Made in Greece: Βιομηχανία και υπηρεσίες από τον 19ο αιώνα έως σήμερα

MADE IN GREECE Βιομηχανία και υπηρεσίες από τον 19ο αιώνα έως σήμερα

2

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Η Ελλάδα κατά το βιοµηχανικό στάδιο Ενα συνοπτικό πανόραμα της εγχώριας βιομηχανίας από τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους

Γράφει η

Η

Ελένη Μπενέκη ιστορία της βιοµηχανικής δρασ τ η ρ ι ό τ ητα ς αναφέρεται σε κεφαλαιούχους, επιχειρηµατικές στρατηγικές, χρηµατοδότηση και ανάπτυξη, τεχνολογική εξέλιξη και επέκταση, χωροθέτηση, διαφοροποίηση και καθετοποίηση, δίκτυα συνεργασίας και εµπορικής προώθησης, προϊόντα και διαφηµιστικές πρακτικές. Περιλαµβάνει, επίσης, στοιχεία όπως θεσµικά και κανονιστικά πλαίσια, εκπαίδευση και µετάδοση της τεχνογνωσίας, διαχείριση ανθρώπινων πόρων και συνθήκες εργασίας, επαγγελµατικές συσσωµατώσεις και εργατικό κίνηµα, νοοτροπίες και συµβολικό κεφάλαιο στα χέρια των βιοµηχάνων, καθώς και πρόσληψη του φαινοµένου από την κοινωνία. Με παρόµοια στοιχεία συγκροτείται το αφήγηµα της ελληνικής βιοµηχανίας.

H βιοµηχανία ορίζεται ως οργανωµένο σύστηµα παραγωγής αγαθών σε µαζική κλίµακα. Το ελληνικό παράδειγµα, ιδιότυπο όσον αφορά τα µεγέθη, περιγράφεται µε όρους εκµηχάνισης και καινοτοµίας. Το διεθνές περιβάλλον και η εκάστοτε εθνική συγκυρία δηµιούργησαν εµπόδια στην ώθηση που έδινε η σύµπτωση οικονοµικών και κοινωνικών όρων για την ανάπτυξή της, έως την αποβιοµηχάνιση τη δεκαετία του 1980, η οποία εκδηλώθηκε επίσης στον δυτικό κόσµο. Ο αµερικανικός εµφύλιος τη δεκαετία του 1860 και η πυροδοτηµένη από το εξωτερικό σταφιδική κρίση στα τέλη του 19ου αιώνα αποτέλεσαν θετική συγκυρία για τη βαµβακουργία και την οινοπνευµατοποιία αντίστοιχα, ενώ η κρίση του 1929 µε το κλείσιµο της αµερικανικής αγοράς επέδρασε αρνητικά στην ελληνική ταπητουργία. Στο πρόσφατο παρελθόν, συνθήκες όπως η πετρελαϊκή κρίση τη δεκαετία του 1970, η κατάρρευση του Bretton Woods και ο απηνής διεθνής ανταγωνι-

σµός οδήγησαν σε πτώση επενδύσεων και παραγωγικότητας. Οι τομείς και τα κέντρα Μια σύντοµη, κατά το δυνατόν πανοραµική µατιά στο τοπίο της ελληνικής βιοµηχανίας αναδεικνύει τοµείς παραγωγής και βιοµηχανικά κέντρα. Τα βασικά γεωργικά προϊόντα (σιτηρά, λάδι, κρασί) αλλά και εδώδιµα που δεν ήταν γνωστά στο ελληνικό κοινό κινητοποίησαν από νωρίς τη µεταποίηση και τη δηµιουργία σχετικών µονάδων παραγωγής, διάσπαρτων στις περιοχές παραγωγής. Η αλευροβιοµηχανία υπήρξε ο ταχύτερα αναπτυσσόµενος κλάδος και εκείνος που γνώρισε την ευρύτερη εισαγωγή της δύναµης του ατµού, ενώ η ζυθοποιία (συχνά συνδυασµένη µε την παγοποιία) παρουσιάζει τη µεγαλύτερη προσαρµοστικότητα µεταξύ άλλων στη χώρα. Η µεταξουργία ξεπέρασε πρώτη την οικοτεχνία αλλά η µεταξοϋφαντουργία θα αναπτυχθεί στις αρχές του 20ού αιώνα και στον µεσοπόλεµο θα παραχθεί τεχνητό µετάξι. Η κλωστοϋφαντουργία υπήρξε η «ατµοµηχανή» της εκβιοµηχάνισης της χώρας και ως κλάδος έντασης εργασίας θα βρεθεί στην αιχµή της αποβιοµηχάνισης. Η βαµβακουργία θα γνωρίσει στο γύρισµα του αιώνα µεγάλη συγκέντρωση µονάδων στον Πειραιά, στη Σύρο και τη Νάουσα. Η εριουργία θα κινηθεί παράλληλα και µαζί µε την ταπητουργία θα ευδοκιµήσει στον µεσοπόλεµο χάρη στην τεχνογνωσία και στο εργατικό δυναµικό που έφτασε από τις µικρασιατικές ακτές. Ο καπνός προκάλεσε τη δηµιουργία µονάδων για την οργάνωση της εξαγωγής του στα τέλη του 19ου αιώνα στη βόρεια Ελλάδα ενώ η σιγαροποιία, κάτω από την επίβλεψη του δηµοσίου, εισήγαγε µε κόπο τεχνολογικές καινοτοµίες και στον µεσοπόλεµο διογκώθηκε και επιδόθηκε σε εξαγωγές για να προσαρµοστεί µεταπολεµικά στις τάσεις της διεθνούς καπνοβιοµηχανίας. Μηχανουργεία στη Σύρο –το πρώτο εµποροβιοµηχανικό κέντρο της χώρας– και στον Πει-

01

02

01 Εργάτες της εταιρείας Α. Ευγενειάδης και Θ. Πρωτόπαππας, μηχανουργικής βιομηχανίας κατασκευής ξυλουργικών μηχανημάτων, φωτογραφίζονται στον χώρο εργασίας τους στον Πειραιά. Στο βάθος διακρίνονται τα σήματα του Ελληνικού Προγράμματος Ανασυγκροτήσεως και του Σχεδίου Μάρσαλ λόγω της δανειοδότησης της εταιρείας από την Κεντρική Επιτροπή Δανείων 02 Διαφημιστικό φυλλάδιο του Συνεταιρισμού Πωλήσεως και Επεξεργασίας Προϊόντων Αγελαδοτρόφων Ασπροπύργου ΑΣΠΡΟ, ο οποίος δανειοδοτήθηκε το 1949 για την αγορά μικρού γηπέδου και την προμήθεια υλικού παστερίωσης και ψυγείων και το 1950 για τη μετατροπή υπαρχόντων κτιρίων και την αγορά πρόσθετου υλικού 03 Αίτηση δανείου της εταιρείας Κάρολος Φιξ ΑΕ, 16.07.1959, για την προσθήκη νέας μονάδας στο εμφιαλωτήριό της στην Αθήνα. Το πρώτο αντίστοιχο δάνειο της εταιρείας, το 1957, αφορούσε τη δημιουργία εργοστασίου χυμών εσπεριδοειδών και εγκαταστάσεων εμφιάλωσης στην Αθήνα 04 Αίτηση χορήγησης συμπληρωματικού δανείου της Σαρίδης ΑΕ Επιπλοποιίας και Ξυλουργικών Επιχειρήσεων στην Αθήνα, 12.06.1950. Η επέκταση των πάγιων εγκαταστάσεων για την κατασκευή ξηραντηρίου ξυλείας ολοκληρώθηκε στα τέλη του 1952, δύο χρόνια μετά τη χορήγηση του δανείου

3

Documento | Κυριακή 29 Απριλίου 2018

03

Η σχέση της βιομηχανίας με το ελληνικό κράτος υπήρξε αμφίθυμη. Το κανονιστικό πλαίσιο καθορίστηκε κεντρικά, ενώ η παρέμβαση του κράτους κατά τον μεσοπόλεμο εφαρμόστηκε με δασμολογικές μεθόδους και προστατευτισμό. Μεταπολεμικά, η κρατική πολιτική υπήρξε πρωταγωνιστής της ανάπτυξης, όχι μόνο στον βιομηχανικό τομέα Ελένη Μπενέκη Ιστορικός – Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς

04

INF0

Πηγή φωτογραφιών: Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ, Αρχεία Κεντρικής Επιτροπής Δανείων και Οργανισμού Χρηματοδοτήσεως Οικονομικής Αναπτύξεως

ραιά που τη διαδέχτηκε στη θέση αυτή λειτουργούσαν από το 1860, κάλυπταν καταρχήν ανάγκες της εγχώριας αγοράς σε είδη που συνδέονται µε τη γεωργική παραγωγή και την τεχνολογία του ατµού ενώ τα µεγαλύτερα αναλάµβαναν επισκευές του ελληνόκτητου στόλου. Στον µεσοπόλεµο ο κλάδος αξιοποιεί περισσότερα µέταλλα, ακολουθεί την τεχνολογία του πετρελαίου, παράγει µεγαλύτερο φάσµα προϊόντων και συνεισφέρει στην πολεµική προπαρασκευή της χώρας. Μεταλλεία και ορυχεία σε Λαυρεωτική, Κυκλάδες, Εύβοια, Θάσο και Χαλκιδική κυρίως, σε λειτουργία από το τέλος του 19ου αιώνα, εξήγαν έως τον Β' Παγκόσµιο Πόλεµο κυρίως ακατέργαστα µεταλλεύµατα. Το Λαύριο αποτελεί την πρώτη µεγάλη βιοµηχανική µονάδα στην Ελλάδα (1865), εµβληµατική για την οικονοµική και κοινωνική ιστορία της χώρας τον 19ο αιώνα. Η παραδοσιακή πυρηνελαιουργία παρείχε το υπόβαθρο για την ίδρυση χηµικής βιοµηχανίας από τη δεκαετία του 1870, κυρίως στη Λέσβο. Το Ελληνικό Πυριτιδοποιείο (1874) θα παράγει και άλλα χηµικά προϊόντα και αργότερα τα χρήσιµα στην αγροτική παραγωγή λιπάσµατα. Από τις αρχές του 20ού αιώνα η χηµική βιοµηχανία διευρύνει τα προϊόντα της (χρώµατα, γυαλί, χηµικά λιπάσµατα) ενώ στον µεσοπόλεµο θα ακολουθήσει τις τεχνολογικές εξελίξεις (ελαστικά, πλαστικά, φάρµακα) και µεταπολεµικά θα περιλάβει τη διύλιση πετρελαίου. Η κεντρικής σηµασίας για την ελληνική οικονοµία οικοδοµική δραστηριότητα ενθάρρυνε προβιοµηχανικές εγκαταστάσεις (λατοµεία πέτρας και µαρµάρου, κεραµοποιεία) τον 19ο αιώνα, βιοµηχανικές µονάδες τούβλων, κεραµιδιών, µωσαϊκών πλακών στο γύρισµα του αιώνα, τσιµέντου και άλλων οικοδοµικών υλικών στον µεσοπόλεµο και µπετόν αρµέ µεταπολεµικά και συµπαρέσυρε τον κλάδο στην παρακµή κατά την πρόσφατη κρίση. Η παραγωγή χαρτιού, συγκεντρωµένη στην Αθήνα, την Πάτρα, στο Αίγιο και στη βόρεια Ελλάδα, έχει πλέον ουσιαστικά εκλείψει. Ατµός, φωταέριο, ηλεκτρισµός (µε πηγή καύσιµη ύλη ή υδατοπτώσεις) και πετρέλαιο εισήχθησαν διαδοχικά στην ελληνική βιοµηχανία, µε την αναµενόµενη υστέρηση όσον αφορά τη βιοµηχανική ∆ύση. Οικογενειακή υπόθεση Η φυσιογνωµία των βιοµηχανικών επιχειρήσεων –µικρού άλλωστε βεληνεκούς– υπήρξε κυρίως οικογενειακή και τα κεφάλαια της ελληνικής βιοµηχανίας προήλθαν καταρχήν από το πλεόνασµα του εµπορίου και της ναυτιλίας. Ο τοµέας αξιοποίησε στα πρώιµα στάδιά του την παιδική εργασία, τη γυναικεία εξειδίκευση αλλά η εξάρτηση ανθρώπινου δυναµικού από αυτόν υπήρξε αποσπασµατική στη µεγαλύτερη διάρκεια της διαδροµής του. Οι καπνεργάτες βρέθηκαν στην πρωτοπορία του εργατικού κινήµατος αντιδρώντας στην εισαγωγή τεχνολογιών που αντικαθιστούσαν τα εργατικά χέρια. Η Κυριακή ως αργία θα καθι-

ερωθεί το 1909, τα πρώτα εργατικά νοµοθετήµατα θα εισαχθούν τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα, η υποχρεωτική ασφάλιση εργατών και υπαλλήλων το 1922 –ενώ τον επόµενο χρόνο καταγράφεται η πρώτη πανεργατική απεργία µε αιµατηρό αποτέλεσµα– και η θεσµοθέτηση των συλλογικών συµβάσεων εργασίας το 1935, για να ακολουθήσει την επόµενη χρονιά η λειτουργία του Ιδρύµατος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ). Η κατάρτιση θα κινηθεί από τη µαθητεία στον χώρο δουλειάς έως την τεχνική εκπαίδευση. Και από τον λεγόµενο «Κύκλο της Ζυρίχης», τους πρώτους επιστηµονικά καταρτισµένους στο εξωτερικό στις αρχές του 20ού αιώνα, θα προκύψουν στελέχη που συνέδεσαν το όνοµά τους επιχειρηµατικά µε καινοτόµα εγχειρήµατα και µεγάλου βεληνεκούς βιοµηχανικές µονάδες. Με τον ίδιο κύκλο συνδέεται η ίδρυση στις αρχές του 1907 του Συνδέσµου των Ελλήνων Βιοµηχάνων και Βιοτεχνών µε πρώτο πρόεδρο τον Ηλία Πουλόπουλο, του ιστορικού πιλοποιείου των Πετραλώνων. Το 1915 το παράδειγµα ακολουθεί ο Σύνδεσµος Βιοµηχανιών Βορείου Ελλάδος, το 1918 ο αντίστοιχος Σύνδεσµος Πατρέων και το 1919 ιδρύεται το Εµπορικό και Βιοµηχανικό Επιµελητήριο Αθηνών. Η σχέση της βιοµηχανίας µε το ελληνικό κράτος υπήρξε αµφίθυµη. Το κανονιστικό πλαίσιο όπως ενδεικτικά η ψήφιση του πρώτου νόµου «περί των όρων ιδρύσεως βιοµηχανικών εγκαταστάσεων» το 1912, για την προστασία βιοµηχανικών και εµπορικών σηµάτων το 1893, για την προσέλκυση ξένων κεφαλαίων το 1953 καθορίστηκε κεντρικά, ενώ η παρέµβαση του κράτους κατά τον µεσοπόλεµο εφαρµόστηκε µε δασµολογικές µεθόδους και προστατευτισµό. Τη δε µεταπολεµική περίοδο η κρατική πολιτική υπήρξε πρωταγωνιστής της ανάπτυξης όχι µόνο στον βιοµηχανικό τοµέα. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσµιου Πολέµου η βιοµηχανική παραγωγή είχε µειωθεί κατά 82%. Μέρος της αναγκαίας συνολικής επανεκκίνησης της οικονοµίας της χώρας επιχειρήθηκε µέσω του Σχεδίου Μάρσαλ που προέβλεπε οικονοµική ενίσχυση ευρωπαϊκών κρατών για λόγους εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Το σχέδιο προέβλεπε ιλιγγιώδη ανασυγκρότηση εντός τετραετίας (1948-1952). Οι ΗΠΑ διατήρησαν την υψηλή εποπτεία και απέδιδαν τη βοήθεια σε δόσεις ασκώντας έλεγχο µε κριτήριο την αποτελεσµατικότητα. Η Κεντρική Επιτροπή ∆ανείων (1949-1954) και ο Οργανισµός Χρηµατοδοτήσεως Οικονοµικής Αναπτύξεως (1954-1964), κρατικοί οργανισµοί που κλήθηκαν να διαχειριστούν τη βοήθεια, υπήρξαν κύριοι φορείς οικονοµικής πολιτικής. Ανέλαβαν την ενίσχυση ιδιωτικών επιχειρήσεων µε χορήγηση µεσοπρόθεσµων και µακροπρόθεσµων δανείων, χρόνο αποπληρωµής 20 έτη και επιτόκιο 5-8%. Προκρίνονταν η χρηµατοδότηση έργων που θα συνέβαλλαν «εις καθαράν ηυξηµένην παραγωγικήν ικανότηταν της ελληνικής οικονοµίας», µε εξαίρεση

