BKRK keramiekmagazine

MAGAZINE bokrijk brandmerkt

ONTWERPWEDSTRIJD KERAMIEK

AND THE WINNERS ARE ...

3

B

MET OPEN BLIK NAAR DE TOEKOMST okrijk brandmerkt expliciteert het vakmanschap. Als openluchtmuseum mag Bokrijk dan al de ambachten koesteren, het gaat om veel meer dan de presentatie van een rijke geschiedenis, de herinnering of zelfs nostalgie.

Nee, Bokrijk is een succesvolle combinatie van monumentaal erfgoed, ongerepte natuur en tal van ontspanningsmogelijkheden. Een open plek gericht op authenticiteit en kwaliteit.

Bovenal is Bokrijk een ijkpunt. Een plek waar verleden, heden en toekomst samenvallen. Waar verder wordt geschreven aan de geschiedenis, eerder dan getoond. Met BKRK kiest Bokrijk dan ook resoluut voor de toekomst.

Geworteld in het verleden én geënt op authentiek vakmanschap en ambachtelijke kwaliteit wordt het een plek voor vernieuwing. Voor duurzaamheid. Inspiratie. Innovatie. Co-creatie. Bokrijk brandmerkt heeft alvast tien ambachten geselecteerd die de komende jaren extra in de verf zullen worden gezet. Via BKRK zal de hedendaagse relevantie van al het vakmanschap worden aangetoond als een keurmerk voor vakkundige ontwikkelingen.

Bokrijk is meer dan erfgoed en gemeengoed. Het overstijgt het verleden waarop het is geënt, het is meer dan een toeristische trekpleister. Bokrijk is een baken waarin de expertise van ambachten, technieken en toepassingen niet zomaar vastgelegd wordt, maar ook verder ontwikkeld wordt. We bieden de bezoekers een totaalbeleving aan: een plek waar ze traditioneel vakmanschap zien, voelen, ruiken en beleven.

Beleving en inspiratie zijn immers geen modewoorden, maar worden in de praktijk gebracht. De demonstraties en workshops potten draaien behoren nu al tot de meest succesvolle items binnen het museale aanbod van Bokrijk. En BKRK gaat verder op dit elan. Voortaan kunnen bezoekers zelf de handen uit de mouwen steken in twee gloednieuwe atelierschuren in museumdeel Kempen voor een kennismaking met de basistechnieken van een vakmanschap.

- Igor Philtjens, voorzitter vzw Het Domein Bokrijk, gedeputeerde van Toerisme, Cultuur en Erfgoed

5

VAKMANSCHAP BOVEN

- Architect Bart Lens, curator BKRK

- Liesbeth Kees, directeur Bokrijk

Designer-architect Bart Lens heeft heel wat renommee opgebouwd in zijn dagelijkse praktijk van Lens°ass. Zijn bureau weet als geen ander waardevol erfgoed in een dynamisch en herbestemd kader te integreren en dat is ook de rol die hij als BKRK-curator wil vervullen.

“Met BKRK-wedstrijden willen we op zoek gaan naar relevante producten, die in hun essentie de geschiedenis meedragen. Bokrijk is en blijft een museum, maar wel één met een nieuwe insteek: aan de hand van eigentijdsheid, de betekenis en de meerwaarde van het rijke verleden vertellen. “Bokrijk” is meer dan vertellen van wat ooit was en conserveren alleen.”

“Via deze wedstrijden onderzoeken we met kleine objecten hoe we op schaal van een museum met park en gebouwen kennis en expertise kunnen overdragen naar de toekomst. We mikken op gedragen en geïnspireerde vormgeving. Op zingeving en relevantie. De ambachten vormen het DNA waarmee BKRK verderbouwt. Het is een verhaal van het museum, eerder dan de producten an sich.”

