Gragjansko_8_tur by Ministry of education and sience

Gordana Traykova Kostovska Ksenofon Ugrinovski Krste Vasileski

VATANDA LIK E T M VIII SINIFLAR Ă&#x2021; N

Yazar: Gordana Traykova - Kostova Ksenofon Ugrinovski Krste Vasilevski DĂźzenleyen: D-r Emily Suleymani M-r Anita Angelovska M-r Mubecel Ahmet YapÄąmcÄą: Gordana Traykova - Kostova GraďŹ k ve teknik i lem: Krste Vasilevski Kiro Tsvetkov LektĂśr: Violeta Yovanovska Makedoncaâ&#x20AC;&#x2122;dan TĂźrkĂ§eâ&#x20AC;&#x2122;ye Ă§eviri: Meral Dalâ&#x20AC;&#x2122;p Musli Dil redaksiyonu: Dr. Fatima Hocin LektĂśr: Feyhan Ru id YayÄąncÄą: Makedonya Cumhuriyeti E itim ve bilim bakanlÄą Äą BaskÄą: Ă&#x153;skĂźp Dooel GraďŹ k merkezi Tiraj: 700 Makedonya Cumhuriyeti E itim ve bilim bakanlÄą Äąâ&#x20AC;&#x2122;nÄąn 21.04.2010 tarihli 22-2319/1 sayÄąlÄą kararÄąyla bu kÄątabÄąn kullanÄąlmasÄąna izin verilmi tir. CIP -

â&#x20AC;&#x153; . â&#x20AC;?, 373.3.016:342.7(075.2)=163.3 ! " , # # $ VIII / # , % & , " . - : ' ' , 2010. - 84 .: . ; 30 ISBN 978-608-4575-73-3 1. & , % [ ] 2. " , [ ] COBISS.MK-ID 84065802

G R Vatanda lık E itimi ders kitabı siz ilkö retim sekizinci sınıf ö rencilerine adanmı tır. Gözlemlerinizi kolayla tırmak amacıyla konuların içeri i iki sütunda verilmi tir. Ana metinde bilginizi geni letecek ve daha çok verilere ula manızı sa layacak ilave metin, resim ve karikatürlere yer verilmi tir. laveli metinler ana metinden farklıdır çünkü i aret edilmi ve renkli zemin üzerine yazılmı tır. Elinizdeki ders kitabı bilginizi denetlemenize olanak veriyor. Bunu, sorunlu görevlerin çözümü, inceleme etkinli i, metin analizleri ve benzer çalı malar sayesinde ba aracaksınız. çinde yer alan ema ve sembolleri inceleyin. Onlar kitap içeri ini anlama ve kitabı daha kolay kullanmanıza yardım edecektir. Müelliﬂer derslerinizde ba arılar diler.

Kavram ve az bilinen sözler x hukuki-siyasi düzen/ sistem - devlette iktidar örgütlenme ekli (örgütler-kurumlar, siyasi kültür) v.b.

Sen gerçekleri ve ba kalarının dü üncelerini kabul etmekte tamamen beceriksizsin.

Ara tırma etkinli i / Alı tırma / Ödev

Bilgini kontrol et ve kullan

Ek bilgi

Karikatür aklı , nh n Se e ilsi d benyım. klı ha

lı ak n n h ,be Se ilsin ım. y de aklı h

Hatırla Sen anla ılmaz ve ho görüsüz bir ki isin,anladın mı?

Ana metin Toplum beraber ya ayan ve i birli i yapan büyük bir insan grubunu te kil eder.

Resimler

KT DAR

Bu konuda neler bilmen ve yapman bekleniyor ¾ iktidarın ne demek oldu unu ve neden gerekli oldu unu anlaman, ¾ iktidar ta ıyıcılarının kimler oldu unu algılaman, ¾ iktidarın nasıl seçildi ini ö renmen, ¾ demokratik ile di er iktidar biçimleri arasında fark yapabilmen, ¾ anayasanın ne demek oldu unu ve toplum hayatında neden önemli oldu unu bilmen, ¾ bazı sivil toplum örgütlerini tanıyabilmen ve onların demokrasilerdeki varolu sebebini anlayabilmen. Ö renece in kavramlar ktidar,güç,devlet,siyaset,vatanda üstünlü ü,meclis,milletvekilleri,hükümet, cumhurba kanı,yargı,ombudsman,anayasa ve anayasa demokrasisi,siyasi partiler,muhalefet,plüralizim (ço ulculuk),sivil te kilatlar. 4

i e geç kalmamalarını istediklerinde; milletvekilleri yasaları getirdiklerinde v.b. durumlarda güç varlı ını göstermektedirler.

Toplum yönetimi ktidar nedir ve neden gereklidir Toplum, beraber ya ayan ve i birli i yapan büyük bir insan grupunu te kil eder. Oysaki, toplumda iktidar olmadan beraber ya amak imkansızdır. ktidar ortak hareket etme kurallarını olu turur. Bu kurallar toplum bireylerine nasıl davranmaları gerekti ini ve nelerin yapılmamasını ö retir. Kuralları getiren ve uygulayanlar için di erlerinin üzerinde gücü var denir. Dolayısıyla güç, di erleri üzerine hüküm edebilme,i ve davranı larını kontrol edebilme olana ı olarak betimlenmektedir. Güce toplumsal hayatın her alanında ailede, dı arıda, okulda, i yerinde rastlanmaktadır.Misal, ebeveyinler çocuklarına evde bir i yapmalarını emrettiklerinde; kimi ö retmenler ö rencileri zayıf not ile tehdit ettiklerinde; müdürler çalı anların

Toplumda en büyük güce sahip olan devlettir. Devlet: hükümet, Parlamento ve mahkemelerden ibarettir. Devlet kendi gücünü, toplumun her bireyini korumak için kulanabildi i gibi sadece bir grupun çıkarlarını korumak için de kulanabilir. u örnekten, iktidarın var olmasının önemi ve gere i görülmektedir. Suyuks Kızılderililerin en önemli toplumsal hedeflerinden biri ba arılı avın nasıl örgütlenebildi iymi . Bu hedef için üyeler arasında iyi i birli i ile iyi düzenlenmi güç ili kisi gerekliymi . Yaz ayları boyunca, kavmin ana gıda kayna ı olan sı ırlar, Kuzey Amerika’nın düzlük alanlarında büyük sürüler halinde toplanıyorlarmı . Sı ır avı büyük çaplı bir eylemmi . Ba arılı av, bile ik organizasiyon, önderlik ve katı disiplini gerektiriyormu . Bu amaçla erifler (yetkililer) atanmı . Av, atanan eriflerin hükmü ve emri altında gerçekle irmi .

erifler özellikle genç erlerin sabırsızca ava çıktıklarında sı ır sürüsünü ürkütüp kaçmalarını engellemek için onlara dikkat ederlermi .Sürüyü kaçırmak asla dü ünülemezmi çünkü kavmin esas yiyece i bu ava ba lıymı . Dolayısıyla eriflere söz dinlemeyen ve kendi ba ına çalı an erleri dövme hakkı tanınmı tır. Kavmin eriflere cezalama hakkını tanıması, aslında onların gücünü kabul edip onlara hakk verdikleri anlamına gelmektedir. Gücü kabul etmekle aslında boyun e me i de beraberinde kabul etmi ler çünkü bunun faydalı oldu unu görmü lerdir. Güce boyun e mek kabul edildi inde, bu gücün iktidara dönü tü ü anla ılmaktadır. ktidar özürlü olarak kabul edilen bir güç eklidir.

Hatırla nsanlar kendi ihtiyaçları do rultusunda i devleti kurmu ladır. Onlar ortak toprakta topluluk içerisinde hayatın örgütlü olması gerekti ini aksi takdirde yok olacaklarını anlamı lardır. Devlet (norm eklinde) davranma kuralları olu turmu tur ve bu kurallar toplumun her bireyi için geçerliymi . Devlet, güç kullanma hakkına da sahipmi . Onun görevlerinden biri de topra ı dı saldırılardan korumakmı . Bu nedenlerden dolayı günümüzde de devlet vardır. Bugünkü toplumlarda o, ça da bir devlettir. Ça da devlet bütün eski devletlerden farklıdır çünkü vatanda ların çıkarlarına uyum sa layıp hak ve özgürlüklerini korumaya özen göstermektedir.

Ödev ’’Sikel Krallı ı” öyküsünü oku ve ardından u soruları cevapla: 1. Sikel Krallı ında iktidar kimin elindedir? 2. Bu iktidarla vatanda lar mutlu mudurlar? 3. Sikel Krallı ı iktidarı vatanda ların gerek duydu u iktidar ekli midir? 4. Ya adı ın toplumda Sikel Krallı ı eklinde örgütlenmesini ister mısin?

Sikel Krallı ı Sikel Krallı ı yüksek da larda bulunuyor. Asırlarca dünyadan kopmu bir ekilde varlı ını sürdürmü tür. Çok küçük olmasına ra men Sikel Krallı ı dikkat çekmektedir. Buna neden olan Krallıkta sıra dı ı ya am örgütlenme eklidir. lk ba ta Krallıkta hiç kimse aç kalamaz. Sikel vatanda ları kendileri gıda üretirler ve

o herkese da t lmaktad r. Her aile ödentisiz oturacak ev kazanmaktad r. Evin büyüklü ü onda ya ayacak aile bireylerinin say s na göredir. Evi s tma ve ev tamir etme i leri bedava yap lmaktad r. Tüm hastalar için çal an hekimler vard r ve her 6 ay içerisinde de Sikel sakinlerin sistematik muayeneleri ücretsizdir. Sa l k çal anlar bak ma muhtaç hasta, ya l ve çocuklar s ral gözetlerler. Sikel Krall nda tüm güzellikler herkese aç kt r. Her aile parfüm, zinnet, baharat v.b. sat n alabilecek kuponlar almaktad r. Sikel sakinleri bunu nas l elde etmeyi ba arm lard r? Sikel Krall nda her zaman iktidarda Kral ailesi bulunmaktayd . imdiki hükümdar Kral üçüncü Sik’tir. çi say s , g da üretimi, konut in aat , sa l k hizmetleri hakk nda karar alma ona aittir. Çocuklar daha be ya ndan uygun okullara e itime gönderilmektedir. Kral, kimin neye yatk n oldu unu en iyi bilendir. Kalanlar, belli bir ya tan sonra Kral Sik taraf ndan Krall k saray nda istihdam edilmektedir.

En tuhaf olan da Krall kta paran n olmamas d r. Hiç kimse maa a ba l de il çünkü herkese gerekti ince para verilmektedir. Sikel Krall nda herhangi konuda bir ki inin a la da bulundu u merak konusu olabilir. A la mak çok nadir olur. A la da bulunanlar hemen ruh hastal klar hastahanesine yat r rlar.

ktidar nas l elde edilir ktidar kimin elinde ve toplumda, iktidar nas l elde edilir konusuna ba l olarak iktidar demokratik ya da demokratik d olabilir. Halk taraf ndan onaylanan iktidar söz konusu olunca demokratik devlet anla lmaktad r. Halk taraf ndan onaylanmayan ve zorla elde edilen iktidar söz konusu olunca demokratik d devlet anla lmaktad r. Demokratik olmayan iktidar örne ini monar i te kil etmektedir.

Yönetim devredebilir

O bir ki inin (kral, çar, sultan) iktidarıdır. Ortaça feudal devletlerinde monarh kendi iktidarını Tanrı rızasıyla özürler (devleti idare etme yetkisini Tanrıdan aldı ını söyler). Bu durum devletlerde iktidar hükümdarın neslinden devam ettirilir. Mutlak monar i, hükümdarın elinde sınırsız gücü olan devlettir. Siyasi güç sadece onun elindedir. Anayasal monar ide hükümdarın iktidarı Anayasa ile sınırlıdır. Anayasa bir devlette iktidar ve halk arasında ili kileri düzenleyen esas yasadır. Anayasal monar ilerde bir yasa getirildi inde, hükümdar mecburen halk temsilcilerinden onay almak durumundadır. Demokratik olmayan devletler arasında komunist devletler ile askeri diktatörlükler sayılabilir. Konumist devletlerde hükümdarlar, iktidarı halkın onayıyla- seçimlerde kazanırlar, aslında halk seçimi yapmıyor sadece formalite olarak oy kulanmaktadır. Halk seçim yapamıyor çünkü sadece bir siyasi parti vardır (komunist partisi). Misal, Parlamentoda altmı parlamenter var ise seçim listelerinde de altmı aday gösterilmektedir. Bu devletlerde hayat boyunca Cumhurba kanlı ı görevi vardır. Yosip Broz Tito eski Sosyalist Federativ Cumhuriyeti

Büyüklerin ellerinin öpülmesi otoriteye kar ı saygı göstermek anlamına gelmektedir

Yugoslavya’nın hayat boyu Cumhurba kanı ilan edilmi ti. Askeri diktatörlük güç vasıtasıyla elde edilen iktidar eklidir. Bu iktidar baskı ve korkuya dayanmaktadır. Bu tür iktidarlarda halk endi e duymaktadır çünkü kendi isteklerini yerine getirme konusunda katı cezalar kullanmaktadır. Diktatörlükler genelde onlardan farklı dü ünen herkese kar ı güç kullanmaktadırlar.

HABERLER

Ek bilgi Antik Makedoya’da Kralların seçimi iyice bilinen Antik-Makedon adetidir. Bu adetin özelli i u ki Antik Makedonya Kralları Makedon ordusunun (meclis)

yo un toplant s nda seçilirmi ve bu toplant ya kat lmak isteyen her asker i tirak edebiliyormu . Kral alk larla seçilirmi . Dahas , tüm kat l mc askerlerin oybirli iyle seçim yap l p bu arada askerler kalkanlara k l çlar yla vururlarm . Bu ekilde Makedonya’n n Kral olarak kinci Filip Makedonlu da seçilmi tir. Ölümünden sonra ayn ekilde ünlü Büyük skender de tahta geçmi tir. Güneybat Makedonya’da 19. asr n altm l y llar nda ayn adet köy muhtarlar n n seçiminde uygulan yormu . Her köyde belli bir dönemde köy sakinleri orta köyde toplan rlarm . Daha ya l lar aras ndan birini seçip köy idaresi ve köy i lerini yürütme yetkisini ona verirlermi . Eline verilen iktidar alameti olarak de enek ya da topuz verilirmi . Onun izni olmadan köyde hiçbir ey yabanc ya sat lamaz ve yabanc dan da bir ey sat n al namazm .

Yasalar iktidar kayna n olu tururlar. Onlar düzenlenmesi yap lan ve kat oturtulmu davran kurallar d r. Devlet o yasalar , topluluk içerisinde asayi in korunmas amac yla getirmektedir. Örnek, Makedonya Cumhuriyeti’nde sat c lar yasaya dayanarak al c lara sat lan her mamul için verme mecburiyetindedirler. Onlar bu konuda tereddüt etmemeli çünkü Ticaret yasas gere ince sat lan mamul kar l nda al c ya verilmedi i takdirde büyük cezalar öngörülmü tür. Otobanda süratle giden oförler, ula m yasas gere ince ceza alma riskini göz önünden ç karmamal d r. Yasalar n varl ve onlar ihmal etme

sonucunda cezalar n varl na ba l kalma bilinci vatanda n temkinli davranmas na neden oluyor. Dolay s yla yasalar n vatanda lar n davran lar na etkili oldu u söylenmektedir. Yasalar n uygulanmas konusunda devlet temsilcileri ilgilenmektedir. Onlar devlet ad na vatanda lar n davran lar n kontrol etmekle yükümlüdürler. Genelde dünyan n her yerinde bu yetkiye polisler sahiptir. lk ba ta yasalar ihlal edenlerle polis kar kar ya gelmektedir. Onun ceza yazma ya da suç faillerini mahkemeye sevketme haklar vard r. Buna keza, hakimler de suç faillerini, yasalar ihlal edenleri cezaland rma yetkisine sahiptirler. Bu da,onlar n güç sahibi oldu unu göstermektedir. Geleneksel toplumlarda insanlar n davran lar na örf ve adetlerin de etki yapma gücü vard r. Örf ve adetlerin ihlali kar s nda toplulu un en s k öngördü ü cezalar aras nda a a lama, dedikodu, alay v.b. ceza ekilleri görülmektedir.

larına kabullendiren ki ilerdir. Oysaki, ona bu hakkı kimse vermemi tir. Kar ı iktidarsız güç sa lıyor denmektedir.

Ödev

ktidarsız Güç Toplumu inceleyen ki iler iki türlü güç ekli fark etmektedirler: ktidar ve güç. ktidar özürlü ve dürüst oldu unu dü ünen ve buna e ilim gösterenler tarafından kabul edilen güç eklidir. Buna örnek olarak unu gösterebiliriz, Makedonya toplumu temsilcileri Meclisin (Parlamentonun) belirli yasa getirmeye hakkı var oldu unu kabul edip bu yasaları yasal olarak gördüklerinde Meclis iktidarı yasal, onaylanmı iktidar sayılmaktadır. Kuvvet özürsüz güçtür. Üzerinde güç kullanılan ki iler onun yasal oldu unu redd eder. Misal olarak, köleler devrinde köleler sadece kamçılanma korkusu yüzünden çalı ırlarmı . Büyük ihtimal ki, bir kölenin en büyük arzusu a ır i lerden kurtulmakmı . Nitekim kamçılanaca ı dü üncesinden dolayı çok a ır i lere katlanmaya mecbur kalıyorlarmı .

Hatırla

A a ıdaki örneklerde belirli bireyler kendi iradelerini di erlerine empoze etmektedirler. Bu örneklerden iktidar veya iktidarsız bir gücün söz konusu olup olmadı ını belirt. 1. Ebeveyinlerin kesin belirlenmi bir saatte eve dönmeni isiyor. Onların dediklerine uyacak mısın? Neden evet, neden hayır? 2. En yakın arkada ın ho una gitmeyen bir eyi yapmanı zorluyor. Onu yapacak mısın, yapmayacak mısın? Neden yapacaksın ya da neden yapmayacaksın? 3. Okudu un okulu sevmedin ve bundan dolayı derslere de girmiyorsun. Sınıf ö retmeninin birkaç ikazı sonrasında okul konseyi seni okuldan uzakla tırma kararı aldı. Bunu yapmalarına hakkları var mı? Neden var ya da neden yok? 4. Okul müdürü sana ve arkada larına dersin hala devam etti inden okul avlusundan çıkmanızı emrediyor. Onun dedi ini yapacak mısınız: Neden evet ya da neden hayır? 5. Küçük karde in bilgisayarda çalı mana her zaman engel oluyor. Ona vuruyorsun çünkü ondan o ekilde kurtulabilirsin. Buna hakkın var mı? Neden var ya da neden yok?

ktidarsız güç,sadece ﬁziki üstünlü ü oldu u için kendi isteklerini ba ka10

Bu grubun her biri kendi mesle ine göre kendi gereksinim ve çıkarlarını geli tirmektedir. Bunları gerçekle tirebilmeleri için de örgütler kurmaktadırlar. Bu örgütler onların çıkar ve gereksinimlerini kar ılama yönünde çalı maktadırlar. Bu tür örgütler profesyonel te kilatlardır ve sayıları çoktur. Örnek: ö retmenler derne i, zanaatçılar, hekimler,avukatlar, sosyologlar, bili imciler v.b. te kilatlar vardır. Belli çıkarları korumakla görevli bu te kilatlara aynı zamanda çıkar gruplar da denir. Siyasi partiler de çıkar grubuna girmektedir. Parlamentoda vatanda ın çıkarlarını temsil etmelerine ra men onların kendi çıkarları da aslında var olabildi ince iktidarda kalmaktır. Her çıkar (ilgili) grup kendi üyelerinin çıkarlarını korumaya çalı ır.Toplumda bu gruplardan hiçbirinin egemen konumu olmadı ından, kendi grup çıkarlarını en önemliymi gibi öne çıkarmak için aralarında anla maya varmak durumundadırlar. Birbirlerini ikna etmek zorundalar ve herkesin memnun kalaca ı çözümler üretmelidirler.

Devlet ve siyaset Bile ik toplumlarda insan hayatı örgütlüdür ve bu konuda devlet görevlidir. Devlet, toplumun yönetilece i hükümleri getirmekle görevli bir takım kurumlardan ibarettir. Devlet içerisinde yer alan kurumlar unlardır: Meclis (Parlamento), hükümet bakanlıkları, polis, ordu ve mahkemeler. Devlet kurumları aynı zamanda devlet cihazı (aracı) olarak da adlandırılmaktadırlar. Ça da toplumlarda özel çıkarı olan ayrı büyük insan grupları vardır. Bu grupların çalı ma alanı farklı mesleklerden olu maktadır (zanaatçı, tüccar, müdür, hekim, hukukçu ve ö retmen).

Müzakere, ikna etme, anla maların ortak adı var ve onlar siyaset olarak

adlandırılırlar. Siyaset bir toplumda hayatın anla maya dayalı örgütlü olmasını sa lar. Siyaset devletin vatanda lara kar ı tutumunu da belirler. Bu tutum farklı olabilir ve buna göre bir devletin demokratik olup olmadı ı anla ılmaktadır. Demokratik toplumlarda demokratik siyaset uygulanır. Tüm re it vatanda lar siyasette e ittir. mtiyazlı ya da önceden sadece siyasetle u ra acak belli vatanda lar yoktur. Her birey devlette bir mevki için seçim yapabilir ve seçilebilir. Dolayısıyla, vatanda ların siyasi sorumlulu u vardır. Devlette iktidarın nasıl olaca ı onlara ba lıdır çünkü iktidara gelecek olanlar vatanda ın en çok oyunu kazananlardır.

lunabilirler ama Hobs bu anla maya sadık kalacakları konusunda tereddüt duymaktadır. Bunu bir ki inin garanti etmesi gereklidir. Bunu garanti edecek otorite Hobs’a göre devlet iktidarıdır. O, insanlara güvenli ini garanti edip yasalar getirmektedir. Vatanda lar da onun yasalarına saygı duyma ve ona sadık kalmakla yükümlüdürler.

