poradnik

szkoły ponadgimnazjalne

Poradnik nauczyciela Wszystko, czego potrzebujesz: • poradnik metodyczny • internetowy Klub Nauczyciela

Zakres podstawowy

Poradnik nauczyciela Ewa Gurbiel, Grażyna Hardt-Olejniczak, Ewa Kołczyk, Helena Krupicka, Maciej M. Sysło

W poradniku  opis cyklu  program nauczania  rozkład materiału scenariusze lekcji

szkoły ponadgimnazjalne

Informatyka to podstawa

Informatyka to podstawa. Zakres podstawowy Poradnik nauczyciela © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.

Warszawa 2012

Autorzy: Ewa Gurbiel, Grażyna Hardt-Olejniczak, Ewa Kołczyk, Helena Krupicka, Maciej M.Sysło

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Beata Brzeg-Wieluńska (redaktor cyklu), Małgorzata Marczuk (redaktor merytoryczny) Redakcja techniczna: Janina Soboń Projekt graficzny: Marta Jedlińska, Joanna Wójcicka Skład i łamanie: Zbigniew Larwa, WSiP sp. z o.o. Źródła ilustracji: okładka (czerwone sześciany) Kosta kostov/shutterstock.com

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96 Tel.: 22 576 25 00 Infolinia: 800 220 555 www.wsip.pl

Spis treści

Od Redaktora Opis cyklu Program nauczania 1. Wprowadzenie 2. Cele kształcenia i wychowania 3. Rozkład materiału 4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania 5. Założone osiągnięcia uczniów 6. Kryteria oceny i metody sprawdzania osiągnięć uczniów Scenariusze lekcji

4 5 8 9 12 14 19 32 35 37

Od Redaktora

P

oradnik, który macie Państwo przed sobą powstał również dzięki Państwa pomocy – po licznych

rozmowach i konsultacjach zarówno z doświadczonymi pedagogami, jak i z młodymi nauczycielami, którzy dopiero rozpoczynają pracę. Dzięki takim spotkaniom wiedzieliśmy dobrze, jakie elementy obudowy metodycznej są najbardziej przydatne w codziennej pracy.

W poradniku znajduje się rozkład materiału nauczania zgodny z podstawą programową. Są przedstawione

sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania – jest to opis metod nauczania, form pracy, działań nauczyciela i uczniów podejmowanych w ramach lekcji informatyki w celu realizacji treści nauczania.

Celem nadrzędnym działań jest kształtowanie myślenia komputacyjnego. Są też szczególnie pomocne dokładne scenariusze do każdego projektu. W każdym z nich jest odniesienie do konkretnego punktu z podstawy programowej, który jest realizowany podczas lekcji, jest także lista pojęć informatycznych, szczegółowo przedstawiony jest przebieg zajęć oraz ocena osiągnięć uczniów. Życzę Państwu dobrej pracy w nowym roku szkolnym. Pełnej satysfakcji i obfitującej w sukcesy. Inspirującej i atrakcyjnej dla uczniów.

Beata Brzeg-Wieluńska beata_brzeg-wielunska@wsip.com.pl

OPIS CYKLU

Informatyka to podstawa ZAKRES PODSTAWOWY Autorzy podręcznika: Ewa Gurbiel, Grażyna Hardt-Olejniczak, Ewa Kołczyk, Helena Krupicka, Maciej M. Sysło Materiał przewidziany na 30 godzin kształcenia.

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

Informatyka to podstawa Zaprojektuj ciekawe lekcje!

Przekonujemy uczniów, şe informatyka jest przydatna. Pokazujemy, şe znajomość technologii komputerowej i internetowej ma praktyczne zastosowanie.

Dlaczego warto pracować z podręcznikiem Informatyka to podstawa 1. Nauka metodą projektu – tematy bliskie uczniom, wzbudzające ich zainteresowanie; nacisk połoşony nie tylko na samodzielną pracę, ale równieş na umiejętność pracy w zespole.

2. Trafny dobór treści odpowiadający wymaganiom nowej podstawy programowej.

3. Sprawdzony zespół autorski – współtwórcy nowej podstawy programowej, m.in. prof. Maciej M. Sysło.

4. Praktyczne podejście do przedmiotu – doświadczenie zdobyte w trakcie projektu uczniowie mogą wykorzystać w şyciu codziennym, a dzięki jasno określonym celom projektu widzą sens poznawania zagadnień informatycznych – są zatem lepiej zmotywowani do nauki.

5. Interdyscyplinarność – podręcznik łączy treści z róşnych dziedzin; poszerza wiedzę uczniów, nie tylko informatyczną.

6. Dodatkowe materiały elektroniczne na platformie edukacyjnej WSiPnet.pl – uzupełniające projekty do kaşdego rozdziału, pomoc dla uczniów w ćwiczeniu i utrwalaniu umiejętności.

3RGUĂšF]QLN INFORMATYKA TO PODSTAWA PD EXGRZĂš L XNĂŻDG WUHÄ‚FL GRVWRVRZDQH GR NRQFHSFML nauczania PHWRGĂˆ SURMHNWX $XWRU]\ Äź ]JRGQLH ] SRGVWDZĂˆ SURJUDPRZĂˆ Äź RPDZLDMĂˆ ]DJDGQLHQLD LQIRUPDW\F]QH DOH QLH Z IRUPLH Z\NĂŻDGX 3URSRQXMĂˆ NLOND UĂśÄ?QRURGQ\FK SURMHNWĂśZ NWĂśU\FK UHDOL]DFMD EĂšG]LH GOD XF]QLĂśZ RND]MĂˆ GR SR]QDQLD ]DJDGQLHĂą L QDU]ĂšG]L LQIRUPDW\F]Q\FK D WDNÄ?H QDE\ZDQLD ]ZLĂˆ]DQ\FK ] QLPL XPLHMĂšWQRÄ‚FL 3URMHNW Z XMĂšFLX DXWRUĂśZ SRGUĂšF]QLND WR ]DGDQLH QD MHGQĂˆ OXE ZLĂšFHM JRG]LQ GR Z\NRQDQLD LQG\ZLGXDOQLH OXE SU]H] ]HVSÜï XF]QLĂśZ LQVSLUXMĂˆFH GR VDPRG]LHOQHJR SRV]HU]DQLD ZLHG]\ D WDNÄ?H Z\NRU]\VW\ZDQLD MHM Z SUDNW\FH 3UDFĂš QDG SURMHNWDPL XĂŻDWZLDMĂˆ V]F]HJÜïRZH ]DGDQLD L ZVND]ĂśZNL

: SURSR]\FMDFK SURMHNWĂśZ SRGDQR – PRZEWODNI TEMAT Äź F]\OL NUĂśWNL RSLV LQIRUPDW\F]Q\FK L SR]DLQIRUPDW\F]Q\FK FHOĂśZ SURMHNWX – UZASADNIENIE Äź Z\MDÄ‚QLHQLH GODF]HJR SURMHNW PRÄ?H ]DLQWHUHVRZDĂŠ XF]QLD SU]HGH ZV]\VWNLP ]H Z]JOĂšGX QD MHJR FHOH SR]DLQIRUPDW\F]QH L VWRVRZDQH RSURJUDPRZDQLH – CELE INFORMATYCZNE Äź RGQRV]ĂˆFH VLĂš GR ZLHG]\ L XPLHMĂšWQRÄ‚FL ]GRE\ZDQ\FK SU]H] XF]QLĂśZ Z WUDNFLH UHDOL]DFML SURMHNWX – REZULTATY Äź RSLV VSRG]LHZDQ\FK HIHNWĂśZ SURMHNWX QS bVWZRU]HQLH ZLWU\Q\ LQWHUQHWRZHM OXE DOEXPX ]GMÚÊ Z LQWHUQHFLH

– PRZEBIEG PROJEKTU ğ VXJHURZDQ\ SU]H] DXWRUÜZ SRGUÚF]QLND SODQ UHDOL]DFML SURMHNWX

6 Š Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Opis cyklu

WSiPnet.pl Dobry adres dla nauczycieli i uczniów WSiPnet.pl to platforma edukacyjna dla nauczycieli i uczniów. Znajdują sią na niej dodatkowe projekty i przydatne programy ułatwiające realizację konkretnych zadań.

Jak skorzystać ze WSiPnet.pl?

Dostęp do platformy WSiPnet.pl mają wszyscy nauczyciele, którzy uczą z podręcznika Informatyka to podstawa.

Do logowania wykorzystują ten sam login i to samo hasło, które słuşą do logowania w Klubie Nauczyciela.

Uczniowie kod dostępu do platformy znajdą w podręczniku.

1D SODWIRUPLH WSiPnet.pl XF]HĂą ]QDMG]LH ZLHOH UĂśÄ?Q\FK SURMHNWĂśZ NWĂśU\FK UHDOL]DFMD MHVW RND]MĂˆ GR XWUZDOHQLD XPLHMĂšWQRÄ‚FL RUD] SRV]HU]HQLD ZLHG]\ ] ]DNUHVX LQIRUPDW\NL L MHM ]DVWRVRZDĂą 'R WU]HFLHJR UR]G]LDĂŻX SU]HZLG]LDQR QS GZD SURMHNW\ OBRAZ GRAFICZNY Äź SU]\JRWRZDQLH SUDF\ SODVW\F]QHM QD GRZROQ\ WHPDW ] Z\NRU]\VWDQLHP WDNLFK WHFKQLN MDN NRODÄ? IRWRPRQWDÄ?

F]\ UHWXV] Z\NRQDQ\ Z HG\WRU]H JUDILNL TABLEAU Äź ZVSĂśOQH VWZRU]HQLH tableau JUXS\ NROHÄ?DQHN L NROHJĂśZ OXE FDĂŻHM NODV\ ZUD] ] QDXF]\FLHODPL ] RND]ML XNRĂąF]HQLD V]NRĂŻ\ : SURMHNFLH CZY MYĹšLISZ, ZE KSIÄ„ĹťKI ZNIKNÄ„? ]DPLHV]F]RQ\P Z F]ZDUW\P UR]G]LDOH SRGUĂšF]QLND QDOHÄ?\ VNRPHQWRZDĂŠ VĂŻRZD 8PEHUWD (FR GRW\F]ĂˆFH F]\WDQLD L NVLĂˆÄ?HN Z HSRFH LQWHUQHWX 'R UR]G]LDĂŻX ĂśVPHJR SU]\JRWRZDQR GZD SURMHNW\ WYDAWANIE RESZTY Äź MDN Z\GDĂŠ SRWU]HEQĂˆ NZRWĂš ]D SRPRFĂˆ MDN QDMPQLHMV]HM OLF]E\ EDQNQRWĂśZ L PRQHW Äź WR GREU\ SU]\NĂŻDG Z\NRU]\VWDQLD DUNXV]D NDONXODF\MQHJR GR ]DSLVDQLD L Z\NRQDQLD DOJRU\WPX QD NRPSXWHU]H UKĹ ADANIE PLANU SEANSĂ“W Z\NRU]\VWXMH PHWRGĂš ]DFKĂŻDQQĂˆ SU]\ Z\ELHUDQLX MDN QDMZLĂšNV]HM OLF]E\ Ä&#x;OPĂśZ GR REHMU]HQLD :H ZV]\VWNLFK G]LDĂŻDQLDFK XF]QLĂśZ MHVW NV]WDĂŻWRZDQH P\Ä‚OHQLH NRPSXWDF\MQH QDZHW MHÄ‚OL QLH ]GDMĂˆ VRELH ] WHJR VSUDZ\ 1D SODWIRUPLH XPLHV]F]RQR WDNÄ?H DIAGNOZĘ NA WEJĹšCIE.

Interaktywny rozkład materiału Zamieszczony na WSiPnet.pl – pokazuje układ treści podręcznika w całym cyklu nauczania i pomaga zarządzać tymi treściami.

Moşesz stworzyć własny rozkład materiału najlepszy dla danej klasy – zmienić zaproponowaną liczbę godzin oraz kolejność poszczególnych jednostek, co spowoduje automatyczne zmiany na osi czasu.

1D OSI CZASU Z\Ä‚ZLHWORQ\ MHVW FDĂŻ\ URN QDXNL Äź SRG]LHORQ\ QD W\JRGQLH Äź ZUD] ]bSURSRQRZDQ\P UR]NĂŻDGHP PDWHULDĂŻX ']LĂšNL WHPX PRÄ?HV] ]REDF]\ĂŠ NLHG\ QDMOHSLHM UHDOL]RZDĂŠ SRV]F]HJĂśOQH UR]G]LDĂŻ\ :bVHNFML HARMONOGRAM ZAJĘĆ ]QDMG]LHV] QDWRPLDVW V]F]HJÜïRZ\ UR]NĂŻDG PDWHULDĂŻX SRG]LHORQ\ QD JRG]LQ\ OHNF\MQH INTERAKTYWNY ROZKĹ AD MATERIAĹ U PRÄ?HV] GRVWRVRZDĂŠ GR NDÄ?GHM ] NODV NWĂśUH XF]\V] L SU]\SLVDĂŠ PX UĂśÄ?QH XVWDZLHQLD *RWRZ\ UR]NĂŻDG PDWHULDĂŻX PRÄ?QD Z\GUXNRZDĂŠ LbSU]HGVWDZLĂŠ GR DNFHSWDFML G\UHNWRURZL V]NRĂŻ\

7 Š Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

PROGRAM NAUCZANIA

1. Wprowadzenie 2. Cele kształcenia i wychowania 3. Rozkład materiału 4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania 5. Założone osiągnięcia uczniów 6. Kryteria oceny i metody sprawdzania osiągnięć uczniów

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

1. Wprowadzenie Jak piszemy we Wstępie do podręcznika, w posługiwaniu się komputerem i korzystaniu z jego możliwości obecnie nie wystarczy już umieć zapytać o informację, wybrać dostępną opcję programu, czy nacisnąć jakikolwiek klawisz na klawiaturze, czy przycisk na ekranie. Urządzenia komputerowe i zapisane w nich programy stały się tak złożone, że potrzebna jest głębsza znajomość ich budowy i mechanizmów funkcjonowania, a zwłaszcza oferowanych możliwości. Pogłębiona znajomość tych urządzeń i ich programów pozwala samodzielnie przystosowywać je do własnych potrzeb. Potrzeby wynikają z naszych zainteresowań, konieczności rozwiązywania pojawiających się problemów, wyzwań lub chęci wykonania czegoś nietypowego.

Zajęcia z informatyki w zakresie podstawowym mają na celu przygotowanie WSZYSTKICH uczniów do korzystania z możliwości współczesnej technologii komputerowej i internetowej we własnym kształceniu i rozwoju. Znajomość tej technologii może być przydatna podczas rozwiązywania problemów i korzystania z niej podczas realizacji projektów w różnych obszarach zastosowań i zainteresowań, nie tylko informatycznych.

Przedstawiony program nauczania dotyczy przedmiotu informatyka w zakresie podstawowym w szkołach ponadgimnazjalnych. Jest ściśle związany z podręcznikiem tych samych autorów pod tytułem Informatyka to podstawa, w którym zapisy obowiązującej podstawy programowej zostały w pełni zrealizowane w postaci projektów wykonywanych przez uczniów.

Z przyjętą w podręczniku i w programie nauczania metodą pracy uczniowie spotkali się już w gimnazjum, wykonując projekty zespołowe. Teraz będą realizować projekty zarówno indywidualne, jak i zespołowe – o tym decydują wspólnie z nauczycielem. Tematyka projektów jest bardzo obszerna, ale służą przede wszystkim kształtowaniu kompetencji informatycznych.

1.1. Metoda projektów w podręczniku Tutaj krótko charakteryzujemy metodę projektów i same projekty składające się na podręcznik. Podręcznik ma nietypową budowę i układ treści. Poruszamy w nim zagadnienia informatyczne, które są przewidziane podstawą programową, ale staramy się nie omawiać tych zagadnień wprost na kolejnych lekcjach.

Wybraliśmy natomiast pewną liczbę różnorodnych projektów, których realizacja jest okazją, by poznać za-

gadnienia programowe i nabyć przy tej okazji związane z nimi umiejętności informatyczne oraz poszerzyć wiedzę z zakresu informatyki i jej zastosowań.

Projekt w naszym ujęciu to zadanie różnej wielkości, na jedną lub więcej godzin, postawione do rozwiązania przez jedną osobę lub zespół uczniów, inspirujące do samodzielnego kształtowania swoich umiejętności zdobywania wiedzy.

Opisy projektów i ich realizacji są bardzo podobne.

Pierwszym punktem opisu jest Charakterystyka projektu, na którą składają się: • Przewodni temat – krótki opis celów projektu, w którym zostały powiązane cele pozainformatyczne z informatycznymi.

• Uzasadnienie – uzasadnienie, dlaczego proponowany projekt może być interesujący dla uczniów, głównie ze względu na osiągane cele pozainformatycznych, ale także na stosowane narzędzia informatyczne.

• Informatyczne cele – cele te odnoszą się do wiedzy i umiejętności informatycznych, zdobywanych przy okazji realizacji projektu, a przewidzianych zapisami podstawy programowej przedmiotu informatyka; zawierają również opis zalecanych do wykorzystania narzędzi informatycznych (oprogramowania).

• Rezultaty – opis spodziewanych rezultatów projektu, które mogą być załączone do dokumentacji projektu i przedstawione nauczycielowi i innym uczniom, np. w postaci prezentacji.

• Praca zespołowa – sugestie realizacji projektu, jako pracy zespołowej.

• Przebieg projektu – krótki opis sugerowanego planu realizacji projektu w postaci listy etapów, które w dalszej części są rozwijane w osobnych punktach o nazwach będących nazwami etapów projektu.

Po charakteryzacji projektu następują dość obszerne opisy kolejnych etapów jego realizacji, wypełnione zadaniami do wykonania przez uczniów i wskazówkami, jak je wykonać.

Prace nad projektami mogą ułatwić specjalne formularze i serwis internetowy, przeznaczone do prowadzenia na bieżąco realizacji projektów, a później ich gromadzenie (przykład takiego serwisu jest przedmiotem jednego z projektów w rozdz. 2).

Wynikiem podejścia przyjętego w podręczniku jest jego budowa, całkowicie podporządkowana metodzie projektów. Nie przewidujemy żadnych ćwiczeń i zadań do wykonania przez uczniów, które nie są związane z projektem. Wszystkie cele kształcenia określone w podstawie i przewidziane w niej osiągnięcia uczniowie zdobywają podczas realizacji projektów, nie ma więc potrzeby zadawania im dodatkowych zadań do wykonania.

9 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

Przyjęte podejście wydaje się właściwym sposobem realizacji zapisów podstawy programowej w sytuacji, gdy nauczyciel ma do dyspozycji tylko 30 godzin zajęć.

Te zajęcia należy, oczywiście, dobrze zaplanować i przygotować, by uczniowie byli poinformowani, jakie zadania im się stawia do wykonania. Metoda projektów charakteryzuje się większą swobodą czasową w realizacji postawionych zadań na zajęciach lekcyjnych.

Ponadto, jak w przypadku każdego innego przedmiotu, uczniowie mogą je wykonywać po lekcjach w szkole (np. w grupie realizującej projekt) lub w domu.

1.2. Myślenie komputacyjne W podręczniku przyjęliśmy podejście znane jako myślenie komputacyjne (ang. computational thinking), które towarzyszy procesom rozwiązywania problemów za pomocą komputerów. Ukształtowało się ono w edukacji w ostatnich dwóch dziesięcioleciach, a miał na to wpływ rozwój technologii. Do korzystania ze współczesnej technologii trzeba znacznie lepiej znać mechanizmy jej funkcjonowania i możliwości jako pomocy intelektualnej, niż to było na początku jej rozwoju.

Z tamtego okresu pozostało do dzisiaj w języku już zanikające określenie „obsługa komputera”. Nawet wtedy komputery nie były obsługiwane, jak to dzieje się z innymi urządzeniami, ale obecnie użytkownik komputera otrzymuje w nim „partnera” do swojej intelektualnej działalności. Należy się starać przekazać uczniowi takie nastawienie do korzystania z komputera, pokazując mu wszechstronne jego możliwości.

Z chwilą pojawienia się komputerów osobistych rozpoczęła się alfabetyzacja komputerowa (ang. computer literacy) pierwszych użytkowników komputerów. Obejmowała podstawową wiedzę o budowie komputerów i umiejętności związane z posługiwaniem się nim w zakresie korzystania z zainstalowanego w nim oprogramowania. Ten etap nadal występuje w przypadku każdego nowego użytkownika komputera. W edukacji – na początku zajęcia informatyczne były głównie poświęcone kształtowaniu alfabetyzacji komputerowej, ale obecnie ten etap na ogół mają już za sobą nawet uczniowie podejmujący naukę w pierwszej klasie szkoły podstawowej.

Alfabetyzacja komputerowa nie obejmuje pełnego rozumienia możliwości technologii informatycznych i informacyjnych, a w konsekwencji nie gwarantuje pełnego zaufania ich użytkownika do swoich umiejętności i do tych technologii. Ponadto każdy użytkownik może mieć uzasadnione obawy, czy ze swoim przygotowaniem sprosta czekającym go wyzwaniom związanym ze zmianami w technologii (np. nowe wersje oprogramowania, którymi się posługuje).

Pod koniec XX wieku w edukacji zaczęto doceniać przygotowanie uczących się na szybkie zmiany w technologii. Tak pojawiło się kształcenie biegłości w posługiwaniu się technologią (ang. fluency with ICT), na którą składają się umiejętności ponadczasowe i ułatwiające dostosowywanie się do zmian w tej dziedzinie. Biegłość w posługiwaniu się technologią obejmuje: • znajomość podstawowych pojęć i idei informatycznych, stanowiących bazę do rozumienia nowych technologii w procesie ich rozwoju; • wyższego stopnia kompetencje intelektualne w kontekście technologii, takie jak: myślenie abstrakcyjne w procesie przetwarzania informacji, analiza sytuacji, uczenie się przez analogię, podejście problemowe, działania projektowe, w tym zespołowe.

Powszechnie dostępna technologia komputerowa umożliwia obecnie nie tylko gromadzenie i przetwarzanie informacji, ale dostarcza narzędzi korzystających z olbrzymich mocy systemów komputerowych spiętych siecią. Nawet pojedyncze komputery w wersji komputerów osobistych przyłączone do sieci umożliwiają dzisiaj użytkownikom rozwiązywanie bardzo złożonych problemów, tworzenie własnych zasobów, innowacyjne działania. W połowie pierwszej dekady tego wieku stało się jasne, że technologia komputerowa potrzebuje nowego użytkownika, myślącego w kategoriach tych możliwości, przygotowanego na jej pełne wykorzystanie. Tak pojawiła się potrzeba kształtowania myślenia komputacyjnego (ang. computational thinking), które obejmuje kompetencje budowane na mocy i ograniczeniach komputerowego przetwarzania informacji w różnych dziedzinach, takie jak: • redukcja i dekompozycja złożonych sytuacji i problemów, • aproksymacja (przybliżenie) rozwiązania, gdy dokładne rozwiązanie nie jest możliwe, • rekurencja jako sposób myślenia algorytmicznego, • reprezentacja i modelowanie problemów i rozwiązań, • heurystyka.

Te trzy etapy w rozwoju kompetencji posługiwania się technologią należy rozumieć przyrostowo, tzn. w kolejnym jest uwzględniony (zawarty) poprzedni etap. Od absolwenta szkolnego systemu edukacji oczekuje się kompetencji w nich zawartych – nowa podstawa programowa uwzględnia kształtowanie wszystkich tych kompetencji w ramach powszechnej edukacji informatycznej uczniów, jak również w ramach wykorzystywania technologii w nauczaniu innych przedmiotów.

W podręczniku przyjęto podejście do rozwiązywania problemów kształtujące myślenie komputacyjne uczniów. Można je scharakteryzować następującymi cechami:

10 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

1. Wprowadzenie

• problem jest formułowany w postaci, która dopuszcza i umożliwia posłużenie się do jego rozwiązania komputerem lub innymi urządzeniami służącymi do zautomatyzowanego przetwarzania informacji; • problem polega na logicznej organizacji danych i ich analizie oraz wyciągnięciu z nich wniosków; • rozwiązanie problemu ma postać ciągu kroków, można je więc otrzymać w wyniku zastosowania podejścia algorytmicznego; • projektowanie, analiza i komputerowa realizacja (implementacja) rozwiązania problemu prowadzą do otrzymania jak najbardziej efektywnego rozwiązania oraz jak najlepszego wykorzystania możliwości i zasobów komputera; • doświadczenie nabyte podczas rozwiązywania jednego problemu można wykorzystać do rozwiązywania innych problemów, podobnych i odległych tematycznie.

Powyższe etapy posługiwania się komputerem w różnych sytuacjach problemowych nie w każdym miejscu tego podręcznika występują jawnie, ale uczeń jest tak kierowany w swojej pracy, by nie opuścił żadnego z nich, jeśli tylko jest istotny do otrzymania rozwiązania. Rolą nauczyciela jest przybliżanie uczniom tych etapów, nawet gdy nie są one widoczne.

Od rozwiązań problemów czy realizacji projektów na ogół oczekuje się, by były: • w dobrym stylu, czyli czytelne i zrozumiałe dla wszystkich zainteresowanych dziedziną, do której należy problem lub projekt; • poprawne, czyli zgodne z przyjętymi w trakcie rozwiązywania założeniami i wymaganiami; • efektywne, czyli nienadużywające zasobów komputera oraz czasu działania, pamięci, oprogramowania, zasobów informacyjnych.

1.3. Inne cechy podręcznika Stopień zaawansowania współczesnej technologii jest obecnie tak wysoki, że nawet specjaliści korzystają z zaawansowanych narzędzi informatycznych w swojej pracy zawodowej. Tym bardziej, w nieprofesjonalnych zastosowaniach informatyki korzysta się z gotowych narzędzi, by ułatwić sobie pracę, a faktycznie mieć jej znacznie mniej i jednocześnie mieć większe możliwości. Najlepszym tego przykładem jest tworzenie stron i serwisów internetowych, do czego stosuje się obecnie

systemy, które nie wymagają bezpośredniej ingerencji w kod HTML (rozdz. 2. Komunikacja i informacje w internecie).

Dołożyliśmy wiele starań, by podręcznik był nowoczesny i wskazywał, jak korzystać z najnowszych technologii komputerowych i zastosowań informatyki. Tradycyjny komputer osobisty – popularnie zwany IBM PC – ustępuje miejsca netbookom, laptopom, tabletom, które funkcjonalnością często przewyższają tradycyjne PC i są wygodniejsze w użyciu. Dostępne są już specjalne urządzenia do czytania i słuchania elektronicznych książek. Nowym wyzwaniem staje się wybór najlepszego e-podręcznika i ewentualnie urządzenia do jego odtwarzania, zamiast kupowania kolejnego komputera, jak to było dotychczas (rozdz. 1. Komputerowe środowisko pracy).

Inną ważną technologią, którą przybliżamy w podręczniku, jest tak zwana praca w chmurze (ang. cloud computing). Komputer, laptop, tablet, smartfon to głównie urządzenia służące do komunikacji za pośrednictwem internetu z miejscami, w których można przechowywać swoje strony, pliki lub albumy ze zdjęciami, komunikować się, korzystając z poczty elektronicznej lub serwisów społecznościowych, korzystać z programów biurowych itd. – takie możliwości są wykorzystywane m.in. w rozdz.

2 (podczas tworzenia stron), w rozdz. 3 (do udostępniania albumów zdjęć) i w rozdz. 7 (podczas posługiwania się programami biurowymi). Coraz tańsze i bardziej efektywne staje się używanie różnorodnego oprogramowania i przechowywanie swoich zasobów tak, aby mieć do nich swobodny dostęp z dowolnego komputera w szkole, w domu lub w innym miejscu, w dowolnym czasie, bez potrzeby przechowywania programów i swoich zasobów na swoim komputerze. To jest właśnie chmura, bardzo tanie i efektywne rozwiązanie, zdobywające sobie coraz większą popularność i wypierające rozwiązania tradycyjne.

Podręcznik i zajęcia z informatyki służą poszerzeniu wiedzy i umiejętności uczniów związanych ze współczesnymi możliwościami komputerów i zastosowań informatyki i przygotowanie ich na wyzwania stale rozwijających się technologii komputerowej i informatycznej. Zajęcia z tym podręcznikiem mogą wzbudzić w uczniach głębsze zainteresowania informatyką – studia i zawody informatyczne to jedna z największych ofert na współczesnych rynkach szkoleń i pracy niemal w każdym zakątku świata.

11 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

2. Cele kształcenia i wychowania Cele kształcenia obejmują wymagania ogólne oraz wymagania szczegółowe zawarte w podstawie programowej dla przedmiotu informatyka zakres podstawowy w szkole ponadgimnazjalnej. Cele wychowania określają zakres działań nauczyciela w kształtowaniu postaw i nawyków uczniów.

2.1. Cele kształcenia – wymagania ogólne I. Bezpieczne posługiwanie się komputerem i jego oprogramowaniem, wykorzystanie sieci komputerowej; komunikowanie się za pomocą komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych.

II. Wyszukiwanie, gromadzenie i przetwarzanie informacji z różnych źródeł; opracowywanie za pomocą komputera rysunków, tekstów, danych liczbowych, motywów, animacji, prezentacji multimedialnych.

III. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera, z zastosowaniem podejścia algorytmicznego.

IV. Wykorzystanie komputera oraz programów i gier edukacyjnych do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin oraz do rozwijania zainteresowań.

V. Ocena zagrożeń i ograniczeń, docenianie społecznych aspektów rozwoju i zastosowań informatyki.

2.2. Treści nauczania – wymagania szczegółowe 1. Bezpieczne posługiwanie się komputerem, jego oprogramowaniem i korzystanie z sieci komputerowej. Uczeń: 1) opisuje podstawowe elementy komputera, jego urządzenia zewnętrzne i towarzyszące (np. aparat cyfrowy) i ich działanie w zależności od wartości ich podstawowych parametrów, wyjaśnia współdziałanie tych elementów; 2) projektuje zestaw komputera sieciowego, dobierając parametry jego elementów, odpowiednio do swoich potrzeb; 3) korzysta z podstawowych usług w sieci komputerowej, lokalnej i rozległej, związanych z dostępem do informacji, wymianą informacji i komunikacją, przestrzega przy tym zasad n-etykiety i norm prawnych, dotyczących bezpiecznego korzystania i ochrony informacji oraz danych w komputerach w sieciach komputerowych.

2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji, współtworzenie zasobów w sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji. Uczeń:

1) znajduje dokumenty i informacje w udostępnianych w Internecie bazach danych (np. bibliotecznych, statystycznych, w sklepach internetowych), ocenia ich przydatność i wiarygodność i gromadzi je na potrzeby realizowanych projektów z różnych dziedzin; 2) tworzy zasoby sieciowe związane ze swoim kształceniem i zainteresowaniami; 3) dobiera odpowiednie formaty plików do rodzaju i przeznaczenia zapisanych w nich informacji.

3. Uczeń wykorzystuje technologie komunikacyjno-informacyjne do komunikacji i współpracy z nauczycielami i innymi uczniami, a także z innymi osobami, jak również w swoich działaniach kreatywnych.

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji multimedialnych i filmów. Uczeń: 1) edytuje obrazy w grafice rastrowej i wektorowej, dostrzega i wykorzystuje różnice między tymi typami obrazów; 2) przekształca pliki graficzne z uwzględnieniem wielkości plików i ewentualnej utraty jakości obrazów; 3) opracowuje obrazy i filmy pochodzące z różnych źródeł, tworzy albumy zdjęć; 4) opracowuje wielostronicowe dokumenty o rozbudowanej strukturze, stosuje style i szablony, tworzy spis treści; 5) gromadzi w tabeli arkusza kalkulacyjnego dane, pochodzące np. z Internetu, stosuje zaawansowane formatowanie tabeli arkusza, dobiera odpowiednie wykresy do zaprezentowania danych; 6) tworzy bazę danych, posługuje się formularzami, porządkuje dane, wyszukuje informacje, stosując filtrowanie; 7) wykonuje podstawowe operacje modyfikowania i wyszukiwania informacji na relacyjnej bazie danych; 8) tworzy rozbudowaną prezentację multimedialną na podstawie konspektu i przygotowuje ją do pokazu, przenosi prezentację do dokumentu i na stronę internetową, prowadzi wystąpienie wspomagane prezentacją; 9) projektuje i tworzy stronę internetową, posługując się stylami, szablonami i elementami programowania.

5. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera, stosowanie podejścia algorytmicznego. Uczeń:

12 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

2. Cele kształcenia i wychowania

1) prowadzi dyskusje nad sytuacjami problemowymi; 2) formułuje specyfikacje dla wybranych sytuacji problemowych; 3) projektuje rozwiązanie: wybiera metodę rozwiązania, odpowiednio dobiera narzędzia komputerowe, tworzy projekt rozwiązania; 4) realizuje rozwiązanie na komputerze za pomocą oprogramowania aplikacyjnego lub języka programowania; 5) testuje otrzymane rozwiązanie, ocenia jego własności, w tym efektywność działania oraz zgodność ze specyfikacją; 6) przeprowadza prezentację i omawia zastosowania rozwiązania.

6. Wykorzystywanie komputera oraz programów edukacyjnych do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin. Uczeń:

1) wykorzystuje oprogramowanie dydaktyczne i technologie informacyjno-komunikacyjne w pracy twórczej i przy rozwiązywaniu zadań i problemów szkolnych; 2) korzysta, odpowiednio do swoich zainteresowań i potrzeb, z zasobów edukacyjnych udostępnianych na portalach przeznaczonych do kształcenia na odległość.

7. Wykorzystywanie komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych do rozwijania zainteresowań, opisywanie zastosowań informatyki, ocena zagrożeń i ograniczeń, aspekty społeczne rozwoju i zastosowań informatyki.

Uczeń: 1) opisuje szanse i zagrożenia dla rozwoju społeczeństwa, wynikające z rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych;

2) omawia normy prawne odnoszące się do stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych, dotyczące m.in. rozpowszechniania programów komputerowych, przestępczości komputerowej, poufności, bezpieczeństwa i ochrony danych oraz informacji w komputerze i w sieciach komputerowych; 3) zapoznaje się z możliwościami nowych urządzeń i programów związanych z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i potrzebami edukacyjnymi.