Sinds de start van ‘bokrijk brandmerkt’ weet Bokrijk een brand neer te zetten, een sterk merk. “De resultaten van onze eerste wedstrijd rond het lederambacht sterkten ons in de overtuiging dat dit de te volgen weg is”, stelt Liesbeth Kees, directeur van Bokrijk trots. “De vele inzendingen tonen aan dat BKRK ook als label een rol van betekenis kan spelen om eigentijdse en duurzame voorwerpen te ontwikkelen die schatplichtig zijn aan een specifiek ambacht of een authentiek productieproces.” In de vernieuwde museumshop wordt het productgamma continu uitgebreid met items die aansluiten bij de visie, in de toekomst aangevuld met beperkte oplages van producten die in Bokrijk gemaakt zijn zoals geweven doeken, honing en zo meer.’

presenteert vanuit haar filosofie een collectie aan eigentijdse items die refereert aan een ambacht of authentiek productieprocedé. Na de succesvolle campagne rond lederbewerking is het nu de beurt aan keramiek of het pottenbakken. Het ambacht van het pottenbakken werd door BKRK eens te meer uitgespeeld via een wedstrijd. De inzet? Een duurzaam, functioneel, hedendaags product dat lokaal vervaardigd kan worden en betaalbaar is. In de toekomst komen ook andere vakmanschappen nog aan bod.

IN ESSENTIE? Het product wordt ontwikkeld vanuit een innovatieve en hedendaagse insteek. Het heeft een aangepast gebruik of vormgeving, een economische haalbaarheid, een evolutie van tijd of techniek en is gestoeld op het leven van alledag.

DE CIRKEL IS ROND Het productengamma omvat reeds voorwerpen in keramiek zoals potten en kommetjes van de eigen keramisten die

in het museum aan de slag zijn. Ontwerper Piet Stockmans liet zich inspireren en ontwierp exclusief voor Bokrijk een porseleinen ge-SCHENKkom. Een kommetje dat zowel kan ‘bevatten’ als ‘schenken’. Het uniek product heeft een handmatig aangebrachte schenkrand en toont als culturele referentie de evolutie van vroeger tot nu. Prijs: € 70,00.

Tot slot kan je ook zelf aan de slag met een DO It Yourself-kommetje (€ 14,50) dat je

thuis verder kan afwerken met behulp van een keramiekstift alvorens het een laatste bakbeurt te geven. Een mooi souvenir of origineel geschenk.

WAAR TE KOOP? De BKRK-producten zijn verkrijgbaar in de museumshop, die in 2016 volledig vernieuwd is en de filosofie van BKRK veruitwendigt. Het volledige BKRK-gamma wordt ook beschikbaar gesteld via de webshop op www.bokrijk.be.

7

SOFIE DE VILLE (HANDMADE IN BELGIUM): “HET STOF IS VAN DE AMBACHTEN. DE CONSUMENT ZOEKT BEWUST NAAR AUTHENTIEKE, HANDGEMAAKTE PRODUCTEN. VANDAAR BKRK, MAAR OOK HET HANDMADE IN BELGIUMLABEL WAAR UNIZO MEE STARTTE. ”

DE HAND VAN DE MEESTER

E

en ambacht is handwerk dat wordt aangeleerd om een beroep mee uit te oefenen. Ten tijde van de gilden werd een ambacht in de praktijk aangeleerd: de leerling werd gezel en na diens meesterproef werd hij meester beschouwd.

Ook de hedendaagse variant vergt meesterschap. Een meesterlijk ontwerper heeft vaak een hand in het ontwerp, in de uitwerking, of in de productie. Letterlijk en figuurlijk. Net in die hand schuilt een grote symboliek. Staat het niet symbool voor een manier van denken en werken? Vergt het niet begeleiding, geduld en toewijding? Is het niet uitgerekend deze vormende kracht die leidt tot expertise die van hand op hand verder gaat? En bovendien: handwerk laat ruimte voor een handtekening.

Voor de BKRK-wedstrijd verzamelden we een rist experts die elk ingestuurd ontwerp aftoetsten aan de BKRK-criteria. Sluit het aan op de kernwaarden van authenticiteit, kwaliteit, innovatie en duurzaamheid?

v.l.n.r.: Sofie Deville (Handmade in Belgium), Ingrid Dirix (pottenbakker Bokrijk), Joeri Januarius (Etwie - Expertisecentrum voor Technisch, Wetenschappelijk en Industrieel Erfgoed), Christophe De Schauvre (designpublicist), Roel Vandebeek (designer), Marjan Reynders (Bokrijk), Kristien Ceyssens (Bokrijk), Piet Stockmans (ontwerper, ere-jurylid).