Metni oku ve ardından da soruları cevapla: 1. Hükümet kararı yerinde midir?

HABERLER

2. Hükümet kararının Naylon po et üreticileri üzerine etkisi nasıldır?

Ek bilgi ngiliz Feylozof Tomas Hobs insan toplumlarını, kendilerine zevküsefa temin etme ve kendi hedeﬂerine ula ma arayı ında olan egoist ve çıkarcı olarak tasﬁr etmi tir. O, insanın gittikçe daha büyük güç elde etme hevesinin ebedi ve dinmez oldu unu ancak ölümle son bulabilece ini öne sürmü tür. nsan varlıklarını aralarında saygısız ve güvensiz olduklarından sadık olmadıklarını kabul etmektedir. Onlar aralarında bir kurala tabi olma konusunda anla abilirler, misal: sana yapılmasını istemedi in eyi sen de ba kasına ’’yapma” kuralının bilincine sahip oldukları için benimseyebilirler. Onlar ba kasının can ve malına göz dikmeyecekleri konusunda anla abilirler. Sana göre hükümet ile po et üreticileri arasındaki sorun nasıl a ılabilir? Hangi siyaset en düzgün olanıdır? vaatte bu-

3. Onlar ba kasının can ve malına göz dikmeyecekleri konusunda anla abilirler. Sana göre hükümet ile po et üreticileri arasındaki sorun nasıl a ılabilir? Hangi siyaset en düzgün olanıdır? (Veçer, 27.08.2008 yılı.) ’’Makedonya C. Hükümeti tamamıyla naylon po etlerin kulanımını yasaklayacak. Çevre Bakanlı ından dün gelen bilgiye göre 1 ocak 2009 yılından itibaren sadece be kilo üzerinde po etin kulanımını onaylayan kararın de i tirgesi tamamlanmı tır. En yeni de i melerle po etlerin kullanımı tamamen kaldırılacaktır. Amaç ya am çevresine büyük zararı olan bu tür atı ın olu umunu engellemektir. Bu atı ın çürümesinin asırlarca sürdü ü ve içerdi i hlor açısından da yakılmasının kanserojen maddeler salgıladı ı bilinmektedir. Po et üretimiyle u ra12

anlar için bu uygulama, irketlerinin kapanması 2.000 i çinin açıkta kalması, özel makinelerin çöpe atılması ve devletin dı satımında dü ü kaydetmesi anlamına gelmektedir.

lar. Onlar, belirli kuralların geçerli oldu u okul toplulu u, aileler, siyasi parti, futbol takımıları gibi vatanda te kilatlarının üyeleridir. Kimi bireyler kuralları, özgürlüklerini kısıtlıyor gerekçesiyle redd eder nitekim kuralları kabul edenler de onlara riayet etmelidirler. Kurallardan sorumluluklar do ar. Demek ki, toplulu a üyelik beraberinde bireylere birtakım görevler ta ımaktadır. Onlar da: kendine kar ı, di er ki ilere ve devlete kar ı görevlerdir. Aynı zamanda onlar sahip oldukları mesleklerinde de çok sayıda görev gerçekle tirmektedirler. Ona keza, ya adıkları toplulu a kar ı da birtakım görevleri oluyor. Buna örnek:kendi hayatlarıyla ilgilenir, aile fertleri için ya am gereçleri sa lar, evlilikte sadakata önem verir, Anayasaya riayet eder, iktidar temsilcilerini seçer ve devleti korurlar. Bireyler kendi görev ve sorumluluklarına kar ı bilinçli ve sorumlu davrandıklarında toplulu un sadık üyeleri olarak tanımlanır ve vatanda erdemli ine sahip olurlar.

VATANDA ERDEMLI I(IYIMSERLI I)

Oysaki, vatanda ların sadakatlı oldu u nerden anla ılmaktadır?

nsanlar bir topluma aittir ve topluma üye olmanın öneminin bilincinde olmalıdır-

Sadakatli vatanda lar toplumdaki hayatı iyile tirmektedirler. Demokratik toplum

Sadık vatanda lar sorumlu i çilerdir

larda, vatanda ların sadakati o toplumda demokrasinin ba arısına büyük ölçüde ba lıdır. Sadık vatanda lar toplum adına kararların getirilmesinde aktiv katılım gösterirler. Sadakatli vatanda lar genelde iyi ve sorumlu i çilerdir. Çalı kan i çiler olarak, kendi beceri ve yeteneklerini verimli bir ekilde kullanırlar. Refah içinde ya amayı toplum sayesinde de il kendi özverileri sayesinde hakketmi lerdir. Sadık vatanda lar iktidarda bulunanlara saygı gösterirler. Kendi özgürlükleri pahasına olsa bile onlar her zaman toplumun prensip ve kurallarını izlemeye hazırdırlar. Güvenin ve asayi in bulundu u, koruma altında bulunan bir ortamda ya amak onlar için daha iyidir.

Sadık vatanda lar, hükümetin nasıl çalı tı ını bilir ve hükümetin vatanda ın çıkarları do rultusunda çalı madı ı takdirde nasıl tepki vereceklerini de bilirler.

Ödev Metni oku, sonra da Aleksandar Makedonski’nin askerlerine gönderdi i mesajı açıkla? ‘Opid iirinden ‘alıntı ‘Ey Makedonlar, imdi sizin anavatana gitmenizi engellemek için konu ma yap14

mayaca ım. Bana sorarsanız istedi iniz yere gidebilirsiniz. Bu konu mayı, sizler için büyük fedakarlıklarda bulunan bizlere gitmenizle ne kadar haksızlık etmi oldu unuzu görmeniz için yapıyorum. lk önce, teyzem Filipa hakkında konu aca ım. Filipa sizlere, zavallılar gibi, deriler içinde giyinik olarak dolanırken rastladı. Kıyılarda koyun otlatarak, liryalılar, Tribalite ve kom u Trakyalılarla mücadele ediyordunuz. Sizlere deri yerine yünlü giysiler verdi ve kıyılardan ovalara indirdi..... Sizleri daha önce soyan ve kendilerine köle yapan barbarlara kar ı kentli yaptı. Sizlerden hükümdar yaparak Trakya’nın büyük bir bölümünü Makedonya ile birle itirdi..... Babamın ba lattı ı de erler önemlidir ancak benimkilerle kıyaslanamaz. Bana teyzem Filipa’dan sadece birkaç altın ve gümü bardak miras kaldı.60 kadar talant (o zamanın para birimi); 500 talant kadar borç kaldı; bunun yanısıra 800 kadar da borç aldım ve sizi bile do ru dürüst besleyemeyen topraklardan hareket ederek birdenbire Helespont yönünden yolunuzu açtım..... Sava sız kazandı ım Mısır ve Kire zenginli i size iyi geldi; Kelesiriya ve Filistin size ait.... ve Lidya’nın zenginli i ile Fars hazineleri ve Hindistan’ın zenginli i imdi size ait.... Ancak tüm bu mücadelelerden bana ne kaldı u mor elbise ve u diyademler dı ında? Kendime ait hiçbir eyim yok..... Sizin için,sizin an ve zenginli iniz için, sizleri tüm devlet ve denizler a ırı ba arıya yürütmekteyim, tüm nehir ve da lar a ırı....Bundan sonra borcu olanla-

rın borçlarını kendilerine neden yapmı olduklarını sormadan ödedim, bu kadar yüksek maa lar almanıza ra men her i galden sonra a la ıyordunuz..... Ve imdi sava için hazır olmayanları evine göndermek istiyorum. Herkes onlara imrensin, ancak hepiniz gitmek isterseniz gidin ve eve yeti ti inizde Kralınız Aleksandar’ı bıraktı ınızı ve kendisini ma lup etti i barbarlara, Farslara ve Meganlara emanet etti inizi duyurun...“

ktidar payla ımı Amerika Anayasasını hazırlayan Ceyms Medison“Bir iktidar ba ka bir iktidardan kontrol edilmelidir çünkü insan istekleri, kini ve açgözlülü ü topluma zıt istemleri kı kırtır.

tin her üç dalının birbirlerinden ba ımsız olmaları ve birbirlerinin yetkilerine karı mamalarıdır.

Bütçe S.Ç.

Stajer

S ıcea kek y m

lir Ge

Yol harcı

nsanların hükümetleri olmalıdır, kontrol altında tutulmalıdır çünkü hükmedenler de yalnı edebilirler“ demi . „Bir hükümet kontrol altında olmalıdır“ Demokratik toplumlarda halk iktidarı seçer. Onlar, Meclisteki temsilcilerini seçerler (Parlamento) ve bu ekilde iktidarda temsil edilmektedirler. Meclis yasaları getirmektedir. Dolayısıyla yasama gücüne sahiptir. Onun bir evi olabilir (bir evli), Makedonya Cumhuriyeti Meclisi oldu u gibi. ki evli olabilir, Amerika Birle ik Devletlerinde oldu u gibi. Çok nadiren daha fazla evden olu an hükümetler de vardır. Kurallara göre Meclis, Hükümeti seçer. Hükümet ise Meclisin getirdi i yasaları yürürlü e geçirdi inden dolayı da yürütme gücüne sahiptir. Hükümet ayrıca Meclise oylanması için yasalar önermektedir. Hükümeti, Mecliste en çok milletvekili olan parti kurmaktadır.

En iyi hükümet, gücünü suistimal etmemesi için yetkileri sınırlı olan hükümettir. Bu yüzden hükümetin her üç dalı arasında kontrol ve dengeyi sa layacak sistemin uygulanması gereklidir. Hükümetin kontrol yöntemlerinden biri seçimlerdir. Halk hükümetten memnun olmadı ı takdirde, ba ka hükümet seçmek suretiyle onu de i tirebilir. Parlamento, hükümeti seçti i gibi de i tirme hakkına da sahiptir. Mahkemeler yasalara göre yargılamalı ve hükümet, milletvekilleri veya herhangi bir dı güç tarafından gelecek dü ünce ya da tavsiyelere uymamalıdırlar. Meclis isimleri (Parlamentonun) Makedonya

Makedonya Cumhuriyeti Meclisi

Fransa Rus

Milli Meclis Devlet DUMASI

Federasyonu ABD Polonya Slovenya spanya

Meclisi, yargı gücünü olu turan yüksek mahkeme ve adli makamlar seçmektedir. Yargı gücü, adaleti uygulamakla yükümlüdür. Yargı gücünün görevi, Meclisin getirece i yasaları yorumlamak, getirilen yasaların saygılanmasını sa lamak ve yasaları çi neyenleri cezalamaktır. Buna göre hükümet üç dala ayrılmaktadır:yasama, yürütme ve yargı gücü. Demokrasi kuralı, hüküme16

Temsilciler Meclisi SEYM Devlet sözü KORTEZ

MAKEDONYA CUMHUR YET KT DARI

Mecliste milletvekilleri her dört yılda düzenlenen genel, do rudan ve özgür seçimlerde gizli oy kullanılarak seçilirler. Çalı maların etkili olması adına, Meclis daimi ve geçici çalı ma organları olu turmaktadır. Meclis komisiyonları daimi çalı ma organlarıdır. Meclisin ba kanı ve bir ya da daha çok ba kan yardımcısı vardır. Bu yetkililer dı ında Mecilsin sekreteri de vardır. Meclis ba kanı Genel Kurul toplantılarını düzenleyerek onları yönetmektedir. Meclis ba kanı, milletvekilleri ve Cumhurba kanı seçimlerini ilan etmektedir.

Meclis’in sorumlulukları MAKEDONYA C.MECL S 8 Eylül 1991 yılında Makedonya vatanda ları referendum yoluyla Yugoslavya Sosyalist Federativ Cumhuriyeti’nden ayrılma kararı alarak kendi ba ımsız ve egemenli ini ilan etti. 18 Kasım 1991 yılında ise Makedonya Cumhuriyeti Anayasası kabul edilmi tir. Buna göre Makedonya Parlamenter Demokrasi devlettidir. Hükümet yasama, yürütme ve yargı olarak üçe ayrılmı tır. Bu tür bölünme, yönetimde dengenin sa lanması daha do rusu yönetimin bir bölümünün di erlerini kontrol edebilmesi amacıyla yapılmı tır. Makedonya Cumhuriyeti Meclisi (Parlamentosu), vatanda ları temsil ederek yasama gücünü kullanan organdır. Mecliste milletvekillerinin sayısı her zaman aynı de ildir. Bu rakkam 120’den 140’a kadar de i ebilir. lk Parlamento seçimlerinden bugüne kadar milletvekillerinin sayısı 120’dir.

Meclis, oturumlar eklinde ve çalı ma tüzükleri gere ince çalı maktadır. Yetkiler ise Anayasa’yla belli edilmi tir. Meclisin temel yetkisi yasaları getirmektir. Yasaları ek ve de i tirme hakkının yanısıra, Meclis aynı zamanda yeni Anayasa getirmekle de yetkili organdır. Meclisin yetkileri arasında referandum ve af (suçun affedilmesi) ilan etmesi de yar almaktadır. Bunların dı ında, Makedonya C. Meclisinin di er yetkileri de vardır: x kamu vergileri belirler (örne in katma de er vergisi) x Cumhuriyet bütçesini getirmektedir (devlet ne kadar harcama yapacaktır) x sava ve barı hakkında karar getirerek, uluslararası anla maları ratiﬁke etmekte (onaylamaktadır). x Makedonya hükümetini ve Anayasa mahkemesindeki hakimleri seçti i gibi, mahkemelerdeki yargıçları seçip görevden almaktadır, x Hükümet çalı masını kontrol etmektedir.

Milletvekilleri Milletvekilleri Meclis faaliyetleri ve giri imlerin ba lıca ta ıyıcılarıdır. Seçimlerde onlar için oy kullanan vatanda lar, milletvekillerine Mecliste çalı ma ve vatanda adına karar alma hakkını vermi tir. Her milletvekili ahsi olarak yasa önerisi sunma hakkına sahiptir. Milletvekilleri Hükümet görevlilerinden çalı maları hakkında sorumluluk ta ımalarını isteyebilir (örne in, Bakan) veya Hükümetin güvenoyu hakkında soru turma talep edebilir. Bunu genellikle muhalefet partisi milletvekilleri yapmaktadır. Sorumluluk talebinin yanısıra, milletvekilleri Hükümet çalı malarının kontrolü için bir gerece daha sahiptirler-milletvekilleri soruları yöneltmek. Milletvekili görevini yapanların dokunulmazlıkları vardır. Dokunulmazlık hakkı, milletvekilinin bazı yasaların etkisi dı ında kalmaları anlamına gelir (gözaltına alınamaz veya Mecliste yaptı ı konu malar ve kullandı ı oylar için mahkemeye çıkartılamaz, Meclisin izni olmadan özgürlü ünden alıkoyulamaz v.b.) Milletvekillerin görev süreleri dört senedir ancak ola anüstü durum veya sava döneminde görev süreleri devam ettirilebilir. Milletvekillerin toplam sayısından ço unlu unun istek

göstermeleri takdirde Meclis çalı malarına daha erken ara verilebilir.

Muhalefet’in görevi Mecliste (Parlamentoda) muhalefet partileri demokrasi kültürünü olu turan ve koruyandır. Onlar hükümet çalı malarını kontrol eder, davranı larını ele tirir ancak de i ik çözümler de sunarlar. ktidar ve muhalefet demokratik siyasi sisteminin en önemli parçalarıdır.

Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti Makedonya hükümeti yürütme organları ta ıyıcısıdır. Hükümet yasalar ve di er düzenlemelerin uygulanmasından sorumludur. Onun yükümlülükleri Makedonya Cumhuriyeti’nin Anayasa’sıyla belirlenmi tir. Hükümet, hükümet ba kanı ve bakanlardan kurulu bir yürütme organıdır. Onlar Mecliste milletvekili olamazlar. Hükümet, Meclisteki toplam milletvekilinin ço unluk oyuyla(mutlak ço unluk) Meclisi seçer. Kendi çalı maları için Meclis önünde sorumluluk ta ır. O, Meclisin onayladı ı yasa, devlet bütçesi ve di er düzenlemeleri önerir. Hükümet çalı malarını devlet ba kanı yönetir. Hükü-

met, bakanlıkların ve di er yönetim organlarının çalı malarını örgütleyerek çalı malarını kontrol eder ve hükümetlerin tanınmasına karar verir; di er devletlerle diplomasi ve konsolosluk ili kileri kurar v.b. Bunlar Hükümetin yetkilerinden sadece bazılarıdır. Hükümet, kendi çalı malarında devlet yönetimindeki organlara dayanmaktadır ki bunların arasında en önemlileri bakanlıklardır. Onlar çalı malarında u prensiplere dayanmaktadırlar: ba ımsızlık, Anayasa, yasalara saygı ve sorumluluk.

milletvekilleri gibi seçilir. Cumhurba kanı seçimleri be yılda bir düzenlenir. Onun görevi hükümetin üyelerini belirlemek için Ba bakanı tayin etmektir. ktidar sisteminde Cumhurba kanı’nın ba ımsızlık konumu, Meclisin çalı malarını kontrol etmesinden de görülmektedir. Cumhurba kanı, Meclisin ilan etti i bazı yasayı imzalamama kararı alabilir. Bu durumda Meclis yasayı yeniden gözden geçirmelidir.

Makedonya C.Yargı gücü Makedonya yargı sistemini asliye, temyiz ve yüksek mahkemeleri uygulamaktadırlar. Onlar yasaları yürürlü e geçirerek,neyin adil oldu unu ve gerçe in kimden yana oldu unu söylemekle yetkilidirler. Asliye mahkemeleri bir veya daha fazla bölge için kurulmaktadırlar. Onlar birinci dereceli mahkemeler olup genel suç ve ekonomi suçlara, ahsi ve aile ili kilerindeki sorunlara, i ve konut sorunlarına v.b. bakmaktadırlar. Temyiz mahkemeleri kinci dereceli mahkemeler olup temel mahkemelerde alınan karar üzerine gelen ikayetlere

Makedonya C.Cumhurba kanı Makedonya Cumhuriyeti Cumhurba kanı, Makedonya’yı ülke içinde ve ülke dı ında temsil etmektedir. Aynı zamanda Makedonya silahlı kuvvetlerinin ba kumandanı ve Güvenlik Konseyi ba kanıdır. Hükümet sistemi çerçevesinde Makedonya Cumhurba kanı oldukça itibarlı yere sahiptir. Bu ise Cumhurba kanı’nın seçilme biçiminden kaynaklanmaktadır. Cumhurba kanı,genel ve do rudan seçimlerde gizli oyla seçilir. O do rudan

bakmaktadır. Makedonya’da üç temyiz mahkemesi vardır: Üsküp, Manastır ve tip’te. Yüksek mahkeme, merkezi Üsküp’te bulunan en yüksek mahkemdir. Makedonya topraklarında bulunan tüm mahkemelerin yasalarını aynı ekilde uygulamları için hesap yürütmektedir. Bunun yanısıra temyiz mahkemelerinde verilen kararlar üzere gelen a la ılara bakmaktadır. Mahkemelerin hüküm getirmeleri için ba ımsız bir devlet organına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu organın görevi yasaları ihlal edenleri tutuklamaktır. Bu tür devlet organı Savcılıktır. Bu organ devlet adına kovu turma hakkına sahiptir. Savcılık Meclisi atayan ve görevden alan organdır. Altı yılda bir Savcılık seçimi yapılır. Anayasa mahkemesi bir devlet organı olup Makedonya C.’nin Anayasa ve yasaO lum konu u verdi!!! demokrasi Belki de haklarını da biliyordur. Bir sor bakalım?

larını korumaktadır. Anayasa mahkemesinin hakimlerini Meclis seçmektedir. Seçimler iki yılda bir yapılmaktadır. Anayasa’yla uyu mayan yasaları yürürlükten kaldırmak veya iptal etmek Onun yetkisindedir. Aynı zamanda, Anayasa mahkemesi insan hak ve özgürlüklerini de korur. Cumhuriyet yargı konseyi. Meclis yargı gücü çalı malarını Cumhuriyet yargı konseyi sayesinde kontrol etmektedir. Yedi ki iden olu an yargı konseyi üyelerini Meclis altı yılda bir seçmektedir. Yargı konseyi Meclise hakimlerin seçimi veya i ten alınmaları için öneride bulunur. Hakimlerin disiplin sorumlulukları hakında karar getirir, görevleri sırasındaki uzmanlıkları ve dürüstlüklerini de erlendirir.

Ombudsman Ombudsman Cumhuriyetin ba ımsız organıdır.Devlet memurları ya da kamu sorumlulukları olan ki iler tarafından incitilen vatanda ların haklarını korumaktadır. Vatanda herhangi bir formaliteye ba vurmada ve hiçbir harcama yapmadan Ombudsmandana hızlı müdahale için ba vurabilirler. Ombudsmanı Makedonya Cumhuriyeti Meclisi yedi yılda bir seçmektedir. Vatanda ların büyük bir ço unlu u hemﬁkir olmadı ı takdirde hiçbir iktidar yönetimde kalamaz. Bu yüzden eskiden bile yönetimde bulunanlar halkın kendileri için ne dü ündüklerini ö renmek ister. Eski Çin’de mandarini (devlet memurları)denilen özel ki iler varmı . Bunlar, Kralın ’’gözü ve kula ı’’ olup halkın, devlet memurlarının çalı maları hakkında

ne dü ündüklerini ö renmekle görevliymi ler. Amaç memurlar n yapt klar yanl lar ö renip, ayn lar n düzeltmekmi . Modern demokratik toplumlarda vatanda haklar n n bekçisi Ombudsmand r.

