Wielka księga duchowości katolickiej - ks. Marek Chmielewski

Ks. prof. dr hab. Marek CHMIELEWSKI (ur. 1959) — prezbiter Diecezji Radomskiej (wyśw. 1983); kanonik gremialny Kapituły Ostrobramskiej w Skarżysku-Kamiennej; od 1988 r. pracownik naukowy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II; od 2009 r. profesor wizytujący na Fakultecie Teologicznym Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie (Litwa); doktorat w 1990 r. na temat: Doświadczenie mistyczne Matki Marceliny Darowskiej (1827-1911); habilitacja w 1999 r. na podstawie rozprawy pt. Metodologiczne problemy posoborowej teologii duchowości katolickiej; tytuł profesorski w 2015 r. na podstawie dorobku i rozprawy pt. Duchowość według Jana Pawła II. Studium na podstawie encyklik i adhortacji; w latach 2000-2006 dyrektor Instytutu Teologii Duchowości; od 2005 r. prodziekan ds. studentów Wydziału Teologii KUL i członek Senatu KUL; od 2008 r. założyciel i prezes Polskiego Stowarzyszenia Teologów Duchowości; członek Polskiego Towarzystwa Mariologicznego, Towarzystwa Naukowego KUL, Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, Międzynarodowej Akademii Miłosierdzia Bożego oraz Papieskiej Międzynarodowej Akademii Maryjnej; w 2013 r. otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie; od 2013 r. wiceprezes Fundacji Potulickiej; inicjator i redaktor Leksykonu duchowości katolickiej (Lublin-Kraków 2002) oraz serii wydawniczej i rocznika „Duchowość w Polsce”; autor ponad 20 książek i około 250 artykułów naukowych z duchowości; od 2003 r. w każdy czwartek nieprzerwanie prowadzi cykl audycji „Duc in altum” w Radio Maryja i TV Trwam.

Monumentalne dzieło poświęcone duchowości katolickiej, przedstawionej w sposób bardzo obszerny i kompletny, a przy tym w przystępnej formie, zrozumiałej dla każdego.

To owoc kilkunastu lat wytężonej pracy i medialnej działalności ks. prof. Marka Chmielewskiego, popularyzującego i przybliżającego słuchaczom, widzom i czytelnikom wielką skarbnicę duchowości Kościoła, na przestrzeni 2000 lat.

Ks. Marek Chmielewski (kapłan, profesor KUL, założyciel i prezes Polskiego Stowarzyszenia Teologów Duchowości, autor kilkunastu książek i licznych artykułów naukowych z duchowości) nieprzerwanie od 2003 r. w czwartki prowadzi cykl audycji „Duc in altum” w Radio Maryja i TV Trwam. Na podstawie tych audycji powstała Wielka księga duchowości katolickiej, w której zostały szeroko omówione wszystkie najważniejsze aspekty życia chrześcijańskiego.

ISBN 978-83-7864-241-1

9 788378 642411 Cena: 149,00 zł w tym 5% VAT

ks. Marek Chmielewski

WIELKA KSIĘGA DUCHOWOŚCI KATOLICKIEJ

ks. Marek Chmielewski

WIELKA KSIĘGA DUCHOWOŚCI KATOLICKIEJ

ks. Marek Chmielewski

WIELKA KSIĘGA DUCHOWOŚCI KATOLICKIEJ Audycje o życiu duchowym w Radio Maryja i TV Trwam „Duc in altum!”

odcinki 1-570 (2 I 2003 ‒ 26 XII 2013)

Redakcja i korekta: Magdalena Maziarz, Małgorzata Chojnacka Skład i łamanie, opracowanie graficzne: Agnieszka Siekierżycka © Copyright by ks. Marek Chmielewski © Copyright by Wydawnictwo AA, Kraków 2015

ISBN 978-83-7864-241-1 Wydawnictwo AA s.c.

30-332 Kraków, ul. Swoboda 4 tel.: 12 292 04 42 e-mail: klub@religijna.pl www.religijna.pl

Od Autora Pan Jezus, odchodząc do nieba po swoim zmartwychwstaniu, powierzył uczniom zadanie głoszenia Ewangelii wszystkim ludziom, wszędzie, aż do końca świata (por. Mt 28, 19).

Po upływie dwóch tysiącleci to zadanie jest wciąż aktualne. Co więcej, w obecnych czasach stało się bardziej doniosłe i zobowiązujące. Dał temu wyraz Jan Paweł II we wstępie do encykliki o aktualności misyjnego posłannictwa Kościoła Redemptoris missio (z 7 XII 1990), pisząc, że „misja Chrystusa Odkupiciela, powierzona Kościołowi, nie została jeszcze bynajmniej wypełniona do końca. Gdy u schyłku drugiego tysiąclecia od Jego przyjścia obejmujemy spojrzeniem ludzkość, przekonujemy się, że misja Kościoła dopiero się rozpoczyna i że w jej służbie musimy zaangażować wszystkie nasze siły”.

O konieczności zaangażowania się w to dzieło ze strony każdego, kto jest członkiem Kościoła świętego, przypomnieli uczestnicy XIII Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów, które odbyło się w dniach 7‒28 X 2012 r. w Rzymie na temat nowej ewangelizacji dla przekazu wiary chrześcijańskiej. W dokumencie przygotowawczym Synodu, czyli w tzw. lineamenta, zostały przywołane końcowe słowa Pawła VI z jego adhortacji apostolskiej Evangelii nuntiandi. Papież wzywa w nich każdego wierzącego do modlitewnej refleksji nad swoją odpowiedzialnością za misyjną dynamikę Kościoła i przekazywanie Ewangelii (nr 2). Pisze, że „ludzie, choćbyśmy nie głosili im Ewangelii, będą mogli zbawić się na innych drogach, dzięki miłosierdziu Bożemu, ale czy my sami możemy się zbawić, jeśli zaniechamy jej głoszenia z powodu gnuśności, lęku, «wstydzenia się

Ewangelii» (por. Rz 1, 16) ‒ jak pisał św. Paweł ‒ lub kierowania się fałszywymi poglądami? Bo przecież to nie jest niczym innym jak udaremnianiem powołania danego przez Boga, który chce zasiewać dobre ziarno poprzez głos sług Ewangelii. Od nas zależy, czy to ziarno wyrośnie na drzewo i zaowocuje” (EN 80).

Potrzeba zatem nowej ewangelizacji, to znaczy głoszenia Ewangelii z nowym zapałem i gorliwością, przy pomocy nowych metod i środków, jakimi posługuje się współczesny świat, a także w kontekście nowych wyzwań.

Wspomniany dokument przygotowawczy Synodu Biskupów zwraca uwagę, że nowej ewangelizacji, rozumianej po prostu jako staranie się o „wprowadzenie kwestii Boga w kontekst problemów człowieka, towarzyszy odrodzenie potrzeb religijnych i zapotrzebowanie na duchowość, które pojawia się z nową siłą poczynając od młodych pokoleń” (nr 8). Nietrudno w tych słowach dostrzec aluzję do myśli Jana Pawła II, który w liście apostolskim Novo millennio ineunte, kreśląc zadania Kościoła w III Tysiącleciu, zauważa, iż jest znakiem czasu to, że „mimo rozległych procesów laicyzacji obserwujemy dziś w świecie powszechną potrzebę duchowości…” (nr 33). A zatem, jak dalej czytamy w lineamenta, „nowa ewangelizacja jest przede wszystkim duchowym zadaniem i wyzwaniem.

Jest zadaniem chrześcijan, którzy dążą do świętości” (nr 22).

Niech te myśli, jakie nasuwają się na kanwie przytoczonych dokumentów Kościoła, posłużą za uzasadnienie opublikowania niniejszego tomu, który zawiera treść 570. kilkunastominutowych audycji z cyklu „Duc in altum!”, 3

jakie w Radio Maryja i w TV Trwam prowadziłem w każdy czwartek od 2 I 2003 r. do 26 XII 2013 r.

Powierzone mi zadanie, choć wymaga wiele wysiłku w zakresie przygotowania i nagrywania cotygodniowych refleksji, traktuję jako moją posługę ewangelizacyjną, do której jestem zobowiązany nie tylko jako chrześcijanin, ale przede wszystkim jako kapłan, który ma służyć.

Przed trzydziestu laty (21 V 1983) na obrazku prymicyjnym umieściłem jako życiową dewizę słowa Ps 116, 16: „Oto ja, sługa Twój, syn Twojej Służebnicy”. Skoro, jako teolog duchowości, mogę korzystać z tak potężnego środka przekazu i ewangelizacji, jakim jest Radio Maryja i TV Trwam, by docierać do wierzących i poszukujących na całym świecie, to tym bardziej poczytuję to sobie za wielką łaskę, a zarazem zobowiązanie do służby.

Pragnę zatem w tym miejscu wyrazić moją wdzięczność i radość. Z wdzięcznością myślę więc o całym środowisku Radia Maryja i TV Trwam z Ojcem Dyrektorem dr. Tadeuszem Rydzykiem CSsR na czele. To właśnie dzięki jego inicjatywie i zaangażowaniu wielu osób, a w ostatnich latach zwłaszcza pana Mariana Widelskiego z Bełżyc koło Lublina, możliwa jest ta ewangelizacyjna posługa. Cieszę się, że dzięki współpracy z Wydawnictwem AA z Krakowa w całości mogą ukazać się drukiem moje audycje. Kilka lat temu, w trzech tomach opublikowanych zostało tylko 257 odcinków. Czytelnicy, a zwłaszcza słuchacze Radia Maryja i widzowie TV Trwam, którzy od lat dopominali się o teksty moich audycji, tym razem otrzymują całość przedstawianego na antenie materiału, bogato ilustrowanego. Dzięki temu o wielu prezentowanych postaciach będzie można nie tylko przeczytać, ale także je zobaczyć, podobnie jak było to w emisji telewizyjnej, w której w odpowiednich momentach pojawiały się portrety omawianych postaci lub ważnych miejsc związanych z ich życiem.

Cezurę zebranych tu treści stanowi Rok Wiary, który trwał od 11 X 2012 do 24 XI 2013 r. Z tej racji ostatnia część niniejszego zbioru zawiera próbę systematycznego wykładu zagadnień z zakresu życia duchowego, biorąc za punkt wyjścia główne prawdy wiary. Ufam, że dane mi będzie kontynuować tę posługę przez następne lata i omawiać różne aspekty duchowości katolickiej.

Niniejszy tom zawiera dość wierny zapis audycji. Należało, oczywiście, zrezygnować z pewnych zwrotów i wprowadzeń, typowych dla wystąpień przed mikrofonem i kamerą.

W opracowywaniu każdego z odcinków korzystałem z bardzo rozległej i różnorodnej literatury, a także z Internetu, dlatego jest rzeczą niemożliwą precyzyjne dokumentowanie stawianych tez, tym bardziej, że audycje te od początku mają charakter popularyzatorski. Z tej racji ograniczono do minimum przypisy, pozostawiając jedynie odsyłacze do źródeł obszerniejszych cytatów. Pojawiające się różne drobne powtórzenia są zamierzeniem celowym. Mają one bowiem pomóc słuchaczom, zwłaszcza tym, którzy z różnych przyczyn nie mogli na bieżąco śledzić podejmowanej tematyki, w łatwiejszym uchwyceniu szerszego kontekstu.

Różnorodność tematów i bogactwo treści, w której często świadomie odwołuję się do nauczania Jana Pawła II, sprawiają, że niniejszy tom dosłownie i w przenośni stał się wielką księgą duchowości katolickiej. Niech zatem posłuży jako użyteczne narzędzie w dziele nowej ewangelizacji, która jako zadanie przede wszystkim duchowe, służyć ma promowaniu świętości. Świętość, rozumiana przez naszego Wielkiego Rodaka jako „wysoka miara zwyczajnego życia chrześcijańskiego” (NMI 31), jest tą „perspektywą, w którą winna być wpisana cała działalność duszpasterska” Kościoła świętego (por. NMI 30).

Lublin, Matki Bożej Ostrobramskiej (16 XI 2013)

4

I Podstawy życia duchowego

1. Powszechna potrzeba duchowości (2 I 2003) Rozpoczynamy cykl rozważań o życiu duchowym pod wspólnym tytułem „Duc in altum!”

Są to słowa, jakie skierował Pan Jezus do Szymona Piotra, gdy skończył przemawiać do tłumów. To samo wezwanie: „Wypłyń na głębię!” kieruje do każdego z nas Jan Paweł II w liście apostolskim Novo millennio ineunte, zachęcając, abyśmy z nowym zapałem podjęli wysiłek zdobywania świętości. Serdecznie więc zapraszam do refleksji nad życiem duchowym.

Niech one pomagają nam poznawać i zdobywać duchową głębię. „Gdy Jezus wysiadł z łodzi, ujrzał wielki tłum. Zlitował się nad nimi, byli bowiem jak owce niemające pasterza. I zaczął ich nauczać” (Mk 6, 34). Po dwóch tysiącach lat od tamtego wydarzenia znad jeziora Genezaret, wydaje się, że sytuacja się powtarza. Tylu bowiem ludzi, zwłaszcza młodych, czuje się zagubionych w świecie. Nie zadowala ich użycie i wyżycie się.

Sobie i innym stawiają trudne pytania o sens istnienia. W sposób nie zawsze uświadomiony pragną swemu życiu nadać głębszy wymiar. Potrzebują głębi.

Ojciec Święty nazywa „znakiem czasu” to, że „mimo rozległych procesów laicyzacji obserwujemy dziś w świecie powszechną potrzebę duchowości” (NMI 33).

Wśród licznych potrzeb człowieka jako istoty rozumnej i wolnej, stworzonej na „obraz i podobieństwo Boże”, wyraźnie zaznacza się potrzeba, którą psychologia określa jako potrzebę religijną. Pojęcie „religia”, w ogólnym znaczeniu, jednoznacznie kojarzy się z charakterystycznym odniesieniem, pełnym świętej bojaźni i fascynacji wobec jakiegoś bóstwa, wyrażające się w kulcie, a także z uznawaniem określonych zasad wiary i moralności. Zdajemy

sobie jednak sprawę z tego, że także osoby, które nie identyfikują się z żadną religią, a nawet ją odrzucają, mają potrzebę przekraczania granic swoich potrzeb biologicznych, psychicznych czy intelektualnych. Słusznie zatem możemy mówić nie tylko o potrzebie religijnej, ale także o potrzebie duchowości, to znaczy o potrzebie autotranscendencji. Rozumiemy przez to przekraczanie samego siebie dla osiągnięcia wyższego poziomu własnego życia, poczucia godności i spełniania się w twórczej aktywności.

Możemy więc powiedzieć, że duchowość, jako właściwa ludzkiej naturze zdolność do autotranscendencji, jest powszechnym faktem antropologicznym, to znaczy ściśle związanym z naturą ludzką. Innymi słowy, każdy człowiek, niezależnie od swojego pochodzenia, kultury, w której wyrastał, wykształcenia czy wyznawanej religii, odczuwa potrzebę duchowości. To jest jedna z tych niewielu cech, która wyróżnia człowieka ze świata stworzeń. Może właśnie z tego powodu ‒ jak pisze autor Księgi Rodzaju ‒ Bóg, gdy stworzył człowieka jako ostatnie swe dzieło, orzekł, że jest ono nie tylko „dobre”, ale ‒ „bardzo dobre” (por. Rdz 1, 31).

Mamy podstawę sądzić, że ujawniająca się w naturze człowieka „powszechna potrzeba duchowości” jest echem tęsknoty za Stwórcą i Panem. Dał temu wyraz św. Augustyn w pierwszych zdaniach otwierających jego słynne Wyznania. Pisze on: „Jakże wielki jesteś, Panie. Jakże godzien, by Cię sławić. Wspaniała Twoja moc. Mądrości twojej nikt nie zmierzy.

Pragnie Cię sławić człowiek, cząsteczka tego, co stworzyłeś. […] Ty sprawiasz sam, że sławić Cię jest błogo. Stworzyłeś nas bowiem jako skierowanych ku Tobie. I niespokojne jest serce nasze, dopóki w Tobie nie spocznie” (I, 1).

7

zachodzącego słońca ujrzał jakiś stary, mocno nadpalony fragment pergaminu. „Odkleiwszy spojenia natrafił na czytelne słowa […] zdanie bez początku i bez końca. Odczytał: …jakże piękny jest człowiek, gdy jest człowiekiem… Zamknął oczy. Po długiej chwili spod jego zrogowaciałych, sinych powiek wytoczyły się dwie duże łzy”. W słowach „jakże piękny jest człowiek, gdy jest człowiekiem” ‒ odczytał sens swego długiego życia.

Powszechna potrzeba duchowości, przekraczania swoich ograniczeń, tęsknota za pełnią ‒ to bardzo ludzka potrzeba, coś co najbardziej człowieka uczłowiecza i przywraca pierwotne piękno, w którym odbija się doskonałość Stwórcy.

Powszechna potrzeba duchowości ‒ jak zauważa Jan Paweł II ‒ w znacznej mierze ujawnia się jako „nowy głód modlitwy”. Modlitwa bowiem jest najbardziej charakterystycznym przejawem duchowości. Cała konstrukcja anatomiczno-fizjologiczna człowieka, jako istoty wyprostowanej, dysponuje go do tego, aby patrzał bardziej ku górze w akcie modlitwy niż ku ziemi w rozpaczliwych gestach niepohamowanej konsumpcji. Z tej racji człowiek, który zaniedbuje modlitwę i w rezultacie przestaje się modlić, zabija w sobie zmysł nieskończoności. Tym samym okalecza własne człowieczeństwo i jego piękno. Mówiąc obrazowo: przestaje wznosić swój wzrok ku górze, a coraz częściej spogląda ku ziemi. Świadomie rezygnuje z postawy wyprostowanej, wertykalnej ‒ ku górze, a przybiera pozycję poziomą, horyzontalną ‒ postawę trupa. Wszystko bowiem co zamiera, pada na ziemię jak jesienne liście, spróchniałe drzewo, zraniony ptak czy chore zwierzę…

Czy nas, ochrzczonych, a więc zaproszonych przez Chrystusa do bezpośredniego z Nim dialogu w modlitwie, nie powinno zawstydzać to, że w każdym niemal większym mieście powstają najróżnorodniejsze centra medytacji i modlitwy, nierzadko oparte na zupełnie obcej nam kulturze dalekowschodniej? Trzeba dodać, że na ogół cieszą się one niemałym powodzeniem. Czy z równą natarczywością pojawia się na ustach

Dla nas ‒ ludzi wierzących potrzeba autotranscendencji, czyli potrzeba duchowości, to nie tylko wysiłek, by odnaleźć wewnętrzny ład, harmonię i drogę do Boga, swego Stwórcy. Ten twórczy niepokój to przede wszystkim pełna miłości tęsknota Boga za człowiekiem. Wszak człowiek jest „ojczyzną Boga”, jak mówi poeta.

Człowiek odkrywa w sobie bowiem wyższe potrzeby, aniżeli te, które wzbudza w nim współczesna konsumpcyjna cywilizacja. Na jej usługach pozostają media i różne formy nachalnej reklamy. We wspomnianym liście Novo millennio ineunte Jan Paweł II zauważa, że pomimo coraz rozleglejszych obszarów laicyzacji, budzi się w ludziach ich prawdziwe człowieczeństwo, ten wymiar ich bytu, w którym najwyraźniej odbija się „obraz i podobieństwo Boże” ‒ Boże piękno w człowieku.

Znana polska pisarka Hanna Malewska († 1983) w zakończeniu swej powieści pt. Przemija postać świata, opisuje, jak sędziwy Kasjodor, w sali, gdzie wynajęci przez niego skrybowie przepisywali ocalałe po zniszczeniach wojennych resztki starożytnych ksiąg, w blasku

8

wierzących prośba jednego z uczniów Chrystusa: „Panie, naucz nas się modlić”? (Łk 11, 1).