Niet op de foto: Marieke Pauwels (docent keramiek PXL-MAD Hasselt), Bart Lens (architect, curator BKRK).

9

HISTORIE

Pottenbakken mag worden beschouwd als één van de oudste ambachten. De basis is klei die wordt gekneed en gevormd om na verhitting helemaal uit te harden. Een proces dat sinds mensenheugenis bestaat, want het eerste aardewerk stamt uit het neolithicum of de jonge steentijd.

De periode waarin we van rondtrekkende jager-verzamelaars evolueerden naar sedentaire landbouw en veeteelt. In Limburg situeert zich dat rond 5.500 voor Christus.

K

eramiek is bijna zo oud als de beschaving zelf. Het pottenbakken is uitgegroeid tot een ambacht waarbij ruwe, grove materie herwerkt wordt tot ‘potten’ maar ook tot elegant servies bijvoorbeeld. Het inherente vakmanschap heeft ertoe geleid dat ‘het pottenbakken’ een veelomvattende discipline betreft waarin tal van technieken meespelen.

Dat er vakmanschap mee gepaard gaat, staat buiten kijf.

Het volstaat immers niet om zomaar de juiste klei-samenstelling te modelleren, vervolgens te bakken en te glazuren.

Nee, het vergt vakmanschap. Vingergevoel. Pottenbakken blijft een heel delicaat ambacht: er mag niet veel mislopen of je eindresultaat is gebarsten of volledig kapot.

Met het oog op het bewaren van voorraden bakten de landbouwers potten en ontstonden er ook stilaan pottenbakkerijen.

Voornamelijk in die streken waar de grond de optimale samenstelling had en er ook voldoende water en hout voorhanden was.

Het procedé werd voortdurend verfijnd, zowel technisch als in artistiek opzicht. Het merendeel van de pottenbakkerij mag dan al een functioneel oogmerk - denk voorraadopslag - hebben gehad, ook aan pronkstukken geen gebrek. Pas na de vijftiende eeuw verscheen steeds meer aardewerk aan tafel door toedoen van goedkoper rood aardewerk.

WEKEN, KNEDEN EN VIJF DAGEN BAKKEN

De belangrijkste grondstof was leem, die in de buurt uit de grond werd uitgestoken en vervolgens werd geweekt en gekneed. Terwijl het kneden meestal door de knechten of leerjongens gebeurde, was de draaier de echte draaischijf van het ambacht. Hij zet letterlijk de vorm naar zijn hand door de leem te draaien op het pottenbakkerswiel.

De gevormde potten moesten eerst in een afzonderlijke kamer drogen waarna ze mogelijk voorzien werden van poten en oren of stelen dan wel van een glazuurlaag om ze minder poreus te maken. Na een tweede droogbeurt naast de oven was het potgoed klaar om gebakken te worden.

KIEKSTUKKEN

Het bakproces duurde in totaal vijf dagen en om het vuur brandende te houden, moesten de knechten waken opdat de potten een hele nacht doorbakten. Zowel de gebruikte klei als de toevoer van lucht hadden overigens een invloed op de kleur van het aardewerk. Of het procedé afgerond was, werd bepaald aan de hand

van zogeheten ‘kiekstukken’: testmodellen die kapot geslagen werden om te zien of ze helemaal uitgehard waren.

Als dit het geval was, werden de stookgaten van de oven dichtgesmeerd, waardoor de luchttoevoer stopte, het vuur doofde en de oven langzaam kon afkoelen.

Op de vijfde dag werden de potten uit de oven gehaald.

KLEINAAIEN

De techniek van het pottenbakken veranderde weinig doorheen de eeuwen. Regionale verschillen in klei, werkwijze, versieringen of vorm zorgden voor een uitgebreid repertoire aan potgoed. Hoewel het een zeer breekbaar product is, werd heel wat aardewerk geëxporteerd.

Kooplui trokken rond langs de verschillende dorpen om hun lading aan de man te brengen. Potgoed dat stuk was, werd door de mensen bewaard tot een zogenaamde pottenhersteller langskwam die de gebroken potten boven een vuurtje ‘naaide’ met wat klei.