Ara t rma etkinli i Ard m zda kalan zaman diliminde Makedonya C.Meclisi çok say da yasa getirdi. Bu yasalar n hangi amaçla getirildiklerini aç klamaya çal ve onlar n vatanda hayat ndaki önemlerini belirle.

Bilgini denetle 1. Devlete neden ihtiyaç vard r? 2. Hangi sebeplerden hükümet yasama, yürütme ve yarg bölümlerine ayr lm t r? 3. Toplumda adaletin uygulanmas için kim özen göstermektedir?

Anayasa ve anayasal demokrasi Her toplumun üyeleri için nas l hükümete sahip olacaklar çok önemlidir. Demokratik toplumlarda hükümet seçim yoluyla kurulur ve halka hizmet etmek için getirilir. Günümüzde, insanl n yar s ndan fazlas demokratik toplumlarda ya amaktad rlar. Hükümet demokratik, sorumlu ve vatanda haklar na sayg l d r. Oysa vatanda n temel hak ve özgürlüklerine (onlar n ha-

yat , i i, mal , güveni, sa l , e itimi, kültürü), sayg duymak ve korumak için demokratik hükümetin çok say da enstitüye ihtiyac vard r. Örne in: Parlamento, hükümet, kamu yönetim, yarg , siyasi partiler, de i ik vatanda te kilatlar v.b. Demek oluyor ki, bir toplumda vatanda n hak ve özgürlüklerine sayg duyulup duyulmamas na göre hükümetin toplumdaki konumu de erlendirilir. Bu yüzden bir hükümet toplumda iddet uygulad , vatanda lar na (yurtta lar na) bask yapt , insan haklar n çi nedi i veya bast rd takdirde toplumda antidemokratik yönetimin varl ndan bahsederiz. Ancak,her ah s toplumda temel hak ve hürriyete sahip oldu u zaman ve devlet bu haklar garanti ve koruma alt na ald zaman- bu ki inin yurtta , hükümetin demokratik, devletin de – anayasal demokrasi oldu unu söyleriz.

Anayasa. Bir devletin en yüksek hukuki eylemidir. Anayasa terimi en yüksek yasa anlamına gelen Latincenin contıtutıo sözcü ünden olu mu tur. O, içinde kural ve prensipleri içeren yazılı bir belgedir. Devlet iktidarında olanlar (yönetenler) bu yazılı belgeye göre devleti yönetmelidirler. Makedonya C.Anayasası devletin çalı masını sa lamasının yanısıra temel insan haklarının sınırlarını ve korunmasını da sa lar. Anayasa hükümetin gücünü sınırlayarak, birey ve azınlıkların haklarını korumaktadır. O yüzden devleti yönetenler, iktidarı kendi çıkar ve hedeﬂeri u runa kullanamazlar. 1991 yılından beri getirilen Anayasayla Makedonya C.anayasal demokrasidir. Anayasa maddelerinin yakla ık dörtte biri insan ile yurtta lık hak ve hürriyetine aittir. Bir bölümün tamamı onlara adanmı tır. Makedonya C. Anayasal düzeninin temel de erleri olarak ilan edilmi tir.

Anayasada insan ile yurtta hak ve hürriyeti birkaç gruba ayrılmı tır. Temel hak ve özgürlük, insan ya amı ve ki ili ine ait olanıdır. Ardından siyasi hak ve özgürlük, etnik toplulukların hakları, ekoloji, sosyal, kültürel ve di er haklar. Makedonya C. Anayasasının 8.maddesinde hükümet: insan ve yurtta ların temel hak ve özgürlüklerini garanti edecektir.

• • • • • •

vatanda lara özgürce kendi milliyetini açıklama hakkını sa layacaktır, hukuk üstünlü ünü sa layacaktır, Yasama,yürütme ve yargıya bölünecektir, Özgür ve do rudan demokratik seçimler sa layacaktır, Vatanda ların mülkiyetini koruyacaktır, Yerel ortamda özyönetimi sa layacak, çevrenin düzenlenmesi, insancılla tırılması ve ilerlemesi için u ra acak.

Makedonya C.’de Makedonya halkının yanısıra di er milli mensubiyetlere ait halklar da ya adı ı için Anayasa onların e itli ini garanti edecek özel haklar sa lamaktadır. 2001 yılında Anayasa’nın de i tirilmesiyle, Makedonya C.’de daha büyük demokrasi, istikrar ve iç barı sa lanmı tır. Buna göre vatanda lar Anaysa ve yasalar önünde e ittir. Bu Anayasanın 9.maddesinde do rulanmaktadır. 9. maddeye göre: ’’Makedonya C.vatanda ları cinsiyet, ırk, renk, milli ve toplumsal köken, siyasi ve dini inançlar, mülkiyet ve toplumsal pozisiyon ayırımı yapılmadan e it hak ve özgürlüklere sahipttir’’.

Hatırla: Anayasa, demokratik yönetimin temel ta ıdır. O devletin anayasa hukuku olup tüm vatanda lar onun hükümlerine saygı duymak zorundadır.

Siyasi partiler Neden siyasi partilere ihtiyacımız var nsanlar topluluklar halinde ya arlar, ancak aynı ihtiyaç, istek ve çıkarları yoktur. Aynı ortamda ya ayabilmeleri için davranı kuralları olu tururarak onları kendi istek ve çıkarlarına göre uygularlar. Atina demokrasisini inceleyen bilim adamları, burada da (her ne kadar en saf demokrasi olarak kabul edilse de) birbirine kar ı çıkan, anla amayan, de i ik dü ünce ve çıkarlara sahip olan grupların oldu u sonucuna varmı lardır. Do rudan demokraside topluluk üyeleri kendileri karar verme hakkına sahip olmalarına ra men bu onların birlikte ya amaları, birbirlerine kar ı grupla mayacakları, birilerinin çıkarları di erlerininki ile çeli meyece i anlamına gelmez. Günümüz demokrasi toplumlarında da dü ünce ve çıkar çatı maları mevcuttur. Ancak kamu tartı maları, kar ılıklı anla malar, ortak karar getirmekle bunların üstesinden gelinmektedir. Hazır olun, imdi!

Bilgini denetle

1. Anayasa nedir ve neye hizmet ediyor? 2. Makedonya C.Anayasa’sının 8.maddesinde ne açıklanmaktadır? 3. Anayasa etnik toplulukların haklarını nasıl korudu unu incele?

KL K!

Toplumda de i ik çıkarların varlı ını tanımak ve saygı göstermek ﬁkri, siyasi partilerin kurulmasına yol açar. 1788 yılında ’Federalist’ isimli dergide, Amerika Anayasa’sının babası Ceyms Medison siyasi partilerin varlık gereklili ini öyle açıklıyor: „Üstünlük, güç ve kazanç iste i, insan davranı larının kalıcı özelli idir. Bu davranı insanlı ı birbirinden daima ayırıyor. Aralarındaki dü manlı ı alevlendirip i birli i yerine birbirine zulüm yapmalarına sebep oluyor. nsanlı ın bu kar ılıklı dü manlık e ilimi o kadar güçlüdür ki, bir sebep olmadı ı zaman bile dü manca duyguları te vik edip iddetli çatı maları dürtüyor“.

Bundan dolayı en iyi yol siyasi parti kurmalarına imkan sa lamaktır. Bu yüzden siyasi partiler aynı siyasi görü ü payla an, aynı sosyal gruplardan gelen ve siyasette aynı tutum ve çıkarları olan ki ilerin organizasyonları olarak tanımlanır.

Ça da toplumlarda siyasi partiler Vatanda ların seçme hakkı, her toplumda oldu u gibi Makedonya’da da demokrasinin temelidir. Vatanda lar de i ik enstitü ve devlet organlarında kendilerini temsil edecek ki ileri seçerler. Örne in: belediye ve ehir Meclislerinde, okul yönetim kurullarında, kamu kurumları ve irketlerde temsilciler seçilir v.b.

Madison’a göre insanların dü man kamplarına ayrılmasının en belirgin sebebi servet da ılımının dengesiz olmasıdır.

YAZ:YED BUÇUK TON SEÇMEN

Toplum üyeleri arasında farklı çıkarlar oldu unda, onlar (gizlice veya açıkça) çıkarlarını gerçekle tirmek için grupla ırlar. Bu yüzden, çıkarlarını açıkça dile getirebilecekleri dernek kurma olanakları sa lanmalıdır.

GÜMRÜK

KES N!

Ancak, seçimlerin en önemlisi Meclisteki milletvekillerinin seçildi i ve dört yılda bir düzenlenen Parlameno ile Cumhurba kanı’nın seçildi i ve be yılda bir düzenlenen Cumhurba kanlı ı seçimleridir. Adaylar, bu devlet mevkiilerine siyasi partiler tarafından önerilir. Vatanda lar, çıkarlarını koruyaca ına ve iyi ekonomi durum sa layaca ına inandı ı adaylara oy kullanırlar. Bizdeki siyasi davranı lar üzerine yapılan incelemelerden ortaya çıkan sonuçlar, vatanda larımızın ortak çıkarları de il (kamu güven, daha iyi sa lık sistemi, kaliteli e itim v.b.) ahsi çıkarları ön plana koyan siyasi programlardan yana oylarını kullandıklarıdır. Fakat seçmenlerin kararlarını ba ka faktörler de etkiler. Bunlardan biri ait olukları partidir. Siyasi parti üyeleri genelde kendi parti adaylarına oy kullanırlar. De i ik siyasi partiler vardır. Temsil ettikleri ideolojiye göre partiler sa cı ve solcu partilere ayrılırlar. Bu ayırım geçmi te yapılarak, günümüzde de kullanılmaktadır. Buna göre solcu partiler daha çok i çilerin, sa cı partiler ise sermaye ve sahiplerinin çıkarlarını savunurlar. Siyasi partiler, Parlamentoda vatanda ın çıkarlarını savunsalar da kendilerinin de çıkarları vardır. Siyasi parti-

lerin çıkarları daha uzun süre iktidarda kalmaktır. Cumhuriyet istatistik kurumu verilerine göre, Makedonya C.’de kayıtlı 39 siyasi parti vardır. Onlar Makedonya C.’nin ve siyasi partilerin yasalarına göre kurulurlar. Buna göre siyasi partilerin programları, statüleri ve etkinlikleri, Makedonya C.’nin anayasal düzenini yıkmaya yönelik olmamalıdır. Askeri saldırı tahri i ve ça rısı yapmak yasaktır. Bunun dı ında milli,dini ya da ırk açısından kin veya çekememezli i kı kırtmamalıdır.

Ara tırma etkinli i nternette Makedonya’daki birkaç siyasi partinin programını bul. Kar ıla tır. Onların arasındaki benzerlik ve ayrılıkları belirlemeye çalı . Ne tür siyasi partilerin söz konusu oldu unu tanımla. Sa cı mı? Solcu mu?

Sivil toplum kurulu ları Makedonya C.’de çok sayıda sivil toplum kurulu ları vardır. Sendikalar, dini topluluklar, ekoloji kurulu ları, insan haklarını koruma kurulu ları ile hayırsever dernekleri, kadın dernekleri, gençlik ve talebe dernekleri v.b.

yüksekli i, çalı ma artlarının iyile tirilmesi, i çilerin i yerlerinden olmalarını engellemek yönünde çalı malar gerçekle tirmektedir.

Herkesin kendi profesyonel dernekleri vardır.

Geçi döneminde olan yani bir ekonomi-siyasi sistemden di er bir sisteme, sosyalizmden-kapitalizme geçen devletlerde sendikaların önemi çok büyüktür. Bizim toplumumuz da öyledir. Kendi rolünü yerine getirmek için yönetimden ba ımsız olmaları gerekmektedir. Amaçlarına ula makta yasal olan grev yöntemini kullanabilirler.

Ekoloji dernekleri Sendikaların rölü Sendika hak ve özgürlükleri, insan hak ve özgürlüklerinin ayrılmaz parçasıdır. Onlar Birle mi Milletlerin insan hakları evrensel beyannamesinde yer aldı ı gibi, Makedonya C.’nin Anayasa’sında da yer almaktadır. Sendikalar, demokrasi prensiplerine dayalı çalı anların ba ımsız örgütleridir. Sendikalar sadece çalı anların de il tüm vatanda ların eylem düzenledikleri en eski formdur. Sendikalar, yüzyıllık bir geçmi e sahiptir. Kapitalizmin geli imiyle daha do rusu eme in sömürülmesiyle meydana gelmi tir. Sendikalar en yüksek üye sayısına sahip oldu undan dolayı en güçlü sivil toplum kurulu larıdır. çilerin sosyal-ekonomi haklarını savunmaktadırlar. Sendikalar, ya am standartlarının iyile tirilmesi amacıyla maa ların

Ça da toplumlar giderek ekoloji açısından kirli toplum oluyorlar. Her gün gerçekle en atık malzemeler, kimyasal ürünler, ula ım araçlarının attı ı kirli gazlar, endüstri yapıları ve fabrikalar çevrenin kirlenmesine sebep oluyor. Fabrika sahipleri,

nın sınma n ı i z e k Mer rnı azal ﬁyatla Ç z oru is y

ocuk yuvalarına ih yacımız var

Daha yüksek maa lar is yoruz

daha çok kazanç sa lamak arzusuyla hava ve suyun kirlenmesini engelleyen donanımları fabrikalarına yerle tirmekten kaçınmaktalar. En fazla hava ve suyun kirlenmesiyle, dünya gezegenindeki tüm canlıların hayatta kalmaları tehlike altında kalıyor. Vatanda larda ekoloji bilincinin yoklu u, ekoloji felaket tehlikesini arttırıyor.

Sa lıklı çevre için-çocuklar eylemde

Çevrenin korunması için devletlerin büyük bir ço unlu unda de i ik etkinlikler gerçekle tiren ekoloji dernek ve örgütleri kurulmaktadır.Temel görevi, vatanda ta ekoloji bilincini uyandırmanın yanısıra çevrenin korunması için önlemler almaktır. Onlar medya aracılı ıyla sorunu kamuoyuna tanıtıyor ve sa lıklı ya am ortam hakkını koruyacak yasaları getirmesi için yasama organını etkilemeye çalı ıyor.

Ödev (Makedonya haber ajansı (MIA)’nın 21 Ocak 2008 tarihli makalesinden alıntı) Köprülü’nün Ye iller koalisyonu Dökümhane’nin yerinin de i tirilmesini istiyor. „Köprülü’nün Ye iller koalisiyonu adı altında bir araya gelen sivil toplum kurulu ları, belediye meclisi üyeleriyle görü erek, kur un ve çinko dökümhanesinin bulundu u yerde genel kent planının de i tirilmesi giri imlerinin hızlandırılmasını istiyor. Onlar kentin ekonomi geli imine kar ı de iller ancak bunun vatanda sa lı ına kötü yansımasına kar ı gelmekteler.... Köprülülü kadınlarının %90’ı, kent için tek çıkar yolun Dökümhanenin kentin güneyinden 18 kilometre uzaklı a ta ınılması oldu unu dü ünmekteler....Ye iller koalisyonu, Dökümhane yerinin de i tirilmesi için Hükümetin bütçeden para ayırması giri iminde bulundu“...“30 yıl faaliyet gösteren Dökümhane’nin yöre halkı sa lı ına verdi i zararları telaﬁ etmek için hükümet imdiye kadar para ayırmamı tır. Ye iller koalisyonu temsilcisi, imdi geçmi teki yanlı larını düzeltmek ve Köprülü vatanda ların sa lı ını koruma olana ı vardır“ eklinde konu tu.

HABERLER

Ek bilgi Vatanda giri imleri demokrasiyi geli tirmektedir 1890 ile 1917 yılları arasında ABD’de -progresivizm denilen reform hareketi ba lamı tır. Amacı, toplumdaki sapmaları ortadan kaldırmak ve sosyal adalet ile daha büyük demokrasi kurmaktır. Progresivizm yanlıları siyasi yolsuzluklara, iktidarın suistimal edilmesine, i soygunlarına v.b. yolsuzluklara iddetle kar ı çıkmaktadırlar. Bu etkinlikleri gazeteci ve yazarlar yürütmektedir.

Bunlardan biri ünlü yazar Mark Tven imi . ’Sa ır Dönem’ isimli eserinde ABD demokratisini ele tirmektedir. Günlük ve haftalık dergilerde hükümetin ve büyük irketlerin mevkilerini kötüye kullanmalarıyla alakalı yazılar çıkmaya ba ladı. „Kolier“ dergisi gazetecisi da Mey Tarbel, Standart Oil irketinin ﬁnansi skandalını ortaya çıkardı. Halk arasında skandalları ortaya çıkaran gazeteci olarak tanınırmı . Yazar Apton Sinkler „Balta Girmemi Orman“ isimli romanında, Çikagoda et ürünlerini i leten büyük bir fabrikada çalı maların son derece hijyensiz ortamda gerçekle tirildi ini günyüzüne çıkarmı . Ünlü Amerikan yazarı Teodor Drayzer „Finansman“ ve „Titanik“

adlı romanlarında, çok basit bir ekilde o zamanın Amerika toplumunda büyük i lerde yapılan soygun ve dolandırmaları tarif etmi tir. Yazar Frank Noris, „Delik“ isimli eserinde tacirlerin bu day ﬁyatlarını nasıl etkilediklerini halka açıkladı. O bu eseriyle çifçileri protestolara te vik etmektedir. „Kentlerin Utancı“ isimli romanında Linkoln Stivens ABD’deki siyasi yolsuzlu u açı a çıkarır. Tüm bu örnekler, sivil giri imlerin ülke siyasetine etkisinin büyük oldu u sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Yazılı sözün gücü ile yazarlar ve gazeteciler birli i, dönemin kamuoyunu hareketlendirerek siyasi liderlerin somut önlemler almalarını mecbur bırakmı tır.

Bundan hemen sonra ABD’deki ço u devlette ya am ve çalı ma artlarını kolayla tıran yasalar getirilmi tir.

Bilgini denetle 1. Sivil Toplum Kurulu larının rolü nedir? 2. Makedonya C.’nde ne tür sivil toplum kurulu larının var oldu unu incele. Bunlardan biri için deneme yaz: kimler tarafından kurulmu , kurulu amacı nedir, etkinlikleri, amaçları nelerdir v.b.?

ÇATI MA

Bu konu hakkında ne bilmen ve yapabilmen bekleniyor. ¾ Barı ın ne demek oldu unu, nasıl elde edildi ini ve nasıl korundu unu bilmen, ¾ Ho görünün kar ılıklı anlayı ve saygı demek oldu unu anlaman, ¾ Çatı manın ne demek oldu unu ve nasıl olu tu unu ö renmen, ¾ En kaçınılmaz durumlarda bile çatı maları atlatabilmen, Çalı aca ın kavramlar

Barı ho görü, çatı ma, sosyal sorumluluk ve refah.

Barı kültürü Barı nedir ve nasıl elde edilir Barı için çok teoriler ve tanımlar vardır. Bunlardan bazılarına göre barı , engelsiz özgürlük, uyum ve özverili sevgi hareketidir. Di erlerine göre ise barı , iç memnuniyet ve huzur ba ka bir görü e göre de iddet ve kötülük dı ı durum demektir.

Ancak, insanlar ve toplumlar arasında bunca etnik, dini, kültürel anla masızlık ve çatı ma, dü manlık, ekonomi ile sosyal hakzıslık ve fakirli in mevcut oldu u artlarda barı ın nasıl sa lanaca ı sorusu yöneltiliyor. Daima iddet gören ve duyan çocuklar barı çıl olmayı nasıl ö renebilir. Onlar daha kü ük ya tan itibaren de i ik yayın, reklam ve ﬁlmlerde binlerce ölüm ve iddet görebiliyorlar. Oyuncak endüstrisi çocuklarda iddeti te vik eden de i ik oyuncak ve video oyunları imal etmektedir. Bilinçli veya bilinçsiz bir ekilde günümüzün ça da toplumları iddeti özürler gibi oluyor. Bazı toplumlarda iddet de erdir ve herhangi bir iddet biçiminden kaçmak isteyen herkes zayıf ve güçsüz sayılır.

Hindistan’da „ anti“ barı demektir ve ruhun mükemmel düzeni veya barı ı anlamına gelmektedir. ngiltere’nin sömürgeci köleli inden kurtulmakta Hindistan halkının liderlerinden biri olan Mahatma Gandi de barı için böyle anlayı içindeymi . O, halkını „Ahim“ (liderlik stratejisi) stratejisine göre yönetmi tir. Ahim aslında zarar verebilecek her eyden uzak durmak anlamına geliyormu . Gandi, daima unları söylermi : „Ben Ahim’in iddet oldu unu biliyorum ancak benim için onun anlamı daha geni tir. Ona göre siz kimseye hakaret edemezsiniz, dü man olarak belledi iniz ki ilere kar ı bile kötü dü ünce beslememelisiniz. Ahim dü üncesini kabul eden hiç kimsenin dü manı olamaz“.

Sen gerçekleri ve ba kalarının dü üncelerini kabul etmekte tamamen beceriksizsin.

