Multiperspectiviteit in het museum ― Educatieve Master BK ―Royal Academy of Fine Arts Antwerp

Onderzoek EMA BK, UA & Antwerpse musea

2018-2019

Multiperspectiviteit in het museum

Multiperspectiviteit?

3

Inhoud van deze brochure Multiperspectiviteit? 3 Educatief pakket RSLM

8

Educatief pakket MAS

10

Educatief pakket KMSKA

12

Babbelbox KNÜS 14 Creatieve interactieve opdrachten

16

Aandachtspunten museumbezoek

20

Eindwoord 22

Wat? Deze brochure is de neerslag van het project ‘multiperspectiviteit in het museum’, waar 3 educatieve pakketten ontwikkeld werden voor de 3de graad van het secundair onderwijs die expliciet wilden inzetten op multiperspectiviteit bij de museumbezoekers uit de stad Antwerpen.

Naast een verslag van het project wil deze brochure ook als inspiratie dienen voor leerkrachten/museummedewerkers die met het thema multiperspectiviteit aan de slag willen gaan.

Wie? Studenten en docenten van verschillende educatieve masters, museummedewerkers en een projectcoördinator hebben dit project uitgevoerd samen met 32 klassen van de derde graad secundair onderwijs die de educatieve pakketten hebben uitgetest.

Dit onderzoeksproject was een samenwerking tussen: — de educatieve master Beeldende Kunsten, Koninklijke Academie voor Schone Kunsten

Multiperspectiviteit?

Antwerpen, AP Hogeschool.

— Educatieve master Geschiedenis en Gedragsen cultuurwetenschappen van de Universiteit Antwerpen (UA).

— Drie belangrijke Antwerpse musea nl.: het Museum aan de Stroom (MAS), Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) en het Red Star Line Museum (RSLM).

Visie?

Multiperspectiviteit beoogt een actieve houding en bereidheid zich te verplaatsen in een ander om van op enige afstand het eigen standpunt te (her)bekijken.

Daarbij wordt niet verwacht dat er instemming is, wel begrip voor de argumenten bij dat standpunt vanuit een houding van wederzijds respect. Op die manier draagt multiperspectiviteit bij tot de ontwikkeling van kritische zin, respect voor anderen en een democratische houding.

4

Samen met leerlingen, leerkrachten, museum- en projectmedewerkers werd er gereflecteerd over de werking van de educatieve pakketten.

Op basis van hun suggesties werden aanpassingen gemaakt om de pakketten te verbeteren.

5

Multiperspectiviteit?

Doel van het project was om na te gaan hoe multiperspectiviteit in een educatief pakket van een museum een centrale plaats kan krijgen.

Methode — 3 interdisciplinaire ontwerpteams met studenten van de verschillende lerarenopleidingen, aangestuurd door een museummedewerker, analyseerden de bestaande educatieve pakketten en screenden de collectie-inhoud op gebied van multiperspectiviteit.

— De teams creëerden nieuwe pakketten die werden uitgetest door leerlingen en leerkrachten secundair onderwijs.

— Na het museumbezoek werd er een vragenlijst afgenomen en sommige leerlingen werden geïnterviewd.

— Gelijktijdig voerden leerlingen interactieve opdrachten uit om hen bewust te laten reflecteren over het museumbezoek, het pakket en multiperspectiviteit.

— Leerkrachten gaven hun mening over het pakket.

— 1 onderzoeksteam met studenten van de UA hebben de interviews en vragenlijsten verwerkt tot statistische gegevens.

6

‘Enerzijds is multiperspectiviteit een zeer theoretisch woord dat enorm veel bevat. Het is een woord dat letterlijk zegt dat het op veel verschillende manieren kan worden bekeken.

Het is een woord waar je zelf een onderwerp aan kan geven en begrippen aan kan linken.

Het is zelfs een houding hoe je je kan gedragen in een maatschappij.

Wees ‘multiperspectief’!