Jeszcze nie tak dawno przyznawanie się do religii, zwłaszcza do wiary chrześcijańskiej, uchodziło za przejaw zacofania. Dziś ‒ zdaje się, że sytuacja jest diametralnie różna. Artyści, zwłaszcza ci z branży rozrywkowej, chętnie wieszają krzyże na szyi ‒ niekiedy tym okazalsze im bardziej skąpe jest ich odzienie. O duchowych potrzebach dyskutuje się przed kamerami telewizji, w świetle jupiterów. Trudno byłoby chyba znaleźć polityka, zwłaszcza opcji liberalnej, który nie powoływałby się na Pismo Święte, naukę Kościoła czy autorytet papieża.

Z pewnością jednak dla nikogo z nas, papieskie wezwanie „Duc in altum!” nie jest sprawą przemijającej mody, ale autentyczną, głęboką potrzebą duchowości, w centrum której jest Jezus Chrystus.

Na koniec przywołajmy słowa z listu apostolskiego Jana Pawła II Novo millennio ineunte: „Duc in altum! Dzisiaj te słowa skierowane zostają do nas i wzywają nas, byśmy z wdzięcznością wspominali przeszłość, całym sercem przeżywali teraźniejszość i ufnie otwierali się na przyszłość: «Jezus Chrystus wczoraj i dziś, ten sam także na wieki» (Hbr 13, 8)” (NMI 1).

2. Podstawowe pojęcia duchowości (9 I 2003) „Nie każdy, który Mi mówi: «Panie, Panie!», wejdzie do królestwa niebieskiego, lecz ten, kto spełnia wolę mojego Ojca, który jest w niebie” (Mt 7, 21).

Z przytoczonego zdania Jezusa jasno wynika, że same słowa choćby najwznioślejsze nie wystarczą, aby osiągnąć życie wieczne. Potrzeba czynów, spełnianych w duchu posłuszeństwa woli Bożej, aby uwiarygodniać te słowa. Oznacza to również, że nie można dać się zwieść hasłom, które ‒ choć brzmią swojsko ‒ mogą oznaczać zupełnie coś innego. Tak właśnie często dzieje się na gruncie duchowości. W poprzednim odcinku mówiłem o powszechnej potrzebie duchowości. Otóż w odpowiedzi na tę fundamentalną potrzebę człowieka padają najróżniejsze propozycje duchowości, które wydają się godne uwagi i wprowadzania ich w życie. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że choć operują one znanymi pojęciami, to często zawierają treści zupełnie obce, a niekiedy szkodliwe. Chciejmy zatem zastanowić się nad znaczeniem podstawowych pojęć w duchowości. Rozważania rozpocznijmy od samego słowa „duchowość”. Czasem mówi się, że w języku teologicznym jest to nowe pojęcie, ale tak nie jest. Owszem, pojawiło się ono na nowo na przełomie XIX i XX w. wraz z wprowadzeniem

do studiów uniwersyteckich nowej dyscypliny teologicznej, nazywanej wówczas teologią ascetyczno-mistyczną. Pierwsze katedry teologii ascetyczno-mistycznej utworzono na rzymskich uczelniach papieskich: „Angelicum” w 1917 r. i „Gregorianum” w 1919 r. Samo jednak pojęcie „duchowość” należy do najstarszych pojęć w interesującej nas dziedzinie. Znajdujemy je bowiem już w latach dwudziestych V w. w listach przypisywanych św. Hieronimowi, a których rzeczywistym autorem jest najprawdopodobniej Pelagiusz. W jednym z nich autor zachęca nowo ochrzczonego dorosłego człowieka imieniem Thesiphont, aby wytrwale postępował w tym, co duchowe.

Z upływem czasu zmieniało się znaczenie tego słowa. Początkowo, aż do XI w., przez duchowość rozumiano ‒ podobnie jak dziś ‒ poszukiwanie więzi z Bogiem, a więc to, co duchowe, dlatego często „duchowości” przeciwstawiano „cielesność”, a nawet „zwierzęcość”, jaka wskutek grzechu pierworodnego tkwi w naturze ludzkiej i udaremnia wysiłek na drodze zjednoczenia z Bogiem.

Później, w okresie tzw. scholastyki, pojęciem duchowość określano niematerialność duszy ludzkiej. Nabrało więc ono wydźwięku filozoficznego. Być może dlatego wybitni myśliciele, 9

jak św. Tomasz z Akwinu i św. Bonawentura rzadko posługiwali się tym pojęciem.

W XIV i XV w. słowem „duchowość” nazywano najpierw dobra kościelne, czyli tzw. beneficja, i przedmioty kultu, a potem także praktykę udzielania odpustów. W XVI w. pojęcie to praktycznie zanikło w literaturze ascetycznej, by na krótko pojawić się pod koniec XVII w., głównie w pismach zwolenników kwietyzmu.

Potępienie tego nurtu przez Kościół jako błędnej doktryny ponownie wyeliminowało z użycia termin „duchowość”. Jak wspomniałem, wróciło ono do słownika teologicznego dopiero po ponad 200 latach i to głównie w literaturze francuskiej. Dziś jest niemal w powszechnym użyciu do tego stopnia, że prawie całkowicie wyrugowało inne pojęcia, jak na przykład „życie wewnętrzne”.

Godne uwagi jest to, że zarówno dokumenty Soboru Watykańskiego II, jak i Katechizm Kościoła Katolickiego zaledwie kilka razy używają pojęcia „duchowość” i do tego w dość ograniczonym zakresie. Natomiast Jan Paweł II, zwłaszcza w ostatnich swoich dokumentach, jak na przykład w adhortacji Vita consecrata i w liście apostolskim Novo millennio ineunte często pisze o duchowości, mając oczywiście na myśli „życie duchowe”, czyli ‒ jak sam wyjaśnia ‒ „życie w Chrystusie, życie według Ducha Świętego” (VC 93), na co wskazuje już sama nazwa.

W trosce o poprawne stosowanie pojęcia „duchowość” konieczne są jeszcze dwa dopowiedzenia.

Otóż duchowość w znaczeniu ogólnym, to właściwa człowiekowi jako istocie rozumnej i wolnej zdolność do przekraczania siebie. Jednak w zależności od tego, ku czemu zwraca się jego serce, należy dookreślić, o jakiej duchowości w danym przypadku mówimy. By uniknąć fatalnych nieporozumień, ważne jest zatem, aby słowu „duchowość” zawsze towarzyszył odpowiedni przymiotnik. Czym innym jest bowiem duchowość chrześcijańska, a więc życie w Chrystusie pod natchnieniem Ducha Świętego i współpraca z łaską Bożą, a zupełnie czym innym np. duchowość dalekowschodnia. Ta

ostatnia jest całkowicie obca chrześcijaństwu i w ogóle kulturze wyrosłej na gruncie cywilizacji helleńsko-łacińskiej, przede wszystkim ze względu na odmienną koncepcję Boga, człowieka i świata. Nie można więc dać się zwieść zbieżności pojęć, za którymi kryją się zupełnie inne rzeczywistości. Brak ścisłości terminologicznej w tym zakresie może przynieść fatalne skutki.

Drugie dopowiedzenie dotyczy tego, że słowem „duchowość” współcześnie nazywa się zarówno praktykę życia duchowego, jak i poznawanie praw nim rządzących, a więc studium teologii. W pierwszym przypadku mówimy o duchowości jako stylu życia jakiejś osoby czy środowiska, w drugim zaś o dyscyplinie teologicznej uprawianej w sposób naukowy.

Skoro wyjaśniamy podstawowe pojęcia związane z duchowością, to nie można pominąć tego, czym jest „życie wewnętrzne”, tym bardziej, że to określenie ma głębokie podstawy biblijne i używane było przez najwybitniejszych pisarzy mistycznych, jak np. Św. Teresa od Jezusa w jej słynnym dziele pt. Twierdza wewnętrzna.

10

Podsumowując niniejsze rozważanie, uporządkujmy przedstawione tutaj pojęcia. Otóż każdy człowiek posiada życie wewnętrzne, jako jego niepowtarzalne bogactwo osobowe. Gdy w tym życiu wewnętrznym świadomie angażuje się on w poszukiwanie transcendencji, Absolutu czy jakkolwiek pojętej Wartości najwyższej, wówczas możemy mówić o duchowości, którą zawsze należałoby dookreślić odpowiednim przymiotnikiem. Jeżeli natomiast punktem odniesienia w tym poszukiwaniu jest Bóg Trójosobowy objawiający się w Jezusie Chrystusie mocą Ducha Świętego, wówczas mówimy o życiu duchowym w najściślejszym sensie. Tak więc życie duchowe, jako „życie w Chrystusie, życie według Ducha Świętego” (VC 93), jest wyłącznym przywilejem tych, których On wybrał przez chrzest święty, aby się stali dziećmi Bożymi.

W encyklice Jana Pawła II Dominum et Vivificantem czytamy: „Pod wpływem Ducha Świętego dojrzewa i umacnia się ów człowiek wewnętrzny, czyli «duchowy». Dzięki udzielaniu się Boga, duch ludzki, który «zna to, co ludzkie», spotyka się z «Duchem, który przenika głębokości Boże». W tym Świętym Duchu, który jest Darem przedwiecznym, Bóg Trójjedyny otwiera się dla człowieka, dla ducha ludzkiego” (DeV 58).

O życiu wewnętrznym pisze św. Paweł, który w Liście do Rzymian (7, 22) stwierdza rozdarcie swojej osobowości, wskutek którego oscyluje on pomiędzy tendencjami wewnętrznego człowieka, zgodnymi z Prawem Bożym, a tendencjami cielesno-zmysłowymi. W Drugim Liście do Koryntian (4, 16) pisze o swoistej dialektyce, polegającej na tym, że choć niszczeje zewnętrzny wymiar człowieka, to jego wymiar wewnętrzny stale się odnawia. Podobnie w Liście do Efezjan (3, 16) Apostoł modli się za adresatów swojego Listu, prosząc dla nich o wzmocnienie siły wewnętrznego człowieka, jakie dokonuje się mocą Ducha Świętego z inicjatywy Ojca.

Czym więc jest „życie wewnętrzne”? Zdaniem współczesnych autorów, takich jak sługa Boży ks. Wincenty Granat, jest to niezwykle bogaty i różnorodny świat ludzkiej psychiki, uczuć, decyzji i światopoglądu, który powinien być poddany działaniu łaski Bożej, jak wyraźnie postuluje św. Paweł. Wiemy jednak, iż nierzadko wybitne jednostki o bogatym i twórczym życiu wewnętrznym pozostają zamknięte na działanie łaski. Jest w nich zatem bogate życie wewnętrzne, ale raczej nie można mówić o życiu duchowym, które ‒ jak już zaznaczyliśmy ‒ jest najściślejszą współpracą z uświęcającym działaniem Ducha Świętego.

3. Chrystocentryzm chrześcijańskiej duchowości (16 I 2003) Mówiąc o życiu duchowym, chciałbym zwrócić uwagę na centralną postać, na naszego Zbawcę i Odkupiciela. Wyjaśniając poprzednio podstawowe pojęcia duchowości, zwracałem uwagę, że życie duchowe to życie w Chrystusie pod tchnieniem Ducha Świętego, gdyż „nie ma w żadnym innym zbawienia, gdyż nie dano ludziom pod niebem żadnego innego imienia, w którym moglibyśmy być zbawieni” (Dz 4, 12).

O ile jeszcze nie tak dawno przyznawanie się do wiary, zwłaszcza w miejscach publicznych, mogło pociągać za sobą nie tylko wykpiwanie,

ale także represje ze strony komunistyczno-ateistycznej władzy, to obecnie ‒ w dobie wszechobecnego liberalizmu ‒ afiszowanie się przywiązaniem do religijności i wiary uchodzi niekiedy za przejaw dobrego tonu, a nawet czegoś, co nobilituje. Znamienne jest jednak to, że im bardziej oryginalne czy egzotyczne są te przekonania religijne, z tym większym spotykają się uznaniem. Natomiast przyznawanie się do tradycyjnej wiary ojców, a więc do chrześcijaństwa, uważane bywa za oznakę zacofania.

Mimo tego zapewne każdy z nas gotów byłby 11

bronić swojej wiary chrześcijańskiej, uznając ją za jedynie prawdziwą. Co zatem jest oryginalnego i pociągającego w wierze i duchowości chrześcijańskiej? Dlaczego należy uznać ją za jedyną prawdziwą wiarę?

Wobec tych pytań nie można przejść obojętnie, zwłaszcza teraz, gdy jesteśmy świadkami powszechnej potrzeby duchowości (por. NMI 33).

Tym, co wyróżnia chrześcijańską duchowość wśród innych duchowości, jest osoba Jezusa Chrystusa. Od Jego imienia (gr. christos ‒ namaszczony, czyli Mesjasz), które wskazuje na misję, jaką miał do wypełnienia w świecie, pochodzi nazwa „chrześcijanie” (gr. christianoi), użyta w czasach apostolskich w Antiochii (por. Dz 11, 26). Chrystus jest w centrum naszej duchowości, dlatego teologia mówi o chrystocentryzmie. Wyrażają go dwie wzajemnie dopełniające się formuły. Jedna, to liturgiczna doksologia, kończąca każdą modlitwę eucharystyczną: „Przez Chrystusa,

z Chrystusem i w Chrystusie…”, zaś druga, to słowa samego Jezusa: „Ja jestem Drogą i Prawdą i Życiem” (J 14, 6).

Zarówno słowa Ewangelii o Chrystusie, który jest „Życiem”, jak i pierwsza część doksologii eucharystycznej „Przez Chrystusa” wskazują na to, że On, który „do końca nas umiłował” (J 13, 1), jest przyczyną sprawczą chrześcijańskiego życia duchowego. W czasie pobytu na ziemi, a szczególnie przez swoją Mękę, Śmierć, Zmartwychwstanie i Zesłanie Ducha Świętego, czyli ‒ jak mówią teologowie ‒ przez Misterium Paschalne, Chrystus, jako Bóg i Człowiek, ostatecznie usunął przepaść nie do pokonania między najświętszym Bogiem i Stwórcą a grzesznym człowiekiem. W Nim staliśmy się na nowo dziećmi Bożymi. Oznacza to, że udzielone zostało nam życie Boże ‒ życie nadprzyrodzone, które przekracza zwyczajny porządek bytów stworzonych.

Chrystus jako „Prawda” jest zarazem najdoskonalszym wzorem życia Bożego, jakim zostaliśmy przez Niego obdarowani. Wyraża to liturgiczna formuła „w Chrystusie”. W Nim bowiem, w Jego duchu, w Jego „stylu” dokonuje się nasz duchowy rozwój. On jest wcieleniem niestworzonej Mądrości Słowa i przez swoje święte Człowieczeństwo objawia ludziom wszystkie skarby mądrości i umiejętności. Toteż ‒ jak pisze Jan Paweł II w swej pierwszej encyklice Redemptor hominis ‒ „w Chrystusie i przez Chrystusa najpełniej objawił się ludzkości Bóg, najbardziej się do niej przybliżył i równocześnie w Chrystusie i przez Chrystusa człowiek zdobył pełną świadomość swojej godności, swojego wyniesienia, transcendentnej wartości samego człowieczeństwa, sensu swojego bytowania” (RH 11).

Chrystus jest także Prawdą, jako nasz Mistrz i przewodnik (por. J 17, 8). Całe Jego nauczanie, od Kazania na Górze po ostatnie „siedem słów na Krzyżu”, ma jeden cel: doskonałość życia łaski i miłości. Już same Jego słowa są życiodajne, jak wyraził to św. Piotr, wołając: „Panie, do kogóż pójdziemy, Ty masz słowa życia wiecznego” (J 6, 67-69).

12

Redemptor hominis, pisząc: „Człowiek nie może żyć bez miłości. Człowiek pozostaje dla siebie istotą niezrozumiałą, jego życie pozbawione jest sensu, jeśli nie objawi mu się Miłość, jeśli nie spotka się z Miłością, jeśli jej nie dotknie i nie uczyni w jakiś sposób swoją, jeśli nie znajdzie w niej żywego uczestnictwa. I dlatego właśnie Chrystus-Odkupiciel […] objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi” (RH 10).

Istotą chrześcijańskiej duchowości jest więc miłość Chrystusa do człowieka i zarazem pełne miłości oddanie swego życia Chrystusowi. Żadna inna religia, żadna duchowość, nawet najbardziej wzniosła i oryginalna, nie jest w stanie doprowadzić człowieka do doświadczenia uszczęśliwiającej miłości, jaką ma Bóg ku swemu stworzeniu. Z tej racji człowiek żywej wiary, który pielęgnuje w sobie skarb życia duchowego, nie potrzebuje udowadniać, kim jest jego Bóg, ani kim jest człowiek. Wystarczy mu wskazać na Chrystusa Ukrzyżowanego i zadziwić się wraz z psalmistą: „Kimże jest człowiek, że o Nim pamiętasz. […] Uczyniłeś go niewiele mniejszym od istot niebieskich, chwałą i czcią go uwieńczyłeś. Obdarzyłeś go władzą nad dziełami rąk Twoich; złożyłeś wszystko pod jego stopy. […]

O Panie, nasz Panie, jak przedziwne Twe imię po wszystkiej ziemi!” (Ps 8, 5-10) Niech za podsumowanie tej refleksji posłuży fragment z listu Jana Pawła II do młodych Parati semper: „Życzę Wam, abyście […] doznali tego, o czym mówi Ewangelia: «Chrystus spojrzał na niego z miłością…». Życzę, abyście doznali takiego spojrzenia! Życzę, abyście, doświadczyli tej prawdy, że On: Chrystus patrzy na Was z miłością! Patrzy z miłością na każdego człowieka. Ewangelia to potwierdza na każdym kroku. Można też powiedzieć, że zawiera się w owym Chrystusowym «spojrzeniu z miłością» jakby skrót i synteza zarazem całej Dobrej Nowiny” (PS 7).

To, że Chrystus siebie nazywa „Drogą”, uświadamia wierzącym, iż po grzechu pierworodnym jest On jedynym pośrednikiem pomiędzy Bogiem a ludźmi (por. 1 Tm 2, 5). Święty Jan Apostoł pisze: „Bóg dał nam życie wieczne, a to życie jest w Jego Synu. Ten, kto ma Syna, ma życie, a kto nie ma Syna Bożego, nie ma też i życia” (1 J 5, 11-12). Toteż ‒ jak pisze ten sam Ewangelista ‒ „z Jego pełności wszyscyśmy otrzymali łaskę po łasce” (J 1, 16).

Aby więc zapoczątkowane w Misterium Paschalnym życie duchowe rozwijało się, czyniąc chrześcijanina coraz bardziej dzieckiem Bożym, potrzeba mu skutecznej pomocy samego Zbawiciela, który mówi: „Beze Mnie nic nie możecie uczynić” (J 15, 5). Według planu Bożego, świętość, do której Bóg wzywa przez łaskę usynowienia, polega na uczestnictwie w życiu Boskim przyniesionym przez człowieczeństwo Chrystusa, co jasno wyraził św. Paweł: „W Nim bowiem wybrał nas przed założeniem świata, abyśmy byli święci i nieskalani przed Jego obliczem. Z miłości przeznaczył nas dla siebie jako przybranych synów przez Jezusa Chrystusa, według postanowienia swej woli, ku chwale majestatu swej łaski, którą nas obdarzył w Umiłowanym” (Ef 1, 4-6).

Co oznacza dla chrześcijanina, że jego życie duchowe jest wybitnie chrystocentryczne?

