THANE JILHYATIL SHASKIY V ANUDANIT ADIVASHI ASHRAM SHALANCHI SADYASTITHI

Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies, Online ISSN 2278-8808, SJIF 2018 = 6.371, www.srjis.com PEER REVIEWED JOURNAL, MAR-APR, 2019, VOL- 6/50

ठाणे जिल्ह्यातील वाषकीय ऴ अनुदाननत आददऴाषी आश्रमवाळा​ांची षध्य:जथथती वळजय कोळे1 & वळनोद रायऩरु े 2, Ph.D.

ऩी.एच.डी.संऴोधक (स्कॉऱर) कवळयत्री बहिणाबाई चौधरी उत्तर मिाराष्ट्र वळद्याऩीठ,

1

जलगाळ

(मागगदऴगक) कवळयत्री बहिणाबाई चौधरी उत्तर मिाराष्ट्र वळद्याऩीठ, जलगाळ

2

Scholarly Research Journal's is licensed Based on a work at www.srjis.com

I)

प्रथताऴना :-

स्लातंत्रोत्तय काऱात आददलावी रोकांच्मा भुरबूत

वाभाजजक शककांफाफत घटना वमभतीऩुढे वभस्मा मनभा​ाण झाल्मा. घटना वमभतीच्मा उऩवमभतीच्मा मळपायवी नुवाय बायतीम याज्म घटनेत आददलावी रोकांवाठी काशी वलऴेळ तयतुदी कयण्मात आल्मा.ळैषजणक वलकावा वंफंधीची तयतूद दश त्मा ऩैकीचएक भशत्लाची तयतूद आशे . याज्माभध्मे आददलावी लाशूऱ षेत्रात आददलावी रोकांच्मा वला​ांगीण वलकावावाठी १९७२ भध्मे आददलावी वलकाव वंचारनारमाची स्थाऩना झारी. मा वंचारनारमाच्मा लतीने ळावनाने आश्रभळाऱा वभूश मोजनेची अंभरफजालणी वुरु झारी. मा मोजनेचा प्रभुख उद्दे ळ म्शणजे डोंगयाऱ आजण दग ा ु भ बागातीर आददलावी रोकांचा आमथाक वाभाजजक आजण ळैऴजणक वलकाव कयणे आजण त्मा दृष्टीने आश्रभळाऱा वुरु कयणे शा शोता. लास्तवलक आददलावी जभातीतीर भुरा-भुरीं वाठी याज्मात १९५३ ऩावूनच आश्रभळाऱा मोजना याफवलण्मात मेत आशे . भशात्भा गांधींकडू न प्रेयणा घेऊन ठककय फाप्ऩा मांनी दश मोजना वलाप्रथभ भशायाष्डात Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies

Vijay Kove & Dr. Vinod Raipure (Pg. 11936-11949)

11937

वुरु केरी. आददलावी रोकांभध्मे मनयषयतेचे प्रभाण भोठ्मा प्रभाणालय शोते . आजण त्मांच्मातीर असानाभुऱे त्मंच्मा वला​ांगीण वलकावात फये च अडथऱे मनभा​ाण शोत शोते. आददलावी प्रौढांवाठी वाषयतेच्मा मोजना जयी अंभरात आणल्मा तयी नव्मा वऩढीच्मा आददलावींवाठी काशी ळैषजणक मोजना याफलणे क्रभप्राप्त शोते , म्शणून आददलावींच्मा ळैषजणक वलकावाचा ऩामा म्शणून काशी ळैषजणक मोजना ळावनाने प्राधान्मक्रभाने वुरु कयण्मात आल्मा. कोणताशी आददलावी वलध्मार्थमा​ांव वयकायी ल वयकाय भान्म मळषण वंस्थेत प्रलेळ नाकायरा जाणाय नाशी आजण भोपत प्रलेळ मभऱे र अळी व्मलस्था करून भोपत मळषणाची व्मलस्था कयण्मात आरी. कमनष्ठ ल लरयष्ठ भशावलध्मारमीन स्तयालय आददलावींवाठी मळष्मलृत्मांच्मा मोजना रागू कयण्मात आल्मा. मळषणावाठी फाशे य गालाशून मेणाऱ्मा आददलावी भुरांवाठी प्रभुख ळैषजणक केंद्रात ळावकीम लवमतगृशे वुरु केरी. त्माच फयोफय स्लमंवेली वंस्थांभापात चारलल्मा जाणाऱ्मा लवमतगृशांना अनुदान दे ण्मात आरे. आददलावी भुरांवाठी आश्रभळाऱांची मोजना याज्मातीर वलवलध आददलावी फशुर बागात याफलण्मात आरी. दश मोजना वलाप्रथभ मळषण वंचारनाच्मा लतीने याललण्मात आरी.