Voor dit project betekent het ‘openstaan’.

Openstaan voor de maatschappij. Je moet als het ware een leeg blad zijn zonder mening en zonder vooroordeel.

Anderzijds kunnen we multiperspectiviteit niet omschrijven. Net omdat het zoveel omvat. Net omdat het een houding is en een houding niet maar vanuit één kant bekeken kan worden.’

— Robbe Schrijvers, student EMA BK 2018-2019

7

Multiperspectiviteit in het museum

8

RSLM

9

Red Star Line Museum Do-It-Yourself pakket: ‘Rootszoekers’ Voorbereiding in de klas De leerlingen namen een interview af met een ouder familielid en/of kennis met andere roots. Hierbij konden ze een collage maken in een ‘Pinterestbord’ dat ze klassikaal bespraken en vergeleken.

De collage was het startpunt voor het ontwerpen van een postkaart die de leerlingen konden afgeven of die via een padlet geprojecteerd werd tijdens het museumbezoek. Een padlet is een online muur waar iedereen met een internetverbinding tekst of beeld op kan plaatsen.

Zie opdracht ‘een postkaart maken’ via de online link.

Het achterliggende idee van deze postkaarten is dat ze een representatie zijn van hedendaags migratie-erfgoed. Dit idee werd geïntegreerd in een vernieuwde expo.

In de klas kregen de leerlingen de opdracht het persoonlijk verhaal te lezen van een personage uit de expo die in het verleden met de Red Star Line wenste te varen.

In het museum De leerlingen kregen ter opfrissing het verhaal over het personage. Daarna ontvingen ze een mapje dat hen via opdrachten en vragen zelfstandig en interactief doorheen het parcours van het RSLM gidste. De leerlingen werkten in kleine groepjes. De FOCUS lag op de uitwisseling van verhalen en ervaringen over migratie en reizen. Het nadenken en spreken over de eigen roots en identiteit in relatie tot de tentoonstelling kwam impliciet aan bod.

Tijdens een klasgesprek kan er een uitwisseling ontstaan over de eigen roots. Je hebt ‘een veilig opvangnet’ door terug te koppelen naar de tentoonstelling.

Deze museumles kan in het kader van lessen aardrijkskunde, geschiedenis, actief burgerschap, levensbeschouwing...

Must do: neem tijd voor dit gesprek. Stel hoofdzakelijk open vragen zonder te oordelen. Leg de link naar de tentoonstelling. Ga dieper in op de persoonlijke leefwereld van de leerlingen. Deel eventueel iets over je eigen roots en/of je persoonlijke reiservaringen.

Het educatief pakket en andere interessante tips en lespakketten gratis verkrijgbaar via: www.redstarline.be/nl/ pagina/rootszoekers

Multiperspectiviteit in het museum

10

Museum aan de Stroom

‘De vorige keer dat ik in het museum was, moest ik meer opdrachten doen over de inhoud van de tentoonstelling zelf. Nu mochten we meer vanuit onszelf nadenken en vergelijken.

Dit vond ik veel leuker.’

DIY pakket: ‘FEEST’ Het DIY-pakket zorgde voor een minimale voorbereiding van de begeleidende leerkracht. De leerkracht kon als het ware onvoorbereid het museum binnenwandelen en meteen aan de slag gaan met de klas.

Het MAS bood opdrachtkaarten en inspiratiefiches voor een groepsgesprek aan. Het pakket stimuleerde de jongeren om kritisch te kijken naar de verschillende feesten en waarom deze gevierd worden.

Gevoelige thema’s en taboes werden niet uit de weg gegaan. Fiches met gesprekstechnieken bieden daarbij een houvast.

— leerling

Het praten met de leerlingen tijdens de testfase vond ik het leerrijkst omdat zij zo eerlijk en onbevangen naar de tentoonstelling keken. Sommige van hen waren nog nooit in een museum geweest.