Eski Mai gelene inde barı , refah insan ya amının de i ik alanları arasındaki denge demekmi .

lı ak n n h in,be . e S ils ım y de aklı h

ı akl , n h in Se e ilsen . d b yım klı ha

Daha eski Romalılar barı ı belirlemeye çalı mı lar. Onlar için barı , sava dı ı durum demekmi . Kelimenin en geni anlamında, barı uyum halidir ve sadece insanlar arasında de il insan ile do a arasında da hiçbir türlü çatı manın olmamasıdır.

Sen anla ılmaz ve ho görüsüz bir ki isin,anladın mı?

Günümüzde barı ın sa lanması, insan toplulu u önünde konulan en zor vazifedir. Barı ın sa lanmasındaki araç ho görüdür.

Ho görüsüz (toleransız)barı yoktur. Kendilerini,kendi tutumlarını, inançlarını ve ya am tarzlarını herkesinkinden daha iyi sayanlar ho görüsüzdürler. Ho görüsüzlük: nezaket eksikli i, ba kalarına saygı göstermemek ve onları gözardı etmek hatta aparheyt yani bir milletin, di er bir millet tarafından yok edilmesi (soykırımı) v.b. sonuçlar olu turur.

Kız ö rencilerine ödev

Uzak ve yabancı bir ülkede evli oldu unu dü ün. E in seni son derece seviyor ve de i meni istemiyor. Ancak sen yeni ortamda, di er kadınlardan hem din hem Ho görüsüz ki ilerde, insanlardaki temel dil hem de giyim tarzınla farklısın. Dili tade erleri görmek ve ke fetmek iste i nımadı ın için hiç kimseyle konu muyoryoktur. Onlar insanları oldu u gibi anla- sun, bu yüzden köydeki di er kadınlar maya gayret göstermezler. Ho görüsüz- tuhaf biri oldu unu dü ünmekteler. Kenlük insanlar arasında „toplumsal-yıkıcı di hayatını nasıl organize edeceksin? hastalıklar“ ve iddet varlı ının ve onların „ilaçlanması“ için uygun etkinliklerin yapılması gereklili inin göstergesidir. Bu tür olu umların engellenmesinde en etkili önlem, halkın daima e itilmesi ve terbiye edilmesidir. Özellikle gençler barı , tolerans, diyalog, insan hakları, demokrasi ve sivil kültür hakında e itilmelidir. Diyalog insanlar arasında ileti im kurmak için en iyi yöntemdir. Onun aracılı ıyla insanlar aralarında dü üncelerini, tutumlarını, tecrübelerini birbirine aktararak de i ik çıkarların uyumunu yaparlar. Bu da sorunlarını barı çıl yolla halletmelerine yardımcı olur. Diyalo un kurulması zordur, ancak de i ik kültür ve inançlara sahip olan insanlar için oldukça faydalıdır. Onlar olumsuz hırslarını diyalog Erkek ö rencilerine sayesinde sakinle tirerek dü manlıkları ödev engeller ve çatı ma sebeplerini önlerler. Halkının uzun yıllar sava yürüttü ü, uzak ve yabancı ülkeden bir kızla tanı arak evleniyorsun. O seni son derece seviyor. Sadece seninle olabilmek için halkını ve yakınlarını terkediyor. Yeni ortamın dilini tanımıyor. Bunun dı ında yöre kadınlarından din, giyim ve davranı biçimiyle farklıdır. Ailen ve dostların onu kabullenmiyor, sizin evlili inizi yanlı ve utanç verici olarak görüyorlar. Kendi hayatını nasıl organize edeceksin? E ini, O lum ben senin ya ındayken e-mail yoktu.Kimseye bi ey ya adı ınız ortamın saldırılarından nasıl söylemek için do rudan yüzüne söylememiz gerekirdi. koruyacaksın? 32

Çatı ma Çatı ma (konflikt) nedir Latincenin conflıctus sözünden gelmektedir. ki veya daha fazla ki i veya grup arasındaki anla masızlık ve ihtilafı ifade eder ki bazı durumlarda a ılamadı ı takdirde silahlı çatı maya yol açabilir. Çatı ma ve çarpı ma arsında fark yapılmalıdır. Çarpı manın çatı maya dönü mesi art de ildir. Aile içinde, kom ular arası veya i yerlerindeki anla masızlıklar taraflar arasındaki anla malarla (kompromis) atlatılan günlük sorunlardır. Her zamandan beri nesiller arası çarpı malar, alanlar arası çarpı malar, ataerkil ve ça da e itim almı ki iler arasında çarpı malar v.b.varmı . Ancak sınıflar, siyasi partiler, etnik ve dini gruplar gibi büyük toplumsal gruplar arasındaki çarpı malar, çatı maya dönü tü ü zaman toplumsal ya am adına ciddi tehdit olu turmaktadır. Bir durumun çatı ma oldu unu söylemek için ortada: çatı mada bulunan tarafların, çatı macı davranı ların ve çıkar çatı maların olması gerekir. Çatı maya do rudan katılan ki i ve gruplara çatı ma tarafları denilir. Her çatı mada en az iki veya daha fazla kar ıt tarafın yer alması gerekir. Çatı ma davranı ı bir tarafın di er tarafa kar ı çıkması için gerçekle tirdi i tüm eylemleri kapsamaktadır. Onlar farklı iddet ve ekilde olabilirler: tartı ma, hakaret, dayak ve sava .

Çatı ma çıkarların uyu masızlı ı durumunun sonucudur. Tarafların ortak çıkarları oldu u takdirde çatı ma yoktur. Ya amın tüm alanlarında uyu mayan çıkarkar bulunur. Ailede, siyasette, okulda, spor sahasında. E er sen televizyonda e itim programı, a abeyin ise futbol maçı seyretmek istiyorsa o zaman çatı ma meydana gelir çünkü senin çıkarların a abeyinki ile aynı de ildir. Bazen siyasetçiler vatanda çıkarlarına saygı göstermeden karar aldıklarından dolayı çatı malar meydana gemektedir. Dü ünürlerin ço u çatı maları toplumun hastalı ı olarak kabul etmektedir. Di erlerine göre de insan haklarında e itsizlik oldu undan dolayı çatı malar çıkmaktadır. Bir ba ka dü ünceye göre ise insano lunun var oldu u sürece çatı malar hep olmu ve olmaya da devam edecektir. ngiliz filozofu Tomas Hobs „Leviyatan“ isimli kitabında insanlar arasında çatı maların kaçınılmaz oldu una de iniyor. Ona göre insanlar yakla ık aynı fiziki ve ruhi yeteneklerine sahip olduklarından dolayı aynı istek ve ihtiyaçlara sahiptirler. ki ki inin aynı eyi istemeleri durumunda çatı ma çıkar.

Alman filozofu Karl Marks 19. yüzyılda toplumların geli imi için temel incelemede bulunmu . Ona göre, imdiye kadarki bütün toplumların tarihi sınıf sava larının tarihidir. lkel toplum hariç, tüm di er toplumlarda her zaman kar ıt çıkarlara sahip olan iki büyük insan grubu (sınıflar) vardır: köle sahipleri ve köleler, derebeyler ve i çiler, kapitalistler ve i çi sınıfı. Toplumdaki yerlerine yani maddi zenginliklerine göre birbirinden farklıdırlar. Birileri, di erlerinin hesabına zenginle mektedirler. skoçyalı Adam Ferguson, „Sivil Toplum tarihinin anlayı ı“ isimli eserinde, toplum çatı malarının bir rolü oldu una dikkat çeker. Bu yüzden çatı malar vardır ve gizlenemez. Hobs,Marks ve Ferguson’un dü üncelerini kabul etmi olursak, toplumdaki çatı maların kaçınılmaz oldu unu görürüz. Toplumdaki bireyler ve gruplar (aileler, siyasi partiler, sınıflar) iktidar enstitüleri (meclis, hükümet) görevlerinin ne oldu unu ve nasıl davranmaları gerekti ini bilmelerine ra men anla masızlıklar, ihtilaflar, tartı malar, çarpı malar v.b. mevcuttur.

Komunizim toplumlarında çatı maların olmadı ı iddia ediliyordu. Çatı malar vardı ancak onların varlı ı itiraf edilmiyordu. Çatı maların oldu u itiraf edilmedi i takdirde çözüm yolları da bulunamaz. Demokratik toplumlarda çatı mlar vardır ve gizlenemez. Onlar, de i ik etnik kökenli insanların ya adı ı farklı kültür ve dine sahip olan, de i ik diller konu an, de i ik de er ve adetleri saygılayan çokkültürlü toplumlarda daha belirgindir.

Ara tırma etkinli i Kendi sınıf veya okulunda meydana gelen çatı maları inceleme denemesi yaz. Özellikle önemli olan kız ve erkek, küçük ve büyük ö renci, ö retmen ve ö renci arasındaki çatı maları incelemendir. Sonra da bu çatı maların halledilmesi için öneri ver.

Çatı maların çıkma nedenleri

Bu çatı malı davranı mıdır?

Çatı malar de i ik sebeplerden meydana gelmektedir: iktidar arzusu, kendini kanıtlamak, prestij. Seviyesi ve alanına ba lı olarak çatı ma: ki ilik çatı ması, bireyler arası çatı ma, grup çatı ması, toplumsal, uluslararası, ideoloji, ekonomi, siyasi, dini, sava çatı ması v.b. olabilir.

ki ki i veya iki grup insan bir ey istedi i halde onun iki taraf için yeterli olmadı ı durumunda çatı ma çıkar. Buna sebep olan kaynak eksikli idir. Bireyler veya bir grup insan kendi temel ihtiyaçlarını gideremedi i (su, gıda, barınma) ve sa lı ı ile hayatta kalması tehlikede oldu unda çatı ma çıkar. Çatı manın sebebi ya am için temel ihtiyaçların giderilememesidir. Birey veya grup olarak uzun zaman güvensiz, saygısız, ba kalarından istenmedi ini hissetmesi durumunda duygusal çatı manın çıkmasına da neden olabilir. nsanlar ya adıkları ortam ve ait oldukları farklı kültürlere ba lı olarak sahip oldukları farklı de erler de çatı ma nedeni olabilir. Örne in, Güney Dekota (ABD)’nın Siyuks kabilesinin çocukları, emin olmadıkları sürece ö retmenin sorusuna cevap vermeyecektir. Ö retmenleri beyaz bir Amerikalı ise ve Siyuksların kültürünü tanımıyorsa, bu durumda ö rencilerin derslerine çalı madıklarını veya kendisini dü man saydıkları için cevap vermek istemediklerini dü ünebilir.

Ödev Resimlere göre bir hikaye yaz ve sonuç çıkar.

Çatı maların türleri Bir toplumda de i ik türde çatı ma vardır ve onları bildi imiz takdirde daha kolay ba a çıkabiliriz. Çatı maların meydana geldikleri yer, ortaya çıkma biçimi, ba gösterme sebepleri ve yaratabilecekleri sonuçlara göre de i ik türlere ayrılabilir. Çatı maların bir ülkenin çerçevesi içinde veya de i ik ülkeler arasında meydana gelmesine ba lı olarak, çatı maları iç ve dı çatı malar olarak ayırırız. Ortak ya am sorunlarına farklı yakla ımlar iç çatı maların en sık sebepleridir. Ça da toplumlarda çok nadiren de olsa iç çatı malar ço unlukla iç sava larla sonuçlanır.

ki veya daha fazla devlet arasında çıkan çatı malar, uluslararası çatı malardır. Bu tür çatı maların sebebi:sınır hattı sorunları, do al zenginlikler hakkında anla masızlık, belli siyasi sorunlar v.b. Bu tür çatı malar ço unlukla sava la sonuçlanmaktadır.

Görünür çatı malar, çatı malı davranı ın açıkça görünür oldu u çatı malardır. Bu tür çatı malara her zaman bir çözüm bulunur. Bunlarda çatı maya giren taraflar hemen tanınır, sonuçlar daha kolay belirlenir ve çözüm yolları da daha çabuk bulunur.

Dünyada iç çatı ma (bir devlet sınırları içinde) olarak ba layan ancak sonradan dı yani uluslararası çatı ma olarak sonuçlanan örneklerin sayısı çoktur. Örne in bir devlette ço unluk ile azınlık vatanda lar arasında iç sava ba layabilir. O devletin azınlık grubuyla aynı milletten olan „sınır a ırı karde ler’i“ iç sava ta yardıma ko tukları durumunda sava di er devlete eskale eder (yayılır). Bu yüzden kom u devlette sava ın ba latılması için azınlık sorunları ço u kez neden olarak kullanılır. Bu çatı malara kombine çatı maları denir. Çatı malar gizli ve görünür olabilir. Gizli çatı malara latent çatı malar da denir. Onlar görünür de ildir ancak ciddi sonuçlara neden olmayaca ı anlamına da gelmez. Bu tür çatı malarda gerçekte çeli kili çıkarlar olsa da çatı malı davranı yoktur. O gizlidir. Zamanında farkedilmedi i durumunda çatı malar geni leyebilir ve birdenbire yo un bir ekilde görünebilirler.

Özel bir neden olmadan da ortaya çıkan çatı malar vardır ve onlara gerçek olamayan çatı malar denir. Onlar ço unlukla birey ve gruplar arasındaki çekememezlik, önyargı ve anla masızlıklardan meydana gelirler. Ancak objektiv nedenlerin oldu u real çatı malar da vardır. Bu tür çatı malar, çeli kili görü , aynı veya benzer istek ve ihtiyaçlardan do an çatı malardır. Buna örnek olarak i verenler ile sendika arasındaki çatı malar gösterilebilir. verenlerin, i çi maa larına zam yapmak veya i sa lı ı ve güvenli i için daha büyük para yatırmak ho larına gitmez. Ancak bu i çileri ilgilendir-

mez. Onlar kendi i yerlerinde koruma altında olmaları gerekti ini dü ünüp ço unlukla bu yüzden grev yaparlar. Birey ve grup arasındaki ili kileri ciddi ekilde zedeleyen ve her zaman olumsuz sonuçlar getiren çatı malar yıkıcı çatı malardır. Buna kar ın yapıcı çatı malar her zaman olumlu sonuçlar getirir. Bu tür çatı malara katılanlar genelde memnundurlar ve çatı manın kendilerini olumlu yönde de i tirmelerine neden oldu unu da hissederler. Çatı mayı, ki isel becerilerini ve kalitelerini göstermek için fırsat olarak görürler.

Demokratik toplumlarda çatı maların çözümü nsanlar çatı mayı genellikle en kısa zamanda ve yapıcı bir ekilde, çatı maya katılan tarafların lehine çözümlenmesi gereken sorun olarak görürler. En ba arılı çözümlenen çatı malar, çatı ma öncesi durumunda daha do rusu daha yüksek seviyeye çıkmadan halledilen çatı malardır. Demokratik toplumlarda çatı malar objektiv olarak mevcuttur ve çözümü,onun yapısına ba lı olarak kurum veya yasalar çerçevesinde bulunur. Anla ma ve fikir birli ine varmak, çatı ma çözümü için yöntemlerden biridir. Bu arada, çatı mada bulunan taraflar birbirlerine sundukları tutum ve isteklere son derece saygı duymaya çalı ıyorlar. Pratikte çatı maların bu ekilde halledilmesine sıkça rastlanır ancak beklentilerin büyük olması daha

zor gerçekle tirilmesini sa lamaktadır. Çatı maya katılan taraflardan biri, isteklerinden gönüllü olarak vazgeçti i durumunda çatı manın uzla ma yoluyla çözümlendi ini söyleyebiliriz. Uzla ma, her eyin kaybedilmemesi için kısmen çekilmek demektir. Demokratik toplumlarda ço u çatı ma tahkim yoluyla halledilir. Bu, çatı mada bulunan tarafların çözüm bulma yolunda üçüncü bir tarafın (ki i veya komisiyon) olaya dahil edilmesi üzere anla malarıdır. Üçüncü taraf (tahkim) çatı manın yayılma tehlikesi durumunda, çatı an tarafların rızası olmadan olaya dahil olabilir. Tahkim sayesinde, çatı mada bulunan taraflar yanlı larını tartı maya ba layıp çatı ma durumunun atlatılması için çözüm yollarını bulmaya çalı ırlar. Ço unlukla arabuluculuk yöntemi uygulanır. Arabulucular müzakere sürecini kontrol ederler. Protestolar vatanda ların, toplumda olagelen yeni bir duruma (çatı maya) tepki gösterme davranı biçimidir. Böylelikle, bu durumu ortaya çıkaranlara daha do rusu iktidara kar ı memnuniyetlerini veya memnuniyetsizliklerini ifa-

de ederler. Pratikte vatanda lar çatı ma durumlarına kar ı memnuniyetsizliklerini ifade etmek için protestoya ba vururlar. Demokratik toplumlarda siyasi partiler arasındaki çatı malar, hukuk normlarıyla da çözümlenir. Örne in: ktidar,Parlamento seçimleri sırasında meydana gelen çatı maların üstesinden gelinmesi için seçim kurallarının ve prosedürlerinin açıkça tanımlandı ı seçim yasasını getirir. Siyasi partilerin faaliyetlerini kontrol etmek için ise devletlerde siyasi partiler için yasanın bulunması arttır.

Güvenlik ve birli i Te kilatı) içerdi i araçlardı. AG T’in çatı maları önlemek alanındaki önemli kurumu Milli Azınlıklar Yüksek Komiserli i’dir. Onun görevi barı , istikrar ve AG T üyesi devletler arası ili kileri tehlikeye atacak etnik çatı maları tespit etmektir. Olay yerinde misyonlar (ziyaretler) gerçekle tirmekte, bildiriler hazırlamakta, öneriler vermekte, çatı ma taraﬂarı arasında diyalo u te vik etmektedir.

Önleyici diplomasi, uluslararası toplulu un çatı ma sonrası toplumlarda, çatı maları önlemek için kullandı ı araçtır. O, çatı maların erken te hisi (uyarılması) için veri toplama aracıDemokratik toplumlarda i ili kilerini dü- dır.AG T gözlemcilerinin Makedonya zenleyen yasalar da vardır. Örne in Ma- C.’deki varlı ı tesadüf de ildi. Silahlı kedonya C.’nin i ili kileri yasasında, i çatı maların kaçınılmaz oldu u durumili kisi kurma yolu ve i veren ile i çilerin larda meydana gelen acı ve zaraların hak ve sorumlulukları açıkça tanımlan- azaltılması için endi e eden uluslarası mı tır. Sosyo-ekonomik de i meler sık- örgüt ve hareketler vardır. Silahlı çatı ça bu ili kilerin ihlallerine ve çatı malı malarda tarafsız arabulucu olarak hadurumların olu umuna sebebiyet gös- reket eden örgütlerden biri uluslararatermektedir. sı Kızılhaç örgütüdür. Kızılhaç örgütü, uluslararası ve iç sava kurbanlarına koruma ve destek sa layarak açık hasÇatı maların önlenmesinde ve taneler ve buna benzer yardımlar sunbarı ın tesis edilmesinde ulus- maktadır. Söz konusu örgütün yapıcılı ı ve çalı maları hakkında daha geni lararası araçlar bilgi bu ders kitabının üçüncü konusunda ’’ uluslararası nsancıl Hukuk Ara tıması’’ ba lı ı altında okuyabilirsin. Uluslararası birkaç örgüt, çatı maların önlenmesi ve barı ın tesis edilmesi için önemli araçları biraraya topladı. En geli mi olanı, geçi sürecinde olan devletlerde (bir sosyal sistemden ba ka sisteme geçi ) olası çatı maların atlatılması için AG T’in (Avrupa

Hatırla

Ödev

Demokratik toplumlarda çatı malara her zaman çözüm yolu vardır. Onlar kurumsal eklinde çözümlenirler. Sorunların çözümlenme kuralları ise sosyal toplum faaliyetlerinin bir parçasıdır. Bu, demokratik toplumları, demokratik olmayan toplumlardan ayıran en önemli özelliktir. Metni oku sonra da meydana gelen durumu yorumla. Çatı ma mevcut mudur? Mevcutsa nasıl atlatılmalıdır?

Makedonya Radyo-Televizyon sistematizasyonu ayrıntılarının günyüzüne çıkması çalı anlar arasında menuniyetsizlik ve sert tepkilere neden oldu. ’’Dnevnik’’ gazetesinin bir bildirisinde: „MRT irketindeki sistematizasyona göre 1050 çalı andan sayının 721’e indirilmesi kararının iki gün önce resmi olarak yayınlanması, durumu kaynama noktasına getirmi tir“ ifadesi yer almaktadır.

ULUSLARARASI INSANI HUKUK ÜZERINE ARA TIRMA

Bu konuyla ilgili ne bilmen ve yapman bekleniyor: x insani yardımla ma faaliyeti ve sosyal baskı kavramlarını ö renmen ve açıklaman; x kimin hayatının ne zaman tehlikede oldu unu anlaman; x dayanı ma duygusunu geli tirmen; x sava sırasında saygı gösterilen kuralları bilmen; x hakları ihlal edenleri tanıyabilmen; x sava suçluları kavramını belirlemen; x insani yardımla ma faaliyeti kavramını açıklaman Ö renece in kavramlar Tanık, haysiyet, insancıl hareket, toplumsal baskı, ikilem, sava , sava suçu, sava suçluları, içtihat hukuku, sava hukuku, yaptırım, kurban, insani eylem

Uluslararası insani hukuk nasıl meydana geldi nsanın imdiye kadarki tarihi, her eyden önce kalıcı medeniyet de erleri yönünde çok sayıda de i im ve dönü ümlerin tarihidir.Tarihte insan güvenli inin, hayatının ve haysiyetinin tehlikede oldu u olaylar hatıralardadır. Ho görüsüzlük, dini ve milli çekememezlik, güç arzusu, iktidar ve üstünlük, yabancı toprakların fethi iddiası belli ülkelerin halkı arasında dü manca davranı ın sıkça rastlanan nedenlerindendir. Ço u kez silahlı çatı mayla ve kaçınılmaz sonuçlarla sona eriyormu : halkın acı çekmesi, istihbarat, çevreyi kirletme v.b. Bu durum insanları silahlı çatı maların azaltılması yönünde dü ünmeye sevketmi tir. Soruna çözüm, sava çatı ması sırasında insanların hareketlerini sınırlandıracak kuralların bulunmasında görülmü tür. 19.yüzyılın ortalarına kadar bu kurallar genel hukukun bir parçası olarak görülürmü . Tanınmı sviçreli i adamı Anri Dinan (Henri Dunant), uluslararası insancıl hukukun ilk anla masının yapılmasına ana giri imi yapmı tır. 1859 yılında Kuzey talya kasabası Solferino’daki Fransız ve Avusturya askerleri arasındaki silahli çatı ma sırasında ya anan katliam üzere, Dinan ’’Solferino Hatıraları” isimli kitabı yazmı tır.