2.3. Cele wychowania 1. Przestrzeganie zasad bezpiecznej pracy przy komputerze w zakresie higieny pracy, profilaktyki antywirusowej, ochrony danych osobowych i zasobów komputera oraz właściwego zachowania się w sieci Internet.

2. Kształtowanie nawyków dbania o porządek na stanowisku komputerowym oraz w zasobach zgromadzonych w komputerze.

3. Kształtowanie postawy szanowania pracy innych i przestrzegania zasad prawa autorskiego w zakresie korzystania z oprogramowania komputerowego oraz cudzych materiałów pochodzących z różnych źródeł informacji.

4. Kształtowanie umiejętności współpracy w grupie, w szczególności prowadzenia dyskusji oraz dzielenia się wiedzą i doświadczeniem z innymi osobami.

5. Kształcenie dyscypliny w zakresie czytania ze zrozumieniem i wykonywania instrukcji, słuchania poleceń nauczyciela i systematycznej pracy nad wykonywanymi zadaniami i projektami.

13 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

3. Rozkład materiału nauczania Rozkład materiału jest zwięzłym opisem powiązań rozdziałów w podręczniku i zawartych w nich projektami z zapisami w podstawie programowej, których projekty są realizacją.

Nr lekcji

Tytuł rozdziału

Tytuł Liczba Nr punktu projektu godzin w podręczniku

Zagadnienia do realizacji według podstawy programowej (treści nauczania)

1.

Komputerowe środowisko pracy

Moje środowisko pracy z komputerem

1

1.1

1. Bezpieczne posługiwanie się komputerem, jego oprogramowaniem i korzystanie z sieci komputerowej.

Uczeń: opisuje podstawowe elementy komputera, jego urządzenia zewnętrzne i towarzyszące (np. aparat cyfrowy) i ich działanie w zależności od wartości ich podstawowych parametrów, wyjaśnia współdziałanie tych elementów.

7. Wykorzystywanie komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych do rozwijania zainteresowań, opisywanie zastosowań informatyki, ocena zagrożeń i ograniczeń, aspekty społeczne rozwoju i zastosowań informatyki.

Uczeń: zapoznaje się z możliwościami nowych urządzeń i programów związanych z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i potrzebami edukacyjnymi.

2.

Komputerowe środowisko pracy

Mój wybór e-podręcznika

1

1.2

1. Bezpieczne posługiwanie się komputerem, jego oprogramowaniem i korzystanie z sieci komputerowej.

Uczeń: projektuje zestaw komputera sieciowego, dobierając parametry jego elementów, odpowiednio do swoich potrzeb.

2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji, współtworzenie zasobów w sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji.

Uczeń: znajduje dokumenty i informacje w udostępnianych w Internecie bazach danych (np. bibliotecznych, statystycznych, w sklepach internetowych), ocenia ich przydatność i wiarygodność i gromadzi je na potrzeby realizowanych projektów z różnych dziedzin.

7. Wykorzystywanie komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych do rozwijania zainteresowań, opisywanie zastosowań informatyki, ocena zagrożeń i ograniczeń, aspekty społeczne rozwoju i zastosowań informatyki.

Uczeń: zapoznaje się z możliwościami nowych urządzeń i programów związanych z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i potrzebami edukacyjnymi.

Komunikacja i informacje w internecie

Witryna – style i szablony

2

2.1

1. Bezpieczne posługiwanie się komputerem, jego oprogramowaniem i korzystanie z sieci komputerowej.

Uczeń: korzysta z podstawowych usług w sieci komputerowej, lokalnej i rozległej, związanych z dostępem do informacji, wymianą informacji i komunikacją, przestrzega przy tym zasad netykiety i norm prawnych, dotyczących bezpiecznego korzystania i ochrony informacji oraz danych w komputerach w sieciach komputerowych.

2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji, współtworzenie zasobów w sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji.

Uczeń: tworzy zasoby sieciowe związane ze swoim kształceniem i zainteresowaniami; 3. Wykorzystuje technologie komunikacyjno-informacyjne do komunikacji i współpracy z nauczycielami i innymi uczniami, a także z innymi osobami, jak również w swoich działaniach kreatywnych.

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym: rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji multimedialnych i filmów.

Uczeń: projektuje i tworzy stronę internetową, posługując się stylami, szablonami i elementami programowania.

3–4.

14 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

3. Rozkład materiału nauczania

Nr lekcji 5.

Tytuł rozdziału Komunikacja i informacje w internecie

Tytuł Liczba Nr punktu projektu godzin w podręczniku Poznanie społeczności internetowych

1

Portfolio w sieci

2.2

2.3

Zagadnienia do realizacji według podstawy programowej (treści nauczania) 1. Bezpieczne posługiwanie się komputerem, jego oprogramowaniem i korzystanie z sieci komputerowej.

Uczeń: korzysta z podstawowych usług w sieci komputerowej, lokalnej i rozległej, związanych z dostępem do informacji, wymianą informacji i komunikacją, przestrzega przy tym zasad netykiety i norm prawnych, dotyczących bezpiecznego korzystania i ochrony informacji oraz danych w komputerach w sieciach komputerowych.

2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji, współtworzenie zasobów w sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji.

Uczeń: tworzy zasoby sieciowe związane ze swoim kształceniem i zainteresowaniami.

6–8.

Grafika komputerowa

Przygotowanie nagłówka strony WWW

3

3.1

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym: rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji multimedialnych i filmów.

Uczeń: edytuje obrazy w grafice rastrowej i wektorowej, dostrzega i wykorzystuje różnice między tymi typami obrazów; przekształca pliki graficzne, z uwzględnieniem wielkości plików i ewentualnej utraty jakości obrazów.

9.

Grafika komputerowa

Album zdjęć w internecie

1

3.2

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym: rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji multimedialnych i filmów.

Uczeń: opracowuje obrazy i filmy pochodzące z różnych źródeł, tworzy albumy zdjęć.

7. Wykorzystywanie komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych do rozwijania zainteresowań, opisywanie zastosowań informatyki, ocena zagrożeń i ograniczeń, aspekty społeczne rozwoju i zastosowań informatyki.

Uczeń: zapoznaje się z możliwościami nowych urządzeń i programów związanych z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i potrzebami edukacyjnymi.

10–11.

Tworzenie rozbudowanych dokumentów tekstowych

Polemika z wypowiedzią Umberta Eco

2

4.1

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym: rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji multimedialnych i filmów.

Uczeń: opracowuje wielostronicowe dokumenty o rozbudowanej strukturze, stosuje style i szablony, tworzy spis treści.

7. Wykorzystywanie komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych do rozwijania zainteresowań, opisywanie zastosowań informatyki, ocena zagrożeń i ograniczeń, aspekty społeczne rozwoju i zastosowań informatyki.

Uczeń: opisuje szanse i zagrożenia dla rozwoju społeczeństwa, wynikające z rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych.

15 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

Nr lekcji

Tytuł rozdziału

Tytuł Liczba Nr punktu projektu godzin w podręczniku

Zagadnienia do realizacji według podstawy programowej (treści nauczania)

12–13.

Tworzenie rozbudowanych dokumentów tekstowych

Odpowiedzialność w posługiwaniu się informacją

2

4.2

7. Wykorzystywanie komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych do rozwijania zainteresowań, opisywanie zastosowań informatyki, ocena zagrożeń i ograniczeń, aspekty społeczne rozwoju i zastosowań informatyki.

Uczeń: omawia normy prawne odnoszące się do stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych, dotyczące m.in. rozpowszechniania programów komputerowych, przestępczości komputerowej, poufności, bezpieczeństwa i ochrony danych oraz informacji w komputerze i w sieciach komputerowych.

14–17.

Informacje w komputerze – przygotowanie prezentacji

Reprezentacja informacji w komputerze

4

5.1

2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji, współtworzenie zasobów w sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji.

Uczeń: dobiera odpowiednie formaty plików do rodzaju i przeznaczenia zapisanych w nich informacji.

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym: rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji multimedialnych i filmów.

Uczeń: tworzy rozbudowaną prezentację multimedialną na podstawie konspektu i przygotowuje ją do pokazu, przenosi prezentację do dokumentu i na stronę internetową, prowadzi wystąpienie wspomagane prezentacją.

Quiz – reprezentacja informacji w komputerze

5.2

18–19.

Dane i ich wizualizacja

Zaludnienie Polski

2

6.1

2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji, współtworzenie zasobów w sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji.

Uczeń: znajduje dokumenty i informacje w udostępnianych w Internecie bazach danych (np. bibliotecznych, statystycznych, w sklepach internetowych), ocenia ich przydatność i wiarygodność i gromadzi je na potrzeby realizowanych projektów z różnych dziedzin.

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji multimedialnych i filmów.

Uczeń: gromadzi w tabeli arkusza kalkulacyjnego dane, pochodzące np. z Internetu, stosuje zaawansowane formatowanie tabeli arkusza, dobiera odpowiednie wykresy do zaprezentowania danych.

20–21.

Dane i ich wizualizacja

Graficzna prezentacja funkcji

2

6.2

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji multimedialnych i filmów.

Uczeń: gromadzi w tabeli arkusza kalkulacyjnego dane, pochodzące np. z Internetu, stosuje zaawansowane formatowanie tabeli arkusza, dobiera odpowiednie wykresy do zaprezentowania danych.

16 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

3. Rozkład materiału nauczania

Nr lekcji

Tytuł rozdziału

22–23.

Gromadzenie danych i ich analiza

Tytuł Liczba Nr punktu projektu godzin w podręczniku Analiza wyników zawodów sportowych

2

7.1

Zagadnienia do realizacji według podstawy programowej (treści nauczania) 2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji, współtworzenie zasobów w sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji.

Uczeń: znajduje dokumenty i informacje w udostępnianych w Internecie bazach danych (np. bibliotecznych, statystycznych, w sklepach internetowych), ocenia ich przydatność i wiarygodność i gromadzi je na potrzeby realizowanych projektów z różnych dziedzin; tworzy zasoby sieciowe związane ze swoim kształceniem i zainteresowaniami.

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji multimedialnych i filmów.

Uczeń: tworzy bazę danych, posługuje się formularzami, porządkuje dane, wyszukuje informacje, stosując filtrowanie.

24–25.

26.

Gromadzenie danych i ich analiza

Gromadzenie danych i ich analiza

Pomoc w organizacji zjazdu absolwentów szkoły

2

Co prawo mówi o bazach danych

1

7.2

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji multimedialnych i filmów.

Uczeń: wykonuje podstawowe operacje modyfikowania i wyszukiwania informacji na relacyjnej bazie danych.

6. Wykorzystywanie komputera oraz programów edukacyjnych do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin.

Uczeń: wykorzystuje oprogramowanie dydaktyczne i technologie informacyjno-komunikacyjne w pracy twórczej i przy rozwiazywaniu zadań i problemów szkolnych.

7.3

1. Bezpieczne posługiwanie się komputerem, jego oprogramowaniem i korzystanie z sieci komputerowej.

Uczeń: korzysta z podstawowych usług w sieci komputerowej, lokalnej i rozległej, związanych z dostępem do informacji, wymianą informacji i komunikacją, przestrzega przy tym zasad netykiety i norm prawnych, dotyczących bezpiecznego korzystania i ochrony informacji oraz danych w komputerach w sieciach komputerowych.

7. Wykorzystywanie komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych do rozwijania zainteresowań, opisywanie zastosowań informatyki, ocena zagrożeń i ograniczeń, aspekty społeczne rozwoju i zastosowań informatyki.

Uczeń: opisuje szanse i zagrożenia dla rozwoju społeczeństwa, wynikające z rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych; omawia normy prawne odnoszące się do stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych, dotyczące m.in. rozpowszechniania programów komputerowych, przestępczości komputerowej, poufności, bezpieczeństwa i ochrony danych oraz informacji w komputerze i w sieciach komputerowych.

17 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

Nr lekcji

Tytuł rozdziału

Tytuł Liczba Nr punktu projektu godzin w podręczniku

Zagadnienia do realizacji według podstawy programowej (treści nauczania)

27.

Proste obliczenia algorytmiczne

Obliczanie dziesiętnej wartości liczb

1

8.1

5. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera, stosowanie podejścia algorytmicznego.

Uczeń: prowadzi dyskusje nad sytuacjami problemowymi; formułuje specyfikacje dla wybranych sytuacji problemowych; projektuje rozwiązanie: wybiera metodę rozwiązania, odpowiednio dobiera narzędzia komputerowe, tworzy projekt rozwiązania; realizuje rozwiązanie na komputerze za pomocą oprogramowania aplikacyjnego lub języka programowania; testuje otrzymane rozwiązanie, ocenia jego własności, w tym efektywność działania oraz zgodność ze specyfikacją; przeprowadza prezentację i omawia zastosowania rozwiązania.

28–29.

Proste obliczenia algorytmiczne

Znajdowanie reprezentacji liczb dziesiętnych w innych systemach pozycyjnych

2

8.2

5. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera, stosowanie podejścia algorytmicznego.

Uczeń: prowadzi dyskusje nad sytuacjami problemowymi; formułuje specyfikacje dla wybranych sytuacji problemowych; projektuje rozwiązanie: wybiera metodę rozwiązania, odpowiednio dobiera narzędzia komputerowe, tworzy projekt rozwiązania; realizuje rozwiązanie na komputerze za pomocą oprogramowania aplikacyjnego lub języka programowania; testuje otrzymane rozwiązanie, ocenia jego własności, w tym efektywność działania oraz zgodność ze specyfikacją; przeprowadza prezentację i omawia zastosowania rozwiązania.

30.

Proste obliczenia algorytmiczne

Opracowanie wyników wyborów

1

8.3

5. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera, stosowanie podejścia algorytmicznego.

Uczeń: prowadzi dyskusje nad sytuacjami problemowymi; formułuje specyfikacje dla wybranych sytuacji problemowych; projektuje rozwiązanie: wybiera metodę rozwiązania, odpowiednio dobiera narzędzia komputerowe, tworzy projekt rozwiązania; realizuje rozwiązanie na komputerze za pomocą oprogramowania aplikacyjnego lub języka programowania; testuje otrzymane rozwiązanie, ocenia jego własności, w tym efektywność działania oraz zgodność ze specyfikacją; przeprowadza prezentację i omawia zastosowania rozwiązania.

6. Wykorzystywanie komputera oraz programów edukacyjnych do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin.

Uczeń: wykorzystuje oprogramowanie dydaktyczne i technologie informacyjno-komunikacyjne w pracy twórczej i przy rozwiązywaniu zadań i problemów szkolnych.

18 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania są opisem metod nauczania, form pracy, działań nauczyciela i uczniów podejmowanych w ramach lekcji informatyki w celu realizacji treści nauczania, dlatego zostały pogrupowane podobnie jak treści nauczania w rozdz. 2 i kolejne podrozdziały odpowiadają głównym grupom wymagań szczegółowych (treści nauczania).

We Wprowadzeniu do poradnika opisujemy szczegółowo przyjęte podejście do prowadzenia zajęć, które polega na pracy uczniów metodą projektową. Celem nadrzędnym działań jest kształtowanie myślenia komputacyjnego.

4.1. Bezpieczne posługiwanie się komputerem, jego oprogramowaniem i korzystanie z sieci komputerowej Zajęcia przy komputerach nie powinny być nauką „obsługi komputera”. Ten często (nad)używany termin jest niepoprawny, zwłaszcza w kontekście edukacyjnym, ponieważ wskazuje na podrzędną rolę ucznia wobec komputera – stanowi on jego obsługę, obsługuje go. A faktycznie od pierwszych zajęć należy tak przygotowywać uczniów, aby to oni decydowali, co komputer ma dla nich zrobić, w jaki sposób ma im służyć, w jaki sposób mają z niego korzystać. Od początku lat 80. XX wieku w pracy uczniów (i nie tylko) z komputerem jest przyjmowane podejście najczęściej opisywane słowami Seymoura Paperta1: „Można by sądzić, że komputer jest wykorzystywany do programowania dziecka. W mojej wizji to dziecko programuje komputer”. Uczniowie powinni być podmiotem, a komputer ich pomocą dydaktyczną czy wręcz intelektualną lub urządzeniem, którego stosowanie, w tym także budowę i działanie, poznają.

Aby zapewnić uczniom bezpieczną i efektywną pracę w szkolnej pracowni informatycznej, należy szczególnie starannie przystosować środowisko programowe do ich możliwości i potrzeb. Dlatego proponujemy: • tak przygotować środowisko programistyczne, aby mogli łatwo uruchamiać programy potrzebne im do pracy – można to uzyskać przez umieszczenie odpo-

wiednich ikon na pulpicie, przygotowanie specjalnej oferty programów lub prostych makrozleceń do uruchamiania programów; • tak przygotować środowisko plików, aby uczniowie mogli łatwo zapisywać i odczytywać wyniki swoich prac, przy tym nie powinni mieć dostępu do plików, których sami nie tworzyli, z wyjątkiem tych, które są używane we wspólnie realizowanych projektach; w tym celu wystarczy przyjąć, że każdy uczeń jest innym użytkownikiem komputera, a więc musi się logować swoim hasłem, i polecić uczniom, by swoje pliki przechowywali w folderze Moje dokumenty lub w jego podfolderach.

Z czasem może się okazać, że uczniowie przynoszą na zajęcia swoje urządzenia, mające funkcje komputera, jak laptopy, smartfony czy tablety. Nie należy tego traktować jako zagrożenie dla funkcjonowania szkolnych systemów komputerowych, ale przygotować się na taką ewentualność.

Coraz więcej uczniów, jeśli nie wszyscy, ma dostęp do komputerów w swoich domach. W przyjętym w tym programie sposobie realizacji zajęć przewiduje się, że uczniowie będą wykonywać część pracy nad projektami poza zajęciami lekcyjnymi, w domu. W tym celu należy stworzyć ramy komunikacji między uczniami.

Polecanym rozwiązaniem jest platforma edukacyjna, taka jak Moodle czy Fronter, na której można prowadzić korespondencję z uczniami, fora dyskusyjne itp.

Do tego celu można także wykorzystać udostępnianie dokumentów w chmurze, np. Dokumenty Google lub Witryny Google. Na platformie można także pozostawiać uczniom zadania do wykonania i w tym samym miejscu oczekiwać ich odpowiedzi i rozwiązań.

1) Uczeń: opisuje podstawowe elementy komputera, jego urządzenia zewnętrzne i towarzyszące (np. aparat cyfrowy) i ich działanie w zależności od wartości ich podstawowych parametrów, wyjaśnia współdziałanie tych elementów Podręcznik: p. 1.1. Moje środowisko pracy z komputerem, p. 3.2. Album zdjęć w internecie, p. 4.2. Odpowiedzialność w posługiwaniu się informacją, p. 7.3. Co prawo mówi o bazach danych.

Uczeń powinien poznawać podstawowe elementy komputera oraz urządzenia zewnętrzne w sposób praktyczny podczas wykonywania stawianych przed nim zadań związanych z realizowanymi projektami. Nie jest konieczne zgłębianie szczegółowej budowy i technicznych parametrów komputera oraz towarzyszących mu urządzeń. Wiedza w zakresie działania sprzętu powinna dotyczyć przede wszystkim zrozumienia funkcjonalnych powiązań

1 Seymour Papert, Burze mózgów. Dzieci i komputery, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.

19 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

między jego poszczególnymi elementami oraz wpływu poszczególnych parametrów na efektywność i komfort pracy.

Ideowy schemat komputera uczniowie zapewne poznali w gimnazjum. Uczniowie mogą wyszukać w sieci schematy powiązań między różnymi elementami komputera i wykresy zależności własności komputera od wartości poszczególnych parametrów.

Temat dotyczący aparatu cyfrowego może się pojawić przy okazji tworzenia albumu ze zdjęciami (p. 3.2 w podręczniku). Uczniowie mają obecnie dostęp do coraz większej liczby urządzeń służących do nagrywania i odtwarzania obrazów i dźwięków, np. telefonów komórkowych z wbudowanym aparatem fotograficznym czy kamerą filmową, smartfonów, tabletów. Należy ich uprzedzić i ostrzec, że wykonując nagrania, powinni to robić z zachowaniem praw osób i utworów; w szczególności przed zarejestrowaniem jakichkolwiek scen lub dźwięków z udziałem innych osób powinni je poinformować, w jakim celu to robią oraz uzyskać ich zgodę na nagranie i późniejsze jego wykorzystywanie (p. 4.2. i 7.3. w podręczniku).

Zajmowanie się głównie funkcjonowaniem komputera nie wyklucza sytuacji, gdy nauczyciel zaspokoi ciekawość uczniów, odpowiadając na ich pytania, które dotyczą wybranych szczegółów technicznych związanych z działaniem sprzętu i oprogramowania.

Uczniowie rozpoczynający naukę w szkole ponadgimnazjalnej zapewne pracowali w szkole podstawowej i w gimnazjum w środowisku wcześniejszych wersji systemu Windows, np. XP. W podręczniku odnosimy się do systemu Windows 7, warto więc wskazać uczniom udogodnienia i nowości w tym systemie, które są przydatne w codziennej pracy w tym środowisku i bardzo usprawniają działania.

O najważniejszych z nich piszemy w p. 1.1 w podręczniku.

Warto, aby wszyscy uczniowie, bez względu na realizowane projekty, zapoznali się z najważniejszymi nowościami w środowisku systemu Windows 7.

Część oprogramowania, jakie jest potrzebne do zajęć, uczniowie mogą sami zainstalować w komputerach szkolnych, a później mogą powtórzyć instalowanie wybranych programów na swoich komputerach domowych. Na przykład na zajęciach poświęconych algorytmice i programowaniu będzie potrzebny kompilator wybranego języka programowania.

Wiadomości o komputerze, jego urządzeniach i współdziałaniu różnych elementów zestawu komputerowego można podsumować po zdobyciu przez uczniów praktycznych doświadczeń w pracy z komputerem na zajęciach i w domu.

2) Uczeń: projektuje zestaw komputera sieciowego, dobierając parametry jego elementów, odpowiednio do swoich potrzeb.

Podręcznik: p. 1.2. Mój wybór e-podręcznika.

Typowe komputery sieciowe, na ogół stacjonarne, są po-

mału zastępowane przez inne urządzenia, bardziej mobilne i bardziej osobiste, takie jak laptopy, tablety, a także bardziej rozbudowane telefoniczne aparaty komórkowe i smartfony. Te mobilne urządzenia są na ogół wyposażone w najnowsze wersje procesorów i kart graficznych oraz możliwie duże dyski stałe. Do lamusa odeszły już napędy dyskietek i pomału odchodzą napędy płyt, które zwiększają ciężar komputerów. Te ostatnie stają się coraz mnie przydatne, gdyż wygodniej jest przenosić zasoby na pendrivach lub pobierać je z sieci.

Aby bardziej zmotywować uczniów do pracy, postanowiliśmy ten zapis podstawy programowej zrealizować w postaci projektu, który przybliży uczniom ideę e-książki (e-podręcznika) i urządzeń służących do ich czytania i przeglądania. Temat jest bardzo aktualny – na rynku jest dostępnych coraz więcej takich książek i takich urządzeń (np. tabletów). Co więcej, zapowiada się, że wkrótce uczniowie otrzymają dostęp do e-podręczników przygotowanych w ramach projektów prowadzonych przez MEN. Przy okazji można zainicjować w klasie dyskusję na temat czytelnictwa.

W trakcie zajęć uczniowie porównują e-podręcznik z tradycyjnym, identyfikują i opisują ich wady i zalety, zapoznają się z informatycznymi realizacjami e-podręczników.

Rezultatem tych zajęć jest przedstawienie przez uczniów ich wymarzonej e-książki i wymarzonego e-podręcznika.

Zajęcia powinny się zakończyć prezentacją idealnego, według uczniów, e-podręcznika, poprzedzoną dyskusją, która doprowadzi do uzgodnienia przez nich jego cech.

W dyskusji nad e-podręcznikiem w naturalny sposób pojawia się kwestia urządzeń, na których ten nowy typ książek może być odtwarzany. Tendencja dzisiaj jest taka, że e-podręcznik powinien być tak zbudowany, by mógł być odtwarzany na każdym urządzeniu elektronicznym, do którego uczeń ma dostęp i które ma funkcje komputera, jak komputer stacjonarny, laptop, tablet i smartfon. Komputery stacjonarne i laptopy niewiele się różnią swoją funkcjonalnością, natomiast tablety i smartfony często nie akceptują wszystkich formatów e-książek.

3) Uczeń: korzysta z podstawowych usług w sieci komputerowej, lokalnej i rozległej, związanych z dostępem do informacji, wymianą informacji i komunikacją, przestrzega przy tym zasad netykiety i norm prawnych, dotyczących bezpiecznego korzystania i ochrony informacji oraz danych w komputerach w sieciach komputerowych.

Podręcznik: rozdz. 2. Komunikacja i informacje w sieci, p. 4.2. Odpowiedzialność w posługiwaniu się informacją, p. 7.3. Co prawo mówi o bazach danych. Ponadto niemal we wszystkich projektach uczniowie korzystają z komunikacji sieciowej i z zasobów w internecie, powinni przy tym przestrzegać zasad netykiety, swoistego savoir-vivre’u, i norm prawnych.

Uczniowie pracują w sieci, lokalnej – szkolnej i globalnej

20 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania

– internet, niemal w każdym projekcie. Sieć jest medium komunikacyjnym (poczta elektroniczna) i źródłem zasobów informacyjnych. Co więcej, jak w przypadku projektu Witryna – style i szablony (p. 2.1), uczniowie tworzą także zasoby sieciowe.

Podczas pracy w sieci ważne jest, by uczniowie byli świadomi, że nie są jej jedynymi użytkownikami i urządzeń z nią współpracujących. Z drugiej strony praca w sieci umożliwia współdziałanie (np. w realizacji projektów zespołowych) zarówno dzięki wymianie korespondencji elektronicznej i korzystaniu z zasobów sieciowych, jak i tworzeniu własnych zasobów i umieszczaniu ich w sieci.

Podkreślmy, że w środowisku sieci Web 2.0 uczeń staje się nie tylko zwykłym jej użytkownikiem, ale także współuczestniczy w tworzeniu zasobów sieciowych. Dotyczy to zarówno opracowywania tych zasobów, jak i uczestniczenia w różnych formach komunikacji rozszerzających tradycyjną pocztę elektroniczną, takich jak: grupa dyskusyjna, forum, blog czy rozmowy za pośrednictwem komunikatorów. Korzystanie z tych nowych form komunikacji sieciowej jest dobrą okazją do wyrabiania w uczniach odpowiedzialności za swoje słowa. Ta problematyka jest poruszana w projekcie Odpowiedzialność w posługiwaniu się informacją (p. 4.2), a także w projekcie Co prawo mówi o bazach danych (p. 7.3). Należy również zwracać ich uwagę na panującą w sieci dużą anonimowość i częste przypadki występowania dyskutantów w roli zupełnie innej osoby.

Sieć w coraz większym stopniu staje się medium społecznościowym. Temu aspektowi są poświęcone projekty Poznanie społeczności internetowych (p. 2.2) i Portfolio w sieci (p. 2.3).

Szkoła ponosi odpowiedzialność za bezpieczeństwo uczniów, musi zadbać o to, aby korzystanie z komputerów na zajęciach było dla nich bezpieczne. Niezbędne jest więc odpowiednie przygotowanie uczniów do pracy z tymi urządzeniami i uświadomienie im możliwych zagrożeń.

Na co dzień ważna jest profilaktyka antywirusowa.

Obecnie coraz większego znaczenia nabiera bezpieczeństwo informacyjne użytkowników sieci, w tym ochrona informacji i danych, w szczególności danych osobowych.

Uczniom należy uzmysłowić, że ta ochrona jest obowiązkiem każdego użytkownika sieci. Nie należy więc korzystać z chronionych informacji i danych, ale także chronić swoje.

Ten temat jest poruszany w projekcie Co prawo mówi o bazach danych (p. 7.3).

Uczniom trzeba też uświadamiać, że zbyt długie spędzanie czasu przy komputerach może prowadzić do uzależnienia i wystąpienia wad fizycznych (postawy i wzroku) i psychicznych (koncentracji). Odnosi się to także do czasu spędzanego przy komputerze poza szkołą, np. w domu.

Zbiorem zasad zachowywania się w sieci jest netykieta.

Ma ona wiele wersji – polecamy odszukanie jednej z nich w sieci.

4.2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji, współtworzenie zasobów w sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji 1) Uczeń: znajduje dokumenty i informacje w udostępnia-

nych w Internecie bazach danych (np. bibliotecznych, statystycznych, w sklepach internetowych), ocenia ich przydatność i wiarygodność i gromadzi je na potrzeby realizowanych projektów z różnych dziedzin; Podręcznik: p. 1.2. Mój wybór e-podręcznika, p. 4.2.

Odpowiedzialność w posługiwaniu się informacją, p. 6.1.

Zaludnienie Polski, p. 7.1. Analiza wyników zawodów sportowych, p. 7.3. Co prawo mówi o bazach danych.

Ponadto niemal we wszystkich projektach uczniowie korzystają z zasobów w internecie.

Wyszukiwanie informacji należy prowadzić w sposób celowy i systematyczny, z wyraźnie postawionym celem do osiągnięcia. Chaotyczne błądzenie po zasobach pamięci komputera lub sieci pochłania dużo czasu, a rezultat może być mierny i niepewny. Dlatego przed przystąpieniem do poszukiwań trzeba określić ich cel i miejsce oraz wykorzystywane do tego celu narzędzia komputerowe.

Niemal dla każdego typu informacji istnieją specjalne wyszukiwarki lub opcje w wyszukiwarkach ogólnego przeznaczenia, np. wyszukujące muzykę w formacie mp3, nagrania YouTube czy grafikę (Google).

Drugim ważnym elementem jest umiejętność gromadzenia zebranego materiału. Adresy stron (a także ścieżki dostępu do plików), do których często się wraca, można zapamiętać w przeglądarce w folderze Zakładki, w którym dobrze jest wcześniej przewidzieć osobne foldery na adresy z wybranych działów naszych zainteresowań.

Informacje z sieci można przechowywać w postaci dokumentu HTML, który odczytuje się za pomocą przeglądarki. Dokument taki można również zapisać jako tekstowy. Podobnie można gromadzić ilustracje pobrane z sieci – posługując się menu podręcznym, pojawiającym się po naciśnięciu prawego przycisku myszy, gdy jej wskaźnik ustawi się na wybranej ilustracji, można ją skopiować do swojego komputera. Podobnie kopiuje się dokumenty z sieci – coraz częściej są one zamieszczane w postaci plików zapisanych w formacie PDF. Materiały pobrane z sieci uczniowie powinni opisywać adresem ich pochodzenia i danymi dotyczącymi właściciela praw autorskich. Informacje te powinni zamieszczać w dokumentacji projektu, w którym obce materiały są wykorzystywane.

Korzystając z wyszukiwarek, uczeń powinien dążyć do wypracowania strategii efektywnego szukania.

21 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

Sformułowanie zbyt ogólnego pytania lub poszukiwanie względem bardzo popularnych słów może spowodować napływ lawiny adresów stron, których nie jest w stanie przejrzeć, by znaleźć najwłaściwsze określenie interesującego go hasła.

Jedną z ważniejszych grup zasobów w internecie stanowią dane i informacje zorganizowane w postaci baz danych zawierających np. dane statystyczne różnych instytucji czy katalogi bibliotek i księgarń. Korzystanie z takich zasobów informacji wymaga najpierw odnalezienia strony, która umożliwia dostęp do bazy, a potem sformułowania odpowiedniego do niej zapytania. Formułowanie pytań jest zwykle wspierane odpowiednimi formularzami (np. w przypadku katalogów) lub prowadzeniem przez kolejne opcje wyboru. Należy zauważyć, że zasoby internetowych baz danych są często niewidoczne dla przeglądarek ogólnego przeznaczenia, dlatego noszą nazwę ukrytych zasobów internetu. Korzystanie z takich baz zasobów (danych) jest zilustrowane odpowiednimi projektami w p. 6.1. i 7.1. Ocenia się, że niemal połowa zasobów sieciowych to zasoby ukryte. Słuszne jest więc powiedzenie przypisywane Goethemu: „Znajduję to, co znam” – aby coś znaleźć, wpierw trzeba wiedzieć, czego się szuka i gdzie to można znaleźć.

Zasoby danych i informacji są przechowywane na różnych nośnikach. Kiedyś były to głównie dyskietki (przenośne między komputerami) i dyski twarde. Z czasem dyskietki zostały zastąpione przez płyty, które w dużym stopniu przypominają jednak tradycyjne podręczniki – raz zapisane na nich zasoby na ogół nie ulegają zmianie.

Natomiast rozwój zasobów edukacyjnych jest ciągły, zmieniają się one szybciej niż trwa cykl produkcji podręczników i zamkniętych pakietów edukacyjnych. W pierwszej dekadzie XXI wieku można zaobserwować rosnące wykorzystanie serwerów internetu do przechowywania zasobów edukacyjnych. W ostatnich latach powstały specjalne serwisy internetowe zwane platformami edukacyjnymi, które służą między innymi do tego celu.

Przyszłość edukacji wspieranej komputerami upatruje się właśnie w wykorzystaniu platform edukacyjnych, które, poza repozytorium zasobów, stanowią przede wszystkim środowisko pracy uczniów i nauczycieli, w którym mogą oni zamieszczać również swoje materiały. Platformy edukacyjne są instalowane zwykle na serwerach poza szkołami, wtedy mamy efekt odmiejscowienia, czyli pracy w chmurze. Ten tryb pracy ma wiele zalet dla uczniów i dla nauczycieli. Z jednej strony umożliwia dostęp do zasobów i do kanałów komunikacyjnych z każdego miejsca, w którym jest dostępny internet, a więc proces edukacyjny może przebiegać w dowolnym miejscu i w dowolnym czasie. Z drugiej zaś strony ta wygoda nic nauczyciela nie kosztuje, gdyż nie musi zajmować się administrowaniem platform, korzysta jedynie z ich usług.