4

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

τις πληγείσες από τον εµφύλιο βιοµηχανίες και το σιδηροδροµικό δίκτυο, ο ελεύθερος ανταγωνισµός και η καταπολέµηση µονοπωλιακών τάσεων, ενώ ο αιτών όφειλε να καταθέσει οικονοµικό σχέδιο. Στο έργο των οργανισµών καταγράφηκαν από νωρίς δυσκολίες εξαιτίας υποτιµήσεων της δραχµής, µειωµένης απορρόφησης κεφαλαίων, συγκέντρωσης αρµοδιοτήτων και γραφειοκρατικών αγκυλώσεων. Εκατοντάδες επιχειρήσεις αξιολογήθηκαν για τη δανειοληπτική τους ικανότητα και στις σχετικές αποφάσεις παρακολουθεί κανείς αναπτυξιακές στρατηγικές αλλά και τη διαχείριση κεφαλαίων από τις επιχειρήσεις σε ασταθές πολιτικά και οικονοµικά περιβάλλον. Η «χρυσή» εικοσαετία Το διάστηµα 1953-1973, η ελληνική βιοµηχανία ακολούθησε µια συνεχή αναπτυξιακή διαδικασία: η βιοµηχανική παραγωγή αυξανόταν µε γρήγορους ρυθµούς, το µερίδιο του βιοµηχανικού τοµέα στο ΑΕΠ της χώρας επίσης, αντίθετα µε εκείνο του αγροτικού τοµέα, επιφέροντας και κοινωνικές αλλαγές. Υπήρξε, επίσης, µετατόπιση από τα καταναλωτικά αγαθά σε κεφαλαιουχικά και τεχνολογικά προηγµένα προϊόντα και εµφάνιση µεγάλων µονάδων. Τα παραπάνω επιτεύχθηκαν ως αποτέλεσµα µιας συνεπούς πολιτικής: ίδρυση του Οργανισµού Βιοµηχανικής Αναπτύξεως (ΟΒΑ) το 1959 (µε σκοπό να ενισχύει επιχειρηµατικές πρωτοβουλίες συµµετέχοντας µε κεφάλαια σε επιχειρήσεις νεοϊδρυόµενες, επεκτεινόµενες ή εκσυγχρονιζόµενες), επιδίωξη της προσέλκυ-

Φωτογραφία τμήματος περιπτέρου έκθεσης σύκων από την Κεντρική Συνεταιρική Ενωση Συκοπαραγωγών «Συκική» στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης. Η Ενωση ιδρύθηκε το 1953 και της είχε δοθεί αποκλειστικά το δικαίωμα της αποστείρωσης ξηρών σύκων. Το 1957 ζήτησε από τον Οργανισμό Χρηματοδοτήσεως Οικονομικής Αναπτύξεως δάνειο για τη βελτίωση και ανάπτυξη της ελληνικής συκοπαραγωγής και συγκεκριμένα την ανέγερση εγκαταστάσεων αποστείρωσης και επεξεργασίας σύκων, το οποίο δεν εγκρίθηκε λόγω έλλειψης επαρκών διαθέσιμων κεφαλαίων του οργανισμού

σης ξένων κεφαλαίων, νοµισµατική σταθερότητα, χρηµατοδότηση επενδύσεων, υποχρέωση του τραπεζικού συστήµατος να διαθέτει τµήµα των χορηγήσεών τους σε επιλεγµένους τοµείς της οικονοµίας, κίνητρα για επενδύσεις και εξαγωγές, βελτίωση των υποδοµών και «υποχρεωτική» εργασιακή ειρήνη. Με τη Συµφωνία των Αθηνών (1961) θα άρχιζε η διαδικασία σύνδεσης της Ελλάδας µε την Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα. Η ανάγκη για την ίδρυση φορέων µακροπρόθεσµης πίστης, οι οποίοι θα συµπλήρωναν το έργο των εµπορικών τραπεζών ως αναπτυξιακές τράπεζες έγινε ζωτικότερη. Στόχος ήταν η συµµετοχή στην ίδρυση, επέκταση και

στον εκσυγχρονισµό βιοµηχανικών µονάδων µέσω του µετοχικού κεφαλαίου, η σύνδεση µε κεφαλαιούχους του εξωτερικού και η παροχή κάθε είδους τεχνικής βοήθειας. Τέτοιας στόχευσης ήταν η Τράπεζα Επενδύσεων (1962), η Εθνική Τράπεζα Επενδύσεων Βιοµηχανικής Αναπτύξεως (1964) και η Ελληνική Τράπεζα Βιοµηχανικής Αναπτύξεως (1964). Η τελευταία, δηµόσια επιχείρηση που θα λειτουργούσε σύµφωνα µε ιδιωτικοοικονοµικές αρχές, αναµενόταν να λειτουργήσει ως «πολύτιµον όργανον προς επίσπευσιν της βιοµηχανικής αναπτύξεως της χώρας» επιδιώκοντας όλα τα παραπάνω και την ανάπτυξη της ελληνικής κεφαλαιαγοράς. Ανέλαβε, επίσης, την υλοποίηση σχε-

δίου χωροθέτησης βιοµηχανικών περιοχών, για το οποίο οι πρώτες σκέψεις είχαν γίνει το 1962 για πέντε επαρχιακές πόλεις (Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Βόλο, Ηράκλειο Κρήτης, Καβάλα), ως µοχλό οργανωµένης ανάπτυξης του δευτερογενούς τοµέα, περιφερειακής ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος. Από το 1965 έως το 2003 δηµιουργήθηκαν 34 βιοµηχανικές περιοχές, ενώ άλλες 27 τελικώς δεν υλοποιήθηκαν. Εχει υποστηριχτεί ότι η ελληνική βιοµηχανία, χαρακτηριζόµενη ως «κερδοσκοπική» και «δασµοβίωτη», συνδυασµένη µε έλλειψη συνεπούς κρατικής πολιτικής και ενοχοποιηµένη λόγω της σύµπτωσης της ανάπτυξής της µε κατά το µάλλον ή ήττον ανελεύθερα καθεστώτα, δεν παρείχε λύση σε ζητήµατα ανεργίας σε κρίσιµες στιγµές της νεότερης ιστορίας της χώρας και, τελικώς, δεν συγκρότησε έγκαιρα µια κρίσιµη µάζα µε την οποία να συνδέεται συνεκτικά. Η εξέλιξη του βιοµηχανικού τοµέα στην Ελλάδα, εκτός από επιτυχή και µη εγχειρήµατα, εκτός από τη συζήτηση περί προαπαιτούµενων µιας ζητούµενης νέας ανάπτυξης, άφησε πίσω της κελύφη µονάδων και «γήπεδα» στα οποία αυτές ανέπτυσσαν την παραγωγή τους –που µόνο πρόσφατα σχετικά θεωρούνται µνηµεία βιοµηχανικής κληρονοµιάς–, ογκώδη αρχειακά σύνολα –συχνά στα εγκαταλειµµένα κενά κελύφη–, τεκµήρια της κατηγορίας βιοµηχανικό ντοκιµαντέρ ως πηγές της ιστορίας και εργατικούς, προσφυγικούς κυρίως, συνοικισµούς που κατά τις πρόσφατες δεκαετίες εξελίχθηκαν σε αστικούς.

Κατσιγιάννη Ι. – Κονδύλη-Λάγαρη Α., Βιομηχανικά κτίρια στην Ερμούπολη, Εκδ. ΠΤΙ ΕΤΒΑ, Αθήνα 2000 Καψή Ν. (επιμ.), Ελληνικές επιχειρήσεις στον 20ό αιώνα: πρόσωπα και δραστηριότητες, Εκδ. Κέρκυρα, Αθήνα 2008 Κιντής Α., Η ανάπτυξη της ελληνικής βιομηχανίας, επιτεύξεις, προβλήματα, προοπτικές, Εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1982 Κορφιάτης Χ., Η ελληνική βιομηχανία τον 21ο αιώνα, Εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 2000 Κωστής Κ., Κράτος και επιχειρήσεις στην Ελλάδα: η ιστορία του «Αλουμινίου της Ελλάδος», Εκδ. Πόλις, Αθήνα 2013 Λεοντίδου Λ., Πόλεις της σιωπής: εργατικός εποικισμός της Αθήνας και του Πειραιά 1909-1940, Εκδ. ΠΤΙ- ΕΤΒΑ, Αθήνα 1989 Λιάκος Αντ., Εργασία και πολιτική στην Ελλάδα του μεσοπολέμου, το Διεθνές Γραφείο Εργασίας και η ανάδυση των κοινωνικών θεσμών, Εκδ. Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος. Ιδρυμα Ερευνας και Παιδείας, Αθήνα 1993 Λούκος Χρ (επιμ.), Βιομηχανίες χάρτου στην Ελλάδα, 19ος-20ός αιώνας, Εκδ. ΠΙΟΠ, Αθήνα 2008 Μαΐστρου Ε., Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων (1909-1993): λιπάσματα Δραπετσώνας, Εκδ. ΠΙΟΠ, Αθήνα 2007 Μάνθος Γ. Κ. – Γ. Ν. Δερμάτης (επιμ.), Λαύριο, η βοή του χρόνου – το Νεότερο Λαύριο της Μεταλλείας και Μεταλλουργίας, Εκδόσεις Εταιρείας Μελετών Λαυρεωτικής, Λαύριο 2017

Μέλιος Ν. - Μπαφούνη Λ., ΕΛΑΪΣ ΑΕ 1920-1997. Οψεις της οικονομικής της ιστορίας, Εκδ. ΕΛΑΪΣ, Νέο Φάληρο 1997 Μέλιος Ν. - Μπαφούνη Ε., 100 χρόνια ΤΙΤΑΝ, Εκδ. ΑΕ Τσιμέντων ΤΙΤΑΝ, Αθήνα 2002 Μέλιος Ν. - Μπαφούνη Ε., 100 χρόνια ΜΙΝΕΡΒΑ, Εκδ. Ινστιτούτο Μελέτης της Τοπικής Ιστορίας και της Ιστορίας των Επιχειρήσεων, 2004 Μπάτσης Δ., Η βαρειά βιομηχανία στην Ελλάδα, Εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1977 Μπελαβίλας Ν., Ιστορικά μεταλλεία στο Αιγαίο 19ος-20ός αιώνας, Εκδ. ΠΙΟΠ, Αθήνα 2005 Μπελαβίλας Ν. - Παπαστεφανάκη Λ. (επιμ.), Ορυχεία στο Αιγαίο, βιομηχανική αρχαιολογία στην Ελλάδα, Εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 2009 Πανσεληνά Γ.- Μαυροειδή Μ., Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών 1907-2007: ένας αιώνας στην υπηρεσία της επιχειρηματικής ιδέας, Εκδ. Economia Publishing-Kέρκυρα, Αθήνα 2007 Παπαστεφανάκη Λ., Eργασία, τεχνολογία και φύλο στην ελληνική βιομηχανία. Η κλωστοϋφαντουργία του Πειραιά, 1840-1940, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2009 Παπαστεφανάκη Λ., Η φλέβα της γης. Τα μεταλλεία της Ελλάδας, 19ος-20ός αιώνας, Εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα 2017 Πλυτάς Αντ., Βιομηχανική ελαιουργία, εκδ. Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς, Αθήνα 2007 Πλυτάς Αντ., Πυρηνελαιουργία, ραφιναρία, σαπωνοποιία, Εκδ. ΠΙΟΠ, Αθήνα 2007

Ρηγίνος Μ., Παραγωγικές δομές και εργατικά ημερομίσθια στην Ελλάδα, 1909-1936, επιμέλεια: Γ. Β. Δερτιλής, Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1987 Ρηγίνος Μ., Μορφές παιδικής εργασίας στη βιομηχανία και τη βιοτεχνία (1870-1940), Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας. 27, Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Αθήνα 1995 Σιφναίου Ε., Βιομηχανία και κοινοτισμός: Η «μηχανή του κοινού» στην Αγία Παρασκευή Λέσβου, Εκδ. ΠΙΟΠ, Αθήνα 2007 Σκιαδάς Ε., 90 χρόνια ΕΒΕΑ: 19192009, Εκδ. Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών, Αθήνα 2009 Τσοκόπουλος Β., Καλόγρη Π., «Βιομηχανία και πόλεις στην Ελλάδα το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα», Πρακτικά του Διεθνούς Συμποσίου Ιστορίας Νεοελληνική πόλη. Οθωμανικές κληρονομιές και ελληνικό κράτος, τόμος Β΄, Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού, Αθήνα 1995 Τσοτσορός Σ., Η συγκρότηση του βιομηχανικού κεφαλαίου στην Ελλάδα 1898-1939, Εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1993 Χατζηιωσήφ Χρ., Η γηραιά σελήνη: η βιομηχανία στην Ελλάδα 1830-1940, Εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1993 Χεκίμογλου E., ΣΒΒΕ: χρονικό 19152015, τα πρώτα εκατό χρόνια, Εκδ. ΣΒΒΕ 2015 Ψαλιδόπουλος Μιχ. (επιμ.), Κείμενα για την ελληνική βιομηχανία τον 19ο αιώνα: φυσική εξέλιξη ή προστασία, Εκδ. Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ιδρυμα ΕΤΒΑ, Αθήνα 1994

Ενδεικτική βιβλιογραφία Αναστασόπουλος Γ., Ιστορία της ελληνικής βιομηχανίας, Αθήνα 1947 Ασδραχάς Σπ., «Η κατανομή και η σύνθεση της βιοτεχνίας. Βιοτεχνία της υπαίθρου και βιοτεχνία των πόλεων», στο: Ελληνική Οικονομική Ιστορία, ΙΕ’ΙΘ΄αιώνας, τόμος 1ος, Εκδ. ΠΙΟΠ, Αθήνα 2003, σ. 357-422 Αγγελοπούλου Α. - Σ. Λουμίδης, Nestlé 100 χρόνια στην Ελλάδα, Εκδ. ΕΛΙΑ, Αθήνα 2001 Αγριαντώνη, Χρ., Οι απαρχές της εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα, Εκδ. Ιστορικό Αρχείο - Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1986 Αγριαντώνη Χρ. - Παπαστεφανάκη Λ., Τεκμήρια βιομηχανικής ιστορίας, πρακτικά Γ’ Πανελλήνιας Επιστημονικής Συνάντησης, Ερμούπολη 20-22 Οκτωβρίου 2000, Εκδ. Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς (TICCIH), Αθήνα 2002 Αγριαντώνη Χρ., «Η εικόνα της βιομηχανίας: οι δυσκολίες της αποδοχής», The Athens Review of Books τχ. 63ο, Ιούνιος 2015 Αλεξίου Μ. - Εμμανουλοπούλου Ε., Το βιομηχανικό συγκρότημα της χαρτοποιίας Αιγαίου, Eκδ. ΠΙΟΠ, Αθήνα 2004 Αντωνίου Γ. (επιμ.), Η πλινθοκεραμοποιία Ν. & Σ. Τσαλαπάτα 1917-1978, Eκδ. ΠΙΟΠ, Αθήνα 2009 Βαξεβάνογλου Α., Οι Eλληνες κεφαλαιούχοι 1900-1940, Eκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1994 Γιαννίτσης Τ., Βιομηχανική και τεχνολογική πολιτική στην Ελλάδα, Eκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1993

Δασκαλάκη Χρ., «Κάποτε, η ελληνική βιομηχανία»: κείμενα της Κατερίνας Δασκαλάκη από το περιοδικό Βιομηχανική Επιθεώρησις, Eκδ. Κέρκυρα - Economia Publishing, Αθήνα 2014 Δεμίρη Κ., Τα ελληνικά κλωστοϋφαντουργεία: ιστορική και τυπολογική διερεύνηση, Εκδ. ΠΤΙ-ΕΤΒΑ, Αθήνα 1995 Δερμάτης Γ., Λαύριο το μαύρο φως: η μεταλλευτική και μεταλλουργική βιομηχανία στο Λαύριο 1860-1917: ελληνική και ευρωπαϊκή διάσταση, Εκδ. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο - Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου, Αθήνα 2003 Δημητρακόπουλος Οδ., Η ελληνική βιομηχανία από τον 19ο στον 20ό αιώνα, Εκδ. Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανικής Αναπτύξεως, Αθήνα 1985 Δρίτσα Μ., Το χρώμα της επιτυχίας: η ελληνική βιομηχανία χρωμάτων 1830-1990, Εκδ. Τροχαλία, Αθήνα 1995 Ζαρκιά Κ., Η προβιομηχανική βυρσοδεψία στην Ελλάδα, Εκδ. ΠΤΙΕΤΒΑ, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Πελοποννήσου, Αθήνα 1997 Θεσσαλονίκη 1912-1940: βιομηχανία και πόλη, Εκδ. Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανικής Αναπτύξεως, Θεσσαλονίκη 1989 Δρίτσα Μ. – Θ. Πάκος, «Η οικονομία του δευτερογενούς τομέα», στο: Καλαφάτης Θ. - Πρόντζας Ε., Οικονομική ιστορία του ελληνικού κράτους, τόμος 2ος, Εκδ. ΠΙΟΠ, Αθήνα 2011, σελ.167-218 Ιορδάνογλου Χρυσάφης, Η Ελληνική Οικονομία στη «Μακρά Διάρκεια»: 1954-2005, Εκδόσεις Πόλις, 2008