Burada sava ın deh etini tarif edip yaralı askerlerle ilgilenecek tarafsız örgüt kurma ﬁkrine kapılmı tır. Her silahlı çatı ma sırasında, kurban sayısını azaltılaca ına inandı ı önlemler teklif etmi . Kitabındaki nüshaları birçok Avrupa ülkesi siyasi ve askeri ki ilerinin adresine göndermi tir. Bundan kısa bir süre sonra da yaralılara yardım kurulu kurmu tur ki bu kurul, be ki inin söz konusu ﬁkirlerini dünyaya yaymakla tanınmaktadır. Ekim, 1863 yılında 14 devletin i tirak etti i Kongrede yaralı askerlere daha iyi bir bakımın nasıl sa lanaca ı konu ulmu . Bir yıl sonra Cenevre’de düzenlenecek olan ilk Konferansa Avrupa, ABD, Brezilya ve Meksika’dan bütün devletler davet edilmi tir. lk Cenevre anla masını 16 ülkeden 12’si imzalamı tır.

x x x

Silahlı çatı mada yapıların korunması kuralı Sava gereçlerinin kullanılma yasa ı kuralı Yasak sava biçimi kuralları

Ki ilerin çatı ma sırasında korunmasını içeren birinci grup kurallar, Cenevre anla masının her dördünde yer almaktadır. lk Cenevre anla ması 1864 yılı

Bugün ek protokollerin bulundu u, dört Cenevre anla ması vardır. lk Cenevre anla ması yaralıların ve hastaların korunmasıyla ilgili, ikincisi denizdeki silahlı çatı malarda yaralıları, hastaları ve gemi enkazında bulunanları korumak, üçüncüsü sava tutuklularıyla nasıl davranılması gerekti i ve dördüncüsü sava çatı ması sırasında sivillerin korunması kurallarını içermektedir. Bu anla maların içerdi i kurallar sadece sava çatı maları sırasında geçerlidir. Bu kurallar uluslararası insani hukuku veya silahlı çatı ma kuralları ve normları olarak tanınmaktadır. Silahlı çatı ma gibi son derece insancıl olmayan durumlarda hak ve kurallardan konu mak zor olmasına ra men çatı madaki taraﬂar bu kurallara uydukları takdirde çatı madan çıkacak olan iddet, acı ve zararlar büyük ölçüde sınırlandırılabilir. Uluslararası insani hukukun uygulanması, sava ta bulunanlar arasında nihayi barı ın sa lanmasına ve insan haysiyetinin korunmasına yardımcı olur. Bu dört çe it kuralla elde dilir: x

Silahlı çatı mada ki ilerin korunması kuralı

Uluslararası insani hukukunun ikinci grup kurallarıyla sivil yapılar ve askeri olmayan yapılar korunmaktadır (sıhhi tesisler, kültür yapıları, anıtlar, do al çevre), Uluslararası insani hukukunun üçüncü grup kurallarıyla silahlı çatı malar sırasında spesiﬁk silah türlerinin kullanımı yasaklanmaktadır (kimyasal ve biyoloji silahlar, patlama füzeleri v.b.) Dördüncü grup kurallar gizli sava ları yasaklamaktadır. Bu, silahlı çatı ma sırasında önce dü manla güven sa layıp sonra da elde edilen sava öncüllü ünün suistimal edilmesidir. Örne in, çatı an taraﬂardan birinin önce teslim i areti olan beyaz bayrak kaldırmasından sonra ate açması. Uluslararası insani hukukunda her tür silahlı çatı ma için ayrıntıların olmaması, sava sırasında her davranı ın serbest oldu u anlamına gelmez. Ne yazık ki, hemen bütün silahlı çatı malarda bu kural ihlal ediliyor ve ihlal edilmeye devam edecektir. Bu yüzden Birle mi Milletlerin Güvenlik Konseyi kararıyla, Uluslararası Ceza Mahkemesi ve ihtiyaca göre mahkemeler kurulmaktadır.

Bilgini denetle

“Cesur Satıcı“ öyküsünü dikkatle oku, içinde tarif edilen olayı incele, sonra da sorulara cevap vermeye çalı . Onlar, tanık ve onur kavramlarını insancıl davranı ın ihtiyacını anlamana ve tanık olma durumunda ta ıyaca ın risk ve tehlikeyi öngörme becerini geli tirmeye yardımcı olacaktır.

1. Uluslararası insani mahkemesi nasıl olu mu tur ve ne zaman uygulanmaktadır? 2. Uluslararası insani mahkemesi hangi amaçla kurulmu tur? 3. Tarihten bilgini kullanarak, gizli sava türünden örnekler ver

Cesur satıcı Tayland güneydo u Asya devleti olup ba kenti Bankok’tur. kinci Dünya sava ından önce devletin tek sanayi dalı tarımdır. Ancak ülkedeki sanayile me ve kentle me süresi, genel refahın hızla iyile mesi için önemli ölçüde katkıda bulunmu tur. Göç olayları da ço almı tır. lenebilir topra a eri emeyen köylüler giderek kentlere yerle mek zorunda kalmı lardır. Çok sayıda insanın kentlerde de i bulamayı ları, sosyal sorunun büyümesine neden olmu tur. sizlik, organize suçların ve evsizli in artmasına neden olmu tur. Ancak en büyük sorunları tinerci çeteleri kı kırtıyormu . Bankok’ta kavgaların yapıldı ı bir sokak vardır. Öyküde, bu tür kavgalardan biri anlatılmı tır.

Tanık ve onur Kamu ileti im araçları – gazete, radyo, televizyon ve internet aracılı ıyla daima kimselerin onurunun kırıldı ını ö reniyoruz. Ço u olaylar herhangi bir kanıt veya tanı ın olmadı ı durumunda aydınlatılmamı kalıyor.

Günün birinde teknik okulundan bir grup genç,di er okuldan bir gence dayak atmak amacıyla saldırırlar. Zavallı çocuk kendini kurtarmak için kaçmaya ba lamı . Yolda geçenlerden hiçbirinin yardım etmeye yana madı ını gören genç, soka ın sonundaki bir küçük dükkana sı ınır.

meye neden yana mamı lar? 4. Saldırganlar gencin dükkanda saklı oldu unu görseydiler neler olurdu? 5. Satıcı gence yardım etme kararı verdi i anda ba ına neler gelebilece inin farkında mıydı? 6. Sen satıcının yerinde olsaydın ne yapardın?

Ödev Dükkanın kapısını çalar. Satıcı dükkanın arka kapısını açarak gencin gizlenmesine yardım eder. Çocu u kovalayan grup ise bu dükkanın sıralı mü terilerindenmi . Cesur satıcı genci kurtarır. Saldırgan gubun kaçan genci dükkanda sakladı ını görmeleri dü üncesi bile onu engellemez. Bu olayın,onun bundan sonraki çalı malarını nasıl etkileyebilece i dü üncesi de çocu a yardım etmesine engel olmaz.

Bilgini denetle 1. Öyküde anlatılan olay, ne zaman ve nerede meydana gelmi tir? 2. Öyküde kimin hayatı / haysiyeti tehlike altındadır ve nasıl? 3. Satıcı dı ında olayın di er tanıkları kimlerdir? Gence yardım et-

Örnekleri incele ve kimin tanık oldu una karar ver.Kimsenin haysiyeti çi nenmi midir? ’’Cumhurba kanı Traykovski ve onun i birlikçilerinin trajik ölümüyle ilgili, ahitlerin anlattıklarına göre uçak dü meden önce havada patlama duymu lar....“ ’’Yakla ık yirmi tanık yolcuya göre, yoldaki buz yüzünden araç önce kayar, sonra otobüse çarpar”. ’’ ki ö renci arkada larına aka yapmak isteyerek e ofmanın üst kısmından yakalayarak askıya geçirmi ler. Tanıklar e ofmanın kopmaması halinde, ö rencinin bo ulaca ını söylüyorlar ”. ’’Zagrep’teki bir ö rencinin yurdunda bir olay gerçekle ir. Y.K. isimli ahıs arkada larıyla beraber bir talebeyi döverler. Tanıklara göre, dayak atanlardan biri talebe örgütü ba kanıdır ”. 44

Oturma bankında tek ba ına Amerika Birle ik Devletleri Yüksek Mahkemesi 1954 yılında ırk ayrılı ını kaldırdı. Bununla zencilerin beyaz ö rencilerle aynı okula gitmelerine izin verildi. Ancak bazı ki iler böyle bir karara hala kar ı çıkıyorlardı. Bunlar arasında verilen emirlere tehditle kar ı çıkan Arkansas eyaleti valisiydi: ’’Litl Rok’taki merkezi orta okuluna zenciler girmeye çalı ırsa sokaklarda kan dökülecektir”.

Hatırla Ba kalarının hayatının / haysiyetinin tehlikede oldu u bir durumu gören (izleyen) kimse tanıktır.

NSANi YARDIMLA MA FAAL YET VE SOSYAL BASKI nsancıl (hümanist) olman, hümanist oldu un anlamına gelir. nsani yardımla ma faaliyeti, de erlere kar ı aktiv tutum alman, özellikle herhangi bir sebepten dolayı kendi ihtiyaçlarını gideremeyenlere kar ı, insani yardımla ma faaliyeti demektir. nsani yardım (hümanizm) insanlar arasında ba ımlılık yapmaz, bilakis her bireyin ki ili ine, yeteneklerine ve potansiyellerine saygı duyman anlamına gelir. ’’Oturma bankında tek ba ına” öyküsünü dikkatle oku, sonra insani hareket ile sosyal baskı kavramlarının anlamlarını belirlemeye çalı . 45

Bu okulda sadece beyaz ö renciler e itim görüyordu. Okul, Valinin bu tutumuna ra men kararı uygulamaya mecburdu. Onun için okul yönetim kurulu ba ka bir plan yaptı. 1957 yılının ba langıcında dokuz zenci ö renciyi okula kabul etme kararı aldı. Elizabet Ekfort bunlardan biriydi. Okulun yönetim kurulu bu dokuz ö rencinin ebeveyinlerine, çocuklarına refakat etmemeleri ricasında bulunur. Zenci Amerikalı ebeveyinlerin kalabalık olu turması nedeniyle ho olmayan durumların meydana gelmesinden korkuyorlardı. Bu yüzden her dokuz ö rencinin bir avukat tarafından okula getirilmeleri için anla maya varıldı. Elizabetin bu anla madan haberi yoktu ve bir gün okula yalnız geldi.

kadına baktım, bana tükürdü. Bakı ımı cadde a ırı yönelttim, otobüs dura ında bir oturma bankı vardı. Oturma bankına ko uverdim ve oturdum”. Kızgın kalabalı ın bir bölümü Elizabet’i oturma bankına kadar izledi. ’’A aca sürükleyin” diye ba ırdılar. Niyetleri Elizabet’i asmaktı. Banktaki oturması Elizabet’e bir sonsuzluk kadar uzun görünmü tü. Greys Lorç ismindeki beyaz kadın kalabalı ı a arak Elizabet’e yana tı ve konu tu. Elizabet yava ça gözlerini kaldırarak yabancı kadına baktı. O, Elizabet’i en yakın otobüs dura ına gönderdi. Elizabet otobüse binerek kalabalıktan kurtuldu. Otobüsten indi inde Elizabet, okulun yakınında beyaz insanlardan olu an kızgın kalabalık ve yüzlerce silahlı asker farketti. Vali askerlere, dokuz zenci ö rencinin okula girmelerini engellemek emrini vermi ti. Elizabet silahlı askerlerin arka tarafından, okula emniyetli yeti ece ini dü ündü. Ancak onlar kendisini kenara çektiler. ’’Kalabalık bana de i ik isimlerle hitap ederek, beni izlemeye ba ladı. Okula yeti ebilme kaygısıyla dizlerim titremeye ba lamı tı. O, hayatımda yürüdü üm en uzun yoldu. Fakat, askerlerin beni koruyacakları dü üncesiyle o kadar da korku içinde de ildim. Okula vardım. Birkaç beyaz ö renciyle beraber okula girmeme izin verilece i beklentisiyle askerlerden birinin yanına yakla tım. Ancak o önüne bakarak girmeme izin vermedi.Ne yapaca ımı bilmedim. Arkasından geçmeye denedi imde silahını kaldırdı. Biri ba ırmaya ba ladı: ’’Linç edin! Linç edin! Bir dost yüz bulmaya çalı tım. Ya lı bir

Bilgini denetle 1. Öyküde, Elizabet’in hayatı / haysiyeti ne gibi tehlikelerle bulunmu ? 2. Sosyal çevre,kurbana (Elizabet) yardım etmesi için tanı ın (beyaz kadın) kararını nasıl etkilemi ? 3. Beyaz kadın neden di erlerinden ayrı hareket etmi tir?Onun davranı ını haklı buluyormusunuz? 4. Hangi sebeplerden dolayı di erleri Elizabet’e yardım etmek istememi ? 5. Beyaz kadının (tanık) Elizabet’e yardım etme kararı ile kar ıla abilece i olası sonuçlar nelerdir?

Deney

Cevap: Asker, 500 sivilin hapse atılmasını önleyerek, insani yardım faaliyeti yapmak istemi . Oysaki, arkada ları-askerler onu engellemi (sosyal baskı); bu askerin insani yardım faaliyetinin aksidir (onlar askerin sivillere yardım etmesine izin vermemi ler). O yüzden bu açıklama çizginin sa tarafında yerle tirilmelidir

Sosyal baskı nsancıl davranı ı korumaya yönelik

nsancıl davranı a ters

A a ıdaki resimde gösterildi i gibi, de i ik yönlere giden oklarla bir yatay çizgi çek. Çizgi, sosyal baskıyı yani insancıl davranı ta bulunana kar ı çevrenin etkisini belirliyor. Verilen örneklerde insancıl yardım yapan ki ilere sosyal baskının uygulanıp uygulanmadı ını de erlendir. Örnekler, son sava larda bulunan ki ilerin yüzle tikleri, tanık oldukları veya ba kalarından duydukları insani yardımla ma faaliyetlerinin hikayeleridir. Hikayelerde sosyal baskının oldu unu de erlendirirseniz, ait oldukları çizgide sıralayın:solda, insancıl yardımın korunması yönünde yapılan sosyal baskılar; sa da ise insani yardıma kar ı geldikleri durumundaki sosyal baskılar. a ıtta) yap, sonra dü üncelerini arkada larınla payla . Belki onlar senden farklı dü ünüyorlardır. Örne i izle! ÖRNEK:-’’Be askerimizin, 500 sivili köyden hapise götürüdüklerini gördüm. Bunun için emir almadıklarını bildi imden dolayı onlara engel olmaya çalı tım ancak askerlerimiz bana izin vermediler. Hatta bana ate etmeye hazırdılar. Gidip bizim komutana olayı anlattım. Sivilleri, hapse atılmaktan kurtarabildim”-Asker

Uygulama örnekleri 1. Bombardıman esnasında zarar gören evini onaran birine yardıma gitti. Oysa bu ki i benim ailemden birini öldürmü tü. Ona yardım ettim çünkü bendeki insani de erler beni buna zorladı. O, ailemden ölen ki iyi onun öldürdü ünü bildi imi bilmiyordu – rahip 2. O lum, kaybolan yedi ya da sekiz ki iyi esir aldı. ’’Onlara dayak verece im çünkü belki de babamı onlar öldürdüler dedi. Ancak ertesi gün gelip, esirleri serbest bıraktı ını söyledi”- anne 3. Dü man kocamı esir kampına götürdü. Dü man tarafından bir ki i ona yiyecek ve giyecek götürdü,bundan kimsenin haberi yoktu. Bu ki iyle kar ıla mak isterdim – sava ta e ini kaybeden kadın.

To e Proeski’nin ölümünden sonra Kru ova en yardımsever ehir olarak ilan edildi. Neden, biliyor musun?

kum olan zenci arkada ını ziyaret etmek istemi . Hapishanenin beyaz yöneticileri, beyazların zencileri ziyaret etmenin yasak oldu unu söylemi ler. Kadın hapishane müdürüne gitmi . Müdürün kadına ziyaret izni vermi olması belki de kadının e inin bir yerel gazetenin editörü olmasındandır. Kadın ziyaret amacıyla koridora dönerek arkada ını beklemeye ba lamı . Sırada kadının olayın devamını anlatı ı yer alıyor: ’’Beklerken genç bir tutukluyu gördüm. Koridorun biraz ötesinde mahkum elbiseleri içinde bir zenciydi. Endi eli ve a a ılanmı görünüyordu. Birileri ona, koridorun kö esinde durması ve beklemesini emretmi gibiydi. Bir gardiyan o anda geçerken tutukluya yönelerek hızlı ba ırmaya ba ladı. Gardiyan kızTanı ın ikilemi gın de ildi, o sadece e leniyordu. TuHer insan hayatında en az bir kez ikilem- tuklu birdenbire gardiyandan bekledide bulunmu tur. Sen de sekizinci sınıf i dayaktan korunmak için ellerini kalö rencisi olarak büyük ikilem kar ısın- dırdı. Mahkum, bir elini karnına di erini da bulunuyorsun: e itimini lisede mi ya ba ına koyarak korunmaya çalı tı. Bu da bazı orta mesleki okulunda mı devam davranı gardiyanın sorusuna ve alaetmelisin? Ebeveyinlerin ço u, çocukla- yına cevap veriyordu. Gardiyan bana rının e itimlerinde nasıl hareket etmek do ru gelmeye ba ladı. Onu dikkatle gerekti i konusunda ikilemde bulunmak- izledi imi farketti. tadırlar; ö retmen bazen ö renciyi hangi notla notlandırma konusunda ikilemdedir. Erkekler ço u zaman kız arkada larına do um günleri için ne hediye almak konusunda ikilemdedirler. kilemi daha iyi anlayabilmen için ’’O sadece e leniyordu” ba lıklı öyküyü oku. Öyküde tanık önünde meydana gelen ve insan haysiyetine nasıl zarar verildi i anlatılmaktadır. O sadece e leniyordu Güney Afrika’daki ırk ayırımı zamanında, Vendi isminde bir kadın siyasi mah48

Bana baktı ı anda benden sadece utanmadı ı gibi benim beyaz tenim onun gözlerinde otomatik olarak beni olayın suç orta ı yaptı.

Uluslararası insani hukukun temelleri

leriye do ru yürüyüverdi, sıkıldı ı belli olan gardiyan kısa bir süre yokoldu, sonra zenciye tekrar yöneldi. Kendisine yana tı ını gören zenci geri çekilmeye ba ladı ve elleriyle savunma pozisiyonu aldı. Gardiyan belli ki e leniyordu. Seyircinin varlı ı (benim varlı ım) belli ki daha fazla e lenmesine neden oluyordu ”.

nsan hakları hiçbir zaman geçersiz de ildir ancak silahlı çatı malar ba ladı ı zaman tehlikededir. Bu yüzden, sava an taraﬂarın davranı larının kontrol edilmesi amacıyla ek kurallar vardır. Bununla sava süresince iddet sınırlanarak, insan haysiyeti korunmaktadır. Bu kurallar, uluslararası insani hukuk adı altında bilinmektedir. Sava ta bulunanlar bu kurallara saygı göstermedikleri takdirde mahkemeye çıkartılırlar.

Bilgini denetle x Öyküdeki olay ne zaman ve nerede meydana gelir? x Öyküde kimin onuru ve neden kırılmı tır? x Tanık kimdir ve hangi engellerle kar ıla mı tır? x Olayın tanı ı hangi duruma dü mü tür?

Demek oluyor ki, uluslararası insani hukuk sınırsız gücün kullanılmasını yasaklar. Güç kullanımı askerin ihtiyaçlarını giderecek derecede olmalıdır. Dü manlıklara i tirak etmeyen sivil ve insanlar iddete kar ı koruma altındadırlar. Bunları a an her ey uluslararası insani hukukun kırılması demektir.

Ödev ’’25 Haziran 1859 yılında hayal edileÖyküyü tamamlamaya çalı . Devam- meyen en korkunç manzara ortaya çıkda ne oldu unu anlat. Vendi nasıl tepki, tı. Sava alanı ve yollar insanların ve gardiyan ise nasıl tepki vermi tir? atların ölü vücutlarıyla örtülüydü. Yaralılar solgun ve halsizdiler. Daha a ır yaralılar ise solgun bakı larla ne oldu49

x Tehlikeli güç içeren tesislere saldırı yasaktır: barajlar, dolgular veya nükleer enerji bitkileri çünkü bunlar sivil halk arasında büyük kayıplara neden olabilir.

unu anlayamıyorlardı... Hatta sinirleri gergin oldu u için huzursuz ve heyecanlı, konvülziyon içinde titriyorlardı. Daha büyük yaraları olanlardan bazıları a rıdan çılgına dönmü lerdi. Mücadeleden yüzleri ölümüne yaralı olanlar ’’acılardan bir an önce kurtulmak için” dua ediyorlardı.