Takie rozwiązanie zostało na przykład zaimplementowane w województwie dolnośląskim z pomocą platformy Fronter. W szkołach często instaluje się platformy Moodle, ale na ogół są to instalacje lokalne, nie mają więc charakteru odmiejscowienia, i nie wiąże się z nimi taka wygoda, jak z rozwiązaniami w chmurze.

W podręczniku proponujemy (rozdz. 4 i 7) skorzystanie z darmowego oprogramowania biurowego, dostępnego w serwisie Google (karta Dokumenty). W rozdziale 2 uczniowie używają aplikacji Witryny Google do tworzenia stron internetowych. Mogą także utworzyć prosty serwis internetowy do zarzadzania projektami i przechowywania rezultatów projektów.

Przy okazji korzystania z zasobów zgromadzonych na różnych nośnikach i w różnych miejscach sieci, warto zwrócić uwagę uczniów, że w zależności od źródła, informacja może być w różnym stopniu trwała. Na przykład informacja pobrana z płyty CD jest trwała w tym sensie, że przy każdym odwołaniu się do tej samej płyty jest ona taka sama. Natomiast informacja wyszukana pod danym adresem sieciowym, po kilku dniach może się ukazać w innej, zaktualizowanej postaci, a czasem strona może przestać być dostępna.

2) Uczeń: tworzy zasoby sieciowe związane ze swoim kształceniem i zainteresowaniami.

Podręcznik: p. 2.1. Witryna – style i szablony, p. 2.2. Poznanie społeczności internetowych, p. 2.3. Portfolio w sieci, p. 7.1. Analiza wyników zawodów sportowych. Ten cel kształcenia jest w dużym stopniu realizowany we wszystkich projektach proponowanych w podręczniku.

Internet jest obecnie w fazie rozwoju zwanej Web 2.0.

Umożliwia nie tylko korzystanie ze zgromadzonych w nim zasobów, ale także umieszczanie swoich informacji i zasobów w różnej postaci, np. strony WWW, komentarzy do wypowiedzi, wizytówki, bloga. Uczniowie zapewne korzystają z wielu takich możliwości, związanych zwłaszcza z serwisami społecznościowymi, które są formą organizowania się użytkowników sieci zainteresowanych wybranymi zagadnieniami.

Niemal w każdym projekcie uczniowie tworzą zasoby, które mogą zostać umieszczone w sieci, na przykład na platformie edukacyjnej, w blogu, w e-portfolio lub specjalnych serwisach gromadzących wyniki realizacji projektów.

Tradycyjną już formą zamieszczania swoich zasobów w sieci jest strona WWW (rozdz. 2 w podręczniku). Portale internetowe oprócz kont pocztowych udostępniają również konta WWW. Uczniowie mogą więc umieszczać w internecie swoje strony WWW z dowolnego komputera z dostępem do sieci.

Coraz popularniejszy, zwłaszcza wśród uczniów, jest udział w społecznościowych formach kontaktu w sieci, polegający na udzielaniu się w dyskusjach, prezentowaniu swoich opinii czy zamieszczaniu swoich wypowiedzi. O tych formach

22 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania

aktywności sieciowej jest mowa w p. 2.2 podręcznika. Polecamy uwadze uczniów i nauczycieli te miejsca w sieci, które wnoszą edukacyjną wartość, a jednocześnie umożliwiają zapoznanie się z nowymi formami komunikacji.

Udział w dyskusji, prowadzonej np. w zespołach wykonujących projekt grupowy czy w ramach grupy dyskusyjnej, komentowanie wypowiedzi innych osób czy udzielanie się na forum dyskusyjnym to formy współuczestniczenia w wybranej społeczności internetowej. Nieco inną, twórczą formą aktywności w internecie, jest tworzenie własnego lub grupowego bloga. Zapewne wielu uczniów ma swojego bloga, lub regularnie czyta i komentuje blogi innych osób. Można ich poprosić o opisanie swojego udziału w tych dyskusjach.

Umiejętność pracy w zespole jest dzisiaj jedną z istotniejszych kompetencji. Projekty zespołowe służą kształceniu tej umiejętności (rozdz. 2, p. 4.2, rozdz. 7). Jedną z form stosowaną w tych projektach jest praca wszystkich członków zespołów nad wspólnym dokumentem (witryną, dokumentacją) udostępnionym w chmurze.

Coraz większa aktywność uczniów w sieci każe zwracać baczną uwagę na formę ich wypowiedzi. Należy uzmysłowić uczniom, że w sieci nikt nie jest anonimowy i każda ich wypowiedź jest „wizytówką” – świadczy o nich przed rówieśnikami, nauczycielami, rodzicami i innymi użytkownikami sieci. Dbanie o przestrzeganie netykiety w sieci jest jednym z ważniejszych zadań wychowawczych spoczywających na nauczycielu, na rodzicach, a także na rówieśnikach, którzy, właśnie dzięki możliwościom sieci Web 2.0, mogą oceniać wypowiedzi innych koleżanek i kolegów. Jest to forma społecznej kontroli nad społeczną działalnością.

3) Uczeń: dobiera odpowiednie formaty plików do rodzaju i przeznaczenia zapisanych w nich informacji.

Podręcznik: p. 2.1. Witryna – style i szablony, p. 3.1. Przygotowanie nagłówka strony WWW, rozdz. 4. Tworzenie rozbudowanych dokumentów tekstowych, p. 5.1. Reprezentacja informacji w komputerze, rozdz. 6. Dane i ich wizualizacja, rozdz. 7. Gromadzenie danych i ich analiza.

Minęły już bezpowrotnie czasy, gdy człowiek w dialogu z komputerem musiał posługiwać się jego wewnętrznym językiem bazującym na dwóch symbolach: 0 i 1. Obecnie z komputerem można „rozmawiać” w dowolnym języku.

Nie ma więc większych barier komunikacyjnych między człowiekiem a maszyną. W konkretnych jednak przypadkach pewne sposoby komunikacji są lepsze niż inne, bardziej naturalne, specjalnie przystosowane. I dlatego nie rezygnuje się z tradycyjnych metod porozumiewania się, a współczesne metody związane z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi stanowią ich uzupełnienie i rozszerzenie. A czasem tylko wspomagają te tradycyjne, zwłaszcza w szybkości przesyłania danych.

Sposoby reprezentowania informacji w komputerze zale-

żą od rodzaju informacji i mają wpływ na formaty plików, w których te informacje są przechowywane. Reprezentacjom informacji w komputerze jest poświęcony projekt w p. 5.1. Z kolei formaty plików są na ogół dobierane przez narzędzia, w których te pliki są tworzone. Ponadto użytkownik sam może zamieniać formaty plików w zależności od ich przeznaczenia. Dobrym przykładem jest tworzenie plików w formacie pdf z plików zapisanych w innych formatach (plików z tekstami, prezentacjami, arkuszami) wtedy, gdy chcemy zabezpieczyć pliki przed zmianami. Na ogół tak postępujemy, gdy te pliki udostępniamy innym osobom.

4.3. Uczeń wykorzystuje technologie komunikacyjnoinformacyjne do komunikacji i współpracy z nauczycielami i innymi uczniami, a także z innymi osobami, jak również w swoich działaniach kreatywnych Podręcznik: realizacja wszystkich projektów polega

m.in. na stosowaniu mediów elektronicznych do wzajemnego komunikowania się uczniów w zespołach projektowych i uczniów z nauczycielem.

Komunikowanie się, poszukiwanie i wykorzystywanie informacji jest przedmiotem znacznej części zajęć informatycznych. Mają one na celu przygotowanie uczniów do pracy z informacją i posługiwania się w tym technologiami informacyjno-komunikacyjnymi w różnych dziedzinach kształcenia.

Formą komunikacji jest prezentacja prac, dokumentacji projektów i raportów z ich wykonania. Nowsze formy komunikacji obejmują działania w sieci w ramach Web 2.0, takie jak: komentowanie wypowiedzi innych, udział w grupach dyskusyjnych, uczestniczenie w forach dyskusyjnych czy prowadzenie własnego bloga.

Uwaga uczniów i nauczycieli nie powinna być jednak ograniczona tylko do tych form i sposobów komunikacji, których są wykorzystywane komputery. W klasie i w szkole zespoły wykonujące projekty powinny się porozumiewać bezpośrednio, a komunikację elektroniczną stosować, gdy realizacja projektu przenosi się poza klasę.

W nawale współczesnych środków technicznych, ułatwiających komunikację, nie należy zapominać o klasycznych środkach, takich jak: teksty pisane własnoręcznie i prezentowane osobiście w formie słownej lub pisemnej, przekazy słowne i ruchowe, kontakty osobiste.

Inną jeszcze formą komunikacji jest możliwość równoczesnej pracy w czasie rzeczywistym nad wspólnym dokumentem, np. z zastosowaniem narzędzi oferowanych

23 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

w chmurze. Ta formuła pozwala uczniom tworzyć wspólne dokumenty, zaś nauczycielowi obserwować postępy pracy, zaangażowanie poszczególnych uczniów, a także umieszczać w tym dokumencie komentarze w trakcie pracy oraz po jej zakończeniu. Te możliwości są wykorzystywane np. w rozdz. 7.

Podczas współpracy w sieci należy pamiętać o przyjętej i obowiązującej wszystkich jej użytkowników netykiecie.

4.4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji multimedialnych i filmów Ten dział podstawy programowej dotyczy pracy z oprogramowaniem użytkowym (biurowym). Uczniowie poznawali już podstawy korzystania z tych programów w szkole podstawowej i w gimnazjum. Na tym etapie edukacyjnym dalsze poznawanie programów użytkowych koncentruje się na ich używaniu do samodzielnego rozwiązywania bardziej złożonych problemów w ramach prac nad projektami z różnych dziedzin.

Programy wchodzące w skład oprogramowania użytkowego mają zwykle bardzo dużo różnych opcji i możliwości. W szkole nie ma czasu, by bez potrzeby poznawać je wszystkie. Przyjęta metoda pracy uczniów, metoda projektów, znakomicie nadaje się do korzystania z oprogramowania użytkowego w celach dokładnie określonych przez zakres projektu. W podręczniku proponujemy projekty, których realizacja rzeczywiście wymaga dokładniejszego poznania możliwości tego oprogramowania.

Przemyślane korzystanie z nich można zaliczyć do umiejętności stosowania myślenia komputacyjnego. W tym przypadku uczeń korzysta z rozbudowanych możliwości programów, co w pewnym sensie (np. w sensie Paperta) można uznać za „programowanie”.

1) Uczeń: edytuje obrazy w grafice rastrowej i wektorowej, dostrzega i wykorzystuje różnice między tymi typami obrazów.

2) Uczeń: przekształca pliki graficzne z uwzględnieniem wielkości plików i ewentualnej utraty jakości obrazów.

3) Uczeń: opracowuje obrazy i filmy pochodzące z różnych źródeł, tworzy albumy zdjęć.

Podręcznik: p. 3.1. Przygotowanie nagłówka strony WWW, p. 3.2. Album zdjęć w internecie.

Powyższe zapisy podstawy programowej są realizowane w trakcie wykonywania projektów polegających na przygotowaniu elementów graficznych na strony internetowe zaprojektowane w rozdz. 2. Najpierw uczniowie tworzą logo, w grafice wektorowej z użyciem programu OpenOffice.org Draw i w grafice rastrowej z użyciem edytora GIMP. Następnie

tworzą baner statyczny i animowany. Albumy ze zdjęciami komponują w Picasa Web Albums.

Nad grafiką pracują więc z użyciem wolnego oprogramowania.

4) Uczeń: opracowuje wielostronicowe dokumenty o rozbudowanej strukturze, stosuje style i szablony, tworzy spis treści.

Podręcznik: rozdz. 4. Tworzenie rozbudowanych dokumentów tekstowych, p. 1.2. Mój wybór e-podręcznika (rozbudowywanie tabeli w tekście). p. 6.1.4. Raport z wykonania projektu (łączenie dokumentów z obiektami) oraz większość innych projektów, w których jako rezultat jest oczekiwany raport (dokumentacja) z wykonania projektu.

Pisanie i redagowanie tekstów za pomocą edytora tekstu jest jedną z najważniejszych umiejętności w pracy z komputerem. Edytor tekstu występuje jako podprogram w niemal wszystkich innych programach, z którymi użytkownik komunikuje się za pomocą klawiatury.

Zajęcia z użyciem edytora tekstu przygotowują oraz zachęcają czy wręcz mobilizują uczniów do rzeczywistej pracy nad tekstem (jednocześnie nad jego treścią i formą), czyli zarówno do tworzenia, jak i redagowania tekstów.

Pisanie jest jedną z form twórczości uczniów. Dlatego zachęcamy ich do tworzenia własnych tekstów i zapisywania w komputerze. Przy okazji poznają różne sposoby redagowania i formatowania tekstu. W wyrabianiu umiejętności tworzenia i redagowania tekstów dobrze służy metoda twórczego naśladowania wzorów, dlatego uczniom należy pokazać przykłady różnych tekstów, w różny sposób zredagowanych. Mogą one być inspiracją do tworzenia własnych tekstów z zachowaniem przyjętych reguł wypowiadania się w piśmie.

Nauka pisania za pomocą edytora jest nauką głównie przez działanie, ma także cechy metody „prób i błędów”, a szczególnie metody „kolejnych ulepszeń”.

Zajęcia z edytorem tekstu mają przyzwyczaić uczniów do tego, że tworzenie i redagowanie tekstu jest procesem wielokrotnego ulepszania go. Uczeń powinien zdawać sobie sprawę, że może się mylić, wycofywać z pomysłów, poprawiać, korzystać z wszelkiej pomocy (w tym wbudowanej w system komputerowy) oraz prosić o radę inne osoby, np. nauczyciela, kolegów, rodziców. Nie należy się wstydzić zaglądania do słownika ortograficznego, by się upewnić, co do pisowni wyrazów. Większość edytorów wspomaga w tym piszącego, zaznaczając czerwoną falą wyrazy napisane niepoprawnie. Należy jednak podchodzić do tej pomocy edytorów z ograniczonym zaufaniem, gdyż nie wszystkie błędy są wychwytywane, a niektóre zależą od kontekstu, jak np. może i morze – oba słowa są poprawne, ale mogą być źle użyte. Wiedzę na ten temat uczeń powinien wynieść z wcześniejszych etapów kształcenia, ale warto jest i tym razem przypomnieć te właściwości edytorów.

24 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania

Współczesne edytory tekstu umożliwiają tworzenie dokumentów komputerowych zawierających nie tylko tradycyjny tekst.

Poza wieloma elementami, które można tworzyć w edytorze, jak tabele i obiekty graficzne, do dokumentów można wstawiać elementy opracowane w innych programach, takie jak grafiki, animacje, interakcje, jak również multimedia, jak dźwięki i filmy. „Czytanie” takiego dokumentu multimedialnego jest faktycznie jego odtwarzaniem. Tego typu dokumenty uczniowie tworzą jako dokumentacje wykonania projektów.

Oprócz wstawiania (osadzania) obiektów w dokumentach, można także łączyć dokumenty tekstowe z obiektami w innych programach. Taki przykład jest podany w p.

6.1.4, gdzie dokument odwołuje się do tabeli w arkuszu kalkulacyjnym.

5) Uczeń: gromadzi w tabeli arkusza kalkulacyjnego dane, pochodzące np. z Internetu, stosuje zaawansowane formatowanie tabeli arkusza, dobiera odpowiednie wykresy do zaprezentowania danych.

Podręcznik: rozdz. 6. Dane i ich wizualizacja, rozd. 7.

Gromadzenie danych i ich analiza.

Arkusz kalkulacyjny jest podstawowym narzędziem (programem) do opracowania danych, wykonywania prostych obliczeń, tabela arkusza może odgrywać rolę kartotekowej bazy danych. W gimnazjum uczniowie mieli okazję poznać te możliwości arkusza, wykonując proste zadania. Na tym etapie edukacyjnym proponujemy projekty, które poszerzają możliwe zastosowania arkusza.

Projekt Zaludnienie Polski (p. 6.1) dotyczy opracowania danych, które wcześniej uczniowie odszukują w internetowej bazie danych. Przy okazji poznają sposoby docierania do danych „ukrytych” w internecie, do których dostęp jest możliwy z odpowiedniej strony WWW, ale nie można ich znaleźć, posługując się tradycyjną wyszukiwarką. Dowiadują się też, że takie bazy danych są przygotowane na korzystanie z nich w innych programach, gdyż po wybraniu danych ich pobranie oznacza automatyczne załadowanie do arkusza kalkulacyjnego.

Następny projekt Graficzna prezentacja funkcji (p. 6.2) dotyczy obrazowania przebiegu funkcji. Można go wykorzystać do badania jej przebiegu w zależności od wartości różnych parametrów. W tym przypadku dane do wykreślenia funkcji i wykresy funkcji są ilustracją ważnej własności arkusza – zmiana jednych danych powoduje przeniesienie tych zmian do innych obiektów z nimi powiązanych. Jest to jedna z najważniejszych własności arkusza.

Zajęcia z arkuszem mają przygotować uczniów do posługiwania się nim w obliczeniach prowadzonych na lekcjach innych przedmiotów, zwłaszcza do opracowywania różnego rodzaju zbioru danych i zilustrowania ich odpowiednio dobranymi wykresami. Wiele ciekawych zadań z różnych przedmiotów, które polegają na wykonaniu

obliczeń w arkuszu i zilustrowaniu obliczeń wykresami, znajduje się w materiale umieszczonym w sieci, a także w książce Nauka z komputerem, której rozdziały odpowiadające różnym przedmiotom są dostępne pod adresem http://mmsyslo.pl/Materialy/Ksiazki-i-podreczniki/Podreczniki.

Arkusz jest narzędziem, w którym tabela, z operacjami na jej wierszach i kolumnach oraz możliwościami porządkowania i filtrowania danych, jest przykładem prostej bazy danych. Tę cechę arkusza omawiamy poniżej.

6) Uczeń: tworzy bazę danych, posługuje się formularzami, porządkuje dane, wyszukuje informacje, stosując filtrowanie.

7) Uczeń: wykonuje podstawowe operacje modyfikowania, i wyszukiwania informacji na relacyjnej bazie danych.

Podręcznik: rozdz. 7. Gromadzenie danych i ich analiza.

Efektywne korzystanie ze zbiorów danych, szerzej elektronicznych zbiorów informacji, jest jednym z ważniejszych celów zajęć z informatyki. Do takich zbiorów należą bazy danych i temu tematowi jest poświęcony rozdział 7 podręcznika. W gimnazjum uczeń poznał proste, jednotabelowe bazy danych. Na tym poziomie nauczania także pokazujemy możliwości wykorzystania takich baz. W projekcie Analiza wyników zawodów sportowych (p. 7.1) dostarczamy gotową obszerną bazę danych zbudowaną z niezależnych tabel. Zadaniem uczniów jest uzupełnić ją danymi pobranymi z internetu oraz wykonać różnorodne zestawienia i statystyki. Projekty bazodanowe najczęściej realizuje się w dużych zespołach. Dla tego tematu przewidujemy właśnie pracę zespołową. Wszyscy uczniowie powinni praktycznie uzupełniać bazę danych nowymi danymi, w mniejszych grupach zaś opracować przydzielone zestawienia i statystyki. Rezultatem pracy ma być dokument zawierający wyniki zestawień oraz opisy sposobu ich wykonania.

Wprowadzanie danych służy poznaniu sposobów modyfikacji danych pobranych z internetu celem przystosowania ich do wymogów gotowych, czyli już zdefiniowanych tabel.

Wykonanie licznych zestawień i statystyk wymaga zastosowania różnorodnych funkcji arkusza kalkulacyjnego i staje się okazją do samodzielnego poznawania tych możliwości.

Nową dla uczniów postać baz danych – relacyjną bazę danych – pokazujemy w kontekście wykorzystania jej danych do zbudowania różnorodnych dokumentów. Jest to ważne zastosowanie baz danych. Projekt Pomoc w organizacji zjazdu absolwentów szkoły (p. 7.2) dotyczy utworzenia dokumentów przydatnych w organizacji zjazdu absolwentów szkoły. Podobnie jak poprzednio uczniowie uzupełniają gotową bazę danymi, co pozwoli im zapoznać się z jej budową, a następnie tworzą wybrane dokumenty z zastosowaniem wyszukanych danych. Przy tej okazji uczniowie poznają metody budowania prostych kwerend. To zadanie także jest zespołowe, a jego rezultatem – dokumentacja zawierająca utworzone dokumenty

25 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

i opis sposobu ich wykonania. Dokumentacja (tak jak w przypadku projektu w p. 7.1) powinna być utworzona w Dokumentach Google, z wykorzystaniem mechanizmu jej udostępnienia wszystkim członkom zespołu.

Trzeci projekt Co prawo mówi o bazach danych (p. 7.3) dotyczy aspektów prawnych tworzenia i wykorzystywania baz danych, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki danych osobowych. Uczniowie powinni samodzielnie prześledzić wybrane fragmenty aktów prawnych i opatrzyć je odpowiednim komentarzem. Dynamicznie rozwijające się e-społeczeństwo wymaga szybkiej orientacji w zmianach dotyczących tzw. prawa nowych technologii. Wymaga to swobodnego i kompetentnego sięgania po źródła prawa dostępne w internecie. Jest nim przede wszystkim elektroniczny Dziennik Ustaw i w tym projekcie powinien on być podstawowym dokumentem, z jakim uczniowie pracują.

8) Uczeń: tworzy rozbudowaną prezentację multimedialną na podstawie konspektu i przygotowuje ją do pokazu, przenosi prezentację do dokumentu i na stronę internetową, prowadzi wystąpienie wspomagane prezentacją.

Podręcznik: rozdz. 5. Informacje w komputerze – przygotowanie prezentacji. We wszystkich projektach, ostatnim ich etapem jest przygotowanie prezentacji przedstawiającej rezultaty projektu oraz sposób ich osiągnięcia.

Umiejętność przedstawiania wyników swojej pracy jest ważna zarówno w szkole, jak i w dorosłym życiu. Sposób zaprezentowania siebie, swoich poglądów lub wyników swojej pracy ma niekiedy znaczący wpływ na ogólną ocenę wystawianą nam przez innych. Narzędzia informatyczne mogą pomóc w zbudowaniu atrakcyjnej i komunikatywnej prezentacji.

W podręczniku przyjęliśmy zasadę, że każdy projekt kończy się prezentacją jego rezultatów.

Przygotowaniu prezentacji jest poświęcony rozdział 5.

Na początku tego rozdziału przedstawiamy reprezentacje różnych typów informacji w komputerze, a następnie omawiamy tworzenie pokazu w programie PowerPoint z wykorzystaniem konspektu prezentacji. W punkcie 5.2 przedstawiamy quiz dotyczący reprezentacji informacji w komputerze w postaci prezentacji przygotowanej w tym programie.

Opracowanie materiału do zaprezentowania to tylko część przygotowań do wystąpienia z prezentacją. Wskazówki dla prelegenta zamieszczono w p. 5.1.7 i są one nie mniej ważne niż rady, jak przygotować pokaz – efekt i wrażenia z prezentacji pozostają bowiem dopiero po wystąpieniu.

Budowanie prezentacji można także przeprowadzić w chmurze Google. Może ona powstawać w całości zespole, np. każdy członek zespołu buduje 1–2 slajdy, lub być wynikiem opracowania wspólnego pokazu z zadań wykonanych indywidualnie przez uczniów.

9) Uczeń: projektuje i tworzy stronę internetową, posłu-

gując się stylami, szablonami i elementami programowania.

Podręcznik: rozdz. 2. Komunikacja i informacje w internecie, p. 3.1. Przygotowanie nagłówka strony WWW. Przeglądanie stron internetowych może wywołać u uczniów chęć utworzenia własnej strony. By zilustrować uczniom, jak złożony może być opis strony, warto otworzyć w przeglądarce źródło dowolnej oglądanej przez nich strony i objaśnić znaczenie głównych elementów tego opisu. Obecnie do tworzenia stron i witryn internetowych stosuje się oprogramowanie, które znacznie to ułatwia. W naszym przypadku proponujemy posłużenie się aplikacją Witryny Google. Przygotowanie graficznych elementów strony jest przedmiotem projektów związanych z tworzeniem grafiki w odpowiednich programach (p. 3.1), a jej wykorzystanie zalecają projekty w rozdz. 7.

Podobnie, jak podczas stosowania innych programów, takich jak edytor czy arkusz kalkulacyjny, tworzenie nawet najprostszej strony internetowej może być bardzo dobrą okazją do przećwiczenia podejścia projektowego, polegającego w pierwszym etapie na zaprojektowaniu wyglądu strony i zgromadzeniu potrzebnych materiałów (tekstów i grafiki), a dopiero później rozpoczęciu tworzenia strony na komputerze. Będzie to elementem ogólnego podejścia

do rozwiązywania problemów za pomocą komputera

(myślenia komputacyjnego), na które kładziemy duży nacisk w przedstawianej tutaj propozycji zajęć.

Inne przykłady wykorzystania strony internetowej (do tworzenia własnego bloga oraz e-portfolio) są tematami p. 2.2 i p. 2.3.

4.5. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera, stosowanie podejścia algorytmicznego Początek tego punktu to podstawowe rozważania na temat rozwiązywania problemów za pomocą komputera z wykorzystaniem podejścia algorytmicznego, które obecnie jest rozumiane szerzej jako myślenie komputacyjne.

Komputer jest stosowany do rozwiązywania problemów zarówno przez profesjonalnych informatyków, którzy projektują i tworzą oprogramowanie, jak i przez tych, którzy poprzestają na posługiwaniu się gotowymi narzędziami informatycznymi. W zapisach podstawy programowej informatyki, zarówno w wymaganiach ogólnych, jak i szczegółowych, pojawia się wskazanie, by stosowane było podejście algorytmiczne. Obecnie to podejście odnosi się nie tylko do problemów uważanych tradycyjnie za algorytmiczne, czyli informatyczne, ale również do innych problemów

26 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania

rozwiązywanych za pomocą komputera. Zmieniła się więc nazwa tego podejścia na myślenie komputacyjne (ang. computational thinking). Oczekuje się, że nauczyciel informatyki, a także nauczyciele innych przedmiotów, będą kształtować takie podejście u swoich uczniów w każdym przypadku posługiwania się komputerem.

Myślenie komputacyjne przyjęliśmy jako podejście w całym podręczniku, dlatego zostało wyjaśnione dokładnie w p. 1.2 tego programu nauczania. W tym punkcie omawiamy je w odniesieniu do problemów algorytmicznych, czyli takich, których rozwiązaniem jest algorytm i jego komputerowa realizacja. Przypomnijmy, że myślenie komputacyjne można scharakteryzować następującymi cechami – nieco inaczej formułujemy te cechy tutaj, mając na uwadze problemy algorytmiczne: • problem jest formułowany w postaci, która implikuje postać jego rozwiązania – algorytm a następnie jego komputerową realizację; • problem polega na logicznej organizacji danych i ich automatycznym przetworzeniu; • rozwiązanie problemu ma postać ciągu kroków, czyli algorytmu; • projektowanie, analiza i komputerowa realizacja (implementacja) rozwiązania problemu prowadzą do otrzymania rozwiązania komputerowego, efektywnego oraz jak najlepiej wykorzystującego możliwości i zasoby komputera; • doświadczenie nabyte podczas rozwiązywania jednego problemu (np. zgromadzone algorytmy) można wykorzystać do rozwiązywania innych problemów, podobnych i odległych.

Powyższe etapy posługiwania się komputerem w różnych sytuacjach problemowych nie w każdym miejscu tego podręcznika występują jawnie, w tym punkcie natomiast są widoczne i powinny być przestrzegane. Ponadto od rozwiązań problemów oczekuje się, by były: • w dobrym stylu , czyli czytelne i zrozumiałe dla wszystkich zainteresowanych dziedziną, do której należy problem lub projekt; • poprawne, czyli zgodne z przyjętymi w trakcie rozwiązywania założeniami i wymaganiami; • efektywne, czyli nienadużywające zasobów komputera oraz czasu działania, pamięci, oprogramowania, zasobów informacyjnych.

W podejściu algorytmicznym do rozwiązywania problemów za pomocą komputera można wyróżnić sześć etapów:

I. Opis i analiza sytuacji problemowej Składa się na to analiza i pełne zrozumienie sformułowania problemu, danych, wyników i ograniczeń. Przykładem sytuacji problemowej może być „zadanie z treścią” lub rzeczywisty problem spoza programu szkolnego.

II. Sporządzenie specyfikacji problemu Specyfikacja problemu jest tworzona na podstawie wyników 1. etapu i składają się na nią: • opis danych, • opis wyników, • opis relacji między danymi i wynikami.

Specyfikacja jest wykorzystana w następnym etapie jako specyfikacja tworzonego rozwiązania.

III. Zaprojektowanie rozwiązania

Projekt rozwiązania komputerowego zawiera m.in. wybór odpowiedniego algorytmu i struktur danych oraz środowiska komputerowego (języka programowania) do realizacji rozwiązania.

IV. Komputerowa realizacja rozwiązania Na tym etapie jest tworzone kompletne rozwiązanie według projektu przedstawionego w poprzednim etapie i następuje testowanie poprawności i efektywności otrzymanego rozwiązania, którym jest komputerowa realizacja rozwiązania w postaci programu w języku programowania.

V. Testowanie rozwiązania Następuje tutaj systematyczna weryfikacja i testowanie rozwiązania, w tym sprawdzenie jego zgodności ze specyfikacją. Można także porównać otrzymane rozwiązanie z innymi rozwiązaniami tego samego problemu.

VI. Prezentacja rozwiązania Rozwiązanie zostaje wzbogacone o dokumentację, w tym dokumentację użytkownika. Na zakończenie następuje prezentacja rozwiązania oraz przebiegu jego otrzymania.

W pedagogice przyjmuje się, że: problem istnieje wtedy, gdy uczeń w określonych warunkach ma coś wykonać, ale nie jest poinstruowany, jak to zrobić.

A zatem, aby rozwiązać problem, uczeń musi umieć, być może z pomocą nauczyciela, zrobić użytek ze swojej wiedzy, a często również pogłębić ją w tym celu. Rozwiązanie danego problemu jest więc wynikiem uczenia się, a jego rozwiązywanie – sposobem uczenia.

W konkretnym przypadku interesuje nas znalezienie rozwiązania postawionego problemu (a ogólniej stworzonej sytuacji problemowej), ale za tym stoi zasadniczy cel nauczania rozwiązywania problemów: poznanie przez

uczniów ogólnych zasad i metod rozwiązywania problemów. Najlepszym sprawdzianem nabytych przez

uczniów umiejętności jest zdolność wykorzystania ich przy rozwiązywaniu nowych sytuacji problemowych.

Odczucia uczniów na temat problemów i ich rozwiązywania są często pod przemożnym wpływem popularnych znaczeń tych terminów. Na ogół problem kojarzy się uczniom z czymś nie do przebycia, nie do osiągnięcia,

27 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

nie do rozwiązania. Podtrzymują ich w tym przekonaniu zagadnienia z dziedziny matematyki. Z tego też powodu sugerujemy, by problemy rozwiązywane na zajęciach z informatyki nie były zbyt matematyczne.

W uzupełnieniu powyższych rozważań możemy dodać, że sytuacje problemowe stwarzane uczniom w szkole powinny: • motywować ich do zajmowania się nimi, czyli problemy powinny jakby stawać się własnością uczniów, co spowoduje, że będzie im bardziej zależeć na ich rozwiązaniu; • zawierać w sobie element zaciekawienia, czegoś, co jest zaprzeczeniem rutyny i stanowi wyzwanie do „jak to rozwiązać?”.

Jeśli chodzi o programowanie, to powszechnie wiadomo, że komputery wykonują tylko programy. Użytkownik komputera może korzystać z istniejących programów, a może także posłużyć się własnymi napisanymi w języku programowania, który „rozumieją” komputery. W szkole nie ma zbyt wiele czasu, by uczyć programowania wszystkich uczniów, uczniowie też nie są odpowiednio przygotowani do programowania komputerów. Jest to jednak coraz bardziej doceniana umiejętność komunikacji z komputerem, umożliwiająca uczniom większą kreatywność i innowacyjność w rozwiązywaniu problemów i stwarza większe możliwości pełniejszego wykorzystania mocy komputerów, jak również poznania ich ograniczeń.

Szczegółowe zapisy podstawy programowej w tym punkcie odnoszą się do poszczególnych etapów rozwiązywania problemów algorytmicznych sformułowanych powyżej. W podręczniku są zamieszczone trzy projekty: Obliczanie dziesiętnej wartości liczb (p. 8.1), Znajdowanie reprezentacji liczb dziesiętnych w innych systemach pozycyjnych (p. 8.2), Opracowanie wyników wyborów (p. 8.3), które mają być zrealizowane z użyciem podejścia algorytmicznego. Poniżej krótko charakteryzujemy te etapy, powołując się na przytoczone projekty.

1) Uczeń: prowadzi dyskusje nad sytuacjami problemowymi.

Podręcznik: rozdz. 8. Proste obliczenia algorytmiczne.

Tematy dwóch pierwszych projektów są dość „widocznie” algorytmiczne i informatyczne, dotyczą bowiem zamiany zapisu liczb w różnych systemach pozycyjnych.

Dyskusja może dotyczyć sposobu wyprowadzenia algorytmu na podstawie własności reprezentacji.

Wiele przykładowych problemów i sytuacji problemowych opisano w książkach: Sysło M.M., Algorytmy, WSiP, Warszawa 1997; Sysło M.M., Piramidy, szyszki i inne konstrukcje algorytmiczne, WSiP, Warszawa 1998. Zwłaszcza w tej drugiej, której kolejne rozdziały oraz oprogramowanie można pobrać ze strony: http://mmsyslo.pl/Materialy/Ksiazki-i-podreczniki/Ksiazki.

2) Uczeń: formułuje specyfikacje dla wybranych sytuacji problemowych.

Podręcznik: rozdz. 8. Proste obliczenia algorytmiczne.

Specyfikacja jest ścisłym opisem sytuacji problemowej, czyli dokładnym opisem danych oraz spodziewanego wyniku będącego rozwiązaniem rozważanego problemu.

