APO Magazine -Kunstige Competent Kaarten- 2022

KunstigeKaarten

Wie?

Wij zijn Astrid Bode, Annelise Cerchedean, Luka Lenie, Helena Van Driessche en Emily Van Overstraeten, beeldend kunstenaars en beginnende leerkrachten in het Beeldend Deeltijds Kunstonderwijs (DKO). Binnen onze lerarenopleiding wilden we een tool ontwikkelen die ons en onze nieuwe collega’s kan helpen de instap in het onderwijs te vergemakkelijken. Het vak Artistiek Pedagogisch Onderzoek gaf ons hiervoor de ruimte. We werkten samen met Erik Schrooten, de projectleider van Kunstig Competent, een project dat werkt rond het competentiegericht evalueren van leerlingen in het DKO. Hij heeft ons onderzoek gevolgd en ondersteund vanuit zijn expertise.

Intentie

Bij de start van ons onderzoek zijn we uitgegaan van de volgende vraag: wat is voor mij als individu en voor ons als groep belangrijk? Als vijf beeldend kunstenaars met een verschillende achtergrond en praktijk, hadden wij één verbindende factor: alle vijf geven we les in het DKO. Voor ons project wilden we ons verdiepen in een onderwerp dat we konden inzetten in onze eigen lespraktijk. Er was een gedeelde nood om lesinhoud en expertise uit te wisselen. Daarnaast wilden we nieuwe, interactieve en speelse werkvormen leren kennen.

Zo zijn we terechtgekomen bij ons definitieve onderzoek: Kunstige Kaarten. Met onze kaarten wilden we het referentiekader van beginnende leerkrachten opentrekken. Tegelijk wilden we hen helpen om lessen voor te bereiden, evenwichtige jaarplannen te maken en hun leerlingen objectief te evalueren. Kunstig Competent heeft rijke leerplannen. We zagen in dit project de perfecte partner voor ons onderzoek omdat het leerplan voor Beeldende en Audiovisuele Kunsten een breed overzicht biedt van al wat aan bod komt tijdens beeldende lessen. Het bleek een goed vertrekpunt om een veelzijdige tool voor beginnende leerkrachten te

ontwikkelen. Bovendien bleek uit ons onderzoek ook dat daar een draagvlak voor is. Voor ons en veel van onze collega’s is Kunstig Competent een volledig nieuw en complex concept. Er bestaan bovendien nog te weinig didactische wenken voor het domein Beeld binnen Kunstig Competent.

Kunstig Competent werkt met artistieke competenties (hierover later meer). We voorzien voor elke artistieke competentie een inspirerend lesidee. Als je als leerkracht de kaarten gebruikt, heb je op het einde van het jaar elke competentie aangeraakt.

Verbeelden experimenteren creëren zich op persoonlijke wijze uitdrukken zich inleven

Onderzoek nieuwsgierig en onderzoekend zijn eigen sterktes en werkpunten benoemen proces zichtbaar maken eigen horizon verruimen

Vakmanschap techniek, materiaal en basisvaardigheden beheersen werken met/aan kwaliteit werkhouding ontwikkelen vakkennis hanteren

Dialoog samenwerken feedback geven en ontvangen in dialoog gaan

Tonen werk selecteren werk tonen

Iets meer over Kunstig Competent

Kunstig Competent heeft een leerplan voor de beeldende en audiovisuele kunsten binnen het DKO ontwikkeld. Volgens Kunstig Competent moet een kunstenaar zich ontwikkelen in vijf ontwikkelings gebieden: verbeelding, onderzoek, vakmanschap, dialoog en tonen. Daarin kunnen leerlingen groeien tot een unieke ik tijdens hun carrière in het kunstonderwijs en daarbuiten.

Anders dan in het reguliere onderwijs, is het voor het DKO veel minder aan de orde om specifiek geformuleerde leerdoelen en competenties te gebruiken. Aan het begin van een artistiek proces is het immers niet altijd duidelijk wat het eindresultaat zal zijn. Daarom werkt Kunstig Competent met artistieke competenties. Dit zijn vaardigheden en attitudes waarin de leerling steeds competenter kan worden. De competenties zijn

open geformuleerd, zodat elke academie en elke leerkracht ze op een eigen manier kan inzetten. Je krijgt als leerkracht de ruimte om een eigen invulling te geven aan het leerplan.

