Verandering in kledingindustrie:de ‘samen maken we verschil’

De mode-industrie moet veranderen. En dat kán ook, bewijst Schone Kleren Campagne al 35 jaar. Zeker als we de handen ineen slaan. Toch kun jij als consument op een andere manier helpen dan je misschien denkt.

In één klap was het op 24 april 2013 voor iedereen duidelijk: niemand zou moeten sterven voor productie van kleding. Die dag vond de grootste ramp in de geschiedenis van de kledingindustrie plaats. Rana Plaza, een verzamelgebouw met vijf fabrieken in Bangladesh, stortte in en kostte meer dan 1100 mensen het leven. Tussen het puin werden labels van bekende Europese merken gevonden. Het was een grote schok en een belangrijk kantelpunt. Maar waarom is de industrie dan nog steeds niet eerlijk en hoe kunnen we dat veranderen?

Genegeerde waarschuwingen

Eerst het positieve nieuws: de ramp zette fundamentele veranderingen in gang. Met de ogen van de wereld op zich gericht, maakten enkele van de grootste spelers in de fast fashionsector kort na de instorting van Rana Plaza afspraken met vakbonden om fabrieken in Bangladesh veiliger te maken. De tragedie leidde mede dankzij het activisme van SKC tot de oprichting van het Akkoord voor brand- en gebouwveiligheid in Bangladesh dat onafhankelijke en onaangekondigde inspecties, trainingsprogramma’s en een klachtenmechanisme opzette. Arbeiders hadden ineens het recht om te weigeren een gevaarlijke fabriek binnen te gaan. Voorafgaand aan de Rana Plaza-ramp was dit anders. Christa de Bruin, Urgent Appeal Coördinator bij Schone Kleren Campagne (SKC), vertelt: ‘Arbeiders werden opgeroepen om kleding af te maken, terwijl er grote scheuren in de muur te zien waren. Dankzij de bindende afspraken die binnen dit veiligheidsprogramma werden gemaakt, werken nu meer dan twee miljoen kledingarbeiders in veiligere fabrieken en hebben er geen massarampen meer plaatsgevonden.’

De lijst van instortingen en branden in Bangladesh was voor 2013 al lang.

Het Akkoord is inmiddels een internationaal programma dat mede dankzij jarenlange druk door Schone Kleren Campagne inmiddels door meer dan 260 merken is ondertekend. Maar het succes heeft een wrange bijsmaak. Er was een massaramp nodig om merken fabrieksveiligheid serieus te laten nemen. ‘De harde realiteit is dat de reuzen van de kledingindustrie jarenlang waarschuwingen over onveilige fabrieken hebben genegeerd’, zegt Christie Miedema, die sinds 2015 actie voert om merken het Akkoord te laten tekenen. ‘De lijst van instortingen en branden in Bangladesh was voor 2013 al lang. Van 1990 tot de “wake-up call” van 2013 kwamen er in totaal bijna 10.000 kledingarbeiders om bij ongelukken op het werk. Vakbonden en arbeidsrechtenorganisaties in ons netwerk hadden het voorstel voor het veiligheidsakkoord al ver voor de ramp op tafel gelegd, maar merken besloten dat te negeren. Pas na deze verschrikkelijke - te voorkomen - ramp, die hun imago onherstelbare schade dreigde aan te doen, ondernamen de merken eindelijk actie. Duizenden mensenlevens te laat.’

Van concrete acties naar een wereldwijd netwerk

De Rana Plaza-ramp was dus niet de eerste keer dat kledingarbeiders de dupe werden van het wereldwijde business model van steeds goedkopere en sneller geproduceerde kleding. Al eind jaren tachtig begon een groep activisten onder de naam Schone Kleren Kampagne (toen nog SKK) met acties tegen merken om aandacht te vestigen op de slechte arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie. In 1988 ontsloeg een Filipijnse fabriek duizend kledingarbeidsters omdat ze opkwamen voor hun rechten. De activisten ontdekten dat de fabriek leverde aan C&A en traceerde ook de Engelse fabriekseigenaar. Activisten in Nederland, Engeland en de Filipijnen oefenden gezamenlijk twee jaar lang druk uit in alle drie de landen. Met succes: de fabriek betaalde de arbeidsters compensatie. Deze actie legde de basis voor de strategie en het netwerk van Schone Kleren Campagne, opgericht in 1990.