MADE IN GREECE

Βαριά βιομηχανία

6

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Φωτογραφία εγκαταστάσεων ΣΙΔΕΝΟΡ, πρώην ΒΙΟΧΑΛΚΟ, στη Θεσσαλονίκη (Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ, Αρχείο Φωτογραφικό, ΕΤΒΑ)

Η ανάπτυξη της µεταλλευτικής δραστηριότητας στην Ελλάδα Συνοπτική επισκόπηση της μεταλλείας και της βιομηχανίας μετάλλου στη χώρα μας

Γράφει η

Μ

Λήδα Παπαστεφανάκη ε τη θέσπιση το 1861 της νοµοθεσίας, η οποία όριζε το καθεστώς των παραχωρήσεων και λειτουργίας των µεταλλείων, εγκαινιάζεται συστηµατικά η µεταλλευτική δραστηριότητα στην Ελλάδα. Στην εποχή αυτή ανάγεται η σύσταση της γαλλοελληνοϊταλικής εταιρείας Roux & Cie, η οποία ανέλαβε από το 1864 την εκµετάλλευση µε καµινεία των αρχαίων µολυβδούχων σκωριών του Λαυρίου και από το 1869 την τήξη των εκβολάδων. Η περίοδος χαρακτηρίζεται από το λαυρεωτικό ζήτηµα (1869-73), τη διαµάχη ανάµεσα στην ελληνική κυβέρνηση και την εταιρεία Roux & Cie σχετικά µε το δικαίωµα της τελευταίας να εκµεταλλεύεται εκτός από τις σκωρίες και τις εκβολάδες. Τη φηµολογία περί «αµύθητου πλούτου» των µεταλλείων του Λαυρίου ακολούθησαν χρηµατιστηριακή κερδοσκοπία, πτωχεύσεις εταιρειών και πολιτική κρίση. Το Λαυρεωτικό λύθηκε το 1873, µε την αγορά όλων των δικαιωµάτων επί των σκωριών και εκβο-

λάδων και την αγορά των εγκαταστάσεων της εταιρείας Roux & Cie από οµάδα Ελλήνων κεφαλαιούχων. Από την εταιρεία Roux & Cie προήλθαν η Εταιρεία των Μεταλλουργείων Λαυρίου (ΕΜΛ, ιδρ. 1873) και η Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου (ΓΕΜΛ, ιδρ. 1875). Στο κλίµα της µεταλλευτικής φρενίτιδας πολλοί επιδίωξαν να αποκτήσουν µεταλλευτικές παραχωρήσεις και µετοχές. Ο εντυπωσιακός αριθµός αιτήσεων για παραχώρηση µεταλλευτικής εκµετάλλευσης που κατατέθηκαν την περίοδο 1867-75 στο υπουργείο Εσωτερικών δεν συνοδεύτηκε από ανάλογες άδειες εκµετάλλευσης. Λιγοστές ήταν οι επιχειρήσεις (σε σχέση µε τον αριθµό των παραχωρήσεων) που προχώρησαν εντέλει σε εκµετάλλευση. Την περίοδο 1867-75 συγκροτούνται οι πρώτες 31 µεταλλευτικές επιχειρήσεις. Οι Γάλλοι εκμεταλλεύονται το Λαύριο Ο ανοδικός κύκλος της διεθνούς οικονοµίας από τις αρχές της δεκαετίας του 1890 έως το 1914 και οι νέες τεχνολογίες επέτρεψαν στις εξορυκτικές επιχειρήσεις να πετύχουν υψηλά κέρδη εξάγοντας µεγάλες ποσότητες ακατέργαστου εξορυσσόµενου προϊόντος. Από το 1890 έως το 1907 η µεταλλευτική δραστηριότητα

Η έλλειψη ολοκληρωμένης εγχώριας βαριάς βιομηχανίας έως τα μέσα της δεκαετίας του 1960 είχε συνέπειες στο μέγεθος, στη δομή και τη λειτουργία των μεταλλείων Λήδα Παπαστεφανάκη Αναπληρώτρια καθηγήτρια Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

γνωρίζει άνθηση και ο συνολικός όγκος των εξαγωγών υπερτριπλασιάζεται. Στο πλαίσιο της ανάκαµψης δόθηκαν νέες µεταλλευτικές παραχωρήσεις. Τότε εγκαινιάζουν τη δραστηριότητά τους αρκετές ξένες µεταλλευτικές επιχειρήσεις, ορισµένες από τις οποίες λειτουργούν ευκαιριακά. Από τις εταιρείες ξεχωρίζουν οι ΓΕΜΛ και ΕΜΛ, η γαλλική Σέριφος-Σπηλιαζέζα ΑΕ (ιδρ.

1880) που εκµεταλλεύεται τα σιδηροµεταλλεύµατα της Σερίφου και ο επιχειρηµατικός όµιλος της Εταιρείας ∆ηµοσίων και ∆ηµοτικών Εργων (ιδρ.1882) µε δραστηριότητα στην Ελλάδα και την Οθωµανική Αυτοκρατορία. Η ΓΕΜΛ ελέγχει κατά την περίοδο 1890-1910 σηµαντικό µερίδιο της ελληνικής µεταλλευτικής δραστηριότητας καθώς διαθέτει ιδιόκτητα ή µισθωµένα µεταλλεία, ενώ αγοράζει την παραγωγή πολλών µικρών εκµεταλλεύσεων. Εως το 1915 η ΓΕΜΛ προχωρά σε νέες επενδύσεις για τον εµπλουτισµό και την καµινεία των µεταλλευµάτων. Τη συγκεκριµένη περίοδο ανανεώνεται το θεσµικό πλαίσιο εκµετάλλευσης των µεταλλείων και διαχείρισης της εργασίας µε τον νόµο «Περί µεταλλείων» (1910) και τον Κανονισµό Μεταλλευτικών Εργασιών (1911), ενώ από το 1901 έχει συσταθεί το ταµείο ασφάλισης των µεταλλωρύχων.

Η προσάρτηση των Νέων Χωρών θα συµβάλει στην αύξηση των µεταλλευτικών επιχειρήσεων και θα προσθέσει δύο µε τρεις αξιόλογες επιχειρήσεις στον ελληνικό χάρτη: στη Χαλκιδική δύο οθωµανικές εταιρείες (τα ορυχεία λευκόλιθου των Αδελφών Αλλατίνι και τα µεταλλεία σιδηροπυρίτη της Κασσάνδρας ΑΕ) και στη Θάσο τα µεταλλεία και τη µεταλλουργία ψευδαργύρου της γερµανικής εταιρείας Speidel. Από το 1919 και έως το 1934 η µεταλλευτική δραστηριότητα βρίσκεται σε ύφεση. Οι περισσότερες επιχειρήσεις, ανάµεσά τους και εκείνες του Λαυρίου, είχαν λόγω του πολέµου είτε αναστείλει τη λειτουργία τους είτε µειώσει δραστικά την παραγωγή, αδυνατώντας να ξαναβρούν τον ρυθµό της παραγωγής και διέξοδο στις αγορές µεταπολεµικά. Η εξορυκτική δραστηριότητα ανακάµπτει από το 1934 έως το ξέσπασµα του Β΄ Παγκόσµιου Πολέµου για τα µεταλλεύµατα εκείνα που θα εξυπηρετήσουν την πολεµική βιοµηχανία. Η ζήτηση για σιδηροµεταλλεύµατα, µαγγάνιο, χρώµιο και για ένα νέο, πολύτιµο για την πολεµική βιοµηχανία ορυκτό που εντοπίζεται στο ελληνικό υπέδαφος, τον βωξίτη, αυξάνει, οι εξαγωγές εντείνονται. Η ζήτηση της πολεµικής βιοµηχανίας για µεταλ-

7

Documento | Κυριακή 29 Απριλίου 2018

Σταθμοί στην ιστορία

Mytilineos SA 1908

Ο Ευάγγελος Ι. Μυτιληναίος, παππούς του σημερινού ιδιοκτήτη, ιδρύει μια μικρή βιοτεχνία μεταλλουργίας στον Πειραιά με 15 άτομα προσωπικό, η οποία παρήγε μεταλλικά οικιακά είδη

1934

Δημιουργείται μια σύγχρονη εργοστασιακή μονάδα στον Πειραιά και ξεκινούν οι εξαγωγές σε Μέση Ανατολή και Αφρική

1966

1962

Ο Οργανισμός Βιομηχανικής Ανάπτυξης ιδρύει την Μεταλλικαί Κατασκευαί Ελλάδος ΑΕ (ΜΕΤΚΑ), το εργοστάσιο της οποίας βρίσκεται στη Νέα Ιωνία Βόλου

1995

Εγκαινιάζεται το πρώτο εργοστάσιο παραγωγής αλουμίνας και αλουμινίου από ελληνικό βωξίτη. Επιπλέον θεμελιώνονται τα Ασπρα Σπίτια, μια κοινότητα για οικογένειες εργαζομένων και πρότυπος οικισμός που σχεδίασε ο πολεοδόμος Κωνσταντίνος Δοξιάδης

Η ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ εισάγεται στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών

1998

Η ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ εξαγοράζει τη ΜΕΤΚΑ και ανανεώνει τον εξοπλισμό του εργοστασίου στον Βόλο. Σήμερα κατατάσσεται μεταξύ των κορυφαίων κατασκευαστών στον κλάδο των έργων EPC, αναγνωρισμένη για την αξιοπιστία, την ευελιξία και την τεχνογνωσία της

1990

Ιδρύεται στην Ελλάδα ο Ομιλος ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ ως μετεξέλιξη της παλιάς μεταλλουργικής οικογενειακής επιχείρησης

2002

Εισέρχεται στον χώρο της παραγωγής και της εμπορίας ηλεκτρικής ενέργειας, παρουσιάζοντας ένα εκτεταμένο πρόγραμμα επενδύσεων με αφορμή την υπό εξέλιξη απελευθέρωση της αγοράς

2017

Η μητρική εταιρεία απορροφά τις θυγατρικές εταιρείες (Αλουμίνιον της Ελλάδος, ΜΕΤΚΑ, Protergia) σε μια νέα ενιαία επιχειρηματική οντότητα, τη MYTILINEOS SA

2009

2005

Η Αλουμίνιον της Ελλάδος, το εργοστάσιο της οποίας εγκαινιάστηκε το 1966, περνάει στη ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ. Σήμερα αποτελεί τη σημαντικότερη καθετοποιημένη μονάδα παραγωγής και εμπορίας αλουμίνας και αλουμινίου στην ΕΕ

Η εταιρεία και η Motor Oil ανακοινώνουν από κοινού τη σύσταση εταιρείας με σκοπό την εισαγωγή και εμπορία φυσικού αερίου σε κάθε μορφή του (LNG, CNG κ.λπ.)

Ξέρετε ότι... Η MYTILINEOS SA αποτελεί μια από τις πλέον ισχυρές βιομηχανικές εταιρείες τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς με δραστηριότητα στους τομείς των έργων EPC και των κατασκευών, στον κλάδο της μεταλλουργίας – μεταλλείων καθώς και στον τομέα της ενέργειας, με κύκλο εργασιών που το 2017 ξεπέρασε τα 2 δισεκατομμύρια δολάρια και περισσότερους από 2.800 εργαζομένους

2008

Ανακοινώνει την υπογραφή συμφωνίας με τη Motor Oil για την από κοινού κατασκευή, λειτουργία και εκμετάλλευση μονάδας συνδυασμένου κύκλου ισχύος 437 MW με καύσιμο φυσικό αέριο στους Αγίους Θεοδώρους Κορινθίας

2%

των ελληνικών εξαγωγών αντιστοιχεί στη MYTILINEOS SA

28,9 εκατ. ευρώ περιβαλλοντικές δαπάνες, 5.002 προμηθευτές, 25 βιομηχανικές μονάδες, 91,7 εκατ. επενδύσεις, 1,45 εκατ. ευρώ κοινωνικές δαπάνες

600

εκατ. ευρώ επενδύσεις στην Αλουμίνιον της Ελλάδος

8

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

03

01

04

02

λεύµατα συνέτεινε ώστε να εµφανιστούν για µία ακόµη φορά ευκαιριακές επιχειρήσεις. Ακολούθως, αυξήθηκε η συνολική απασχόληση στον κλάδο, µετά τη σηµαντική κάµψη που είχε γνωρίσει έως τις αρχές του ’30. Συνολικά, από τη δεκαετία του 1860 και έως το 1940 τα εξορυσσόµενα µεταλλεύµατα εξάγονταν κυρίως ακατέργαστα στις διεθνείς αγορές, ενώ η σύνδεση της εξορυκτικής δραστηριότητας µε την εγχώρια βιοµηχανία ήταν χαµηλή. Τον κλάδο χαρακτηρίζουν η µεγάλη γεωγραφική διασπορά, οι περιορισµένες επενδύσεις, η εξάρτηση από τις εξαγωγές, η χαµηλή παραγωγικότητα, η έλλειψη επεξεργασµένων µεταλλευτικών προϊόντων, η ανελαστικότητα του κόστους παραγωγής. Παράγοντες που εµπόδιζαν την ορθολογική εκµετάλλευση των µεταλλείων ήταν η έλλειψη κρατικής τεχνικής επιστασίας και η ανεπάρκεια της τεχνικής εκπαίδευσης, ενώ απουσίαζε η συστηµατική µεταλλευτική πίστη. Τα περισσότερα µεταλλεία ήταν µικρής κλίµακας, στα οποία η εκµετάλλευση πραγµατοποιούνταν µε πρωτόγονα µέσα εξόρυξης, συχνά χωρίς επεξεργασία εξευγενισµού του µεταλλεύµατος. Μετά τον πόλεμο έρχονται οι Αμερικανοί Μετά τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο ο εξορυκτικός κλάδος βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του σχεδίου Μάρσαλ.