Specyfikację wprowadzamy dopiero w p. 8.1.4, gdy uczniowie przygotowują raport z wykonania projektu.

W tym przypadku specyfikacja odgrywa rolę podsumowania problemu, jaki został rozwiązany w projekcie.

Specyfikacja jest bardzo ważna dla całego procesu algorytmicznego rozwiązywania problemu. Po pierwsze, jest dokładnym opisem rozwiązywanego problemu. Po drugie, jest także specyfikacją algorytmu i programu rozwiązujących komputerowo postawiony problem. Po trzecie, służy do sprawdzenia poprawności otrzymanego rozwiązania – wyniki powinny być zgodne ze specyfikacją.

3) Uczeń: projektuje rozwiązanie: wybiera metodę rozwiązania, odpowiednio dobiera narzędzia komputerowe, tworzy projekt rozwiązania.

Podręcznik: rozdz. 8. Proste obliczenia algorytmiczne.

Z punktu widzenia metody postępowania jest to najważniejszy etap rozwiązywania problemu dokładnie opisanego w specyfikacji. Dla takiego problemu uczniowie opracowują algorytm jego rozwiązywania. W podręczniku staramy się intuicyjnie naprowadzać uczniów na sposób rozwiązania postawionego problemu. We wszystkich trzech projektach metody rozwiązywania są raczej oczywiste i wielu uczniów zapewne spotkało je wcześniej. Tutaj chodzi nie tylko o otrzymanie rozwiązania, ale o proces dojścia do niego podczas pracy grupowej, w zespole, w którym uczniowie mogą różnić się poziomem przygotowania.

W trzecim projekcie proponujemy uczniom posłużenie się oprogramowaniem edukacyjnym Maszyna sortująca do wyprowadzenia metody rozwiązywania.

4) Uczeń: realizuje rozwiązanie na komputerze za pomocą oprogramowania aplikacyjnego lub języka programowania.

Podręcznik: rozdz. 8. Proste obliczenia algorytmiczne.

Ten etap prac nad projektem może być najtrudniejszy.

Oczekuje się, że uczniowie opracują w zespołach program komputerowy i uruchomią go na komputerze. Dlatego zaleca się, by w każdym zespole znalazł się przynajmniej jeden uczeń, który wcześniej napisał już jakiś program lub jest zainteresowany programowaniem. Nawet jeśli w grupie nie ma takiego ucznia, zachęcamy do podjęcia się napisania programu. W pierwszym projekcie prowadzimy uczniów niemal „za rękę”. Z doświadczenia autorów wynika, że jedna godzina lekcyjna wystarczy do napisania i uruchomienia pierwszego programu z pomocą takich materiałów, jakie zamieszczamy w podręczniku.

Pierwsze kroki w programowaniu mogą polegać na posłużeniu się przez uczniów szablonem programu, w którym należy jedynie uzupełnić niektóre brakujące fragmenty. Pierwszy program może być „szablonem” dla następnych programów.

28 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania

W podręczniku proponujemy posłużenie się językiem Pascal, ale nauczyciel i uczniowie mogą wybrać inny język programowania. Język ma tutaj drugorzędne znaczenie, bo polecenia występujące w różnych językach są bardzo podobne. Ważniejsze jest poznanie procesu „komunikacji” z komputerem za pomocą własnych programów.

5) Uczeń: testuje otrzymane rozwiązanie, ocenia jego własności, w tym efektywność działania oraz zgodność ze specyfikacją.

Podręcznik: rozdz. 8. Proste obliczenia algorytmiczne.

Testowanie otrzymanego rozwiązania, czyli programu, polega na sprawdzeniu, jak on działa dla różnych danych. Własności programów to na przykład, jakie wyniki są generowane dla specyficznych danych, np. rozwinięcie liczby 0. Efektywność programów trudno jest oceniać dla danych o małej liczbie elementów, ale efektywność rozwiązania można również oceniać na podstawie algorytmu. Na przykład schemat Hornera jest najszybszą metodą obliczania wartości wielomianu.

Ocena zgodności rozwiązania (programu) ze specyfikacją polega na sprawdzeniu, czy generowane wyniki są poprawne. Można się o tym przekonać, uruchamiając program dla różnych danych, dla których znamy rozwiązanie – należy wtedy porównać otrzymane rozwiązanie z tym, które mamy.

6) Uczeń: przeprowadza prezentację i omawia zastosowania rozwiązania.

Podręcznik: rozdz. 8. Proste obliczenia algorytmiczne.

Jak w przypadku innych projektów, uczeń demonstruje w działaniu program, który jest rezultatem prac nad projektem, przedstawia specyfikację problemu i programu i omawia wykorzystanie programu oraz jego możliwe zastosowania. Ciekawe mogą być też opinie tych uczniów, dla których było to pierwsze doświadczenie w programowaniu.

Warto tutaj jeszcze wspomnieć, że z elementami algorytmiki uczniowie mogą się zapoznać, wykonując obliczenia w arkuszu kalkulacyjnym (który znają z zajęć w szkole podstawowej i w gimnazjum) i realizując projekty z rozdz. 6.

Dość prostym zadaniem jest zapisanie w arkuszu zachłannej metody wydawania reszty. Ten problem mógł się pojawić w gimnazjum na lekcjach informatyki. Polecamy go również w sieci jako alternatywny temat projektu.

Podręcznik: p. 7.2. Pomoc w organizacji zjazdu absol-

wentów szkoły, p. 8.3. Opracowanie wyników wyborów.

Komputery są zapewne wykorzystywane w szkole do wzbogacania i wspomagania uczenia się również poza wydzielonymi zajęciami informatycznymi, na lekcjach innych przedmiotów.

Chociaż podstawowym celem tych projektów jest wykształcenie pewnych kompetencji informatycznych, to jednak w warstwie motywacyjnej nawiązują one do innych przedmiotów i mogą stanowić wsparcie technologią dla tych przedmiotów. Można tutaj wymienić przygotowywanie ilustracji (rozdz. 3), tworzenie obszernych esejów tekstowych (rozdz. 4), komponowanie prezentacji (rozdz. 5), opracowanie danych i ich wizualizacja (rozdz.

6), opracowanie obszernych baz danych (rozdz. 7) i wykonywanie obliczeń matematycznych (rozdz. 8).

W punkcie 8.3 ilustrujemy wykorzystanie programu edukacyjnego.

2) Uczeń: korzysta, odpowiednio do swoich zainteresowań i potrzeb, z zasobów edukacyjnych udostępnianych na portalach przeznaczonych do kształcenia na odległość.

Podręcznik: rozdz. 8. Proste obliczenia algorytmiczne.

W podręczniku nie odsyłamy uczniów do konkretnych portali edukacyjnych, jednak realizacja niemal każdego projektu wymaga skorzystania z zasobów sieci, odpowiedniego oprogramowania lub materiałów. Jest to pewna forma kształcenia na odległość – zasoby edukacyjne znajdują się w rozproszonych miejscach w sieci – chociaż nie są zorganizowane w postaci formalnych kursów. Na wiele takich zasobów uczniowie trafią zapewne z własnej inicjatywy podczas wykonywania projektów – należy zachęcać ich do tego i pomagać w znajdowaniu właściwych miejsc w sieci.

Prawie we wszystkich projektach odsyłamy uczniów do zasobów umieszczonych na platformie WSiPnet, na której zostały zamieszczone materiały do wykorzystania podczas realizacji poszczególnych zadań lub tematy innych projektów.

4.6. Wykorzystywanie komputera oraz programów edukacyjnych do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin

4.7. Wykorzystywanie komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych do rozwijania zainteresowań, opisywanie zastosowań informatyki, ocena zagrożeń i ograniczeń, aspekty społeczne rozwoju i zastosowań informatyki

1) Uczeń: wykorzystuje oprogramowanie dydaktyczne i technologie informacyjno-komunikacyjne w pracy twórczej i przy rozwiązywaniu zadań i problemów szkolnych.

Celom, zadaniom oraz treściom kształcenia informatycznego, związanym z wpływem technologii informacyjno-komunikacyjnych na życie jednostek i całych społeczeństw, na

29 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

ogół nie poświęca się osobnych lekcji w szkole, chociaż dobrze jest znaleźć czas na wywołanie między uczniami dyskusji na te tematy. Zagadnienia te powinny jednak przenikać, bezpośrednio lub pośrednio, niemal wszystkie zajęcia. Wiąże się to z nadrzędnym celem działań nauczycieli i szkoły w tym zakresie, którym jest ukształtowanie właściwej postawy ucznia i – w konsekwencji – wykształcenie i wychowanie osoby prawej, odpowiedzialnej i kompetentnej w dziedzinie posługiwania się komputerami i technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, obywatela tworzącego się społeczeństwa informacyjnego.

1) Uczeń: opisuje szanse i zagrożenia dla rozwoju społeczeństwa, wynikające z rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych.

Podręcznik: p. 4.1. Polemika z wypowiedzią Umberta Eco, p. 7.3. Co prawo mówi o bazach danych.

Spotkania uczniów z realnymi zastosowaniami komputerów i urządzeń opartych na technice komputerowej powinny być przede wszystkim okazją do przedstawienia korzyści wynikających z ich użycia. Informatyka to zajęcia, na których uczniowie w sposób systematyczny przygotowują się do życia w społeczeństwie informacyjnym. Przewiduje się, że ekspansja technik komputerowych będzie się rozszerzać, a więc tym bardziej szkoła powinna dać uczniom solidne podstawy w zakresie zastosowań komputerów w pracy i w codziennym życiu. Większość zawodów jest obecnie mniej lub bardziej związanych z przetwarzaniem informacji i stosowaniem w tym komputerów. Przewiduje się, że w przyszłości „praca z informacją” będzie podstawowym zajęciem obywateli. Do takiej sytuacji rynkowej należy uczniów przygotowywać.

Wśród zagrożeń technologią wymienia się m.in. uzależnienie od niej. Nad tym powinni zapanować głównie rodzice uczniów, gdyż w szkole uczniowie spędzają niewiele czasu przy komputerach. Na zajęciach szkolnych można jedynie wskazywać na negatywne skutki uzależnienia – fizyczne (pogorszenie wzroku, skrzywienie kręgosłupa, osłabienie mięśni ciała) i psychiczne („samotność w sieci”, odosobnienie, utrata kontaktu z realnym światem).

Uczniowie, zwłaszcza w szkołach ponadgimnazjalnych, są skłonni do występków, takich jak: tworzenie i rozsyłanie wirusów, rozsyłanie innych fragmentów kodu, które mają negatywny wpływ na pracę serwerów i komputerów podłączonych do sieci, a także zabór danych osobowych lub dotyczących różnych instytucji, takich jak: wojsko, policja, handel i bankowość, które faktycznie są przestępstwami komputerowymi. Ponieważ wielu z nich jest pełnoletnich, należy im uzmysławiać, że ponoszą pełną odpowiedzialność prawną za swoje czyny.

Nauczyciele nie są w stanie ustrzec uczniów przed wszystkimi zagrożeniami związanymi z korzystaniem z komputerów, zwłaszcza, gdy mają oni swobodny do nich dostęp poza szkołą, np. w domu. W takiej sytuacji jest konieczna

ich współpraca z rodzicami. Na lekcjach należy podejmować rozmowy i dyskusje z uczniami na ten temat.

Wskazywanie zagrożeń i negatywnych stron powszechnej informatyzacji nie powinno jednak zdominować zagadnień związanych z realizacją tego zapisu podstawy programowej. Równie ważne jest wskazywanie korzyści wynikających ze stosowania nowoczesnych technologii – e-handel, e-banki, e-administracja, e-podatki itd. powinny stać się codziennością dla przyszłego obywatela. Zajęcia z informatyki służą przygotowaniu do świadomego uczestnictwa w e-społeczeństwie.

2) Uczeń: omawia normy prawne odnoszące się do stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych, dotyczące m.in. rozpowszechniania programów komputerowych, przestępczości komputerowej, poufności, bezpieczeństwa i ochrony danych oraz informacji w komputerze i w sieciach komputerowych.

Podręcznik: p. 4.2. Odpowiedzialność w posługiwaniu się informacją, p. 7.3. Co prawo mówi o bazach danych.

Aspektom prawnym są poświęcone dwa projekty w p. 4.2 i p. 7.3.

Ze względu na brak technicznych zabezpieczeń w większości szkolnych komputerów, szczególnego znaczenia nabiera wykształcenie w uczniach postawy i nawyku ochrony swoich plików i własności innych osób przed niepożądanym i nieautoryzowanym korzystaniem z niej.

Prawa każdego ucznia – użytkownika komputera są takie same, a zatem muszą być przez każdego ucznia przestrzegane z równą konsekwencją.

Wszystkie programy komputerowe, z których korzysta się w szkole, powinny być legalne.

Uczniowie powinni się dowiedzieć, na czym polega ochrona własności intelektualnej i ochrona danych, w szczególności danych osobowych.

Powszechny dostęp do informacji w sieci i łatwy sposób ich kopiowania nie upoważnia nikogo (w tym uczniów i nauczycieli) do traktowania ich jak swoich. Należy zwracać uczniom uwagę na to, aby zawsze podawali źródło informacji i nazwisko autora oraz przytaczali skopiowane informacje w formie cytatu. W przypadku korzystania z materiałów opublikowanych w sieci, uczeń może wysłać do autora strony WWW list elektroniczny z prośbą o jego zgodę na korzystanie z tych materiałów.

Odrębnym zagadnieniem jest ochrona danych osobowych. Uczeń powinien być świadomy, co to są dane osobowe oraz że nie można ich publikować, udostępniać i przetwarzać bez zgody zainteresowanych. Dodajmy tutaj, że oceny uczniów są ich danymi osobowymi, nie mogą więc być przedmiotem obróbki na lekcjach informatyki, np. w arkuszu kalkulacyjnym lub w tabeli edytora tekstu. Tym bardziej nie mogą się jawnie pojawiać na stronach internetowych.

Znajomość podstawowych zapisów prawa autorskiego,

30 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania

ochrony danych osobowych oraz zagadnień wchodzących w skład prawa nowych technologii umożliwia członkowi e-społeczeństwa bezpieczne i odpowiedzialne korzystanie z możliwości, jakie stwarza np. internet, dając równocześnie wiedzę o ograniczeniach i prawach z tym związanych.

W zakresie zagadnień etycznych znajduje się przestrzeganie netykiety podczas różnych kontaktów sieciowych, np. za pośrednictwem poczty elektronicznej, a także w ramach społeczności sieciowych korzystających z możliwości sieci Web 2.0.

3) Uczeń: zapoznaje się z możliwościami nowych urządzeń i programów związanych z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i potrzebami edukacyjnymi.

Podręcznik: p. 1.1. Moje środowisko pracy z komputerem, p. 1.2. Mój wybór e-podręcznika, p. 3.2. Album zdjęć w internecie, p. 8.1.Obliczanie dziesiętnej wartości liczb; również inne rozdziały, w których korzysta się z oprogramowania nieznanego uczniom.

W zdecydowanie większym stopniu przybliżamy uczniom nowe programy i systemy oprogramowania niż nowe urządzenia.

W projekcie z p. 1.1 uczniowie zapoznają się z nowymi

funkcjonalnościami systemu operacyjnego Windows 7, które rzeczywiście czynią pracę zdecydowanie bardziej komfortową i intuicyjną.

Projekt w p. 1.2 odnosi się zarówno do rozwiązań programistycznych, jak i technicznych. E-książka to pewna forma prezentacji tekstu i powiązanych z nim multimediów oraz dedykowane urządzenia do odtwarzania. W tym projekcie uczeń ma okazję opracować własne rozwiązania programistyczno-sprzętowe.

W każdym innym punkcie uczniowie również posługują się nowymi programami w realizacji projektów. Są wśród nich aplikacje w chmurze (Google), wolne oprogramowanie, język programowania i najnowsza wersja pakietu biurowego Microsoft Office.

Ważnym elementem kształcenia informatycznego jest wyrabianie nawyku korzystania z funkcji pomocy oferowanych przez większość programów, a także poszukiwanie w internecie rozwiązania problemów pojawiających się przy poznawaniu nowego dla ucznia oprogramowania.

Nauczyciel powinien być otwarty na propozycje uczniów skorzystania także z programów, które nie są wymienione w podręczniku, ale mogą służyć lepszemu wykonaniu projektów.

31 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

5. Założone osiągnięcia uczniów Założone osiągnięcia uczniów są w zwarty sposób przedstawione w podstawie programowej w grupie Treści nauczania – wymagania szczegółowe. Cytujemy je w rozdz. 4 programu, opisując, w jaki sposób są osiągane podczas realizacji projektów opisanych w podręczniku. Poniżej osiągnięcia uczniów zostały połączone w grupy odpowiadające różnym działom nauczania informatyki.

5.1. Posługiwanie się komputerem i jego oprogramowaniem oraz praca w sieci (środowisko systemu Windows 7)

• korzysta z programów multimedialnych, wspomagających i wzbogacających uczenie się różnych dziedzin; • uczestniczy w dyskusjach na forach i blogach, umieszcza swoje informacje w sieci; • wyszukuje informacje na zadany temat w różnych źródłach – selekcjonuje, gromadzi i opracowuje wybrane informacje; • korzysta z wiarygodnych źródeł informacji; • przestrzega zasad netykiety w wymianie informacji i komunikowaniu się z wykorzystaniem sieci komputerowej; • cytuje informacje, podając ich autora oraz źródła.

5.3. Tworzenie komputerowych rysunków

Uczeń: • korzysta z Panelu sterowania przy konfigurowaniu systemu; • personalizuje swoje środowisko pracy; • aranżuje pulpit i pasek zadań do własnych celów; • wyszukuje pliki i foldery w komputerze i na nośnikach danych; • korzysta z list szybkiego dostępu do folderów i plików; • korzysta z organizacji wielu okien na pulpicie; • korzysta z menu rozwijanego i kontekstowego, z okien dialogowych; • instaluje nowe programy; • korzysta z pomocy systemowej; • stosuje profilaktykę antywirusową, zwłaszcza w odniesieniu do zasobów sieci; • wyjaśnia ogólne zasady budowy komputera i urządzeń o funkcjach komputera, takich jak tablet; • projektuje zestaw komputerowy do określonych celów, np. do odtwarzania e-książek; • przestrzega zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy komputerze.

5.2. Informacja, korzystanie ze zbiorów informacji, poszukiwanie informacji i komunikacja w sieci Internet Uczeń: • opisuje różne sposoby zapisywania informacji i reprezentowania jej w komputerze;

Uczeń: • stosuje narzędzia graficzne w edytorze rastrowym i edytorze wektorowym; • dostosowuje format, rozmiar i rozdzielczość plików graficznych do konkretnych potrzeb; • przekształca rysunki; • tworzy własne loga i proste animacje rysunków; • tworzy albumy zdjęć i ilustracji.

5.4. Opracowywanie tekstów za pomocą edytora tekstu (np. edytora Word) Uczeń: • dostosowuje wygląd tekstu do treści, np. tworzy dokumentację projektu; • dobiera parametry mające wpływ na wygląd dokumentu, np. szerokość marginesów, podział na strony, nagłówek i stopkę, numerację stron; • wykonuje operacje na fragmentach tekstu: wycina, kopiuje i wkleja, w jednym dokumencie, między różnymi dokumentami tej samej aplikacji, między dokumentami z różnych aplikacji; • wstawia rysunki, tabele, wykresy, obiekty dźwiękowe i filmowe do dokumentu tekstowego; • tworzy i formatuje rozbudowane tabele w dokumencie tekstowym; • posługuje się konspektem przy tworzeniu obszernego dokumentu; • tworzy spis treści w dokumencie; • stosuje w dokumencie własne style znaków i akapitów oraz szablony dokumentów.

32 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

5. Założone osiągnięcia uczniów

5.5. Zbieranie i opracowanie danych za pomocą arkusza kalkulacyjnego (np. arkusza Excel) Uczeń: • przenosi do arkusza dane z innych programów i z sieci; • formatuje zawartość komórek i całą tabelę odpowiednio do postaci dokumentu, w którym ma być umieszczona tabela; • kopiuje zawartość komórek, wypełnia komórki serią danych; • dobiera i tworzy wykresy dla danych w tabeli, formatuje i opisuje wykresy; • wprowadza poprawki do arkusza: usuwa i dodaje wiersze lub kolumny; • planuje bardziej rozbudowane obliczenia w arkuszu, sprawdza wiele wariantów obliczeń; • kopiuje i przenosi tabele i wykres z arkusza do dokumentu tekstowego i prezentacji.

5.6. Gromadzenie danych i ich analiza Uczeń: • analizuje budowę gotowej bazy danych w postaci niezależnych tabel oraz zdefiniowanej relacyjnej bazy danych; • importuje dane pobrane z internetu i dostosowuje je do wymaganej postaci; • modyfikuje dane i wprowadza nowe dane z wykorzystaniem formularza; • sortuje dane według określonych kryteriów; • używa rozbudowanych filtrów do wyszukiwania danych w tabelach arkusza kalkulacyjnego; • tworzy zestawienia i statystyki z wykorzystaniem funkcji arkusza kalkulacyjnego; • buduje proste kwerendy w relacyjnej bazie danych; • korzysta z bazy danych, w tym relacyjnej, przy tworzeniu dokumentów, np. korespondencji seryjnej.

5.7. Tworzenie komputerowych prezentacji Uczeń: • planuje pracę przy tworzeniu prezentacji lub strony WWW; • stosuje konspekt, odnośniki i nawigacje między slajdami przy tworzeniu prezentacji; • przygotowuje prostą stronę WWW, np. z użyciem aplikacji Witryny Google; • tworzy animowane prezentacje, np. w programie PowerPoint;

• tworzy, edytuje i odtwarza pliki multimedialne, np. w programie Windows Media Center; • korzysta z plików audio i wideo przy tworzeniu prezentacji i stron WWW; • przedstawia swoją prezentację większej grupie słuchaczy, np. w klasie.

5.8. Rozwiązywanie problemów w postaci algorytmów Uczeń: • dyskutuje nad sytuacjami problemowymi i formułuje specyfikacje problemów; • zapisuje rozwiązania problemów jako algorytmów w postaci listy kroków lub schematu blokowego; • stosuje podstawowe konstrukcje algorytmiczne, takie jak: sekwencja czynności, iteracja, wybór warunkowy; • zapisuje algorytmy w języku programowania, z pomocą nauczyciela lub innych uczniów; • wykonuje algorytmy za pomocą komputera, posługując się np. arkuszem kalkulacyjnym lub programem edukacyjnym; • wykonuje i testuje swoje programy.

5.9. Realizacja projektu zespołowego Uczeń: • planuje podział ról i zadań w grupie; • współpracuje w grupie, wykonując przyjęte zobowiązania; • komunikuje się z członkami zespołu i nauczycielem z wykorzystaniem technologii informatycznych adekwatnych do realizowanego tematu; • łączy wyniki pracy członków grupy we wspólne rezultaty (dokument) realizacji projektu; • tworzy dokumentację wykonywanego projektu, stosuje do tego mechanizmy pracy w chmurze nad wspólnym dokumentem; • przygotowuje i przeprowadza prezentację wyników wspólnej pracy.

5.10. Wykorzystanie komputera, sieci komputerowej i oprogramowania w nauce innych przedmiotów Uczeń: • korzysta z zasobów zgromadzonych w sieci internet, pochodzących z różnych dziedzin kształcenia; • korzysta z serwisów (portali) edukacyjnych;

33 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

• posługuje się oprogramowaniem edukacyjnym; • realizuje projekty, w szczególności opracowuje dokumenty i prezentacje na potrzeby innych dziedzin kształcenia.

5.11. Społeczne, etyczne i ekonomiczne aspekty informatyki

• • • •

Uczeń: • opisuje tendencje w rozwoju informatyki i technologii informacyjno-komunikacyjnych; • dostrzega korzyści i zagrożenia wynikające z rozwoju informatyki i technologii informacyjno-komunikacyj-

• •

nych oraz ich zastosowań, związane z życiem własnym i funkcjonowaniem społeczeństw; dostrzega korzyści i zagrożenia wynikające z powszechnego dostępu do informacji; dostrzega istnienie w sieci internet szkodliwych treści, programów komputerowych (np. gier) i multimediów; zwraca uwagę na możliwość uzależnienia się od komputera; zna normy prawnej ochrony własności intelektualnej oraz prawnej ochrony danych i ich przestrzega; zna wybrane aspekty prawne tworzenia i wykorzystywania baz danych, w tym zawierających dane osobowe; odnajduje wskazane akty prawne, korzystając z elektronicznego Dziennika Ustaw.

34 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

6. Kryteria oceny i metody sprawdzania osiągnięć uczniów

6. Kryteria oceny i metody sprawdzania osiągnięć uczniów Kryteria oceny i metody sprawdzania osiągnięć uczniów w połączeniu z wykazem osiągnięć ucznia mogą się stać podstawą opracowania przez nauczyciela przedmiotowego systemu oceniania umiejętności z informatyki.

Wykaz założonych przez podstawę programową osiągnięć ucznia, skomentowany szczegółowo w rozdz. 4 poradnika, jest obszerny. Planując zajęcia należy zadbać o to, aby uczeń miał szansę zetknąć się z każdą z opisanych czynności. Służą temu projekty, które są inicjowane i wykonywane na lekcji, ale mogą być także kontynuowane poza zajęciami lekcyjnymi. Oceniając osiągnięcia uczniów, należy zwracać uwagę na stopień opanowania przez nich umiejętności informatycznych oraz zaangażowanie podczas realizacji projektów, z których część jest zapewne pracą zespołową.

Poziom osiągnięć można sprawdzać z wykorzystaniem następujących narzędzi pomiaru: • obserwacja ucznia na lekcji – ocenia się samodzielność w wykonywaniu zadań, celowość podejmowanych działań, oryginalność rozwiązań, aktywność w pracy w zespole, współpracę z innymi uczniami podczas realizacji projektów zespołowych; • praca wykonana przez ucznia podczas lekcji – ocenia się utworzone lub zmodyfikowane rezultaty pracy (rysunek, prezentację, tekst, tabelę arkusza, stronę internetową lub program komputerowy) na podstawie kryteriów, które zostały przyjęte w opisie projektu; • praca wykonana przez ucznia poza zajęciami na lekcji – ocenia się stopień zaangażowania uczniów w realizację projektów poza zajęciami w klasie, w tym współpracę z innymi uczniami, oraz wyniki pracy; • elektroniczne portfolio, w którym uczeń gromadzi rezultaty realizowanych projektów – ocenia się porządek panujący wśród zgromadzonych rezultatów, czy wszystkie przyjęte do realizacji prace zostały wykonane i zebrane, czy są one dokończone, czy mają cechy oryginalności.

Nie przewiduje się przeprowadzania oceny uczniów w warunkach kontrolowanej samodzielności, czyli np. podczas klasówek. Przewiduje się jedynie dwa sprawdziany: na początku roku, oceniający poziom wiedzy uczniów po gimnazjum oraz na koniec roku, sprawdzający opanowanie materiału z zakresu podstawowego.

Należy poinformować uczniów o tym, że są oceniani na podstawie obserwacji ich pracy podczas zajęć oraz wyników pra-

cy poza zajęciami. Można ich również zachęcić do samooceny własnych prac. Wszystkie oceniane zadania muszą być precyzyjnie sformułowane, a kryteria oceny ściśle określone.

Ocena wykonanych prac może być powiązana z zadawaniem pytań o sposób otrzymania rozwiązania zadania, zwłaszcza w przypadku zadań wykonywanych poza lekcjami.

Poniżej opisujemy sylwetki uczniów, którzy uzyskują ocenę zgodnie z obowiązującą w szkole skalą oceniania.

Uczeń otrzymuje ocenę celującą, gdy: • pracuje samodzielnie nad przyjętymi przez siebie zadaniami, chętnie odpowiada na pytania nauczyciela i pomaga innym uczniom; • za zadania wykonane na lekcji i poza lekcjami oraz za prace zgromadzone w portfolio zawsze otrzymuje najwyższe oceny (np. maksymalną liczbę punktów); • jego rozwiązania mają cechy oryginalności; • jego wiadomości i umiejętności wykraczają poza zawarte w programie informatyki; • z powodzeniem wypełnia funkcję lidera zespołu realizującego projekt; • bierze udział i odnosi sukcesy w konkursach informatycznych lub wykonuje dodatkowe prace informatyczne związane z funkcjonowaniem szkoły (np. tworzenie strony WWW, przygotowanie prezentacji multimedialnych na potrzeby szkolnych imprez, pomoc w administrowaniu pracownią komputerową).

Uczeń otrzymuje ocenę bardzo dobrą, gdy: • pracuje samodzielnie na lekcji, chętnie odpowiada na pytania nauczyciela i pomaga innym uczniom; • za zadania wykonane na lekcji i poza lekcjami oraz za prace zgromadzone w portfolio prawie zawsze otrzymuje najwyższe oceny (np. maksymalną liczbę punktów); • opanował wiadomości i umiejętności zawarte w programie informatyki w stopniu bardzo dobrym; • potrafi rozpoznać nowe funkcje programów i skorzystać z nich w realizacji zamierzonego celu; • aktywnie współpracuje w zespole wykonującym projekt, często w roli lidera zespołu.

Uczeń otrzymuje ocenę dobrą, gdy: • pracuje systematycznie i zazwyczaj samodzielnie na lekcji i poza lekcjami, korzystając czasem z pomocy nauczyciela lub innych uczniów; • rozwiązania zadań wykonanych przez niego na lekcji lub poza lekcjami oraz prace zgromadzone w portfolio zawierają niewielkie uchybienia, wymagają czasami poprawek; • opanował większość wiadomości i umiejętności zawartych w programie informatyki; • potrafi wykorzystać poznane funkcje programów do wykonania zadań podobnych do rozwiązywanych na lekcji; • aktywnie bierze udział w realizacji projektów zespołowych.

Uczeń otrzymuje ocenę dostateczną, gdy: • pracuje nie zawsze systematycznie na lekcji, często wymaga pomocy nauczyciela lub innych uczniów;

35 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Program nauczania | Informatyka to podstawa

• często popełnia błędy w rozwiązaniach zadań wykonywanych samodzielnie na lekcji i poza lekcjami oraz w pracach zgromadzonych w portfolio, nie kończy wykonania zadań lub je opuszcza; • opanował większość wiadomości i umiejętności zawartych w programie informatyki w stopniu dostatecznym; • potrafi powtórzyć sposób rozwiązania zadań omawianych na lekcji zajęć; • wykonuje poprawnie swoje zadania w zespole, często jednak z pomocą innych uczniów.

Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą, gdy: • pracuje niesystematycznie na lekcji, wymaga stałej pomocy nauczyciela lub innych uczniów; • nie angażuje się w pracę poza zajęciami; • często popełnia błędy w rozwiązaniach zadań wykonywanych samodzielnie na lekcji oraz w pracach zgroma-

dzonych w portfolio, nie kończy wykonania zadań lub je opuszcza; • opanował część wiadomości i umiejętności zawartych w programie informatyki w stopniu dostatecznym; • potrafi powtórzyć sposób rozwiązania zadań omawianych na lekcji; • jest mało aktywny w realizacji projektów zespołowych.

Uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną, gdy: • nie opanował większości wiadomości i umiejętności wymaganych podstawą programową informatyki na poziomie podstawowym; • nie pracuje na lekcji lub nie kończy wykonywanych zadań; • nie angażuje się w pracę poza zajęciami; • nie angażuje się we współpracę z innymi uczniami; • nie podejmuje wysiłku i nie stara się nadrobić zaległości.

36 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

SCENARUSZE

1. Komputerowe środowisko pracy 2. Komunikacja i informacje w internecie 3. Grafika komputerowa 4. Tworzenie rozbudowanych dokumentów tekstowych 5. Informacje w komputerze – przygotowanie prezentacji 6. Dane i ich wizualizacja 7. Gromadzenie danych i ich analiza 8. Proste obliczenia algorytmiczne

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

SCENARIUSZ ROZDZIAŁ 1 KOMPUTEROWE ŚRODOWISKO PRACY Cele kształcenia I. II. III. IV.

Bezpieczne posługiwanie się komputerem i jego oprogramowaniem, wykorzystanie sieci komputerowej (…).

Wyszukiwanie, gromadzenie i przetwarzanie informacji z różnych źródeł (…).

Wykorzystanie komputera oraz programów (…) do rozwijania zainteresowań.

Ocena zagrożeń i ograniczeń, docenianie społecznych aspektów rozwoju i zastosowań informatyki.

Treści nauczania 1. Bezpieczne posługiwanie się komputerem, jego oprogramowaniem i korzystanie z sieci komputerowej.

Uczeń:

1) opisuje podstawowe elementy komputera, jego urządzenia zewnętrzne i towarzyszące (np. aparat cyfrowy) i ich działanie w zależności od wartości ich podstawowych parametrów, wyjaśnia współdziałanie tych elementów; 2) projektuje zestaw komputera sieciowego, dobierając parametry jego elementów, odpowiednio do swoich potrzeb; 3) korzysta z podstawowych usług w sieci komputerowej, lokalnej i rozległej, związanych z dostępem do informacji, wymianą informacji i komunikacją, przestrzega przy tym zasad netykiety i norm prawnych, dotyczących bezpiecznego korzystania i ochrony informacji oraz danych w komputerach w sieciach komputerowych.

2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji (…), korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji. Uczeń: 3) dobiera odpowiednie formaty plików do rodzaju i przeznaczenia zapisanych w nich informacji.

3. Uczeń wykorzystuje technologie komunikacyjno-informacyjne do komunikacji i współpracy z nauczycielami i innymi uczniami, a także z innymi osobami, jak również w swoich działaniach kreatywnych.

6. Wykorzystywanie komputera oraz programów edukacyjnych do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin. Uczeń: 1) wykorzystuje (…) technologie informacyjno-komunikacyjne w pracy twórczej i przy rozwiązywaniu zadań i problemów szkolnych; 2) korzysta, odpowiednio do swoich zainteresowań i potrzeb, z zasobów edukacyjnych udostępnianych na portalach przeznaczonych do kształcenia na odległość.