Otóż to, że trzeba postawić Chrystusa w centrum swojego życia i otworzyć się na najdoskonalszą miłość, jaką On potwierdził, umierając na Krzyżu. Dzięki Jego miłości, która nie jest samym tylko uczuciem, zmienia się całe życie człowieka. A raczej człowiek otwiera się na pełnię życia i w perspektywie tej pełni inaczej widzi siebie. Zwięźle, ale trafnie prawdę tę wyraził Sobór Watykański II w stwierdzeniu, że „tajemnica człowieka wyjaśnia się naprawdę dopiero w tajemnicy Słowa Wcielonego” (GS 22). Myśl tę rozwinął Jan Paweł II w encyklice

13

4. Doskonałość i świętość (23 I 2003) W liście apostolskim Novo millennio ineunte Jan Paweł II pisze, że „prowadzenie do świętości, pozostaje szczególnie pilnym zadaniem duszpasterskim” (NMI 30). Z tej racji zachęcam do refleksji nad naszym powołaniem do świętości i jego realizacją. „Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski” (Mt 5, 48). Te dobrze znane słowa Chrystusowej zachęty chciałbym uczynić przewodnim tematem niniejszych rozważań podjętych w odpowiedzi na papieski apel o świętość, jaki zawarł on w liście apostolskim Novo millennio ineunte. Wyrażenie: „Duc in altum!”, z uwagi na kontekst, w jakim zostało użyte, zwykle tłumaczy się jako „wypłyń na głębię”. Tymczasem dosłownie znaczą one: „Wspinaj się wzwyż!”. Dobrze oddają to słowa św. Pawła z Listu do Kolosan: „Bracia, dążcie do tego, co w górze, nie do tego, co na ziemi” (3, 2).

Czyż nie wynika z tego, że w życiu duchowym, którym zostaliśmy hojnie obdarowani, mamy usilnie zabiegać o doskonałość i świętość?

Z problematyką chrześcijańskiej duchowości nierozdzielnie związane są właśnie te dwa fundamentalne pojęcia: „doskonałość” i „świętość”.

Słowo „doskonałość” do nauki o życiu chrześcijańskim wprowadziło Pismo Święte.

Chrystus Pan w Kazaniu na Górze napomina bowiem, by dążono do doskonałości, a za wzór stawia Najdoskonalszego, jakim jest Ojciec w niebie. Kiedy indziej Jezus mówi do młodzieńca: „Jeśli chcesz być doskonały, idź, sprzedaj to, co posiadasz, i daj ubogim” (Mt 19, 21).

Także św. Paweł chętnie używa tego pojęcia, które u niego oznacza pełnię życia chrześcijańskiego (por. Flp 3, 14-15; Kol 3, 14), a więc pełnię życia w Duchu Świętym.

Nie inaczej słowo to rozumieją ojcowie Kościoła. Również dla nich „doskonałym” jest ten, kto chce żyć pełnią życia chrześcijańskiego.

Do teologicznego określenia doskonałości przyczynił się św. Tomasz z Akwinu. Wziął on za podstawę pojęcie bytu doskonałego, jakie wypracował Arystoteles. Według tego

starożytnego pogańskiego myśliciela doskonałe jest to, co jest wykończone w swoim rodzaju, tzn. do czego nie potrzeba nic dodawać. Na tej podstawie możemy rozróżnić doskonałość odnoszącą się do samej istoty bytu, czyli tzw. doskonałość istotową, oraz doskonałość zapewniającą sprawne jego działanie, czyli tzw. doskonałość funkcjonalną. Doskonałość istotowa polega na posiadaniu wszystkich tych czynników, które składają się na istotę danego bytu i sprawiają, że jest on tym, czym jest, a nie czymś innym. Wynika z tego, że człowiek będzie istotnie doskonały, ile urzeczywistni określenie człowieka jako stworzenia posiadającego duszę i ciało oraz wyposażonego w rozum i władze zmysłowe.

Z doskonałości istotowej wypływa doskonałość funkcjonalna, czyli sprawność działania.

W myśl zasady metafizycznej, że nie ma działania bez określonego celu, doskonałość ta będzie zależna od właściwego celu, dlatego św. Tomasz słusznie uważa, że „im jakiś byt więcej zbliża się do swego celu, tym jest doskonalszy” (STh I-II, q. 106, a. 4). Jeśli powyższą zasadę zastosujemy do pojęcia człowieka ochrzczonego, to należy powiedzieć, że doskonały chrześcijanin to ten, który posiada wszystko, co powinien posiadać jako chrześcijanin, i postępuje tak jak powinien postępować chrześcijanin, tzn. zgodnie z wolą Bożą.

Chrystus Pan wzywając do doskonałości, wskazuje na Ojca w niebie jako ostateczny wzór i cel. Wynika z tego, że na tyle chrześcijanin osiąga doskonałość, na ile zbliża się do tego Ideału, jakim jest sam Bóg, najdoskonalszy ze wszystkich bytów, jakie zna rozum ludzki.

Drugim wyznacznikiem życia duchowego jest świętość. W Starym Testamencie w pierwszym rzędzie odnosi się ona do Boga i oznacza właściwość przysługującą tylko Jemu. Jedynie Bóg jest święty (por. Iz 6, 3). On jest Bytem absolutnie doskonałym, toteż nie ma w Nim żadnego podziału czy rozdźwięku. W naturze Boga nie ma więc jakiegokolwiek miejsca nawet na 14

Świętego. Ponadto świętość nie jest czymś, co można byłoby osiągnąć raz na zawsze, a następnie trwać w błogostanie z powodu jego posiadania. Dopóki żyjemy na tym świecie, świętość jest „skarbem w kruchym, glinianym naczyniu” (por. 2 Kor 4, 7), a więc czymś, co bardzo łatwo utracić, dlatego postęp w życiu duchowym domaga się ustawicznego wzrostu w świętości.

Wiemy już, czym są „doskonałość” i „świętość”. Jak te dwa różne pojęcia mają się do siebie i na czym polega ich związek z życiem duchowym? Wcale nierzadko bowiem, zwłaszcza w języku potocznym, terminy te stosuje się zamiennie. Otóż zdaniem pisarzy ascetycznych, takiej miary jak Joseph de Guibert († 1942) czy Reginald Garrigou-Lagrange († 1953), uchodzących już za klasyków, różnica między doskonałością a świętością polega na tym, że pierwsza wskazuje raczej na wysoki stopień życia duchowego, a więc gorliwość w działaniu, np. w spełnianiu praktyk pobożności, takich jak: modlitwa, udział w sakramentach, uczynki miłosierdzia czy pokuty. Natomiast świętość, to stopień doskonałości już osiągniętej, w jakim chrześcijanin się znajduje, a któremu będzie odpowiadał stopień chwały w niebie. Innymi słowy, świętość wiąże się bardziej z celem, który mamy osiągnąć na drodze życia duchowego, czyli z najświętszym Bogiem, zaś doskonałość wiąże się z zaangażowaniem, jakie jest niezbędne, aby ten cel osiągnąć.

Widzimy zatem, że doskonałość zależna jest od właściwego celu. Jeżeli celem życia duchowego jest Bóg, który jest samą Miłością, to nie można Go osiągnąć inaczej jak tylko przez miłość. Miarą chrześcijańskiej doskonałości i postępu w życiu duchowym jest zatem miłość.

Ona zawsze wypowiada się nie sentymentalnymi słowami, lecz w konkretnych czynach. Termometrem życia duchowego ‒ życia w Chrystusie w Duchu Świętym, jest więc miłowanie Boga całym sercem i całym umysłem oraz miłość bliźniego jak samego siebie (por. Mt 22, 37-39).

Odnośnie do tego św. Jan od Krzyża w dziele pt. Droga na górę Karmel pisze: „Skłonność

najmniejszy grzech. Taka świętość przysługuje jedynie Bogu. Nikt zatem spośród stworzeń, czy to aniołowie jako najdoskonalsze duchy, czy tym bardziej ludzie, choćby najdoskonalsi, nie stają się świętymi inaczej jak tylko przez łączność z Bogiem. To prowadzi do pojęcia świętości jako właściwości etyczno-religijnej. Świętymi są ludzie pozostający w bliskości Boga i wypełniający Jego przykazania (Ps 15, 3), a więc nie tylko ci, których Kościół przez akt beatyfikacji czy kanonizacji za takich ogłasza.

Oprócz świętości ontologicznej, właściwej samemu Bogu, i świętości etyczno-religijnej odnoszącej się do ludzi, mówi się również o czasach, miejscach i rzeczach świętych, to jest takich, które zostały wyjęte z użytku ogólnego i poświęcone w jakiś sposób Bogu oraz związane z kultem. W tym znaczeniu mówimy np. o świętych księgach, naczyniach świętych w liturgii i tym podobnych.

Poruszając się w obszarze duchowości chrześcijańskiej, interesujemy się przede wszystkim świętością w znaczeniu etyczno-religijnym. Takiej świętości człowiek nie zdobywa własnym wysiłkiem, lecz jest ona owocem współpracy z uświęcającym działaniem Ducha 15

uczuciowa i przylgnięcie duszy do stworzenia równa ją z tym stworzeniem, i im mocniejsza jest ta skłonność, tym więcej równa ją i czyni podobną do niego, gdyż miłość upodabnia kochającego do kochanego. […] Kto więc miłuje stworzenie, stanie tak nisko jak to stworzenie,

a pod pewnym względem jeszcze niżej, bo miłość nie tylko równa, ale poddaje kochającego kochanemu. Z tego więc powodu dusza, kochająca coś poza Bogiem, czyni się niezdolną do przeobrażenia i czystego zjednoczenia z Nim” (I, 4, 3).

5. Powszechne powołanie do świętości (30 I 2003) „Uświęćcie się i bądźcie świętymi, bo ja jestem święty ‒ ja, Bóg wasz! Strzec będziecie ustaw moich i wykonywać je. Ja jestem Bóg, który was uświęca” (Kpł 20, 7-8).

To wezwanie samego Boga z Księgi Kapłańskiej pojawia się również wielokrotnie na kartach Nowego Testamentu. Zarówno sam Chrystus Pan, jak i Paweł Apostoł w swoich Listach, wzywają ochrzczonych do tego, aby stawali się doskonałymi i świętymi. Słowo Boże nie czyni tu żadnej różnicy ‒ wszyscy bez wyjątku są wezwani i zobowiązani do tego, aby ‒ jak pisze św. Paweł ‒ doszli „do jedności wiary i pełnego poznania Syna Bożego, do człowieka doskonałego, do miary wielkości według Pełni Chrystusa” (Ef 4, 13).

Sobór Watykański II dokonał wielkiego dzieła odnowy Kościoła, m.in. przez uroczyste przypomnienie, iż „wszyscy chrześcijanie, jakiegokolwiek stanu i zawodu, powołani są do pełni życia chrześcijańskiego i do doskonałej miłości” (LG 40). Świętość zatem, jako szczególne zaproszenie Boga do udziału w Jego życiu, do najściślejszej więzi ‒ do komunii z Przenajświętszą Trójcą, jest pierwszym i najbardziej podstawowym powołaniem każdego bez wyjątku chrześcijanina. Soborowe przypomnienie o powszechnym powołaniu do świętości jest echem słów Chrystusa, który mówił do swoich uczniów: „Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski” (Mt 5, 48).

Również Jan Paweł II, który uważał, iż Sobór Watykański II jest „wielką łaską”, „dobrodziejstwem dla Kościoła w XX wieku”, „niezawodną busolą, wskazującą nam drogę w stuleciu, które się rozpoczyna”, często i z upodobaniem nawiązywał do tej myśli soborowej (por. NMI

57). Niemal w każdym ze swoich dokumentów przypomina o podstawowym powołaniu każdego chrześcijanina do bycia świętym na miarę samego Boga. Co więcej, w liście Novo millennio ineunte prowadzenie ludzi do świętości papież uważa za „szczególnie pilne zadanie duszpasterskie” całego Kościoła, a zwłaszcza kapłanów i osób zakonnych (por. NMI 30). „Powołanie do świętości nie jest więc zwykłym nakazem moralnym, lecz niezbywalnym wymogiem tajemnicy Kościoła, który z istoty jest święty […].

Powołanie do świętości wyrasta z chrztu i odnawia się w innych sakramentach, zwłaszcza w Eucharystii. Chrześcijanie, przyobleczeni w Jezusa Chrystusa i napojeni Jego Duchem, są święci, a więc są upoważnieni i zobowiązani do tego, by świętość swojego być okazywali w świętości wszystkich swoich działań” (ChL 16).

Ilekroć podejmujemy w rozmowach w gronie przyjaciół czy znajomych temat świętości, to na ogół oczekujemy jej raczej od innych. Może nawet ogarnia nas smutek czy zgorszenie, że nasi znajomi i najbliżsi, a tym bardziej kapłani czy siostry zakonne, nie chodzą jeszcze z aureolą, powszechnie uznawaną za symbol świętości.

Tak rzadko wezwanie do świętości odnosimy do siebie. To nie „oni” tam, gdzieś…, ale „ja” ‒ żyjący tu i teraz, mam dążyć do doskonałości i osiągać świętość.

Na taki sposób myślenia o świętości odległej i jakby obcej, niedzisiejszej, pewien wpływ wywarła być może dawniejsza hagiografia, a więc ukazywanie świętych jako ludzi oderwanych od realiów życia, dalekich od spraw, którymi pochłonięty był współczesny im świat. Nie można też nie zauważyć, że w minionych wiekach 16

praktyka Kościoła wynoszenia do chwały ołtarzy przez beatyfikację i kanonizację dotyczyła w ogromnej większości osób duchownych i zakonnych, rzadziej natomiast świeckich.

Jan Paweł II zmienił w sposób zasadniczy te proporcje. W ciągu swego pontyfikatu wyniósł na ołtarze największą liczbę sług Bożych ze wszystkich dotychczasowych papieży. Błogosławionymi ogłosił 1343 sług Bożych i dał Kościołowi 482 świętych. Trzeba dodać, że w tej ogromnej rzeszy jest bardzo wielu ludzi świeckich, żyjących całkiem niedawno, w naszej epoce, prawie obok nas. Na przykład, do niezwykłych zalicza się beatyfikację włoskiej lekarki, Gianny Beretty Molli, matki kilkorga dzieci, zmarłej w 1962 r. Kiedy była w drugim miesiącu ciąży, okazało się, że jej życie, a także życie rozwijającego się dziecka jest zagrożone z powodu nowotworu macicy. Jako lekarz doskonale zdawała sobie ona sprawę z powagi sytuacji, jednak mimo usilnych nacisków środowiska medycznego nie zgodziła się na zabicie poczętego dziecka. W jej beatyfikacji na placu św. Piotra w Rzymie w dniu 24 IV 1994 r. uczestniczył jej mąż i dzieci.

Świętość nie jest więc dla nielicznych, dla wybranych: kapłanów i osób zakonnych, ale dla wszystkich bez wyjątku. Pisał już o tym św. Franciszek Salezy, doktor Kościoła, żyjący na przełomie XVI i XVII w., który zdecydowanie opowiadał się za powszechnym powołaniem do świętości.

Jego dzieła, jak chociażby słynna Filotea, adresowane są do ludzi świeckich. W dziele tym czytamy m.in. takie słowa: „Pobożność przystoi wszelkim powołaniom i stanom […] nie psuje niczego, gdy jest prawdziwa, lecz owszem ‒ doskonali wszystko.

Kiedy zaś staje w sprzeczności z czyimś uprawnionym powołaniem jest niewątpliwie fałszywa […]. Jest to błąd przeciwny wierze, wprost herezja, chcieć rugować życie pobożne z obozu żołnierskiego, z warsztatu rękodzielniczego, z dworu książąt, z pożycia małżeńskiego…”1.

Tak wzniosła perspektywa chrześcijańskiego powołania może rodzić małoduszny lęk, którego wyraz dał jeden z poetów (Jacques Rivière), pisząc: „Boże mój, oddal ode mnie pokusę świętości”. W takiej sytuacji nie wolno jednak zapominać, że Pan jest łaskawy, pełen miłosierdzia, toteż udziela wszelkich niezbędnych pomocy na drodze do doskonałości. On nie tylko wzywa do świętości, ale również hojnie nią obdarza, o ile grzech nie stoi temu na przeszkodzie.

Nie trzeba więc bać się myślenia o świętości, a zarazem pragnąć jej w swoim życiu. Ona jest naszym podstawowym powołaniem chrześcijańskim, choć prowadzi do niej wiele dróg.

Każdy z nas we współpracy z łaską musi sam znaleźć swój sposób i drogę odpowiadania na to powołanie. Ten kształt realizacji swego powołania do świętości, to właśnie jest życie duchowe.

Odnośnie do poruszanego tu tematu Jan Paweł II w liście apostolskim Novo millennio ineunte pisał: „Dzisiaj trzeba na nowo z przekonaniem zalecać wszystkim dążenie do świętości, to znaczy tej «wysokiej miary» zwyczajnego życia chrześcijańskiego. Całe życie kościelnej wspólnoty i chrześcijańskich rodzin winno zmierzać w tym kierunku” (NMI 30). Św. Franciszek Salezy, Filotea, czyli droga do życia pobożnego, I, 3.

1

17

6. Tajemnica łaski uświęcającej (6 II 2003) Rozważanie na temat łaski uświęcającej, bez której życie duchowe i realizacja powszechnego powołania do świętości nie byłyby możliwe, rozpocznijmy od słów Ewangelii: „Myśmy poznali i uwierzyli miłości, jaką Bóg ma ku nam.

Bóg jest miłością: kto trwa w miłości, trwa w Bogu, a Bóg trwa w nim” (1 J 4, 16).

Katecheza szkolna, a także kaznodziejstwo przyzwyczaiło nas do takich określeń, jak: „otrzymać łaskę uświęcającą na chrzcie świętym”, „utracić ją wskutek grzechu śmiertelnego”, potem „odzyskać ją w sakramencie pokuty” czy też „pomnożyć łaskę uświęcającą przez praktykowanie cnót”. Choć sformułowania te wyrażają ważne dla nas prawdy wiary, to jednak zdają się sugerować, że tajemnicza rzeczywistość łaski uświęcającej jest czymś, co przypomina przedmiot albo jakąś wymierną rzecz, którą Bóg nam daje w nagrodę za dobre zachowanie. Tymczasem właściwe rozumienie tajemnicy łaski uświęcającej ma istotne znaczenie dla życia duchowego i najgłębszej relacji do Boga w Trójcy Osób.

Czym więc jest łaska uświęcająca? Z pewnością to nie jest „coś”, lecz „Ktoś”, kto się nam daje darmo, bez żadnej z naszej strony zasługi, bo jest samą Miłością, a więc nieskończenie nas kocha. Autentyczna zaś miłość z istoty jest uprzedzająca i stwórcza. Polega ona m.in. na rozumnej, bezinteresownej trosce o uszczęśliwienie, o pełnię rozwoju i bytu bez stawiania jakichkolwiek warunków wstępnych. Gdy więc mówię: „kocham”, znaczy to, że chcę twojego prawdziwego, obiektywnego dobra, a nie tylko chwilowej twojej czy mojej przyjemności.

Tak kocha Bóg. On kocha nie dlatego, że jesteś młody albo doświadczony życiem; nie dlatego, że jesteś piękna albo przez cierpienie czy kalectwo podobna do ukrzyżowanego Chrystusa; inteligentny i sławny albo prosty i cichego serca. Bóg kocha cię dlatego, że jesteś, że istniałeś i nadal istniejesz, i będziesz istnieć. A może lepiej powiedzieć tak: Bóg kocha cię, ponieważ zaistniałeś w Jego zamyśle, zanim jeszcze świat

został stworzony. Kocha cię, więc chce pełni twego dobra ‒ nie dla siebie, bo Bóg-Stwórca w swej doskonałości niczego od nas nie potrzebuje, ale kocha cię dla ciebie, bo ty potrzebujesz wszystkiego.

Bóg jest pełnią życia, dobra, piękna, szczęścia, radości, świętości… ‒ pełnią tego wszystkiego, co jest człowiekowi niezbędne, aby mógł on istnieć i rozwijać się zgodnie z wszczepionym w jego naturę „obrazem i podobieństwem do swego Stwórcy”. A skoro ‒ jak uczy św. Jan Apostoł ‒ „Bóg jest Miłością” (1 J 4, 8), więc obdarowuje już nie pojedynczymi darami, ale Sobą, darmo, bez żadnej zasługi ze strony człowieka, a nawet pomimo niewdzięczności człowieka.