आश्रभळाऱा,

प्राथमभक ल भाध्ममभक स्तयाऩमांत आशे त. तवेच स्लमंवेली वंस्थानच्मालतीने चारलल्मा जाणाऱ्मा आश्रभळाऱांना त्मांच्मा खचा​ाच्मा ९०% ऩमांत यककभ अनुदान

Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies

Vijay Kove & Dr. Vinod Raipure (Pg. 11936-11949)

11938

म्शणून दे ण्मात मेते. प्रस्तुत अभ्माव शा ठाणे जजल्यातीर आददलावी बागातीर ळावकीम ल अनुदामनत आश्रभळाऱांच्मा फाफतीतरा आढाला आशे .

II)

अभ्याषाचे मसत्ऴ :- ठाणे जजल्यात काशी तारुके शे आददलावी फशुर

बागात आशे त. २०११ च्मा जनगणनेनव ु ाय ठाणे जजल्यातीर वफगय आददलावी ऩुरुऴ ल जिमांभधीर वाषयतेचे प्रभाण अनुक्रभे ७९.३% आजण ६६.४%इतके आशे . आददलावी ऩुरुऴ ल िीमाभधीर वाषयतेचे प्रभाण अनुक्रभे ४०.५% आजण १७.२% आशे . याज्मस्तयालय वफगय आददलावी ऩुरुऴ ल िीमाभधीर वाषयतेचे प्रभाण अनुक्रभे ८२.४% आजण ६९.३% आशे . तय आददलावी ऩुरुऴ ल भदशरांभधीर वाषयतेचे प्रभाण अनुक्रभे ५२.२% ल २७.४% इतके आशे . याज्माच्मा तुरनेत आददलावी ऩुरुऴ ल भदशरांभधीर वाषयतेचे प्रभाण अत्मल्ऩ अवल्माचे आढऱू न मेते. आददलावींभधीर मनयषयतेचे प्रभाण कभी कयण्माच्मा शे तूने त्मंच्मा ळैषजणक वलकाव कयण्माच्मा शे तूने ळावनाने आश्रभळाऱा मोजना अंभरात आणरी. ठाणे जजल्यात मा मोजनेभऱ ु े आददलावींच्मा ळैषजणक वलकावात ळावकीम ल अनुदामनत आश्रभळाऱांचे काम मोगदान आशे माचा आढाला घेणे भशत्लाचे ठयते.

III)

अभ्याषाची उदिष्ठये :-

i) ठाणे जजल्​्मातीर आश्रभळाऱांचे आददलावींच्मा ळैषणणक वलकावातीर मोगदानाचा आढाला घेणे.

Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies

Vijay Kove & Dr. Vinod Raipure (Pg. 11936-11949)

11939

ii) ठाणे जजल्​्मातीर ळावकीम ल अनद ु ामनत आश्रभळाऱांची वंख्मा, गाल आणण तारुका नुवाय भादशती घेणे. iii) ठाणे जजल्​्मातीर प्राथमभक ल भाध्ममभक स्तयालयीर आददलावी भर ु ा-भर ु ींची ऩटवंख्मा अभ्मावणे.

IV)

मादसती षांकलन ऩध्दती :- प्रस्तुत अभ्माव ऩूणऩ ा णे दय्ु मभ भादशतीलय

आधारयत आशे . दय्ु मभ भादशतीवाठी वलवलध ळावकीम अशलार, तस वंळोधकांच्मा अशलारांचा अभ्माव कयण्मात आरा आशे .