Samenwerking en internationale solidariteit zijn sindsdien de basisprincipes van het netwerk. Christie: ‘Wij zetten in op internationale solidariteit om verandering af te dwingen. Alleen als we samen, van de kledingarbeidster tot consument, actie voeren en ons uitspreken over wat we belangrijk vinden, kunnen we structurele verandering afdwingen. Dat heeft meer effect op het systeem dan je als individu terug te trekken in een bewust consumerende of boycottende bubbel.’ En dat soort actie is nog steeds hard nodig. ‘Hoewel merken zich na Rana Plaza verplicht voelden grote stappen te nemen op gebied van veiligheid, vegen ze op onderwerpen als lonen of sociale veiligheid - net als voor 2013voorstellen van vakbonden van tafel. ’

Bestaan SKC in gevaar

Ondanks de successen van de afgelopen 35 jaar, blijven de uitdagingen groot. Terwijl merken basisrechten van arbeiders blijven schenden, wordt het werk van Schone Kleren Campagne door politieke ontwikkelingen moeilijker. Ineke Zeldenrust, die er eind jaren ‘80 al bij was: ‘In het huidige politieke klimaat hebben merken weer de overhand. Zowel in Nederland, de VS, als de EU zijn politici ervan overtuigd dat bedrijven volledig de vrije hand moeten hebben en staan mensenrechten op de tweede plek.’ De financiële steun vanuit de overheid is zo teruggeschroefd dat het bestaan van Schone Kleren Campagne gevaar loopt. En dat terwijl het werk van het netwerk belangrijker is dan ooit nu ultra-fast fashion in rap tempo oprukt en klimaatverandering veel negatieve impact heeft op mensen in productielanden.

Ineke: ‘In ons netwerk werken arbeidersorganisaties in de landen waar de fabrieken staan samen met actiegroepen en bewuste consumenten in landen waar de kleding verkocht wordt. Zo hebben we kledingmerken kunnen dwingen meer verantwoordelijkheid te nemen en transparanter te worden. Maar het businessmodel is nog niet veranderd. Ik geloof in de kracht van ons netwerk en in onze vasthoudendheid die veel kledingarbeiders hun compensatie heeft bezorgd en het Akkoord tot stand heeft gebracht. We zullen ook deze politiek moeilijke tijden te boven komen. Maar we kunnen daarbij alle steun gebruiken.’

Die solidariteit is onmisbaar, bevestigt Bangladeshi vakbondsleidster en international bestuurslid van het SKC-netwerk Kalpona Akter: ‘Als ik met arbeiders in Bangladesh strijd op de werkvloer, voel ik de hand van arbeiders op mijn ene schouder. Op de andere schouder voel ik de hand van de Schone Kleren Campagne, waardoor ik mij sterk voel. Samen maken we verschil. We hebben constante steun nodig om een verschil te kunnen blijven maken voor kledingarbeiders in productielanden.’

Ook meedoen? Sluit je aan bij de beweging en help mee om de kledingindustrie te veranderen: schonekleren.nl/doneer ◆ fotografie

Weten hoe jouw favoriete merk scoort op het gebied van leefbaar loon? En wil je weten waar de kleding wordt gemaakt?

De Fashion Checker geeft informatie over de toezeggingen van merken om een leefbaar loon te betalen aan arbeiders en over hoe transparant zij zijn over productielocaties.

De Fashion Checker data wordt in samenwerking met Fashion Revolution verzameld.

Benieuwd wat jij nog meer kunt doen voor een eerlijkere kledingindustrie?

Ga naar schonekleren.nl/ecopolitan