Als je kijkt naar de afbeelding hiernaast, zie je 17 artistieke competenties. Een voorbeeld van een artistieke competentie is samenwerken. Deze competentie valt onder het ontwikkelingsgebied ‘dialoog’. Om het concreter te maken, reikt Kunstig Competent ook leerdoelen aan. Als je naar de afbeelding hieronder kijkt, zie je boven aan het ontwikkelingsgebied dialoog staan. Daaronder in het oranje aangegeven staan de drie artistieke competenties, met daaronder de leerdoelen, bv. kennis en inzichten delen. Er zijn 66 leerdoelen in totaal.

Voor meer info zie artistiekecompetenties.blog

in dialoog gaan

Dialoog

samenwerken • kennis en inzichten delen

respect tonen voor anderen en hun werk

aandachtig kijken/luisteren

afspraken nakomen

in dialoog gaan met jezelf

in dialoog gaan met anderen

in dialoog gaan met je werk

in dialoog gaan over je werk

kritisch kijken/luisteren

openstaan voor feedback van anderen

je mening zorgvuldig formuleren

Kunstige Kaarten

Kunstige Kaarten zijn een set opdrachtkaarten met handleiding die leerkrachten praktische handvatten geven om aan de slag te gaan met de artistieke competenties van Kunstig Competent.

Op de voorkant van de kaart staat een artistieke competentie en een opdracht die focust op de ontwikkeling van die competentie. Op de achterkant van de kaart staat het logo van het ontwikkelingsgebied hiervan. De opdrachten zijn bedoeld als inspirerende aanzetten, eerder dan volledig uitgewerkte lessen. Naast de omschrijving van de opdracht, staat er op elke kaart een titel, een illustratie, de leerdoelen, de benodigdheden, de moeilijkheidsgraad, een kaartnummer en enkele tips.

In de handleiding vind je een legende van de kaarten en verschillende manieren om ze te gebruiken: als inspiratie of als zelfevaluatietool. Er staat ook een woordje uitleg in over de methodiek van Kunstig Competent en over hoe resultaten gedeeld kunnen worden.

De kaarten zijn zo ontworpen dat je in één oogopslag een lesidee

kan kiezen, en dat op verschillende manieren. Zo kan je de kaarten met de achterkant naar boven leggen en selecteren op ontwikkelingsgebied. Leg je de kaarten met de voorkant naar boven, dan kan je je laten leiden door de sprekende titels of de artistieke competentie. Je kan ook filteren op moeilijkheidsgraad. Feeling lucky? Trek eens blind een kaartje! Nog een fijne manier om de kaarten te gebruiken is via mix & match. Een voorbeeld: ‘Interview over een object’ & ‘Museum van de dag’. We gaan niet onmiddellijk prijsgeven wat deze opdrachten inhouden, maar we lichten wel graag een tipje van de sluier op. Voor Interview over een object gaat een leerling in gesprek met een persoon van een andere generatie over – jawel – een object. In Museum van de dag wordt er in de klasruimte een hoekje voorzien waar leerlingen een object kunnen tentoonstellen en erover vertellen. Ze zouden dus het object kunnen meebrengen en de geurige en kleurige verhalen die ze van oma of opa hebben gehoord, kunnen delen.

de kleren maken de kunstenaar artistieke competentie

• werk tonen leerdoelen

• durven tonen wat je maakt

• verbinding maken met het publiek benodigdheden

• een leuk kostuum, bv. een poncho, een hoge hoed, een lange cape ... opdrachtomschrijving

Wanneer de leerlingen iets vertellen over hun werk, trekken ze een presentatiekostuum aan. Wanneer ze dit aan hebben, nemen ze de rol aan van verteller. Nodig de leerlingen uit om luid en duidelijk te spreken, zodat iedereen hen goed kan horen. Zo werk je aan hun zelfvertrouwen. tip

• Laat de leerlingen het kostuum zelf maken:

Knip uit een oud laken twee keer de vorm die op achterkant van deze kaart staat. Leg deze vormen op elkaar en naai ze op elkaar vast. Laat twee openingen voor de armen, een opening voor het hoofd en een opening voor de onderkant. Laat de leerlingen samen de kostuums naaien met een grote, eenvoudige rijg-of stiksteek (zoek een tutorial op youtube).

• Laat de leerlingen het kostuum personaliseren. Ze kunnen het beschilderen of bedrukken met zelfgemaakte stempels, aardappeldruk, kartondruk of lino’s.