05

Από την άνοιξη του 1949 η ∆ιοίκηση Ευρωπαϊκής Συνεργασίας (ECA/Washington) µε ένα πρόγραµµα τεχνικής βοήθειας ενέπλεξε στις υπηρεσίες της στελέχη της Αµερικανικής Υπηρεσίας Μεταλλείων προκειµένου να εκτιµήσουν τα κοιτάσµατα λιγνίτη, να κάνουν συστάσεις για την εισαγωγή µεθόδων αύξησης της παραγωγής και µείωσης του κόστους. Πραγµατοποιήθηκαν γεωτρήσεις και διαµορφώθηκε ένα πρόγραµµα για τη συνολική εκµετάλλευση των λιγνιτοφόρων περιοχών. Το πρόγραµµα της αµερικανικής αποστολής για παροχή βοήθειας στα ορυχεία εφαρµόστηκε χωρισµένο σε δύο µεγάλες κατηγορίες: την κατηγορία των δανείων και την κατηγορία των επιχορηγήσεων που δόθηκαν για την εκµετάλλευση ήδη γνωστών κοιτασµάτων. Τα δάνεια της δεύτερης κατηγορίας αφορούσαν τα ορυκτά «στρατηγικής σηµασίας» τα οποία διέθετε το ελληνικό υπέδαφος και τα οποία θεωρούνταν µεγάλης σηµασίας «για την κοινή άµυνα των χωρών του Βορειοατλαντικού Συµφώνου» (βωξίτης, χρωµίτης, σιδηρονικέλιο κ.ά.). Τα δάνεια αυτά δόθηκαν για να βοηθήσουν την παραγωγή και τη συγκέντρωση ποσοτήτων σπάνιων πρώτων υλών µεγάλης σηµασίας για τα αποθέµατα των ΗΠΑ, απαραίτητων για τις αµυντικές ανάγκες της ∆ύσης. Η οικονοµική βοήθεια συνοδευόταν από τεχνική βοήθεια,

συστάσεις για την αναθεώρηση της µεταλλευτικής νοµοθεσίας και την αναδιοργάνωση των κρατικών υπηρεσιών. Το Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους προχώρησε από το 1952 σε εκτεταµένες χαρτογραφήσεις κοιτασµάτων, ενώ εκπονήθηκαν λεπτοµερείς µελέτες και έγιναν δοκιµαστικές γεωτρήσεις και έρευνες για να εξακριβωθούν αποθέµατα µεταλλευµάτων και η γεωλογική διαµόρφωση των πετρωµάτων. Από το 1946 είχε ιδρυθεί τµήµα µηχανικών µεταλλείων στο ΕΜΠ, ενώ στα τέλη της δεκαετίας του 1950 γίνονται προσπάθειες οργάνωσης της τεχνικής εκπαίδευσης για µεταλλωρύχους και µηχανοδηγούς. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 ορισµένες µεταλλευτικές επιχειρήσεις, ενισχυµένες από την αµερικανική βοήθεια, είχαν ολοκληρώσει εγκαταστάσεις επεξεργασίας και εµπλουτισµού των µεταλλευµάτων. Την ίδια περίοδο ήταν φανερή η όξυνση των αντιθέσεων ανάµεσα στις λίγες, µεγάλες κυρίως, επιχειρήσεις που επωφελήθηκαν από τη βοήθεια, αύξησαν την παραγωγή τους και απέκτησαν κύρος στις διεθνείς αγορές και στις µικρές και µεσαίες επιχειρήσεις που εξόρυσσαν µεταλλεύµατα τα οποία δεν είχαν κριθεί «ως πρώτης ζήτησης». Οι ξένες επενδύσεις υπήρξαν περιορισµένες τη δεκαετία του 1950. Εξαίρεση αποτελεί η Μύ-

01 Tμήμα καμίνων του συγκροτήματος της Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου (Ιδιωτική συλλογή Κ.Γ. Μάνθου) 02 Χειροδιαλογή μεταλλευμάτων στο μεταλλοπλύσιο της Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου, στον Κυπριανό, 1932 03 Ενημερωτική επιστολή της Μεταλλοβιομηχανίας ΒΙΜΕΤΑΛ ΑΕ σχετικά με την παραγωγή νέων προϊόντων από το «ανασυγκροτηθέν και ανακαινισθέν με συγχρονισμένας μηχανικάς εγκαταστάσεις εργοστάσιον» (Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ, Αρχείο ΟΧΟΑ) 04 Αίτηση χορήγησης δανείου της Μεταλλουργικής Βιομηχανίας Σ. Πίτσος ΟΕ (1959) (Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ, Αρχείο ΟΧΟΑ) 05 Αίτηση χορήγησης δανείου της Χαλυβουργικής (1950) (Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ, Αρχείο ΚΕΔ)

INF0

Το τελευταίο βιβλίο της Λήδας Παπαστεφανάκη με τίτλο «Η φλέβα της γης. Τα μεταλλεία της Ελλάδας, 19ος-20ός αιώνας» (Αθήνα 2017) κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Βιβλιόραμα

κοµπαρ Μεταλλευτική Εταιρεία ΑΕ (ιδρ.1955), θυγατρική της αµερικανικής εταιρείας γεωτρήσεων πετρελαίου Magnet Core Barium Corporation, που εξορύσσει τα πλούσια κοιτάσµατα βαρύτη της Μυκόνου. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ασκείται πλέον µια πιο ολοκληρωµένη κρατική µεταλλευτική πολιτική, ενώ ενισχύεται η µεταλλευτική και βιοµηχανική πίστη µε την ίδρυση του Οργανισµού Βιοµηχανικής Αναπτύξεως (1960) και της Εθνικής Τράπεζας Βιοµηχανικής Αναπτύξεως (1964). Η ολοκλήρωση της ενεργειακής υποδοµής της χώρας και ποικίλα κίνητρα πέτυχαν, εντέλει, να προσελκύσουν ελληνικά και ξένα κεφάλαια, τα οποία θα επενδυθούν στη βαριά µεταλλουργία: το Αλουµίνιον της Ελλάδος καθετοποιεί την επεξεργασία του βωξίτη για την παραγωγή αλουµίνας και αλουµινίου, η ΛΑΡΚΟ αναπτύσσει τη µεταλλουργία νικελιούχων µεταλλευµάτων, η Χαλυβουργική προχωρά στην καθετοποίηση της παραγωγής χυτοσίδηρου και χάλυβα. Από τη δεκαετία του 1960 έως το 1980 ο µεταλλευτικός-µεταλλουργικός τοµέας αναδεικνύεται στον κατεξοχήν εξαγωγικό τοµέα της χώρας. Συµπερασµατικά η έλλειψη ολοκληρωµένης εγχώριας βαριάς βιοµηχανίας έως τα µέσα της δεκαετίας του 1960 και η εξάρτηση της εγχώριας µεταλλευτικής δραστηριότητας από τις διεθνείς αγορές είχαν συνέπειες στο µέγεθος, στη δοµή και τη λειτουργία των µεταλλείων. Μέχρι τη δεκαετία του 1960, οπότε εγκαινιάστηκαν τρεις µονάδες µεταλλουργίας βάσης και επιταχύνθηκε γενικότερα η εκβιοµηχάνιση, η εκµετάλλευση των ορυκτών πόρων γινόταν µε ευκαιριακό τρόπο και χωρίς µακροχρόνιο σχεδιασµό τόσο από τη µεριά των κυβερνήσεων όσο και από τη µεριά των επιχειρηµατιών. Με αυτόν τον τρόπο αξιοποίησης του ελληνικού υπεδάφους και µε την ακαταλληλότητα των µεθόδων εκµετάλλευσης κατασπαταλήθηκε µέρος των φυσικών πόρων. Στα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την ανάπτυξη της εξορυκτικής δραστηριότητας στην Ελλάδα πριν και µετά τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο µπορούµε να εντάξουµε την εξάρτηση από τις εξαγωγές, τις διαρθρωτικές αδυναµίες και τα δοµικά προβλήµατα της ελληνικής βιοµηχανίας, κυρίως την απουσία του κεντρικού κλάδου των µηχανοκατασκευών. Τα νέα στοιχεία της µεταπολεµικής περιόδου είναι: α) η ανάδυση µιας κατηγορίας επιχειρηµατιών, η οποία διατηρούσε στενές σχέσεις µε τον κρατικό µηχανισµό και την Αµερικανική Αποστολή και επωφελήθηκε από το διεθνές οικονοµικό περιβάλλον, β) η διαµόρφωση εξειδικευµένου επιστηµονικού δυναµικού και γ) η εντατικότερη και σχετικώς ορθολογικότερη εκµετάλλευση των εγχώριων πλουτοπαραγωγικών πόρων και της διαθέσιµης εργασίας.

MADE IN GREECE

Χημική βιομηχανία

10

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Η χηµική βιοµηχανία από το ζενίθ στο ναδίρ Σύντομο πανόραμα της γένεσης και της ανάπτυξης ενός από τους πιο κρίσιμους κλάδους της ελληνικής οικονομίας

Γράφει ο

Η

Στάθης Λιδωρίκης χηµεία αποτελεί σηµαντικό µέσο για την εξύψωση του βιοτικού επιπέδου του σύγχρονου ανθρώπου. Από τις πρώτες ύλες που µας παρέχει η φύση παράγονται µε χηµικές κατεργασίες προϊόντα χρήσιµα για τις καθηµερινές µας ανάγκες. Πηγές πρώτων υλών είναι τα ορυκτά και µεταλλεύµατα, το νερό, ο αέρας. Ο χαλκός και ο σίδηρος αποτελούν τα πρώτα µέταλλα που παρασκεύασε ο άνθρωπος και έδωσαν τα ονόµατά τους στις αµέσως επόµενες περιόδους ανάπτυξης του πολιτισµού µετά τη λίθινη εποχή. Σήµερα η χηµική βιοµηχανία αποτελεί τη βάση της σύγχρονης ζωής µε την παραγωγή σε πολύ µεγάλες ποσότητες προϊόντων που συναντάµε σε κάθε µας βήµα, όπως πλαστικά, ελαστικά, συνθετικά νήµατα, φάρµακα, χρώµατα και χιλιάδες άλλα σηµαντικά για τη ζωή του ανθρώπου προϊόντα. Προς τη σύγχρονη χημική βιομηχανία Οι καθυστερηµένες δοµές της ελληνικής οικονοµίας και κοινωνίας αλλά και του ευρύτερου οθωµανικού χώρου διατήρησαν και στον 19ο αιώνα στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος τις προβιοµηχανικές δραστηριότητες που στην περίπτωση της χηµικής βιοµηχανίας επικεντρώνονταν στις βιοτεχνίες ελάχιστου µεγέθους και περιορισµένης εκµηχάνισης. Μόλις περί τα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα ένα µικρό τµήµα της ελληνικής χηµικής βιοµηχανίας θα αρχίσει να αποκτάει τα χαρακτηριστικά των βιοµηχανιών της πρώτης βιοµηχανικής επανάστασης, όταν οι προηγµένες ευρωπαϊκές περιοχές προετοιµάζονται ή έχουν εισέλθει στη δεύτερη βιοµηχανική επανάσταση.

Ενδεικτικά την περίοδο αυτή ιδρύεται η εταιρεία Μεταλλουργείων στο Λαύριο (1873), µία από τις µεγαλύτερες µεταλλουργικές εταιρείες του κόσµου, ενώ το 1874 ιδρύεται η ανώνυµη εταιρεία Ελληνικού Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου (αρχικά ως ΕΕΠΚ ή ΕΠΚ και αργότερα µε τη γνωστή ονοµασία ΠΥΡΚΑΛ). Τα επόµενα χρόνια (1883) ιδρύεται η ανώνυµη εταιρεία Χρωµατουργεία Πειραιώς (ΧΡΩΠΕΙ), αρχικά µε την ονοµασία Σπήλιος Α. Οικονοµίδης και Σία. Στις 7 Ιανουαρίου 1900 αναγγέλλεται από την Ελληνική Εταιρεία Χηµικών Βιοµηχανικών Προϊόντων η παραγωγή θεϊκού χαλκού (γαλαζόπετρα), ενώ το 1909 (Μάιος) ιδρύεται η Ανώνυµη Ελληνική Εταιρεία Χηµικών Προϊόντων & Λιπασµάτων (ΑΕΕΧΠΛ) µε αντικείµενο την παραγωγή λιπασµάτων (υπερφωσφορικά και σύνθετα) και προϊόντων υαλουργίας. Λίγα χρόνια αργότερα (1926) ιδρύονται οι εταιρείες Ελληνικά Χηµικά Εργοστάσια ΖΑΑΕ (παραγωγή γλυκαντικών υλών), ΒΙΑΜΥΛ (προϊόντα αµύλου) και ΕΤΜΑ (νήµατα τεχνητής µετάξης). Μεταπολεμική περίοδος ανάπτυξης (1946-1973) Την περίοδο αυτή η ελληνική χηµική βιοµηχανία σηµειώνει αξιόλογες αναπτυξιακές επιδόσεις. Αποτέλεσµα αυτής της έντονης ανάπτυξης είναι ο υπερδιπλασιασµός µεταξύ των ετών 19571972 της ποσοστιαίας συµµετοχής των χηµικών προϊόντων στο σύνολο της µεταποίησης, φτάνοντας το 10,9% το 1972 έναντι 5,2% το 1957.1 Καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη των αποτελεσµάτων της µεταπολεµικής αυτής περιόδου έπαιξε η υλοποίηση σηµαντικών επενδυτικών έργων στον χώρο της ευρύτερης χηµικής βιοµηχανίας (πλαστικά, χηµικά και προϊόντα πετρελαίου). Ενδεικτικά αναφέρονται οι χηµικές µονάδες: • Χατζηλουκάς (ρητίνες ουρίας – φορµαλδεΰδης), 1946 • ∆ιυλιστήρια Ασπροπύργου, 1958

• Dow Ελληνική Χηµική Βιο-

µηχανία (πολυστυρένιο), 1960 • Πετζετάκις (πλαστικοί σωλήνες από PVC), 1960 • ΑΕΒΑΛ (αζωτούχα λιπάσµατα), 1963 • Γενική Μεταλλευτική και Μεταλλουργική Ανώνυµη Εταιρεία (ΛΑΡΚΟ), 1963 • ESSO PAPPAS (διυλιστήριο/ αµµωνία/PVC), 1965 • Ethyl Hellas (τετρααιθυλιούχος µόλυβδος), 1965 • Βιοµηχανία Φωσφορικών Λιπασµάτων (ΒΦΛ), 1966 • Χηµικές Βιοµηχανίες Βορείου Ελλάδος, 1966 • Mοtor Oil (διυλιστήριο), 1972 • Petrola (διυλιστήριο), 1973 Η ανεπιτυχής προσπάθεια εκσυγχρονισμού • Στα µέσα της δεκαετίας του ’70, περίοδο έντονου προβληµατισµού για την αντιµετώπιση των συνεπειών της ενεργειακής κρίσης και των µεταβολών στον χώρο του διεθνούς εµπορίου και του διεθνούς χρηµατοπιστωτικού συστήµατος, η ελληνική πολιτεία αποφασίζει και ιδρύει (∆εκέµβριος 1975) την ΕΛΕΒΜΕ (Ελληνική Εταιρεία Βιοµηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων), µε κύριο στόχο την υλοποίηση σηµαντικών επενδυτικών έργων στον χώρο της χηµικής και µεταλλουργικής βιοµηχανίας. Στα µεγαλεπήβολα αυτά επενδυτικά έργα περιλαµβανόταν πετροχηµικό συγκρότηµα επτά µονάδων µε βασικό πυρήνα τη µονάδα αιθυλενίου, µονάδα ανοξείδωτου χάλυβα, µονάδα αλουµίνας και µονάδα σιδηροχρωµίου.

• Το 1976 ιδρύεται η εταιρεία ΒΟΜΒΥΚΡΥΛ για παραγωγή ακρυλικών νηµάτων.

• Το 1980 ιδρύεται από την ΕΛΕΒΜΕ, την ΕΤΒΑ και την ΑΕΕΧΠΛ η εταιρεία ΜΕΤΒΑ (Μεταλλουργική Βιοµηχανία Αιγαίου) για την κατασκευή µεταλλουργικού συγκροτήµατος µε κύριες µονάδες ψευδαργύρου και µολύβδου, χρυσού – αργύρου.

• Την ίδια χρονική περίοδο γίνεται προσπάθεια από την ΑΕ-

INF0

Ο Στάθης Λιδωρίκης με τον Ευστάθιο Τσοτσορό είναι συγγραφείς του τετράτομου έργου «Τεχνολογική αλλαγή και οικονομική ανάπτυξη», Εκδόσεις Παπαζήση, Νοέμβριος 2014

01

02

03

11

Documento | Κυριακή 29 Απριλίου 2018

ΒΑΛ για προώθηση µονάδας παραγωγής αµµωνίας από λιγνίτη, η γνωστή τότε και ως µονάδα λιγνιταερίου.

• Προς τα τέλη της δεκαετίας του ’70 η αµερικανική εταιρεία ελαστικών Goodyear ιδρύει σχετική µονάδα (1978).

• Το 1995 λειτουργεί η µονάδα τερεφθαλικού πολυεστέρα (ΡΕΤ) 80.000 Τ/Ε, αρχικά µε την ονοµασία Volos Pet Industry (VPI SA), η οποία αργότερα πουλήθηκε στην τουρκική βιοµηχανία χρωµάτων Polisan.

• Το 2000 τίθεται σε λειτουργία καθετοποιηµένη µονάδα παραγωγής πολυπροπυλενίου 200.000 Τ/Ε (ΕΚΟ ΧΗΜΙΚΑ ΑΕ). Η πρώτη ύλη προπυλένιο παράγεται σε µονάδα διαχωρισµού στον Ασπρόπυργο, ενώ το πολυπροπυλένιο σε µονάδα πολυµερισµού στη Θεσσαλονίκη, µέρος του οποίου εξάγεται και µέρος του µορφοποιείται σε φιλµ στη µονάδα Diaxon στη ΒΙΠΕ Κοµοτηνής.