2. Geli igüzel tüm sivil yapılara, askeri yapılara ve insanlara isabet eden; a ırı yaralı ve acıya neden Anri Dinan olan saldırı ve silahların kullanımı Selferino anıları yasaktır. x Spesiﬁk-kimya ve biyoloji silahların kullanımı göze, kalıcı zararlar veren lazerli silahların kullanımı, aynı öyle sonradan vücutta röngenle görünemeyen yaralar yapan silahların kullanımı, piyade mayınları v.b.

Uluslararası insani hukukun temel kuralları (U H) 1. Saldırılar, sava anlar ve sava hedeﬂeri ile sınırlandırılmalıdır

x Hiç kimsenin sa kalmayaca ına dair emir vermek veya tehditte bulunmak yasaktır.

1. Sivillere saldırı yapılmamalıdır x Sivil yapılara saldırılmamalıdır (evler, hastaneler, ibadet yerleri, kültür veya tarihi anıtlar)

3. Sivillere,yaralı askerlere ve askeri tutuklulara ba ı layıcı, koruyucu ve insancıl davranılmalıdır.

x Sava hedeﬂeri u runa sivilleri canlı kalkan olarak kullanmak yasaktır

x Hiç kimse ﬁziki ve psikolojik i kenceye, daya a, acımasız ve a a ılayıcı davranı a maruz kalmamalıdır.

x Sava çıların sivil rolü yapmaları yasaktır

x Cinsel iddet yasaktır

x Sava yöntemi anlayı ıyla sivilleri aç bırakmak yasaktır

x Çatı madaki taraﬂar, yetkisi altında olan dü man yaralı ve hastaların bakımını yapmaya mecburdur.

x Sivil nüfusun hayatta kalması için gerekli olan yapılara, saldırmak yasaktır (gıda ürünleri, tarım alanları, su ebekeleri v.b.)

x Sava a i tirak etmeyen veya teslim olan dü manı, öldürmek ya da yaralamak yasaktır.

x Sava tutukluları, saygı ve insanca muamele görmeye hakkı vardır

lu ta ıyan ki i ve yapılara saldırmak yasaktır. Amblemlerin yanlı kullanılması yasaktır

x Rehin almak yasaktır

x Tıp birlikleri ve ula ım araçları, dü mana kar ı eylemlerin gerçekle ririlmesi için kullanılmaz.

x Sivil nüfusu zorla göç ettirmek daha do rusu ’’etnik temizlik” yapmak yasaktır.

x Yaralı ve hastaların bakımında, sa lık nedenleri dı ında hiç kimseye öncelik verilmemelidir.

x Dü manın elinde olan ki iler yakınlarından haber alma ve insani yardım alma hakkına sahiptir (gıda, tıbbi bakım, psikolojik yadım) x Hamile ve emziren kadınlar, refakatsiz çocuklar, ya lılar v.b. olu an savunmasız grupların özel korumalarının olması gereklidir x U H, 15 ya ından küçük çocukların askere kayıtlanmaları ve çatı malara katılımını yasaklıyor x Herkesin adil yargılanmaya hakkı vardır (tarafsız mahkeme, normal i lemler v.b.) 4. Askeri ve sivil tıbbi personel ile hastane, klinik ve sa lık ocaklarına saygı duyulması ve korunması mecburdur. Görevlerini yerine getirmelerini sa layan bütün yardımlar onlara verilmelidir x Kızılhaç ve Kızılay amblemleri tıp personeli ve kapasitelerinin korunmasını belirtir. Bu sembo-

Çocuklara özel bakım ve koruma sa lanmalıdır

Ödev

Uluslararası insancıl hukukun kurallarına göre, hiç kimse ﬁziki ve psikolojik i kenceye, daya a, a a ılanmaya maruz bırakılamaz. Tarihte bu kuralların ihlal edilen örneklerini ver?

Uluslararası insani hukuku ve insan hakları

hem barı ta hem sava ta saygı duyulması gereken ortak hak ve kuralları bulmaya çalı . Ödevi, ev ödevi olarak arkada larınla veya derste çöz.

Barı ta ve sava ta insan haklarını kim koruyor

Birle mi Milletlerin nsan hakları evrensel beyannamesinden ve uluslararası insani hukukundan alıntılar

Sava ın getirdi i acı ve zararların azaltılması gayretiyle uluslararası insani hukuku temel insan haklarını da korumu oluyor: ya am hakkı, esir alma yasa ı, i kence ve insanlık dı ı davranı yasa ı. Konu ma, hareket veya dernek kurma gibi devletin belli durumlarda kaldırabilece i hakkların yanı sıra, bu uluslararası insani hukukunda hiçbir zaman gerçekle emez. Uluslararası insani hukukun temel kuralları ve normları sadece silahlı çatı ma sırasında uygulanmasına ra men aynı zamanda temel insan haklarına da uygundur. Bu yüzden uluslararası insani hukuku ile insan haklarının evrensel beyannamesi birbirlerini tamamlıyorlar. Onlar farklı ortam ve farklı yollarla insan hayatı ve haysiyetini korumaya çalı ıyorlar. Örnekler yardımıyla, insan hakları evrensel beyannamesi hakları ile uluslararası insani hukuku kuralları arasındaki benzerlikleri bulun.

x haysiyet ve e it hak, x hayat ve güvenlik x özgürlük, keyﬁ tutuklama tehlikesi olmadan, gözaltı ve hareket özgürlü ü ve her devletin sınırları içinde ya am yeri seçene i; x köle veya kölelikten özgür olmak; i kenceden özgürlük veya insanlık dı ı ya da a a ılayıcı davranı veya cezalama; x onun aile, mahremiyet ve yazı ma özgürlü ü; x evlilik ve aile kurmak; x dü ünme, ﬁkir, dini ve ifade özgürlü ü; x sakin toplanma ve birlik olma özgürlü ü; x tatil ve egzersiz için uygun artlar; x sa lık ve refah için yeterli ya am standardı; x e itim;

Örne in açıklanması

x toplum hayatına serbest katılım;

Evrensel beyannamedeki insan haklarını sonra da uluslararası insani hukukun temel kurallarını oku. Sonra da

x sivillere saldırılamaz;

x saldÄąrÄąlar, sava anlara ve askeri yapÄąlarla saldÄąrÄąlar olarak sÄąnÄąrlandÄąrÄąlmalÄądÄąr;

x hiĂ§ kimse ďŹ ziki ve psikolojik i kenceye, daya a, acÄąmasÄąz ve a a ÄąlayÄącÄą davranÄą a maruz kalmamalÄądÄąr;

x sivil yapÄąlara saldÄąrÄąlamaz (ev, hastane, dua yerleri, kĂźltĂźrel veya tarihi anÄątlar v.b.)

x cinsel iddet yasaktÄąr; x sava tutuklularÄą, saygÄą ve insanca muamele gĂśrmeye hakkÄą var ;

x askeri hedeďŹ&#x201A;erde sivilleri canlÄą kalkan olarak kullanmak yasaktÄąr;

x rehin almak yasaktÄąr;

x sava yĂśntemi anlayÄą Äąyla sivilleri aĂ§ bÄąrakmak yasaktÄąr;

x herkesin adil yargÄąlanmaya hakkÄą var;

x sivillerin hayatta kalmasÄą iĂ§in gerekli olan yapÄąlara, saldÄąrmak yasaktÄąr ;

x uluslararasÄą insani hukuku 15 ya Äąndan kĂź Ăź Ă§ocuklarÄąn ( ) ve Ă§atÄą malara katÄąlÄąmÄąnÄą yasaklÄąyor;

x hiĂ§ kimsenin hayatta kalmayaca Äąna dair, emir vermek veya tehditte bulunmak yasaktÄąr;

x yaralÄą ve hastalarÄąn bakÄąmÄąnda, sa lÄąk nedenleri dÄą Äąnda hiĂ§ kimseye Ăśncelik verilmemelidir.

Uluslararası insani hukun ihlali

Uluslararası insani hukuku iki durumda kullanılır, daha do rusu iki tür koruma sa lar: biri uluslararası silahlı çatı ma durumunda di eri ise ülke içindeki silahlı çatı malar durumunda uygulanır. lk durumda iki ya da daha fazla ülke silahlı çatı mada bulunarak bu gibi silahları kullanmaktadır: sömürge sava ları, i gale kar ı sava lar, ırkçı suçlar v.b. Böyle durumlarda insan haklarının yasal korunması dı ında, büyük ölçüde uluslararası insani hukukundan kurallar uygulanır. Daha az sayıdaki kurallar iç silahlı çatı malarda kullanılır. iddet silahlı çatı maya dönü meden önce, uluslararası insani hukuku kuralları uygulanmaz. O ana kadar, iddet

olaylarını yapanlara kar ı insani haklar yasasına ve iddetin yapıldı ı devletin yasalarına uygun olarak davranılır. Uluslararası insani hukukunu kimler saygılamak zorundadır? Uluslararası anla maları, devletlerin kendileri imzaladıklarından dolayı aynısı uluslararası insani hukuku ya da Cenevre anla maları için de geçerlidir. Dünyada hemen bütün devletler bu anla maları kabul etmi lerdir. Bunlar arasında Makedonya C. de vardır. Uluslararası insani hukuku hangi durumlarda ihlal edilir? Uluslararası insani hukukunu ihlal edenler, kendi ihlalleri için neden hesap vermelidirler?

Auschwitz-Polonya, kinci dünya sava ı sırasında yakla ık 2 milyon insanın öldü ü nazi toplama kampı

Silahlı çatı ma uygulamalarında daha az veya daha çok uluslararası hukuku kurallarının hepsinin ihlal edildi i görülmektedir. Bunun sebepleri de i iktir. Örne in: kar ı tarafın yaptı ı ihlaller için öc almak, dü manı ve silahlanmasını zayıﬂatmak amacıyla sivil nüfusun korkutulması. Ancak imdiye kadar tarihte, uluslararası insani hukuku kurallarının ihlali ile hiçbir zaman zaferin elde edilemedi i görülmü tür. Ne de sava ta yer alan taraﬂardan birinin, kurallara saygı duydu u için sava ı kaybetti i kanıtı vardır. Bilakis, uluslararası insani hukuku kurallarının ihlalleri, çok sayıda hasara neden oldu u görülmü tür. Hasarların, ihlalleri yapan tarafta meydana geldi i görülmektedir.

ki yakla ımın de i tirilmesi gerekti ini göstermektedir. Silahlı güçlerin yanısıra Kamuya özellikle gençlere daha uygun e itim verilmelidir.

Bir tarafın kuralları ihlal etmesi, genelde kar ı tarafın kı kırtmasıyla gerçekle mektedir. Kı kırtırılan tarafın yasak sava yöntemleri ve araçları kullanmasıyla ise ümitsiz durumlar vuku bulur.

Ödev

Uluslararası insani hukuku kurallarının ihlal edilme sebeplerinden biri de, izin verilen sava kurallarının tanınmamasıdır. Bu, silahlı güçlerin e itiminde-

2. hlal nedeni nedir?

U H kurallarının ihlal sorumlulu u her zaman bireylere-ihlalcilere veya ihlal emri verenlere aittir. Toplu ceza sorumlulu u bulunmamaktadır, devlet sorumlulu u yoktur. Ancak her devlet kendisinin bütün uluslararası sorumlulukları üzere saygı gösterilmesini sa lamalıdır. Bunlar arasında uluslararası insani hukuku da yer almaktadır. Bu sorumluluklar ihlal edildi inde ise ihlalciler mahkemeye çıkartılmalıdırlar.

Örnekleri incele, sonra da sorulara yanıt ver: 1.U H’nun hangi kuralları ihlal edilmi tir? 3.Kuralları ihlal eden,ne gibi tepkilere yol açabilir? 4.Bir kuralın ihlal edilmesi, bir ba ka kuralın da ihlaline neden olabilir mi?

Örnekler

SAVA SUÇU

1. Di erlerinin benim insanları tutukladıktan sonra öldürdüklerini anlarsam, Metni oku, sonra da uluslararası ceza benim tutuklayacaklarım bunun hesabı- mahkemesinden alıntılar yardımıyla, nı verecektir. U H’nin hangi kurallarının ihlal edildi ini ve ne gibi sava suçların yapıldı ını be- komutan lirlemeye çalı . 2. Askerlerin üniforma yerine sivil giyindikleri çok durum vardır. Kimin gerçekten si- ’’Otuz yıllık sava , Vietnam’da bugün vil oldu unu nasıl bilebilirsin? Bundan ötü- bile hissedilen büyük sonuçlar bırakrü bir kente saldırdı ınız zaman hareket tı. Çok sayıda ölü,yaralı,kayıp,yerinden eden herkesi öldürmeye mecbursunuz! edilmi ki iler, etraftaki etkilere kadar de i ik sonuçlar. Sava sırasında Ame- asker rika Viyetnam’ı en yeni silahları dene3. Askeriye, sivilleri canlı kalkan gibi kul- mek için poligon olarak kullanıyordu. lanmamalıdır. Ancak bu sava ta canlı Amerikalılar de i ik türden ideolojik zekalkan örnekleri çok vardı. Örne in, kili- hir ve kimyasal maddeler de kullanmaksenin veya sivillerin ya adı ı bir binanın tan çekinmiyorlardı. Aralarında en tanıçatısına makineli tüfek yerle tirilir. Say- dık olan ’’Agent Orange” kimyasal madgı duyulması gerekene kimse saygı duy- desi Viyetnam’ın balta girmemi ormanmuyordu. Tehlikede oldu umuz için bu ları üzerine serpildi. Bu maddeden a açbinalardan ate açıyorduk. ların yaprakları dökülüyormu ...Vietnam sava ı Mai Lai köyüyle de tanıdıktır. Bu - komutan köyde bir grup Amerikan askeri sivil hal4. Ordu, sivilleri canlı kalkan olarak kul- kı katletmi tir. Bu olaydan sonra askerlanmamalıdır. Fakat, söz konusu olan lerin komutan ve katliamda i tirak eden sava ta bu durum sıkça meydana ge- tüm askerler sava suçlusu olarak mahlen bir olaydı. Örne in, kilise veya siville- kum edildiler. Suçlular Amerikan adliyerin ya adı ı binaların çatılarına makine- sinde mahkum edildiler. li tüfek yerle tiriyorlardı. Saygı duyulması gerekene hiç kimse saygı duymuyor- Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüdu. Tehlikede bulundu umuzdan dolayı sünden alıntı-madde 8 o binaların çatılarından ate açıyorduk. - eski mahkum Uluslararası Kızılhaç komitesi basın sözcüsü bir gazeteye bu açıklamayı yaptı: ’’Geçmi tarihte ilk defa, sava kurallarını düzenleyen Cenevre anla masını dünyanın bütün ülkeleri imzaladı...Bu, insan haysiyetinin korunması ve insanlı ın kaybedilmemesi için klasik bir katkıdır....”

Listede U M kurallarının ciddi ihlalleri yer alıyor. Bu ihleller askeri suç sayılıp, koruma altındaki ki ilere uygulanmı tır: yaralı ve hasta sava çılar, a skeri tutuklular, siviller v.d. x Kasıtlı öldürme; x i kence ve insanlık dı ı muamele; x kasten, a ırı acıya neden olmak;

x askeri operasyonlardan muaf olmak amacıyla belli noktalar, alanlar veya askeri kuvvetlerde sivillerin veya koruma altındaki ki ilerin varlı ını sa lamak; x adli garantiler sa layan ve genelde gerekli oldu u dü ünülen, düzenli olu turulmu mahkemede yargılanmadan, ki ileri yargılamak ve infaz etmek.

x kasten sivil ve sivil yapılara saldırı düzenleme ya da çalı anlara, teçhizatlara, malzemelere, insani yardım araçları ve birliklere saldırmak; x sınır dı ı etmek, zorla transfer veya sivil deplasmanı; x yasak silahların ve füzelerin yanısıra, a ırı acılara yol açan sava malzemeleri ve metodların ya da seçici do ası olmayan maddelerin kullanılması; x sivilleri ya am için gerekli malzemelerden mahrum etme sava metodu; x ehir veya belli yerleri soyma;

Bilgini denetle 1. Sava suçlusu kime denilir?

x rehin almak; x tecavüz, cinsel kölelik, zorla fuhu veya cinsel iddet biçimi; x silahını verdikten veya savunma araçları tükendikten sonra, teslim olmayı tercih eden askeri öldürmek ya da yaralamak; x 15 ya ından küçük çocukları asker olarak kayıtlamak veya onları dü manlıklarda kullanmak; 57

2. Sava suçları faillerinin en sık kurbanları kimlerdir? 3. Yerle im yerlerini soymak, sava suçu sayılır mı? 4. Sava suçlularını kim yargılıyor?

U H HLALLER N N YAPTIRIMI Silahlı çatı ma sırasında uluslararası insani hukukunu ihlal eden herkes ceza almalıdır. Cenevre anla malarının üyesi olan bütün ülkeleri bu tür ihlallerin, kendi (milli) ceza yasalarında suç olarak geçmesini mecbur kılıyor. Ancak devletler ço u kez,bu tür hakları ihlal edenleri yargılamak için siyasi iradeye sahip de ildirler. Birinci Dünya Sava ı ardından sava suçluların yargılanması için giri imde bulunulmu ancak bu giri im sonuçsuz kalmı tır. kinci Dünya Sava ı ardından, Londra anla masıyla galip gelenler tara-

Gazetede yayınlanmı olan Nunberg süreci kararı

„Palace of Peace”uluslararası adalet mahkemesi dahilinde

fından uluslararası askeri mahkemesi kurulmu tur. Mahkeme, Tokyo ve Nunberk’te bulunup barı a kar ı günah i leyen askeri suçlulara kar ı süreç ba latmı tır. Nunberg süreci 12 sava suçlusuna kar ı yürütülümü ve bunlardan ço u ölüme mahkum edilmi tir. 1993 yılında Birle mi Milletler Güvenlik Konseyi’nin iki rezolusyon esasınca Lahey adalet divanı olarak bilinen, uluslararası ceza mahkemesi kurulmu tur. Mahkemenin amacı,1991 yılında ba layan eski Yugoslavya topraklarındaki sava ın sava suçlularını yargılamaktır. Çok geçmeden uluslararası toplum, daimi uluslararası ceza mahkemesini kurdu. Bu mahkemenin yetkisinde; nerede i lendiklerine ba ımsız olarak sava suçlularını, insanlı a kar ı i lenen suçları, soykırım ve saldırganlıkları yargılamak bulunmaktadır. Mahkeme uluslararası anla mayla 1993 yılında kurulmu tur. Mahkemenin, anla mayı imzalayan ve onaylayan 130 ‘dan fazla devlette yetkisi vardır. Ne yazık ki, büyük dünya gücünün birkaçı uluslararası mahkemenin yetkisini tanımamaktadır.

Mahkeme süreci

’’London Times”gazetesi birkaç ay önce Hollanda’nın Lahey kasabası yakınında bulunan eveningen cezaeviyle ilgili bir rapor yayınladı. Raporda, cezaevi kötülü ün en yo un oldu u ev olarak tanımlanmaktadır. Cezaevinde, Lahey’deki ceza mahkemesinden de i ik nedenlerle zanlı veya artık mahkum edilmi 46 ki i bulunmaktadır. Bazı incelemelere göre, mahkeme 13 yıl zarfında sava suçlularına 180 yıldan fazla hapis cezası vermi tir. Bunlardan yakla ık 16’sı cezasını bitirmi ve serbest bırakılmı tır. (Utrinski Vesnik gazetesinde yayınlanmı metin)

Görevler:

Barı sırasında

Çatı ma sırasında

Askeriye

U H askerlerinin e itimi

U H’ye göre açık emirler ve emirlere saygı duyuldu unu izlemek

ktidar

U H daha geni nüfusun e itimi

Temel ihtiyaçları sa lamak

Kurbanlara tazminat

hlalleri yaptırım

Adil yargılama

Yargı organları

Silahlı çatı madan sonra

Bilgini denetle

Hapishane ücresi- eveningen Askeri suçların yaptırımlarından, Cenevre anla masına imza atan devletler sorumludur. Devletler bu görevi yerine getirmek için uluslararası insani hukukunu barı ta, çatı ma sırasında ve çatı madan sonra korumak amacıyla eylemler düzenlemektedirler. Nasıl etkinlikler söz konusu oldu unu ve bu etkinliklerin ta ıyıcılarının kimler oldu unu tabloda görebilirsin. Tablodan anla ılabilece i gibi, her devlet barı sırasında vatanda ına uluslararası insani yardım alanında e itim sa lamalıdır. Bunu özellikle sava çılar ve liderleri uygulamalıdırlar. Mahkemeler ise uluslararası insani hukukuna ciddi ihlaller yapanlara kar ı yaptırımlar empoze etmelidirler.

1. Sava suçu faillerini dava etmek neden önemlidir? 2. Uluslararası insani hukukunu ihlal edenler yaptırımları nasıl uygulayabilir? 3. Suçluların yaptırımı için birkaç kurum say? 4. Senin dü üncene göre her çatı ma, bolluk içinde var olan elmasların satımından elde edilen paranın haksız da ıtımından mı ortaya çıkmaktadır?