DE KUNST VAN HET POTTENBAKKEN

11

NO-SPOON

1STE PRIJS

STIJN SCHAUWERS

N

o-spoon is een walsend espressokopje, gekenmerkt door een bolle onderkant en een dubbelwandig opzet. “Je vingers worden niet verhit door de koffie en de koffie koelt niet af door je vingers”, lepelt Stijn Schauwers ons de isolerende wijsheid van zijn No-spoon in.

Stijn Schauwers is interieurarchitect en verantwoordelijk voor de visuele communicatie van een groothandel in keramische tegels.

“Beroepshalve raakte ik almaar dieper betrokken in de wondere wereld van de keramiek”, licht hij zijn fascinatie toe. Intussen bekwaamt hij zich ook zelf in de discipline van het keramiek via het deeltijds kunstonderwijs. “Intussen zit ik in het derde jaar en hoewel het experiment primeert, kan ik het niet laten om ook heel functioneel te ontwerpen. Vandaar ook mijn No-spoon kopjes.”

ONTROEREND GOED

“OOK AL DRINK IK MIJN ESPRESSO ZWART, VOOR DE NO-SPOON HEB JE GEEN LEPEL VAN DOEN.”

De idee voor No-spoon entte Stijn Schauwers op het traditionele Italiaanse koffieritueel om rechtopstaand aan de bar snel een espresso te drinken. “Hoewel ik zelf geen suiker in mijn koffie drink, leek het me interessant om het kopje zelf te laten walsen eerder dan er een lepeltje STIJN SCHAUWERS °1977 uit Geel Studeerde in 2000 af als Interieurarchitect faculty Architecture & Arts, UHasselt www.stijnschauwers.com

© Isabelle Ysebaert doorheen te hoeven halen.” Een koffielepel leidt overigens ook warmte af, terwijl de No-spoon optimaal isoleren wil. “Dubbelwandig is het niet helemaal, omdat het technisch gewoonweg niet kan, maar het opzet is dat van een omgevouwen cilinder zodat de buitenkant en binnenkant van elkaar gescheiden blijven.”

Het technische huzarenstukje ontstond op een oude manier, namelijk door een contravorm te draaien op een elektrische schijf. “Daarmee maakte ik een mal voor de gietklei. Vervolgens heb ik ervoor geopteerd om het kopje aan de buitenzijde maar tot de helft te glazuren, omdat ik dat zelf een esthetische meerwaarde vond. Volledig glazuren zou een extra handeling betekenen.”

13

BELMAR

2DE PRIJS

LIANE CASTERMANS

I

n BELMAR verenigt productdesigner Liane Castermans de Belgische en Marokkaanse cultuur samen in een servies. Multiculti op kleine schaal en smakelijk geserveerd.

Liane Castermans loopt al sinds haar 14de school in Genk en raakte gefascineerd door de multiculturele stad waar ze ook de opleiding Productdesign aanvatte aan LUCA School of Arts.

Haar afstudeerproject wilde ze graag enten op hoe Westerse en Islamitische gemeenschappen met elkaar omgaan. “In de onderlinge relaties tussen Belgen en Marokkanen spelen heel wat emotionele factoren op en ik wilde een manier vinden om de dialoog op gang te trekken”, trekt ze de aandacht op tafelgebruiken.

BELGISCHMAROKKAANS

“Het ontvangen van gasten gaat in beide culturen gepaard met het presenteren van zoetigheid”, klinkt het. “Denk maar aan een stukje Limburgse vlaai maar evengoed aan de typische Marokkaanse theeceremonies.

Een tas koffie met een stukje vlaai is van eenzelfde orde als de thee met zoetigheden die in de Marokkaanse cultuur worden gepresenteerd.” Een synthese zette haar op weg om onder de noemer BELMAR eigen servies te ontwikkelen. “Voor de borden heb ik gekozen voor roodbakkende gietklei die eenzelfde

gekartelde rand hebben als een taartvorm. Vanuit de taartvorm ben ik vervolgens gaan toewerken naar ‘taartpunten’ als bordjes, die geglazuurd werden zodat het roodgebakken gietklei een terracotta-effect kreeg die refereert aan het Marokkaans keukengerei.”