I to jest właśnie łaska uświęcająca ‒ najświętszy Bóg, który dając siebie, pozwala uczestniczyć w tajemnicy swego życia; to darująca się człowiekowi miłość Boga. Ona ogarnia

18

każdego człowieka, bo przecież każdy stworzony jest z miłości Bożej; podtrzymuje wszystkie stworzenia w istnieniu. Miłość Boża ogarnia człowieka zawsze, w każdej sytuacji, nawet wtedy, gdy on nie zdaje sobie z tego sprawy. Gdyby było inaczej ‒ gdyby Boża miłość choć na chwilę go odstąpiła ‒ człowiek przestałby istnieć, po prostu zniknąłby bez najmniejszego śladu.

Od starożytności chrześcijańskiej dar łaski uświęcającej, czyli dar Bożej miłości otrzymanej na chrzcie świętym, porównuje się do białej szaty szczelnie otulającej ciało. Można też porównać łaskę uświęcającą do powietrza, które ogarnia nas zewsząd, wnika we wszystkie zakamarki i do wnętrza ciała. Jest ono także wtedy, gdy nie chcę nim oddychać i z głupoty zatykam sobie nos, ryzykując uduszenie. Pismo Święte i sam Jezus, łaskę uświęcającą porównują do żywej, źródlanej wody (por. J 7, 38). Bez powietrza, a zwłaszcza bez wody, nie ma życia. Gdzie brak powietrza, tam fetor stęchlizny, rozkładu; gdzie brak wody, tam żyzna ziemia staje się jałową skałą; tam brud, choroby i śmierć.

Te porównania wiele mówią o zdumiewającej tajemnicy łaski uświęcającej ‒ wszechogarniającej każdego człowieka nieskończonej miłości Boga, który jest Miłością!

W świetle powyższych wyjaśnień „utracić łaskę uświęcającą” oznacza w istocie zamknąć się na dar Boga-Miłości. On nigdy tego daru nie cofa, nawet gdy człowiek ciężko zgrzeszy ‒ jest Bogiem wiernym (por. 1 Kor 1, 9; 10, 13; 1 Tes 5, 24; 2 Tes 3, 3). To człowiek gardzi miłością. Siedząc przy źródle, woli umierać z pragnienia; woli śmiertelne lochy ciemności zamiast życiodajnego słońca; woli udusić się na własne życzenie, niż oddychać pełną piersią. Słusznie Pismo Święte grzech nazywa głupotą (por. Prz 24, 9). Ileż razy sami boleśnie się o tym przekonujemy!

Natomiast „odzyskać łaskę uświęcającą” w sakramencie pojednania i pokuty, to jakby złapać ożywczy dech po wydobyciu ze zgubnej topieli. A żyć życiem duchowym, to nic innego jak dzień po dniu, chwila po chwili pełną piersią chłonąć w siebie życiodajny tlen Bożej miłości.

Widać więc, jak niewiele trzeba, by prowadzić życie duchowe, czyli żyć w stanie łaski uświęcającej ‒ wystarczy tylko pozwolić, by „powietrze” Bożej miłości otulało mnie; więcej ‒ by wicher Bożej miłości porwał mnie ze sobą. Muszę jednak wysiłkiem ascezy przeciąć krępujące mnie sieci pychy i wyrzucić z siebie balast duchowego lenistwa. Wówczas uczucie wdzięczności i radość będą pierwszymi oznakami tej chwały należnej Bogu, jaką oddawać będziemy nieskończonej Miłości przez całą wieczność.

Odnośnie do tego hiszpański autor z XVI w.

Ludwik z Granady pisał: „Zdaniem wszystkich świętych, doskonałość życia chrześcijańskiego polega na doskonałej miłości. Dlatego Apostoł nazywa ją w jednym miejscu więzią doskonałości (Kol 3, 14), a w drugim ‒ wypełnieniem prawdy (Rz 13, 8). Święty Tomasz mówi, że każda rzecz osiąga doskonałość, gdy osiągnie ostateczny cel, dla którego została stworzona, nie może bowiem wyżej się wznosić, gdy doszła do końca. Wiemy także, że ostatecznym celem i jakby rdzeniem stworzenia rozumnego jest Bóg, i jedynie w Nim, jako w dobru powszechnym, które wszystko zawiera, mieści się wszystko to, co rozum ludzki może pojąć, i wszystko, co wola może umiłować. Z tego wynika, że cała doskonałość stworzenia polega na cnocie, która ma za zadanie łączyć człowieka z Dobrem najwyższym i uczynić jedno z nim.

A to jest właściwością miłości, która łączy człowieka z Bogiem i czyni jedno z Nim, jak świadczy św. Jan Ewangelista mówiąc: «Bóg jest miłością, a kto trwa w miłości, trwa w Bogu, a Bóg w nim trwa»” (1 J 4, 16)2.

2 Ludwik z Granady, Abyś nie zapomniał, że jesteś chrześcijaninem, Poznań 1987, s. 278.

19

7. Chrześcijanin przybytkiem Trójcy Przenajświętszej (13 II 2003) krwawiące rany w miejscu ran Chrystusa; lewitacja, to znaczy samoistne unoszenie się ciała; ksenoglosja, niesłusznie nazywana glosolalią, a więc mówienie nieznanymi sobie językami czy prekognicja, jako posiadanie uprzedniej znajomości rzeczy zakrytych i przyszłych.

To tylko oczywiście niektóre zjawiska nadzwyczajne, przykładowo utożsamiane z mistyką.

Mogą one towarzyszyć przeżyciu mistycznemu, ale nie stanowią jego istoty. Ponadto często zdarza się, że są wywoływane nie działaniem Bożym, lecz wpływem szatańskim, albo też nie do końca zbadanymi właściwościami ludzkiej psychiki. Byłoby więc rzeczą nieroztropną utożsamiać przeżycie mistyczne ze zjawiskami nadzwyczajnymi. Tymczasem prawdziwa mistyka chrześcijańska jest czymś o wiele głębszym. W istocie polega ona na doświadczeniu obecności Boga Trójosobowego we własnej duszy, a raczej ‒ jak piszą autorzy mistyczni ‒ „w dnie” czy „w szczycie duszy”.

„W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego”.

Codziennie rano i potem przynajmniej kilka razy w ciągu dnia znacząc siebie tym znakiem krzyża św., przypominamy sobie, że od chwili chrztu świętego aż na całą wieczność jesteśmy świątynią Przenajświętszej Trójcy. Mówią o tym słowa z Ewangelii św. Jana: „Jezus rzekł do ucznia: «Jeśli Mnie kto miłuje, będzie zachowywał moją naukę, a Ojciec mój umiłuje go, i przyjdziemy do niego, i będziemy u niego przebywać»” (J 14, 23).

Poprzednio mówiłem o tajemnicy łaski uświęcającej, która w istocie jest wszechogarniającą każdego człowieka miłością Boga. Innymi słowy: łaska uświęcająca to Bóg-Miłość, który siebie daje człowiekowi. Otwarcie się na ten dar, to najgłębszy sens życia duchowego.

Idźmy dalej i chciejmy zauważyć, że z chwilą przyjęcia chrztu świętego stajemy się mieszkaniem Przenajświętszej Trójcy ‒ Jej żywą monstrancją, dlatego żyć życiem duchowym, to odnaleźć ten „skarb ukryty w roli” własnej duszy (por.

Mt 13, 44).

Bóg stwarzając człowieka, uczynił go na „swój obraz i podobieństwo” (Rdz 1, 27).

Ta podstawowa prawda biblijna jest nam dobrze znana, ale może właśnie dlatego nie zawsze doceniana. W historii duchowości od samego początku często do niej powracano, dostrzegano w niej bowiem klucz do rozumienia życia duchowego, a zwłaszcza szczególnej jego formy, jaką jest mistyka.

Otóż słowo „mistyka” zwykle kojarzone jest z występowaniem jakichś nadzwyczajnych i do tego spektakularnych zjawisk, jak na przykład: stygmaty, czyli 20

Do tej prawdy nawiązuje piosenka, śpiewana w różnych grupach modlitewnych: „O Ty, co mieszkasz sam, w moim sercu na dnie… Niech twój usłyszę głos, w moim sercu na dnie; Daj Twą radością żyć, w moim sercu na dnie; Daj bym się w Tobie skrył, w moim sercu na dnie”.

Doświadczenie obecności Trójcy Przenajświętszej w „dnie” duszy jest jak najbardziej możliwe, gdyż od chwili chrztu Trójca Przenajświętsza zamieszkuje w człowieku, czyniąc sobie w nim swój przybytek (por. 2 Kor 6, 16). Nie tylko ślad podobieństwa człowieka do Boga, pozostawiony w chwili stworzenia, został wówczas odnowiony i wzmocniony, ale odrodził się w nim rzeczywiście „obraz Boży”.

Ochrzczony jest więc autentycznie „obrazem Bożym” ‒ nosi w sobie Boga samego. Im bardziej zanurza się w głębię własnego bytu, to znaczy: im bardziej odkrywa, że jest dzieckiem Bożym, ogarniętym Bożą miłością; że jest w nim „obraz i podobieństwo” do Boga Trójosobowego, tym bliżej jest tej niezwykłej Tajemnicy, którą jest sam Bóg.

Obdarzony łaską uświęcającą chrześcijanin staje się przybytkiem Przenajświętszej Trójcy.

Mówiąc obrazowo, w dnie jego duszy rozbłyska Światłość, „która oświeca każdego człowieka, gdy na świat przychodzi” (J 1, 9). Tak jest zawsze, że im bliżej jesteśmy światła, tym lepiej widzimy nawet najmniejsze szczegóły.

Z tej racji chrześcijanin, który zbliża się ‒ a raczej jest pociągany ‒ do Źródła tego światła w jego wnętrzu, czy to podczas modlitwy, zwłaszcza myślnej odprawianej w skupieniu i ciszy, czy przez rachunek sumienia, coraz wyraziściej widzi prawdę o sobie, dostrzega swoją godność i Boże piękno w sobie. W ten sposób ów wewnętrzny ogień Bożej obecności coraz bardziej go oczyszcza i oświeca.

Nie można jednak tego tajemniczego procesu wewnętrznego przemienienia mylić z tym, o czym czytamy w książkach z zakresu duchowości dalekowschodniej. Między buddyjskim oświeceniem czy przebudzeniem, a przemienieniem wewnętrznym, jakiego dokonuje mieszkająca w nas Trójca Przenajświętsza

zachodzi kolosalna różnica. Wystarczy wyjaśnić, że my, ochrzczeni docieramy do dna własnej duszy, by tam być zanurzonymi w misterium Przenajświętszej Trójcy nie dzięki wyszukanej technice medytacji, lecz ‒ jak uczy Jan Paweł II ‒ pod wpływem Ducha Świętego, dzięki któremu „dojrzewa i umacnia się ów człowiek wewnętrzny, czyli «duchowy». Dzięki udzielaniu się Boga, duch ludzki, który «zna to, co ludzkie», spotyka się z «Duchem, który przenika głębokości Boże». W tym Świętym Duchu, który jest Darem przedwiecznym, Bóg Trójjedyny otwiera się dla człowieka, dla ducha ludzkiego” (DeV 58).

Godne uwagi jest wyjaśnienie, jakie na ten temat daje Jan Tauler, dominikanin ze Strasburga, jeden z najwybitniejszych kaznodziejów niemieckich XIV w.: „Gdy człowiek całą swą głębią (Gemüt) i wolą zwraca się ku Bogu i ponad czasem przenosi swego ducha w ducha Bożego, w tej samej chwili odzyskuje na nowo wszystko, co stracił. […] Jeśli duch zanurzy się całkowicie i w swej najbardziej wewnętrznej głębi stopi z głębią Bożą, zostanie wówczas odtworzony i odnowiony; duch Boży w tym większym stopniu go wtedy przeniknie i tym doskonalszą da mu formę, im czystsza i bardziej uporządkowana była jego droga, to znaczy, im bardziej szukał tylko Boga. Wtedy On przeniknie tego człowieka tak samo, jak słońce przenika powietrze. Całe powietrze jest przepełnione światłem do tego stopnia, że najbystrzejsze oko nie potrafi dostrzec granicy między nimi. Któż zatem zdołałby wprowadzić podział w tej Boskiej, nadprzyrodzonej jedności ducha przyciągniętego i wchłoniętego w otchłań swego Źródła?

Wiedzcie, że gdybyśmy mogli ujrzeć ducha ludzkiego w tym stanie, w Duchu niestworzonym, bylibyśmy z całą pewnością przekonani, że widzimy samego Boga”3.

3

21

Jan Tauler, Kazania, Poznań 1985, s. 525.

8. Boża Opatrzność (20 II 2003) Z rozważaną poprzednio prawdą o Przenajświętszej Trójcy ściśle wiąże się tajemnica Bożej Opatrzności. Trudno bowiem wyobrazić sobie chrześcijańską duchowość, która nie prowadziłaby ochrzczonego do radosnego i twórczego włączenia się w dzieło udoskonalania świata, jakie Bóg ‒ odwieczna Miłość realizuje poprzez swoje zrządzenia, które nazywamy Opatrznością Bożą (por. KKK 302). Jak uczy Słowo Boże: „Wiele zamierzeń jest w sercu człowieka, lecz wola Pana się ziści” (Prz 19, 21).

Tajemnica Bożej miłości jest nieogarniona, toteż nie sposób wszystkiego powiedzieć na jej temat. Wydaje się, że najlepiej byłoby zadziwić się tą tajemnicą i trwać w milczeniu pełnym uwielbienia, jak czyni to św. Jan Apostoł, który pisze: „Popatrzcie, jaką miłością obdarzył nas Ojciec: zostaliśmy nazwani dziećmi Bożymi: i rzeczywiście nimi jesteśmy” (1 J 3, 1). Ta Boża miłość względem swoich stworzeń nie jest bowiem jakąś mglistą ideą. Bóg kocha w sposób bardzo konkretny, troszcząc się o dzieła swoich rąk. Nawet jeśli człowiek, nadużywając swojej inteligencji i wolności, sprzeciwia się Bożej miłości, to Boża miłość i tak przeprowadzi swe plany.

Autor Księgi Rodzaju w opisie sześciu dni stworzenia, kończąc relację odnośnie do tego, czego Bóg dokonał w poszczególnych dniach, zauważa, że „wszystko było dobre”. Jednakże stworzenie, choć ma właściwą sobie dobroć i doskonałość, z rąk Stwórcy wyszło nie całkiem wykończone (por. KKK 302). Taki był zamysł Boga, aby osiągało ono ostateczną doskonałość także dzięki zaangażowaniu człowieka (por.

KKK 307), do którego powiedział: „Czyńcie sobie ziemię poddaną” (Rdz 1, 28). Boże plany udoskonalenia swoich stworzeń, tych ożywionych i nieożywionych, a zwłaszcza człowieka, to właśnie Boża Opatrzność. Jest ona odbiciem nieogarnionej Bożej Mądrości, która wszystko układa w sposób cudownie harmonijny.

Boża troska o stworzenia jest bardzo konkretna i bezpośrednia. Obejmuje wszystko: od rzeczy najdrobniejszych aż po największe

i najbardziej doniosłe dla świata i historii wydarzenia oraz sytuacje (por. KKK 303). Boża Opatrzność troszczy się zarówno o najmniejszego robaczka ukrytego w ziemi, jak i o bezkolizyjny ruch ciał niebieskich. Zauważa to sam Pan Jezus, gdy w Ewangelii według św. Mateusza każe przyjrzeć się ptakom w powietrzu, które „nie sieją ani żną i nie zbierają do spichlerzy, a Ojciec niebieski je żywi” (Mt 6, 26).

Gdy patrzymy na różne przejawy zła, które nas osobiście dotykają, jak i na nieszczęścia wstrząsające światem, rodzi się jednak wątpliwość, czy naprawdę Bóg kocha swoje stworzenia i troszczy się o nie? Nie zapominajmy, że to jest nasza ludzka, ograniczona perspektywa (por. KKK 309). Gdybyśmy potrafili zdobyć się na szerokie spojrzenie, zdolne uchwycić absolutnie wszystkie aspekty dokonujących się procesów i ich konsekwencje, to z pewnością bylibyśmy bardzo zdumieni, jak przedziwnie z tego wszystkiego, co postrzegamy jako zło, Bóg wyprowadza dobro. Z pewnością w niebie, gdzie będziemy mieli udział w Bożej mądrości i wiedzy, zrozumiemy, jak pełna miłości jest Boża Opatrzność.

Póki jednak żyjemy na ziemi, trzeba zaufać bezgranicznie temu, że Bóg troszczy się o każde stworzenie, ale ze szczególną czułością pochyla się nad człowiekiem. Jest przecież Ojcem bogatym w Miłosierdzie. Takiej postawy dziecięcej ufności w Bożą Opatrzność domaga się od nas Pan Jezus, gdy mówi: „Nie troszczcie się więc zbytnio i nie mówcie: co będziemy jeść? co będziemy pić?… Ojciec wasz niebieski wie, że tego wszystkiego potrzebujecie. Starajcie się naprzód o Królestwo Boga i o Jego sprawiedliwość, a to wszystko będzie wam dodane” (Mt 6, 31-33; por. KKK 305). Ta postawa dziecięcej ufności, to podstawowy wymiar chrześcijańskiej duchowości. Bez niej modlitwa stanie się listą egoistycznych żądań, przystępowanie do sakramentów świętych bezdusznym rytuałem, zaś praca nad sobą i dobre czyny, okazją do podsycania pychy.

22

W realizacji swoich zamysłów doskonalenia stworzeń Bóg jest absolutnie niezależny. Jednak geniusz Jego miłości przejawia się także w tym, że pozwala stworzeniom nie tylko samodzielnie działać, ale daje możliwość współpracy w wypełnianiu Bożych planów, mających na celu doskonalenie dzieła stworzenia. Bożym współpracownikiem w tym dziele jest człowiek, jako istota rozumna i wolna, a możliwości tego zaangażowania są wprost nieograniczone, tak iż często człowiek jest nawet nieświadomy, że w danej chwili czy sytuacji stał się narzędziem Bożej Opatrzności.

A cóż powiedzieć, jeżeli człowiek, który prowadzi głębokie życie duchowe i jest otwarty na ogarniającą go miłość Bożą, chętnie i wielkodusznie włącza się w realizację planów Bożej Opatrzności? Czyni to przez modlitwę, zwłaszcza wstawienniczą za innych, za losy świata, Kościoła, za będących w różnych niebezpieczeństwach… Wielkie znaczenie dla współpracy z planami Bożej Opatrzności ma ofiarowanie swoich cierpień i trudów w określonych intencjach, szczególnie dotyczących uświęcenia innych. Skoro Chrystus dokonał odkupienia świata przez cierpienie i krzyż, to każdy kto w ten sposób „inwestuje” swoje cierpienia, „dopełnia w swoim ciele braki udręk Chrystusa” (Kol 1, 24). Tak oto życie duchowe chrześcijanina przestaje być jego prywatną sprawą, lecz wpisuje się w wielkie dzieło przemiany świata, aż w pełni objawi się Królestwo Boże.

Treść dzisiejszych rozważań dobrze wyraża znana modlitewna refleksja pewnej brazylijskiej wspólnoty:

Tylko Bóg jest drogą, ale ty możesz wskazywać ją innym.

Tylko Bóg jest światłem, ale ty możesz sprawić, żeby błyszczało w oczach wszystkich.

Tylko Bóg jest życiem, ale ty możesz przywrócić innym chęć do życia.

Tylko Bóg może uczynić to, co niemożliwe, ale ty mógłbyś zrobić to, co możliwe.