V)

अभ्याषा षांबांनधत प्रनषद्ध षादसत्याचा आढाऴा :-

१) याष्डीम अनुवमू चत जभाती आमोग,(२००९) मांच्मा लतीने भशायाष्डातीर आश्रभळाऱांभध्मे आददलावींच्मा मळषणाची व्मलस्था कळी आशे ळावकीम ल अनुदामनत आश्रभळाऱांचा आददलावींच्मा ळैषजणक वलकावात काम मोगदान आशे मा फाफत वलेषण केरे शोते. मा वलेषनात्भक अभ्मावाद्वाये आश्रभळाऱांभधीर (ळावकीम ल अनुदामनत) मळषणाचा दजा​ा, उऩरब्ध ळैषजणक वोमी वुवलधा, बौमतक वोमी वुवलधा, वलध्मार्थमा​ांना ऩुयलण्मात मेणाये ळैषजणक वादशत्म मा फाफत ऩयीषण केरे. मा ऩयीषणाद्वाये अवे रषात आरे दक फशुतांळी आश्रभळाऱांच्मा इभायतींचे फांधकाभ ऩकके ल दजेदाय नाशी. फशुतांळी आश्रभळाऱांचे फांधकाभ अऩुये अवल्माचे

Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies

Vijay Kove & Dr. Vinod Raipure (Pg. 11936-11949)

11940

आढऱरे. वाशजजकच अळा ऩरयजस्थतीचाप्रमतकूर ऩरयणाभ आददलावी वलध्मार्थमा​ांच्मा ऩटवंख्मेलय, त्मांच्मा ळैषजणक वलकावालय झारा अवल्माचे मनदळानाव आरे. २) भंगरा घोडे , (१९९४), मांनी भशायाष्ड याज्मातीर २१ जजल्यांभधीर एकंदयीत ५० ळावकीम ल अनुदामनत आश्रभळाऱांचा अभ्माव केरा. मा अभ्मावालरून अवे ददवून आरे दक, लाशुतांळी ळाऱांच्मा इभायती कच्मा फांधकाभाच्मा आशे त. फशुतांळी ळाऱा बाडे तत्लालयीर इभायती भध्मे वुरु आशे त. काशी ळाऱांभध्मे वलध्मार्थमा​ांच्मा गऱतीचे प्रभाण शे ६०% शून अमधक आशे अवे रेजखकेच्मा मनदळानाभध्मे आरे. वदय अभ्मावाद्वाये ठाणे, ऩुणे, जऱगांल, नागऩूय ल अकोरा मा जजल्यांभधीर आश्रभळाऱे तीर वलध्मार्थमा​ांच्मा गऱतीचे प्रभाण वला​ामधक आशे . वलळेऴत् भुरींच्मा फाफतीत, ळाऱा वोडण्माचे प्रभाण वला​ामधक अवल्माचे ददवून आरे. फशुतांळी ळाऱांभध्मे बौमतक वुवलधांचा अबाल अव,माभुऱे आददलावी वलध्मार्थमा​ांच्मा ऩटवंख्मेलय आजण त्मांच्मा ळैषजणक वलकावांलय प्रमतकूर ऩरयणाभ झाल्माचे रेजखकेने नभूद केरे आशे . ३) के. एभ. धोऩटे , (२००७), मांनी नागऩूय जजल्यातीर कलडव ल शयदोरी मा गालातीर ळावकीम आददलावी ऩोस्त फेमवक आश्रभळाऱांभध्मे आददलावी वलध्मार्थमा​ांना ऩुयलण्मात मेणाऱ्मा वलवलध वुवलधांच्मा वंधबा​ात अभ्माव केरा आशे . मा वोमी वुवलधांच्मा फाफत वलद्यार्थमा​ांची भते काम आशे त शे शाणून घेण्माचा प्रमत्न Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies

Vijay Kove & Dr. Vinod Raipure (Pg. 11936-11949)