04

05

01 TEKKOSHA Χημική Βιομηχανία στη Θεσσαλονίκη (Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ, Αρχείο Φωτογραφικό, ΕΤΒΑ) 02 Εγκαταστάσεις της ΑΕΒΑΛ στην Πτολεμαϊδα (Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ, Αρχείο Φωτογραφικό, ΕΤΒΑ) 03 Διυλιστήρια Ασπροπύργου (Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ, Αρχείο Φωτογραφικό, ΕΤΒΑ) 04 Αίτηση χορήγησης δανείου της ΧΡΩΠΕΙ (1950) (Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ, Αρχείο ΚΕΔ) 05 Επιστολή της εταιρείας Χρωματουργεία Αθηνών Αφοί Ε. Κολοκοτρώνη (1952) (Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ, Αρχείο ΚΕΔ)

Συρρίκνωση και άδοξο τέλος σε μεγάλα projects Από τον αρχικό σχεδιασµό των προαναφερθείσων µεγάλων κρατικών βιοµηχανικών επενδύσεων της δεκαετίας του ’70: • Το προς υλοποίηση πρόγραµµα της ΕΛΕΒΜΕ, παρά τις προσπάθειες για υλοποίηση των δύο µονάδων πολυαιθυλενίου (LDPE και HDPE) τελικά εγκαταλείφθηκε µετά τις έντονες αντιδράσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων και τοπικών κοινωνιών, ενώ η ίδια η εταιρεία ΕΛΕΒΜΕ τίθεται σε εκκαθάριση τον Μάιο του 1991. Η όλη ζηµία από την εγκατάλειψη του έργου ξεπερνούσε τα 120 εκατ. δολάρια (σε τιµές 1981).

• Το επενδυτικό σχέδιο της ΜΕΤΒΑ παρά την ολοκλήρωση και των τευχών δηµοπράτησης ούτε καν δηµοπρατήθηκε, ενώ η ίδια τέθηκε σε εκκαθάριση το 1991.

• Το έργο της αλουµίνας εγκαταλείφθηκε µε ζηµία πάνω από 12 εκατ. δολάρια (σε τιµές 1990).

• Οι µονάδες ανοξείδωτου χάλυβα και λιγνιταερίου έµειναν στα χαρτιά. Η µόνη µονάδα που υλοποιήθηκε ήταν η µονάδα σιδηροχρωµίου, η οποία ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1983 στον Βόλο, πλην όµως έκλεισε το 1995 κάτω από το βάρος διεθνούς συγκυρίας χαµηλών τιµών του χρωµίτη που αποτελούσε και την πρώτη ύλη. Εν κατακλείδι, µε νηφάλια σκέψη και σε απόσταση από την καυτή περίοδο της δεκαετίας του ’80, η όλη ιστορία των µεγάλων κρατικών επενδύσεων µάς οδηγεί σε ορισµένα αναγκαία και χρήσιµα συµπεράσµατα: I. Τα µεγέθη των µονάδων ήταν δυσανάλογα µε τις δυνατότητες (τεχνολογικές και οικονοµικές) της χώρας µας.

II. Σχεδιάζονταν µονάδες µεγάλου µεγέθους σε µια εποχή που στην παγκόσµια οικονοµία επι-

Διεθνώς η χημική βιομηχανία έχει εισέλθει σε νέα φάση με κυρίαρχα χαρακτηριστικά την ψηφιοποίηση και τη δέσμευση στην αειφορία Στάθης Λιδωρίκης Χημικός μηχανικός ΕΜΠ, M.Sc Mc Master University, Canada, MBA Ottawa University, Canada

κρατούσαν συνθήκες ποιοτικής αναβάθµισης και αναδιάρθρωσης µέσω συγχωνεύσεων.

III. Οι κρατικές παρεµβάσεις µε τη βοήθεια των πολιτικών κοµµάτων και κάτω από τις πλέον λαϊκίστικες αντιλήψεις για το περιβάλλον δηµιούργησαν το κατάλληλο κλίµα καχυποψίας απέναντι σε κάθε βιοµηχανική πρόταση. Γενικότερα µετά το 1983 διέκοψαν τη λειτουργία τους πολλές σηµαντικές χηµικές µονάδες, περιορίζοντας τη συµµετοχή της χηµικής βιοµηχανίας στη µεταποίηση µόλις στο περίπου 4,5% από 9% τη δεκαετία του 1980 και σηµατοδοτώντας την αδυναµία του παραγωγικού και του κοινωνικού συστήµατος να αφοµοιώσουν δηµιουργικά τις συντελούµενες διεθνώς διεργασίες αναδιάρθρωσης και κλαδικής ανασυγκρότησης. Χαρακτηριστικά αναφέρονται οι σηµαντικότερες χηµικές µονάδες που έκλεισαν: • ΑΕ Χηµικών Προϊόντων και Λιπασµάτων (1993) • ΧΡΩΠΕΙ (Χρωµατουργεία Πειραιώς) (1995) • Βόµβυξ – ΒΟΜΒΥΚΡΥΛ (ακρυλικά νήµατα) (1985) • ΑΕΒΑΛ (αζωτούχα λιπάσµατα) (1993) • Ethyl Hellas Chemical Company (τετρααιθυλιούχος µόλυβδος) (1985) • Χηµικές Βιοµηχανίες Βορείου Ελλάδος (αζωτούχα και φωσφορικά λιπάσµατα). Το 2000 συγχωνεύονται µε τη Βιοµηχανία Φωσφορικών Λιπασπάτων (ΒΦΛ) και το 2006 σταµατούν τη λειτουργία τους.

• ΕΚΟ (µονάδα PVC και αµµωνίας) (1995) • Pirelli (ελαστικά) (1991) • Goodyear (ελαστικά) (1995) • Ελληνικά Σιδηροκράµατα (παραγωγή σιδηροχρωµίου) (1995) • Πλαστικά Πετζετάκις (το 2010 έπαψε να λειτουργεί και το 2015 τέθηκε σε εκκαθάριση) • Εταιρεία ΕΤΜΑ (2000).

Η ελληνική χημική βιομηχανία σήμερα Σύµφωνα µε πρόσφατη µελέτη του ΙΟΒΕ:2 • Η αξία παραγωγής χηµικών προϊόντων στην Ελλάδα πλησίασε το 2016 τα 2,2 δισ. ευρώ αντιπροσωπεύοντας µόλις το 4,6% στο σύνολο της µεταποίησης. Συνολικά, επηρεαζόµενη από τις αρνητικές εξελίξεις στην ελληνική οικονοµία, η παραγωγή χηµικών προϊόντων απώλεσε µεταξύ 2008 και 2016 περίπου το 25% της αξίας της.

• Η ελληνική χηµική βιοµηχανία συνεχίζει να εµφανίζει χαµηλό βαθµό ανάπτυξης και κάθετης ολοκλήρωσης στους τοµείς των βασικών χηµικών (κυρίως πετροχηµικά) µε αποτέλεσµα να έχει υψηλή εξάρτηση από τις εισαγωγές χηµικών πρώτων υλών.

• Η παραγωγικότητα εργασίας στην εγχώρια χηµική βιοµηχανία παρουσιάζει υστέρηση συγκριτικά µε τον µέσο όρο της ΕΕ, αντανακλώντας τις διαφορές στα επίπεδα οργάνωσης, κεφαλαίου, τεχνολογίας, καινοτοµίας και δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναµικού έναντι των προηγµένων χηµικών βιοµηχανιών.

• Η ανταγωνιστικότητα και οι επιδόσεις της χηµικής βιοµηχανίας στην Ελλάδα επηρεάζονται αρνητικά από παράγοντες όπως η ασθενής µεγέθυνση της οικονοµίας, τα υψηλά επιτόκια δανεισµού, το φορολογικό πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από αστάθεια και υψηλούς φορολογικούς συντελεστές και το αδύναµο και γραφειοκρατικό θεσµικό και διοικητικό σύστηµα.

• Η χηµική βιοµηχανία διεθνώς έχει εισέλθει σε νέα φάση µε κυρίαρχα χαρακτηριστικά την ψηφιοποίηση και τη δέσµευση στην αειφορία και την κυκλική οικονοµία, µε αποτέλεσµα οι ρυθµοί αύξησης της ζήτησης χηµικών σε παγκόσµιο επίπεδο να επιταχυνθούν, η καινοτοµία να έχει ακόµη πιο σηµαντικό ρόλο και τα χηµικά προϊόντα να αντικαταστήσουν παραδοσιακά υλικά προσφέροντας καινοτόµες και βιώσιµες λύσεις.

• Στο διαµορφούµενο αυτό διεθνές περιβάλλον, µακροπρόθεσµα υπάρχει ο κίνδυνος υποχώρησης της σχετικής ανταγωνιστικότητας της εγχώριας χηµικής βιοµηχανίας λόγω αδυναµίας αντιµετώπισης των διεθνών ανταγωνιστικών πιέσεων και ανάπτυξης των προϊόντων και των λύσεων που απαιτεί η αειφόρος ανάπτυξη.

• Η ανταπόκριση στις προκλήσεις και η φιλοδοξία για ταχύτερη ανάπτυξη και µεγαλύτερη συνεισφορά της χηµικής βιοµηχανίας στην ελληνική οικονοµία απαιτούν την άµβλυνση των εµποδίων στην ανταγωνιστικότητα και την ενίσχυση των χαρακτηριστικών που είναι αναγκαία για την ανάπτυξη της ελληνικής χηµικής βιοµηχανίας.

Παραπομπές

1 α) Κιντής Α. Ανάπτυξη της ελληνικής βιομηχανίας / επιτεύξεις, προβλήματα, προοπτικές, Gutenberg, Αθήνα 1982 β) Δρακάτος Κ. Ο μεγάλος κύκλος της ελληνικής οικονομίας (1945-1995), Παπαζήσης, Αθήνα 1997 2 ΙΟΒΕ, «Η Χημική Βιομηχανία στην Ελλάδα», Φεβρουάριος 2018

12

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Σταθμοί στην ιστορία

Ελληνικά Πετρέλαια 1966

Ο ελληνικής καταγωγής Τομ Πάππας εγκαινιάζει το διυλιστήριο της Esso Pappas στη δυτική Θεσσαλονίκη. Χρειάστηκαν 38 μήνες και δούλεψαν 6.000 εργάτες, τεχνικοί και μελετητές

1984

Η ΕΚΟ ΕΛΕΠΕΧ (εταιρεία holding) αγοράζει σε χαμηλή τιμή για λογαριασμό του ελληνικού δημοσίου τις μετοχές του ομίλου εταιρειών της Esso Pappas

1955

Με απόφαση της τότε κυβέρνησης υπογράφεται η σύμβαση κατασκευής του διυλιστηρίου Ασπροπύργου, πρώτου διυλιστηρίου πετρελαίου στην Ελλάδα. Τα εγκαίνια έγιναν το 1958

1985

Ιδρύεται η ΔΕΠ-ΕΚΥ για την άσκηση των δικαιωμάτων του δημοσίου στην έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων και η Δημόσια Επιχείρηση Παροχής Αερίου ΑΕ. Η ΕΛΔΑ ιδρύει την εταιρεία μελετών ΑΣΠΡΟΦΟΣ

1991-1997

Η ΔΕΠ αποκτάει τις μετοχές του ομίλου ΕΚΟ. Η εμπορική ΕΚΟ ιδρύει συμμετοχικά την ΕΚΟ GEORGIA και την ΕΚΟΛΙΝΑ. ΔΕΠ και ΕΛΔΑ συμμετέχουν στην ίδρυση της VPI, βιομηχανίας παραγωγής ρητίνης πολυαιθυλενίου στον Βόλο

2008

Σύσταση της κοινοπραξίας Elpedison με σκοπό την περαιτέρω δραστηριοποίηση στον τομέα παραγωγής και εμπορίας ηλεκτρικής ενέργειας

1998

Η γέννηση των ΕΛΠΕ: συγχώνευση των θυγατρικών του ομίλου ΔΕΠ και μετονομασία σε ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ. Κατά τα επόμενα χρόνια ο όμιλος ΕΛΠΕ ιδρύει ή συμμετέχει σε θυγατρικές εταιρείες όπως η ΕΛΠΕΤ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΑΕ, μέσω της οποίας αποκτάει το διυλιστήριο OKTA στα Σκόπια, η ΕΛΠΕ ΠΟΣΕΙΔΩΝ ΝΕ, η GLOBAL ALBANIA, η HELLENIC PETROLEUM CYPRUS, η EKO SERBIA AD, η JUGOPETROL AD Kotor και η EKO BULGARIA

2009

2012

Αρχίζει η μεγαλύτερη ιδιωτική βιομηχανική επένδυση στην Ελλάδα που αφορά τον εκσυγχρονισμό και την αναβάθμιση του διυλιστηρίου Ελευσίνας, με ολοκλήρωση και έναρξη εμπορικής λειτουργίας το 2015

Η BP Hellas μεταβιβάζει τα εμπορικά δικαιώματά της στην Ελλάδα στα ΕΛΠΕ

Ξέρετε ότι... Η εκτίναξη κερδών, παραγωγής και πωλήσεων οδήγησε σε νέα ιστορικά ρεκόρ τον όμιλο των ΕΛΠΕ το 2017. Τα συγκρίσιμα κέρδη, αυξήθηκαν κατά 40% στα 372 εκατ. ευρώ, τα δημοσιευμένα κέρδη αυξήθηκαν κατά 17% στα 384 εκατ. ευρώ και οι πωλήσεις κατέγραψαν ρεκόρ όλων των εποχών, ξεπερνώντας τα 16 εκατ. μετρικούς τόνους

3.400 άμεσα εργαζόμενοι

Ηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο. Μέσω της Elpedison, κοινοπραξίας με την Edison, λειτουργεί δύο μονάδες συνδυασμένου κύκλου στη Θεσσαλονίκη και τη Θίσβη Βοιωτίας, συνολικής ισχύος 810 MW, ενώ τελευταία αναπτύσσεται στη λιανική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Επιπλέον, η ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ δραστηριοποιείται στον κλάδο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με χαρτοφυλάκιο 17 MW σε λειτουργία και άνω των 200 MW σε διάφορα στάδια ανάπτυξης

1971-1980

Ιδρύεται η Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίου ΑΕ και εξαγοράζεται από το ελληνικό δημόσιο η Ελληνικά Διυλιστήρια Ασπροπύργου ΑΕ (ΕΛΔΑ). Ο όμιλος Ιωάννη Λάτση εγκαινιάζει το διυλιστήριο της Πετρόλα Ελλάς στην Ελευσίνα

2016

Στις αρχές του χρόνου το ερευνητικό σκάφος «Polar Empress» πραγματοποίησε για λογαριασμό των ΕΛΠΕ τις πλέον εξειδικευμένες γεωφυσικές έρευνες, καλύπτοντας συνολική έκταση περίπου 800 τετραγωνικών χιλιομέτρων στην περιοχή του Δυτικού Πατραϊκού

100

Στις κορυφαίες ενεργειακές εταιρείες παγκοσμίως

14

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Σταθμοί στην ιστορία

Πανελλήνια Ενωση Φαρµακοβιοµηχανίας 1922 1940 Κυκλοφορεί το πρώτο ελληνικό φάρμακο από τη ΧΡΩΠΕΙ. Οπως αναφέρεται στον δεύτερο τόμο του «Πανελλήνιου Λευκώματος Εθνικής Εκατονταετηρίδος 1821-1921: Η χρυσή βίβλος του ελληνισμού», εκτός από τα κύρια προϊόντα, δηλαδή τις χρωστικές ουσίες (ανιλίνη, ναφθαλίνη, αζωτικές ουσίες, βασικές ουσίες, μεταχρωμιωμένες χρωστικές ουσίες, χρώματα του θείου κάθε απόχρωσης κ.λπ.), η εταιρεία Χρωματουργεία Πειραιώς παρήγε και φάρμακα όπως η σαλοξίνη (ελληνική ασπιρίνη)

Στην επίσημη κρατική διατίμηση που ίσχυε τότε αναφέρονταν 14 ελληνικές εταιρείες, οι οποίες κυκλοφορούσαν συνολικά 239 φάρμακα

1950

Ξεκινάει η μετατροπή κάποιων φαρμακείων σε φαρμακευτικά εργαστήρια που είτε εισάγουν σκευάσματα από χώρες με παράδοση στην παραγωγή φαρμάκων είτε παρασκευάζουν ορισμένα σκευάσματα με τη χρήση βασικής τεχνολογίας. Αυτά τα φαρμακευτικά εργαστήρια αποτελούν προάγγελο των πρώτων ελληνικών φαρμακοβιομηχανιών που αναπτύσσονται παρακολουθώντας τις εξελίξεις της φαρμακευτικής επιστήμης στο εξωτερικό