Methodiek

Om inhoudelijk boeiende opdrachten te bedenken, zijn we op zoek gegaan naar inspirerende voorbeelden. We bekeken onder andere Art Basics for Children, Rosan Bosch, Kunstogen en Visual Thinking Strategies. Vol inspiratie bedachten we individueel opdrachten voor de verschillende ontwikkelingsgebieden, die we vervolgens in groep evalueerden.

De vormen en kleuren van Kunstig Competent liggen aan de basis van ons ontwerponderzoek. We zijn op zoek gegaan naar een prikkelende en tegelijk leesbare vorm. Op elk kaartje staat een afbeelding, zodat de leerkracht zich meteen iets kan voorstellen bij de opdracht. Met een eerste versie trokken we naar onze doelgroep, beginnende leerkrachten. We vroegen feedback aan de studenten van het eerste en tweede jaar van de Educatieve Master in de Beeldende Kunsten. Daarnaast gingen we te rade bij ervaren leerkrachten en Erik Schrooten. Ten slotte zijn we gestart met een toetsend onderzoek. We hebben de opdrachten uitgetest in onze klassen en vroegen ook onze collega’s om hieraan mee te werken.

Conclusie

Kunstige Kaarten zorgen ervoor dat de leerkracht al tijdens de lesvoorbereiding bezig is met de evaluatie. Evalueren wordt hierdoor veel meer een actief onderdeel van de lesinhoud. Ook zal de evaluatie minder afhangen van waardeoordelen als “ik vind het (niet) mooi.” De leerkracht gaat gericht aan een specifieke competentie werken tijdens de les en kan die zodoende objectiever evalueren. Daar profiteren ook de leerlingen van! Uit gesprekken met onze doelgroep is gebleken dat Kunstig Competent voor velen van ons een complex concept is, waarin we allemaal onze eigen weg moeten zoeken. De open formulering van de competenties en leerdoelen heeft als voordeel dat het vrijheid biedt. Het biedt echter weinig handvatten aan startende leerkrachten. Bewust evalueren is essentieel in elke vorm van onderwijs. Wij merkten op dat dit vaak niet bewust wordt opgenomen in de lesinhoud.

Een andere doelstelling was dat leerkrachten de competenties beter zouden begrijpen. Door ze te illustreren met concrete lesideeën, worden ze minder abstract. Wij hopen dat Kunstige Kaarten onze collega’s op nog meer ideeën brengen. Je kan zo ver van de kaarten afwijken als je wil. Zelfs zonder het leerplan van Kunstig Competent kan je ermee aan de slag.

Binnen dit Artistiek Pedagogisch

Onderzoek hebben we een eerste prototype van Kunstige Kaarten ontwikkeld. Er is duidelijk grote vraag naar didactische wenken binnen het beeldende domein.

De beginnende leerkrachten die we tijdens ons onderzoek hebben bevraagd, toonden meteen interesse in de aankoop van een setje. Erik Schrooten wil het graag opnemen in zijn veelgelezen blog. Dit klinkt als toekomstmuziek.

We zijn van plan om dit project verder te zetten na afloop van de opleiding. We willen de kaarten verder ontwikkelen en optimaliseren. Hiervoor zullen we inzetten op research and development in de vorm van een uitgebreide testfase in het werkveld. We zien ook mogelijkheden om Kunstige Kaarten uit te breiden, bijvoorbeeld met een kaart per leerdoel. We willen onze collega’s die de kaarten gebruiken ook de

mogelijkheid geven om foto’s en resultaten van opdrachten te delen met elkaar. We denken na over verschillende pistes om dit te doen, bijvoorbeeld via een instagrampagina.

Momenteel bekijken we manieren om verdere feedback te ontvangen en ervaringen te delen. Met de feedback van onze doelgroep kunnen we dan verder aan de slag. We denken er ook over om in de toekomst onze testgroep uit te breiden naar leerkrachten die al langer in het veld staan. Onze doelgroep blijven starters, maar feedback en expertise van ervaringsdeskundigen zullen altijd welkom zijn.

We zijn erin geslaagd om onze uiteenlopende interesses te bundelen en die te gebruiken om elkaar te inspireren. We willen nog meer inzetten op het delen van expertise. We zien dit project dan ook als een stap naar een deelcultuur binnen het DKO en daarbuiten.

Colofon Collectief Kunstig Competent: Astrid Bode, Annelise Cerchedean, Emily Van Overstraeten, Helena Van Driessche en Luka Lenie Met dank aan: Erik Schrooten (projectleider Kunstig Competent), Lore Suls en Indra Wolfaert