Ödev Unutmak veya adaleti aramak? Siera Leone,Atlantik okyanusu kıyısında bir Batı Afrika devletidir. 1991 yılında yönetim, Liberya Cumhurba kanı Çarls Teylor’un yardımıyla gerilla hareketlerine kar ı silahlı çatı ma ba latır.

Silahlı çatı ma sırasında Askeriye, komutanlarından net talimatlar almalı ve bu talimatlara saygı duyulup duyulmadı ını takip edilmelidir. Askeri ve sivil liderler uluslararası insani hukuku kurallarının ihlallerini engellemelidir. Silahlı çatı ma sonrası Devlet adil yargı örgütlemelidir. Bu, devlet veya uluslararası seviyede olabilir. Kurbanlara ise tazminat sa lamalıdır. Lahey mahkeme binası 60

Sierra Leone’de, vatanda lar sava ı, si- 3. ’’Af yasası tamamen kabul edilir devil nüfusun vah et, i kence ve öldürül- ildir. Kendimi çok kötü hissediyorum. mesiyle hatırlamaktadırlar. Bu yüzden Besledi imiz ve bakımlarını üstlendi igerilla lideri, askeri suçlu olarak mahkum miz çocukları ise görünce bunu unutuyoedildi. rum. Sierra Leone halkı imdi ne istedi ini biliyor-barı , adaletten daha çok barı istiyor. Af bir bakıma skandaldır ancak di er taraftan da akıllıca bir çözümdür ”. - nsani yardım örgütünde i çi

Sierra Leone’nin dört vatanda ının verdikleri ifadeyi incele ve ne gibi haksızlı a u radıklarını açıkla. Aldıkları yaraları hepsi aynı ekilde mi ya amı ? Sence iyi olan nedir: yara alan ki i/grup ba ına gelenleri unutmalı mı, yoksa adaleti mi aramalıdır?

4. Gerçek ve adalet ö renilmeden, uzla ma olmayacak. Biz kaybolan ki ilerin cesetlerinin nerede oldu unu bilmeliyiz. - Gazeteci, siyasi tutuklu

nsani Yardım Faaliyeti

Sierra Leone sakinlerinin tutumları 1.’’Bana i kence edenleri sokakta görsem ne yaparım? Sadece, günün birinde Allah’ın onların ve benim ailem arasında bir seçim yapaca ını söylerim. Affetmeseydik ço u ki i elsiz kalırdı”. - Kızlarının servetini gizledi i için elleri kesilen ki i 2. ’’Ben prensip sahibi bir insanım ve suçun cezalanması gerekti ini dü ünüyorum. Ancak, kim kimi yargılayacak: Hiç kimse. Aslında kontrol yok. Yönetim derse ki: ’’Seni mahkemeye çıkaraca ız, isyancılar yeniden sava etmeye ba layacak”. - Rahip

nsani yardım faaliyeti,silahlı çatı ma veya do al afet (deprem, salgın, kuraklık, su baskını, volkan) sonrası, insan acılarının azaltılması amacıyla örgütlü yardım demektir. Bunun için kim yükümlüdür? nsani sorunlarını çözmekle u ra an tüm insani örgüt veya hareketler. Onlar, bir insani eylem sırasında tarafsız davranmalıdırlar ve silahlı çatı mada bulu-

nan taraflardan hiçbirini temsil etmemelidirler. Sava an taraflardan hangisinin haklı oldu una dair fikir yürütmemelidirler. Onlar tehlikede olan herkese ırk, milliyet, din, cinsiyet, toplumsal konum fark etmeksizin (ayırım yapmadan) yardım etmelidirler. nsanlık ve insani yardım faaliyetleri en çok aranan ve en büyük örgüt de uluslararası Kızılhaç örgütüdür. Uluslararası Kızılhaç komitesi, Kızılhaç ve Kızılay uluslararası federasyonu ve Kızılhaç ile Kızılay’ın ulusal dernekleri uluslararası Kızılhaç örgütünü olu turmaktadır. Uluslararası Kızılhaç komitesi, bu uluslararası yardım faaliyetinin kurucu organıdır. Onun görevi, silahlı çatı malar ve huzursuzluklar sırasında, sava an taraflar arasında tarafsız arabulucu olarak hareket etmektir. Cenevre konvansiyonu gere ince ve silahlı çatı mada bulunan devletlerin anla malarıyla, uluslararası ve iç sava larda, iç huzursuzluklarda ma dur durumdaki insanlara koruma ve yardım eli uzatıyor, açık hava hastaneleri kuruyor v.b. Bu insani yardım örgütünün logosu beyaz alanda kızıl haç simgesidir. Onun misyonu: insan acılarını önlemek ve azaltmak; ya am ve sa lı ı korumak; özellikle silahlı çatı malar sırasında insanlara saygıyı ve haysiyeti sa lamak; kazalar ve felaketler sırasında hastalıkları önlenmek, insan sa lı ı ve sosyal refah için çalı mak; gönüllü angajmanları te vik ederek, yardım için halihazırda olmak ve dayanı ma ile insanlı ın evrensel duygusunu sa lamaktır.

Uluslararsı Kızılhaç komitesinin Cenevre’deki merkezi

Kızılhaç ve Kızılay’ın uluslararası Federasyonu ço unlukla ulusal dernek tarafından kurulmu tur. Görevi, insani yardım faaliyetlerine ve milli örgütlerin geli imine yardımcı olmaktır.Silahlı çatı malarda ve do al afetlerde zarar görenlere yardım eden örgütlere, insani yardım faaliyetinin koordinatörlü ünü yapmaktadır. Aynı zamanda silahlı çatı malar dı ında kalan mültecilere yardım etmektedir. nsani hareket konusunda halkı e itme görevi vardır (e itim ve yayma). Uluslararası Kızılhaç faaliyeti, yedi temel ilke olu turmaktadır. Devletler bu ilkelere her zaman saygı duyma durumundadır.

x nsani yardım-silahlı çatı malarda yaralılara ayırım yapmadan yardım etmektir. Amaç, ya am ve sa lı ın 62

korunması ve her ahsın haysiyetine saygı duymaktır.

x Gönüllülük-insani yardım etkinlikleri ahsi çıkarlara de il, gönüllü çalı malara dayalıdır. x Tutkusuzluk-sınıf ve ırk ayrımı yapmadan insanların ihtiyaçlarına göre, acılarını dindirmek;

x Tarafsızlık-güvenli i korumak; hareket etmek, silahlı çatı ma sırasında din,sınıf, ırk veya siyasi aitlik fark etmeksizin hiç kimseyi korumaz;

x Birlik-uluslararası çapta tanınmı bir devlette herkesin eri ebilece i sadece bir Kızılhaç milli birli i yer alabilir;insani etkinlik, ülkenin her yerinde uygulanması gerekir.

• x Ba ımsızlık-Kızılhaç’a ait tüm milli hareketler, insani yardım etkinlerini kendileri planlayıp örgütlemektedirler.

Evrensellik-Kızılhaç bir dünya yardım faaliyetidir; Onun ulusal kurulu ları aynı pozisyon, i birli i ve e it haklara sahiptir

HABERLER

Makedonya Kızılhaçı’nın insani faaliyeti (‘Utrinski Vesnik’ten alıntı)

Ek bilgi Zegin ilaç ﬁrması, Makedonya Kızılhaç’ı ve Makedonya hükümeti, Güney Asya devletlerinde meydana gelen Tsunami felaket dalgasından etkilenenlere 500 bin avro de erinde ilaç ve pansuman yardımı yaptı.....Makedonya Kızılhaç’ı, merkezi Cenevrede bulunan uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Federasyonu ile Budape te’deki bölgesel merkezinden, Güneydo u Asya depremi ma durlarına insani yardım örgütlemek için çalı ma talimatı aldı. Makedonya Kızılhaçı ilkyardım olarak bütçesinden 10.000 avro

para ayırdı....Yaptı ımız ça rıya cevap veren ve insancıllı ını gösteren birkaç firmayı anmadan geçemeyece iz. laç ve pansuman malzemeleri yardımında Skopje-Lek, Replek ve Alkaloid ilaç firmaları bulundular....Manastır’ın, maden suyu imalatıyla u ra an Mak-mineral firması, iki ton Pela Rosa maden suyu yardımı yaptı....Kızılhaç, su arıtma tesisini artık kullanıma vermi bulunuyor ve sadece Budape te’den, e itilmi acil durum ekiplerinin gönderilmesi için yanıt bekleniyor.

Sınır tanımayan doktorlar

Örgütün logosu

Sınır tanımayan doktorlar, uluslararası insani yardım sivil topluluk kurulu udur. Örgüt, silahlı çatı ma, salgın, do al veya sunni felaket ma durlarına tıbbi yardım sunmaktadır. Bunun yanısıra, de i ik nedenlerden tıbbi yardıma eri emeyen veya olana ı olmayan herkese yardım eli uzatmaktadır.

Merkezi Cenevre’de bulunan örgüt,1971 yılında bir grup Fransız doktoru tarafından kurulmu tur. Hey yıl yakla ık 3000 doktor, hem ire ve di er tıp çalı anları de i ik görevlerle dünyanın dört bir yanına gitmektedir. Dünya çapında 70’ten fazla devlette faaliyet göstermektedirler (temel sa lık hizmetleri veriyor, halkı a ılıyor, hastane ve sa lık ocakları kuruyor, de i ik sa lık programları uyguluyor, yerel halkı e itiyorlar v.b.) Barı Nobel ödülünü kazanmı lardır.

M E D YA L A R

Bu konuda ne bilmen ve yapabilmen bekleniyor: x kitle ileti im araçlarının özelliklerini açıklaman x de i ik türdeki kitle ileti im araçlarını tanıman x ça da toplumda kitle ileti im araçlarının rolünü anlaman x bilgi kaynaklarını tanıyabilmen ve onların kalitesini de erlendirebilmen x Yanlı bilgi almanın sonuçlarını ö renebilmen Ö renece in kavramlar Kitle ileti im araçları, elektronik medyalar, yazılı medyalar, enformasyon (haber alma), komünikasyon (ileti im), yalanlamak.

ÇA DA TOPLUMDA ENFORMASYON

Enformasyon (bilgi edinme) kayna ı olarak kitle ileti im araçları Ça da toplumda hayat daha karma ık hale geldikçe, ya amımızı etkileyen durum ve olayları açıklayabilmemiz için daha fazla enformasyona ihtiyacımız oluyor. Kendi duyularımızla do rudan do ruya alamadı ımız enformasyonları genellikle ileti im araçlarıyla almaktayız: radyo, televizyon, müzik, video kayıtları, yazılı medyalar, internet ve bilgisayar yazılımı. Kitle ileti im araçları kamu enformasyonu belirten karı ık bir kavramdır. Halkın bilgilendirilmesi, e itilmesi ve e lendirilmesi amacıyla kitle ileti im araçları, haberlerin ve i itsel ile görsel içerikli malzemeyi yaymak için kullanılmakta67

dır. Aynı zamanda onlar ses,görüntü ve metin sayesinde mesajlar ta ımaktadırlar. Medyalar daha fazla enformativ ve e lence özelli i ta ımaktadırlar. ki gruba ayrılabilirler: ticari ve ciddi medyalar. Ticari medyaların genellikle reklamlara öncelik vermeleri onlar için kazancın (karın) önemli olmasından kaynaklanmaktadır. Kazanç ciddi medyalar için ise en önemli de ildir. Bu tip medyalar kendi programlarında ço unlukla elveri li, e itici ve ö retici konular içermektedir. Çocuklarda ö renimi te vik eder, becerilerini geli tirir, iyi davranı ı gösterir, olumlu de erleri vurgularlar. Bu tür medyaların i lerini gerekti i gibi yaptıklarını söyleyebiliriz. Kitle ileti im araçları unları içerir: gazeteler, radyo ve televizyon programları, haber ajanslarının programları, elektronik yayınlar, teletekst ve günlük ile periyodik

programlar sunan di er medya araçları ki burada da gazeteci-editör ses, görüntü ve yazıyı kullanır. Kitle ileti im araçları aralarında bilgi transferi konusunda ayrılırlar. Yazılı basın bilgiler ka ıda aktarılır, onlar basılı biçimdedir. Klasik olarak bilinen bu medyada: de i ik biçimlerde gazeteler, dergiler, kataloglar, tanıtıcı yazı, bro ür, harita, graﬁk, kartpostal, takvim, posterler yer almaktadır. Basın teknolojisinin geli imiyle, yazılı basın berin gazetede yayınlanmasıyla, olada daha raﬁne edilmi ve geli mi e- yın gerçekli ine inanıyorlarmı . Bukilde kar ımıza çıkmaktadır. günkü gazetelerde toplumsal, siyasi, kültürel ve spor hayatından de i ik haberler yer almaktadır. Günlük haberlerden raporlar veriliyor, hayat hikayeleri, roman ve çizgi romanlar bölümler halinde yayınlanıyor, ilanlar reklamlar v.b. Her gün yayınlandıkları için bunlara günlük gazeteler de denir ancak gazeteler haftalık ve aylık da olabilirler.

Ek bilgi

Gazeteler en eski medyadır. lk olarak Avrupa’da 1605 yılında meydana gelmi ve birkaç asır boyunca insanların haber aldıkları, olayları ö remdikleri tek medyayı tel kil etmi tir. nsanlar enformasyonların do rulu una üphe etmiyorlarmı . Onlar bir ha-

Millatan Önce 59.cu yıllarda ilk devlet gazetesi, Gay Yuliy Çezar tarafından Akta Durna adı altında yayınlanmı tır. Gazetede bütün önemli olaylar yayınlanıyormu (emirler, senato kararları, do um, dü ün, ölüm, spor yarı maları, arena sava ları v.b.) Haberler ta veya metal üzerine kazılıyormu . Roma mparatorlu u’nun ba kenti stanbul’a ta ınınca bu tür gazete ortadan kaldırılmı Radyo elektronik medyaya aittir. Ortaya çıkı ından bu yana öneminden hiç kaybetmeyen tek medya olarak sayılmakta68

dır. Bilakis, daha baskın hale gelir. Radyonun hikayesi uzundur ancak onun için bilinmesi gereken tek ey, radyonun bulu u için Nobel Ödülünün verilmi olmasıdır. Ses sinyalinin uzak mesafeye kablosuz iletilmesini sa layan bir cihaz olarak, radyo uygulanması büyük olmu tur. kinci Dünya sava ı sırasında, sava ta bulunan ülkelerin propaganda ve antipropagandası için radyo temel araç olarak kullanılmı tır. Birçok kurtulu hareketi radyo ba lantıları sayesinde ba arıyla sonuçlanmı tır. Saldırganlar radyoyu taciz etmi , askerler ona tapmı , tacirler radyo üzerine kazanmı , siyasetçiler ise radyoyu istismar etmi lerdir. Her nesil dinleyici tarafından büyük ilgi görmü . Bugün radyo en ula ılabilir, ta ınır ve en çok istismar edilmi medyadır. Her yerde bizimledir: arabada, i te, evde, kafeteryada, tenis kortlarında, havaalanında, di muayenehanesinde. Radyo ara-

cılı ıyla müzik sahnelerinde meydana gelen her olayı ö reniriz, ancak günlük geli meleri de radyodan alırız, ma azalardaki indirimler, aktüel konular hakkında ünlülerin dü ünce ve tutumları, reklam v.b. Televizyon, verilen haber ve bilgileri, resimli olarak yayımlayan medyadır. Yunancanın tele ve visio sözlerinden kaynaklanmaktadır. Uza a bakı anlamına gelmektedir. Televizyonun ortaya çıkmasıyla, dünyanın bugüne kadar devam eden yeni bir döneme girdi i varsayılmaktadır. Sadece yarım asır önce günde birkaç saat yayın yapan televizyon, günümüzde 24 saat yayın yapmaktadır. Televizyon hayatlarımızı, özellikle gençlerin hayatını etkileyen en güçlü medya oldu. O, evimizin ve aile hayatımızın merkezidir. Televizyon istasyonunda yayınlanan program genelde enformasyon, e lence veya kültür-e itim içeriklidir.

Yazılı basın ölmektedir

Bunun hakkında dün ak am internette okudum

Ancak uydu, kablolu ve dijital teknolojinin geli imiyle sadece bir türde yayın yapan TV kanal a ları meydana geldi. Ö re in CNN sadece haber programı yapıyor, Eurosport-sadece spor programı, Dıscovery Channel sadece e itim programı v.d. nsanlar zamanlarının büyük bir bölümünü televizyon kar ısında geçirdikleri bilindi i için bu tür yayınlar yapılmaktadır.Bu durum zararlı olmanın yanısıra, insanları birbirinden uzakla tıran bir etkendir. Televizyon en çeli kili bir medyaydı ve olmaya devam etti. O’nun için dünyaya bakan pencere denilirken, aynı zamanda yanlı haberlerin en çok yayıldı ı medyadır. nternet Ça da toplumun bilgisayar ba ımlısı oldu u ve hayatın bu bili im yüzyılında onlarsız dü ünülemez oldu u kesindir. Bir asırdan daha az eski olan bu küçük aygıtlar özellikle de internet, hayatımızın kuralı olmayı ba ardı. O, evdeki en sevilen e ya oldu. Bizlere yeni ileti im olana ını, bilgilere hızlı ula ımı, e itim sürecinin hızlandırılmasını, dü üncemizi daha kolay ifade edebilmemizi sa ladı. O, hayatımızı de i tirdi.

Ara tırma etkinli i 1. Yazılı basından de i ik birkaç örnek topla, onların iç yapısını kıyasla ve aralarındaki farklılıkları yaz. Bu arada u sorulara yönel: Hangi bölümleri içeriyor, bölümler hangi sıralamaya göre yapılmı tır, hangi okuyucu kesimine yöneliktir, bölümlerde hangi konular i lenmi tir ?

Ça da toplumda kitle ileti im araçları Kitle ileti im araçlarının birden fazla etkisi vardır. Ya adı ımız ortamda ve dünyada meydana gelen de i ik olaylar hakkında bilgi sunarlar. Toplumdaki de i ik ki isel olaylar hakkında, tutum ve görü lerimizin olu turulmasını etkileyerek davranı ımızı yöneltiyor. Kitap ve yazar seçimi yapmamıza yardımcı olur, ﬁlm ve giyim seçene imizi etkiler. Ortak ya am sorunlarını anlamamıza yardımcı olur. Toplumsal de erleri benimsememizde bizi hazırlar. Ça da toplumlarda iktidarın çalı maları aleni ve effaftır çünkü vatanda ların, devletlerinde ve dünyada meydana gelen olaylardan haberdar olma hakkı vardır. Ça da demokratik toplumların büyüklü ü ve karma ıklı ı yüzünden, iktidarın vatanda la ileti imi zorla tırılmı tır. Çalı malarında alenilik ve effaﬂık sa lamak için, vatanda ın büyük bir bölümünün kullanabildi i kitle ileti im araçlarından giderek daha çok faydalanmaktadır. Ancak medyalar bilgilendirme konusunda farklı yakla ımlar kullanmaktadırlar. Enformasyonları de i ik ekilde aktarmaktadırlar. Vatanda ların bilgi seviyesi ise onlara ba lıdır. Bilgi almamı ya da yanlı bilgilendirilmi vatanda lar, ait oldukları toplulu un ya amında ve de i imlerde etkili olamayacaklar. Vatanda olarak iktidarın çalı malarını kontrol edemeyecekler. Her bilgiyi ele tirisel de erlendirmek gerekir. 70

Onlar yanlı bilgilendirme ile ne gibi sonuçlara varılabilece ini bilmelidirler. Özellikle de kriz, çatı ma, toplumdaki daha büyük de i iklikler sırasında. Böyle durumlarda bilgilerin manipülasyonu ve de i tirilmeleri için daha büyük olanakların oldu una dair kanıtlar vardır. Medyaların demokrasi süreçlerine etkisi büyüktür. Bu yüzden vatanda ların medyalar ve medya kültürü hakkında bilgi sahibi olmaları çok önemlidir.

Medyaların seçimler üzerindeki etkisi Hükümetin demokratik seçimlerle kurulması, demokratik toplumların temel özelli idir. Bu bizim toplumumuzda da böyledir. Seçimlerde vatanda lar siyasi partilerden birine oy kullanır. Siyasi seçime birçok faktör etki eder: ahsi çıkar, ahsi tecrübe, belli bir sınıfa veya toplumsal katmana ait olmak, aile, arkada çevresi. Ancak, kitle ileti im araçlarının da önemli derecede etkisi var71

dır. Örne in, televizyon seçmenlere siyasi partilerin ve adaylarının kampanyalarını izleme fırsatı verir. Bazı televizyon kanalları bir siyasi partinin kampanyasını di erine kıyasen daha uzun yayınlayarak, seçmeni etkilemeye çalı ır. Son yıllarda siyasi partiler kendi siyasi mesajlarını seçmenlere ula tırmak için interneti medya olarak daha çok kullanmaya ba ladı. Onların olu turdukları özel vep sayfalar sayesinde, seçmenler seçim kampanyaları, önerdikleri seçim adayları v.b. konularda bilgi alabilir. Tartı ma forumları olu turarak, sempatizanlar ve siyasi partilerine oy kullanacak seçmenler toplamaya çalı ıyorlar. Bu, Danimarka gibi bili im okuryazarlı ının yüksek ve internetin geni halk tabakasına ula ılır oldu u toplumlarda uygulanmaktadır. Çok sayıda bilimsel ara tırma televizyonun, vatanda ı seçimlerde kime oy kullanaca ı konusunda etkilemedi ini do ruluyor. Onlara göre televizyon, vatanda ın seçim kararına sadece ekran-

larda görünen hükümet temsilcisi adayının, çekiçi biri oldu u takdirde etkileyebilir. Aday, kendi görünü ü ve performansıyla seçmeni bir yere kadar etkileyebilir. Yine de hükümet temsilcisi seçimi oylamasında seçmenin karar vermesini asıl etkileyen, bulundu u sosyal ekonomi durumudur. Bu anlayı ı göstermek için ABD’deki ba kanlık seçimlerini gösterece iz. 1980 yılında ba kanlık mevkiisi için Jimmy Certer (ikinci dönem için) ve Reagan-Cumhuriyetçi parti temsilcisi yarı ıyordu. Televizyon düellosu sonunda Reagan seyirciye seslenerek:

(1750-1823) Lordu, ngiliz Lordlar Kamarası meclis ba kanıymı . ’’Medya özgürlü ü” hakkında yaptı ı bir konu masında unları der: ’’Hükümet kendi ahsi notlandırmasına göre mükemmel oldu unu dü ünüyordu. Ancak özgür medya onların yanlı larını arayıp ortaya koyuyordu, halk ise arada bir onları düzeltiyordu. Sadece medyanın özgürlü ü hükümeti bu seviyeye getirdi ve sadece o özgürlük seviyeyi koruyabilir”.