1969 1980-90 1987 Σύμφωνα με την Απογραφή Βιομηχανίας – Βιοτεχνίας 1969 από την ΕΣΥΕ, υπήρχαν 98 μονάδες παραγωγής που απασχολούσαν 4.705 εργαζομένους

Μετατόπιση της δραστηριότητάς της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας από την παραγωγή για λογαριασμό τρίτων (φασόν), στην ανάπτυξη και την παραγωγή γενόσημων φαρμάκων με εμπορική ονομασία

Το ποσοστό των εισαγόμενων φαρμάκων αποτελούσε μόλις το 18,29%

1990-2000

Ξεκινούν οι εξαγωγές ελληνικών πλέον φαρμάκων αρχικά σε χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής και αργότερα σε όλες τις χώρες της ΕΕ

2000-10

Μέσα σε μια δεκαετία τριπλασιάστηκε η ελληνική παραγωγή φαρμάκων λόγω της ενεργότερης δράσης των ελληνικών εταιρειών, οι οποίες μπήκαν δυναμικά στην αγορά γενοσήμων. Από 337 εκατ. ευρώ το 2000 έφτασε το 2010 σε αξία τα 918 εκατ. ευρώ

2015

Οι εξαγωγές φαρμάκων ανήλθαν σε 1 δισ. ευρώ, αυξημένες κατά 3,7% σε σχέση με το 2014

2016

Στην Ελλάδα διεξάχθηκαν 2.029 κλινικές μελέτες

2018

Οι ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες κάνουν εξαγωγές σε περισσότερες από 85 χώρες με διαβατήριο την ποιότητα και τα υψηλά ευρωπαϊκά πρότυπα παραγωγής

Ξέρετε ότι... Σε ένα δυσμενές οικονομικό περιβάλλον η ελληνική φαρμακοβιομηχανία με 27 εργοστάσια παραγωγής φαρμάκων και χρησιμοποιώντας τεχνολογία αιχμής επενδύει στην έρευνα και την καινοτομία, απασχολεί υψηλού επιπέδου επιστημονικό προσωπικό, ενώ επηρεάζει έμμεσα περισσότερες από 50.000 θέσεις εργασίας σε κλάδους συναφείς με την παραγωγή φαρμάκου

2,8

δισ. ευρώ σε ετήσια βάση είναι η συμβολή του κλάδου στο ΑΕΠ της χώρας

Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη: Η ΠΕΦ διατηρεί μακροχρόνια συνεργασία με την Αρχιεπισκοπή Αθηνών για την υποστήριξη των κοινωνικών φαρμακείων της Αρχιεπισκοπής μέσω της διάθεσης δωρεάν φαρμάκων. Επιπλέον, από το 2017 συνεργάζεται με το Μαζί για το Παιδί για τη στήριξη παιδιών που υπερβαίνουν τις 30.000

147

εκατ. ευρώ τα συνολικά ετήσια φορολογικά έσοδα από την εγχώρια παραγωγή φαρμάκων

16

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Aπριλίου 2018 | Documento

01 Λιπάσματα Δραπετσώνας, το υαλουργείο στην πρώιμη φάση λειτουργίας του (Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος) 02 Εργάτες στην Εταιρεία Λιπασμάτων

01

02

Η χηµική βιοµηχανία αλά ελληνικά Η ιστορία της Ανώνυμης Ελληνικής Εταιρείας Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων στη Δραπετσώνα

Γράφει η

Η

Ελένη Κυραμαργιού στροφή των βιοµηχανικών µονάδων προς την παράκτια ζώνη της ∆ραπετσώνας, η οποία αποτυπώθηκε µε τη µεταφορά του Ελληνικού Μηχανοποιείου και Ναυπηγείου Βασιλειάδη ΑΕ το 1906, εδραιώθηκε µε τη λειτουργία του εργοστασίου της Ανώνυµης Ελληνικής Εταιρείας Χηµικών Προϊόντων και Λιπασµάτων (ΑΕΕΧΠΛ) τρία χρόνια αργότερα. Η εταιρεία ιδρύθηκε το 1909 µε εταιρικό κεφάλαιο 2.000.000 δρχ. –διαιρεµένο σε 20.000 ισάξιες µετοχές– και µετόχους πλήθος κεφαλαιούχων, επιστηµόνων, χηµικών, γεωπόνων και µηχανικών, αλλά και απευθείας συµµετοχή των τραπεζών.¹ Η εταιρεία είχε σκοπό την παραγωγή και εµπορία οξέων, λιπασµάτων και εν γένει χηµικών προϊόντων. Η βιοµηχανική µονάδα της Εταιρείας Λιπασµάτων εγκαταστάθηκε στην παραθαλάσσια περιοχή του κάβου Κράκαρη σε έκταση 57.380 τ.µ. που ανήκε εξ αδιαιρέτου στους Λεόντιο Οικονοµίδη και Νικόλαο Κανελλόπουλο. ∆υτικό όριο του οικοπέδου αποτελούσαν τα δηµοτικά σφαγεία Πειραιά και ανατολικό το ναυπηγείο Βασιλειάδη. Δεσπόζουσα η θέση της νέας μονάδας Τον Οκτώβριο του 1910 ολοκληρώθηκαν η κατασκευή των εγκαταστάσεων και η αγορά των

µηχανηµάτων –για τα οποία δαπανήθηκαν 1.375.000 δρχ.– και το εργοστάσιο ξεκίνησε να λειτουργεί µε ατµοµηχανή 600 ίππων. Αρχικά λειτούργησαν οι µονάδες παραγωγής θειικού οξέος, θειικού σιδήρου, υπερφωσφορικού ασβεστίου και οξέων. Επιπλέον κατασκευάστηκαν προβλήτα και ταινιόδροµος για φορτοεκφόρτωση των πλοίων µε πρώτες ύλες και εµπορεύµατα. Σύµφωνα µε τη Λήδα Παπαστεφανάκη, η νεωτερικότητα της ΑΕΕΧΠΛ συνίστατο «στη συγκρότηση του κεφαλαίου της µε άµεση τραπεζική συµµετοχή, τη στελέχωση της επιχείρησης µε επιστήµονες-τεχνικούς, στον τεχνικό καταµερισµό εργασίας, στην αυξηµένη κρατική προστασία. Στις µεγάλες επενδύσεις, τις σηµαντικές πάγιες εγκαταστάσεις, στην εισαγωγή νέας τεχνολογίας και στον εκσυγχρονισµό, στην παραγωγή νέων προϊόντων (χηµικών λιπασµάτων), τη δηµιουργία της αγοράς λιπασµάτων και ακόµη στη νέα διαχείριση της εργατικής δύναµης».² Η βιοµηχανική µονάδα της ΑΕΕΧΠΛ δέσποζε στον χώρο και στην οικονοµική ζωή της πόλης του Πειραιά από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής της, αυξάνοντας συνεχώς τον όγκο της παραγωγής και το προσωπικό της. Το 1912 το µετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας έφτασε τα 5.000.000 δρχ., η παραγωγή θειικού οξέος διπλασιάστηκε, ενώ αποφασίστηκε και η δηµιουργία υαλουργείου για την κατασκευή των δαµιζάνων συσκευασίας των οξέων ώστε να καθετοποιηθεί η παραγωγή. Παράλληλα, η

µονάδα θα παρήγε φιάλες, είδη λευκού γυαλιού και υαλοπίνακες. Η επιλογή αυτή συνδέεται και µε την επιχειρηµατική δραστηριότητα των Λύσανδρου και Επαµεινώνδα Χαριλάου και Αριστόβουλου Ζάννου στην Ελληνική Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευµάτων.³ Τον Απρίλιο του 1914 ολοκληρώθηκε η κατασκευή του υαλουργείου, αλλά η παραγωγή δεν ξεκίνησε αµέσως λόγω της εξειδικευµένης εργασίας που απαιτούσε και των συνολικών προβληµάτων που επέφερε στη βιοµηχανία η έναρξη του Α΄ Παγκόσµιου Πολέµου. Σε όλη τη διάρκεια του πολέµου η µονάδα αντιµετώπισε δυσχέρειες, µε αποτέλεσµα τη µειωµένη παραγωγή αλλά και την τµηµατική διακοπή των εργασιών λόγω των ελλείψεων στην προµήθεια πρώτων υλών και καυσίµων, της µειωµένης ζήτησης και της υπερτίµησης των προϊόντων, της αύξησης των ναύλων, του γενικού αποκλεισµού και της επιστράτευσης.⁴ Σκληρές εργασιακές σχέσεις και συγκρούσεις Μετά το τέλος του πολέµου και κυρίως µετά τη λήξη της µικρασιατικής εκστρατείας η εταιρεία πέρασε σε µια νέα περίοδο ανάπτυξης. Το 1920 το µετοχικό κεφάλαιο αυξήθηκε σε 10.000.000 δρχ. και το 1923 σε 15.000.000 δρχ. Το σύνολο των τµηµάτων της πολύ γρήγορα έφτασε και ξεπέρασε τα προπολεµικά επίπεδα παραγωγής, ενώ και το υαλουργείο ξεκίνησε τη λειτουργία του µε Γερµανούς και Ιταλούς φυσητές. Παράλληλα η εταιρεία

«Η βιομηχανική μονάδα της ΑΕΕΧΠΛ δέσποζε στον χώρο και στην οικονομική ζωή της πόλης του Πειραιά από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής της» Ελένη Κυραμαργιού Μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο ΙΜΣ/ΙΤΕ

προχώρησε σε επενδύσεις που της επέτρεψαν να εξασφαλίσει την αυτονοµία της σε καύσιµες ύλες (λιγνίτης) και πρώτες ύλες (σιδηροπυρίτης). Το 1920 αγόρασε τη µεταλλευτική Εταιρεία Λιγνιτωρυχείων Μήλεσι, τα ορυχεία Ωρωπού, Κορώνης, Ζαχάρως και Πασσά Ευβοίας, ενώ εκµίσθωσε τα µεταλλεία Κασσάνδρας. Το 1921 η εταιρεία είχε επεκτείνει τον κύκλο της παραγωγής της και είχε επιτύχει την αυτονοµία της σε καύσιµες και πρώτες ύλες.⁵ Παρά τη συνεχή ανάπτυξη της παραγωγής, όπως µαρτυρούν οι ισολογισµοί της εταιρείας και τα εγκωµιαστικά σχόλια του Τύπου για τις «νεωτερικές» παροχές προς το προσωπικό, στη βιοµηχανική µονάδα της ∆ραπετσώνας οι συνθήκες εργασίας ήταν σκληρές και οι εργασιακές σχέσεις ιδιαίτερα ρευστές και γεµάτες συγκρούσεις. Το 1917 εντοπίζονται τα πρώτα δηµοσιεύµατα για µισθολογικές διεκδικήσεις και κινητοποιήσεις στο εργοστάσιο. Τον Ιούλιο του 1917 η εταιρεία αποφάσισε να προχωρήσει σε απολύσεις παρά τις πιέσεις των εργατών για αποζηµίωση και εκ περιτροπής εργασία. ∆ύο µήνες µετά η κατάσταση είχε εξοµαλυνθεί και οι εργαζόµενοι διεκδίκησαν αύξηση των ηµεροµισθίων τους (τα ηµεροµίσθια ήταν κατά µέσο όρο 3 µε 4 δρχ.) χωρίς επιτυχία, παρά τη µεσολάβηση του Εργατικού Κέντρου Πειραιά.⁶ Σε ολόκληρη τη περίοδο του µεσοπολέµου οι διεκδικήσεις των εργατών θα είναι συνεχείς και οι συγκρούσεις ιδιαίτερα σκληρές. Η ίδρυση της Εταιρείας Λιπασµάτων επισφράγισε την ανάπτυξη της βιοµηχανικής ζωής της περιοχής, αλλά κυρίως οριοθέτησε την εξέλιξη του –αδιαµόρφωτου έως τότε– χώρου λόγω του µεγέθους και του είδους της· σε περισσότερα από 200 στρέµµατα κατασκευάστηκαν 100 και πλέον µονάδες δοµηµένης επιφάνειας που ξεπερνούσαν τις 140.000 τετραγωνικά µέτρα. Στην απέραντη αυτή έκταση παράγονταν ποικίλοι τύποι χηµικών λιπασµάτων, φωσφορικό και θειικό οξύ, µε πρώτες ύλες προερχόµενες από το ζωικό βασίλειο, τα ορυκτά και την ατµόσφαιρα. Το εργοστάσιο, λοιπόν, επικύρωσε την ένταξη της περιοχής στην παραγωγική ζώνη, επιβάρυνε τον περιβάλλοντα χώρο –λόγω της ίδιας της φύσης της χηµικής βιοµηχανίας– και διαµόρφωσε τους όρους της οικιστικής εγκατάστασης που θα ακολουθούσε η ∆ραπετσώνα – ακόµη και µετά το οριστικό κλείσιµό του.

Παραπομπές

1 ΦΕΚ, αρ. 107, 13 Μαΐου 1909 2 Λήδα Παπαστεφανάκη, «ΑΕΕΧΠΛ (1909-1993) κεφάλαια, τεχνολογία, αγορές, εργασία», στο Ε. Μαΐστρου, Δ. Μαυροκορδάτου, Γ. Μαχαίρας, Ν. Μπελαβίλας, Λ. Παπαστεφανάκη, Γ. Πολύζος, ΑΕΕΧΠΛ (19091993), Λιπάσματα Δραπετσώνας, 2007, σ. 20-22 3 Λήδα Παπαστεφανάκη, ό.π., σ. 22 4 Στο ίδιο, σ. 23 5 Χρήστος Χατζηιωσήφ, Η γηραιά Σελήνη, Η βιομηχανία στην ελληνική οικονομία, 1830 - 1940, σ. 177-179 και «ΙΑ/ΕΤΕ, ΕΕΧΠΛ, Εκθεσις του ΔΣ προς την ΓΣ των μετόχων επί του Γενικού Ισολογισμού 1921 μετά της εκθέσεως των ελεγκτών επί του ισολογισμού», Αθήνα 1922 6 Ριζοσπάστης, 23.7.1917, σ. 2 & 13.9.1917, σ. 1

MADE IN GREECE

Βιομηχανία τροφίμων - ποτών

18

Doc MadeinGreece

Ο κυρίαρχος ρόλος της βιοµηχανίας τροφίµων και ποτών

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

01

Είναι ο κλάδος της μεταποίησης με τη μεγαλύτερη βαρύτητα στην ελληνική οικονομία

Γράφει ο

Ο

Παναγιώτης Φρούντζος ρόλος της εγχώριας βιοµηχανίας τροφίµων και ποτών είναι θεµελιώδης για τη µεταποιητική βιοµηχανία της χώρας. Ο κλάδος αποτελεί έναν από τους πιο σηµαντικούς τοµείς του δευτερογενούς τοµέα και µια από τις κινητήριες δυνάµεις της ελληνικής οικονοµίας. Η ελληνική βιοµηχανία τροφίµων και ποτών συνιστά έναν δυναµικό τοµέα µε σηµαντικές επενδύσεις και επιχειρηµατική δραστηριότητα στην Ελλάδα, στα Βαλκάνια και σε όλη την Ευρώπη. Η βιοµηχανία τροφίµων διατηρεί κυρίαρχο ρόλο στην επιχειρηµατική δραστηριότητα – από τα χρόνια της µεταπολεµικής ανασυγκρότησης δε αυτός ο ρόλος της έχει µεταβληθεί σε ηγεµονικό. Η ακµάζουσα κατά την περίοδο του µεσοπολέµου βιοµηχανία τροφίµων και ποτών δέχτηκε θανάσιµο πλήγµα στη διάρκεια της Κατοχής. Ενας κλάδος που προπολεµικά συνεισέφερε δυναµικά τόσο στο εθνικό βιοµηχανικό προϊόν όσο και στην απορρόφηση του εργατικού δυναµικού εξήλθε από τη δίνη του πολέµου καθηµαγµένος και αποστεωµένος. Η ανοδική πορεία της ελληνικής βιοµηχανίας τροφίµων στην περίοδο ανάµεσα στους δύο µεγάλους πολέµους αποτυπώνεται µε ενάργεια στο απόσπασµα από το βιβλίο «Η ιστορία της βιοµηχανίας τροφίµων» (Εκδόσεις Κέρκυρα, 2006) του Ευάγγελου Χεκίµογλου και της Ευφροσύνης Ρούπα που ακολουθεί: «Ακριβή αποτύπωση της θέσης της διατροφής στον µεταποιητικό τοµέα διασώζει η βιοµηχανική απογραφή του 1931. Το έτος εκείνο από τις 108 ανώνυµες εταιρείες δια-

