνονται». Υπάρχει κάποια κανονικότητα στη ζωή τους, υπό αυτές τις συνθήκες, λόγου χάρη πάνε σχολείο τα παιδιά; Α.Α.: «Υπάρχουν ειδικοί να μιλήσουν για το θέμα της σχολικής διαρροής. Οι νεότερες γενιές έχουν αναγνωρίσει την αξία της εκπαίδευσης και στέλνουν τα παιδιά σχολείο, τα πράγματα σιγά σιγά αλλάζουν. Σε με-
γάλο βαθμό, όμως, έχει να κάνει και με τις συνθήκες στις οποίες μεγαλώνουν τα παιδιά. Δηλαδή αν δεν υπάρχει νερό να κάνει ένα παιδί μπάνιο και πάει στο σχολείο, θα του πούνε ότι βρομάει, θα έχει μια αρνητική εμπειρία και θα ξεκινήσει ένας φαύλος κύκλος. Παρατηρώντας πού βρίσκονται οι καταυλισμοί, όπου είναι άγριες οι συνθήκες, διαπιστώνεις και ένα καθεστώς περιβαλλοντικού ρατσισμού: βρίσκονται όπου βλέπεις μολυσμένο ρέμα ή πυλώνες υψηλής τάσης, εκτός πόλης, ώστε να μην εκδιωχθούν εύκολα. Κάτι που έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία τους: δέκα χρόνια μικρότερο μέσο όρο ζωής, επιβαρυμένη υγεία, πολλές φορές δεν έχουν καν πρόσβαση στις δομές υγείας, σύμφωνα με τα στοιχεία που βρήκαμε από την έρευνά μας στην οποία μας βοήθησε πολύ το αρχείο του Γιώργου Τσιτιρίδη». Κατέπεσαν δικά σας στερεότυπα; Α.Α.: «Πάμε να δουλέψουμε με διάθεση να γνωρίσουμε τους ανθρώπους και τι συμβαίνει, χωρίς στερεότυπα – είμαστε ανοιχτοί. Ενα από τα μεγαλύτερα στερεότυπα που έχουμε εμείς είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι θέλουν να ζουν έτσι. Ε, λοιπόν, δεν θέλουν. Οι συνθήκες της ζωής τους είναι αποτέλεσμα πολύ μεγάλης φτώχειας, γιατί ας μην ξεχνάμε ότι στη βάση του ο ρατσισμός είναι ταξικό πρόβλημα – το πρόβλημα είναι η φτώχεια. Δεν αντέχουν οικονομικά να νοικιάσουν κάπου αλλού ένα διαμέρισμα, ούτε νοικιάζουν εύκολα ένα σπίτι σε μια οικογένεια Τσιγγάνων. Φοβούνται». Τι μάθατε από την έρευνά σας; Α.Α.: «Παρά την παρουσία αιώνων στην Ευρώπη και ειδικά στον ελλαδικό χώρο ήδη από τα χρόνια του Βυζαντίου, μέχρι