7. Wykorzystywanie komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych do rozwijania zainteresowań, opisywanie zastosowań informatyki, ocena zagrożeń i ograniczeń, aspekty społeczne rozwoju i zastosowań informatyki. Uczeń: 1) opisuje szanse i zagrożenia dla rozwoju społeczeństwa, wynikające z rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych; 2) omawia normy prawne odnoszące się do stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych (…); 3) zapoznaje się z możliwościami nowych urządzeń i programów związanych z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i potrzebami edukacyjnymi.

Pojęcia informatyczne • komputer (multimedialny, osobisty) • chmura, praca w chmurze • system operacyjny (Windows 7, Linux, Mac OS) • pamięć komputera (wewnętrzna, zewnętrzna) • Eksplorator Windows • Windows Media Center • Panel sterowania • menu Start • Moje dokumenty • kalkulator

• • • • • • • • • • • • •

Gadżety narzędzie Wycinanie Notatki (ang. Sticky Notes) administrator komputera profil użytkownika, personalizacja logowanie menu podręczne, menu skrótów folder, katalog pulpit lista szybkiego dostępu pasek (skrótów, zadań) przypięcie, zakotwiczenie podłącz i działaj (ang. plug and play)

• • • • • • • • • • • •

sterownik PDF (format PDF) Adobe (Acrobat) Reader Microsoft Office 2010 IrfanView licencja e-podręcznik, e-książka e-czytnik tablet, iPad, Kindle E Ink, ePub DRM poszerzona rzeczywistość

38 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

Przygotowanie zajęć Materiały

Przy tworzeniu komputerowego środowiska pracy są używane głównie materiały elektroniczne. Polecamy jednak śledzenie bieżących informacji na temat najnowszych rozwiązań technicznych w budowie komputerów oraz udoskonaleń i uaktualnień pakietów oprogramowania, zamieszczanych w prasie fachowej i na stronach internetowych.

Podczas pracy z nowymi programami polecamy korzystanie z ich dokumentacji wbudowanej, jako zwięzłego i najszybciej dostępnego źródła informacji.

Oprogramowanie Do utworzenia lub tylko przystosowania komputerowego środowiska pracy do swoich potrzeb wystarczy posłużyć się: oprogramowaniem systemowym dostępnym w każdym komputerze wraz z systemem operacyjnym Microsoft Windows (w podręczniku korzystamy z wersji 7); pakietem oprogramowania użytkowego Microsoft Office (korzystamy z wersji 2010) oprogramowaniem zamieszczonym w na platformie WSiPnet.pl; programami, które można pobrać za darmo ze stron internetowych wskazanych w podręczniku.

Nauczyciele (w szkole) lub uczniowie (w domu) mogą używać innych dodatkowych programów – należy jednak pamiętać o przestrzeganiu praw autorskich. Za legalność wykorzystywanego oprogramowania jest odpowiedzialny każdy z użytkowników komputera. W przypadku oprogramowania pobieranego z internetu należy zapoznać się z jego licencją i na ogół zatwierdzić znajomość licencji przed jego zainstalowaniem w komputerze.

Przygotowanie uczniów Oczekiwane przygotowanie uczniów – absolwentów gimnazjum jest wyszczególnione w dokumencie „Umiejętności informatyczne absolwenta gimnazjum” zamieszczonym w internetowym Klubie Nauczyciela – Informatyka i TI na stronie www.wsip.pl. Jest ono wystarczające zarówno do rozpoczęcia pracy w nowym środowisku szkolnej pracowni komputerowej, jak i do wprowadzenia w nim odpowiednich zmian i dostosowania według wskazówek nauczyciela.

Jest również wystarczające do przystosowania domowego komputera do pracy zgodnie z potrzebami zajęć w szkole ponadgimnazjalnej, opisanymi w rozdz. 1 podręcznika oraz w następnych rozdziałach, aby móc wykonać zawarte w nich ćwiczenia i zadania. Może się jednak pojawić potrzeba przystosowania uczniów do nowego środowiska, jeśli w gimnazjum był wykorzystywany inny system operacyjny, np. Microsoft Windows XP, i wcześniejsza wersja pakietu Microsoft Office.

Czas trwania zajęć Na realizację zajęć poświęconych komputerowemu środowisku pracy uczniów przewidziano w rozkładzie materiału tylko 2 godziny lekcyjne wydzielonych zajęć, gdyż wiele czynności związanych z przygotowaniem komputerowego środowiska pracy powinno być włączonych do innych lekcji, poświęconych różnym aspektom posługiwania się komputerem i jego różnorodnym oprogramowaniem.

Numery rozdziału i paragrafów

Temat główny (tytuł rozdziału) i tematy lekcji (tytuły paragrafów)

Liczba godzin lekcyjnych

1

Komputerowe środowisko pracy

2

1.1

Moje środowisko pracy z komputerem

1

1.2

Mój wybór e-podręcznika

1

39 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

Przebieg zajęć Zajęcia są podzielone na dwa różne projekty.

Cel pierwszego projektu Moje środowisko pracy z komputerem jest podwójny: utworzenie odpowiedniego kom-

puterowego środowiska pracy zarówno w pracowni szkolnej, jak i na komputerach uczniowskich w domu. Ponieważ na ogół te środowiska są odmienne – w szkole jest to zwykle sieć komputerowa, do której ma dostęp kilkuset uczniów, a w domu uczeń może być jedynym użytkownikiem komputera – omawianie poszczególnych zagadnień może się znacznie różnić w odniesieniu do obu tych sytuacji. Należy przy tym uwzględnić, że: • znajomość warunków pracy w środowisku lokalnej sieci komputerowej w szkole jest nie mniej istotna dla uczniów niż poznanie indywidualnych sposobów konfigurowania komputera – na dalszym etapie nauki (w szkołach wyższych) lub w pracy zawodowej będą oni na ogół pracować w warunkach lokalnej sieci komputerowej; • przygotowanie uczniów do konfigurowania własnego komputera może być bardzo trudne w sytuacji, gdy mają oni w domach bardzo zróżnicowany sprzęt i oprogramowanie oraz różne konfiguracje dostępu do internetu.

Drugi projekt Mój wybór e-podręcznika może mieć wiele różnych realizacji w zależności od rodzaju urządzeń elektronicznych dostępnych uczniom w domu i w szkole, a przede wszystkim w zależności od zainteresowania uczniów najnowszymi rozwiązaniami w dziedzinie osobistego sprzętu mobilnego przeznaczonego do czytania. Projekt jest ważny – uczniowie mogą w nim poznać najnowsze rozwiązania techniczne i kolejny etap prezentacji tekstu w wersji elektronicznej.

Od 1981 roku trwa zawrotna kariera komputera osobistego, popularnie zwanego IBM PC lub po prostu PC. Jedną z jego największych zalet jest to, że można pracować na jednym PC (w szkole) i bez większych kłopotów przejść do pracy na innym (np. w domu), wyprodukowanym przez inną firmę, wraz ze wszystkimi swoimi zasobami (plikami), czyli tekstami, ilustracjami, programami. Zaleta ta jest wzmacniana możliwością pracy w internecie.

Produkowane są również inne rodzaje komputerów osobistych, nie w pełni zgodne z PC, np. firmy Apple. Niepełna zgodność tych komputerów wynika czasem z odmienności zainstalowanych w nich systemów operacyjnych. Komputery firmy Apple pracują na ogół w środowisku systemu operacyjnego Mac OS X, a komputery innych firm – w środowisku Windows lub Linux.

Ten rozdział podręcznika składa się z dwóch niezależnych podrozdziałów. W pierwszym uczniowie bliżej zapoznają się (realizując zadania indywidualnie lub w grupie) z tymi cechami środowiska systemu operacyjnego Windows 7, które zwiększają efektywność pracy z komputerem. Opanowanie podstaw tego systemu na lekcji będzie ich stymulować do samodzielnego poznawania bardziej zaawansowanych jego możliwości.

Projekt 1.

Moje środowisko pracy z komputerem

Komputery w szkole mogą być już przygotowane do pracy uczniów na zajęciach z informatyki, należy jednak stworzyć takie możliwości, by każdemu elementowi środowiska pracy przy komputerze móc poświęcić uwagę podczas tych zajęć i wykonać odpowiednie ćwiczenie praktyczne.

Chociaż materiał w punkcie 1.1 składa się na projekt i powinien być realizowany zgodnie z przyjętym w podręczniku sposobem postępowania, można polecić uczniom przygotowanie się do zajęć poprzez lekturę odpowiednich fragmentów tekstu w podręczniku oraz wykonanie wybranych poleceń, zwłaszcza w przypadku, gdy wcześniej korzystali oni ze starszych wersji oprogramowania.

W tym projekcie uwaga uczniów jest kierowana ku najważniejszym cechom systemu Windows 7, które umożliwiają wygodniejszą pracę niż wcześniejsze jego wersje. Ten system jest obecnie instalowany w większości komputerów osobistych, w tym laptopów.

Projekt może być realizowany w zespołach, ale należy zadbać o to, aby poszczególni uczniowie zapoznali się z różnymi cechami systemu i przedstawić im praktyczne wykorzystanie tych cech przy dostosowywaniu środowiska pracy przy komputerze do indywidualnych celów.

Proponujemy następujące grupy zagadnień (cech) związanych ze środowiskiem pracy przy komputerze: • ustawienia w środowisku Windows 7, • personalizacja środowiska pracy przy komputerze, • dostęp do zasobów komputera, • wygląd pulpitu, • interesujące programy, • wyszukiwanie i instalowanie programów, • multimedia w komputerze: dźwięk i muzyka, animacja i film.

Spośród nich pojedynczy uczniowie lub grupy uczniów mogą wybrać jedno lub wiele zagadnień do realizacji w ramach tego projektu.

40 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

Uwagi szczegółowe Poniżej wymieniamy najważniejsze cechy środowiska, które powinny zainteresować uczniów ze względu na swoją użyteczność i wygodę pracy z komputerem, i komentujemy ich wykorzystanie.

1. Na początku uczniowie powinni zwrócić uwagę na program Panel sterowania i jego funkcje, obejmujące większość możliwości konfiguracji systemu Windows. Ten program wywołujemy z menu Start.

2. Druga grupa ważnych cech systemu operacyjnego dotyczy możliwości indywidualnych jego ustawień, czyli personalizacji. Na personalizację składają się dwie grupy zagadnień: ustanowienie własnego konta użytkownika i określenie wyglądu pulpitu we własnym środowisku po zalogowaniu się na swoje konto. Ten temat pojawi się naturalnie wówczas, gdy podczas zajęć w szkole z jednego komputera korzysta wielu uczniów.

Logowanie na swoje konto umożliwia uczniom pracę we własnym środowisku oraz ochronę swoich zasobów. To nie wyklucza udostępniania swoich plików innym uczniom, np. w sytuacji, gdy razem pracują nad projektem.

3. Ważną umiejętnością w pracy przy komputerze jest odnajdywanie zasobów (plików, folderów) zgromadzonych w komputerze i na dołączonych nośnikach. Służy do tego program Eksplorator Windows. W praktyce najczęściej posługujemy się skrótami do często używanych programów i plików. W tym celu wykorzystujemy pulpit oraz całą gamę możliwości, jakie daje „przypięcie” programów do paska zadań. Jedną z nich jest lista szybkiego dostępu do plików, która pojawia się także w przypadku programów z menu Start.

Bardzo przydatnym rozwiązaniem jest w Eksploratorze Windows lista Ostatnie miejsca, dzięki której można łatwo odszukać miejsca plików, z którymi ostatnio pracowaliśmy, np. przy wysyłaniu ich jako załączników w poczcie.

Kolejnym udogodnieniem w systemie Windows 7 jest sposób wyszukiwania plików i folderów. Można w tym celu posłużyć się menu Start lub programem Explorator Windows.

4. Pulpit jest jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc w komputerze. Znaczenie pulpitu zwiększa jeszcze obecność na nim pasków zadań i menu Start – te obiekty są zawsze dostępne i pozostają na pulpicie nawet wtedy, gdy zamkniemy wszystkie programy.

Pulpit można wzbogacić, korzystając z dodatkowych programów, takich jak Notatki i Gadżety. Ten pierwszy umożliwia umieszczanie na pulpicie krótkich informacji, które z niego nie znikają.

W systemie Windows 7 wprowadzono wiele udogodnień związanych z aranżacją wielu okien na pulpicie. Niemal automatycznie uzyskuje się dwa okna obok siebie na pulpicie.

5. W systemie Windows 7 pojawiło się jeszcze kilka innych bardzo użytecznych programów, takich jak Przechwytywanie obrazów i Panel zapisu matematycznego. Zmodyfikowano również Kalkulator.

6. Zasoby komputerów szkolnych i domowych można wzbogacać, instalując nowe programy, np. dostępne w internecie na darmowych licencjach. Z wielu takich programów korzystamy w podręczniku, prosząc uczniów o ich zainstalowanie.

7. Komputer osobisty jest często nazywany komputerem multimedialnym, gdyż można go używać do tworzenia i odtwarzania plików (przekazów) multimedialnych, złożonych z tekstów, obrazów, interakcji, dźwięków i animacji.

Można również odtwarzać przekazy multimedialne zamieszczone na nośnikach i w internecie, np. audycje radiowe i relacje filmowe.

Przygotowywanie własnego środowiska pracy z komputerem jest okazją, by przypomnieć uczniom ogólne zasady bezpiecznej pracy. Chodzi o to, aby informacje tworzone i gromadzone przez nich w komputerze nie ginęły i łatwo mogli je znajdować.

Wiele z wymienionych wyżej czynności uczniowie wykonują na lekcjach informatyki i innych przedmiotów w szkole, w domu lub w innych miejscach poza szkołą. W szczególności dbanie o porządek wśród swoich plików jest zajęciem o charakterze ciągłym i wartym polecenia – informacje nieuporządkowane są trudne do odnalezienia, często o nich zapominamy i ostatecznie stają się bezużyteczne.

Projekt 2.

Mój wybór e-podręcznika

Projekt ma przybliżyć uczniom ideę e-książki, czyli takiej książki, która może być w pełni czytana za pomocą urządzenia elektronicznego. W szczególności może nią być e-podręcznik, a urządzeniem służącym do jego „czytania” – zwykły komputer osobisty.

Ostatnio można zaobserwować zmiany w pojmowaniu, czym jest książka. Zajęcia można rozpocząć od dyskusji z uczniami na ten temat. Przy okazji można przeprowadzić anonimową ankietę wśród uczniów na temat ich czytelnictwa, zdając m.in. następujące pytania: Kiedy ostatni raz przeczytali papierową książkę, która nie jest związana z edukacją szkolną? Ile takich książek przeczytali w ostatnim roku? Można zadać podobne pytania odnośnie książek

41 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

w wersji elektronicznej, czyli do czytania na ekranie komputera lub za pomocą innego urządzenia elektronicznego.

Kolejne pytania mogą brzmieć: Czy czytalibyście więcej książek, gdyby były w wersji elektronicznej? Jak internet wpływa na zainteresowanie czytelnictwem?

Powszechnie uważa się, że internet nie zabija czytelnictwa, a wręcz przeciwnie – coraz więcej w nim czytamy.

Zmienia się tylko sposób udostępniania takich tekstów jak książki czy podręczniki, coraz więcej z nich przyjmuje postać elektroniczną, chociaż nie ma jeszcze ustalonego standardu ani książek elektronicznych, ani urządzeń do ich odtwarzania i różnią się one formatami, funkcjonalnością i możliwościami przeniesienia do innego środowiska cyfrowego. Warto, aby uczniowie uzmysłowili sobie cechy tradycyjnych książek i biorąc je pod uwagę, potrafili wyobrazić sobie, jak mogłaby wyglądać najdogodniejsza dla nich książka w wersji elektronicznej.

Następnie można zacytować powiedzenia Umberta Eco z rozdz. 4 w podręczniku dotyczące książek i czytelnictwa.

Ten projekt wybiega tematycznie w przyszłość, chociaż dla niektórych uczniów (może to pokazać ankieta) temat może nie być obcy, a zapewne z czasem nie będzie w nim nic dziwnego.

Ponieważ stopień zainteresowania najnowszymi technologiami, w szczególności e-książką, może być różny wśród uczniów, proponujemy wykonanie projektu w zespołach tak dobranych, aby w każdym znalazł się przynajmniej jeden uczeń (jako lider), który interesuje się e-książkami, być może ma tablet do ich czytania i przeczytał przynajmniej jedną taką książkę. Niedługo takich uczniów może być więcej, zwłaszcza, gdy do ich rąk trafią pierwsze e-podręczniki.

Z czasem uczniowie mogą mieć do wyboru e-podręczniki do różnych przedmiotów, w różnym stopniu odbiegające od prostych wersji tekstu do czytania na ekranie. Mogą być również przygotowane do „czytania” za pomocą specjalnych urządzeń, nie wszystkich jednak. W tym projekcie uczniowie mają okazję poznać istniejące rozwiązania kwalifikujące się jako e-podręczniki oraz towarzyszące im urządzenia i na tej podstawie zaproponować własny pomysł na e-podręcznik (e-książkę).

W podręczniku sugerujemy zapoznanie się na początek z elektroniczną wersją dokumentu tekstowego, którego kartki można przewracać, ale poza tą opcją oferuje niewiele. Zapewne w internecie można znaleźć wiele elektronicznych książek oraz programów (stron), które służą do zamiany pliku z tradycyjnym tekstem na coś co można nazwać e-książką. Warto zachęcić uczniów do wyszukania w sieci takich książek i narzędzi do ich tworzenia.

Rezultatem projektu powinien być dokument zawierający opis wymarzonej przez ucznia e-książki (e-podręcznika), utworzony na podstawie tabeli zawierającej porównanie różnych cech i aspektów tradycyjnej i elektronicznej książki. Ta tabela powinna być częścią lub załącznikiem do tego dokumentu.

Realizację projektu proponujemy podzielić na kilka etapów. Rezultaty realizacji poszczególnych etapów powinny się znaleźć w tworzonej i rozbudowywanej tabeli cech tradycyjnych i elektronicznych rozwiązań oraz ich ocen.

Niewątpliwie trudnością będzie wybór e-podręczników i urządzeń do ich czytania jako punktów odniesienia w rozważaniach. Z czasem, ze wzrostem oferty na rynku, ta trudność może zanikać, ale temat wyboru najlepszego rozwiązania nie zniknie, a wręcz przeciwnie, może się stać jeszcze bardziej aktualny.

Uwagi do kolejnych etapów realizacji projektu 1. Porównanie e-podręcznika z tradycyjnym. Opisanie cech tradycyjnej książki, a zwłaszcza podręcznika,

może być ciekawym doświadczeniem dla uczniów. Na ogół trudno jest opisać cechy obiektów, z którymi mamy do czynienia na co dzień.

2. Wady i zalety papierowych podręczników i e-podręcznika. Poza wadami i zaletami, wymienionymi w pierwszym zadaniu w p. 1.2.3 w podręczniku, należy zwrócić uwagę uczniów na dwa następne zadania, które mają również aspekt społeczny. Warto zainicjować dyskusję w klasie o tym, jak się zmieni nauka, gdy wszystkie podręczniki będą w wersji elektronicznej. W prasie pojawia się wiele informacji o takich projektach – można poprosić uczniów, by znaleźli takie informacje. Okazuje się, że nawet bardzo przywiązani do swoich elektronicznych gadżetów uczniowie wolą korzystać z podręcznika papierowego. Jednym z powodów jest to, że taki podręcznik ma ustalony zakres, podczas gdy e-podręcznik jest faktycznie tworem multimedialnym, który może prowadzić uczniów wieloma drogami do różnych miejsc i faktycznie rozpraszać uwagę skupioną na konkretnym zagadnieniu.

Dyskusja powinna dotyczyć również prawnych aspektów związanych z e-podręcznikami, ich tworzeniem, a zwłaszcza z udostępnianiem.

3. Informatyczna realizacja e-podręcznika. Na tym etapie będą przydatne opisy różnych informatycznych realizacji e-podręczników. Można w tym celu posłużyć się opisami z literatury dostępnymi w sieci i ofertami różnych rozwiązań e-podręczników oraz urządzeń do ich odtwarzania. Najbardziej przydatne byłyby e-podręczniki i urządzenia do czytania dostępne dla uczniów podczas zajęć.

42 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

4. Moja wymarzona e-książka i wymarzony e-podręcznik. Realizacja poprzednich etapów projektu powinna się

zakończyć wypełnieniem tabeli, o której piszemy w podręczniku. Teraz dodatkowo każdy uczeń powinien uzupełnić tabelę o dwie kolumny, w których odznaczy cechy swojej wymarzonej e-książki i swojego e-podręcznika.

5. Prezentacja idealnego e-podręcznika. Zajęcia powinny się zakończyć prezentacją idealnego według uczniów e-podręcznika, poprzedzoną dyskusją, która doprowadzi do wspólnego uzgodnienia jego cech.

Ocenianie osiągnięć uczniów Oczekiwane i poddawane ocenie umiejętności uczniów: • ustalanie profilu użytkownika; • ustalanie wyglądu pulpitu na ekranie monitora; • tworzenie skrótów i pasków skrótów na pulpicie; • dobór ustawień w systemie Windows za pomocą programów z Panelu sterowania; • zakładanie struktury folderów i plików; • pobieranie programów z internetu; • instalowanie i odinstalowywanie programów w komputerze; • odtwarzanie multimediów (dźwięków, animacji, filmów) za pomocą specjalnych programów; • znajomość zasad bezpiecznej pracy przy komputerze: • znajomość kierunków rozwoju elektronicznych książek i podręczników oraz urządzeń do ich odtwarzania.

Każdą z powyższych umiejętności można skontrolować podczas wykonywania przez uczniów zadań w ramach wybranych projektów, z ewentualną pomocą nauczyciela lub kolegi. Tak samo jak w przypadku innych projektów, należy oceniać nie tylko ich rezultaty, ale także aktywność, samodzielność i kreatywność podczas pracy oraz umiejętność współpracy z innymi uczniami, jeśli projekt powstaje w zespole. Na poziom ocenianych umiejętności uczniów może mieć także wpływ wykonanie na komputerze domowym zadań polegających na utworzeniu środowiska pracy podobnego do przygotowanego w komputerach szkolnych.

Dodatkowo należy oceniać dbałość uczniów o komputerowe środowisko pracy jako miejsce działania wielu osób (uczniów), w tym: przestrzeganie raz wprowadzonego porządku wśród zasobów komputera, „sprzątanie” po sobie po zakończeniu pracy, używanie wspólnego komputera tylko do zadań związanych z kształceniem, dbanie o bezpieczeństwo pracy z plikami własnymi i cudzymi.

Wspomniane wyżej umiejętności i postawa uczniów powinny być oceniane podczas wszystkich zajęć z informatyki, a nie tylko tych poświęconych realizacji opisanych projektów.

43 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

SCENARIUSZ ROZDZIAŁ 2 KOMUNIKACJA I INFORMACJE W INTERNECIE Cele kształcenia: I. (...) wykorzystanie sieci komputerowej; komunikowanie się za pomocą komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych.

II. (…) gromadzenie (...) informacji (...); opracowywanie za pomocą komputera: (…) motywów (…).

III. Wykorzystanie komputera (...) do rozwijania zainteresowań.

IV. (…) docenianie społecznych aspektów rozwoju i zastosowań informatyki.

Treści nauczania: 1. Bezpieczne posługiwanie się komputerem, jego oprogramowaniem i korzystanie z sieci komputerowej.

Uczeń: 3) korzysta z podstawowych usług w sieci komputerowej, lokalnej i rozległej, związanych z dostępem do informacji, wymianą informacji i komunikacją (…).

2. Wyszukiwanie (…), selekcjonowanie (…) i wykorzystywanie informacji; współtworzenie zasobów w sieci (…). Uczeń: 2) tworzy zasoby sieciowe związane ze swoim kształceniem i zainteresowaniami.

3. Wykorzystywanie technologii komunikacyjno-informacyjnych do komunikacji i współpracy z nauczycielami i innymi uczniami (…).

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera (…). Uczeń: 9) projektuje i tworzy stronę internetową, posługując się stylami, szablonami i elementami programowania.

Pojęcia informatyczne • • • • • •

system zarządzania treścią CMS szablon witryny internetowej publikacja internetowa forum dyskusyjne motyw witryny uprawnienia do witryny

• • • • • • • •

edycja strony witryny Web 2.0 społeczność internetowa portal społecznościowy Wiki (MediaWiki) blog Witryny Google chmura

Przygotowanie zajęć Oprogramowanie

Przeglądarka Internet Explorer (w systemie Windows), Mozilla Firefox (w systemach Windows, Linux) lub inna.

Materiały

Nauczyciel powinien polecić uczniom założenie konta pocztowego Google.

Przygotowanie uczniów

Potrafią pracować zespołowo; komunikować się ze sobą (e-mail, Gadu-Gadu, Skype); potrafią określić swoje priorytety/umiejętności; określić, które z zadań wykonają. Brali już udział w pracach nad projektem (w gimnazjum).

Na lekcji poprzedzającej należy polecić uczniom założenie, o ile jeszcze nie mają, konta pocztowego w serwisie Google. Ponadto powinni się zastanowić, zaobserwować: Czym charakteryzują się strony tworzące (należące do) jedną witrynę? Jakie elementy stron należących do witryny są wspólne? Nauczyciel, znając umiejętności uczniów, może zaproponować podział na (np. 3-osobowe) zespoły, które będą realizować szablon strony projektu. Ewentualnie uczniowie sami zadecydują, z kim chcą współpracować, wiedząc, że jedna z osób będzie liderem (kierownikiem) projektu odpowiedzialnym za założenie witryny i przyznanie do niej uprawnień; pozostałe będą projektowały i implementowały podstrony witryny. Uczniowie mogą się samodzielnie zapoznać z materiałem paragrafu 2.1, który będzie realizowany na najbliższej lekcji. Ponadto każdy zespół powinien uzgodnić nazwę tworzonej przez siebie witryny.

Pojęcia informatyczne system zarządzania treścią CMS szablon witryny internetowej publikacja internetowa forum

44 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

dyskusyjne motyw witryny uprawnienia do witryny edycja strony witryny Web 2.0 społeczność internetowa portal społecznościowy Wiki (MediaWiki) blog chmura Witryny Google Na lekcji poprzedzającej zagadnienia dotyczące tworzenia bloga (p. 2.2) i portfolio w internecie (p. 2.3) należy polecić uczniom zapoznanie się z informacjami na temat społeczności internetowych oraz przygotowanie notatki o znanych im portalach społecznościowych. Nauczyciel podaje w tym celu adres co najmniej jednej witryny, np. MediaWiki – punkt 2 w paragrafie 2.2.

Czas trwania zajęć

Numery rozdziału i paragrafów

Temat główny (tytuł rozdziału) i tematy lekcji (tytuły paragrafów)

Liczba godzin lekcyjnych

2

Komunikacja i informacja w internecie

3

2.1

Witryna – style i szablony

2

2.2

Poznanie społeczności internetowych 1

2.3

Portfolio w sieci

Przebieg zajęć Umiejętność tworzenia zasobów sieciowych związanych z kształceniem (portfolio w sieci) i zainteresowaniami (np. blog) oraz korzystania z sieci internet w pracy nad projektem (witryna projektu) są przydatne na wielu zajęciach.

Uczniowie pracowali już w gimnazjum metodą projektów, teraz nauczą się wykorzystywać swoją wiedzę informatyczną do wspomagania realizacji projektu.

Projekt 1 Witryna – style i szablony Lekcja 1 . Projektowanie witryny Uwagi szczegółowe 1. Nauczyciel upewnienia się, że wszyscy uczniowie wchodzą w skład zespołów i zostali wyznaczeni/wybrani liderzy.

Potem prowadzi 5-minutową dyskusję mającą na celu zdefiniowanie przez uczniów elementów stron, które wskazują na to, że należą one do tej samej witryny. Następnie zespoły podają nazwy, jakie przyjęli dla tworzonych witryn – nazwy te powinny być różne.

2. Uczniowie otrzymują polecenie zaprojektowania witryny wspomagającej pracę nad projektem, tzn. określają, jakie zadania mają zrealizować, w jakim terminie (np. na następną lekcję), w jaki sposób mogą się komunikować. Te informacje będą musieli umieścić na odpowiednich stronach witryny. Pracując w zespołach, podejmują decyzje o podziale zadań: lider – utworzenie strony głównej witryny i zarządzanie nią, pozostali uczniowie wybierają, które strony będą implementować.

3. Nauczyciel demonstruje uczniom tworzenie witryny. Może to wykonywać w takiej kolejności, w jakiej opisano w podręczniku, korzystając z zamieszczonych tam wskazówek. Powinien pokazać kilka dostępnych szablonów witryn, wskazując na takie cechy, jak: stopka, nagłówek, nawigacja. Potem utworzyć witrynę, wybierając pusty szablon i dowolny motyw (wskazówka Tworzenie nowej witryny). Uczniowie powinni sami określić, które elementy witryny utworzą jej motyw – zapewnia on spójny wygląd stron wchodzących w skład witryny.

4. Nauczyciel omawia sposób zarządzania uprawnieniami do witryny – na początku dostęp ma lider i członkowie zespołu; inni nawet jej nie widzą. Za te ustawienia jest odpowiedzialny lider zespołu. Nauczyciel demonstruje także, w jaki sposób dodaje się stronę do witryny i jakie są możliwe szablony stron (wskazówka Tworzenie strony – szablony stron). Zwraca uwagę, że zawsze można zmienić uprawnienia i motyw witryny oraz sprawdzić, kto i jakie elementy witryny utworzył.

45 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

5. Lider każdego zespołu tworzy witrynę i przydziela członkom swojego zespołu i nauczycielowi pełne do niej upraw-

nienia. Powiadamia o tym nauczyciela, np. za pomocą poczty elektronicznej. Nawigację w witrynie (wskazówka

Edycja systemu nawigacji w witrynie) zrealizuje później, po uzgodnieniu z członkami zespołu. Nauczyciel

sprawdza, czy uprawnienia są nadane prawidłowo. Dzięki temu może śledzić prace uczniów na bieżąco i komentować ich działania lub sugerować rozwiązania, a nawet zwracać uwagę na popełniane błędy.

6. Członkowie zespołu ustalają, jakie informacje zostaną umieszczone na tworzonych przez nich stronach. Następnie zbierają potrzebne informacje (np. adresy e-mail kolegów).

7. Uczniowie tworzą wstępne wersje swoich stron – wypróbowują różne ustawienia (wskazówka Polecenie|Ustawienia strony) oraz szablony stron (wskazówka Tworzenie strony – szablony stron) – umieszczając na nich dane dotyczące komunikacji oraz planowanych zadań. Do końca lekcji jest możliwość wyjaśnienia i uzgodnienia zadań, które zespół powinien wykonać na następną lekcję, na której zostaną uzupełnione ewentualne braki.

8. Na zakończenie nauczyciel poleca, aby na następną lekcję uczniowie ukończyli swoje prace nad witryną, uzgadniając pozostałe szczegóły za pomocą dostępnych im możliwości komunikowania się. Przypomina, że motyw wybrany dla witryny można w każdej chwili zmienić, nie niszcząc jej zawartości.

Lekcja 2. Strona projektu – style i szablony (cd.)

Uwagi szczegółowe 1. Zespoły wykonują ostateczną korektę swoich witryn. Po podsumowaniu prac, sprawdzeniu zawartości witryny

i sposobu nawigowania po niej, zespoły udostępniają swoją witrynę innym do wglądu. Nauczyciel podaje nazwy wszystkich witryn, np. zapisuje na tablicy.

2. Uczniowie zapoznają się z witrynami innych zespołów.

3. Uczniowie komentują wygląd i nawigację witryn utworzonych przez poszczególne zespoły. Nauczyciel kieruje tym przeglądem – decyduje o kolejności i czasie (2–3 minuty) przeglądania kolejnej witryny. Zespoły wyjaśniają wątpliwości sygnalizowane przez kolegów i nauczyciela, odpowiadają na ich pytania związane z implementacją witryny; podejmują decyzję, czy uwzględnią w niej zgłoszone uwagi.

4. Po podsumowaniu wniosków, wynikających z zademonstrowanych witryn, nauczyciel wskazuje uczniom sposób ich wykorzystania jako szablonu dla witryn kolejno realizowanych projektów (wskazówka Zakończenie pracy nad witryną).

Lekcja 3. Poznanie społeczności internetowych Uwagi szczegółowe 1. Uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela dotyczące tworzenia i korzystania z bloga. To pojęcie jest im już znane z gimnazjum.

2. Nauczyciel demonstruje, jak można korzystać z serwisów przeznaczonych do publikacji bloga (wskazówka Korzystanie z Bloggera). Zwraca przy tym uwagę na uprawnienia omówione we wskazówce Ustawianie uprawnień.

3. Uczniowie tworzą pierwszą wersję swojego bloga. Umieszczają w nim swoje przemyślenia na temat społeczności internetowych. Nadają uprawnienia (wskazówka Ustawianie uprawnień) wybranym uczniom (np. z zespołu, w którym wykonywano szablon witryny) oraz nauczycielowi do komentowania wpisów na blogu.

4. Nauczyciel ocenia wiedzę uczniów (i przygotowanie do lekcji) na temat społeczności w internecie na podstawie wpisów w blogu.

Lekcja 3 (cd.). Portfolio w sieci Uwagi szczegółowe 1. Zadanie jest indywidualne – każdy uczeń opracowuje wygląd (strukturę) swojego e-portfolio. Powinno ono być rozbudowywane przez cały rok szkolny.

2. Ocena zadania jest dwuetapowa. Pierwsza dotyczy założenia portfolio w internecie oraz umieszczenia w nim informacji o projekcie zespołowym i blogu.

3. Druga ocena, na koniec roku, dotyczy uzupełnienia portfolio informacją o projektach wykonanych w ciągu roku szkolnego (wskazówka E-portfolio w aplikacji Witryny Google).

46 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

Ocenianie osiągnięć uczniów Oczekiwane i poddawane ocenie umiejętności uczniów: • projektuje i tworzy stronę internetową, posługując się stylami, szablonami i elementami programowania; • wykorzystuje technologie komunikacyjno-informacyjne do komunikacji i współpracy z nauczycielem i innymi uczniami, jak również w swoich działaniach kreatywnych; • korzysta z podstawowych usług w sieci komputerowej związanych z wymianą informacji i komunikacją; • tworzy zasoby sieciowe związane ze swoim kształceniem i zainteresowaniami.