11941

रेखकाने केरा आशे . ळावकीम आश्रभळाऱे तीर वलद्यार्थमा​ांना कोणकोणत्मा अडचणींना वभोय जाले रागते आजण त्माचा त्मांच्मा ळाऱे तीर उऩजस्थतीलय ल ळैऴजणक वलकावालय काम ऩरयणाभ झारे आशे त माचा भागोला घेण्माचा प्रमत्न रेखकाने केरा आशे . भातृबाऴा ल मळषांची भाध्मभ बाऴा मात तपालत अवल्माभुऱे फशुतांळी आददलावी वलद्यार्थमा​ांना कठीण वलऴमाचे आकरन व्मलजस्थतऩणे शोत नवल्माचे वदय अभ्मावाद्वाये मनदळानाव आरे. ४) आय. डी. खयोवेकय, (२००१), मांच्मा भते, मळषणाभुऱे आददलावी रोकांची दृष्टी व्माऩक आजण वलळार शोऊ ळकेर आजण त्मांचे जीलनभान उं चालण्माव भदत शोईर आजण मा वला प्रदक्रमात आश्रभळाऱांचे पाय भोठे मोगदान आशे . रेखकाने ऩुढे अवे भत व्मक्त केरे आशे दक, वभाजातीर लंमचत लगा​ातीर रोकांना वलवलध ळैऴजणक वोमी वुवलधा ल वलरती आश्रभळाऱे च्मा भाध्मभातून उऩरब्ध झाल्माव त्मांच्मा ळैषजणक वलकावाचे उदद्दष्ट वशजऩणे वध्मा शोऊ ळकेर, आजण म वलरती वोमो वुवलधा आददलावींऩमांत ऩोशोचल्मा तयच त्मांना मळषणाच्मा प्रकुख प्रलाशात वाभाऊन घेता मेऊ ळकेर आजण आश्रभळाऱांच्मा भाध्मभातूनच शे वध्मा शोऊ ळकेर अवे रेखकारा लाटत.

VI)

ठाणे जिल्ह्यातील आददऴाषीांच्या वैहजणक वऴकाषात वाषकीय ऴ अनुदाननत आश्रमवाळा​ांचे योगदान –

Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies

Vijay Kove & Dr. Vinod Raipure (Pg. 11936-11949)

11942

ऩुढीर तकत्मात ठाणे जजल्यातीर अनुदामनत/खाजगी आश्रभळाऱांची वंख्मा, तारुका आजण गालांची भादशती नभूद केरी आशे .

तक्ता क्र. १ ठाणे जजल्यातीर अनुदामनत/खाजगी आश्रभळाऱांची वंख्मा, गाल ल तारुका (२०१८) अ.क्र. आश्रमवाळा ०१

बातवाई, गोठे घयलापा, गांडूऱलाड, मचंध्माचीलाडी

तालुका

वाळा​ांची षांख्या

ळशाऩूय

०४

०२

मळयोऱे , मबलाऱी यालत्माचाऩाडा

मबलंडी

०३

०३

खडालरी

कल्माण

०१

०४

तऱलरी, लाल्शीलये , झाऩलाडी

भुयफाड

०३

०५

कयाल (लांगणी), रव्शाऱी

अंफयनाथ

०२

एकूण

१३

एकूण १३ आश्रभळाऱा ठाणे जजल्यात कामा​ात आशे त. केलऱ ठाणे जजल्यातीर ळैषजणक वंस्थांकडू न मा आश्रभळाऱा चारलल्मा जात नाशीत तय भुंफई आजण कोल्शाऩूय मेथीर ळैषजणक वंस्थांकडू न दे खीर आश्रभळाऱा चारलल्मा जात आशे त. ठाणे जजल्यातीर आददलावींच्मा ळैषजणक वलकावात केलऱ ठाणे जजल्यातीरच Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies

Vijay Kove & Dr. Vinod Raipure (Pg. 11936-11949)

11943

ळैषजणक वंस्थांचे मोगदान नवून इतय जजल्यातीर ळैषजणक वंस्थांचे दे खीर बयील मोगदान आशे . लय उल्रेखरेल्मा आश्रभळाऱांऩक ै ी ळशाऩूय तारुकमात वला​ात जास्त आश्रभळाऱा (४) कामायत आशे त. ठाणे जजल्यातीर आददलावींच्मा ळैषजणक वलकावात ळावकीम आश्रभळाऱांचे वुद्धा खूऩ भोठे मोगदान आशे . १९७२ ऩाषून वाषकीय आश्रमवाळा योिना अांमलात आली. ठाणे जिल्ह्यातील वाषकीय आश्रमवाळा​ांची मादसती ऩुढील तक्तत्यात नमूद केली आसे . तक्ता. क्र. २ ठाणे जजल्यातीर ळावकीम आश्रभळाऱांची वंख्मा, गाल ल तारुका (२०१८) अ.क्र. आश्रमवाळा