τροφής που είχαν ιδρυθεί (συνολικώς από τα 1836) λειτουργούσαν οι 64. Το ποσοστό επιβίωσης των ανώνυµων εταιρειών στον κλάδο διατροφής (έξι στις δέκα εταιρείες) ήταν υψηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό στους άλλους µεταποιητικούς κλάδους (πέντε στις δέκα εταιρείες). Οι 64 λειτουργούσες επιχειρήσεις διατροφής απασχολούσαν, πάντοτε το έτος 1931, µετοχικό κεφάλαιο 544 εκατ. δρχ (ιστορικής αξίας). […] Ετσι, η διατροφή κατέλαβε τη δεύτερη θέση, µετά τον κλάδο της κλωστοϋφαντουργίας…». Πληθώρα ιστορικών και κοινωνικών λόγων εξηγούν την άνθηση του κλάδου, λόγοι που εξέλιπαν µε το τέλος της Κατοχής και την αρχή της περιδίνησης του Εµφυλίου. Το όραµα του Ελευθέριου Βενιζέλου για µια κοινωνία µικροϊδιοκτητών εν µέρει υλοποιήθηκε. Τα δυναµικά µέλη της µεσαίας και της µεγάλης αστικής τάξης επιζητούσαν συµµετοχή στoν ευρωπαϊκό «γαστρονοµικό επιµερισµό» µε αποτέλεσµα να αναπτυχθούν σφύζουσες εταιρείες στον χώρο, όπως οι Ελληνικοί Ορυζόµυλοι ΑΕ, η Εταιρεία Καλλιέργειας και Βιοµηχανίας Ορύζου ΑΕ και Μαργαριτώφ ΑΕ, η ΑΒΕΖΑΠ και η ΒΙΑΜΥΛ ΑΕ (προϊόντα αµύλου και γλυκόζης), η Ζύµαι Αρτοποιίας Νικολάου ΑΕ (ΖΑΝΑΕ), η ΖΑΑΕ Χηµικά Εργοστάσια, η ΙΟΝ ΑΕ, η Φλόκας, η Παυλίδης, η Ανώνυµος Βιοµηχανική Εταιρεία Ζυµαρικών (ΑΒΕΖ) και η Ανώνυµος Βιοµηχανική Εταιρεία Σακχαροπήκτων Ηλιος. Με βάση τα στοιχεία του περιοδικού «Βιοµηχανική Επιθεώρησις» ο βιοµηχανικός δείκτης παραγωγής στα είδη διατροφής µε βάση το 1938 είχε υποχωρήσει το 1945 στο µισό του προπολεµικού προϊόντος. Μετά την μπόρα η νηνεμία της ανάπτυξης Μετά το τέλος του Εµφυλίου και τη σχετική οµαλοποίηση του κοι-

04

01 Αυτόματη τυποποίηση ελαιολάδου ΦΛΟΡΙΝΑ της εταιρείας Ελαΐς τη δεκαετία του 1970 (Ιστορικό Αρχείο Ελαΐς) 02 Γαλακτοκομικά μηχανήματα και υλικά στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης το 1952 (Αρχείο ΔΕΘ) 03 Διαφήμιση των Μύλων Αγίου Γεωργίου το 1968, με φωτογραφία των εγκαταστάσεων και επισήμανση του έτους ίδρυσης: 1927 04-08 Ιστορικές διαφημιστικές καταχωρήσεις προϊόντων από εταιρείες που έχουν αφήσει το στίγμα τους στη βιομηχανική παραγωγή της χώρας

07

19

Documento | Κυριακή 29 Απριλίου 2018

02

03

05

Στο μέτρο που η μεσαία αστική τάξη αναζητάει το δικό της μερίδιο στη μεταπολεμική ευρωπαϊκή ευωχία, η εγχώρια βιομηχανία ειδών διατροφής εμφανίζει πολύ καλούς ρυθμούς ανόδου, παρακολουθώντας μάλιστα τις διαφοροποιήσεις που συμβαίνουν στις διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων

06

08

νωνικού βίου η ελληνική οικονοµία γνωρίζει µεγάλη ανάπτυξη µε αποτέλεσµα η χώρα να βρεθεί από τον κατάλογο των υποανάπτυκτων χωρών στον χώρο των σχετικά προοδευτικών οικονοµιών. Από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’50 η οικονοµία παρουσιάζει θετικούς ρυθµούς µεγέθυνσης. Ο ρυθµός αύξησης του εισοδήµατος, σε σταθερές τιµές, πλησίασε ή ξεπέρασε το 10%. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως τη δεκαετία του ’50 ο µέσος ετήσιος ρυθµός αύξησης έφτασε το 5,7%, ενώ τη δεκαετία του ’60 και µέχρι το 1973 ο µέσος ετήσιος ρυθµός ανήλθε σε 7,5%. Μετά την πετρελαϊκή κρίση και για τα επόµενα πέντε χρόνια ο ρυθµός αύξησης µειώθηκε σε 3,7%, ενώ την επόµενη πενταετία µειώθηκε ακόµη περισσότερο, σε 1,4%. Η παραγωγή του κλάδου τροφίµων επέστρεψε στα προπολεµικά επίπεδα το 1952. «Εάν πριν από είκοσι χρόνια και ακόµη πιο νωρίς, τον καιρό, που, µέσα στο αθηναϊκό µπακάλικο, δεν υπήρχαν παρά µερικά κουτιά ρέγγες, µερικά σακκιά µε πατάτες, κρεµµύδια και λίγα αποικιακά και κάνα δύο κεφάλια κεφαλοτύρι πάνω στο τεζιάκι του µπάρµπα Αναγνώστη, του µπακάλη της γειτονιάς µε την ευωδιάζουσα απ’ τις πιο απίθανες µυρωδιές και απαστράπτουσα από… βρωµιά µπροστέλλα του, εάν λοιπόν τον ευτυχισµένο εκείνον καιρόν της ελιάς, του κρεµµυδιού και της ντοµάτας, επιχειρούσε κανείς να σκιαγραφήση, έστω και αµυδρά, την σηµερινή εικόνα του αθηναϊκού παντοπωλείου, µε την µορφή που έχει προσλάβει τελευταία, ασφαλώς δεν θα διέφερε καθόλου από εκείνον που, την όχι και τόσο µακρυνή εκείνη εποχή, θα τολµούσε να προφητεύση την εφεύρεσι της… τηλεοράσεως». Αυτά έγραφε η «Βιοµηχανική Επιθεώρησις» µε την ευκαιρία της Πανελληνίου Εκθέσεως Τυποποιηµένων Προϊόντων που άνοιξε τις πύλες της στις 10 Ιανουαρίου 1952 στο Ζάππειο. Ο µπαρµπα-Αναγνώστης ξεγάριασε την µπροστέλα του και από άρχοντας του κρεµµυδιού και της ντοµάτας µεταβλήθηκε σε πρίγκιπα των τυποποιηµένων προϊόντων. Στο µέτρο που η εσωτερική ζήτηση ανεβαίνει και η µεσαία αστική τάξη αναζητάει το δικό της µερίδιο στη µεταπολεµική ευρωπαϊκή ευωχία, η εγχώρια βιοµηχανία ειδών διατροφής εµφανίζει πολύ καλούς ρυθµούς ανόδου, παρακολουθώντας µάλιστα τις κρίσιµες διαφοροποιήσεις στις διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων, οι οποίοι προσανατολίζονται στα καταναλωτικά πρότυπα των Ευρωπαίων εγκαταλείποντας σταδιακά τον λιτοδίαιτο βίο τους. Παρατηρείται λοιπόν άνοδος στην κατανάλωση κρέατος, πουλερικών και γαλακτοµικών προϊόντων, ενώ στην ελληνική αγορά λανσάρονται νέα είδη όπως σνακ, τσιπς, γκοφρέτες, µπισκότα, αναψυκτικά, ποτά και καινούργιες ποικιλίες καφέ. Νέες συνθήκες στην αγορά, που επιβάλλουν νέα καθήκοντα στην παραγωγή. Το παραγωγικό τοπίο στη βιοµηχανία τροφίµων µετα-

βάλλεται – παραδοσιακοί κλάδοι παρακµάζουν την ίδια στιγµή που κάποιοι καινούργιοι εµφανίζονται και απογειώνονται. Από τη δεύτερη στην πρώτη θέση Εχοντας ως βάση την παραγωγή του 1939, παρατηρούµε πως η παραγωγή της βιοµηχανίας τροφίµων διπλασιάζεται το 1960. Φυσικό επακόλουθο λοιπόν ήταν η άνθηση του συγκεκριµένου κλάδου να επηρεάσει ευµενώς βιοµηχανικούς και βιοτεχνικούς τοµείς, όπως η συσκευασία, ο σχεδιασµός, τα πλαστικά, η υαλουργία, ενώ έδωσε ώθηση στην πρωτογενή παραγωγή. Ενώ λοιπόν κατά την περίοδο του µεσοπολέµου η βιοµηχανία τροφίµων κατείχε τη δεύτερη θέση στο σύνολο της ελληνικής µεταποίησης µετά την κλωστοϋφαντουργία, στο τέλος του 20ού αιώνα είχε κατακτήσει την πρώτη θέση µε τάσεις περαιτέρω ανόδου. Σύµφωνα µε έκθεση του ΙΟΒΕ που δηµοσιεύτηκε το 2017 (τα στοιχεία έχουν ληφθεί από τη Eurostat2 και αφορούν τα πιο πρόσφατα διαθέσιµα στοιχεία της βιοµηχανικής έρευνας για το 2015), η εγχώρια βιοµηχανία τροφίµων καλύπτει το 1/4 (25%) του συνόλου των επιχειρήσεων της ελληνικής µεταποίησης, γεγονός που την κατατάσσει πρώτη ανάµεσα στους κλάδους της µεταποίησης, µε τα µεταλλικά προϊόντα (13%) και τα είδη ένδυσης (12%) να ακολουθούν. Ταυτόχρονα, συνιστά και τον µεγαλύτερο εργοδότη της εγχώριας µεταποίησης, αφού σε αυτήν απασχολείται επίσης πάνω από το 1/4 (28%) του συνόλου των απασχολουµένων, έναντι 9% στα µεταλλικά προϊόντα και 6% στα είδη ένδυσης. Η παρουσία του τοµέα είναι επίσης θεµελιώδους σηµασίας υπό καθαρά οικονοµικούς όρους, αφού βρίσκεται ανάµεσα στους πρώτους κλάδους της µεταποίησης, µε την αξία παραγωγής να αγγίζει το 20%, την ακαθάριστη προστιθέµενη αξία να ξεπερνά το 26%, ενώ καταλαµβάνει τη δεύτερη θέση και σε όρους κύκλου εργασιών (σχεδόν 22%, µε πρώτα τον οπτάνθρακα και τα προϊόντα διύλισης µε 33%). Από την ανάλυση των στοιχείων προκύπτει η ζωτική σηµασία του τοµέα της µεταποίησης των τροφίµων και η συµβολή του στην ευρωπαϊκή οικονοµία. Η βιοµηχανία τροφίµων αποτελεί έναν από τους µεγαλύτερους τοµείς της µεταποιητικής βιοµηχανίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση, ενώ αναδεικνύεται σταθερά ανάµεσα στους πρώτους κλάδους σε σχέση µε τους άλλους σηµαντικούς τοµείς της ευρωπαϊκής οικονοµίας, όπως η αυτοκινητοβιοµηχανία, τα χηµικά, τα βιοµηχανικά µηχανήµατα και τα µεταλλικά προϊόντα. Σε όρους αξίας παραγωγής και αριθµού εργαζοµένων, τα τρόφιµα κατατάσσονται πρώτα στους ευρωπαϊκούς κλάδους της µεταποίησης και δεύτερα σε όρους αριθµού επιχειρήσεων και κύκλο εργασιών, συγκεντρώνοντας αντίστοιχα 12,5% και 13,3% του συνόλου της µεταποίησης.

Doc MadeinGreece

20

Σταθμοί στην ιστορία

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

1970-80

H ΜΠΑΡΜΠΑ ΣΤΑΘΗΣ πρωτοπορεί αναπτύσσοντας νέες προϊοντικές σειρές καταψυγμένων προϊόντων, μειγμάτων και έτοιμων γευμάτων

Μπάρµπα Στάθης

1969

Γεννιέται στη Θεσσαλονίκη η πρώτη γραμμή παραγωγής καταψυγμένων φρούτων και λαχανικών στην Ελλάδα και η μάρκα ΜΠΑΡΜΠΑ ΣΤΑΘΗΣ

1990

Η εταιρεία εισάγεται στο Χρηματιστήριο Αθηνών

2006

Λανσάρεται η σειρά Βιολογικές Καλλιέργειες Μπάρμπα Στάθης

1991

Η εταιρεία επενδύει στην κατασκευή μονάδας παραγωγής και εισέρχεται στην πρωτοεμφανιζόμενη αγορά της καταψυγμένης ζύμης. Ετσι γεννιέται μια νέα μάρκα, η ΧΡΥΣΗ ΖΥΜΗ, που κατάφερε να αποκτήσει ηγετική θέση στην κατηγορία της

2013

Επαναλανσάρεται η επιτυχημένη προϊοντική σειρά μειγμάτων λαχανικών «Ας μαγειρέψουμε»

2005

Η εταιρεία μπαίνει στην κατηγορία φρέσκων σαλατών ψυγείου λανσάροντας τη νέα –και ιδιαίτερα επιτυχημένη– προϊοντική σειρά φρεσκοκομμένων και φρεσκοπλυμένων σαλατών «Φυσικά». Είχε προηγηθεί το 2001 η συμμετοχή της ΜΠΑΡΜΠΑ ΣΤΑΘΗΣ στην ίδρυση της εταιρείας ΓΚΡΗΝΦΟΥΝΤ ΑΕ με αντικείμενο την επεξεργασία και την τυποποίηση φρέσκων σαλατών

Με προτεραιότητα τα παιδιά, η εταιρεία ΜΠΑΡΜΠΑ ΣΤΑΘΗΣ δεσμεύεται εδώ και χρόνια στη στήριξη των συνανθρώπων μας που το έχουν περισσότερο ανάγκη και συμβάλλει έμπρακτα στις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας μέσα από ποικίλες δράσεις και ενέργειες. Το 2017 η εταιρεία διέθεσε δωρεάν περισσότερους από 17 τόνους προϊόντων υποστηρίζοντας το σημαντικό έργο φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, συλλόγων και τοπικών φορέων

2015 – σήμερα

Η ΜΠΑΡΜΠΑ ΣΤΑΘΗΣ ενημερώνει για τη διατροφική αξία των λαχανικών μέσα από τις καμπάνιες επικοινωνίας αλλά και τις δράσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Παράλληλα, συνεχίζει να καινοτομεί με πρωτοποριακά προϊόντα. Ανάμεσα στα πιο πετυχημένα λανσαρίσματα από την Μπάρμπα Στάθη διακρίνονται τα ελληνικά χόρτα, τα παντζάρια και τα ρεβίθια, ο φυσικός πουρές λαχανικών, ενώ από τη Χρυσή Ζύμη τα κρουασάν, η Σπιτική Τυρόπιτα με φύλλο Ολικής Αλεσης και η Μπατζίνα

Ξέρετε ότι... Η ΜΠΑΡΜΠΑ ΣΤΑΘΗΣ εφαρμόζει και επεκτείνει συνεχώς το πρωτοποριακό πρόγραμμα «συμβολαιακής γεωργίας» επενδύοντας στην αύξηση των στρεμμάτων καλλιέργειας, με αποτέλεσμα σήμερα να συνεργάζεται με 1.300 Ελληνες αγρότες και να καλλιεργούνται 30.000 στρέμματα ελληνικής γης που συνεχώς αυξάνονται. Αποδεικνύει έτσι έμπρακτα τη φροντίδα προς τους συνεργάτες παραγωγούς αλλά και την ουσιαστική, άμεση και ενεργή στήριξη και ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής της χώρας μας

2012

Σημαντικές είναι οι επενδύσεις της ΜΠΑΡΜΠΑ ΣΤΑΘΗΣ και στον δευτερογενή τομέα. Μέσα από ένα ευρύτατο επενδυτικό πλάνο άνω των 11 εκατ. ευρώ την τελευταία πενταετία, η ΜΠΑΡΜΠΑ ΣΤΑΘΗΣ ανταποκρίθηκε αποτελεσματικά στην πρόκληση του υπερδιπλασιασμού της παραγωγής αλλά και της αύξησης της παραγωγικότητάς της. Ενισχύθηκαν έτσι οι βιομηχανικές υποδομές και ο εξοπλισμός της, καθώς εκσυγχρονίστηκε το εργοστάσιο με νέες τεχνολογίες αιχμής, επενδύθηκαν πόροι σε νέες γραμμές παραγωγής και συσκευασίας αλλά και σε εξειδικευμένο, επιστημονικό ανθρώπινο δυναμικό