Samen met deze bordenset werkte de nieuwbakken productdesigner ook aan een serie kopjes. “Hiervoor heb ik geopteerd voor wit porselein omdat dit onmiskenbaar refereert aan het servies dat in Vlaanderen gemeengoed is. De vorm - die ik via gipsen mallen heb gecreëerd - linkt tegelijk naar de Marokkaanse decoratieve vormgeving van theeglazen als naar de ‘grip’-structuur van een bierglas...” Zowel vormelijk als in materialisering wist Liane Castermans opnieuw de Vlaamse en Marokkaanse cultuur subtiel met elkaar te vermengen waardoor er een metaforische kracht vanuit gaat.

“HET ONTWERP SCHOTELT JE GASTVRIJHEID VOOR EN COMBINEERT DE VLAAMSE EN MAROKKAANSE CULTUUR.”

LIANE CASTERMANS °1990 uit Genk studeerde in 2015 af als productdesigner, Luca School of Arts, Genk

15

(kl)EI

3DE PRIJS

SYLVIE VAN DE WALLE

E

i zo na. Deze uitdrukking lijkt Sylvie Van de Walle te willen materialiseren in een poëtisch kleinood, een ei als huls ter bescherming van datgene wat dierbaar is. Een symbolisch omhulsel.

De Waarschootse ontwerpster Sylvie Van de Walle presenteerde haar (kl)EI als een poëtische mantel, een huls voor een niet gedefinieerde inhoud. “Het gaat om twee ei-helften die in de kom van je hand passen en die je vervolgens aan elkaar kan lijmen met een goudkleurig lijmmengsel zoals dat in de Japanse kunstvorm ‘kintsugi’ wordt gedaan.”

URN

“DE EINDGEBRUIKER VORMT DE LIJM TUSSEN DE TWEE EI-HELFTEN ÉN GEEFT BETEKENIS AAN HET GEHEEL.”

SYLVIE VAN DE WALLE °1978 uit Waarschoot Studeerde in 1999 af als interieurdesigner www.anders-design.be

De verwijzing naar het eeuwenoude Japanse gebruik om imperfecties - zoals gebroken of onvolmaakt keramiek - te gaan esthetiseren, is niet toevallig.

De symboliek van kintsugi is ontstaan uit de gedachte om brokken te lijmen, terwijl Sylvie Van de Walle bewust start met twee volmaakte helften die worden samengebracht. “Dat kan als een urne of als drager van een bijzondere boodschap voor of van iemand die je een warm hart toedraagt.” Een te koesteren kerngedachte, zeker omdat de (kl)EI een zuiver en handzaam symbool is.

“De twee halve ei-mallen zorgen voor een pure vorm. De klei wordt hierin gekneed en eens uitgehard heb ik ze nog een beetje egaler opgeschuurd en afgebakken”, zegt de ontwerpster die haar creativiteit ook bundelt onder de noemer Anders Design. “Glazuren kan, maar de matte finish benadrukt net de breekbaarheid van het ontwerp.” Het opzet van de (kl)EI is er ook op gericht dat de eindgebruiker bepalend is, althans hij of zij geeft er betekenis aan door net de twee helften samen te brengen tot een geheel of het nadien zelf weer te breken.

Breuken laten hun sporen na, maar kunnen steeds weer gelijmd en misschien zelfs gekoesterd worden.

17

EXTRA GENOMINEERDEN

AARDEWERKEN KOMMETJES

UNION

ANN VAN HOEY

DAVY GROSEMANS

D

Ann Van Hoey is lang geen onbekende in de wereld van de keramiek. Niettegenstaande ze pas goed tien jaar geleden voluit voor het vak koos, wist ze internationaal al heel wat potten te breken. Ondanks haar reputatie liet ze het niet na om met veel enthousiasme en toch schoorvoetend haar project met een sociale inslag te presenteren.

STEENGOED “Ik heb gebruik gemaakt van rapid prototyping om een sierlijk en klassiek gebruiksvoorwerp als een kommetje toch een hedendaagse uitstraling te geven”, zegt ze over haar samenwerking met ‘Den Ateljee’, een vzw die de sociale integratie en welzijn van personen met een handicap nastreeft.