तालुका

वाळा​ांची षांख्या

टें बा, दशागाल, बातवा, आंफीलरी, खुटर, ०१

टाकीऩठाय, वऩलऱी, ऩेंढयधोऱ, ळेणले, मळयोऱ, अघई, डोऱखांफ, वुवयलाडी, कोठाये ,

ळशाऩूय

१५

वलशीगालभाऱ ०२

मचंधीऩाडा, बीनाय, वऩवे, वऩऱझे

मबलंडी

०४

०३

भढ, भोयोळी, वावणे, भाऱ

भुयफाड

०४

एकूण

२३

वध्मा ठाणे जजल्यात एकूण २३ ळावकीम आश्रभळाऱाकामायत आशे त. आददलावी भुरांना ऩुढीर मळषणाची वंधी मभऱाली म्शणून काशी ळावकीम Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies

Vijay Kove & Dr. Vinod Raipure (Pg. 11936-11949)

11944

आश्रभळाऱांना जोडू नच ऩोस्ट फेमवक आश्रभळाऱा वुरु केल्मा आशे त. कायण फशुतांळी आश्रभळाऱांभध्मे इमत्ता ७ ली ऩमांतचेच मळषण मभऱते. ऩोस्ट फेमवक आश्रभळाऱांभध्मे इमत्ता ८ ली ते इमत्ता १० ली ऩमांतच्मा मळषणाची वोम कयण्मात आरी आशे . आजण माचा पामदा अनेक आददलावी भुरांना आज शोत आशे . मा ळाऱांव्ममतरयक्त आददलावी भुरांवाठी ळावकीम लवमतगृशांची वोम कयण्मात आरी आशे . त्माच प्रभाणे काशी खाजगी स्लमंवेली वंस्थांनी चारलरेरी लवमतगृशे दे खीर आशे त. थोडकमात ळावकीम स्तयालरून आजण खाजगी ळैषजणक वंस्थांच्मा स्तयालरून ठाणे जजल्यातीर आददलावी फशुर बागात आददलावी भुरांच्मा ळैषजणक वलकावावाठी भोठ्मा प्रभाणालय प्रमत्न केरे गेरे; अवे मनदळानाव आरे. वध्म: ऩरयजस्थतीत ठाणे जजल्यातीर वलवलध ळावकीम ल अनुदामनत खाजगी आश्रभळाऱांभध्मे प्राथमभक मळषण घेणाऱ्मा आददलावी भुरांचे प्रभाण लाढत अवरे तयी ऩुढे भाध्ममभक ल उच्च भाध्ममभक स्तयालय मळषण घेणाऱ्मा आददलावींची वंख्मा खूऩच कभी कभी शोत जाते अवे ददवून मेते . जेभतेभ ३०% वलध्माथी भाध्ममभक ल उच्च भाध्ममभक स्तयाऩमांत मळषण घेऊ ळकतात. त्मातशी भुरींच्मा भाध्ममभक मळषणाचे प्रभाण अगदीच अत्मल्ऩ आशे . ळावकीम अशलारानुवाय ठाणे जजल्यातीर आददलावी भुरांच्मा प्राथमभक मळषण स्तयालयीर ळावकीम ल अनुदामनत आश्रभळाऱे तीर ऩटवंख्मे फाफतची वांजख्मकीम भादशती Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies

Vijay Kove & Dr. Vinod Raipure (Pg. 11936-11949)

11945

ऩुढीर दोन तकत्मांभध्मे नभूद केरी आशे . शी वांजख्मकीम भादशती वन २०१८भधीर आशे . तक्ता क्र.३ ठाणे जजल्यातीर अनुदामनत/खाजगी ल ळावकीम आश्रभळाऱांभधीर इ.१ री. ते इ. १२ ली ऩमांत मळषण घेणाऱ्मा एकूण वलध्माथी वलध्माथीनींची वंख्मा (२०१८) अ.

अनुदामनत/खाजगी

क्र.