Tylko Bóg wystarcza sam sobie, ale woli liczyć na ciebie…

Tylko Bóg może dać wiarę, ale ty możesz dać swoje świadectwo.

Tylko Bóg może dać nadzieję, ale ty możesz przywrócić ufność swoim braciom.

Tylko Bóg może dać miłość, ale ty możesz innych nauczyć kochać.

Tylko Bóg może dać pokój, ale ty możesz być siewcą porozumienia.

Tylko Bóg może dać siłę, ale ty możesz podtrzymywać odwagę.

23

9. Nowy człowiek (27 II 2003) idealnego człowieczeństwa Niepokalanej Dziewicy, zdolny jest budować ład w świecie oparty na pierwszeństwie „być” przed „mieć”, człowieka przed rzeczą, na ważności etyki przed techniką oraz miłosierdzia przed sprawiedliwością. „Nowy człowiek” to ten, kto został sakramentalnie, przez chrzest święty, wszczepiony w Chrystusa ‒ „nowego Adama”, jak mówi o Nim św. Paweł w Liście do Rzymian (5, 1-21). „Nowy człowiek” nosi więc w sobie „obraz Chrystusa” (2 Kor 3, 18; Ga 4, 1-7), dlatego nic nie może odłączyć go od Niego (Rz 8, 35-37). Całe życie „nowego człowieka” jest życiem w Duchu Świętym, który „rzeźbi” w jego sercu fizjonomię Słowa Wcielonego (Ga 4, 19).

Ten proces upodobnienia do Chrystusa pod

„Zwlekliście z siebie dawnego człowieka z jego uczynkami, a przyoblekli nowego, który wciąż się odnawia ku głębszemu poznaniu Boga według obrazu Tego, który go stworzył” (J 14, 23).

Mówiliśmy dotychczas o tym, że Boża miłość ogarnia człowieka i łaska uświęcająca przenika chrześcijanina na wskroś, jeśli on nie stawia jej oporu. Bóg w Trójcy Osób mieszka w nim, jak w świątyni, dając początek nowemu życiu w nim. Tak oto staje się „nowy człowiek”, który ‒ jak pisze św. Paweł ‒ stale odnawia się zgodnie z wpisanym w jego naturę Bożym obrazem i podobieństwem (por. 2 Kor 4, 16; Kol 3, 10).

27 II 1987 r. (a więc dokładnie 16 lat przed wystąpieniem radiowym autora – przyp. red.), w Karlsbergu, w Niemczech, zmarł ks. Franciszek Blachnicki, obecnie kandydat na ołtarze, teolog-pastoralista wielkiego formatu, a przede wszystkim twórca potężnego dzieła odnowy Kościoła w Polsce, jakim jest Ruch Światło-Życie. Każdy z wielu tysięcy uczestników wakacyjnych rekolekcji oazowych, które odbywają się nieprzerwanie prawie od 50. lat, dobrze pamięta, że jednym z naczelnych haseł programu formacyjnego tego ruchu jest idea „nowego człowieka”. „Nowy człowiek”, tworząc „nową wspólnotę”, a więc relacje między ludźmi oparte na miłości, przyczynia się do powstawania we współczesnym świecie „nowej kultury”. O właściwościach tej „nowej kultury”, jedynej, która może ocalić świat od upadku, wiele razy i na różne sposoby mówił Jan Paweł II, wielki przyjaciel Ruchu Światło-Życie. Choć nazywa ją „cywilizacją miłości”, to jednak idea pozostaje ta sama, gdyż tylko człowiek żyjący Chrystusem w Duchu Świętym, w którym mieszka Przenajświętsza Trójca, zapatrzony we wzór 24

wpływem Ducha Świętego, dokonujący się w życiu duchowym, współczesna teologia duchowości nazywa chrystoformizacją.

Odtąd „nowy człowiek” żyje życiem nowym w Chrystusie (Rz 13, 14) i jest nowym stworzeniem (Ga 6, 15), zrzucił bowiem z siebie „starego człowieka”, a przyoblókł się w „nowego” (Kol 3, 9-10); integruje siebie, swoją osobowość w Chrystusie (Kol 2, 6-7) mocą otrzymanych od Niego darów wiary, nadziei i miłości. Właściwym jego środowiskiem jest Kościół święty, w którym wraz z innymi ochrzczonymi ludźmi tworzy nowe sakramentalne więzy, dzięki czemu powstaje autentyczna rodzina Boża. Dlatego zwłaszcza w liturgii zwracamy się do siebie „bracie” i „siostro”.

Charakteryzując sylwetkę „nowego człowieka”, który żyje życiem duchowym, dodajmy, że otrzymuje on także „nowe imię”. To imię nadane na pamiątkę chrztu świętego ‒ mówiąc słowami Apokalipsy św. Jana Apostoła (Ap 2, 17) ‒ zostanie wyryte na białym kamyku, symbolu dopuszczenia do udziału w Królestwie Bożym.

Jak o Królestwie Bożym Chrystus Pan mówi, że już jest, ale zarazem wciąż nadchodzi (por.

Mt 3, 2; Łk 17, 21), tak podobnie dzieje się z „nowym człowiekiem”. Każdy ochrzczony już jest „nowym człowiekiem”, ale zarazem ma się nim stawać coraz pełniej dzień po dniu, żyjąc zgodnie z tym, do czego zobowiązują go złożone przyrzeczenia chrzcielne.

Lepiej zrozumiemy, co to znaczy być „nowym człowiekiem”, gdy uświadomimy sobie jak zachowuje się „stary człowiek” w nas.

Doskonale ukazuje to św. Paweł, który ‒ jak wyznaje w Liście do Rzymian ‒ w sobie doświadczał bolesnej walki pomiędzy skłonnościami „starego człowieka” a dążeniem „nowego człowieka”. Skłonności „starego człowieka” to skłonności ciała, dążącego do zaspokojenia naturalnych pragnień, kierowanie się pychą, egoizmem, własną korzyścią i przyjemnością.

Innymi słowy, to postawienie swojego „ja” w centrum wszystkiego i bezwzględne egzekwowanie swoich roszczeń.

Skrajnie przeciwna temu jest postawa „nowego człowieka”, który pozwala się prowadzić Duchowi Świętemu (por. Rz 8, 14). W życiu „nowego człowieka” nietrudno zatem dostrzec owoce Ducha, które wylicza Apostoł Narodów: „miłość, radość, pokój, cierpliwość, uprzejmość, dobroć, wierność, łagodność i opanowanie” (Ga 5, 22).

Wspomniany sługa Boży ks. Franciszek Blachnicki w jednej ze swoich konferencji wygłoszonych w Krościenku (16 VII 1970) tak mówił o kształtowaniu w sobie postawy „nowego człowieka”: „Nowy człowiek […] aktualizuje się w nas wtedy, gdy próbujemy uwolnić się od tego egocentryzmu wszystkich naszych życiowych odruchów. Gdy zaczynamy odczuwać swój egoizm i egocentryzm jako zło w sobie, jako niewolę, jako coś, co nas przygniata, jako ciężar, który chcielibyśmy z siebie zrzucić. I gdy próbujemy wyjść z siebie ku drugiej osobie w jakimś bezinteresownym, czystym, nieskażonym odruchu.

W taki sposób przejawia się w nas nowy człowiek. Początkowo jest to tęsknota, żeby choć raz zrobić coś naprawdę bezinteresownie, nie ze względu na siebie, tylko ze względu na drugiego człowieka, żeby jemu było dobrze, żeby jego uszczęśliwić. Jeśli pojawi się w nas taka tęsknota, takie dążenie, to znaczy, że nowe życie kształtuje w nas nowego człowieka”4.

Taka postawa otwarcia na innych, troski o ich dobro, to właściwa droga do przemiany świata, do budowania „cywilizacji miłości”.

Pierwszą, która kroczy po tej drodze jest Maryja. Jan Paweł II uczy: „Maryja stała się pierwszą wśród tych, którzy «służąc Chrystusowi w bliźnich, przywodzą braci swoich pokorą i cierpliwością do Króla, któremu służyć znaczy królować» i osiągnęła w pełni ów «stan królewskiej wolności», właściwy dla uczniów Chrystusa: służyć ‒ znaczy królować” (RM 41).

4 F. Blachnicki, Panie, naucz nas modlić się, t. 2, Krościenko 1999, s. 23.

25

10. Organizm duchowy (6 III 2003)

moralne i duchowe dobro, dysponują człowieka do tego, aby osiągał je w sposób niezawodny i pewny, a przy tym spontaniczny i wielkoduszny. Cnoty nadprzyrodzone są dwojakiego rodzaju. Są to cnoty teologalne: wiara, nadzieja i miłość, które bezpośrednio ukierunkowują na Boga i dzięki nim możemy znaleźć pewną drogę do zjednoczenia, a także cnoty moralne, pozwalające osiągać doskonałość w różnych obszarach życia chrześcijańskiego. Wśród cnót moralnych na uwagę zasługują tzw. cnoty kar-

„Dam wam serce nowe i ducha nowego tchnę do waszego wnętrza, odbiorę wam serce kamienne, a dam wam serce z ciała” (Ez 36, 26).

Poprzednio niemało uwagi poświęciłem tajemnicy wszechogarniającej miłości Bożej. Bóg, który w Chrystusie ukochał nas aż po ofiarę na krzyżu, nie tylko obdarza swoją odkupieńczą i uświęcającą miłością, ale także uzdalnia nas, abyśmy ten dar mogli przyjąć i owocnie nim żyć, osiągając chrześcijańską doskonałość. Całość tych uzdolnień, które otrzymaliśmy już na chrzcie świętym wraz z łaską uświęcającą, tradycyjna teologia duchowości nazywa organizmem duchowym przez analogię do organizmu fizycznego, jakim jest nasze ciało.

O organizmie życia nadprzyrodzonego wyraźnie uczy Katechizm Kościoła Katolickiego.

Czytamy tam m.in., że „Najświętsza Trójca daje ochrzczonemu łaskę uświęcającą, czyli łaskę usprawiedliwienia, która uzdalnia go do wiary w Boga, do pokładania w Nim nadziei i miłowania Go przez cnoty teologalne; daje mu zdolność życia i działania pod natchnieniem Ducha Świętego za pośrednictwem Jego darów; pozwala mu wzrastać w dobru przez cnoty moralne. W ten sposób cały organizm życia nadprzyrodzonego chrześcijanina zakorzenia się w chrzcie świętym” (KKK 1266).

Wynika z tego, że Bóg nie tylko ogarnia i otula nas swoją miłością, ale uzdalnia do tego, abyśmy potrafili przyjąć wielki dar miłości, która daje życie. Na cóż bowiem zda się nawet bardzo rześkie, górskie powietrze w letni poranek, jeśli płuca będą chore i niezdolne nim oddychać?

Takimi „duchowymi płucami”, dzięki którym ochrzczony może w sposób nieograniczony czerpać ożywczą łaskę uświęcającą, są cnoty nadprzyrodzone i dary Ducha Świętego. Wraz z łaską uświęcającą otrzymaliśmy je w chwili chrztu świętego.

Cnoty nadprzyrodzone są to dane przez Boga usprawnienia naszych naturalnych władz, czyli tego wszystkiego, co składa się na tzw. życie wewnętrzne. Usprawnienia te, mające na celu

dynalne, czyli roztropność, sprawiedliwość, umiarkowanie i męstwo.

Wspólną cechą cnót nadprzyrodzonych jest to, że nie wyręczają one człowieka w jego wysiłku dążenia do świętości. Przeciwnie, wymagają tym większego zaangażowania. Można porównać je do jazdy na rowerze, aby dotrzeć do upragnionego celu: im mocniej się pedałuje, tym szybciej się jedzie; odwrotnie ‒ zaprzestanie wysiłku oznacza zatrzymanie w podróży, a w rezultacie nawet upadek.

Inaczej ma się sprawa z darami Ducha Świętego. Tradycyjnie wymienia się ich siedem, ale zgodnie z tym, czego uczy Jan Paweł II w encyklice Dominum et Vivificantem, należałoby raczej mówić o darze Ducha Świętego (por. DeV 10).

Trzecia Osoba Boska jest tym Darem. W chrzcie, a zwłaszcza w bierzmowaniu otrzymujemy dar 26

o wymiarze ascetycznym, typowym dla początków drogi duchowej. Natomiast gdy chrześcijanin coraz bardziej pozwala się prowadzić Duchowi Świętemu na mocy działających w nim darów, wówczas pełniej ujawnia się mistyczny wymiar życia duchowego. Te dwa wymiary nie są sobie przeciwstawne, lecz wzajemnie się dopełniają. Są bowiem przejawem współpracy z łaską uświęcającą, czyli z wszechogarniającą miłością Boga. Jak oddychanie ma swój rytm: wdech i wydech, tak i w życiu duchowym współpraca z łaską uświęcającą ma ascetyczny i mistyczny wymiar. Można więc powiedzieć, że asceza i mistyka wzajemnie się przenikają. Każdy ochrzczony jest zatem powołany nie tylko do podejmowania wysiłku ascetycznego na mocy cnót nadprzyrodzonych, ale z Bożej szczodrobliwości już na chrzcie świętym otrzymał wraz z darem Ducha Świętego zadatki na to, aby był mistykiem, o ile ‒ oczywiście ‒ Bóg taką właśnie drogą zechce doprowadzić go do świętości.

O tej perspektywie świętości przypomina św. Bonawentura w dziele Soliloquium: „W wiekuistej ojczyźnie serca błogosławionych wzajemnie świecą jasnością i przeświecają czystością; tam patrzy się w twarz każdego i przenika sumienie; tam żaden duch nie ukrywa się za zasłoną ciała przed oczyma drugiego. […] Tam wszystkie zmysły będą spełniać swe czynności. […] Tam nasze istnienie nie będzie zmienione, nasze poznanie nie będzie błądzić, nasza miłość nie dozna uszczerbku. Tam nie będzie żadnego kalectwa, żadnej choroby, żadnej tępoty, żadnego zepsucia.

Tam nowe niebo, tam nowa ziemia” (IV, 20).

w Osobie Ducha Świętego. Istotne jest więc to, że On daje Siebie, a wraz z tym swoją moc, świętość, żar miłości, gorliwości…

Dary Ducha Świętego w odróżnieniu od cnót nadprzyrodzonych ‒ o ile nie stawiamy im oporu ‒ działają w pewnym sensie jakby niezależnie od wysiłku ascetycznego, niejako ponad nim.

Skoro działanie cnót nadprzyrodzonych porównaliśmy do jazdy na rowerze, to działanie darów Ducha Świętego w życiu duchowym należałoby porównać do jazdy luksusowym pociągiem. Wystarczy do niego wsiąść, aby szybko i pewnie dotrzeć do celu duchowej podróży, jakim jest niebo. Czyż nie o takim cudownym działaniu Bożej miłości w życiu człowieka mówi Pismo Święte, gdy używa porównania do skrzydeł orła? Na przykład psalmista wyznaje: „chronię się w cieniu twych skrzydeł” (Ps 57, 2); „i w cieniu twych skrzydeł wołam radośnie: do ciebie lgnie moja dusza, prawica twoja mnie wspiera” (Ps 63, 8).

Ten organizm nadprzyrodzony ‒ mówiąc słowami proroka Ezechiela ‒ jest „nowym sercem” w miejsce „serca kamiennego”. Dzięki temu „nowy człowiek” zdolny jest do postrzegania otaczającej go rzeczywistości na sposób aniołów lub mieszkańców nieba.

Właśnie z uwagi na to podwójne wyposażenie, jakie zawiera organizm duchowy, czyli cnoty nadprzyrodzone i dary Ducha Świętego, teologia uczy o dwóch wymiarach życia duchowego, wzajemnie się dopełniających: ascetycznym i mistycznym. Gdy w życiu duchowym człowiek bardziej opiera się na działaniu cnót nadprzyrodzonych, wówczas mówimy

11. Nawrócenie (13 III 2003) Nawiązując do wezwania, które jest kierowane do nas w Środę Popielcową, podczas przyjęcia znaku pokuty : „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” (Mk 1, 15), zatrzymajmy się nad tym, co w istocie znaczy ‒ nawrócić się. Do nawrócenia wzywa prorok Joel: „Nawróćcie się do Mnie całym swym sercem, przez post i płacz, lament. Rozdzierajcie jednak serca wasze, a nie

szaty! Nawróćcie się do Pana Boga waszego! On bowiem jest łaskawy, miłosierny, nieskory do gniewu i wielki w łaskawości, a lituje się na widok niedoli” (Jl 2, 12-13).

Na chrzcie świętym ziarno życia Bożego zostało zasiane w sercu każdego z nas. Sądzić należy, że znalazło tam ono podatny grunt, skoro trwamy z pomocą Bożą w wierze Kościoła 27

świętego. Jak uczy przypowieść Jezusa (por. Łk 8, 5-15), wraz z tym ziarnem Zły Duch posiał w ludzkie serca także chwasty grzechu. Mimo iż w chwili chrztu świętego obiektywnie rozpoczęło się życie duchowe i staliśmy się dziećmi Bożymi, a także współdziedzicami Chrystusa, jeśli chodzi o królestwo Boże, to jednak każdy w sposób świadomy i w pełni odpowiedzialny musi osobiście dokonać wyboru Chrystusa za swojego Pana i Zbawiciela. Musi się więc nawrócić. To pierwszy i zasadniczy krok na drodze duchowego rozwoju.

Czytając Ewangelię, bez trudu zauważamy, że pierwsze wezwanie, jakie skierował Chrystus Pan na początku publicznej działalności pod adresem otaczających go tłumów, dotyczyło nawrócenia (por. Mt 18, 3; Mk 1, 15). Wszyscy potrzebują nawrócenia. Nikt przed Najświętszym Bogiem nie może uważać się za doskonałego, a więc tego, który nie potrzebowałby czegoś naprawić w swoim życiu. Z tej racji Kościół święty w imieniu Chrystusa stale wzywa swoje dzieci do nawrócenia. Wydaje się nawet, iż z tym wezwaniem, rozbrzmiewającym szczególnie mocno w okresie Wielkiego Postu, oswoiliśmy się już do tego stopnia, że nie robi ono na nas większego wrażenia. Tymczasem chodzi o sprawę zasadniczej wagi dla życia duchowego, które jest życiem w Chrystusie pod wpływem Ducha Świętego. To właśnie dzięki tchnieniu Ducha Pocieszyciela „dokonuje się nawrócenie serca ludzkiego, które jest nieodzownym warunkiem przebaczenia grzechów” (DeV 42).

Mówiąc o nawróceniu z punktu widzenia życia duchowego, nie należy go jednak ograniczać tylko do tego wymiaru negatywnego, a więc do nawrócenia „od” ‒ od grzechu. Poniekąd ważniejsze dla duchowości chrześcijańskiej jest nawrócenie w sensie pozytywnym, czyli nawrócenie „do”, przez które rozumiemy świadomy i zarazem konsekwentny wybór Chrystusa.

Jest to więc nawrócenie „do” Chrystusa, postawienie Go w centrum swojego życia, na szczycie hierarchii wartości. W ten sposób dokonuje się postawienie pierwszego kroku w odpowiedzi na Chrystusowe: „Pójdź za Mną!”, a więc

początek procesu upodabniania się do Niego, czyli chrystoformizacji.

Trzeba zaznaczyć, że nawrócenie nie jest sprawą całkowicie prywatną, tak jak w ogóle życie duchowe chrześcijanina nie jest nigdy jego wyłącznie osobistą sprawą. Odwrócenie się od swojego egoistycznego „ja”, a skupienie na Chrystusie oraz kierowanie się Jego przykazaniem miłości Boga i bliźniego, sprawia, że odtąd inaczej układać się będą nasze relacje z ludźmi. Jan Paweł II w adhortacji Reconciliatio et paenitentia pisze, że „pojednanie i nawrócenie mogłyby stać się doskonałą dźwignią prawdziwej przemiany społeczeństwa” (RP 3), gdyż „w odrodzeniu serc poprzez nawrócenie i pokutę tkwi podstawowa przesłanka i pewny fundament każdej trwałej odnowy społecznej i pokoju między narodami” (RP 25).