Za każdym razem uczniowie powinni być poinformowani, czy wykonują tylko ćwiczenie wprowadzające, czy też rezultat ćwiczenia będzie oceniany i co wówczas podlega ocenie. Dla ucznia ważne są wskazówki otrzymywane od nauczyciela.

47 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

SCENARIUSZ ROZDZIAŁ 3 GRAFIKA KOMPUTEROWA Cele kształcenia I. Bezpieczne posługiwanie się komputerem i jego oprogramowaniem (…) komunikowanie się za pomocą komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych.

II. (…) opracowywanie za pomocą komputera: rysunków (…), motywów, animacji (…).

Treści nauczania 4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym: rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji multimedialnych i filmów. Uczeń: 1) edytuje obrazy w grafice rastrowej i wektorowej, dostrzega i wykorzystuje różnice między tymi typami obrazów; 2) przekształca pliki graficzne, z uwzględnieniem wielkości plików i ewentualnej utraty jakości obrazów; 3) opracowuje obrazy i filmy pochodzące z różnych źródeł, tworzy albumy zdjęć.

7. Wykorzystywanie komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych do rozwijania zainteresowań, opisywanie zastosowań informatyki, ocena zagrożeń i ograniczeń, aspekty społeczne rozwoju i zastosowań informatyki. Uczeń: 3) zapoznaje się z możliwościami nowych urządzeń i programów związanych z technologiami in-formacyjno-komunikacyjnymi, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i potrzebami edukacyjnymi.

Pojęcia informatyczne • • • • • • • • •

grafika rastrowa, bitmapa i grafika wektorowa głębia koloru rozdzielczość maskowanie grupowanie obiektów kompresja stratna i bezstratna przetwarzanie wsadowe plików przeglądarka plików graficznych format JPEG

• • • • • • • • •

wtyczka (ang. plugin) morfing korekcja tonalna, retusz warstwa fotomontaż, kolaż skalowanie ścieżka zaznaczania maska warstwy tekstura, gradient

Przygotowanie zajęć Oprogramowanie W podręczniku wykorzystujemy bezpłatne programy OpenOffice.org Draw, Gimp, IrfanView, FotoMorph, Picasa. Są one dostępne w internecie i można je zainstalować w komputerach szkolnych i domowych. Można także użyć innych programów, np. bezpłatnego edytora grafiki wektorowej Inkscape lub profesjonalnych programów płatnych, takich jak Adobe Photoshop, CorelDRAW, Adobe Flash.

Materiały Wykorzystywane są materiały graficzne w wersji elektronicznej znajdujące się na platformie edukacyjnej WSiPnet.pl oraz własne zdjęcia uczniów. Należy szczególnie uważnie traktować zapożyczone materiały graficzne (pobrane z internetu, przynoszone przez uczniów itd.), gdyż mogą być na nie nałożone ograniczenia wynikające z prawa autorskiego.

Czynności do wykonania Przed rozpoczęciem zajęć należy zainstalować następujące programy: • edytor grafiki rastrowej, np. Gimp, • edytor grafiki wektorowej, np. OpenOffice.org Draw, • FotoMorph do tworzenia animacji, • Picasa (oraz IrfanView) do edycji zdjęć.

48 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

Przygotowanie uczniów • Stosują narzędzia graficzne w prostym edytorze grafiki, np. Paint: rysują odręcznie, kreślą gotowe figury geometryczne, opisują rysunki tekstem, stosują kolory.

• Pozyskują ilustracje z bibliotek rysunków, np. z galerii Clipart, z zasobów sieci internet, z płyt CD. • Kopiują, wycinają i wklejają fragmenty rysunków.

• Przekształcają rysunki, np. skalują, pochylają, odbijają w pionie i w poziomie.

• Tworzą proste animacje rysunków i własne ikony.

• Znają różne formaty plików graficznych.

• Potrafią zmienić format pliku graficznego.

• Wykonują podstawową korekcję plików graficznych.

Czas trwania zajęć

Na realizację tego tematu przewidziano w rozkładzie materiału 4 godziny lekcyjne.

Numery rozdziału i paragrafów

Temat główny (tytuł rozdziału) i tematy lekcji (tytuły paragrafów)

Liczba godzin lekcyjnych

3

Grafika komputerowa

4

3.1

Przygotowanie nagłówka strony WWW

3

3.2

Album zdjęć w internecie

1

Przebieg zajęć Temat grafika komputerowa jest bardzo obszerny. Prowadzenie zajęć z informatyki w szkole jest ograniczone czasem i rodzajem dostępnego oprogramowania, nie jest więc celem tych zajęć kształcenie specjalistów w tej dziedzinie. Możliwości nauczycieli sprowadzają się do pokazania kilku przykładów, które pozwolą uczniom w pewnym stopniu zrozumieć, jak działają edytory grafiki rastrowej i wektorowej. Temu ma służyć pierwszy projekt zalecany do realizacji indywidualnej przez każdego ucznia. Drugi projekt jest pretekstem do pracy zespołowej nad albumem zdjęć opublikowanym w internecie i współdzielonym przez członków zespołu. W pierwszym projekcie jest położony nacisk na umiejętności techniczne każdego z uczniów, drugi umożliwia zdobycie doświadczenia w pracy za pomocą narzędzi Web 2.0.

Projekt 1 Przygotowanie nagłówka strony WWW Lekcja 1. Tworzenie logo w edytorze grafiki wektorowej i rastrowej

Zajęcia rozpoczynają realizację indywidualnego projektu. Każdy z uczniów powinien przygotować dwie wersje (statyczną i animowaną) nagłówka strony WWW. Nauczyciel może dostosować temat projektu do zainteresowań i potrzeb ucznia, np. może on wykonać prace o innej tematyce i przeznaczeniu, w których wykorzysta możliwości obu rodzajów edytorów grafiki oraz tworzenia animacji.

1. Nauczyciel rozpoczyna lekcję od rozmowy na temat znanych uczniom edytorów grafiki, podkreśla różnice między grafiką wektorową i rastrową. Stara się w rozmowie odwołać do doświadczeń i wiedzy uczniów.

2. Następnie proponuje wykonanie zadań z p. 3.1.2 i 3.1.3 w podręczniku, w których uczeń jest prowadzony w modelowym wykonaniu prostego logo zbudowanego na tekście. Zachęca uczniów, w zależności od ich umiejętności, do tworzenia logo według własnego pomysłu, a nie odwzorowania przykładu zamieszczonego w podręczniku.

3. W wyniku tych zajęć każdy z uczniów powinien utworzyć dwa pliki z logo, jeden w edytorze grafiki rastrowej (np. w formacie xcf) i drugi w edytorze grafiki wektorowej (np. formacie odg). Prace nad logo nie muszą być zakończone. W podsumowaniu warto wymienić cechy obu rodzajów grafiki – sposoby zaznaczania i przekształcania fragmentu rysunku oraz zmiany jego właściwości.

49 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

Lekcja 2. Tworzenie statycznego baneru

Podczas tych zajęć jest kontynuowana praca z edytorem grafiki rastrowej, np. Gimp. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na możliwości, jakie daje praca z warstwami.

1. Uczniowie kontynuują prace nad projektem logo w edytorze grafiki rastrowej. Nauczyciel proponuje im eksperymentowanie z operacjami na warstwach, takimi jak: kolejność nakładania, ukrywanie, przesuwanie, obracanie i blokowanie warstw.

2. Uczniowie wykonują zadanie z p. 3.1.4, w którym używają maski warstwy. Nauczyciel zachęca do opracowania własnej wersji fotomontażu i realizacji płynnych przejść między zdjęciami.

3. Nauczyciel demonstruje sposób wyodrębnienia fragmentu zdjęcia za pomocą ścieżki oraz nałożenia go na inne zdjęcie. Uczniowie wykonują pierwsze zadanie z p. 3.1.5 w podręczniku.

4. Na zakończenie zajęć każdy z uczniów powinien mieć utworzone dwa pliki dla baneru statycznego i animowanego. Prace nad banerem mogą kontynuować w domu.

Lekcja 3. Tworzenie animowanego baneru

Na tej lekcji uczniowie korzystają z programu FotoMorph.

1. Nauczyciel rozpoczyna zajęcia od prezentacji możliwości programu FotoMorph. Może wcześniej poprosić jednego z uczniów, aby taką prezentację przygotował.

2. Zachęca uczniów do modyfikowania gotowej przykładowej animacji z pliku Baner_2.fmp i eksperymentowania z różnymi możliwościami programu.

3. Uczniowie wykonują drugie zadanie z p. 3.1.5, które kończy pracę nad animowanym banerem.

4. Nauczyciel krótko podsumowuje projekt, prezentuje w klasie najciekawsze prace uczniów.

Projekt 1.

Album zdjęć w internecie Zajęcia dotyczą wprowadzenia w pracę zespołową nad tworzeniem albumu zdjęć w internecie.

1. Uczniowie dobierają się w zespołach i zakładają konta w usłudze Picasa Web Albums.

2. Instalują program Picasa i eksperymentują ze współtworzeniem i udostępnianiem albumu zdjęć.

3. Na zakończenie zajęć nauczyciel prosi o przesłanie pocztą elektroniczną lub opublikowanie na stronie WWW dotyczącej projektów, informacji o składzie zespołu, wybranym temacie albumu, uzgodnieniach dotyczących stylu, w jakim zostaną przygotowane zdjęcia oraz adresu albumu w internecie.

4. Nauczyciel wyznacza termin oddania albumu do oceny i zobowiązuje uczniów do aktualizacji przesłanych ustaleń. W ten sposób mogą oni w trakcie pracy zmienić temat albumu lub szczegóły dotyczące sposobu opracowania zdjęć.

Zakładamy, że uczniowie znają podstawowe sposoby korekcji zdjęć z gimnazjum i potrafią w tym celu posłużyć się programem IrfanView lub Picasa.

Ocenianie osiągnięć uczniów Oczekiwane i poddawane ocenie umiejętności uczniów: • rozróżnianie edytorów grafiki wektorowej i rastrowej; • znajomość cech grafiki wektorowej i rastrowej; • wykonanie podstawowej korekcji bitmapy (tonalnej, kadrowania, wyostrzania, zmiany rozmiaru i rozdzielczości); • posługiwanie się warstwami, w tym maską warstwy; • wykonanie prostego fotomontażu z użyciem ścieżki zaznaczenia oraz narzędzi do retuszu; • tworzenie prostych animacji za pomocą odpowiednich programów.

Każdą z powyższych umiejętności można kontrolować podczas wykonywania indywidualnego projektu. W zakresie podstawowym uczniowie powinni wykonać statyczny i animowany baner według zadań i wskazówek opisanych w podręczniku, posługując się przy tym programami omawianymi i dostępnymi w szkole, z niewielką pomocą nauczyciela lub kolegi. Samodzielna praca z tymi programami i wykonanie projektu baneru lub innej pracy graficznej według własnego pomysłu z użyciem edytora grafiki rastrowej i wektorowej odpowiada ocenie dobrej. Samodzielny wybór oprogramowania i tematu pracy, umiejętność rozpoznania możliwości programów, które nie były stosowane na lekcjach i posłużenie się nimi w szerszym zakresie niż prezentowany w podręczniku zasługuje na ocenę bardzo dobrą. W przypadku projektu zespołowego oceniamy współpracę członków zespołu, dyscyplinę w przestrzeganiu terminów i ustaleń przyjętych w zespole oraz oryginalność zaprezentowanego rozwiązania. W tym projekcie można też oceniać umiejętność wykonania podstawowej korekcji bitmapy.

50 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

SCENARIUSZ ROZDZIAŁ 4 TWORZENIE ROZBUDOWANYCH DOKUMENTÓW TEKSTOWYCH Cele kształcenia I. (…) wykorzystanie sieci komputerowej; komunikowanie się za pomocą komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych.

II. Wyszukiwanie, gromadzenie i przetwarzanie informacji z różnych źródeł; opracowywanie za pomocą komputera (…) danych liczbowych (…).

III. Wykorzystanie komputera (…) do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin oraz do rozwijania zainteresowań.

IV. Ocena zagrożeń i ograniczeń, docenianie społecznych aspektów rozwoju i zastosowań informatyki.

Treści nauczania 1. Bezpieczne posługiwanie się komputerem, jego oprogramowaniem i korzystanie z sieci komputerowej.

Uczeń: 3) korzysta z podstawowych usług w sieci komputerowej, lokalnej i rozległej, związanych z dostępem do informacji, wymianą informacji i komunikacją, przestrzega przy tym zasad netykiety i norm prawnych, dotyczących bezpiecznego korzystania i ochrony informacji oraz danych w komputerach w sieciach komputerowych.

2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji (…), korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji. Uczeń:

1) znajduje dokumenty i informacje w udostępnianych w Internecie bazach danych (…), ocenia ich przydatność i wiarygodność i gromadzi je na potrzeby realizowanych projektów z różnych dziedzin; 2) tworzy zasoby sieciowe związane ze swoim kształceniem i zainteresowaniami.

3. Uczeń wykorzystuje technologie komunikacyjno-informacyjne do komunikacji i współpracy z nauczycielami i innymi uczniami, a także z innymi osobami (…).

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera (…). Uczeń:

4) opracowuje wielostronicowe dokumenty o rozbudowanej strukturze, stosuje style i szablony, tworzy spis treści; 8) tworzy rozbudowaną prezentację multimedialną na podstawie konspektu i przygotowuje ją do pokazu, przenosi prezentację do dokumentu i na stronę internetową, prowadzi wystąpienie wspomagane prezentacją.

6. Wykorzystywanie komputera (…) do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin. Uczeń:

1) wykorzystuje (…) technologie informacyjno-komunikacyjne (…) przy rozwiązywaniu zadań i problemów szkolnych.

7. (…) opisywanie zastosowań informatyki, ocena zagrożeń i ograniczeń, aspekty społeczne rozwoju i zastosowań informatyki. Uczeń: 1) opisuje szanse i zagrożenia dla rozwoju społeczeństwa, wynikające z rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych; 2) omawia normy prawne odnoszące się do stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych, dotyczące m.in. (…) poufności, bezpieczeństwa i ochrony danych oraz informacji w komputerze i w sieciach komputerowych.

Pojęcia informatyczne • • • • • • • •

konspekt styl styl znaku styl akapitu szablon dokumentu, witryny zakładka społeczeństwo informacyjne prawo komputerowe

• • • • • • •

podmiot prawa autorskiego (autor) przedmiot prawa autorskiego (utwór) dozwolony użytek osobisty prawo cytatu prawo przedruku przestępstwo komputerowe piractwo komputerowe

Rozdział 4 w podręczniku składa się z dwóch niezależnych projektów. Rezultatem ich wykonania powinien być rozbudowany dokument tekstowy. Projektom towarzyszy wykorzystanie różnych programów, inne podejście do realizacji projektu, a także odmienne sposoby prezentacji wyników pracy uczniów. Z tego powodu te dwa projekty omawiamy jako oddzielne jednostki tematyczne z powtórzonymi punktami tworzącymi opis wskazówek.

51 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

Przygotowanie uczniów • • • • • • • •

Znają zasady pracy zespołowej.

Potrafią tworzyć proste dokumenty tekstowe w edytorze tekstu, formatują akapit.

Znają zasady tworzenia rozbudowanego dokumentu tekstowego, w tym tworzą i posługują się szablonem dokumentu.

Biegle posługują się przeglądarką internetową.

Dołączają materiały w różnej postaci do witryny poświęconej wykonywanym projektom.

Aktualizują utworzone wcześniej e-portfolio.

Korzystają z pomocy dostępnej w programach.

Przygotowują i przeprowadzają zespołowo prezentację na zadany temat.

Czas trwania zajęć

Numery rozdziału i paragrafów

Temat główny (tytuł rozdziału) i tematy lekcji (tytuły paragrafów)

Liczba godzin lekcyjnych

4

Tworzenie rozbudowanych dokumentów tekstowych

4

4.1

Polemika z wypowiedzią Umberta Eco

4.2

Odpowiedzialność w posługiwaniu się informacją

2 2

Przygotowanie zajęć Oprogramowanie

Na zajęciach jest wykorzystywany edytor tekstu, np. Microsoft Word, przeglądarka internetowa oraz program PowerPoint do przygotowania prezentacji rezultatów projektu.

Materiały Na zajęciach mogą być przydatne teksty o rozbudowanej strukturze, napisane przez Umberta Eco w przekładzie na język polski w postaci książkowej lub dostępne w internecie. Opracowując swój rozbudowany dokument tekstowy, uczniowie mogą się wzorować na innych dokumentach wielostronicowych. Jeden z takich dokumentów dotyczący historii informatyki jest umieszczony na platformie edukacyjnej WSiPnet.pl.

Czynności do wykonania Przed zajęciami nauczyciel może zgromadzić materiały opisane wyżej, na wypadek gdyby uczniowie mieli kłopoty z ich zgromadzeniem. Mogą być przydatne realizacje projektów na podobne tematy wykonane przez uczniów w gimnazjum.

Przed zajęciami uczniowie powinni się zapoznać z charakterystyką projektu.

Projekt 1.

Polemika z wypowiedzią Umberta Eco

Przebieg zajęć Zajęcia są poświęcone różnym aspektom informacji. Ze względu na znaczenie informacji we współczesnym świecie, należy postarać się, by ten projekt zainteresował większość, jeśli nie wszystkich uczniów.

1. Zajęcia można rozpocząć dyskusją na temat zalewu informacji we współczesnym świecie i roli w tym internetu i technologii. Dobrze jest sprawdzić praktycznie na kilku przykładowych hasłach, ile wskazań i odpowiedzi i jakie znajdują popularne wyszukiwarki. Dla takich haseł jak „informacja”, „technologia”, „technologie informacyjno-komunikacyjne”, „informatyka” wyszukiwarki znajdują zapewne dziesiątki, setki tysięcy lub miliony miejsc w sieci, w których one występują i często są tam definiowane. Podobnie jest z innymi hasłami, mniej rozpowszechnionymi. Nauczyciel może

52 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

poprosić uczniów, by sprawdzili, na ile pokrywają się informacje na ten sam temat w różnych źródłach.

2. A jak można dowiedzieć się z internetu o czymś nowym? Czy powtarzane wielokrotnie te same informacje nie

„zasłaniają” nowych informacji w sieci? Te wątpliwości ciekawie ujął Umberto Eco w jednym ze swoich błyskotliwych powiedzeń. Zostało ono wybrane w tym projekcie jako motto wypowiedzi uczniów.

3. Po dyskusji uczniowie zapoznają się z kolejnymi punktami charakterystyki projektu. Nauczyciel zwraca uwagę na uzasadnienie projektu oraz jego informatyczne cele – opracowanie rozbudowanego dokumentu z użyciem edytora tekstu, a przy tym poznanie bardziej zaawansowanych funkcji edytora oraz sposobu tworzenia dokumentu, rozpoczynając od jego szkicu w postaci konspektu. To podejście jest szczególnie zalecane wówczas, gdy projekt jest wykonywany przez grupę uczniów.

4. Zachęcamy do wykonania projektu w zespołach złożonych z uczniów, którzy mają różne poglądy na temat wypowiedzi Umberta Eco. Dzięki temu utworzenie ostatecznego dokumentu zostanie poprzedzone dyskusją, a dokument będzie bardziej rozbudowany.

5. Nauczyciel ustala składy zespołów. Powinny one raczej pracować niezależnie, ale ostateczne wyniki zaprezentować przed całą klasą.

6. Zespoły wybierają swoich liderów, ustalają harmonogram prac indywidualnych oraz sposób łączenia swoich wypowiedzi tekstowych w jeden dokument. Nauczyciel uzgadnia sposoby komunikowania się z nim zespołów (np. za pośrednictwem liderów).

7. Nauczyciel poleca zespołom zapoznanie się z przykładowymi dokumentami o rozbudowanej strukturze i zwraca uwagę na takie cechy, jak: podział tekstu na rozdziały i podrozdziały, spis treści, formatowanie akapitów, tytułów i znaków takich dokumentów, które mają się pojawić w dokumentach uczniowskich.

8. Większość funkcji formatowania dokumentów, z których uczniowie powinni skorzystać w swoich dokumentach, krótko przedstawiono w postaci zadań i wskazówek w podręczniku. Szczególną uwagę należy poświęcić podejściu tworzenia rozbudowanych dokumentów z zastosowaniem konspektu.

9. Należy zachęcić zespoły pracujące nad wspólnymi dokumentami do przeprowadzenia dyskusji w swoim gronie, której wynikiem będą różne opinie, przedstawione następnie w dokumencie jako wydzielone fragmenty.

10. Poszczególni uczniowie w zespołach opracowują swoje wypowiedzi, a lider zespołu łączy je w jeden dokument.

Posługuje się w tym konspektem i formatuje odpowiednio inne fragmenty. Pozostali członkowie zespołu zapoznają się z tymi funkcjami edytora tekstu i stosują je w swoim dokumencie.

11. Na zakończenie zajęć każdy zespół tworzy prezentację przedstawiającą tryb pracy nad projektem i główne opinie członków zespołu komentujących wypowiedź Umberta Eco.

Przygotowanie zajęć Oprogramowanie Na zajęciach są wykorzystywane: przeglądarka internetowa, programy Word i PowerPoint z pakietu Microsoft Office, narzędzia chmury Google, witryna do prezentacja projektów i e-portfolio ucznia utworzone podczas lekcji 3 w ramach tematu Komunikacja i informacje w internecie.

Materiały Na zajęciach mogą być przydatne: egzemplarz Kodeksu Karnego lub Kodeksu Cywilnego, jeden egzemplarz Dziennika Ustaw, pozycje wymienione w punktach Literatura do projektu i Literatura w sieci (p. 4.2 w podręczniku).

Czynności do wykonania Przed zajęciami należy sprawdzić aktualny adres internetowej strony Dziennika Ustaw i zasady dostępu do ustaw, zapewnić dostęp do materiałów zgromadzonych przez uczniów szkoły w poprzednich latach, jeśli takie istnieją.

Przed pierwszymi zajęciami dotyczącymi tego tematu uczniowie powinni zapoznać się z charakterystyką projektu.

Przebieg zajęć Jedna z najważniejszych korzyści wynikająca z używania komputerów, w tym pracujących w sieci, polega na dostępie do nieprzebranych zasobów informacji. Korzystanie z tych danych wymaga jednak znajomości i uszanowania norm określonych przez prawo, a także norm zwyczajowych. Protesty związane z umową ACTA, jakie przetoczyły się przez wiele państw rozwiniętych technologicznie, wskazują na wagę problematyki omawianej w tym punkcie. Dlatego jest ważne, aby uczniowie sami docierali do odpowiednich informacji, w tym przypadku wskazanych aktów prawnych oraz materiałów publicystycznych im

53 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

poświęconych. Opracowania zaproponowane w projekcie nie należy sprowadzać do przytoczenia wybranych treści, ale powinny być wynikiem krytycznej analizy i dyskusji w zespołach, a także z udziałem całej klasy. W internecie jest dostępnych wiele stron WWW udostępniających treści wybranych aktów prawnych, ale prawnie obowiązująca jest tylko treść ustawy ogłoszonej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Na ten fakt należy zwrócić uczniom szczególną uwagę. Wprowadzenie od 1 stycznia 2012 r. elektronicznej wersji Dzienniku Ustaw oraz innych dzienników urzędowych ułatwia dotarcie do poszukiwanych przepisów.

Ten temat jest znakomitym pretekstem do przeprowadzenia projektu zespołowego. Rozległość tematyki pozwoli przekonująco wskazać uczniom korzyści wynikające z pracy zespołowej.

Dodatkowym celem informatycznym tych zajęć jest użycie hipertekstu (zakładek w tekście) oraz utrwalenie stosowania własnego stylu w rozbudowanym dokumencie tekstowym.

Projekt 2.

Odpowiedzialność w posługiwaniu się informacją Uwagi szczegółowe 1. Nauczyciel rozpoczyna zajęcia od rozmowy na temat kolejnych punktów opisanych w charakterystyce projektu.

Szczególną uwagę poświęca uzasadnieniu projektu i jego informatycznym celom.

2. Krótko charakteryzuje każdą grupę zagadnień do opracowania i proponowany przebieg prac nad projektem.

3. Szczegółowo omawia z uczniami oczekiwane rezultaty: dokumentację oraz prezentację. Na tym etapie zapadają

ustalenia dotyczące postaci dokumentu zawierającego dokumentację, zakresu prezentacji (możne to być np. realizacja zagadnień szczegółowych z p. 3 uzupełniona odpowiednimi statystykami policyjnymi). Podczas uzgadniania cech dokumentu nauczyciel powinien uwzględnić elementy omówione w p. 4.1 w podręczniku, zwłaszcza styl nagłówka, styl akapitu, tworzenie spisu treści. A potem zasygnalizować konieczność zastosowania kolejnego elementu: zakładki, np. do przejścia ze spisu treści do odpowiedniej części dokumentacji i do powrotu do spisu treści. Ustalenia powinny zostać zapisane i umieszczone w postaci elektronicznej w dostępnym dla wszystkich miejscu, np. w witrynie poświęconej projektom (rozdz. 2 w podręczniku).

4. Nauczyciel ustala skład zespołów, uczniowie wybierają ich liderów i lidera dla całego projektu. Należy uzgodnić zasady łączenia poszczególnych dokumentów wykonanych przez zespoły w jedną wspólną dokumentację. Takie same uwagi dotyczą prezentacji.

5. Nauczyciel określa sposoby komunikowania się z nim zespołów (np. przez lidera), a także zespołów między sobą, co będzie konieczne podczas łączenia dokumentacji i prezentacji.

6. Nauczyciel i liderzy zespołów uzgadniają przydział tematów oraz czas wykonania poszczególnych zadań: uzgodnienia, zebranie i opracowanie materiałów, opracowanie dokumentacji i prezentacji (slajdów), połączenie wykonanych materiałów oraz prezentacja na forum klasy.

7. Uczniowie w zespołach zapoznają się z przydzielonymi zagadnieniami, ustalają podział pracy i jej zasady, a następnie przystępują do zbierania w internecie odpowiednich materiałów.

8. Opracowanie materiałów, utworzenie odpowiedniego fragmentu dokumentacji i slajdów powinno być w części lub całości wykonane jako praca domowa. Na tym etapie uczniowie samodzielnie zapoznają się (w podręczniku, pomocy w programie, a jeśli to konieczne, także korzystają z konsultacji swojego lidera z nauczycielem) ze sposobem definiowania zakładki w dokumencie tekstowym, aby zastosować to rozwiązanie w tworzonym dokumencie.

9. Na kolejnej lekcji uczniowie kończą pracę nad własnymi dokumentami, tworzą w uzgodniony sposób wspólną dokumentację i prezentację, załączają pliki w witrynie poświęconej projektom (rozdz. 2 w podręczniku).

10. Na zakończenie lekcji uczniowie przeprowadzają utworzoną prezentację; przedstawiciele zespołów wygłaszają komentarz do odpowiednich slajdów.

Ocenianie osiągnięć uczniów Oczekiwane i poddawane ocenie umiejętności uczniów: • wyszukiwanie informacji na zadany temat i ich uporządkowanie; • zakres i poprawność merytoryczna wykorzystania zgromadzonych materiałów; • formułowanie własnych opinii; • zgodność przygotowanego dokumentu tekstowego z przyjętymi ustaleniami, w tym zastosowanie zakładek; • umiejętności posługiwania się zaawansowanymi funkcjami edytora tekstu;

54 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

• estetyka wykonanych dokumentów i slajdów; sposób zaprezentowania wykonanej pracy; • zaangażowanie i umiejętność współpracy w zespole.

Zasady oceniania powinny być podane przez nauczyciela podczas omawiania projektu. Każdemu ocenianemu elementowi należy przydzielić punkty. Jeden ze sposobów oceniania projektu zespołowego polega na ocenieniu zespołu i przypisaniu tej oceny każdemu członkowi zespołu. Inne podejście to przyznanie przez nauczyciela puli punktów zespołowi, a zespół sam rozdziela punkty z tej puli swoim członkom. Suma punktów wszystkich członków zespołu musi się równać punktom przydzielonym przez nauczyciela.

W jednym i drugim przypadku konieczne jest precyzyjne określenie, za co, ile i komu zostaną przydzielone punkty.

Wskazówki 1. Wszystkie utworzone przez siebie materiały powinien uczeń zamieścić w swoim e-portfolio, jeśli wcześniej je utworzył.

2. Słownik pojęć mogą uczniowie tworzyć w witrynie projektów – w szablonie tabeli. Powinni go uzupełniać przez cały okres zajęć nowymi poznawanymi pojęciami z dziedziny informatyki.

3. Inne metody wykonania dokumentacji:

• strona WWW – element witryny utworzonej dla projektów, • prezentacja.

4. Inne metody realizacji projektu: • WebQuest Jest to inna propozycja zaprezentowania materiałów zebranych przez uczniów. Mogą oni realizować tematy według zadań: jesteś adwokatem, prokuratorem, sędzią, twórcą, internautą, autorem klasowego słownika terminów informatycznych.

Nauczyciel, proponując uczniom wystąpienie w różnych rolach, określa, jakie tematy należy z tą rolą połączyć.

• Metoda puzzli W tej propozycji można utworzyć 4 zespoły uczniowskie i każdemu przydzielić do opracowania jedną grupę tematów.

• Burza mózgów Zadanie formułuje się podobnie jak w metodzie WebQuest, ale uczniowie przygotowują się do dyskusji. Zespoły uczniów mają przygotować stanowiska reprezentujące twórców i internautów, prokuratorów, adwokatów, sędziów. Konieczny jest także zespół protokolantów, których zadaniem będzie zebranie i opracowanie przebiegu dyskusji. Na użytek dyskusji zespół ten opracuje także odpowiednie słowniki.

• Projekt międzyprzedmiotowy W podstawie programowej WOS znajduje się zapis: „Uczeń: wymienia źródła prawa, znajduje wskazany akt prawny i interpretuje proste przepisy prawne.”. Zatem uczniowie pierwszej klasy liceum zapoznają się z tematyką stanowienia prawa, uczą się wyszukiwania i interpretowania aktów prawnych. Można skoordynować te zajęcia z informatyki z odpowiednimi zajęciami WOS i zrealizować je jako projekt międzyprzedmiotowy.

• Realizacja tematów według propozycji z podręcznika, ale dokumentacja powinna być tworzona także w jeden ze sposobów wymienionych w p. 3. Trzy (lub więcej) zespoły powinny realizować ten sam temat, ale dokumentować go w odmienny sposób. W tym przypadku dokumentacja w całości jest dokumentem tekstowym, prezentacją albo stanowi treść strony WWW. Na zakończenie projektu uczniowie powinni przedstawić opinie na temat efektywności poszczególnych metod dokumentowania. Wszystkie metody zostały omówione w rozdz. 2, 3 i w p. 4.1 podręcznika.

• Połączenie tematu Odpowiedzialność w posługiwaniu się informacją (p. 4.2) z tematem Co prawo mówi o bazach danych (p. 7.3). Wówczas realizacja tego projektu powinna nastąpić po wykonaniu projektów dotyczących baz danych. W tym rozwiązaniu listę grup zagadnień należy uzupełnić grupą tematów z p. 7.3. Czyli jeden zespół uczniów opracowywałby pięć tematów szczegółowych. W przypadku przesunięcia zajęć, można uczniom zaproponować tworzenie dokumentacji i prezentacji w Dokumentach Google.

55 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

SCENARIUSZ ROZDZIAŁ 5 INFORMACJE W KOMPUTERZE– PRZYGOTOWANIE PREZENTACJI Cele kształcenia I. Bezpieczne posługiwanie się komputerem i jego oprogramowaniem (…).

II. Wyszukiwanie, gromadzenie i przetwarzanie informacji z różnych źródeł; opracowywanie za pomocą komputera (…) prezentacji multimedialnych.

III. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera (…).

Treści nauczania 2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji, współtworzenie zasobów w sieci, korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji.

Uczeń: 3) dobiera odpowiednie formaty plików do rodzaju i przeznaczenia zapisanych w nich informacji.

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym: rysunków, tekstów, danych liczbowych, animacji, prezentacji multimedialnych i filmów. Uczeń: 8) tworzy rozbudowaną prezentację multimedialną na podstawie konspektu i przygotowuje ją do pokazu, przenosi prezentację do dokumentu i na stronę internetową, prowadzi wystąpienie wspomagane prezentacją.

Pojęcia informatyczne • • • • •

system dziesiętny system binarny system szesnastkowy kompresja stratna i bezstratna piksel

• • • • •

kod ASCII znak diakrytyczny strona kodowa klatka (filmu) przycisk akcji

Przygotowanie zajęć Oprogramowanie

Na zajęciach jest używany program Microsoft PowerPoint.

Materiały Wykorzystywane są gotowe prezentacje w wersji elektronicznej znajdujące się na platformie edukacyjnej WSiPnet.pl.

Czynności do wykonania

Przed rozpoczęciem zajęć należy upewnić się, że wszyscy uczniowie wiedzą, skąd i jak pobrać prezentacje: • Zasady dobrego stylu • Algorytm zamiany • Quiz.

Przygotowanie uczniów • Tworzą prezentację w postaci zestawu slajdów w programie Microsoft PowerPoint.

• Przeprowadzają prezentację wyników wspólnej pracy.

Czas trwania zajęć Na realizację tego tematu przewidziano w rozkładzie materiału 4 godziny lekcyjne.

56 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

Numery rozdziału i paragrafów

Temat główny (tytuł rozdziału) i tematy lekcji (tytuły paragrafów)

Liczba godzin lekcyjnych

5

Informacje w komputerze – przygotowanie prezentacji

4

5.1

Reprezentacja informacji w komputerze 4

5.2

Quiz – reprezentacja informacji w komputerze

Przebieg zajęć Program PowerPoint, służący do tworzenia prezentacji w postaci slajdów, jest znany uczniom z poprzednich etapów nauczania. Celem projektów 5.1 i 5.2 jest opracowanie tematu Reprezentacja informacji w komputerze (omawianego w gimnazjum) i przygotowanie dwóch prezentacji, które zostaną wykorzystane przez uczniów do przeprowadzenia pokazu w klasie. Nacisk jest położony na samodzielne rozwiązanie zadań opisanych w projekcie 5.1 i przedstawienie tych rozwiązań na slajdach oraz przygotowanie pytań podsumowujących w postaci quizu (projekt 5.2). Główna trudność polega na podzieleniu pracy nad zadaniami tak, aby zaangażować jak najwięcej osób oraz aby wynikiem pracy tych osób była spójna prezentacja rozwiązań i towarzyszący im quiz.