Dit was iets waar ik oprecht door geraakt werd. De leerlingen inspireerden mij om mezelf opnieuw vragen te stellen: Hoe kijk ik naar kunst? Ben ik bevooroordeeld? Is mijn mening gekleurd door mijn afkomst?

— Nina Snijers, student EMA BK

DIY-pakket, opdrachtkaarten, inspiratie- en gespreksfiches gratis raadpleegbaar via: www.mas.be/nl/activiteit/ doe-het-zelf-rondleiding‘feest’

MAS

11

Multiperspectiviteit in het museum

12

KMSKA

13

‘Door de opdrachten kon ik ook leren om op een andere manier naar de werken te kijken. Het was een goede reminder dat je op verschillende manieren kan kijken naar dingen. Ook al heb ik al een beetje zo’n ingesteldheid, het museumbezoek heeft me dit zeker duidelijk gemaakt.’

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Educatief pakket: ‘mobiel museumatelier KMSKA’ Tijdens de projectperiode was er geen actieve educatieve publiekswerking waardoor het Mobiel Museum werd gecreëerd dat in de klas kan komen.

Het Mobiel Museum was een nomadische tent, een soort van muzische carrousel bestaande uit 6 digitale representaties van kunstwerken. De 6 geplastificeerde kunstwerken op A3-formaat konden makkelijk herbruikt worden. De leerlingen konden creatief aan de slag gaan met deze multiperspectivistische selectie van 6 kunstwerken uit de collectie.

— deelnemende leerling

Associatieve opdrachten als opwarmers (±5'/opdracht) – Werken rangschikken op basis van geschatte leeftijd.

– Plaatsnemen bij een kunstwerk dat ze het mooist-lelijkst-grappigstvreemds…vinden en kort vertellen waarom. Meerdere leerlingen kunnen bij hetzelfde werk staan.

– Leerlingen beelden in groepjes het kunstwerk uit en andere leerlingen raden welk werk het is.

– Een geluid bedenken bij het kunstwerk. Dit geluid kan ook opgenomen en afgespeeld worden op de smartphone.

TIP Creëer korte, krachtige en dynamische opdrachten door een strakke timing en door de actieve en fysieke aard.

DIY Mobiel Museum Bouw je klas om tot museum door je klasopstelling te veranderen. Stapel eventueel wat tafels en stoelen op elkaar.

Maak hier een opdracht van, zodat de leerlingen het museum zelf bouwen. Neem je tijd, zodat de klas een andere ruimte wordt. Hang de kunstwerken op.

Benodigdheden – 6 geplastificeerde kunstwerken A3-formaat (kleur) – Plakband – 6 geplastificeerde fiches met achtergrondinformatie per kunstwerk.

– Materiaal voor de aankleding van het museum (stof, touw…)

‘Voor veel leerlingen moet het werk iets afbeelden dat men kan herkennen, realistisch is en waarheidsgetrouw.

Dan is een kunstenaar goed en vinden ze het werk mooi of goed.

Een eerder conceptueel werk is te abstract om er direct betekenis aan te geven, daarom dat ze dat werk lelijk vinden.’

— Katinka VanderSande, student EMA BK 2018-2019

Knüs Als Mobiel Museum en gespreksplaats werd babbelbox ‘Knüs’ gecreëerd. Knüs kreeg een dubbele functie: het mobiele museum van het KMSKA en de plaats waar interviews werden afgenomen.

De multiculturele stoffen die verwerkt werden in het tentachtige ontwerp gaven de indruk van een nomadisch verblijf. In het kader van de interviewafnames werd de babbelbox gezellig ingericht met een tafel, kussens, sfeervolle verlichting en een tapijt.

De babbelbox zorgde voor een intieme stilteplaats, waardoor de gesprekken sereen konden verlopen in een veelal rumoerige omgeving van een museum of school. Het was een ‘veilige’ ruimte om te spreken over ‘ietwat moeilijkere’ of persoonlijke gespreksonderwerpen.