“Ze werken in kleine groepen en houden rekening met de individuele interesses en capaciteiten. Het ontwerp dat ik heb gemaakt is met de computer uitgetekend en het prototype is geprint met het oog op een drukmal uit plaaster.”

De maker - in deze dus iemand van ‘Den Ateljee’ - kan dan de klei tegen de binnenwand van deze mal aandrukken waarna

de overtollige klei kan worden weggehaald. “Er kan worden gewerkt in drie kleuren klei: rood, bruin en beige gespikkeld steengoed. Aan de binnenkant komt dan wit glanzend glazuur te zitten.” Het resultaat is een interessante combinatie van hightech patroonontwikkeling en sociaal geëngageerd handwerk, design met een verhaal.

avy Grosemans is een multi-getalenteerd productdesigner die al zowel objecten, verlichting, meubelstukken als heuse hotelprojecten op zijn palmares heeft staan. Zijn BKRK-inzending ‘Union‘ is een ode aan één van de Belgische design-iconen namelijk het Union Match luciferdoosje. “Een mooi maar anoniem object dat in haar voortbestaan bedreigd wordt door de goedkope aanstekers.”

Zijn ‘Union’ zou je kunnen beschouwen als een vurig pleidooi om kaars én lucifer te herwaarderen. “Ik heb een kaarsenhouder uitgedacht met een houdertje waarin een luciferdoosje past. Een twee-eenheid als eerbetoon aan het aanstrijken van een lucifer en de poëzie van kaarslicht.” Het keramiekplateau tilt het luciferdoosje daarbij net iets hoger als wordt het op een sokkel geplaatst.

De Limburgse ontwerper studeerde overigens in 1999 af aan de Genkse opleiding Productdesign met een eindwerk van lichtgevende tegels. Hiervoor werkte hij samen met het Europees Keramisch Werkcentrum, en dat bracht mogelijk het vuur aan de lont voor zijn liefde voor keramiek. “Union is een poging om twee fysieke dingen met elkaar te verbinden omdat hun samenhang zo voor de hand ligt: kaars én vuur.” Union toont de meerwaarde van keramiek, het geheel is meer dan de som der delen, het wakkert elkaar aan.

19

DE ANDERE INZENDINGEN STEFAN FERLIN

CORINE RITZEN Broodstoof

MARIE-ANNE VER EECKE Lichtobject

IRIS WEICHLER CUXA

MARIJKE PAUWELS Unique

VANESSA BOSO

JEROEN SERÉ

Kopje met onderschaaltje in lustermotief

ANGELA JONGERIUS Vaas met pijp

ANDRÉ BEULLENS sauskommetje

Espressotasje

Wespenvanger

MADELEINE VINK Wijnkoeler

KRIS VANDEBROEK

DIANE WYNANTS

SYLVIE VAN DE WALLE

MARIJKE MOORS

Pastinaak in steengoed

Zwevend kanneke

FRANCA FAGGIO DEL GIGLIO Brooch-Necklace

GUDRUN CORTHALS

Dessertbord uit maasklei

Bewaardoosje

Tea Time

Eierdopje

LUC DEZEURE

DIRK JANSSEN

IONA TETTELIN

VIVIANE VAN GEYT

VANESSA BOSO

Porseleinen pluisverwijderaar

Boterklok

INGE DE ZUTTER

Porseleinen potje met kantafdruk

MIE GHESQUIERE

Kommen en borden geïnspireerd op watercirkels

Cocon Ring uit gebroken porselein

Koffiekopje Neusbeker

BIEKE EN GABRIËLLA DE PRETER Afdekplaatje

HET VERLEDEN INSPIREERT DE TOEKOMST

Piet Stockmans, ere-jurylid van de BKRK-wedstrijd, ontwierp exclusief voor Bokrijk deze porseleinen ge-SCHENK-kom. Dit uniek ontwerp is reeds verkrijgbaar in de volledig vernieuwde museumshop of via de webshop.

Een uitgave van: vzw Het Domein Bokrijk, Bokrijklaan 1, 3600 Genk - www.bokrijk.be VU: Liesbeth Kees, Bokrijklaan 1, 3600 Genk Redactie: Christophe De Schauvre Eindredactie: Bokrijk Fotografie: Luc Daelemans Concept en vormgeving: www.impulscommunicatie.be