Dlatego na przygotowanie slajdów przeznaczamy dwie godziny i na przeprowadzenie zajęć w klasie z wykorzystaniem prezentacji – również dwie. Uczniowie powinni referować rozwiązania zadań, posługując się slajdami.

Jeśli część osób nie zostanie zaangażowana w tworzenie slajdów w ramach projektów, to ich zadaniem powinno być samodzielne przygotowanie prezentacji na inny temat i przedstawienie jej w trakcie godzin przeznaczonych na przeprowadzenie pokazu i quizu w klasie.

Projekt 1.

Reprezentacja informacji w komputerze Lekcje 1–2. Informacje w komputerze – przygotowanie prezentacji Zajęcia służą realizacji obu projektów równolegle. Do udziału w projekcie 5.1 angażujemy dużą grupę uczniów (mamy cztery zagadnienia związane z reprezentacją różnych postaci informacji, razem 19 zadań, każde z nich może opracować jeden uczeń). Projekt 5.2 jest mniej obszerny, może więc go realizować jeden uczeń ewentualnie dwóch uczniów.

1. Nauczyciel rozpoczyna lekcję od zorganizowania pracy zespołów uczniowskich w ramach projektu 5.1. Prosi o zapoznanie się z zadaniami, daje czas na zadawanie pytań i wyjaśnienie wątpliwości. Sugeruje uczniom, jak podzielić się pracą nad przygotowaniem rozwiązań zadań.

2. Pokazuje uczniom, jak zadbać o to, aby powstała jedna spójna prezentacja. Pokazuje mechanizm tworzenia konspektu prezentacji i ustalenia jej wyglądu. Zwraca uwagę na zalecenia zebrane w prezentacji Zasady dobrego stylu. Uczniom realizującym projekt 5.2 objaśnia mechanizm tworzenia interakcji.

3. Daje uczniom czas na przygotowanie rozwiązań, poszukanie potrzebnych informacji w internecie oraz opracowanie slajdów. Praca nad slajdami może być kontynuowana w domu.

Lekcje 3–4. Przeprowadzenie zajęć z wykorzystaniem prezentacji Podczas tych zajęć każdy z uczestników projektu prezentuje przed klasą rozwiązanie swojego zadania. Na zakończenie uczniowie, wspólnie lub indywidualnie, rozwiązują quiz przygotowany przez uczestników projektu 5.2. Nauczyciel powinien sprawdzić przed lekcją poprawność przygotowanych pytań i odpowiedzi. Na bieżąco, w trakcie prezentacji, sprawdza i koryguje rozwiązania zadań z projektu 5.1. Zachęca uczniów do aktywnego uczestnictwa również przez kontrolowanie prezentowanych rozwiązań.

57 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

Ocenianie osiągnięć uczniów Oczekiwane i poddawane ocenie umiejętności uczniów: • tworzenie slajdów na podstawie konspektu; • tworzenie własnych projektów (szablonów) prezentacji; • uzasadnione stosowanie efektów specjalnych i elementów multimedialnych na slajdach; • przestrzeganie zasad dobrego stylu w zakresie ilości tekstu na slajdzie i doboru kolorów; • sprawne korzystanie z możliwości programu PowerPoint do przygotowania i przedstawienia prezentacji.

Ponieważ przygotowanie prezentacji jest zwieńczeniem i podsumowaniem pracy uczniów na wybrany temat, warto dążyć do tego, aby przygotowali ją samodzielnie od początku do końca i mieli możliwość przedstawienia jej publicznie, np. na forum klasy lub szkoły. W ocenie tej prezentacji należy uwzględnić wszystkie wymienione wyżej umiejętności ucznia, a wysokość oceny uzależnić od stopnia jego sprawności i samodzielności przejawianej podczas pracy nad prezentacją.

58 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

SCENARIUSZ ROZDZIAŁ 6 DANE I ICH WIZUALIZACJA Cele kształcenia I. (…) wykorzystanie sieci komputerowej (…).

II. Wyszukiwanie, gromadzenie i przetwarzanie informacji z różnych źródeł; opracowywanie za pomocą komputera (…) tekstów, danych liczbowych (…).

III. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera, z zastosowaniem podejścia algorytmicznego.

IV. Wykorzystanie komputera oraz programów (…) do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin oraz do rozwijania zainteresowań.

Treści nauczania 1. Bezpieczne posługiwanie się komputerem, jego oprogramowaniem i korzystanie z sieci komputerowej.

Uczeń: 3) korzysta z podstawowych usług w sieci komputerowej (…) związanych z dostępem do informacji (…).

2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji (…), korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji. Uczeń:

1) znajduje dokumenty i informacje w udostępnianych w Internecie bazach danych (np. (…) statystycznych (…)), ocenia ich przydatność i wiarygodność i gromadzi je na potrzeby realizowanych projektów z różnych dziedzin.

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera, w tym: (…) tekstów, danych liczbowych (…). Uczeń:

5) gromadzi w tabeli arkusza kalkulacyjnego dane, pochodzące np. z Internetu, stosuje zaawansowane formatowanie tabeli arkusza, dobiera odpowiednie wykresy do zaprezentowania danych.

6. Wykorzystywanie komputera (…) do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin. Uczeń:

1) wykorzystuje (…) technologie informacyjno-komunikacyjne (…) przy rozwiązywaniu zadań i problemów szkolnych.

Pojęcia informatyczne • • • •

arkusz kalkulacyjny adres względny, adres bezwzględny (w arkuszu) formatowanie tabeli arkusza sortowanie, porządkowanie (danych)

• • • • •

kreator wykresów wykres kolumnowy seria danych autouzupełnianie (komórek arkusza) kreator funkcji

Projekty proponowane w tym rozdziale są związane z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego do analizy danych.

W pierwszym projekcie dane pochodzą z internetu i dotyczą zmian w populacji Polski, a w drugim – dane spełniają zależność funkcyjną.

Pierwszy projekt może stanowić uzupełnienie zajęć z geografii (demografia) i biologii, a drugi może być przydatny na lekcjach matematyki jako pomoc w analizie zmienności różnych typów zależności funkcyjnych.

Arkusz kalkulacyjny może być również przydatny do zapisania w postaci jednej tabeli prostej bazy danych – listy – i wykonywania na niej operacji charakterystycznych dla baz danych. Jest to przedmiotem projektu w p. 7.1.

Przygotowanie zajęć Materiały W pierwszym projekcie są wykorzystywane dane pochodzące z internetu. Przed zajęciami nauczyciel powinien sprawdzić, czy podany w podręczniku sposób pobrania tych danych jest właściwy. Strony serwisów podlegają ciągłym zmianom i modyfikacjom, należy się więc upewnić, jaki jest ich obecny stan i czy podane w podręczniku wskazówki są nadal aktualne i w razie zmian na stronach odpowiednio je zmodyfikować.

Oprogramowanie Na zajęciach jest używany arkusz kalkulacyjny Excel z pakietu Microsoft Office 2010. Można również korzystać z wcześniejszych wersji tego programu lub z arkuszy w innych pakietach biurowych.

59 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

Przygotowanie uczniów Uczniowie powinni posługiwać się arkuszem kalkulacyjnym w zakresie wyniesionym z gimnazjum. Nowe funkcje arkusza, potrzebne do wykonania projektów proponowanych w tym rozdziale, są objaśnione we wskazówkach w podręczniku.

Czas trwania zajęć Na realizację obu projektów przeznaczono po dwie godziny. Jak w przypadku innych projektów, część prac uczniowie powinni wykonać poza lekcjami.

Numery rozdziału i paragrafów

Temat główny (tytuł rozdziału) i tematy lekcji (tytuły paragrafów)

Liczba godzin lekcyjnych

6

Dane i ich wizualizacja

4

6.1

Zaludnienie Polski

2

6.2

Graficzna prezentacja funkcji

2

Ogólne podejście Budowanie w arkuszu kalkulacyjnym tabeli z danymi i dobranego do nich wykresu składa się z następujących etapów, które nie zależą od charakteru danych i typu tego wykresu: • wypełnienie tabeli danymi, dodatkowo kolumny tabeli należy opatrzyć nagłówkami, a całą tabelę odpowiednio sformatować; dane mogą pochodzić z różnych źródeł (jak w pierwszym projekcie) lub być generowane w arkuszu (jak w drugim projekcie); • wybór typu wykresu i utworzenie go dla danych z tabeli; • sformatowanie elementów wykresu z użyciem menu podręcznego, dostępnego po kliknięciu wybranego elementu.

• Te etapy pracy z arkuszem są ilustrowane w obu projektach.

Przebieg zajęć Na początku warto uzmysłowić uczniom, że wiele instytucji i firm zamieszcza w internecie aktualne i wiarygodne dane, można więc na nich polegać i pobierać je do analizy, opracowywania i wyciągania na ich podstawie wniosków.

Dane są albo zamieszczane bezpośrednio na stronach, albo znajdują się w bazach danych (statystycznych), których nie „widzi” żadna wyszukiwarka – takich danych jest najwięcej w internecie i szacuje się, że stanowią one ponad połowę zasobów sieciowych. Są to tak zwane dane ukryte. Aby z nich skorzystać, należy najpierw poznać miejsce, w którym się znajdują, a następnie umieć do nich dotrzeć, czyli sformułować odpowiednie zapytanie do bazy. W tym projekcie zalecamy skorzystanie z bazy danych organizacji FAO, w której wszystkie państwa należące do ONZ gromadzą swoje dane niemal na bieżąco.

Projekt 1.

Zaludnienie Polski Uwagi szczegółowe 1. Na początku uczniowie zapoznają się z charakterystyką projektu. Nauczyciel podaje jego uzasadnienie – sposób

opracowania danych w tym projekcie jest typowy dla danych pobieranych z internetu. Na ogół można je łatwo przenieść w odpowiednim formacie do arkusza kalkulacyjnego lub do edytora tekstu, a następnie odpowiednio sformatować i zilustrować wykresem.

2. Projekt powinien być wykonany w zespołach przynajmniej dwuosobowych – dla danych zgromadzonych w jednej tabeli można opracować wiele wykresów obrazujących zależności między różnymi cechami i grupami danych.

Te wykresy mogą wykonać różni członkowie zespołu.

60 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

3. Uczniowie ustalają składy zespołów. Powinny one pracować niezależnie, ewentualnie wymieniając się na końcu raportami z wykonania projektu, w których znajdą się zarówno tabele z danymi, jak i utworzone wykresy.

4. Zespoły wybierają swoich liderów, ustalają zakres i harmonogram prac indywidualnych oraz sposób połączenia utworzonych tabel z danymi i wykresów w jeden dokument (raport).

5. Każdy zespół pobiera dane z internetowej strony FAO do tabeli w arkuszu kalkulacyjnym i ją formatuje. Pobieranie

danych jest dokładnie opisane w podręczniku. Formatowanie tabeli polega na odpowiednim opisaniu wierszy i kolumn oraz nadaniu jej estetycznego wyglądu – przykładowa tabela jest pokazana w podręczniku.

Pobieranie danych z serwisu FAO jest dość złożoną operacją, wymagającą koncentracji uwagi na tym, co się robi.

Ostatecznie po naciśnięciu przycisku download wybrane dane są przekazywane do komputera jako tabela w arkuszu Excel.

6. Następny etap prac zespołów to utworzenie wykresów obrazujących zmiany w zaludnieniu Polski, całej populacji oraz wybranych jej grup, kobiet i mężczyzn, mieszkańców miast i wsi. Członkowie zespołów podejmują się wykonania różnych wykresów.

7. Na zakończenie uczniowie sporządzają raport z przebiegu projektu i jego wykonania. W raporcie, którym ma być dokument tekstowy, powinny się znaleźć: sformatowana tabela z danymi oraz wykresy uzyskane przez członków zespołów. Ten etap prac jest okazją do zapoznania się ze sposobami przenoszenia tabel i wykresów z arkusza kalkulacyjnego do dokumentu tekstowego tworzonego w edytorze Word.

Zakres projektu można poszerzyć o analizę danych i utworzenie odpowiednich wykresów odzwierciedlających zmiany w zaludnieniu województw (p. 6.1.5). Wykonanie tego rozszerzenia przez uczniów może być podstawą do podwyższenia im oceny.

Przebieg zajęć Obrazowanie zależności funkcyjnych jest jednym z popularniejszych zastosowań arkusza kalkulacyjnego. Polega na utworzeniu tabeli z wartościami funkcji na podstawie jej wzoru, a następnie sporządzeniu wykresu typu Punktowy.

Niestety, w arkuszu dość trudno zachować te same skale na obu osiach współrzędnych, więc wykresy funkcji oddają jedynie ich charakter przebiegu, a nie odpowiednie odległości. Można się jednak postarać dobrać równe skale na obu osiach.

Ten projekt jest okazją do zapoznania się uczniów ze sposobem umieszczania w tabeli serii danych (czyli ciągu liczb w tych samych odległościach od siebie), dla których będą obliczane wartości funkcji, oraz posługiwania się kreatorem funkcji.

Projekt 2.

Graficzna prezentacja funkcji Uwagi szczegółowe 1. Na początku uczniowie zapoznają się z charakterystyką projektu.

2. Temat projektu może ich nie zachęcić do działania, gdyż odnosi się do matematyki, niezbyt lubianego przedmiotu.

Jest to jednak obowiązkowy przedmiot maturalny i jej znajomość na elementarnym poziomie niezbędna. Z tego względu należy zasugerować uczniom wybór takich funkcji, które ich zainteresują. Ponieważ zajęcia odbywają się w pierwszej klasie szkoły ponadgimnazjalnej, a niektóre ważne funkcje występują na lekcjach matematyki później, można te funkcje zasugerować uczniom. Powinny to być funkcje, które standardowo występują w arkuszu oraz takie, których wzory uczniowie potrafią sami zapisać.

3. Projekt może być wykonywany w zespołach, w których każdy uczeń zajmuje się inną funkcją, a na końcu członkowie zespołu dzielą się otrzymanymi rezultatami i wspólnie opracowują raport z badania przebiegu funkcji.

4. Uczniowie ustalają składy zespołów. Powinny one pracować niezależnie, ewentualnie wymieniając się na końcu raportami z wykonania projektu, w których znajdą wykresy i opisy wybranych funkcji.

5. Zespoły wybierają swoich liderów, ustalają zakres i harmonogram prac indywidualnych oraz sposób połączenia utworzonych tabel z wartościami funkcji i ich wykresów w jeden dokument (raport).

6. Każdy uczeń wybiera funkcję, którą będzie badał w arkuszu. Nauczyciel powinien pozostawić uczniom możliwość wyboru dwóch lub więcej funkcji, by na jednym wykresie mogli obserwować wzajemne ich położenie.

7. Wybór funkcji jest okazją do zapoznania się uczniów z różnymi ich kategoriami występującymi w arkuszu oraz przejrzenia listy funkcji zdefiniowanych w poszczególnych kategoriach. Nauczyciel może zasugerować posłużenie się funkcją nie matematyczną, np. logiczną JEŻELI, której można użyć do zdefiniowania innej funkcji (np. moduł, jak w podręczniku).

61 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

Funkcje badane przez uczniów na zajęciach informatyki mogą również zasugerować nauczyciele innych przedmiotów, np. fizyki lub chemii. Wtedy interpretacja przebiegu funkcji powinna się odnosić do interpretacji w dziedzinie, z której pochodzi ta funkcja.

8. Każdy uczeń pracuje samodzielnie, ewentualnie konsultuje się z innymi uczniami lub nauczycielem, gdy pojawi się problem z wyborem i zapisaniem funkcji, utworzeniem tabeli wartości funkcji dla konkretnych wartości argumentów lub wyborem wykresu i jego opisaniem.

Najpierw uczniowie tworzą tabelę z argumentami i wartościami funkcji, a później przechodzą do utworzenia wykresu i jego opisania.

Uczniowie, którzy wybrali dwie lub więcej funkcji do prezentacji, powtarzają powyższe czynności.

9. Na zakończenie uczniowie sporządzają raport z przebiegu projektu i jego wykonania. W raporcie, którym ma być dokument tekstowy, powinny się znaleźć: sformatowana tabela z argumentami i wartościami funkcji oraz odpowiedni wykres (dla każdej funkcji). Ten etap prac jest okazją do ponownego przećwiczenia sposobów przenoszenia tabel i wykresów z arkusza kalkulacyjnego do dokumentu tekstowego tworzonego w edytorze Word.

Ocenianie osiągnięć uczniów Oczekiwane i poddawane ocenie umiejętności uczniów: • formatowanie tabeli w arkuszu: liczb, napisów, obramowań; • porządkowanie wierszy w tabeli względem kilku kolumn; • stosowanie adresów bezwzględnych, względnych i mieszanych; • posługiwanie się kreatorem funkcji; dobieranie typów wykresów do danych; • formatowanie wykresów; • pobieranie danych do arkusza z internetu i ich opracowanie; • tworzenie dokumentu tekstowego będącego sprawozdaniem z pracy wykonanej w arkuszu kalkulacyjnym – kopiowanie fragmentów arkusza do innych dokumentów.

Każdą z powyższych umiejętności można skontrolować podczas wykonywania przez uczniów opisanych projektów.

W zakresie podstawowym uczniowie powinni umieć wykonać swoje zadania w sposób opisany w podręczniku, z niewielką pomocą nauczyciela lub kolegi. Samodzielna praca z arkuszem nad wykonaniem projektów odpowiada ocenie dobrej, a wykonanie projektów w poszerzonym zakresie (z uwzględnieniem zaludnienia województw – w pierwszym przypadku, wykresów kilku funkcji w jednym układzie współrzędnych – w drugim przypadku) – ocenie bardzo dobrej.

Praca nad opracowaniem danych w arkuszu składa się z trzech głównych etapów opisanych na początku tego scenariusza zajęć. Ocena poszczególnych umiejętności uczniów, tych wymienionych w ramce i innych, powinna być związana z całym przebiegiem realizacji projektu – powinni oni dostrzegać związek poszczególnych czynności wykonywanych podczas tworzenia tabeli i wykresu, z rezultatem końcowym, czyli analizą danych i zależności. Ten końcowy cel pracy powinien być jasno i precyzyjnie sformułowany przez nauczyciela, by uczeń od początku wiedział, do czego ma dążyć. Arkusz kalkulacyjny powinien być traktowany przez uczniów głównie jako narzędzie do opracowywania danych i zależności między nimi.

62 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

SCENARIUSZ ROZDZIAŁ 7 GROMADZENIE DANYCH I ICH ANALIZA Cele kształcenia I. (…) wykorzystanie sieci komputerowej; komunikowanie się za pomocą komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych.

II. Wyszukiwanie, gromadzenie i przetwarzanie informacji z różnych źródeł; opracowywanie za pomocą komputera (…) danych liczbowych (…).

III. Wykorzystanie komputera (…) do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin oraz do rozwijania zainteresowań.

IV. Ocena zagrożeń i ograniczeń, docenianie społecznych aspektów rozwoju i zastosowań informatyki.

Treści nauczania 1. Bezpieczne posługiwanie się komputerem, jego oprogramowaniem i korzystanie z sieci komputerowej. Uczeń:

3) korzysta z podstawowych usług w sieci komputerowej, lokalnej i rozległej, związanych z dostępem do informacji, wymianą informacji i komunikacją, przestrzega przy tym zasad n-etykiety i norm prawnych, dotyczących bezpiecznego korzystania i ochrony informacji oraz danych w komputerach w sieciach komputerowych.

2. Wyszukiwanie, gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji (…), korzystanie z różnych źródeł i sposobów zdobywania informacji. Uczeń: 1) znajduje dokumenty i informacje w udostępnianych w Internecie bazach danych (…), ocenia ich przydatność i wiarygodność i gromadzi je na potrzeby realizowanych projektów z różnych dziedzin.

3. Uczeń wykorzystuje technologie komunikacyjno-informacyjne do komunikacji i współpracy z nauczycielami i innymi uczniami, a także z innymi osobami (…).

4. Opracowywanie informacji za pomocą komputera (…). Uczeń: 6) tworzy bazę danych, posługuje się formularzami, porządkuje dane, wyszukuje informacje, stosując filtrowanie; 7) wykonuje podstawowe operacje modyfikowania i wyszukiwania informacji na relacyjnej bazie danych.

6. Wykorzystywanie komputera (…) do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin. Uczeń: 1) wykorzystuje (…) technologie informacyjno-komunikacyjne (…) przy rozwiązywaniu zadań i problemów szkolnych.

7. (…) opisywanie zastosowań informatyki, ocena zagrożeń i ograniczeń, aspekty społeczne rozwoju i zastosowań informatyki. Uczeń:

1) opisuje szanse i zagrożenia dla rozwoju społeczeństwa, wynikające z rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych; 2) omawia normy prawne odnoszące się do stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych, dotyczące m.in. (…) poufności, bezpieczeństwa i ochrony danych oraz informacji w komputerze i w sieciach komputerowych.

Pojęcia informatyczne • • • • • • • • • •

chmura Google Dokumenty Google tabela (arkusza) formularz danych sortowanie (danych) filtrowanie (danych) wiersz sumy suma częściowa relacyjna baza danych klucz podstawowy

• • • • • • • • • •

klucz obcy związek jeden do wielu związek jeden do jednego zapytanie do bazy danych, kwerenda kwerenda wybierająca kwerenda parametryczna ochrona danych osobowych prawna ochrona baz danych prawo nowych technologii

63 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

Przygotowanie zajęć Oprogramowanie Na zajęciach są wykorzystywane następujące programy: przeglądarka internetowa, edytor tekstu Microsoft Word, arkusz Microsoft Excel, baza danych Microsoft Access, arkusz i edytor Dokumentów Google, strona WWW z Google Witryn utworzona w rozdz. 2.

Materiały Do wykonania projektów z podręcznika są potrzebne bazy danych Puchar_Świata, Zjazd_absolwentów i pozostałe pliki z internetowej platformy edukacyjnej WSiPnet.pl dotyczące tego tematu oraz adresy stron utworzonych w rozdz. 2.

Czynności do wykonania Przed zajęciami należy sprawdzić adresy stron internetowych z wynikami zawodów Pucharu Świata w skokach narciarskich z sezonu 2010/2011, aktualne warunki korzystania z Dokumentów Google oraz Google Witryn.

Nauczyciel powinien pobrać z platformy WSiPnet.pl dokumenty potrzebne do zrealizowania wskazanego projektu, m.in. bazę danych, dokumentację zawierającą definicje tabel. Jeśli uczniowie nie pracowali z wykorzystaniem Dokumentów Google, to należy przygotować przykładowe dokumenty w edytorze tekstu, arkuszu kalkulacyjnym i prezentację, a jeden z nich udostępnić wybranemu uczniowi (np. liderowi projektu) w celu przeprowadzenia krótkiej demonstracji.

Przygotowanie uczniów • Posługują się biegle przeglądarką internetową.

• Opanowali dobrze obsługę programu Excel, a w szczególności wykonują operacje na tabelach: formatują tabelę, dodają i usuwają kolumny, wstawiają wiersze, edytują zawartość komórki.

• Znają zasady tworzenia rozbudowanego dokumentu tekstowego, w tym tworzą i posługują się szablonem dokumentu.

• Korzystają z pomocy dostępnej w programach.

Czas trwania zajęć Na realizację trzech projektów przewidziano pięć godzin.

Numery rozdziału i paragrafów

Temat główny (tytuł rozdziału) i tematy lekcji (tytuły paragrafów)

Liczba godzin lekcyjnych

7

Gromadzenie danych i ich analiza

5

7.1

Analiza wyników zawodów sportowych

2

7.2

Pomoc w organizacji zjazdu absolwentów szkoły

2

7.3

Co prawo mówi o bazach danych

1

Przebieg zajęć Uczniowie już w gimnazjum poznali najprostsze bazy danych złożone z jednej tabeli. Przed przystąpieniem do realizacji projektów z rozdziału 7 w podręczniku należy polecić uczniom powtórzenie odpowiednich tematów.

W pierwszym projekcie uczniowie pracują z gotową bazą danych utworzoną w arkuszu kalkulacyjnym Excel: uzupełniają ją danymi, a następnie szukają odpowiedzi na postawione pytania.

64 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

Drugi projekt pozwala poznać i zrozumieć podstawowe pojęcia związane z relacyjnymi bazami danych. Dane zgromadzone w gotowej bazie, zdefiniowanej w programie Access, służą wytworzeniu różnorakich dokumentów korespondencji seryjnej.

Gromadzenie danych w bazach oraz posługiwanie się nimi jest regulowane prawem. Każdy członek społeczeństwa powinien dzisiaj zdawać sobie sprawę z praw, jakie mu przysługują oraz jakim podlega ograniczeniom w związku z tą tematyką. Zostały powołane specjalne instytucje, których celem jest nadzorowanie obrotu danymi i ich wykorzystanie, w tym danymi osobowymi (Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych – GIODO). Trzeci projekt umożliwia uczniom zapoznanie się z tą tematyką. Uczniowie powinni powtórzyć zasady poszukiwania i dostępu do wybranych aktów prawnych (p. 4.2. Odpowiedzialność w posługiwaniu się informacją i WOS).

Projekt 1.

Analiza wyników zawodów sportowych W większości praktycznych zastosowań baz danych użytkownik ma do czynienia z gotowymi zbiorami danych, które wykorzystuje do swoich potrzeb. W tym projekcie uczniowie dostają bazę danych, składającą się z trzech niezależnych tabel zdefiniowanych w arkuszu kalkulacyjnym Excel. Ich zadanie polega na uzupełnieniu tabel wskazanymi danymi oraz znalezieniu odpowiedzi na postawione pytania. Rozległość jednej z tabel (zawiera ponad 8 tys. rekordów) zmusza użytkownika do filtrowania danych, a także stosowania wybranych funkcji. Przed pierwszymi zajęciami poświęconymi temu projektowi uczniowie powinni zapoznać się z charakterystyką projektu.

Projekt ma dwa etapy: uzupełnianie tabel danymi, a następnie tworzenie zestawień i statystyk. Celem pierwszego etapu jest uzupełnienie informacji o Pucharze Świata w skokach narciarskich wynikami zawodów rozegranych w pierwszym sezonie, jaki nie został uwzględniony w bazie danych. W podręczniku jest to sezon 2010/2011. Nauczyciel powinien przechować bazę danych uzupełnianą przez uczniów i po roku udostępnić ją uczniom z kolejnego rocznika. Dzięki temu w bazie danych zawsze będzie brakowało tylko danych z poprzedniego sezonu. Jeśli nauczyciel będzie w taki sposób realizował ten projekt, to powinien do tabeli Konkursy wprowadzić listę zawodów z kolejnego sezonu, bo takich danych wymaga proponowany przebieg projektu (Wykorzystanie tabeli Konkursy, p. 7.1.2 w podręczniku).

Lekcja 1. Opracowanie danych i dołączenie ich do bazy danych 1. Nauczyciel omawia temat projektu i precyzuje jego informatyczne cele.

2. Dobiera wraz z uczniami narzędzia, które zastosują w trakcie realizacji projektu. Uzgadnia także sposoby komu-

nikacji w zespołach, między zespołami oraz z nauczycielem. Pokazuje, jeśli to jest konieczne, możliwości wykorzystania Dokumentów Google w pracy zespołowej.

3. Ustala z uczniami rezultaty wykonania projektu, w tym format dokumentacji. W tym przypadku wskazane jest wykonanie dokumentacji w Dokumentach Google. Określa miejsce wgrywania plików arkusza z wynikami zawodów oraz sposób ich nazywania (np. identyfikator ucznia + data zawodów). W tym zadaniu można zastosować ustalenia przyjęte na potrzeby projektu z p. 4.2. Odpowiedzialność w posługiwaniu się informacją.

4. Uczniowie dzielą się na co najmniej 5 zespołów oraz wskazują lidera projektu.

5. Lider przystępuje do przygotowania raportu zawodów, w którym przydziela – po konsultacji z nauczycielem – konkretne zawody poszczególnym uczniom (wskazówka Korzystanie z narzędzi Dokumentów Google, p. 7.1.2 w podręczniku). Tę czynność, jeśli jest taka możliwość, należy wykonać przed lekcją.

6. Uczniowie zapoznają się z definicją tabel bazy danych. Nauczyciel zwraca uwagę na konieczność zachowania zgodności formatu danych wprowadzanych do arkusza z formatem danych już będących w bazie. Jeśli jest to konieczne, informuje także o metodzie kopiowania danych ze strony WWW do arkusza kalkulacyjnego. Akcentuje przydatność formularza do „ręcznego” wprowadzania danych (wskazówka Formularz danych, p. 7.1.2 w podręczniku).

7. Na tym etapie uczniowie rozpoczynają już samodzielną pracę: poszukują na stronach WWW potrzebnych danych (wyników konkretnych zawodów, zawierających dane wymagane w zadaniu), kopiują je do lokalnego arkusza i opracowują zgodnie ze wskazówkami podanymi w podręczniku. Każdy uczeń przygotowuje we własnym arkuszu odpowiednią tabelę (rys. 7.4 w podręczniku), a następnie w dokumencie Rejestr zawodów (wskazówka Korzystanie z narzędzi Dokumentów Google, p. 7.1.2 w podręczniku) zaznacza zakończenie pracy. Ten etap powinien zająć około 20 minut.

8. Kolejno wszyscy liderzy zespołów łączą utworzone pliki z bazą wzorcową, po czym na potrzeby własnego zespołu tworzą kopię bazy wzorcowej (zawierającą już wszystkie uzupełniane dane).

9. Na zakończenie lekcji następuje przydzielenie zespołom tematów do opracowania – po jednym z grup: zestawie-

65 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

nia, statystyki i ciekawostki.

10. Zespoły rozdzielają prace między swoich członków. Powinni przy tym pamiętać o konieczności zamieszczenia wyników

pracy i metody ich otrzymania we wspólnej dokumentacji wykonywanej w Dokumentach Google. Dokument należy uzupełniać na bieżąco, ale jego ostateczną edycję można wykonać po zakończeniu prac, np. ostateczny spis treści.

11. Uczniowie w godzinach pozalekcyjnych (np. jako praca domowa) uzupełniają dokumentację, korzystając z Dokumentów Google.

Lekcja 2. Wykorzystanie bazy danych do tworzenia zestawień i statystyk, udzielanie odpowiedzi na dziwne pytania 1. Uczniowie analizują w domu przydzielone zadania i konsultują się w zespołach. Używają w tym celu np. Dokumentów Google, Facebooka lub poczty elektronicznej.

2. Przynajmniej dzień przed lekcją lider zespołu przesyła nauczycielowi informację: którą wskazówkę z p. 7.1.3.

Zestawienia, statystyki, ciekawostki jego zespół zastosuje do poszczególnych zadań.

3.

4.

5.

6.

Uwaga. Jest wskazane, aby na potrzeby komunikacji z liderami zespołów nauczyciel utworzył w Dokumentach Google odpowiedni dokument – przydzielając np. osobną stronę każdemu zespołowi. Stanowiłby on protokół z wykonywania projektu.

Jeśli propozycja uczniów jest niepoprawna, nauczyciel udziela wskazówki, która umożliwi uczniom właściwe rozwiązanie przydzielonego zadania. Jest to forma konsultacji niezbędnych podczas wykonywania projektu.

Na lekcji poszczególne zespoły opracowują odpowiedzi na przydzielone im zadania. Wykorzystują do tego kopie arkusza wykonane przez ich lidera na poprzednich zajęciach. Dopuszcza się prace częściowo rozpoczęte w domu.

Na zakończenie pracy poszczególne zespoły omawiają na forum klasy jedno wybrane samodzielnie rozwiązanie.

Lider projektu dołącza wykonaną dokumentację do witryny poświęconej projektom klasowym, a poszczególni uczniowie uzupełniają swoje e-portfolio. Te czynności mogą wykonać poza lekcjami.

Projekt 2.

Pomoc w organizacji zjazdu absolwentów Podobnie jak w poprzednim projekcie, uczniowie dostają do pracy zdefiniowaną bazę danych. Jednak w tym przypadku jest to relacyjna baza danych utworzona w programie Access. Występują zatem dwie trudności: nowe pojęcie informatyczne – relacyjna baza danych oraz nieużywany dotychczas program. Program Access wchodzi w skład pakietu Office, mamy zatem do czynienia z takim samym interfejsem, jak w pozostałych programach tego pakietu. Nowe są funkcjonalności, ale sposób poruszania się po menu – podobny, nie powinien więc sprawiać uczniom większych trudności. Jako przygotowanie do lekcji należy uczniom polecić zapoznanie się z charakterystyką projektu oraz treścią p. 7.2.2. Analiza tabel bazy Zjazd_absolwentów. Nauczyciel powinien wydrukować (powielić) w potrzebnej ilości dokument Zgłoszenie.rtf.

Lekcje 3–4. Relacyjna baza danych i generowanie dokumentów z jej wykorzystaniem 1. Pracę nad projektem nauczyciel powinien rozpocząć od rozmowy na temat pojęcia relacyjnej bazy danych i związ-

ków między danymi. Posługuje się przy tym tabelami Nauczyciel i Klasa z podręcznika. Omówienie tabel bazy danych Zjazd_absolwentów powinno być poprzedzone krótką analizą zadania – celu, dla którego zostały one definiowane. Z takiej analizy i opisu celu wynika niezbędna zawartość informacyjna tabel, a w ostateczności całej bazy danych.

2. Następnym etapem jest wyświetlenie przez uczniów tabel i związków między nimi, czyli uruchomienie bazy danych Zjazd_absolwentów. Uczniowie powinni samodzielnie przeanalizować tabele, ich definicje, definicje typów pól (zadanie z p. 7.2.2 w podręczniku), diagram związków (rys. 7.10 w podręczniku).