14

15

Opdracht zelf een babbelbox maken in groepjes van 2 brainstormen over een veilige setting om een 1 op 1 gesprek te voeren. Geef een 10-tal criteria waarmee de leerlingen rekening dienen te houden (duurzaam, vlot opstelbaar, compact, origineel, 2 zitplaatsen …). Laat de leerlingen samen een ontwerpschets maken. Je kan ervoor kiezen om hierna 2 duo’s samen te brengen, dus 2 ontwerpen te laten combineren tot 1 nieuw ontwerp. Creëer een presentatiemoment en bespreek klassikaal hoe een aantal ontwerpen kunnen versmelten tot 1 finaal ontwerp. Na deze ontwerpfase, kan je een team oprichten voor de uitvoering van het ontwerp.

TIP op school kan je deze babbelbox gebruiken als gespreksruimte, ‘ad valvas’, eye-cather, rustruimte…

16

Opdrachten

Collage-opdracht ‘Nieuwe Madonna’ De leerlingen verknippen en herschikken de kopie van het kunstwerk van de Madonna van Jean Fouquet volgens de collagetechniek/opruimkunst van Ursus Wehrli (zie rechtsboven) Voorbereiding leraar – Internet opzoeken opruimkunst Wehrli – Kleurkopieën van het werk Madonna van Fouquet maken – schaar+lijmstift + gekleurd papier A4-formaat

‘Verknip de Madonna en stel ze opnieuw samen in een abstract kunstwerk. Bedenk een toepasselijke titel, presenteer het nieuwe kunstwerk en geef hierbij uitleg’.

‘Tijdens de testfase van het KMSKA zei één van de deelnemers over het werk met de Madonna van Jean Fouquet dat de vrouw in de afbeelding wel ‘ziek’ leek te zijn.

Ik heb toen gevraagd waaraan zij dit kon zien en ze vertelde me dat ze er zo bleek en treurig uitzag. Ik merkte dat de leerlingen echt wilden achterhalen wat de betekenis was van de schilderijen, ze wilden ontdekken waarom de kunstenaar het werk had gemaakt en waarom hij bijvoorbeeld bepaalde kleuren had gebruikt.’

— Michiel, student EMA BK

17

Tekenopdracht ‘Emotioneel portret’ De leerlingen tekenen op basis van een emotiekaartje en geïnspireerd op het werk van James Ensor een portret met oliepastelkrijt.

Voorbereiding leraar – kaartjes met emoties opgeschreven – kleurkopie van kunstwerk

‘De Intrige’ van

James Ensor – papieren zakken – oliepastelkrijt (Pandakrijt)

‘James Ensor beeldde vaak maskers af in zijn kunstwerken. Trek een kaartje uit de zak en maak een portret gebaseerd op de emotie. Staat er bijvoorbeeld ‘vrolijkheid’ op jullie kaartje? Dan geven jullie deze emotie weer in jullie portret.

Beeld de emotie uit en de groep moet de emotie raden, presenteer de papieren zak en geef hierbij uitleg’.

‘Een leerling, trok uit het zakje het woord ‘raar’. Hij moest meteen denken aan hoe in de westerse geschiedenis Afrikaanse mensen vaak karikaturaal werden afgebeeld met overdreven gelaatskenmerken en hoe westerlingen vaak in clichés dachten over Afrikanen en AfroAmerikanen. Dit was voor hem de associatie die hij maakte bij de opdracht en het getrokken woord. Vervolgens maakte hij zelf een masker waarop een Afrikaans gelaat met overdreven gelaatskenmerken werd afgebeeld om zijn punt van kritiek te kunnen uiten.’

— Lore Suls, Projectmedewerker UA & EMA BK

TIP maak op de plaats van de getekende ogen gaten in de zak en dan heb je een masker.

Je kan de leerlingen eventueel een rollenspel laten spelen.