Chrystus, do którego zwracamy się, wkraczając na drogę życia duchowego, daje pokój, jakiego świat dać nie może (por. J 14, 27). Nawrócenie, które przywraca pokój wewnętrzny w człowieku, owocuje więc pojednaniem z innymi. Doskonale współbrzmią z tym słowa proroka Izajasza: „W nawróceniu i spokoju jest wasze ocalenie, w ciszy i ufności leży wasza siła” (Iz 30, 15).

Biografie świętych obfitują we wzruszające opisy niezwykłych nawróceń, które ‒ jak się wydaje ‒ dokonały się w jednej chwili, jak na przykład nawrócenie św. Pawła pod Damaszkiem (por. Dz 9, 1-9). W takich sytuacjach objawia się specjalna interwencja Bożego Miłosierdzia. Bóg niejako sam, bezpośrednio, nagle swoją mocą wyrywa zagubionego człowieka ze szponów zła.

Słusznie jednak zauważa św. Josemaria Escrivá de Balaguer, założyciel Prałatury Personalnej w Kościele pod nazwą Opus Dei, że choć „nawrócenie jest sprawą jednej chwili, to uświęcenie ‒ dziełem całego życia”5. Wybór Chrystusa u początku życia duchowego domaga się zatem częstego potwierdzania. Nie będzie przesadą twierdzenie, że nawrócenie, a raczej nawracanie dokonuje się wiele razy na dzień.

5

28

Droga, nr 285.

odpowiadać na tę inicjatywę.

W Księdze Pieśni nad Pieśniami oblubienica mówi do oblubieńca: „Pociągnij mnie za sobą! Pobiegnijmy!” (Pnp 1, 4).

To obraz tego, co dzieje się pomiędzy człowiekiem a Chrystusem-Oblubieńcem, który mocą Ducha Świętego pociąga ku wyżynom doskonałej miłości.

Prośba oblubienicy „pociągnij mnie” i zarazem jej odpowiedź: „pobiegnijmy”, to pragnienie nawrócenia, a tym samym tęsknota za Chrystusem. Życie duchowe jest to więc wielka przygoda miłości Boga do człowieka i człowieka do Boga ‒ przygoda, do jakiej zaproszony jest każdy ochrzczony. Pisze o tym św. Josemaria Escrivá de Balaguer w zbiorze sentencji pt. Kuźnia (nr 344): „Dla dziecka Bożego każdy kolejny dzień winien być okazją do odnowy poczucia pewności, że z pomocą łaski dotrze do końca drogi, czyli do samej Miłości. Dlatego, jeśli zaczynasz i stale zaczynasz od nowa ‒ jesteś na dobrej drodze.

Jeśli masz zdecydowaną wolę zwycięstwa, jeśli walczysz, z pomocą Bożą zwyciężysz! Nie będzie takiej trudności, której byś nie zdołał pokonać!”

Pięknie wyraził to poeta Jerzy Liebert w ostatniej zwrotce wiersza „Jeździec”: „Jedno wiem i innych objawień Nie potrzeba oczom i uszom ‒ Uczyniwszy na wieki wybór, W każdej chwili wybierać muszę”.

Zauważmy więc, że życie duchowe to dar i zadanie; to bardzo zobowiązujący dar; to ‒ z jednej strony ‒ uświęcająca inicjatywa wszechogarniającej Bożej miłości, a z drugiej ‒ wysiłek człowieka, aby stale i wielkodusznie

12. Grzech (20 III 2003) Św. Paweł w Liście do Rzymian pisze: „Gdzie jednak wzmógł się grzech, tam jeszcze obficiej rozlała się łaska, aby jak grzech zaznaczył swoje królowanie śmiercią, tak łaska przejawiała swe królowanie przez sprawiedliwość wiodącą do życia wiecznego przez Jezusa Chrystusa, Pana naszego” (Rz 5, 20-21).

Poprzednio mówiłem o nawróceniu, podkreślając zarazem konieczność nie tylko zerwania z grzechem, ale przede wszystkim pragnienie ściślejszego zjednoczenia z Chrystusem.

Powróćmy raz jeszcze do tego zagadnienia, by rozważyć negatywną stronę życia duchowego,

jaką jest grzech. Błędem byłoby bowiem sądzić, że w duchowości nie ma miejsca na smutną rzeczywistość zła i grzechu; że już dawno przestaliśmy spoglądać na ziemski padół, pełen cierpienia, bólu i łez, a teraz wzdychamy jedynie do nieba.

Papież Pius XII w orędziu do uczestników Krajowego Kongresu Katechetycznego Stanów Zjednoczonych, który odbywał się w Bostonie w 1946 r. powiedział, iż „grzechem tego wieku jest utrata poczucia grzechu”. Istotnie, słowa te wypowiedziane tuż po zakończeniu II wojny światowej, która przyniosła niewyobrażalne 29

spustoszenie moralne i materialne nie tylko w Europie, mają głęboką prorocką wymowę.

I jakże są one aktualne dziś po prawie sześćdziesięciu latach! Stały się dramatyczną prawdą o życiu zarówno pojedynczych osób, jak i całej ludzkiej rodziny, która raz po raz staje w obliczu piekła wojny. Pius XII stwierdza, że największym moralnym złem, korzeniem dalszych upadków godzących w godność człowieka, jest utrata poczucia grzechu, a więc zanik świadomości, że każdy zły czyn, choćby najmniejszy, jest grzechem.

Nawiązując do słów swego poprzednika, Jan Paweł II w adhortacji apostolskiej Reconciliatio et paenitentia stwierdza, że już nie raz zdarzało się w historii, że „pod wpływem wielorakich czynników świadomość moralna u wielu ludzi była poważnie zaćmiona”, że dochodziło do zaćmienia sumienia, które jest głosem Bożym w świadomości człowieka, ostrzegającym go i informującym, co jest dobre a co złe. Człowiek jednak może ten głos w sobie całkowicie zagłuszyć, przestać uważnie wsłuchiwać się we własne sumienie, co nie pozostaje bez fatalnych skutków społecznych. Ojciec Święty w tym dokumencie ze smutkiem stwierdza, iż „zbyt wiele znaków wskazuje na to, że w naszych czasach takie zaćmienie istnieje” i dodaje, że „wraz z utratą wrażliwości sumienia następuje również zaćmienie poczucia Boga” (RP 18).

Czym wobec tego jest grzech? Idąc za myślą papieża, należałoby stwierdzić, że to akt nieposłuszeństwa konkretnej osoby wobec prawa, jakie Bóg wyrył w sercu człowieka, czyniąc go swoim obrazem i na swoje podobieństwo. Grzech nie istnieje sam w sobie, nie jest czymś abstrakcyjnym. Za każdym grzechem stoi konkretny żywy człowiek, który Bogu ‒ swemu Stwórcy i Panu mówi: „Nie, nie będę Ci służyć; sam wiem, co i jak mam

czynić; sam sobie dam radę, Ty nie jesteś mi potrzebny”. Każdy grzech trzeba zawsze oceniać bardzo indywidualnie.

W takiej postawie sprzeciwu wobec wszechogarniającej miłości Boga jest jakieś budzące lęk podobieństwo do diabelskiego nieposłuszeństwa, ostatecznym bowiem źródłem grzechu ‒ owego odrzucenia lub przynajmniej odsunięcia na margines życia Pana i Stworzyciela ‒ jest szatan. Odnośnie do tego św. Jan Apostoł pisze: „Kto grzeszy, jest dzieckiem diabła, ponieważ diabeł trwa w grzechu od początku” (1 J 3, 8). Świadome i dobrowolne przyzwolenie na grzech, chociażby w zamiarze popełnienia go, jest zatem opowiedzeniem się raczej po stronie odwiecznego wroga Boga i ludzkości ‒ szatana, a przez to odwróceniem się od stwórczej Miłości. Nieuznanie swego grzechu i siebie jako grzesznika, oznacza zamykanie oczu umysłu i woli na oczywisty fakt, że jest Bóg, któremu trzeba okazywać posłuszeństwo wiary.

Nie można jednak zapominać, że jak istnieją różne stopnie dobra, tak samo istnieją stopnie zła. Znane jest przecież katechizmowe rozróżnienie na grzechy śmiertelne i grzechy powszednie.

Grzech śmiertelny jest wówczas, gdy na skutek owego buntu wobec miłującego Boga „nieład w duszy posunie się aż do odwrócenia się od celu ostatecznego, czyli od Boga, z którym

30

ważne jest, aby w czasie dorocznego Postu stale na nowo podejmować walkę duchową z grzechem powszednim i nie dopuścić do zaistnienia w swym życiu grzechu śmiertelnego, czyli pełnego pychy odwrócenia się od Boga, dawcy życia i wszelkich darów.

Kończąc, odwołajmy się do rozważania św. Bonawentury, doktora Kościoła na temat grzechu: „Upadek człowieka w jakiś rodzaj grzechu śmiertelnego posiada potrójny skutek: pozbawia Boga panowania nad duszą, obraz traci wyrazistość i zanika podobieństwo, czyli zatraca się godność chrześcijanina. Grzech pozbawia Boga panowania nad duszą co do łaski, nie co do władzy. Jest to zaznaczone w słowach Jezusa: «Czyj to wizerunek?», który jakby chciał powiedzieć: był mój, ponieważ go utworzyłem; mój, ponieważ odkupiłem go własną krwią. Lecz czyj jest teraz? Jezus jakby chciał powiedzieć: nie jest mój. Zauważ, że człowiek grzesząc, wypada z ręki miłosiernego Boga, nie może jednak uniknąć sprawiedliwości”6.

jednoczy nas miłość” (RP 17). Wówczas człowiek aktem swojej wolności sam odcina się od źródła życia nadprzyrodzonego i jego dusza zamiera. Natomiast jeżeli ów nieład płynący z nieposłuszeństwa jedynie osłabia więź z Bogiem, wówczas mówimy o grzechu powszednim, którego jednak nie można lekceważyć.

Jeżeli bowiem grzech śmiertelny porównamy do umierania, a grzech powszedni do przejściowej infekcji, to dla każdego rozsądnego człowieka jest rzeczą oczywistą, że i takiej z pozoru niewinnej choroby nie wolno lekceważyć, gdyż zaniedbania w tym względzie szybko mogą się przerodzić w poważne niebezpieczeństwo.

O ile z natury rzeczy pokonanie w sobie grzechu śmiertelnego, czyli nawrócenie, jest podstawowym warunkiem, aby zaistniało życie duchowe, to zasadniczym wymiarem tzw. walki duchowej jest pokonywanie w sobie skłonności do zła, objawiających się właśnie w postaci grzechów powszednich. Bez odważnego podjęcia jej szybko wypali się w człowieku największy nawet zapał ku świętości. Z tego powodu tak

31

Posłowie Jakiś czas temu w czwartkowe przedpołudnie na korytarzu KUL-u spotkał mnie starszy profesor filozofii, kapłan zakonny, znany ze swego oryginalnego stylu bycia i myślenia.

Z daleka pomachał do mnie ręką i zawołał: „Kolego! Dziękuję ci za te audycje… Dzięki nim, przynajmniej w czwartki mam dobrze odprawione poranne rozmyślanie…”

Znając trochę tego profesora, jestem przekonany, że także w inne dni dobrze spełnia swoje kapłańskie i zakonne obowiązki w zakresie życia duchowego. Niemniej jednak ten epizod uświadomił mi doniosłość pełnionej przeze mnie posługi, dzięki której ktoś choć przez chwilę odczuje w sobie pragnienie doświadczenia bliskości Pana i przez to umocni się w wierze.

Kwestia umocnienia w wierze zasługuje tu na podkreślenie z racji Roku Wiary. Papież Benedykt XVI w liście apostolskim Porta fidei (z 11 X 2011), w którym zapowiedział jego otwarcie, wyraził pragnienie, „aby ten Rok rozbudził w każdym wierzącym aspirację do wyznawania wiary w jej pełni i z odnowionym

przekonaniem, z ufnością i nadzieją” (nr 9).

Natomiast jego następca papież Franciszek w encyklice o wierze Lumen fidei (z 29 VI 2013) stwierdza, że przekazywanie wiary, jej ożywienie i umocnienie dokonuje się w czasie. „Skoro wiara rodzi się ze spotkania, do którego dochodzi w historii, i oświeca naszą drogę w czasie, musi być ona przekazywana przez wieki” (nr 38). Człowiek jest bowiem istotą żyjącą w relacji, a więc zależy od innych, zarówno od tych, którzy żyją współcześnie, niejako obok niego, jak również od tych, którzy żyli przed nim. Święci i błogosławieni, jak również wybitne postaci, które przez te lata prezentowałem słuchaczom Radia Maryja i widzom TV Trwam są dla nas świadkami wiary. Od nich możemy uczyć się, jak otwierać się na doświadczenie bliskości Chrystusa.

Będzie więc dla mnie największą radością i satysfakcją, jeśli te audycje, którymi teraz mogę dzielić się w formie książkowej, pomogą komuś w życiu duchowym i posłużą do umocnienia w wierze.

1189

Spis treści I. Podstawy życia duchowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 1. Powszechna potrzeba duchowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 2. Podstawowe pojęcia duchowości (9 I 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 3. Chrystocentryzm chrześcijańskiej duchowości (16 I 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 4. Doskonałość i świętość (23 I 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 5. Powszechne powołanie do świętości (30 I 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 6. Tajemnica łaski uświęcającej (6 II 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 7. Chrześcijanin przybytkiem Trójcy Przenajświętszej (13 II 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . 20 8. Boża Opatrzność (20 II 2003). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 9. Nowy człowiek (27 II 2003). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 10. Organizm duchowy (6 III 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 11. Nawrócenie (13 III 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 12. Grzech (20 III 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 13. Walka duchowa (27 III 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 14. Męka i krzyż (3 IV 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 15. Duchowość paschalna (10 IV 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 16. Eucharystia ‒ źródło i szczyt życia duchowego (17 IV 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 17. Duchowość miłosierdzia (24 IV 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 18. Mariologia śpiewana (1 V 2003). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 19. Polscy teologowie duchowości (8 V 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 20. Świeccy konsekrowani (15 V 2003). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 21. Przykład świętych (22 V 2003). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 22. Apostolski wymiar duchowości (29 V 2003). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 23. Żyć Duchem Świętym (5 VI 2003). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 24. Trynitarny wymiar duchowości (12 VI 2003). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 25. Boże Ciało Rozważanie okolicznościowe ‒ 19 VI 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 26. Serce Jezusa Rozważanie okolicznościowe ‒ 26 VI 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 27. Duchowość wakacji Rozważanie okolicznościowe ‒ 3 VII 2003) . . . . . . . . . . . . . . . 60 28. Podyplomowe Studia Duchowości Katolickiej (10 VII 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

II. Dynamika życia duchowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65 29. Rozwój duchowy (część 1): Pojęcie i uwarunkowania (17 VII 2003). . . . . . . . . . . . . 67 30. Rozwój duchowy (część 2): Pragnienie doskonałości (24 VII 2003) . . . . . . . . . . . . . 68

1250

31. Rozwój duchowy (część 3.): Przegląd koncepcji rozwoju duchowego (31 VII 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 32. Rozwój duchowy (część 4.): Oczyszczenie zmysłów zewnętrznych (7 VIII 2003). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 33. Rozwój duchowy (część 5.): Oczyszczenie zmysłów wewnętrznych (14 VIII 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 34. Rozwój duchowy (część 6): Oświecenie postępujących (21 VIII 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 35. Rozwój duchowy (część 7): Noc ducha (28 VIII 2003). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 36. Rozwój duchowy (część 8): Zjednoczenie doskonałych (4 IX 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 37. Rozwój duchowy (część 9): Doświadczenie mistyczne (11 IX 2003). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 38. Zjawiska nadzwyczajne (część 1): Zjawiska porządku poznawczego (18 IX 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 39. Zjawiska nadzwyczajne (część 2): Zjawiska porządku somatycznego (25 IX 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 40. Zjawiska nadzwyczajne (część 3): Kryteria oceny (2 X 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 41. Kryzys w życiu duchowym (9 X 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 42. Jan Paweł II ‒ papież różańca Rozważanie okolicznościowe ‒ 16 X 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 43. Duchowość w nauczaniu Jana Pawła II Rozważanie okolicznościowe ‒ 23 X 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 44. Obcowanie świętych (30 X 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 45. Modlitwa (część 1): Pojęcie modlitwy (6 XI 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 46. Modlitwa (część 2): Spotkanie z Bogiem (13 XI 2003). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 47. Modlitwa (część 3): Potrzeba modlitwy (20 XI 2003). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 48. Modlitwa (część 4): Skuteczność modlitwy (27 XI 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 49. Modlitwa (część 5): Rodzaje modlitwy (4 XII 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 50. Modlitwa (część 6): Czas modlitwy (11 XII 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 51. Modlitwa (część 7): Miejsce modlitwy (18 XII 2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 52. Modlitwa (część 8): Postawa ciała na modlitwie (8 I 2004). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 53. Modlitwa (część 9): Rozmyślanie (15 I 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 54. Modlitwa (część 10): Medytacja (22 I 2004). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 55. Modlitwa (część 11): Liturgia godzin (29 I 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 56. Modlitwa (część 12): Lectio divina (5 II 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 57. Modlitwa (część 13): „Ojcze nasz” (12 II 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 58. Modlitwa (część 14): Trudności w modlitwie (19 II 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 59. Potrzeba umartwienia i pokuty (26 II 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 60. Asceza (część 1): Pojęcie i rodzaje ascezy (4 III 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 61. Asceza (część 2): Tendencje we współczesnej ascezie (11 III 2004) . . . . . . . . . . . . . 127 62. Duchowość św. Józefa z Nazaretu Rozważanie okolicznościowe ‒ 18 III 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 63. Duchowość aktu oddania Rozważanie okolicznościowe ‒ 25 III 2004). . . . . . . . . 131

1251

64. Asceza (część 3): Asceza życia codziennego (1 IV 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 65. Walka duchowa (część 1): Walka z ciałem (15 IV 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 66. Walka duchowa (część 2): Walka ze światem (22 IV 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 67. Walka duchowa (część 3): Walka z pokusą (29 IV 2004). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 68. Walka duchowa (część 4): Szatańskie zniewolenie (6 V 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 69. Walka duchowa (część 5): Opętanie (13 V 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 70. Walka duchowa (część 6): Egzorcyzm(20 V 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

III. Pomoc w życiu duchowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147 71. Kierownictwo duchowe (część 1): Istota i potrzeba kierownictwa (27 V 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 72. Kierownictwo duchowe (część 2): Kierownik duchowy (3 VI 2004) . . . . . . . . . . . 151 73. Kierownictwo duchowe (część 3): Osoba kierowana (17 VI 2004) . . . . . . . . . . . . . 153 74. Kierownictwo duchowe (część 4): Rozeznawanie duchowe (24 VI 2004) . . . . . . . 155 75. Kierownictwo duchowe (część 5): Kryteria rozeznawania duchowego (1 VII 2004). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 76. Kierownictwo duchowe (część 6): Wybór stanu życia (8 VII 2004). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 77. Kierownictwo duchowe (część 7): Dzieci i młodzież (15 VII 2004). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 78. Kierownictwo duchowe (część 8): Dorośli (22 VII 2004). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 79. Kierownictwo duchowe (część 9): Osoby Bogu poświęcone (29 VII 2004). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 80. Kierownictwo duchowe (część 10): Choroba skrupułów (5 VIII 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 81. Kierownictwo duchowe (część 11): Psychoterapia (12 VIII 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 82. Przyjaźń duchowa (19 VIII 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 83. „Królowo Polski, jestem przy Tobie…” Rozważanie okolicznościowe ‒ 26 VIII 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 84. Być pobożnym (2 IX 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 85. Rodzaje praktyk pobożnych (9 IX 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 86. Adoracja Najświętszego Sakramentu (16 IX 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 87. Komunia święta duchowa (23 IX 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 88. Kult aniołów (30 IX 2004). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 89. Różaniec szkołą ascezy (7 X 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 90. Zasady pobożności maryjnej (14 XI 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 91. Anioł Pański i Godzinki (21 X 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 92. Kult świętych (28 X 2004). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 93. Cześć dla zmarłych (4 XI 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 94. Pobożność pasyjna (11 XI 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 95. Pobożność wynagradzająca (część 1): Kult Serca Jezusa (18 XI 2004) . . . . . . . . . . 197 96. Pobożność wynagradzająca (część 2): Kult Miłosierdzia Bożego (25 XI 2004) . . 199