3. Po indywidualnej pracy uczniów, mającej na celu poznanie nowych pojęć i narzędzi, nauczyciel omawia temat projektu, jego cele informatyczne, oczekiwane rezultaty. Jako dodatkowy temat pracy domowej może polecić uczniom sformułowanie (w zeszycie lub w edytorze tekstu) definicji nowych pojęć informatycznych (relacyjna baza danych, związek jeden do wielu, jeden do jednego), aby mogli je wprowadzić do słownika pojęć założonego w projekcie z p. 4.2.

4. Warto skorzystać z uzgodnień zatwierdzonych podczas realizacji poprzedniego projektu i przyjąć takie same zasady pracy nad projektem: sposoby porozumiewania się, tworzenia dokumentacji, wymiany informacji, porozumiewanie się z użyciem Dokumentów Google. Zasada tworzenia zespołów jest opisana w p. 7.2.1. Charakterystyka

66 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

5.

6.

7.

8.

9.

projektu – Praca zespołowa. Dokumentację także należy utworzyć w Dokumentach Google. Tym razem to samo zadanie (dokument z tab. 7.1 w podręczniku) może być tworzone w różnych zespołach. Dlatego należy przyjąć, że każdemu zadaniu odpowiada w dokumentacji osobny punkt, w obrębie którego zostają wyróżnione (konspekt wielopoziomowy) rozwiązania poszczególnych zespołów. Oczywiście, w takiej sytuacji należy zawsze podać autorów danego rozwiązania.

Uczniowie pracujący w jednym zespole tworzą wspólną bazę danych, wprowadzając do niej dodatkowe dane z otrzymanego od nauczyciela dokumentu Zgłoszenie.rtf. Nauczyciel powinien zadbać o to, aby każdy z uczniów wykonał zadanie, czyli wprowadził dane z dostarczonych mu ankiet (jednej lub dwóch).

Wprowadzanie danych w relacyjnej bazie danych wymaga uwzględnienia związków między tabelami, a zatem nie można wybierać tabel do uzupełnienia w sposób przypadkowy. Ta czynność ma uświadomić uczniom konsekwencje wynikające z określenia zależności między danymi. Przed przystąpieniem do tego zadania nauczyciel podpowiada im wykorzystanie do tego celu zdefiniowanych, gotowych formularzy. Tu, dla ułatwienia, można odwołać się do analogii z formularzem danych w arkuszu Excel.

Drugi etap pracy nad projektem to przydział tematów – dokumentów do opracowania przez poszczególne zespoły.

Tabela 7.1 zawiera tematy i wskazówki, z jakich tabel pobrać dane i jaką metodą otrzymać rozwiązanie. Z tego powodu praca uczniów powinna być całkowicie samodzielna. Zasady podziału pracy w zespole ustalają jego członkowie.

Równocześnie z rozwiązywaniem zadań uczniowie powinni uzupełniać dokumentację. Za końcową edycję dokumentu i zamieszczenie go w witrynie klasowej poświęconej projektom odpowiada lider projektu. Tak jak poprzednio, każdy uczeń indywidualnie uzupełnia swoje e-portfolio. Te zadania mogą wykonać poza lekcjami.

Na zakończenie tematu kolejne zespoły prezentują wybrane zadania (koniecznie jedno z kwerendą wybierającą, jedno z kwerendą parametryczną, dla danych z więcej niż jednej tabeli, z zastosowaniem korespondencji seryjnej).

Projekt 3.

Co prawo mówi o bazach danych Lekcja 5. Bazy danych w świetle prawa 1. Temat jest w zasadzie kontynuacją projektu z p. 4.2. Odpowiedzialność w posługiwaniu się informacją. Dla-

tego przyjęte w nim uzgodnienia (na temat zasad pracy) należy kontynuować w tym projekcie. Pozwoli to na wykorzystanie istniejącej już dokumentacji. Należy do niej dołączyć odpowiednie opracowania. Szczegóły są opisane w p. 7.3.1. Charakterystyka projektu – Praca zespołowa.

2. Omówienia wymagają informatyczne cele projektu. Należy podkreślić szczególną wagę danych osobowych. W tym kontekście nauczyciel przypomina uczniom treść dokumentu Zgłoszenie.rtf z p. 7.2 i prosi ich na tej lekcji o znalezienie w internecie przykładów takich zgłoszeń lub na lekcji poprzedzającej o poszukanie w domach podobnych dokumentów, ale zawierających odpowiednie klauzule, lub sam przynosi takie dokumenty na lekcję.

3. Do opracowania jest sześć zagadnień, każdy z uczniów opracowuje jedno z nich. Oznacza to, że (analogicznie jak w projekcie z p. 7.2. Pomoc w organizacji zjazdu absolwentów szkoły) każdemu zagadnieniu będzie odpowiadać kilka opracowań. Dokumentację należy opracować tak samo jak w tamtym projekcie.

4. Do pierwszego zagadnienia – prawo nowych technologii – nauczyciel może wskazać uczniom, jakie ustawy powinni uwzględnić.

5. Piąte zagadnienie – prawne definicje pojęć – ma duże znaczenie dla całego projektu. Uświadamia uczniom, że pojęcia, które występują w treści uregulowań prawnych, są w tych dokumentach definiowane. Definicja ta nie zawsze musi się pokrywać z obiegową. Tak w omawianym temacie jest np. z pojęciem bazy danych czy danych osobowych.

6.Na zakończenie lekcji wybrani uczniowie prezentują opracowany temat.

Uwaga 1. Wszystkie projekty z rozdz. 7 oraz projekt z p. 4.2 mają wspólną cechę: rezultatem ich realizacji jest wspólna dokumentacja zamieszczona w witrynie poświęconej projektom klasowym. Oznacza to, że choć pojedynczy uczeń opracowuje tylko wybrane tematy, to dzięki dostępowi do dokumentacji może poznać rozwiązanie pozostałych zadań, a także, w razie potrzeby, skorzystać z pomocy i wyjaśnień autorów rozwiązania.

Uwaga 2. Ważnym elementem projektów zaproponowanych w tym rozdziale jest zespołowe tworzenie wspólnego dokumentu i korzystanie przy tym z Dokumentów Google. Taka praca wymaga przyjęcia współodpowiedzialności za rezultat końcowy i uświadamia znaczenie przestrzegania ustalonych zasad.

67 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

Ocenianie osiągnięć uczniów Oczekiwane i poddawane ocenie umiejętności uczniów: • wyszukanie informacji na zadany temat, ich uporządkowanie; • zakres i poprawność merytoryczna wykorzystania zgromadzonych materiałów; • wykonanie zadania zgodnie z założeniami: wprowadzenie danych do tabel, wykonanie zestawienia/dokumentu na podstawie wybranych danych, zastosowanie właściwych technik (filtra, funkcji, kwerendy) oraz sposób opracowania wyników; • zgodność przygotowanej dokumentacji z przyjętymi ustaleniami; • estetyka wykonanych dokumentów; • sposób zaprezentowania wykonanej pracy; • zaangażowanie i umiejętność współpracy w zespole.

Zasady oceniania nauczyciel powinien podać uczniom podczas omawiania projektu. Każdemu ocenianemu elementowi przydzielić punkty (0 – n). Jedna z możliwości oceny projektu zespołowego polega na ocenie zespołu i przypisanie tej oceny każdemu członkowi zespołu. Inne podejście to przyznanie przez nauczyciela puli punktów zespołowi, a zespół sam rozdziela punkty z tej puli swoim członkom. W przypadku projektu z p. 7.3 ocenie podlega każdy uczeń, ale w skład oceny wchodzi sposób wykonania dokumentacji i jej zgodność z ustaleniami.

W jednym i drugim przypadku konieczne jest precyzyjne określenie, za co, ile i komu zostaną przydzielone punkty.

Wskazówki 1. Wszystkie materiały opracowane przez siebie uczniowie zamieszczają w swoim e-portfolio utworzonym w rozdz. 2.

2. Słownik pojęć uczniowie mogą tworzyć w witrynie projektów – w szablonie tabeli. Powinni go uzupełniać innymi nowymi pojęciami z dziedziny informatyki przez cały okres zajęć.

3. W przypadku projektów z p. 7.1 i 7.2 dokumentacja powinna mieć postać dokumentu tekstowego. Inne metody wykonania dokumentacji do projektu z p. 7.3: • strona WWW – element witryny utworzonej dla projektów, • prezentacja.

4. Inne metody realizacji projektu: • WebQuest Ta metoda może być zastosowana do projektów z p. 7.1 i 7.3. Oba opierają się na danych zebranych w internecie.

Zastosowanie tej metody oznacza jedynie inny sposób (przez stronę WWW) opisu projektu.

• Projekt z p. 7.3 – międzyprzedmiotowy W podstawie programowej WOS znajduje się zapis: „Uczeń: wymienia źródła prawa, znajduje wskazany akt prawny i interpretuje proste przepisy prawne.”. Zatem uczniowie pierwszej klasy liceum zapoznają się z tematyką stanowienia prawa, uczą się wyszukiwania i interpretowania aktów prawnych. Można skoordynować te zajęcia z informatyki z odpowiednimi zajęciami WOS i zrealizować je, jako projekt międzyprzedmiotowy. Taką realizację mogą mieć wybrane zagadnienia: 2. Ochrona danych osobowych jako forma ochrony prywatności i 4. Rola Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych (GIODO).

• Połączenie tematu p. 4.2. Odpowiedzialność w posługiwaniu się informacją z tematem p. 7.3. Co prawo mówi o bazach danych. Wówczas realizacja tego projektu powinna nastąpić po wykonaniu projektów dotyczących baz danych. W tym rozwiązaniu listę grup zagadnień należy uzupełnić grupą tematów z p. 7.3.

68 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

SCENARIUSZ ROZDZIAŁ 8 PROSTE OBLICZENIA ALGORYTMICZNE Cele kształcenia III. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera, z zastosowaniem podejścia algorytmicznego.

IV. Wykorzystanie komputera oraz programów (…) do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin oraz do rozwijania zainteresowań.

Treści nauczania 5. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera, stosowanie podejścia algorytmicznego. Uczeń:

1) prowadzi dyskusje nad sytuacjami problemowymi; 2) formułuje specyfikacje dla wybranych sytuacji problemowych; 3) projektuje rozwiązanie: wybiera metodę rozwiązania, odpowiednio dobiera narzędzia komputerowe, tworzy projekt rozwiązania; 4) realizuje rozwiązanie na komputerze za pomocą oprogramowania aplikacyjnego lub języka programowania; 5) testuje otrzymane rozwiązanie, ocenia jego własności, w tym efektywność działania oraz zgodność ze specyfikacją; 6) przeprowadza prezentację i omawia zastosowania rozwiązania.

6. Wykorzystywanie komputera oraz programów edukacyjnych do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin. Uczeń:

1) wykorzystuje oprogramowanie dydaktyczne i technologie informacyjno-komunikacyjne w pracy twórczej i przy rozwiązywaniu zadań i problemów szkolnych.

7. Wykorzystywanie komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych do rozwijania zainteresowań (...). Uczeń:

3) zapoznaje się z możliwościami nowych (…) programów związanych z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i potrzebami edukacyjnymi.

Pojęcia informatyczne • • • • • • • • • • • • • •

algorytm algorytm zamiany reprezentacji div iteracja język Pascal język C++ kalkulator kompilator, translator liczba binarna logarytm Maszyna sortująca mod myślenie komputacyjne

• • • • • • • • • • • • • •

podejście algorytmiczne podstawa systemu liczbowego postać, reprezentacja binarna liczby postać, reprezentacja dziesiętna liczby program rekurencja schemat Hornera sortowanie, porządkowanie specyfikacja (problemu, programu) system binarny system dziesiętny system pozycyjny system szesnastkowy

Przygotowanie zajęć Materiały W zajęciach dotyczących algorytmiki mogą być przydatne wszelkiego typu materiały o algorytmach na elementarnym poziomie.

Jako wprowadzenie do algorytmiki i poszerzenie horyzontów z tej dziedziny polecamy dwie książki: 1. M. M. Sysło, Algorytmy, WSiP, Warszawa 1997 i kolejne wydania.

2. M. M. Sysło, Piramidy, szyszki i inne konstrukcje algorytmiczne, WSiP, Warszawa 1998.

Druga książka nie jest już wznawiana, ale jest dostępna na stronie: http://mmsyslo.pl/Materialy/Ksiazki-i-podreczniki/Ksiazki, gdzie można również znaleźć materiały elektroniczne do obu polecanych publikacji.

69 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

Oprogramowanie Podczas tych zajęć uczniowie będą korzystali z kompilatorów języka Pascal, C++ lub innego, w zależności od wyboru. W podręczniku polecamy darmowe kompilatory, np. Free Pascal.

W projekcie dotyczącym wyborów można skorzystać z programu edukacyjnego Maszyna sortująca dostępnego na stronie http://mmsyslo.pl/Materialy/Oprogramowanie, na której znajduje się również wiele innych programów edukacyjnych. Polecamy zwłaszcza program Sortowanie, w którym są demonstrowane różne algorytmy sortowania (porządkowania).

Książkom dostępnym na stronie http://mmsyslo.pl/Materialy/Ksiazki-i-podreczniki/Ksiazki towarzyszą zestawy programów w języku Pascal.

Przygotowanie uczniów Oczekiwane przygotowanie uczniów – absolwentów gimnazjum jest wyszczególnione w dokumencie Przygotowanie uczniów, zamieszczonym w internetowym Klubie Nauczyciela – Informatyka i TI na stronie www.wsip.pl. Zgodnie z podstawą programową, jednym z działów informatyki w gimnazjum jest algorytmika. Jednak z praktyki edukacyjnej wiadomo, że ten dział jest często pomijany na lekcjach lub nauczycielom nie wystarcza czasu na przerobienie tego materiału. Można więc przyjąć, że będzie to pierwsza styczność uczniów z algorytmami i myśleniem algorytmicznym.

Dobrze zrobić ankietę wśród uczniów, by się dowiedzieć, jaka jest ich znajomość algorytmiki. Niektórzy z własnej inicjatywy mogą interesować się algorytmiką i programowaniem, na przykład biorąc udział w różnych konkursach lub zawodach programistycznych – o to także można zapytać w ankiecie. Wyniki takiej ankiety mogą być pomocne podczas podziału uczniów na zespoły wykonujące projekty z algorytmiki – w każdym powinien się znaleźć przynajmniej jeden uczeń, który napisze lub tylko uruchomi program w języku Pascal lub w innym języku i będzie potrafił wytłumaczyć innym członkom zespołu, jaka jest struktura programu i na czym polega programowanie, czyli pisanie własnych programów komputerowych.

Czas trwania zajęć Na zajęcia poświęcone algorytmice przewidujemy w rozkładzie materiału 4 godziny lekcyjne przeznaczone na realizację trzech projektów.

Numery rozdziału i paragrafów

Temat główny (tytuł rozdziału) i tematy lekcji (tytuły paragrafów)

Liczba godzin lekcyjnych

8

Proste obliczenia algorytmiczne

4

8.1

Obliczanie dziesiętnej wartości liczb

1

8.2

Znajdowanie reprezentacji liczb dziesiętnych w innych systemach pozycyjnych

2

8.3

Opracowanie wyników wyborów

1

Przebieg zajęć Na zajęcia z algorytmiki składają się trzy projekty. Ich realizacja jest okazją do zapoznania się uczniów z myśleniem komputacyjnym (ang. computational thinking), które w informatyce jest najczęściej nazywane myśleniem algorytmicznym lub rozwiązywaniem problemów algorytmicznych za pomocą komputerów.

Sukcesem tych zajęć będzie, jeśli uczniowie docenią, że wyższą umiejętnością komputerową jest programowanie, czyli komunikacja z komputerem w języku, który jest zrozumiały dla maszyny, a jednocześnie niewiele odbiega od języka, którym się posługujemy, jedynie reguły w tym języku komputerowym są bardzo ścisłe i ściśle należy ich przestrzegać.

O znaczeniu programów dla komputerów świadczy prosta obserwacja – komputer to urządzenie działające na skutek wykonywania programów. Naciśnięcie jakiegokolwiek klawisza lub kliknięcie przycisku na ekranie powoduje uruchomienie

70 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

w nim programu związanego z wykonaniem wybranego działania. Każdy program komputerowy jest zapisem ciągu poleceń dla procesora i właśnie ten ciąg poleceń jest algorytmem działania procesora.

Ponieważ uczniowie mogą po raz pierwszy zetknąć się z programowaniem, napisanie i uruchomienie pierwszego programu może być poprowadzone przez nauczyciela ze wszystkimi zespołami jednocześnie. Wcześniej, aby nie tracić na to czasu, należy zainstalować kompilatory w komputerach szkolnych. Pomocni mogą przy tym być uczniowie, którzy już potrafią programować.

Programy dla komputerów powinny mieć przynajmniej następujące cztery własności: • poprawność językową, czyli powinny być napisane ściśle zgodnie z regułami języka programowania, w którym zostały utworzone; • dobry styl, czyli powinny być napisane czytelnie i zrozumiale dla wszystkich osób zainteresowanych dziedziną, do której należy problem lub projekt, aby mogły łatwo odczytać, jakie jest ich działanie; • poprawność w sensie działania, czyli zgodność z przyjętymi w trakcie rozwiązywania założeniami i wymaganiami, jaki ma być ich cel; • efektywność, czyli nie powinny niepotrzebnie korzystać z zasobów komputera oraz czasu działania, pamięci, oprogramowania, zasobów informacyjnych.

Pierwsze programy tworzone przez uczniów zapewne nie będą spełniać tych wszystkich wymagań. Od początku jednak należy je oceniać pod kątem tych własności.

Przyjęcie w realizacji programów podejścia nazywanego myśleniem komputacyjnym może im zapewnić powyższe własności. To podejście można scharakteryzować następująco: • Problem jest formułowany w postaci, która dopuszcza i umożliwia posłużenie się do jego rozwiązania komputerem lub innymi urządzeniami służącymi do zautomatyzowania przetwarzania informacji.

• Problem polega na logicznej organizacji danych i wyciagnięciu z nich wniosków.

• Rozwiązanie problemu ma postać ciągu kroków, można je więc otrzymać w wyniku zastosowania podejścia algorytmicznego.

• Projektowanie, analiza i komputerowa realizacja (implementacja) rozwiązania problemu prowadzą do otrzymania jak najbardziej efektywnego rozwiązania oraz jak najlepszego wykorzystania możliwości i zasobów komputera.

• Doświadczenia nabyte przy rozwiązywaniu jednego problemu można wykorzystać do rozwiązywania innych problemów.

Te cechy myślenia komputacyjnego należy przyjąć jako wskazówki do działania i starać się, by podobne cechy miało postepowanie uczniów.

Myślenie komputacyjne polecamy stosować w realizacji wszystkich projektów w tym podręczniku, dopiero jednak w realizacji projektów z tego rozdziału jawnie odbija się większość etapów charakterystycznych dla tego myślenia.

Każdy z projektów polega na podaniu rozwiązania w postaci algorytmicznej, czyli jako ciągu kroków, które następnie zapisuje się w postaci programu komputerowego w wybranym języku programowania. W podręczniku jest to język Pascal, ale uczniowie mogą wybrać inny. Rezultatem każdego projektu z tego rozdziału powinien być program komputerowy uruchomiony na komputerze dla przykładowych danych.

Proponowane projekty znakomicie nadają się do opracowania w zespole. Należy przy tym zadbać, by w każdym zespole znalazł się przynajmniej jeden uczeń, który napisze program komputerowy wieńczący pracę zespołu.

Projekt 1.

Obliczanie dziesiętnej wartości liczby Ten projekt i następny dotyczą systemu pozycyjnego zapisu liczb. Jest on znany uczniom z lekcji matematyki, ale głównie w odniesieniu do systemu dziesiętnego. W informatyce dość często pojawiają się liczby w innych systemach, najczęściej w binarnym, a nieco rzadziej – w ósemkowym. Popularny był również system szesnastkowy, ale stosowane w nim litery na oznaczenie „cyfr” większych od 9 powodują, że programy do wykonywania obliczeń na liczbach zapisanych w tym systemie są bardziej złożone.

W rozdziale 5 podręcznika, przy okazji omawiania komputerowych reprezentacji różnych informacji, przypominamy uczniom, na czym polega reprezentacja dziesiętna i binarna liczb oraz metoda zamiany liczby zapisanej w postaci binarnej (czyli dwójkowej) na liczbę w postaci dziesiętnej. Liczby binarne pojawiają się często w różnych sytuacjach związanych z komputerami, np. jako adresy internetowe. Same obliczenia w systemach o podstawach 2, 8, a nawet 16 można wykonywać, posługując się Kalkulatorem systemu Windows, nie da się jednak tego zrobić, gdy liczby są zapisane w systemie czwórkowym czy trójkowym. Chodzi nam jednak o coś więcej, by uczeń zrozumiał ideę systemu po-

71 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

zycyjnego, poznał sposoby zamiany postaci liczb z jednego systemu w drugim systemie.

Ten projekt jest kontynuacją rozważań prowadzonych w p. 5.2. Quiz – reprezentacja informacji w komputerze w podręczniku. Podany tam sposób zamiany reprezentacji binarnej liczb na dziesiętną jest tutaj uogólniony na przypadek reprezentacji przy dowolnej podstawie. Otrzymany przez uczniów algorytm jest szczególnym przypadkiem bardzo ważnego algorytmu w obliczeniach komputerowych, znanego jako schemat Hornera. Ten algorytm jest również bardzo prostym przykładem iteracji w algorytmach – komputery zostały głównie po to utworzone, by wspomóc człowieka w wykonywaniu wielokrotnie powtarzających się operacji, często dla zmienionych danych.

A wracając do kalkulatora, schemat Hornera można bardzo prosto wykonywać za pomocą nawet najprostszego kalkulatora (cztery działania, bez pamięci).

Przebieg projektu 1. Wyprowadzenie algorytmu (p. 8.1.2). W punkcie 5.2 został podany sposób obliczania dziesiętnej wartości licz-

by podanej w systemie binarnym. W tym zapisie są widoczne obliczenia, które się powtarzają według tego samego schematu – to iteracja. Uczniowie powinni to zaobserwować i zapisać całe postępowanie w postaci zwartej iteracji.

Sprawdzeniem poprawności zapisu może być wykonanie obliczeń za pomocą kalkulatora, np. w systemie Windows lub innego, np. w telefonie komórkowym (zalecamy ten sposób) lub w zegarku.

Kolejnym etapem rozumowania jest zauważenie, co w wyprowadzonym algorytmie jest związane z systemem binarnym – to liczba 2. Uogólnieniem algorytmu na system o podstawie p jest zastąpienie liczby 2 przez p.

2. Komputerowa realizacja algorytmu (8.1.3.). Ten etap projektu jest związany z zapisaniem wyprowadzonego algorytmu w postaci programu w języku Pascal. Podany w podręczniku program jest zgodny z ogólnym schematem programów pokazanym na rys. 8.1. Uruchomieniem programu przez zespół może się zająć wybrany uczeń, który ma już pewne doświadczenie w programowaniu lub podejmie się tego, by nauczyć siebie i innych członków zespołu.

3. Raport z wykonania projektu (p. 8.1.4). Jest to ważny etap rozwiązywania problemu. W podręczniku sugerujemy, jaką postać powinien mieć opis problemu, który rozwiązujemy, podając algorytm. Jest to specyfikacja składająca się z dwóch części – wyszczególnienia danych i wyników. Specyfikacja jest także specyfikacją programu, który rozwiązuje opisany nią problem.

Jako rozszerzenie projektu proponujemy rozbudowę problemu o badanie, czy jego dane spełniają warunki podane w specyfikacji.

Projekt 2.

Znajdowanie reprezentacji liczb dziesiętnych w innych systemach pozycyjnych Ten projekt jest poświęcony operacji odwrotnej do rozważanej w poprzednim projekcie, czyli otrzymania reprezentacji liczb dziesiętnych w systemach pozycyjnym o innych podstawach.

Podobnie jak poprzedni projekt i ten powinien być wykonywany w zespołach. Uczniowie będą pomagać sobie nawzajem w wyprowadzeniu algorytmu i w zespole mogą się znaleźć osoby, które napiszą i uruchomią program do opracowanego algorytmu i zaprezentują go uczniom, którzy jeszcze nie programują.

Przebieg projektu 1. Wyprowadzenie algorytmu (p. 8.2.2). Oczekiwany jest tutaj algorytm podobny do algorytmu służącego do

rozkładu liczby na czynniki. Ten drugi algorytm polega na dzieleniu przez kolejne czynniki, a ten poszukiwany tutaj polega na dzieleniu danej liczby i kolejnych ilorazów całkowitych przez podstawę systemu.

Otrzymany algorytm można uzasadnić, posługując się postacią liczby przy podstawie p, wzory (1) i (2) w podręczniku. Dobrze jest na przykładach liczbowych zilustrować algorytm i te wzory.

2. Komputerowa realizacja algorytmu (p. 8.2.3). Podobnie jak w poprzednim projekcie, wyprowadzony algorytm uczniowie zapisują w języku Pascal. Program powinien być zgodny z ogólnym schematem programów pokazanym na rys. 8.1. Napisaniem i uruchomieniem programu może się zająć wybrany uczeń z zespołu, który ma już pewne doświadczenie w programowaniu lub podejmie się tego, by nauczyć siebie i innych członków zespołu.

W komputerowej realizacji algorytmu pojawią się dwie nowe operacje wykonywane na dwóch liczbach całkowitych: div – iloraz całkowity i mod – reszta z dzielenia. Dla lepszego zaznajomienia się z tymi operacjami uczniowie powinni wykonać obliczenia na papierze.

Pojawia się również w algorytmie instrukcja warunkowa, druga po iteracji, najważniejsza instrukcja w programach komputerowych, która umożliwia wykonywanie obliczeń w zależności od spełnienia pewnych warunków. W przypadku

72 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Informatyka to podstawa

rozważanego algorytmu, dzielenie przez podstawę trwa tak długo, jak długo kolejne ilorazy są większe od zera. Mamy więc tutaj do czynienia z warunkowym wykonywaniem iteracji.

3. Raport z wykonania projektu (p. 8.2.4). Raport z wykonania tego projektu powinien być podobny do poprzedniego – zawierać specyfikację rozwiązywanego problemu oraz dokumentację utworzonego programu, czyli jego treść i wyniki wykonanych obliczeń.

4. Rozszerzenie projektu (p. 8.2.5). Opcjonalnie uczniowie mogą rozszerzyć ten projekt tak, aby program wyprowadzał cyfry liczby przy danej podstawie począwszy od najbardziej znaczącej. Algorytm (opisany w punkcie 1) i jego realizacja w postaci programu (opisana w punkcie 2) zapewne generują cyfry liczby od najmniej znaczącej.

Oczekiwany algorytm i program wykorzystują rekurencję – to pojęcie może być trudne dla wielu uczniów, pozostawmy więc to rozszerzenie tylko zainteresowanym uczniom. Dodatkowo zachęcamy tych, którzy podjęli się wykonania tego rozszerzenia, aby zapoznali się z treścią p. 8.2.5, w którym jest mowa o związku długości liczby z funkcją logarytm. Ten fragment zajęć może być rzeczywiście trudny, gdyż ta funkcja pojawia się na lekcjach matematyki w zakresie rozszerzonym dopiero w drugiej lub trzeciej klasie szkoły ponadgimnazjalnej.

Projekt 3.

Opracowanie wyników wyborów W tym projekcie uczniowie opracowują wyniki wyborów, czyli na podstawie wyników zebranych np. w ankietach ustawiają osoby lub obiekty w kolejności od najpopularniejszej. Zakładamy, że jest wiele ankiet i potrzebny jest algorytm oraz jego komputerowa realizacja, która posłuży do wykonania tego zadania. W realizacji projektu można się posłużyć danymi zgromadzonymi w ankiecie przeprowadzonej w szkole.

Ten projekt chyba najlepiej ilustruje podejście algorytmiczne do rozwiązywania problemów za pomocą komputerów i kształtowanie myślenia komputacyjnego. Rozpoczyna się przedstawieniem rzeczywistej sytuacji i dyskusją nad jej rozwiązaniem, a kończy wypracowaniem rozwiązania za pomocą komputera w postaci odpowiedniego programu.

Projekt znakomicie nadaje się do pracy zespołowej, na ogół bowiem wyniki wyborów opracowuje tzw. komisja skrutacyjna złożona przynajmniej z trzech osób, co ma zapewnić bezstronność decyzji o wynikach głosowania. W każdym zespole powinien się znaleźć uczeń, który podejmie się zaprogramowania opracowanej metody obliczania wyników wyborów.

Przebieg projektu 1. Zebranie danych (p. 8.3.2). Dane do opracowania mogą pochodzić z ankiet, wyborów szkolnych lub mogą być

wygenerowane komputerowo. Ten ostatni sposób umożliwi zgromadzenie bardzo wielu danych, które można wykorzystać w obliczeniach za pomocą opracowanych programów.

Proponujemy wygenerowanie komputerowo długiego (np. 1000-elementowego) ciągu liczb losowych, np. ze zbioru {1, 2, 3, 4, 5}, co będzie odpowiadać wyborom jednej z pięciu osób.

2. Przeliczenie wyników głosowania i ich uporządkowanie (p. 8.3.3). Sposób przeliczenia wyników wyborów zależy od liczby oddanych głosów. Dla małej liczby głosów wystarczy poukładać wyniki na kupkach i przeliczyć, ile jest w każdej z nich – tak na ogół postępuje się podczas wyborów prowadzonych wśród uczniów klasy. Jeśli wyników jest więcej, jak w tym ciągu wygenerowanych pięciu liczb, to przydatny może być komputer.

Obliczenie wyników wyborów składa się z dwóch etapów: (a) obliczenie, ile głosów otrzymała każda z osób, (b) uporządkowanie nazwisk osób w kolejności od tej osoby, która uzyskała najwięcej głosów.

Etap (a) polega na obliczeniu, ile razy nazwisko danej osoby występuje wśród oddanych głosów – w przypadku wygenerowanego ciągu losowych liczb zliczamy, ile razy występują poszczególne liczby. Jest to tzw. metoda zliczania.

W etapie (b) należy uporządkować częstości obliczone w etapie (a). Do zilustrowania metody porządkowania można się posłużyć programem edukacyjnym Maszyna sortująca lub Sortowanie. W obu przypadkach ciągi są sortowane od najmniejszych elementów, a więc wyniki wyborów otrzymuje się na końcu sortowania. Można zapytać uczniów, jak należy zmienić algorytm zrealizowany w programie Maszyna sortująca, by generował ciąg uporządkowany od największych liczb (wystarczy w każdy etapie szukać największej liczby wśród pozostałych, zamiast najmniejszej).

3. Komputerowa realizacja algorytmu (p. 8.3.4). Pełne wykonanie tego etapu projektu, przy założeniu, że wyniki wyborów są dane w postaci ciągu losowych liczb ze zbioru {1, 2, 3, 4, 5}, polega na napisaniu i użyciu dwóch programów: (a) program do zliczania głosów – jako dane przyjmuje ciąg losowo wygenerowanych liczb od 1 do 5, a jako wynik

73 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012

Scenariusze | Informatyka to podstawa

generuje ciąg częstości poszczególnych liczb. (b) program do porządkowania częstości wygenerowanych w pierwszym programie.

Uczniowie zainteresowani programowaniem nie powinni mieć kłopotu z ich napisaniem. Dla ułatwienia pracy nauczycielowi, w sieci zamieszczamy odpowiednie programy do generowania ciągu liczb losowych z danego przedziału (Wybory), zliczania częstości liczb (Czestosci) i obliczenia ostatecznych wyników wyborów (Wyniki_wyborow).

Uwaga. Jeśli uczniowie korzystali w gimnazjum z podręcznika do informatyki tego samego zespołu autorów, to w rozdziale dotyczącym algorytmiki jest omówiony algorytm służący do porządkowania liczb, zilustrowany w programie Maszyna sortująca.

4. Raport z wykonania projektu (p. 8.3.5). Raport powinien być opisem kolejnych etapów realizacji projektu i dyskusji nad algorytmami oraz dokumentacją wykonania obliczeń za pomocą programów własnych lub zaczerpniętych z innych źródeł. Programy własne powinny być częścią dokumentacji.

Ocenianie osiągnięć uczniów Oczekiwane i poddawane ocenie umiejętności uczniów: • czynny udział w dyskusji nad sytuacją problemową; • formułowanie specyfikacji, czyli dokładnego opisu wybranej sytuacji problemowej; • proponowanie rozwiązania sytuacji problemowej poprzez wybór metody rozwiązania i dobór odpowiedniego narzędzia (programu) komputerowego; • wspomaganie się oprogramowaniem edukacyjnym w rozwiązywaniu zadań i problemów; • poznanie możliwości nowych programów, takich jak środowiska języków programowania; • realizowanie rozwiązania problemu na komputerze za pomocą gotowego oprogramowania lub programu w języku programowania; • sprawdzanie (testowanie) rozwiązania komputerowego i ocenianie jego własności, w tym poprawności i zgodności ze specyfikacją; • prezentowanie przebiegu rozwiązywania problemu i jego rozwiązania; • praca w zespole nad wspólnym rozwiązaniem postawionego problemu (projektu).

Powyższe osiągnięcia uczniów odpowiadają kompetencjom kształconym podczas rozwiazywania problemów metodą algorytmiczną, czyli takich problemów, których rozwiązanie ma postać algorytmu, następnie realizowany w postaci programu napisanego w wybranym języku programowania.

Ocenę tych osiągnięć należy prowadzić podczas całego procesu rozwiązywania problemu, czyli realizacji projektu.

Powinien się liczyć nie tylko wynik końcowy, ale wkład pracy ucznia na każdym etapie rozwiązywania problemów, gdyż każdy z tych etapów jest niezbędny do właściwego przebiegu całego procesu.

Projekty algorytmiczne są również znakomitą okazją do oceny umiejętności pracy zespołowej uczniów, w tym podziału ról, a także prowadzenia zespołu. Element programowania w projektach z tego rozdziału może być ilustracją, że nie każdy członek zespołu musi umieć wykonać wszystkie czynności przewidziane w projekcie, ale praca w zespole umożliwia połączenie umiejętności i wysiłków wielu osób, często z różnych zakresów.

74 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012