Reklam panoları da vatanda ın seçim kararını etkiler

’’Salı günü seçime çıktı ınızda, paravan arkasında saklı oyunu kullanmadan önce kendine bir sor: Bugün, dört yıl öncesine kıyasen daha iyi mi hissediyorum”. Seçimleri Reagan kazanmı tı. Medyalar iktidara ’’yanlı larını” düzeltmek için baskı yaparlar. Thomas Arskin

Ça da toplumda kitle ileti im araçlarının özellikleri Siyaset, toplum ile insanlar arasındaki ili kileri düzelten sosyal ve kontrol faaliyetidir. Demokratik toplumlarda insanlar arasındaki ili kilerin düzeltilmesi faaliyeti, seçilmi olan iktidar temsilcilerine bırakılmı tır. Ortak ya am ve i birli inin nasıl örgütlenece i onlara ba lıdır. Vatanda lar arasındaki i birli i v.b. iktidar ili kileri belirlerken, vatanda ın ortak çıkar ve isteklerini gözönünde bulundurmalıdır. ktidar sıkça kendi çıkarlarını ortak çıkarlar olarak göstermeye çalı maktadır. Medyalar bu maskeyi dü ürmekle görevlidir. Kitle ileti im araçları, vatanda ları iktidara ve siyasete kar ı etkili olmaları için onları seferber edebildi i takdirde kendi demokratik görevlerini yerine getirmi demektir. Bu yüzden medyalar özgür, ba ımsız ve sorumlu olmalıdırlar.

Medya özgürlü ü Toplumun günlük ya amında, vatanda ın haberdar olması gereken olaylar meydana gelmektedir. Makedonya C. gibi demokratik toplumlarada enformasyon özgürlü ü vardır. Bu vatanda ın özgür dü ünme ve dü üncesini özgürce ifade etme hakkından kaynaklanmaktadır. Gazeteciler tarafından, yazılı ve elektronik medyalar sayesinde bilgi almaktadırlar. Rapor hazırlayabilmeleri için bilgi kaynakları gazetecilere eri ilir olmalıdır. Olaya katılanlar ve bakanlıklar gibi iktidar organları haber kayna ı olabilirler. ktidarda olanlar gelecek dönemde de iktidar kalmak istediklerinden, olayların kendileri için olumlu tarafını gösterip olumsuz tarafını gizlemeye çalı ırlar. Bu yüzden özgür gazeteciler kamuya verilen bilgilerle yetinmezler, olayı bütünüyle ara tırırlar. Merkezi Madrit’te bulunun ’’Akses nfo” sivil örgüt temsilcisi Helen Darbisir, Avrupa devletlerinin kamu çıkarına olan gizli belgeleri yayınlamakta ayrı tutumları oldu unu dü ünmektedir. Darbisir unu belirtiyor: ’’Romanya’da, kamu mevkilerinde bulunanların tapu belgelerini internet sayfalarında bulabilirsin. Mevkii sırasında zengin olup olmadı ını anında hesaplayabilirsin. Buna kar ın, Fransa ve spanya’da bu tür bilgiler yayınlanmaz. spanya’da bu tür bilgiler gizlidir. Sıradan bir ki i mevki sa-

hibinin mal varlı ını ö renemez. Aldı ı maa la yeni bir ev veya otomobil satın alabilece ini bilemez”.

de öyle yazdı: ’’Bu arada gazeteciler de i ik mevkiler almaktadırlar. Meslekda larım birer birer gidiyorlar. Yarımızdan ço u siyasi partilerin basın sözcüleri olduk. Düne kadar gazeteci olarak ele tirdi i siyasetin koruyucuları oldular. Bizleri bilgisayar ba ında metin yazarken askere alarak ve seferber ediyorlar. Siyasetçiler sadece bu biçimde ele tirmemizi engelleyebilirler”.

Medya sorumlulu u Komunizim rejimi tarafından sürgün edilen seçkin bir Polonyalı gazeteci (basın özgürlü ü yokmu ), özgür gazeteciliAlmanya’nın ’’Doyçe Vele” radyosun- in beraberinde getirdi i sorunları anlada duyurulan bir metinde ’’Fransa’da tıyor. Uzun sürgün döneminden sonra, medya özgürlü ü yerine ’’gizem kültü- yine sorunlarla yüzle ebilir ve özgür yarü” bakımının yapıldı ı belirtildi. Habe- zabilir mi sorusuna, öyle cevap verir: rin devamında gazeteciler ile siyasetçi- ’’Evet özgür yazabilirim ancak sorumlulerin sıkı ba ları oldu unu, aynı seçkin lu u büyüktür. imdi biz gazetecilerden okullarda ve semtlerde okuyup ya a- yazdıklarımızın do rulu unu belirlemedıklarını yazdı. Fransa, endüstri sahip- miz bekleniyor”. lerinin en etkili medyaların sahibi oldu u ve bilgi plasmanına do rudan mü- 2002 yılının Kasım ayında Nijerya’nın dahale etti i tek devlettir. Gazeteciler, Kaduna kentinde, Dünya güzellik yarı ilaç endüstrisi, sanayi, in aatçılık ve ması gösterisi düzenlendi. Gazetelersigorta sektöründen haberler yayınla- den birinde yayımlanan bir makalede, makta büyük zorluklarla kar ıla maktalar. Bu basın özgürlü ü do rultusunda de ildir”.

Medya ba ımsızlı ı Halka ve gerçe e hizmet verebilmesi için medyaların ba ımsız olmaları gerekmektedir. Ancak hükümet,siyasi partiler, büyük irketler-i letmeler gibi toplumun de i ik güç merkezleri,kendi çıkarlarını korumak için medyaları kontrol etmeye çalı maktadır. Gazeteci Bilyana Sekulovska bir metnin74

Hazreti Muhammed ya ıyor olsaydı ve bu gösteriye katılsaydı herhalde güzellerden birini e olarak seçerdi deniliyordu. Nijerya’da Hristiyan halkın yanısıra Müslümanlar da ya amaktadır. Yarı manın slam dinine aykırı oldu unu sayan binlerce Müslüman,kentin etrafında çılgına dönerek, yakılmı lastiklerden barikadlar kurmu ve yangınlar çıkarmı lardı. Bu esnada en az 100 ki i hayatını kaybetti. nsanlar yayımlanmı haberlere göre karar alıp, harekete geçtikleri için gazeteciler haber yaparken o haberin getirebilece i sonuçların farkında olmaları gerekmektedir.

Medya kültürü

Ça da demokratik toplumların ba lıca özelliklerinden biri, vatanda ların farklı bilgilere gelebilmeleridir. Enformasyon farklılıkları, (çok sayıda televizyon ve radyo kanalları, günlük gazete ve dergiler) daha önce de belirtti imiz gibi, çok sayıda bilgi kaynaklarının mevcudiyetinden ileri gelmektedir. Ancak, çok sayıda bilgi araçlarının olması farklı bilgilerin de varlı ı anlamına gelmez. Özellikle de ça da toplumda bir ki inin birden fazla medyanın sahibi olabilece i bilinGazetecilerin skandal nedeni olabilecek di i durumunda böyledir. Bir ki i daha yanlı haberler yayımlamaları, medyafazla medyayı kontrol etti i zaman, bir lara olan güvenin azalmasına sebep olayı birkaç televizyon kanalında gösolur. Çok geçmeden Fransa medyalaterebilir. Bu olgu izleyiciyi a ırtabilir ve rında, bir internet sitesinde çıkan tanıyanlı sonuç getirmesine sebep olabilir: dık televizyon spikerinin ölümüne dair bir haberi daha çok televizyon kanalınhaber, haberin do rulu u ara tırılmada gördü üme göre bu haber vardır ve dan yayımlanmı tır. do rudur. Aynı öyle bir medya, halkta yasadı ı silahın bulundu unu ve bu silahları de i ik kutlamalarda kullandı ını haber yapabilir. Ancak bu haberde, aynı silahların suç çeteleri arasında kar ılıklı Ödev hesapla malar ve siyasi cinayetler için Bir hafta süresince, Makedonya’daki de kullanıldı ını belirtmeyi ’’unutursa” o birkaç yazılı ve elektronik medyada çı- zaman medyanın tek taraﬂı bilgilendirkan haberleri izle. Haberlerin içerikli- di ini söyleyebiliriz. Tek taraﬂı bilgilen ini, sıralamasını, dil ve yazılı tarzı- dirmenin en basit örne i reklamlardır. nı kıyasla. De i ik medyaların aynı ha- Burada imalatçılar veya tüccarlar ürüberi nasıl yayımladıklarını belirle. Bilgi nün sadece iyi yönlerini belirtirler. vermekte farklılık var mıdır? Sonra da Bazen medyalar aktardıkları bilgilerhaberlerin tarafsızlı ı ve do rulu unu le vatanda ların belli tutum almalarınotlandır. na yol açarlar. Örne in: hükümetin vatanda ları, devlet kasasında silahlanma için daha çok paranın ayrılması gereklili ine inandırmaya çalı ması. Hükümet bunu medyalar aracılı ıyla, dü manın ne kadar tehlikeli oldu unu ve devletin 75

yeterince silahlanmadı ı durumunda ne gibi sonuçların ortaya çıkaca ını vurgulamakla yapmaktadır. Böyle bir durum Amerika Birle ik Devletlerinde meydana geldi.New York’taki 11 Kasım olayından sonra Amerikalılar savunma ihtiyaçları için ayrılan para fonunu önemli ölçüde yüklettiler. Tüm bu örnekler medyaların bazen vatanda ı a ırtan bilgi aktarma teknikleri kullandıkları dolayısıyla haberlerin yanlı yorumlanabildi ini gösteriyor. Bu yüzden vatanda ların, medyalar ve gazeteciler hakkında daha fazla bilgi sahibi olmaları gerekmektedir. Böylece haberin kalitesini de erlendirebileceklerdir.

Kitle ileti im araçları kamuoyunu bilgilendirmek için kullanılır. Onlar, vatanda a bilgi aktarma araçlarıdır. Haber aktarma sürecinde aslında haberi aktaranla-alan arasında belli ileti im

meydana gelmektedir. Günümüzde ba arılı medya ileti imin olu turulması için, ileti ime dahil edilen herkesin medya kültürüne sahip olması gerekmektedir. Bu, gazetecilik mesle inin gereksinimlerini kar ılayabilecek derecede iyi e itilmi gazeteciler ve medyalardan aldıkları bilgileri nasıl kullanacaklarını bilen e itimli vatanda lar anlamına gelmektedir. Ça da toplumlarda medyaların, gazetecilik mesle inin karma ıklı ı nedeniyle: çokyönlü e itilmi , yeni bilgilendirme teknolojisini kullanma e itimi almı , estetik bilgisi, ileti im becerileri, yabancı diller, edebiyat, tarih, i , ekonomi v.b. alanlarda bilgisi olan kadrolara ihtiyacı vardır. Sadece daha fazla bilim alanlarından bilgiye sahip olan gazeteci ve editörler kaliteli haber yapma durumunda olabilirler. Haber sıralamasının medya ileti imindeki önemi büyüktür. Ancak ço u kez bazı televizyon veya gazeteler yayımladıkları haberleri daha sonra yalanlamaktadırlar. Genelde önemli bir haber televizyonlarda ana haber bülteninde gazetelerde ise ba sayfada yer alır. Haberin yalanlaması ise kısa haberlerde veya gazetelerde son sayfalardan birinde yayımlanır. Ancak haberin içerikli i incelenecek olursa, tamamen yanlı olmadı ı görünecektir. Haberin bir kısmı gerçek, di er kısmı ise uydurmadır. Haberlerin böyle sıralaması dinleyici, izleyici ve okuyucuları a ırtmaktadır. Bu tür haber yapmanın sebebi, kamu hayattan ki ilerin yalanlama yoluyla kendilerini savunma durumuna getirmeleridir. Bu takti i kullanan medyalar için ilk bildirinin sonradan ya-

yımlanan demanta göre önceli i vardır. Bu durumun açıklaması, ilk haberi kabullenen vatanda ların sonradan ifade edilen delillere kar ı dirençli kalmalarıdır. Artık haber hakkında belli bir dü ünce olu turuldu u için sonradan aktarılan deliller gözönünde bulundurulmuyor. Aynı kaynaktan verilen yeni delilleri kabul etmek için dü üncelerini de i tirmeleri gerekmektedir. Medya kültüründe haber hazırlamanın özellikle dili ve tarzı önemlidir. Onlar, haberin türüne uygun hazırlanmalıdır.

HABERLER

Dü ünülecek sorular x Demokratik toplumlarda seçimler sırasında kitle ileti im araçlarının etkisini açıkla. x Kitle ileti im araçları, kamuoyunu ikna etmek için hangi teknikleri uygular? x Toplumumuzda enformasyon özgürlü ünün tehdit edildi i durumlardan örnekler ver.

KAVRAMLAR VE DAHA AZ B L NEN SÖZLER

x Siyasi ço ulculuk-de i ik çıkar, program ve seçeneklerin belirtildi i, daha çok ba ımsız siyasi kurulu un bulundu u siyasi sistem.

x hukuki-siyasi düzen/sistemdevlette hükümet örgütleme yolu (örgütler, enstitüler, siyasi kültür) ve benzeri x Meclis(Parlamento)-tüm Anayasal demokrasilerde vardır. En yüksek temsilci organı, meclis hükümetin en yüksek organıdır ve kurallara göre genel seçimlerde seçilir.

x (U H)-silahlı çatı malar sırasında uygulanan uluslararası hukukun bir bölümü, amacı acıyı sınırlandırmak (insan hayatı ve haysiyetinin korunması anlamına gelir).Yardım üçüncü ki i veya taraftan gelir.

x ktidar-yönetme hakkı, devletin siyasi, hukuki ve ekonomi gücü elindedir.

x Kongre-uluslararası ili kilerde bir bütünlük sa layan uluslararası anla ma (bu durumda, U H kurallarına saygı duyulması anla ması)

x hükümet-devlette yetki sahibi tüm organlar, yürütme-yönetim organı

x anla ma-iki veya daha çok ülke arasında ekonomi, siyasi ve kültür ili kilerinin düzenlenmesi için yapılan anla ma

x ba bakan-ilk bakan, hükümet ba kanı x egemenlik/egemen-devlet ba ımsızlı ı,devletin iç ve dı il kileri düzenleme ba ımsızlı ı

x haysiyet (onur)-saygıyla davranılması

x Anayasa-en yüksek yasal düzenleme, Latincenin cantitutio kelimesinden gelmektedir ve en yüksek önemli yasayı belirtir.

x tanık-bir ba kasının hayatının veya haysiyetinin tehlikeye sokuldu unu gören ki i; anı ın olaya karı ıp karı mayaca ına kendisi karar verir.

x Anayasal demokrasi-vatanda özgürlük ve haklarının yasayla garanti edilen demokrat toplum.

x riskler-tehlikeye maruz kalma.

x Olay-beklenmedik, rastgele olay, tesadüf

ine destek amaçlı kullanıldı ında koruması kalkar ve sava hedeﬁ olur.

x insani hareket-birinin hayatını ve haysiyetini korumak veya genelde yardım etmeyece in birine yardımda bulunmak. x sosyal baskı-insani harekette bulunana ortam tarafından yapılan baskı.

x sava çı-silahlı kuvvetler veya gönüllü birimlerin üyesi, dü manlıklara do rudan i tirak eden ki i. x askeri hedeﬂer-sava çılar ve yapılar ki kendi do ası gere i, bulundu u yeri,amacı ve kullanılmasıyla sava etkinli ine katkı sa layıp imha edilmesi durumunda da belli bir askeri öncüllük sa lamaktadır.

x ikilem-olası çözümlerden birini seçme mecburiyeti ki çözümlerin hiçbiri ideal de ildir x aparheyt-Güney Afrika Cumhuriyeti’nde beyaz azınlı ın Afrikalı halka uyguladı ı ırk ve renk ayrımcılı ı politikası (ayrılmak)

x sava - iddet hareketi, kar ı tarafın iste imizin gerçekle tirmesine mecbur kalması için ba latılır. (Clausewıtz’e göre).

x seçenekler-özgür seçim, özgürçe seçim hakkı.

x nsan hakları evrensel bildirisiinsan hak ve özgürlü ünü koruyan uluslararası belge.

x dolaylı hasar-saldırı sırasında tesadüfen yapılmı hasar veya kayıp. Alınan bütün önlem ve uyarılara ra men sivillere zarar verilmesi.

x suç-kurallara saygı duymama, anla malara aykırı davranı . x delil-bir iddianın ıspatında kullanılan mantıksal yapı.

x mücadele dı ında-yakalanan askerleri belirler, yaralı, hasta veya gemi enkazında yaralanmı ve artık sava amayan askerler.

x zincirleme reaksiyon-ardından çok sayıda ihlalleri getiren bir ihlalin yapılması.

x siviller-asker olmayan ki iler ( üpheli durumda bile sivil sayılır)

x sava suçları-Cenevre sözle melerinin a ır ihlali (cinayet, soygun, i kence, insanlık dı ı davranı , sava çı ve askeri tutuklularını öldürmek).

x sivil yapılar-sava hedeﬁ olmayan tüm yapılar. Sava etkinli79

x i kence-a ırı gerginlik,sıkıntılı durum, azap.

x Kitle ileti im araçları-medyalarileti im araçları (gazete, dergi, kitap, radyo, televizyon, internet)

x soykırım-bir millete kar ı zulüm yapmak, bir halkın yok edilmesi.

x demant (yalanlama)- ileti imi inkar etmek için verilen açıklama (gazete, dergi, kitap, radyo, televizyon, internet).

x yaptırımlar-uluslararası anla maları çi neyen devletlere kar ı alınan mali, ekonomi ve askeri nitelikli cezalandırıcı önlemler . x çatı ma-anla mazlık, tartı ma, silahlı çatı ma. x uluslararası ceza mahkemesinerede yapıldı ı farketmeksizin sava suçlularını yargılama yetkisi olan mahkeme. x af-affedilmek, kısmen ya da tamamen cezadan serbest edilmek. x gerilla sava ı-bir devletin me ru silahlı kuvvetleri ile sivil halktan sava çılar arasında silahlı çatı ma. x insani eylem-silahlı çatı ma veya do al afet sonucu (deprem, salgın, kuraklık, su baskını, volkan) insanların acılarını dindirmek için yapılan örgütlü yardım. x demokrasi- Yunanca ’’demos”halk ve ’’kratos”-yönetmek demektir, halkı yönetmek, halkın iktidarı. x iktidar-yönetme hakkı, önemli siyasi ve ekonomi güç sahibi.

Ç NDEK LER KT DAR

Toplum yönetimi 5 ktidar nedir ve neden gereklidir 5 ktidar nasıl elde edilir 7 ktidarsız güç 10 Devlet ve Siyaset 11 Vatanda Erdemli i (iyimserli i) 13 ktidar payla ımı 15 Makedonya Cumhuriyeti iktidarı 17 Meclisin sorumlulukları 17 Muhalefetin görevi 18 Milletvekilleri 18 Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti 18 M.C. Cumhurba kanı 19 M.C. Yargı Gücü 19 Ombdusman 20 Anayasa ve Anayasal demokrasi 21 Siyasi Partiler 23 Neden siyasi partilere ihtiyaç var 23 Ça da toplumda siyasi partiler 24 Sivil toplum kurulu ları 25 Sendikaların rölü 26 Ekoloji dernekleri 26 81

ÇATI MA

Barı kültürü 31 Çatı ma 33 Çatı manın çıkma nedenleri 34 Çatı ma türleri 35 Demokratik toplumlarda çatı maların çözümü 37 Çatı maların önlenmesinde Uluslararası araçlar ve barı ın tesis edilmesi 38

ULUSLARARASI NSAN HUKUK ÜZER NE ARA TIRMA

Uluslararası hukuk nasıl meydana geldi 41 Tanık ve onur 43 nsani hareket ve sosyal baskı 45 Tanı ın ikilemi 48 Uluslararası insani hukukun temelleri 49 Uluslararası insani hukuku ve insan hakları 52 Uluslararası insani hukukun ihlali 54 Sava suçu 56 Uluslararası insani hukuku (U H) ihlallerinin yaptırımı 58 nsani hareket 61

MEDYALAR

Ça da toplumda enformasyon 67 Ça da toplumda kitle ileti im araçları 70 Medyanın seçimler üzerindeki etkisi 71 Ça da toplumda kitle ileti im araçlarının özellikleri 73 Medya kültürü 75