1252

97. Rekolekcje (2 XII 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 98. Niepokalana ‒ Przybytek Ducha Świętego Rozważanie okolicznościowe ‒ 9 XII 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 99. Czytanie duchowe (16 XII 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 100. Czytanie Pisma Świętego (23 XII 2004). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 101. „Omnia tempus habent” Rozważanie okolicznościowe ‒ 30 XII 2004) . . . . . . . . 209 102. Inna droga (Rozważanie okolicznościowe ‒ 6 I 2005). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 103. Historia duchowości (13 I 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

IV. Duchowość biblijna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .215 104. Duchowość Starego Testamentu (20 I 2005). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 105. Duchowość Abrahama (27 I 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 106. Duchowość Mojżesza (3 II 2005). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 107. Exodus i Pascha (10 II 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 108. Pustynia ‒ miejscem wzrostu (17 II 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 109. Doświadczenie góry Synaj (24 II 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 110. Duchowość Przymierza (3 III 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 111. Złoty cielec (10 III 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 112. Duchowość szabatu (17 III 2005). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 113. Tajemnica obecności (Rozważanie okolicznościowe ‒ 24 III 2005) . . . . . . . . . . . . 235 114. Niewola babilońska (31 III 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 115. Duchowość proroka (7 IV 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 116. Jan Paweł II ‒ Wielki Prorok Rozważanie okolicznościowe ‒ 14 IV 2005) . . . . . 241 117. Prorocy a kult (21 IV 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 118. Prorocy a historia (28 IV 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 119. Prorocy wobec władzy (5 V 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 120. Psalmy źródłem duchowości (12 V 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 121. Pieśń nad Pieśniami (19 V 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 122. „Zostań z nami, Panie” (Rozważanie okolicznościowe ‒ 26 V 2005) . . . . . . . . . . 253 123. Mądrość Boża (2 VI 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 124. Hiob ‒ cierpienie milczenia (9 VI 2005). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 125. Niezwykłość Ewangelii (16 VI 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 126. Duchowość Jezusa z Nazaretu (23 VI 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 127. Nowy obraz Boga (30 VI 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 128. Nowy obraz człowieka (7 VII 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 129. Bezżenność dla Królestwa Bożego (14 VII 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 130. Ubóstwo ‒ wolność posiadania (21 VII 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 132. Duchowość Ewangelii św. Marka (4 VIII 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272 133. Duchowość Ewangelii św. Mateusza (11 VIII 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 134. Duchowość Ewangelii św. Łukasza (18 VIII 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 135. Duchowość Ewangelii św. Jana (25 VIII 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

1253

V. Duchowość starożytna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .281 136. Duchowość pierwotnego Kościoła (1 IX 2005). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283 137. Maryja ‒ Matka Kościoła Rozważanie okolicznościowe ‒ 8 IX 2005) . . . . . . . . . 285 138. Duchowość nawróconych pogan (15 IX 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 139. Duchowość wspólnoty w Koryncie ‒ część 1 (22 IX 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 140. Duchowość wspólnoty w Koryncie ‒ część 2 (29 IX 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 141. Duchowość św. Pawła Apostoła (6 X 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 142. Apostolstwo św. Pawła (13 X 2005). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 143. Hellenizm w duchowości (20 X 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 144. Duchowość a filozofia starożytna (27 X 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 145. Mentalność hebrajska i grecka (3 XI 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 146. Miłość ojczyzny (Rozważanie okolicznościowe ‒ 10 XI 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . 303 147. Ojcowie Kościoła i pisarze starożytni (17 XI 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304 148. Duchowość chrześcijańskiego Wschodu (24 XI 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 149. Duchowość Zachodnich ojców Kościoła (1 XII 2005). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 150. Ojcowie Kościoła o Niepokalanej (8 XII 2005). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310 151. Trójca Święta w nauce ojców Kościoła (15 XII 2005). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312 152. Tajemnica człowieka (22 XII 2005). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314 153. Stosunek ojców Kościoła do świata (29 XII 2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 154. Walka duchowa według ojców Kościoła (5 I 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 155. Apatheia i pokuta (12 I 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 156. Łaciński kontekst życia duchowego (19 I 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 157. Świeccy w starożytnym Kościele (26 I 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324 158. Początki życia monastycznego (2 II 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326 159. Niespokojne serce św. Augustyna (9 II 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 160. Fenomen św. Hieronima (16 II 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 161. Duchowość św. Benedykta (23 II 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 162. Duchowość benedyktyńska (2 III 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334 163. Dzieło św. Grzegorza Wielkiego (9 III 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336 164. Starożytna duchowość liturgiczna (16 III 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 165. Kult człowieczeństwa Chrystusowego (23 III 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340 166. Kobieta w starożytnym Kościele (30 III 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342

VI. Duchowość średniowiecza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345 167. Początki duchowości ewangelizacyjnej (6 IV 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347 168. Eucharystyczny testament Jana Pawła II Rozważanie okolicznościowe ‒ 13 IV 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349 169. Powrót do pierwotnego ideału Kościoła (20 IV 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 170. Lectio biblica (27 IV 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353 171. Elity duchowości (4 V 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355 172. Duchowość opactwa Cluny (11 V 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 173. Średniowieczna mistyka kobiet (18 V 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 174. Początki duchowości polskiej (25 V 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361 175. Średniowieczne mistyczki Serca Pana Jezusa (1 VI 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

1254

176. Świętość władzy (8 VI 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 177. Eucharystyczne cuda Rozważanie okolicznościowe ‒ 15 VI 2006). . . . . . . . . . . . 367 178. Duchowość zakonów rycerskich (22 VI 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369 179. Mocne filary Kościoła świętego (29 VI 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 180. Św. Bernard z Clairvaux i cystersi (6 VII 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373 181. Sławni cystersi: Joachim z Fiore i bł. Wincenty Kadłubek (13 VII 2006) . . . . . . 375 182. Bł. Czesław ‒ duchowy syn św. Dominika (20 VII 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377 183. Dominikańska szkoła duchowości (27 VII 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379 184. Św. Albert Wielki, doktor Kościoła (3 VIII 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381 185. Św. Tomasz z Akwinu, doktor Kościoła (10 VIII 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383 186. Św. Katarzyna ze Sieny, doktor Kościoła (17 VIII 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385 187. Inni wielcy dominikanie (24 VIII 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387 188. Mistyka nadreńska ‒ Mistrz Eckhart (31 VIII 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389 189. Mistyka nadreńska ‒ Jan Tauler (7 IX 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391 190. Mistyka nadreńska ‒ bł. Henryk Suzo (14 IX 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393 191. Dziesięciolecie beatyfikacji bł. Marceliny Darowskiej Rozważanie okolicznościowe ‒ 21 IX 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395 192. Mistyka flamandzka ‒ bł. Jan Ruysbroeck (28 IX 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397 193. Fenomen św. Franciszka (5 X 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399 194. Sylwetka duchowa św. Franciszka (12 X 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401 195. Św. Klara z Asyżu (19 X 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403 196. Franciszkańska szkoła duchowości (26 X 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405 197. Św. Bonawentura, doktor Kościoła (2 XI 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407 198. Św. Antoni z Padwy, doktor Kościoła (9 XI 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409 199. Ostrobramska Pani Rozważanie okolicznościowe ‒ 16 XI 2006) . . . . . . . . . . . . . 411 200. Bł. Aniela z Foligno i św. Małgorzata z Kortony (23 XI 2006) . . . . . . . . . . . . . . . 413 201. Św. Elżbieta Węgierska (30 XI 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415 202. Bł. Jan Duns Szkot i Niepokalane Poczęcie (7 XII 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417 203. Inni wielcy franciszkanie (14 XII 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419 204. Szkoła franciszkańska w polskiej duchowości (21 XII 2006). . . . . . . . . . . . . . . . . 421 205. Polscy franciszkanie (28 XII 2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423 206. Jezuaci i cześć dla imienia Jezus (4 I 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425 207. Franciszkański Zakon Świeckich (11 I 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427 208. Duchowość angielska (18 I 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429 209. Średniowieczne pielgrzymowanie (25 I 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431 210. Wielki Jubileusz 1300 Roku (1 II 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433 211. Santiago de Compostela (8 II 2007). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435 212. Pielgrzymowanie maryjne (15 II 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437 213. Św. Mikołaj z Flüe i średniowieczny laikat (22 II 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439 214. Kryzys późnego średniowiecza (1 III 2007). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441 215. Wkład devotio moderna (8 III 2007). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443 216. Przedstawiciele devotio moderna (15 III 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445 217. O naśladowaniu Chrystusa Tomasza à Kempis (22 III 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . 447 218. Średniowieczny realizm śmierci (29 III 2007). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449

1255

219. Kapłan ‒ „ekspert życia duchowego” Rozważanie okolicznościowe ‒ 5 IV 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451 220. Szatan i kobieta w średniowieczu (12 IV 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453 221. Umysłowość średniowiecza (19 IV 2007). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455 222. Rola uniwersytetów (26 IV 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457 223. Maryja ‒ Królowa Polski Rozważanie okolicznościowe ‒ 3 V 2007). . . . . . . . . . 459

VII. Duchowość nowożytna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .461 224. Charakterystyka czasów nowożytnych (10 V 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463 225. Chrześcijański humanizm (17 V 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465 226. Klimat renesansu (24 V 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467 227. Rys biograficzny Marcina Lutra (31 V 2007). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469 228. Sacramentum Caritatis Rozważanie okolicznościowe ‒ 7 VI 2007). . . . . . . . . . . 471 229. Duchowość Marcina Lutra, część 1. (14 VI 2007). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473 230. Duchowość według Marcina Lutra, część 2 (21 VI 2007). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475 231. Duchowość reformacji (28 VI 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477 232. Sobór Trydencki (5 VII 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479 233. Owoce Soboru Trydenckiego (12 VII 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481 234. Dzieło św. Karola Boromeusza (19 VII 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483 235. Dzieło św. Filipa Neri (26 VII 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485 236. Św. Franciszek Salezy, doktor Kościoła (2 VIII 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487 237. Św. Ignacy Loyola (9 VIII 2007). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489 238. Ćwiczenia ignacjańskie (16 VIII 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491 239. Towarzystwo Jezusowe (23 VIII 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493 240. Św. Franciszek Ksawery (30 VIII 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495 241. Bł. Piotr Faber (6 IX 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497 242. Św. Piotr Kanizy, doktor Kościoła (13 IX 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499 243. Św. Robert Bellarmin, doktor Kościoła (20 IX 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501 244. Św. Stanisław Kostka (27 IX 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503 245. Św. Andrzej Bobola (4 X 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505 246. Polscy jezuici, część 1 (11 X 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507 247. Polscy jezuici, część 2 (18 X 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509 248. Duchowość ignacjańska (25 X 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511 249. Powołani do świętości (Rozważanie okolicznościowe ‒ 1 XI 2007). . . . . . . . . . . . 513 250. Początki karmelu (8 XI 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515 251. Św. Rafał Kalinowski (15 XI 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517 252. Karmelici dawnej obserwancji (22 XI 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519 253. Siostry karmelitanki (29 XI 2007). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521 254. Biografia św. Teresy od Jezusa, część 1 (6 XII 2007). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523 255. Biografia św. Teresy od Jezusa, część 2 (13 XII 2007). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525 256. Reforma terezjańska (20 XII 2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527 257. Pisma i doktryna duchowa św. Teresy od Jezusa (27 XII 2007). . . . . . . . . . . . . . . 529 258. Św. Jan od Krzyża ‒ dzieciństwo i młodość (3 I 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531 259. Św. Jan od Krzyża ‒ uwięzienie (10 I 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533

1256

260. Św. Jan od Krzyża ‒ życie i śmierć (17 I 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535 261. Pisma i doktryna św. Jana od Krzyża (24 I 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537 262. Duchowość karmelu (31 I 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539 263. Karmelitański szkaplerz (7 II 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541 264. Święci Cyryl i Metody Rozważanie okolicznościowe ‒ 14 II 2008). . . . . . . . . . . . 543 265. Świecki Zakon Karmelitów Bosych (21 II 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545 266. Klimat duchowy XVII stulecia (28 II 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547 267. Duchowość francuska (6 III 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549 268. Seminarium św. Sulpicjusza (13 III 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551 269. Najwyższy Kapłan Rozważanie okolicznościowe ‒ 20 III 2008) . . . . . . . . . . . . . . 553 270. Św. Wincenty à Paulo na tle epoki (27 III 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555 271. Dzieła miłosierdzia św. Wincentego à Paulo (3 IV 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557 272. Duchowość wincentyńska (10 IV 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 559 273. Św. Ludwika de Marillac i siostry szarytki (17 IV 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561 274. Rodzina wincentyńska (24 IV 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563 275. Duchowość pracy Rozważanie okolicznościowe ‒ 1 V 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . 565 276. Św. Stanisław biskup ‒ patron Polaków (Rozważanie okolicznościowe ‒ 8 V 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568 277. Św. Katarzyna Labouré i Cudowny Medalik (15 V 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 570 278. Eucharystia źródłem odnowy Kościoła Rozważanie okolicznościowe ‒ 22 V 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572 279. Kult Najświętszego Serca Jezusa (29 V 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574 280. Św. Ludwik Maria Grignion de Montfort (5 VI 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 576 281. Inni przedstawiciele francuskiej szkoły duchowości (12 VI 2008) . . . . . . . . . . . . 578 282. Powstanie kapucynów (19 VI 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580 283. Kapucyni a odnowa Kościoła (26 VI 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582 284. Kapucyni a protestantyzm (3 VII 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584 285. Bł. Honorat Koźmiński, kapucyn (10 VII 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586 286. Św. Leopold Mandić (17 VII 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 588 287. Św. ojciec Pio z Pietrelciny (25 VII 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 590 288. Jansenizm ‒ niebezpieczna duchowość (31 VII 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592 289. Duchowość jansenizmu (7 VIII 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594 290. Kwietyzm ‒ wypaczony mistycyzm (14 VIII 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596 291. Duchowość potrydencka w Polsce, część 1 (21 VIII 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 598 292. Duchowość potrydencka w Polsce, część 2 (28 VIII 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 600 293. Kongres Mariologiczny w Lourdes Rozważanie okolicznościowe ‒ 4 IX 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602 294. Przedstawiciele „złotego wieku” polskiej mistyki (11 IX 2008). . . . . . . . . . . . . . . 604 295. Bł. Stanisław Papczyński (18 IX 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606 296. Cuda i pisma bł. Stanisława Papczyńskiego (25 IX 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 608 297. Matka Teresa Marchocka (2 X 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 610 298. Anioł Ślązak (9 X 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612 299. Trzydziesta rocznica wyboru Jana Pawła II Rozważanie okolicznościowe ‒ 16 X 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614 300. Św. Weronika Giuliani (23 X 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616

1257

301. Odrodzenie mistyczne w XVIII w., część 1 (30 X 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 618 302. Odrodzenie mistyczne w XVIII w., część 2 (6 XI 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 620 303. Św. Teresa Małgorzata Redi (13 XI 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622 304. Św. Paweł od Krzyża ‒ życie (20 XI 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 624 305. Św. Paweł od Krzyża ‒ apostolstwo (27 XI 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626 306. Św. Alfons Liguori ‒ „gigant epoki” (4 XII 2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 628 307. Św. Alfons Liguori ‒ pisma i doktryna (11 XII 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 630 308. Duchowość redemptorystów (18 XII 2008). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632 309. Słowo Ciałem się stało Rozważanie okolicznościowe ‒ 25 XII 2008) . . . . . . . . . . 634 310. Łaska czasu ‒ czas łaski Rozważanie okolicznościowe ‒ 1 I 2009) . . . . . . . . . . . . 636 311. Siostra Maria Celeste Crostarosa (8 I 2009). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 638 312. Św. Klemens Hofbauer (15 I 2009). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 640 313. Św. Wincenty Pallotti (22 I 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642 314. Pisma św. Wincentego Pallottiego (29 I 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 644 315. Zjednoczenie Apostolstwa Katolickiego (5 II 2009). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 646 316. Pallotyńska szkoła duchowości (12 II 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 648 317. Św. Kasper del Bufalo (19 II 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 651 318. Św. Maria Matylda De Mattias (26 II 2009). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 653 319. Bł. Anna Maria Taigi (5 III 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 655 320. Rewolucja francuska a duchowość, część 1 (12 III 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 657 321. Św. Józef patronem ewangelizacji Rozważanie okolicznościowe ‒ 19 III 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 659 322. Rewolucja francuska a duchowość, część 2 (26 III 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 661 323. Jan Paweł II ‒ santo subito Rozważanie okolicznościowe ‒ 2 IV 2009) . . . . . . . . 663

VIII. Duchowość współczesna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .665 324. Sztuka adoracji Rozważanie okolicznościowe ‒ 9 IV 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 667 325. Duchowość XIX w., część 1 (16 IV 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 669 326. Współczesny prorok o. Daniel Ange Rozważanie okolicznościowe ‒ 23 IV 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 671 327. Zarys duchowości XIX w., część 2 (30 IV 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673 328. Sytuacja polityczna w Europie w XIX stuleciu (7 V 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 676 329. Sytuacja gospodarcza w Europie w XIX stuleciu (14 V 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . 678 330. Ogólna charakterystyka romantyzmu (21 V 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 680 331. Romantyzm w kulturze (28 V 2009). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 682 332. Trzydziesta rocznica I pielgrzymki Jana Pawła II do Polski Rozważanie okolicznościowe ‒ 4 VI 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 684 333. Kongresy eucharystyczne 11 VI 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 686 334. Poświęcenie Sercu Jezusa Rozważanie okolicznościowe ‒ 18 VI 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 688 335. Duchowość a romantyzm (25 VI 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 690 336. Życie religijne w Polsce pod zaborami (2 VII 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 692 337. Polski romantyzm (9 VII 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 694 338. Bł. Anna Katarzyna Emmerick (16 VII 2009). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 696