Opdrachten

18

Opdracht collage met tekstballonnen De leerlingen observeren het kunstwerk. Vervolgens proberen ze zich in te leven in alle afgebeelde personages. Nu bedenken ze wat deze personages zouden denken en/of zeggen. Ze schrijven dit in tekstballonnen en kleven die bij het juiste personage, zoals in een stripboek.

Voorbereiding leraar – Kleurkopieën maken van een kunstwerk waarop

voldoende personages staan afgebeeld

19

Ik heb in het MAS twee keer het interactief spel gedaan met de plankjes, met twee verschillende groepen. Beide keren kwam de leerkracht achteraf naar mij en zei ze hoe hard ze onder de indruk was van hoe goed haar studenten konden filosoferen. Ik denk dat multiperspectiviteit een heel breed en toegankelijk begrip is om over na te denken.

Het vormt een poortje naar praten over kunst of museumobjecten.

Dat is ook wat ik met de leerlingen wou bereiken in dit filosofische spel; hen bewust maken dat anderen anders kunnen denken over hetzelfde.

Ik heb zelf uit de ontwerpen nieuwe visies kunnen halen over multiperspectiviteit.

Opdracht plankjes: ‘multiperspectiviteit’ verbeelden – Tekstballonnen op stickerpapier printen

(of op gewoon papier en

dan met lijm kleven) – Scharen – Schrijfgerei Omschrijving opdracht Jullie bedenken een filmscenario op basis van dit schilderij. Beeld je in dat je zelf in het schilderij rondwandelt. Wat ruik je? Wat hoor je? Wat zie je? Schrijf nu toepasselijke tekstballonnen bij de verschillende personages.

Presentatie Gebruik het kunstwerk met de geschreven tekstballonnen als uitgangspunt om zelf een filmscène op te nemen.

Zoek een geschikte locatie, verkleed jullie en/of zoek geschikte attributen en speel het scenario na. Zoek er tot slot gepaste muziek bij als achtergrondgeluid.

Voorbereiding leraar – Een aantal definities van multiperspectiviteit – Tekenmateriaal naar keuze (potlood, vilstift, verf, inkt…)

Omschrijving opdracht Hoe zou je een begrip als multiperspectiviteit kunnen verbeelden? Welke kleuren kan je gebruiken? Is het een figuratief werk, waar je dingen in herkent of eerder een abstract werk waar je met vormen en kleuren een symbolische

— Tina De Souter, student EMA BK interpretatie geeft? Hoe ziet multiperspectiviteit eruit?

Wat is jouw interpretatie?

TIP Mits aanpassingen van de opdrachten op inhoudelijk vlak, kan je de opdrachten gebruiken bij elk museumbezoek

Aandachtspunten

20

Hoe ga je als begeleider op museumbezoek met jongeren?

Vooraf

Tijdens het museumbezoek

Na het museumbezoek

– Reserveer tijdig je rondleiding en/of educatief pakket. Informeer je vooraf over specifieke regels, praktische zaken zoals openingstijden en het educatieve aanbod.

– Organiseer een voorbereidend gesprek over de leerlingen hun museumervaringen en geef uitleg over de context en de specifieke gedragscodes.

– Sommige educatieve pakketten voorzien ook 1 of meerdere voorbereidende lessen op maat.

– Je kan de tentoonstelling op voorhand bezoeken zodat je al een inzicht hebt in de collectie en de mogelijkheden met de leerlingen.

– Spreek suppoosten aan over wat wel en niet mag in de museumzaal. In sommige musea mag je bepaalde interactieve zaken doen en/of objecten aanraken.

Andere objecten zijn dan weer verboden om aan te raken. Informeer ook of het nemen van foto’s (met/zonder flash) toegelaten is.

– Leerlingen reageren soms op een spontane en directe manier op hedendaagse kunst of andere museumobjecten vanuit een onbegrip of gevoel van verbazing.