आश्रभळाऱा

०१

वलध्माथी

०२

३०५१

वलध्माथी नी

२२१३

ळावकीम आश्रभळाऱा एकूण

वलध्माथी वलध्माथीनी

एकूण

५२६४

४७०८

९१९६

४४८८

ठाणे जजल्याऩुयता वलचाय कयामचा झारा तय, ठाणे जजल्यातीर आददलावी फशुर बागात आश्रभळाऱा मोजना फशुतांळी प्रभाणात मळस्ली झारी अवे ददवून मेते, आददलावींना मळषणाचे भशत्ल ऩटलून दे ण्मात आददलावी ऩारकांना भुरांना ळाऱे त ऩाठलण्माव उधुक्त कयण्माव आश्रभळाऱांची नेशभीच भशत्लाची बूमभका ठयरी आशे शे मा लरून आधोये खीत शोते.

Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies

Vijay Kove & Dr. Vinod Raipure (Pg. 11936-11949)

11946

अनेक कायणांभऱ ु े आददलावी भुरींना जेभतेभ प्राथमभक मळषण स्तयाऩामा​ांतच ऩोशोचता मेते. ऩयं तु, ळावकीम आश्रभळाऱा मोजना स्लमंवेली वंस्थांच्मा मोजना, वलवलध ळैषजणक वुवलधांच्मा भाध्मभातून आददलावी रोकांभध्मे भुरींच्मा मळषणाच्मा भशत्ला फाफत जाणील, जागृती मनभा​ाण शोत अवल्माने आज फशुतांळी प्रभाणात आददलावी भुरी वुद्धा भाध्ममभक, उच्च भाध्ममभक मळषण घेत आशे त आजण मा वला प्रदक्रमेत आश्रभळाऱांचे पाय भोठे मोगदान आशे .

VII)

ननष्कशष– ळावन शे वभाजातीर दफ ा घटकांच्मा वलळेऴत् ु र

अनुवमू चत जाती-जभातीमांचे ळैऴजणक ल आमथाक दशतवंलधान कये र आजण वाभाजजक अभ्माव आजण इतय वला प्रकायच्मा ळोळानांऩावून त्मांचे वंयषण कये र अवे बायतीम वंवलधानातीर याज्म धोयणांच्मा मनदे ळकतत्ला फाफत अनुच्छे द ४६ भध्मे नभूद कयण्मात आरे आशे . आददलावींच्मा ळैषजणक वभस्मांचे प्रबालीऩणे मनयाकयण कयण्माच्मा दृष्टीने आददलावी भुरांना ळैषजणक वुवलधा मभऱाली भोपाय मनलाव ल बोजनाची वोम व्शाली म्शणून ळावनाने आश्रभळाऱा मोजना अंभरात आणरी. मा मोजनेच्मा अंभरफजालणीच्मा वुरुलातीच्मा काऱात ळावनानी उत्प्रेयकाची बुमभका घेऊन आददलावींच्मा ळैषजणक वलकावावाठी अनेक प्रमत्न केरे . मा वला प्रमत्नांना ळावकीम ल अनुदामनत आश्रभळाऱांचा पाय भोठा लाट आशे दश फाफ नाकारून चारणाय नाशी.

Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies

Vijay Kove & Dr. Vinod Raipure (Pg. 11936-11949)

11947

आददलावी ऩाडमांच्मा/गालांच्मा जलऱऩाव आश्रभळाऱा वुरु झाल्माभुऱे अमधकामधक आददलावी भुरांना मळषणच राब घेता मेऊ रागरा आशे . त्माच फयोफय औद्योगीकयण, नागयीकयण, मळषणाप्रती आददलावींचा फदरता वकायात्भक दृष्टीकोन, आश्रभळाऱे तीर मळषकांकडू न केरी जाणयी ळैषजणक जाणील, जागृती, स्लमंवेली वंस्थांच्मा कामाकत्मा​ांकडू न केरे जाणाये प्रमत्न इत्मादी फाफींचा दे खीर आददलावींच्मा ळैषजणक वलकावालय वकायात्भक ऩरयणाभ शोत आशे . ठाणे जजल्यातीर दऱणलऱणाच्मा अमधक वुवलधा उऩरब्ध अवल्माने आददलावी फशुर बागात आश्रभळाऱा वुरु कयणे आजण ती चारलणे वशज ळकम अवल्माभुऱे आददलावींच्मा ळैषजणक वलकावालय अनुकूर ऩरयणाभ झाल्माचे उऩरब्ध वांजख्मकीम भादशतीच्मा आधाये ददवून मेते. लास्तवलक ठाणे जजल्यातीर आददलावींच्मा ळैषजणक वलकावाचे कामा शे आव्शानात्भक आजण गुंतागुंतीचे आशे , ऩयं तु दश आव्शाने ऩेरत गुंतागुंतीच्मा वभस्मा वोडलत ळावकीम ल अनुदामनत आश्रभळाऱांनी ठाणे जजल्यातीर आददलावींच्मा ळैषजणक वलकावात भोठे मोगदान ददल्माचे ददवून मेते . षांधर्ष याष्डीम अनुवमू चत जभाती आमोग अशलार, (२००९), बायत वयकाय. भंगरा घोडे , (२००३), “स्टे टव ऑप आश्रभस्कूर इन भशायाष्र,” रामफर रयवचा फुरेटीन, खंड २२-२६.

Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies

Vijay Kove & Dr. Vinod Raipure (Pg. 11936-11949)

11948

के. एभ. धोऩटे , (२००७), “ळावकीम आश्रभळाऱा – एक अभ्माव,” रामफर रयवचा फुरेटीन, खंड २८-२९. आय. डी. खयोवेकय, (२००१), “आददलावींच्मा ळैषणणक वंफंधीचा दृष्टीकोन,” रामफर रयवचा फुरेटीन, खंड २०. या. फा. भोकाळी, (२००१), “ळावकीम आश्रभळाऱांचे व्मलस्थाऩन ल ळैषणणक प्रगती आजण त्मा लयीर उऩाम,” रामफर रयवचा फर ु ेटीन, खंड २०. द. अ. भयलल्री, (२००१), “आददलावींचे मळषण : काशी वभस्मा,” मळषण आणण वभाज, बायतीम मळषण वंस्था प्रकाळन, ऩुणे. के. टी. शं फीय, आजण एन. डी. दे ळभुख, (२००७), “आददलावी वलध्मार्थमा​ांचे मळषण : एक दृष्टीकोन,” शाकाया (त्रैभामवक), अंक. ३९. फी. व्शी. बानू, (१९९५), “ळावकीम आश्रभळाऱे तीर गऱतीची वभस्मा : एक अभ्माव,” मळषण आणण वभाज, बायतीम मळषण वंस्था प्रकाळन, ऩण ु े. अंक २३. भशायाष्ड ळावन, (२००७), “ठाणे जजल्शा आर्थक ा -वाभाजजक वभारोचन”. वु. गो. तऩस्ली, (२०१०), “वलकावाची आळा,” ग्रंथारी प्रकाळन, भफ ुं ई.

N. N. Mathur, (2007), “Tribal Education: Past Present and Future,” Shiva Publications, Udaipur, Rajasthan.

S. B. Patel, (1991), “Tribal Education in India,” Mittal Publications, New Delhi.

M. K. Bhagwat, (2010), “Ashram school run by NGOs,” Economic and Political Weekly.

एर. जी. काडगोऱे , (२००८), “ळावकीम आश्रभळाऱांभध्मे वलध्मार्थमा​ांफाफत प्रकऴा​ाने जाणलणाऱ्मा वभस्मा,” रामफर रयवचा फर ु ेटीन, खंड २६. प्रकाळ लाणी, (१९९७), “आश्रभळाऱा : मळस्लीततेची चढती कभान,” रामफर रयवचा फुरेटीन, खंड १६.

Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies

Vijay Kove & Dr. Vinod Raipure (Pg. 11936-11949)

11949

एव. टी. जोळी, (२००४), “ठाणे जजल्​्मातीर आददलावींच्मा ळैषणणक वलकावाचा आढाला,” शाकाया, अंक.२९. व्शी. फी. ऩुयंदये , (२००७) ठाणे जजल्यातीर आश्रभळाऱांची प्रगती ल वभस्मा,” रामफर रयवचा फुरेटीन, खंड. २७. एन. आय. ऩायवमनव, (२००७) “ठाणे जजल्​्मातीर आददलावींच्मा ळैषणणक वलकावाचा आढाला,” वंळोधन चेतना, खंड.३. वी. एभ. ऩाटीर, (२०१४), “ठाणे जजल्​्मातीर आददलावी मळषणाची जस्थती ल प्रवाय : एक मचकीस्तक अभ्माव,” वंळोधक चेतना, खंड. १ ०.

Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies