Św. Jan od KrzyżaM yśl i na każdy dzień
M yśl i na każdy dzień
Św. Jan od KrzyżaM yśl i na każdy dzień
Wydawnictwo AA Kraków
Wybór i opracowanie: Jacek Paweł Laskowski
© Copyright by Wydawnictwo AA, Kraków 2024
ISBN 978-83-8340-055-6
Wydawnictwo AA s.c. ul. Swoboda 4, 30-332 Kraków
12 345-42-00, 12 446-72-56, 12 418-91-30 tel. kom.: 695-994-193
JAn PAWeł II
List apostolski MAESTRO EN LA FE
z okazji 400-lecia śmierci św. Jana od Krzyża Doktora Kościoła
Wprowadzenie
Mistrz w wierze i świadek Boga żywego, św. Jan od Krzyża jest wspominany dzisiaj przez Kościół w sposób szczególny
z racji obchodów 400-lecia jego przejścia do chwały, które dokonało się 14 grudnia 1591 r. w klasztorze w Ubeda, skąd został wezwany do domu Ojca.
Z radością cały Kościół przyjmuje obfite owoce świętości i mądrości, które ten jego
– 5 –
Syn przekazuje nieusta nnie swym życiem i pismami. Rzeczywiście, jego postać i nauczanie przyciągają uwagę różnorodnych środowisk religijnych i kulturowych, które znajdują w nim zrozumienie i odpowiedź na najgłębsze aspiracje człowieka i wierzącego. Żywię zatem nadzieję, iż obchody tego jubileuszu pomogą lepiej ukazać wielkość oraz rozpowszechnić treść jego głównego orędzia: życia teologalnego w wierze, nadziei i miłości.
To przesłanie, skierowane do wszystkich, jest szczególnym dziedzictwem i przynaglającym zadaniem dla Karmelu Terezjańskiego, który słusznie uznaje tego Świętego za ojca i duchowego mistrza. Jego przykład jest wzorem życia, jego pisma są skarbem, którym należy podzielić się z wszystkimi szukającymi Bożego oblicza. Jego doktryna pozostaje aktualna, szczególnie dla Hiszpanii, jego ojczyzny, której imię rozsławił swoimi pismami o powszechnym znaczeniu.
Doświadczenie i nauczanie Świętego z Fontiveros pociągało mnie od pierwszych
– 6 –
lat mojej formacji kapłańskiej, kiedy to znalazłem w nim pewnego przewodnika na ścieżkach wiary. Ten wymiar jego doktryny wydawał mi się niezwykle ważny dla każdego chrześcijanina, zwłaszcza w epoce poszukiwania nowych dróg, która równocześnie narażona była na niebezpieczeństwa i pokusy w dziedzinie wiary.
W okresie gdy trwał jeszcze duchowy klimat obchodów 400-lecia narodzin Świętego karmelity (1542-1942), a europa podnosiła się z popiołów po doświadczeniu ciemnej nocy wojny, pisałem w Rzymie rozprawę doktorską z teologii na temat: Wiara u św.
Jana od Krzyża1. Analizowałem w niej i uwydatniałem centralne stwierdzenie Doktora Mistycznego: wiara jest jedynym, najbliższym i proporcjonalnym środkiem do zjednoczenia z Bogiem. Już wówczas zrozumiałem, że synteza dokonana przez św. Jana od Krzyża zawiera nie tylko solidną doktrynę
1 K. Wojtyła, Wiara u św. Jana od Krzyża, wyd. pol.: Wydawnictwo OO. Karmelitów Bosych, Kraków 1990.
– 7 –
teologiczną, ale przede wszystkim wyjaśnienie życia chrześcijańskiego w jego podstawowych elementach, którymi są: zjednoczenie z Bogiem, kontemplacyjny wymiar modlitwy, teologalna siła misji apostolskiej i moc nadziei chrześcijańskiej.
Odwiedzając Hiszpanię w listopadzie 1982 r., z radością celebrowałem jego wspomnienie w Segowii w sugestywnej scenerii rzymskiego akweduktu, a nawiedzając jego grób, oddałem cześć jego relikwiom. Przypomniałem tam wielkie orędzie wiary jako istotę przesłania św. Jana od Krzyża dla całego Kościoła, Hiszpanii i Karmelu. Wiary żywej, dynamicznej, szukającej i spotykającej Boga w Jego Synu, Jezusie Chrystusie, w Kościele, w pięknie stworzenia, w milczącej modlitwie, w ciemnościach nocy i w oczyszczającym płomieniu Ducha2 .
Podczas tegorocznych obchodów 400lecia śmierci tego mistrza wypada raz jeszcze wsłuchać się w jego słowa. n a skutek
2 Por. Jan Paweł II, Przemówienie ku czci św. Jana od Krzyża w Segowii (4 listopada 1982): AAS 75 (1983), 293-299.
– 8 –
szczęśliwej zbieżności dat stał się on naszym towarzyszem podróży w tym szczególnym okresie historii, na progu roku 2000, 25 lat od zakończenia II Soboru Watykańskiego, który umożliwił i zapoczątkował odnowę Kościoła w zakresie czystości doktryny i świętości życia. „Zadaniem bowiem Kościoła – stwierdza Sobór – jest uobecniać i czynić niejako widzialnym Boga Ojca i Jego Syna wcielonego przez nieustanne odnawianie się i oczyszczanie pod kierunkiem Ducha Świętego. Osiąga się to przede wszys tkim świadectwem żywej i dojrzałej wiary, uprawnionej do tego, aby mogła jasno widzieć trudności i przezwyciężać je”3 .
Obecność Boga i Chrystusa, oczyszczające odnowienie dokonujące się pod działaniem Ducha Świętego, doświadczenie oświeconej i dojrzałej wiary: czyż nie to stanowi najważniejszą treść doktryny św. Jana o d Krzyża i jego orędzia do Kościoła i dzisiejszego człowieka? Odnowa i ożywienie wiary
3 II Sobór Wat., Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 21.
– 9 –
stanowi konieczny fundament umożliwiający podjęcie naglących zadań stojących dziś przed Kościołem: doświadczenie zbawczej obecności Boga w Chrystusie, w samym centrum życia i historii, ponowne odkrycie kondycji człowieka i jego synostwa Bożego, jego powołanie do zjednoczenia z Bogiem, będące najgłębszą racją jego godności4, nowa ewangelizacja świata zaczynająca się od reewangelizacji wierzących, coraz szersze otwarcie się na nauczanie i światło Chrystusa.
Św. Jan od Krzyża jest znany w Kościele i świecie kultury pod wieloma aspektami: jako pisarz i poeta języka kastylijskiego, artysta i humanista, człowiek o głębokim doświadczeniu mistycznym, teolog i duchowy egzegeta, duchowy mistrz i kierownik dusz. Postać i pisma tego mistrza na drogach wiary oświecają wszystkich, którzy szukają doświadczenia Boga na drodze kontemplacji i w bezinteresownej służbie braciom. W swojej wzniosłej 4 Tamże, 19.
– 10 –
twórczości poetyckiej, w swoich traktatach doktrynalnych – Droga na Górę Karmel , Noc ciemna , Pieśń duchowa , Żywy płomień miłości – tak jak i w pomniejszych, lecz bogatych w treść Słowach światła i miłości , Radach i wskazówkach , Listach , Święty zostawił nam syntezę chrześcijańskiej duchowości i jej mistycznego doświadczenia. Wśród tego bogactwa tematów pragnę zatrzymać się w tej chwili na centralnym przesłaniu, na wierze żywej jako przewodniczce chrześcijanina, jedynym świetle w ciemnej nocy próby, gorejącym płomieniu podsycanym przez Ducha. Wiara, jak to dobrze ukazuje Święty swoim życiem, prowadzi do adoracji i uwielbienia, nadaje całej egzystencji człowieka wymiar realizmu oraz smak transcendencji. Pragnę także – ze światłem „Ducha Świętego nauczyciela”5 i zgodnie z mądrościowym stylem brata Jana od Krzyża – skomentować niektóre aspekty jego nauczania na temat
5 Św. Jan od Krzyża, Droga na Górę Karmel , II, 29, 1. W następnych notach, jeśli autor nie jest wspomniany imiennie, należy rozumieć, że chodzi o św. Jana od Krzyża.
– 11 –
wiary, podejmując jego orędzie wraz z kobietami i mężczyznami, którzy dzisiaj przeżywają nadzieje i wyzwania naszych czasów.
I. Mistrz w wierze
Tło historyczne
Warunki historyczne, w których żył brat Jan od Krzyża, dostarczyły mu rozległej gamy możliwości i bodźców dla pełnego rozwoju wiary. Za jego życia (1542-1591) Hiszpania, europa i Ameryka otwarły się na nową epokę głębokiej i twórczej religijności. Był to czas rozkwitu ewangelizacji i reformy katolickiej, a równocześnie okres wyzwań rozłamów we wspólnocie kościelnej, konfliktów wewnętrznych i zewnętrznych. Ówczesny Kościół musiał odpowiedzieć na te wszystkie trudne i palące problemy: wielki Sobór Trydencki, doktrynalny i reformatorski; odkrycie Ameryki, nowego kontynentu czekającego na ewangelizację; stary świat, europa, domagający się powrotu do chrześcijańskich korzeni.
W tym his torycznym kontekście, pełnym różnorodnych sytuacji i doświadczeń,
– 12 –
przebiega życie św. Jana od Krzyża. Dzieciństwo i młodość przeżywa w skrajnym ubóstwie, torując sobie drogę pracą własnych rąk w Fontiveros, Arevalo i Medina del Campo. Idzie za głosem powołania karmelitańskiego, otrzymuje gruntowną formację w murach Uniwersytetu w Salamance. Po opatrznościowym spotkaniu ze św. Teresą od Jezusa podejmuje z całym oddaniem dzieło reformy Karmelu i daje początek nowemu sposobowi życia w pierwszym klasztorze w Duruelo. Pierwszy karmelita bosy przeżywa wszystkie trudności
i przeciwności rodzącej się wspólnoty zakonnej, jako mistrz i wychowawca, a także spowiednik w klasztorze Wcielenia w Avila. Uwięzienie w Toledo, samotność klasztorów e l Calvario i La Penuela w Andaluzji, prace apostolskie w klasztorach mniszek, funkcja przełożonego – wszystko to miało znaczący wpływ na ukształtowanie się jego osobowości i znalazło odbicie w liryce jego poezji, komentarzach do jego pism, prostocie życia klasztornego oraz w wędrownym apostolacie. Alcala de Henares, Baeza, Grenada, Segowia, Ubeda
–
–
13
– są to miasta, które przywodzą na pamięć pełnię życia wewnętrznego, posługi kapłańskiej i duchowego nauczania Świętego.
Bogaty w doświadczenia życiowe przyjmuje wobec sytuacji ówczesnego Kościoła postawę otwartą. Zna wydarzenia, przemiany, zagrożenia tamtych czasów. W swoich pismach czyni aluzje do ówczesnych herezji i błędów. Pod koniec życia jest gotów udać się do Meksyku, aby tam głosić ewangelię i czyni przygotowania do realizacji tych projektów, jednak choroba i śmierć mu to uniemożliwiają.
na poważne potrzeby swoich czasów Jan de Yepes odpowiada, podejmując powołanie kontemplacyjne. Decyzja ta nie jest próbą uwolnienia się od odpowiedzialności ludzkiej i chrześcijańskiej: przeciwnie, dokonując tego kroku, Święty pragnie z całą świadomością przeżywać samą istotę swojej wiary: szukać oblicza Boga, słuchać i wypełniać Jego słowo, oddać się na służbę bliźnim.
W ten sposób pokazuje nam, jak życie kontemplacyjne może być sposobem
–
14 –
stawania się w pełni chrześcijaninem. Kontemplatyk nie ogranicza się jedynie do spędzania długich chwil na modlitwie. Towarzysze i biografowie Świętego karmelity przekazują nam obraz jego życia pełnego dynamizmu. W młodości nauczył się pielęgnowania chorych i murarstwa, pracował jako ogrodnik i ozdabiał kościół. Już jako dorosły, pełniąc obowiązki przełożonego i wychowawcy, zawsze był czujny na duchowe i materialne potrzeby podopiecznych. Pieszo przemierzał duże odległości, aby nieść duchową pomoc siostrom karmelitankom bosym, głęboko przekonanym o ogólnokościelnej wartości ich życia kontemplacyjnego. To wszystko rodziło się w nim z głębokiego przeświadczenia, iż Bóg, i tylko On, jest Tym, który nadaje wartość i smak każdej działalności, „ponieważ gdzie nie poznaje się Boga, nie poznaje się niczego”6 .
–
–
15
6 Pieśń duchowa, 26, 13.
Tym sposobem, poprzez przykład życia i pisma, realizując szczególne powołanie karmelity kontemplatyka, najbardziej dopomógł Kościołowi w jego trudnościach. Brat Jan żył w otoczeniu swoich braci i sióstr w Karmelu: na modlitwie, w milczeniu, w służbie, w umiarkowaniu i wyrzeczeniu, przepajając to wszystko wiarą, nadzieją i miłością. Wraz ze św. Teresą od Jezusa uczestniczył w pełnym urzeczywistnieniu charyzmatu karmelitańskiego. Oboje pozostają nadal w Kościele wybitnymi świadkami Boga żywego.
Dzieło formowania wierzących
Wiara rozwija wspólnotę i dialog z braćmi, aby pomóc im w przemierzaniu dróg prowadzących do Boga. Brat Jan był prawdziwym wychowawcą wierzących. Potrafił wprowadzać na szlak zażyłości z Bogiem, pouczając, jak można odkrywać Jego obecność i miłość zarówno w pomyślnych okolicznościach życia, jak i w przeciwnościach, w chwilach gorliwości, jak i w okresach pozornego zniechęcenia. Zbliżały się do niego dusze
– 16 –
wybrane, takie jak Teresa od Jezusa, dla której był przewodnikiem w ostatnich etapach jej mistycznego doświadczenia, jak również osoby o głębokiej duchowości, z kręgu wiary i pobożności ludowej, jak Anna de Penalosa, której zadedykował Żywy płomień miłości . Bóg obdarzył go zaletami, dzięki którym mógł spełniać rolę duchowego przewodnika i wychowawcy wierzących.
Św. Jan od Krzyża starał się opracować prawdziwą pedagogię wiary, która ochroniłaby ją od grożących niebezpieczeństw. Z jednej strony niebezpieczeństwa nadmiernego zaufania ludziom, którzy bez żadnego rozeznania polegali bardziej na objawieniach prywatnych lub własnych odczuciach niż na ewangelii czy Kościele. Z drugiej strony, od niewiary jako podstawy radykalnej twardości serca, która uniemożliwia otwarcie się na tajemnicę. Doktor Mistyczny, przezwyciężając te trudności, pomaga swym przykładem i nauką w umocnieniu wiary chrześcijańskiej podstawowymi elementami dojrzałości, zalecanymi później także przez II Sobór
– 17 –
Watykański: ma to być zatem wiara osobista, wolna i wypływająca z przekonania, przyjęta całym istnieniem; wiara eklezjalna, wyznawana i celebrowana w komunii z Kościołem; wiara przesycona modlitwą i adorująca, dojrzała w doświadczeniu komunii z Bogiem; wiara solidna i zaangażowana, objawiająca się w moralnej spójności życia i w wymiarze służby. Potrzebujemy właśnie takiej wiary, której Święty z Fontiveros daje nam osobisty przykład i zawsze aktualną naukę.
II. Świadek Boga żywego
Głębia i realizm osobistej wiary Świętego
Św. Jan od Krzyża to człowiek zakochany w Bogu. Rozmawiał z n im jak z kimś bliskim i ciągle o nim mówił. nosił Go w sercu i na swych wargach, ponieważ był On dla niego prawdziwym skarbem, jego najbardziej realnym światem. Głosił i opiewał Jego tajemnicę, ale przede wszystkim był Jego świadkiem. Dlatego mówi o n im z pasją i z niepowszednim darem przekonania: „ci, którzy go słuchali, zauważali, że w taki
–
–
18
sposób mówił o rzeczach Bożych i tajemnicach naszej wiary, jak gdyby je widział własnymi oczami” 7 . Dzięki darowi wiary treść tajemnicy staje się dla wierzącego żywym i prawdziwym światem.
Świadek, podobnie jak prorocy i apostołowie, głosi to, co widział i usłyszał, to co kontemplował (por. 1 J 1, 1-2). Podobnie jak oni, Święty posiadał dar skutecznego i przenikliwego słowa, którego przejawem była nie tylko zdolność wyrażania i komunikowania własnego doświadczenia za pomocą symboli i poezji pełnych piękna i liryki, ale także subtelna mądrość zawarta w „słowach światła i miłości” oraz zamiłowanie do mówienia „sercu słów przepojonych słodyczą i miłością”, „światłem na drogę i miłością postępowania naprzód”8 .
7 Procesos de Beatificación y Canonización, Deklaracja ojca Alfonsa od Matki Bożej : Biblioteca Mistica Carmelitana, XIV, Burgos 1931, 370.
8 Słowa światła i miłości, Prol.
– 19 –
MYŚLI na każdy dzień roku
Rysunek ukrzyżowanego Jezusa autorstwa świętego Jana od Krzyża
1.
Pan zawsze ujawniał śmiertelnikom skarby Swojej mądrości i ducha; ale teraz, kiedy coraz bardziej ujawnia swoje oblicze zło, ujawnia ich On bardzo dużo.
– 47 –
O Panie, Boże mój, czy ktoś, kto Cię będzie szukał miłością czystą i prostą, nie odnajdzie Cię obficie w swoim upodobaniu i woli? Przecież to Ty pierwszy ukazujesz Siebie i wychodzisz na spotkanie tym, którzy Cię pragną.
– 48 –
2.
3.
Choć dla ludzi dobrej woli
droga jest płaska i gładka, to ten, kto nią idzie, przejdzie niewiele i z trudnością, jeśli nie będzie miał mocnych nóg i ducha oraz odważnej w marszu wytrwałości.
– 49 –
Lepiej dźwigać brzemię w towarzystwie silnego niż być od niego wolnym w towarzystwie słabego.
Kiedy dźwigasz brzemię, jesteś w łączności z Bogiem, który jest twoją siłą i który jest z udręczonymi; kiedy jesteś od brzemienia wolny, jesteś sam ze sobą, któryś jest samą słabością.
Moc i siła duszy wzrasta i umacnia się w dziełach cierpliwości.
– 50 –
4.
Kto chce żyć sam, bez wsparcia nauczyciela i przewodnika, będzie jak samotne drzewo na polu, które nie ma właściciela i ile by nie wydało owocu, będzie ogołacane przez przechodniów i nie przyniesie pożytków.
– 51 –5.
6.
Drzewo uprawiane i pielęgnowane z pożytkiem właściciela wydaje owoce w spodziewanej porze.
– 52 –
Dusza sama, bez nauczyciela posiadającego cnotę, jest jak pojedynczy rozżarzony węglik: prędzej ostygnie niż się rozpali.
– 53 –7.
Kto upada samotnie, pozostaje w swoim upadku samotny; mało też dba o swoją duszę, bo tylko w sobie pokłada zaufanie.
– 54 –
8.
nie boisz się, że sam upadniesz, i myślisz, że sam możesz się podnieść?
Zważ, że we dwójkę można więcej razem niż w pojedynkę.
– 55 –9.
Św. Jan od Krzyża to jeden z najwybitniejszych mistyków i mistrzów duchowych w dziejach chrześcijaństwa. Wszechstronnie uzdolniony hiszpański mnich, odnowiciel zakonu karmelitów, ważna postać czasu kontrreformacji, kapłan i doktor Kościoła, a przede wszystkim autor niezrównanych dzieł ascetycznych, stanowiących prawdziwe duchowe perły Złotego Wieku
Mistyki Hiszpańskiej. Gorąco polecamy myśli na cały rok, wybrane z jego unikalnego dorobku
i starannie opracowane. Ufamy, że będą one dla
Czytelników prawdziwą ucztą duchową, szkołą dojrzałości chrześcijańskiej oraz znakomitym przygotowaniem do głębszego poznania dzieł wybitnego mistyka.
ISBN 978-83-8340-055-6
ISBN 978-83-8340-055-6
9 788383 400556
Cena: 39,90 w tym 5% VAT