Probeer hen ‘het kader’ te geven. Vanwaar komt dit werk? Waarom staat het in de context van dit museum?

Plaats het samen met hen in de geschiedenis, geef duiding, zoek samen naar meer informatie of vraag het aan een museumgids.

Leg tot slot vooral een link naar de leefwereld van de jongeren.

Stel bij een volgende les enkele vragen aan je leerlingen zoals: – ­Wat is je het meest bijgebleven van het museumbezoek?

– Als je 1 object mee naar huis kon nemen, welk zou dat dan zijn? Waarom?

– Was er iets dat je niet goed begreep of waar je vragen over hebt?

– Was er iets waar je een andere mening over hebt?

Zo ja wat dan?

– Wat heb je geleerd door het museumbezoek?

Waarom?

Bij aankomst – Meld je groep aan bij een onthaalmedewerker aan de balie.

– Berg jassen en rugzakken op in de voorziene lockers of karren (vraag info aan het onthaal).

– Voorzie elke leerling van een stempel, toegangsticket of bandje.

– Organiseer een toiletbezoek voor de start van de rondleiding.

– Maak duidelijke afspraken met je leerlingen en informeer je over de gangbare museumregels.

Gebruik (indien ze bestaat) de naverwerking voor in de klas.

Overleg met collega’s of je een vakoverschrijdend project of opdracht kan linken aan het museumbezoek.

21

Eindwoord Doorheen het project is duidelijk geworden dat we veel belang hechten aan het creëren van een platform waar leerlingen in dialoog treden over de verschillende lagen/vormen van identiteit. IK als individu in een land als België, maar ook wij als jongeren, wij als klasgroep in Antwerpen, in een multiculturele samenleving. Dit hebben we bespreekbaar gemaakt binnen de klasgroep en het museum door tijd te nemen voor de meningen en interpretaties van de leerlingen. Er werd via verschillende werkvormen gefocust op filosofische vraagstelling, kritisch nadenken empathie, attitude-ontwikkeling, formuleren van meningen, waarbij de overgang van gesprek naar opdracht uitvoeren of andersom zorgde voor een veilig en toegankelijk klimaat.

De opdrachten zijn soms luchtig om uit te voeren en geven hierdoor een aanzet voor de gesprekken: een brug om de leerlingen tot spreken te brengen.

Het project is een succes omdat het merendeel van de pakketten online staan voor publiek, maar ook omdat uit de onderzoeksresultaten is gebleken dat de leerlingen hebben nagedacht over multiperspectiviteit zowel in een museale als maatschappelijke context en hun eigen vaardigheden en attitudes hieromtrent konden oefenen. Het merendeel van de leerlingen ervoer het museumbezoek/de museumles als positief en is geneigd om in de toekomst opnieuw een museum te bezoeken en/of aan te bevelen.

Door interactief samen te werken, leerden ze zich inleven in elkaar en werd hun empathisch handelen verder ontwikkeld. Het dialogeren over maatschappelijke thema’s, hun persoonlijke identiteit, gevoelens en gedachten stimuleerde een multiperspectivistische spirit in de deelnemende klassen. Dit project voorzag een platform en een inspirerende leeromgeving zodat leerlingen hun meningen en interpretaties leerden onderbouwen en delen met elkaar op een respectvolle wijze.

Tot slot willen we een dikke MERCI zeggen aan allen die een steen hebben bijgedragen aan deze waardevolle momenten! Merci!

22

MET DANK AAN Projectmedewerker Lore Suls Promotoren Wil Meeus Paul Janssenswillen Indra Wolfaert Museummedewerkers Joanna Smits (KMSKA) Cathy Pelgrims (MAS) Nadia Babazia (RSLM) Studenten educatieve master geschiedenis en gedragswetenschappen UA – AJ 2018-2019 Studenten educatieve master Beeldende Kunsten KASKA AJ 2018-2019 BROCHURE Indra Wolfaert Lore Suls Sara Thewissen (lay-out)