1258

339. Odrodzenie mistyki w XIX stuleciu (23 VII 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 698 340. Mistyka polska XIX stulecia (30 VII 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 700 341. Św. Jan Maria Vianney (6 VIII 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 702 342. Pobożność ludowa (13 VIII 2009). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 704 343. Bł. Elżbieta od Świętej Trójcy (20 VIII 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 706 344. Objawienia maryjne w La Salette (27 VIII 2009). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 708 345. Objawienia maryjne w Lourdes (3 IX 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 710 346. Św. Bernadetta Soubirous (10 IX 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 712 347. Objawienia maryjne w Gietrzwałdzie (17 IX 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 714 348. Objawienia maryjne w Knock (24 IX 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 716 349. Św. Teresa z Lisieux ‒ życie (1 X 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 718 350. Leon XIII ‒ papież różańca (8 X 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 720 351. Św. Teresa z Lisieux ‒ doktryna duchowa (15 X 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 722 352. Bł. Zelia i Ludwik Martin (22 X 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 724 353. Jan Paweł II i św. Teresa z Lisieux (29 X 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 726 354. Kwestia społeczna w XIX stuleciu (5 XI 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 728 355. Katolicki laikat XIX stulecia (12 XI 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 730 356. Akcja Katolicka we Włoszech (19 XI 2009). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 732 357. Akcja Katolicka w Polsce (26 XI 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 734 358. Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary (3 XII 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 736 359. Służebnica Boża Paulina Jaricot, część 1 (10 XII 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 738 360. Służebnica Boża Paulina Jaricot, część 2 (17 XII 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 740 361. Wigilijny stół ‒ duchowość komunii Rozważanie okolicznościowe ‒ 24 XII 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 742 362. Chrześcijańska radość Rozważanie okolicznościowe ‒ 31 XII 2009) . . . . . . . . . . 744 363. Papieskie Dzieło Misyjne Dzieci (7 I 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 746 364. Papieskie Dzieło św. Piotra Apostoła (14 I 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 748 365. Papieska Unia Misyjna (21 I 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 750 366. Św. Jan Bosco (28 I 2010). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 752 367. Rodzina Salezjańska (4 II 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 754 368. XVIII Światowy Dzień Chorego (Rozważanie okolicznościowe ‒ 11 II 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 756 369. Św. Dominik Savio (18 II 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 758 370. Bł. August Czartoryski (25 II 2010). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 760 371. Święty Antoni Maria Claret (4 III 2010). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 762 372. Duchowość misjonarzy klaretynów (11 III 2010). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 764 373. Autorytet kierownika duchowego (18 III 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 766 374. Duchowość w cielesności (Rozważanie okolicznościowe ‒ 25 III 2010) . . . . . . . . 768 375. Wierność Chrystusa ‒ wierność kapłana (Rozważanie okolicznościowe ‒ 1 IV 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 770 376. Życie zakonne w Polsce w XIX stuleciu (8 IV 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 772 377. Niehabitowe zgromadzenia zakonne (15 IV 2010). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 774 378. Życie bł. Edmunda Bojanowskiego (22 IV 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 776 379. Dzieło bł. Edmunda Bojanowskiego (29 IV 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 778 380. Bł. Bronisław Markiewicz (6 V 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 780

1259

381. Michalici i michalitki (13 V 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 782 382. Jasnogórski jubileusz (20 V 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 784 383. Św. Urszula Ledóchowska (27 V 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 786 384. Eucharystia i kapłan (Rozważanie okolicznościowe ‒ 3 VI 2010) . . . . . . . . . . . . . 788 385. Siostry Urszulanki Serca Jezusa Konającego (10 VI 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 790 386. Św. Brat Albert ‒ powstaniec i malarz (17 VI 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 792 387. Św. Brat Albert ‒ Apostoł Krakowa (24 VI 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 794 388. Bł. Maria Teresa Ledóchowska (1 VII 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 796 389. Św. Maria Goretti (8 VII 2010). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 798 390. Grunwald ‒ zwycięstwo wiary (Rozważanie okolicznościowe ‒ 15 VII 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 800 391. Bł. Maria Karłowska (22 VII 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 802 392. Cecylia Działyńska (29 VII 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 804 393. Sługa Boży Bogdan Jański, część 1 (5 VIII 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 806 394. Sługa Boży Bogdan Jański, część 2 (12 VIII 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 808 395. Pierwsi zmartwychwstańcy (19 VIII 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 810 396. Z dawna Polski Tyś Królową…

(Rozważanie okolicznościowe ‒ 26 VIII 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 812 397. Szkoła duchowości zmartwychwstańczej (2 IX 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 814 398. Bł. Aniela Salawa (9 IX 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 816 399. Mistyka bł. Anieli Salawy (16 IX 2010). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 818 400. Święci są wśród nas ‒ bł. Chiara Luce Badano (23 IX 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . 820 401. Służebnica Boża Wanda Malczewska (30 IX 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 822 402. Różaniec szkołą modlitwy (Rozważanie okolicznościowe ‒ 7 X 2010) . . . . . . . . . 824 403. Bł. Angela Truszkowska i siostry felicjanki (14 X 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 826 404. Eliza Cejzik i kult Oblicza Jezusa (21 X 2010). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 828 405. Maria Franciszka Kozłowska ‒ początki mariawityzmu (28 X 2010) . . . . . . . . . 830 406. Mariawityzm, część 1 (4 XI 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 832 407. Polski patriotyzm (Rozważanie okolicznościowe ‒ 11 XI 2010) . . . . . . . . . . . . . . . 835 408. Mariawityzm, część 2 (18 XI 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 837 409. Św. Zygmunt Szczęsny Feliński, część 1 (25 XI 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 839 410. Św. Zygmunt Szczęsny Feliński, część 2 (2 XII 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 841 411. Św. Józef Sebastian Pelczar ‒ życie i dzieło, część 1 (9 XII 2010) . . . . . . . . . . . . . . 843 412. Św. Józef Sebastian Pelczar ‒ życie i dzieło, część 2 (16 XII 2010) . . . . . . . . . . . . . 845 413. Św. Józef Sebastian Pelczar ‒ życie i dzieło, część 3 (23 XII 2010) . . . . . . . . . . . . . 847 414. Abp Józef Teodorowicz (30 XII 2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 849 415. Bł. Marcelina Darowska, część 1 (6 I 2011). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 851 416. Bł. Marcelina Darowska, część 2 (13 I 2011). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 853 417. Bł. Marcelina Darowska, część 3 (20 I 2011). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 855 418. Bł. Jerzy Matulewicz, część 1 (27 I 2011). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 858 419. Bł. Jerzy Matulewicz, część 2 (3 II 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 860 420. Św. Józef Bilczewski, część 1 (10 II 2011). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863 421. Św. Józef Bilczewski, część 2 (17 II 2011). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 865 422. Sługa Boży Anzelm Gądek (24 II 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 867 423. Karmelitanki Dzieciątka Jezus (3 III 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 869

1260

424. Św. Zygmunt Gorazdowski (10 III 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 871 425. Matka Kolumba Białecka 17 III 2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 873 426. Bł. Franciszka Siedliska (24 III 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 875 427. Siostry nazaretanki z Nowogródka (31 III 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 877 428. Sługa Boży biskup Zygmunt Łoziński (7 IV 2011). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 880 429. Bł. Bolesława Lament (14 IV 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 882 430. Wielkoczwartkowe listy Jana Pawła II (Rozważanie okolicznościowe ‒ 21 IV 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 884 431. Beatyfikacja Jana Pawła II (Rozważanie okolicznościowe ‒ 28 IV 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 887 432. Błogosławiony Jan Paweł II (Rozważanie okolicznościowe ‒ 5 V 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 889 433. Mariologia bł. Jana Pawła II (Rozważanie okolicznościowe ‒ 12 V 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 891 434. Nauczanie społeczne Leona XIII (19 V 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 894 435. Neoscholastyka (26 V 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 896 436. Pontyfikat św. Piusa X (2 VI 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 898 437. Modernizm (9 VI 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 900 438. Pontyfikat Benedykta XV (16 VI 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 902 439. Bł. Jan Paweł II ‒ Papież Eucharystii (Rozważanie okolicznościowe ‒ 23 VI 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 904 440. Sekularyzm, sekularyzacja i duchowość (30 VI 2011). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 906 441. Ruch liturgiczny (7 VII 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 909 442. ks. Alojzy Orione i jego dzieło (14 VII 2011). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 911 443. Pontyfikat Piusa XI (21 VII 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 913 444. Ruch ekumeniczny (28 VII 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 915 445. Św. Maksymilian Maria Kolbe ‒ życie, część 1 (4 VIII 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . 917 446. Św. Maksymilian Maria Kolbe ‒ życie, część 2 (11 VIII 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . 919 447. XXVI Światowe Dni Młodzieży (Rozważanie okolicznościowe ‒ 18 VIII 2011). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 921 448. Św. Maksymilian Kolbe jako mistyk (25 VIII 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 923 449. II wojna światowa a duchowość (1 IX 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 926 450. Św. Maksymilian Kolbe jako apostoł (8 IX 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 928 451. Siostra Hilaria Główczyńska (15 IX 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 930 452. Św. Edyta Stein ‒ rys biograficzny (22 IX 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 932 453. Nawrócenie św. Edyty Stein (29 IX 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 934 454. Duchowa droga św. Edyty Stein (6 X 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 936 455. Wielka Nowenna Fatimska (Rozważanie okolicznościowe ‒ 13 X 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 939 456. Św. Edyta uczy modlitwy (20 X 2011). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 941 457. Św. Edyta Stein o roli kobiety (27 X 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 943 458. Bł. Antoni Rewera ‒ męczennik prawdomówności (22 XII 2011). . . . . . . . . . . . . 946 459. Bł. Karol de Faucauld, część 1 (10 XI 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 948 460. Bł. Karolina Kózkówna ‒ dziewica i męczennica (17 XI 2011) . . . . . . . . . . . . . . . 950

1261

461. Bł. Jakub Alberione ‒ apostoł środków przekazu (24 XI 2011) . . . . . . . . . . . . . . . 952 462. Bł. Karol de Foucauld, część 2 (1 XII 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 954 463. Dwudziestolecie Radia Maryja (Rozważanie okolicznościowe ‒ 8 XII 2011). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 957 464. Służebnica Boża Maria Magdalena Epstein, część 1 (15 XII 2011) . . . . . . . . . . . . 959 465. Służebnica Boża Maria Magdalena Epstein, część 2 (22 XII 2011) . . . . . . . . . . . . 961 466. Św. Josemaría Escrivá de Balaguer (29 XII 2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 963 467. Rozwój i duchowość Opus Dei (5 I 2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 965 468. Błogosławiona Marta Wiecka (12 I 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 967 469. Błogosławiony harcmistrz ‒ ks. Stefan Wincenty Frelichowski (19 I 2012) . . . . 969 470. Bł. Jan Balicki ‒ apostoł Przemyśla (26 I 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 971 471. Sześćdziesięciopięciolecie Konstytucji Provida Mater Ecclesia (2 II 2012) . . . . . 974 472. Bł. Władysław Findysz ‒ męczennik komunizmu (9 II 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . 976 473. ks. Antoni Słomkowski ‒ odnowiciel KUL-u, część 1 (16 II 2012) . . . . . . . . . . . . 978 474. ks. Antoni Słomkowski ‒ odnowiciel KUL-u, część 2 (23 II 2012) . . . . . . . . . . . . 980 475. Siostra Wanda Boniszewska ‒ mistyka i stygmaty (1 III 2012) . . . . . . . . . . . . . . . 982 476. Geniusz kobiety (Rozważanie okolicznościowe ‒ 8 III 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . 984 477. Chiara Lubich ‒ „geniusz kobiety” naszych czasów (15 III 2012) . . . . . . . . . . . . . 986 478. Św. Faustyna Kowalska, część 1 (22 III 2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 988 479. Św. Faustyna Kowalska, część 2 (29 III 2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 990 480. Eucharystia ‒ dar Bożego Miłosierdzia (Rozważanie okolicznościowe ‒ 5 IV 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 992 481. Miłosierdzie Boże w sakramencie pokuty (Rozważanie okolicznościowe ‒ 12 IV 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 994 482. Bł. Michał Sopoćko ‒ sługa Bożego Miłosierdzia, część 1 (19 IV 2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 997 483. Bł. Michał Sopoćko ‒ sługa Bożego Miłosierdzia, część 2 (26 IV 2012) . . . . . . . . 999 484. Polska maryjność (3 V 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1001 485. Bł. Jan Paweł II ‒ prorok Bożego Miłosierdzia (10 V 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . 1003 486. Matka Elżbieta Róża Czacka (17 V 2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1006 487. Dzieło Lasek (24 V 2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1008 488. Bóg w modlitwie Prymasa Tysiąclecia (31 V 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1010 489. Kościół żyje Eucharystią (Rozważanie okolicznościowe ‒ 7 VI 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1012 490. Człowiek w modlitwie Prymasa Tysiąclecia (14 VI 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1015 491. ks. Władysław Korniłowicz (21 VI 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1017 492. Św. Joanna Beretta Molla (28 VI 2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1019 493. Służebnica Boża Antonietta Meo (5 VII 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1021 494. Teresa Neumann, część 1 (12 VII 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1024 495. Teresa Neumann, część 2 (19 VII 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1026 496. Sługa Boży Wojciech Piwowarczyk (26 VII 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1028 497. Służebnica Boża Marta Robin, część 1 (2 VIII 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1031 498. Służebnica Boża Marta Robin, część 2 (9 VIII 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1033 499. Ogniska Światła i Miłości (16 VIII 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1035 500. Deo gratias (Rozważanie okolicznościowe ‒ 23 VIII 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1037

1262

501. Służebnica Boża Janina Woynarowska (30 VIII 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1040 502. Bł. Matka Teresa z Kalkuty (6 IX 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1042 503. Sługa Boży Piotr Gołębiowski (13 IX 2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1045 504. Sługa Boży Jerzy Ciesielski (20 IX 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1047 505. ks. Idzi Radziszewski i Katolicki Uniwersytet Lubelski (27 IX 2012). . . . . . . . . 1049 506. Sługa Boży Wincenty Granat (4 X 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1051

IX. Prawdy wiary w życiu duchowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1055 507. Rok Wiary (11 X 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1057 508. Wiara ‒ podstawą życia duchowego (18 X 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1059 509. Duchowość niewiary (25 X 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1061 510. Wiara i świętość (1 XI 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1063 511. Trud wiary (8 XI 2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1065 512. Słowo Boże źródłem wiary (15 XI 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1067 513. Sakramenty ‒ źródłem wiary (22 XI 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1069 514. Wiara a modlitwa (29 XI 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1071 515. Wiara i kontemplacja (6 XII 2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1073 516. Postawa wiary (13 XII 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1075 517. Wiara i uczucia (20 XII 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1077 518. Radość wiary (27 XII 2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1079 519. Wierzę w Jedynego Boga (3 I 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1082 520. Duchowość bałwochwalstwa (10 I 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1084 521. Bóg jest Miłością (17 I 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1086 522. Boska Trójca (24 I 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1088 523. Chwała Boża (31 I 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1090 524. Bóg jest naszym Ojcem (7 II 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1092 525. Wszechmoc i Opatrzność Boża (14 II 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1094 526. Świat niewidzialny (21 II 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1096 527. Aniołowie (28 II 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1098 528. Świat duchów złych (7 III 2013). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1100 529. Człowiek istotą cielesno-duchową (14 III 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1102 530. Pierwotny upadek (21 III 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1104 531. Chrystus ‒ Najwyższy Kapłan (28 III 2013). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1106 532. Zwycięzca śmierci, piekła i szatana (4 IV 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1108 533. Jezus Chrystus Odkupiciel człowieka (11 IV 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1110 534. Imię Jezus (18 IV 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1112 535. Zrodzony z Maryi Dziewicy (25 IV 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1114 536. Wszczepieni w Chrystusa (2 V 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1117 537. Wstąpił do nieba i przyjdzie powtórnie (9 V 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1119 538. Wierzę w Ducha Świętego (16 V 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1121 539. Duch, który ożywia i uświęca (23 V 2013). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1123 540. Kościół Mistyczne Ciało Chrystusa (30 V 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1125 541. Kościół jako wspólnota (6 VI 2013). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1127 542. Kościół ‒ hierarchia i charyzmat (13 VI 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1129

1263

543. Misja Kościoła (20 VI 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1131 544. Kościół Apostolski (27 VI 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1133 545. Duchowość kapłańska (4 VII 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1135 546. Duchowość życia konsekrowanego (11 VII 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1137 547. Duchowość świeckich (18 VII 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1139 548. Domowy Kościół (25 VII 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1141 549. Mater Ecclesiae ‒ Ecclesia Mater (1 VIII 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1143 550. Życie wieczne celem ziemskiej pielgrzymki (8 VIII 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1145 551. Tajemnica nieba (15 VIII 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1147 552. Obcowanie świętych (22 VIII 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1149 553. Wiara męczenników (29 VIII 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1151 554. Dzieła miłosierdzia (5 IX 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1153 555. Maryja ‒ Virgo orans (12 IX 2013). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1155 556. Misteria zbawienia (19 IX 2013). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1157 557. Jezus moim Panem (26 IX 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1159 558. Sens niezawinionego cierpienia (3 X 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1162 559. Służyć to znaczy królować (10 X 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1164 560. Posługa władzy (17 X 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1166 561. Działalność charytatywna Kościoła (24 X 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1168 562. Śmierć jako spotkanie z Ojcem (31 X 2013). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1170 563. Wiara w czyściec (7 XI 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1172 564. Dramat potępienia (14 XI 2013). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1174 565. Królestwo Boże (21 XI 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1176 566. Znaczenie słowa „Amen” (28 XI 2013). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1178 567. Liturgia dziełem Boga i Kościoła (5 XII 2013). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1180 568. Znaki i postawy w liturgii (12 XII 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1182 569. Muzyka i śpiew a duchowość (19 XII 2013). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1184 570. Muzyka liturgiczna (26 XII 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1186 Posłowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1189 Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1191 Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1193 Indeks miejsc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1211 Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1225

1264

Ks. prof. dr hab. Marek CHMIELEWSKI (ur. 1959) — prezbiter Diecezji Radomskiej (wyśw. 1983); kanonik gremialny Kapituły Ostrobramskiej w Skarżysku-Kamiennej; od 1988 r. pracownik naukowy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II; od 2009 r. profesor wizytujący na Fakultecie Teologicznym Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie (Litwa); doktorat w 1990 r. na temat: Doświadczenie mistyczne Matki Marceliny Darowskiej (1827-1911); habilitacja w 1999 r. na podstawie rozprawy pt. Metodologiczne problemy posoborowej teologii duchowości katolickiej; tytuł profesorski w 2015 r. na podstawie dorobku i rozprawy pt. Duchowość według Jana Pawła II. Studium na podstawie encyklik i adhortacji; w latach 2000-2006 dyrektor Instytutu Teologii Duchowości; od 2005 r. prodziekan ds. studentów Wydziału Teologii KUL i członek Senatu KUL; od 2008 r. założyciel i prezes Polskiego Stowarzyszenia Teologów Duchowości; członek Polskiego Towarzystwa Mariologicznego, Towarzystwa Naukowego KUL, Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, Międzynarodowej Akademii Miłosierdzia Bożego oraz Papieskiej Międzynarodowej Akademii Maryjnej; w 2013 r. otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie; od 2013 r. wiceprezes Fundacji Potulickiej; inicjator i redaktor Leksykonu duchowości katolickiej (Lublin-Kraków 2002) oraz serii wydawniczej i rocznika „Duchowość w Polsce”; autor ponad 20 książek i około 250 artykułów naukowych z duchowości; od 2003 r. w każdy czwartek nieprzerwanie prowadzi cykl audycji „Duc in altum” w Radio Maryja i TV Trwam.

Monumentalne dzieło poświęcone duchowości katolickiej, przedstawionej w sposób bardzo obszerny i kompletny, a przy tym w przystępnej formie, zrozumiałej dla każdego.

To owoc kilkunastu lat wytężonej pracy i medialnej działalności ks. prof. Marka Chmielewskiego, popularyzującego i przybliżającego słuchaczom, widzom i czytelnikom wielką skarbnicę duchowości Kościoła, na przestrzeni 2000 lat.

Ks. Marek Chmielewski (kapłan, profesor KUL, założyciel i prezes Polskiego Stowarzyszenia Teologów Duchowości, autor kilkunastu książek i licznych artykułów naukowych z duchowości) nieprzerwanie od 2003 r. w czwartki prowadzi cykl audycji „Duc in altum” w Radio Maryja i TV Trwam. Na podstawie tych audycji powstała Wielka księga duchowości katolickiej, w której zostały szeroko omówione wszystkie najważniejsze aspekty życia chrześcijańskiego.

ISBN 978-83-7864-241-1

9 788378 642411 Cena: 149,00 zł w tym 5% VAT

ks. Marek Chmielewski

WIELKA KSIĘGA DUCHOWOŚCI KATOLICKIEJ

ks. Marek Chmielewski

WIELKA KSIĘGA DUCHOWOŚCI KATOLICKIEJ