2

Ολοκληρώνεται η αναβάθμιση της παραγωγικής μονάδας καταψυγμένων της ΜΠΑΡΜΠΑ ΣΤΑΘΗΣ ΑΒΕΕ στη Σίνδο Θεσσαλονίκης, ενώ ξεκινά μια ολοκληρωμένη επικοινωνιακή καμπάνια που επανατοποθέτησε στρατηγικά τα καταψυγμένα λαχανικά έναντι των φρέσκων ως ισάξια ή και καλύτερη επιλογή από διατροφική άποψη, αναδεικνύοντας τη διαδικασία της κατάψυξης ως τον ιδανικό τρόπο διατήρησης της θρεπτικότητας των λαχανικών. «Λαχανικά από την ελληνική γη, τόσο φρέσκα όσο τη στιγμή που κόπηκαν!» ήταν το μότο της καμπάνιας με τίτλο «Δρόμος της Φρεσκάδας», η οποία απέσπασε την κορυφαία τιμητική διάκριση στον χώρο του marketing και της επικοινωνίας, κερδίζοντας αργότερα το Grand Effie 2014

δυνατά εμπορικά σήματα, Μπάρμπα Στάθης και Χρυσή Ζύμη

22

Doc MadeinGreece

Σταθμοί στην ιστορία

Coca-Cola Τρία Εψιλον

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

2015-16

Επένδυση 24 εκατ. ευρώ για την επέκταση της μονάδας του Σχηματαρίου και την ανάδειξή του ως megaplant

2016

Ξεκινάει η συνεργασία με την Gruppo Campari για τη διανομή των προϊόντων Campari, Aperol, Bankes και Cinzano, ενώ στο πορτφόλιο της εταιρείας εντάσσεται και η διανομή του καφέ Lavazza

1969

Το πρώτο μπουκάλι Coca-Cola εμφιαλώνεται στην Ελλάδα

1983

Η Amita, πρώτος συσκευασμένος φυσικός χυμός, λανσάρεται στην ελληνική αγορά

2017

1986

Παρουσιάζεται το Youth Empowered, ένα πρόγραμμα της Coca-Cola Τρία Εψιλον για την ενίσχυση της απασχολησιμότητας των νέων 18-30 χρόνων στη χώρα μας

Η Coca-Cola light ξεκινά να παράγεται στην Ελλάδα

1989

Το νέο εργοστάσιο στο Σχηματάρι ξεκινάει τη λειτουργία του. Λανσάρεται το φυσικό μεταλλικό νερό Αύρα που εμφιαλώνεται στη νέα μονάδα της εταιρείας στο Αίγιο

2018

Ανάθεση στον όμιλο ΟTΕ των υπηρεσιών υποστήριξης σε θέματα πληροφορικής για 19 χώρες. Πρόκειται για νέα επένδυση του ομίλου Coca-Cola HBC στην Ελλάδα, ύψους 8,7 εκατ. ευρώ, που διασφαλίζει την αδιάλειπτη επιχειρησιακή της λειτουργία και δημιουργεί πάνω από 80 νέες θέσεις εργασίας στον τομέα της πληροφορικής

2007

Λανσάρεται στην ελληνική αγορά η Coca-Cola Zero

Ξέρετε ότι... Η Coca-Cola Τρία Εψιλον είναι μέλος του ομίλου Coca-Cola Hellenic Bottling Company, που αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους εμφιαλωτές προϊόντων της The Coca-Cola Company παγκοσμίως, με παρουσία σε 28 χώρες. Με σταθερή λειτουργία στη χώρα για 49 χρόνια, την τελευταία διετία έχει υλοποιήσει επενδύσεις συνολικού ύψους 32 εκατ. ευρώ στα εργοστάσιά της σε Σχηματάρι και Αίγιο

«Το σχολείο που θέλεις»

15

ανακαινισμένα σχολεία

4.500 μαθητές απολαμβάνουν πιο φιλόξενο σχολικό περιβάλλον

1,4

εκατ. ευρώ επένδυση

57 εκατ. ευρώ

επενδύσεις τα τελευταία τρία χρόνια στην τεχνολογία

ΣΧΗΜΑΤΑΡΙ MEGA PLANT

TO ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΑΝΑΨΥΚΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΧΥΜΩΝ Με επένδυση 24 εκατ. ευρώ στην επέκταση του εργοστασίου, το Σχηματάρι Mega Plant, θεμελιώνει το παραγωγικό και διανεμητικό μοντέλο για τη νέα εποχή ανάπτυξης της Coca-Cola Τρία Έψιλον. Αποτελώντας το μεγαλύτερο ελληνικό εργοστάσιο αναψυκτικών και χυμών, απασχολεί περισσότερους από 400 εργαζόμενους και διαθέτει καθημερινά στην αγορά 549 προϊόντα για κάθε στιγμή και ώρα της μέρας. Πραγματοποιώντας εξαγωγές σε 11 χώρες, από εδώ επενδύουμε στην Ελλάδα και παράγουμε για τον κόσμο.

24

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Σταθμοί στην ιστορία

Αθηναϊκή Ζυθοποιία 1963

H Αθηναϊκή Ζυθοποιία ιδρύεται από ομάδα Ελλήνων επιχειρηματιών

1981

Η Heineken λανσάρεται στην ελληνική αγορά

1975

Εγκαινιάζεται το ζυθοποιείο στη Θεσσαλονίκη

1965 Ξεκινάει η παραγωγή και λανσάρεται η Amstel στην Ελλάδα

1985

Η εταιρεία επεκτείνεται αγοράζοντας το παλιό ζυθοποιείο της Löwenbräu στην Πάτρα και απορροφώντας τους 240 εργαζομένους του

2008

Εναρξη προγράμματος συμβολαιακής καλλιέργειας. Από τότε έως σήμερα έχουν δημιουργηθεί 830 θέσεις εργασίας και προστιθέμενη αξία 60 εκατ. ευρώ

2015

2004

Εγκαίνια του χώρου δημιουργικής ζυθοποιίας Αθηνέο

Μέγας χορηγός των Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνα 2004

Ξέρετε ότι... Η Αθηναϊκή Ζυθοποιία προχώρησε σε επενδύσεις 142 εκατ. ευρώ και κατέβαλε 1,38 δισ. ευρώ σε φόρους και εισφορές μέσα στην κρίση (2010-2017)

Συνεισφορά στο ΑΕΠ

0,7%

2017

Heineken Champions Voyage / 500 καλεσμένοι απ’ όλο τον κόσμο παρακολούθησαν τον τελικό του Champions League σε κρουαζιερόπλοιο με προορισμό τη Μύκονο. Επικοινωνία σε πάνω από 50 χώρες, 100 διεθνή ΜΜΕ, 100 εκατ. αναφορές

Βυνοποιεία Η Αθηναϊκή Ζυθοποιία διαθέτει δύο βυνοποιεία στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα

100%

ελληνικό κριθάρι για τα εγχώρια παραγόμενα προϊόντα της

26

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Aπριλίου 2018 | Documento

Από τα µπακάλικα στα σουπερµάρκετ

Εικόνες από την εποχή που στο μπακάλικο της γειτονιάς όχι μόνο εφοδιαζόσουν με τα απαραίτητα, αλλά έπινες και έτρωγες

Καμπή στο ελληνικό λιανεμπόριο το πέρασμα από τα βερεσέδια και τον μπακαλόγατο στο καρότσι και το σελφ σέρβις

Γράφουν οι Λυδία ΣαπουνάκηΔρακάκη Καθηγήτρια Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας Πάντειο Πανεπιστήμιο Μαρία-Λουίζα Τζόγια-Μοάτσου Αρχιτέκτων – ερευνήτρια Πολυτεχνείο Θεσσαλίας

Η

ιστορία του λιανεµπορίου τροφίµων στη νεότερη Ελλάδα µέχρι τα µέσα του 20ού αιώνα δεν παρουσίαζε µεγάλες διακυµάνσεις. Σε πόλεις και χωριά κυριαρχούσαν τα διάσπαρτα µπακάλικα, που αποτελούσαν τοπόσηµο στον µικρόκοσµο της γειτονιάς τους, ενώ στην πρωτεύουσα ξεχώριζαν κάποια ευρωπαϊκού τύπου εδωδιµοπωλεία ικανά να ανταποκριθούν στις γεύσεις που απαιτούσε η νέα αστική γαστρονοµία. Η δοµή και η λειτουργία των παντοπωλείων παρουσίαζαν αρκετές ιδιοµορφίες, όπως η διά-

θεση χύµα προϊόντων, η συχνά αµφισβητήσιµη ζύγιση, η συσκευασία τους σε αυτοσχέδια πακέτα από εφηµερίδα, η καθιέρωση του συστήµατος του βερεσέ και φυσικά η εµβληµατική φιγούρα του µπακαλόγατου. Μετά τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο οι επιχειρήσεις που κατόρθωσαν –µαζί µε τους... κινηµατογράφους– να ορθοποδήσουν ήταν τα παντοπωλεία. Οπως µάλιστα είχε γράψει το 1958 σε χρονογράφηµά του ο ακαδηµαϊκός Σπύρος Μελάς, κανένας άλλος κλάδος του εµπορίου δεν παρουσίαζε τέτοιον οργασµό και οι πιο αναπτυγµένες και σίγουρες δουλειές εκείνης της εποχής ήταν τα µεγάλα κεντρικά και περιφερειακά µπακάλικα, τα οποία αποκαλούσε Λεβιάθαν των τροφίµων. Η ραγδαία αστικοποίηση της πρωτεύουσας µοιραία οδήγησε σε µετασχηµατισµό της σχέσης των καταναλωτών µε τους προµηθευτές. Το επάγγελµα του µπακάλη πλησίαζε ολοένα περισσότερο τα ευρωπαϊκά πρότυπα: ο καταστηµατάρχης, έγραφε ο Σπ. Μελάς, «είναι πια ένας µεγάλος κύριος, που ασχολείται µ’ ευρύτερους χειρισµούς ανεφοδιασµού του επιβλητικού οργα-

νισµού του και δεν πάει στο µαγαζί του παρά σαν επιθεωρητής».

Η λειτουργία των παντοπωλείων παρουσίαζε αρκετές ιδιομορφίες, όπως η διάθεση χύμα προϊόντων, η αμφισβητήσιμη ζύγιση, η συσκευασία τους σε πακέτα από εφημερίδα

Σελφ σέρβις από το Μέμφις στην Ευρώπη Αυτοί οι µετασχηµατισµοί έδωσαν πρόσφορο έδαφος στην ανάπτυξη των καταστηµάτων αυτοεξυπηρέτησης και στην Ελλάδα, σχεδόν µισό αιώνα µετά την εµφάνισή τους στις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής. Το σύστηµα αυτοεξυπηρέτησης, που µπορεί αναµφίβολα να περιγραφεί ως η µεγαλύτερη αλλαγή στο διεθνές λιανεµπόριο του 20ού αιώνα, είχε εισαγάγει πρώτος το 1916 ο Αµερικανός παντοπώλης Clarence Saunders (18811953) στο σουπερµάρκετ του Piggly Wiggly στο Μέµφις της πολιτείας Τενεσί. Αν και η νέα πρακτική αυτοεξυπηρέτησης άρχισε να εφαρµόζεται δειλά σε κάποιες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες στα τέλη της δεκαετίας του ’40, η εξάπλωση των σελφ σέρβις στην Ευρώπη έγινε µε µεγάλη καθυστέρηση σε σχέση µε την Αµερική, µετά τα µέσα του 20ού αιώνα. Εκείνη την εποχή το να γεµίζεις ένα καλάθι αγορών µόνος σου θεωρούνταν υποτιµητικό, απόλυτα «αµερικανικό» και ασυµβίβαστο µε την ευ-

ρωπαϊκή νοοτροπία, ενώ το επιχειρηµατικό ρίσκο σε µια τόσο δαπανηρή επένδυση ήταν εξαιρετικά σοβαρό. Παρ’ όλα αυτά, από το 1954 εµφανίζονται στην Ευρώπη οι πρωτοπόροι που πίστεψαν στις νέες δυνατότητες εξορθολογισµού στο λιανεµπόριο και επένδυσαν σε µεγάλα καταστήµατα αυτοεξυπηρέτησης. Ετσι, έπειτα από µια περίοδο επιφυλακτικότητας και αµφισβήτησης στη δυτική Ευρώπη, η αύξηση των σελφ σέρβις ακολούθησε ιλιγγιώδεις ρυθµούς. Η ίδρυσις αυτομάτων υπερπαντοπωλείων Την αυγή της δεκαετίας του ’60 στην Ελλάδα παρέµεναν άγνωστοι στο ευρύ κοινό όχι µόνο ο θεσµός των σουπερµάρκετ αλλά ακόµη και ο αµερικανόφερτος όρος. Το καλοκαίρι του 1960 σε άρθρο της εφηµερίδας «Ελευθερία» µε τον εύγλωττο τίτλο «Συζήτησις εις Ουάσιγκτων εάν θα συναντήση “αντίστασιν” η ίδρυσις αυτοµάτων υπερπαντοπωλείων εις την Ελλάδα – Ανακοίνωσις του Υπ. Εµπορίου που θέτει εις κίνδυνον τα ελληνικά µπακάλικα», γινόταν αναφορά σε υπηρεσιακό σηµείωµα της αµερικανικής πρεσβείας στην Αθή-

28

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Aπριλίου 2018 | Documento

να προς την Ουάσινγκτον στο οποίο ανέλυε τους προβληµατισµούς της σχετικά µε την αποδοχή του θεσµού από την ελληνική κοινωνία. Η εφηµερίδα έσπευδε αρχικά να πληροφορήσει τους αναγνώστες της: «Τι είναι η σούπερ-µάρκετ και γιατί χαροποιεί τους µεν και ερεθίζει τους δε;». Και επεξηγούσε: «Η σούπερ-µάρκετ είναι ένα υπερµοντέρνο υπερπαντοπωλείον όπου κανείς ψωνίζει τα τρόφιµα µόνος του χωρίς τα µπακαλόπαιδα και χωρίς κουβέντα. Χωρίς µανάβη ή χασάπη και, το καταπληκτικώτερον όλων, µπορεί κανείς να διαλέξη (τουλάχιστον στην Αµερική) τις ντοµάτες που θέλει, να τις ζουλίξη και αν δεν του αρέσουν να τις παρατήση εις το ράφι. Το ίδιο και µε τα φρούτα, ζάχαρι, ψωµί, πιατικά και ό,τι άλλο θέλεις. Και όλ’ αυτά χωρίς κουβέντα». Στη συνέχεια ο αρθρογράφος αισθανόταν την ανάγκη να διαφωτίσει την παραδοσιακή, ανδροκρατούµενη ελληνική κοινωνία ότι «εις τα καταστήµατα αυτού του είδους ψωνίζουν και οι άνδρες τσουλώντας καρροτσάκι σαν κι’ αυτό που βάζουν τα µωρά» και ότι «δεν υπάρχει βερεσές». Και η εφηµερίδα κατέληγε ότι υπήρχε έτοιµος ένας «όµιλος που “συνωµοτεί” κατά των πατροπαραδότων ελληνικών εθίµων». Ο συντάκτης του άρθρου θεωρούσε ότι, τη στιγµή που οι «µπίζνεσµεν» συνέλεγαν σχετικές πληροφορίες, θα έπρεπε να διερευνηθούν τα «συνωµοτούµενα κατά των αθηναϊκών παντοπωλείων. Ή να σχηµατισθούν πατριωτικαί οργανώσεις αυτοαµύνης». Οι παντοπώλες συνεταιρίζονται Παρά την όποια συνωµοσιολογία, το σύστηµα ευρείας καταναλώσεως µε αυτοεξυπηρέτηση (self service) σύντοµα πέρασε και στα µεγάλα καταστήµατα τροφίµων. Η νέα, πρωτόγνωρη αυτή πρακτική βρήκε ανέτοιµους τους Ελληνες καταναλωτές, συνηθισµένους να εξυπηρετούνται για τα ψώνια από κάποιον πωλητή. Αποκοµµένη από τις διεθνείς τάσεις εκσυγχρονισµού της αγοράς, η εσωστρεφής αστική κοινωνία της εποχής δεν είχε ακόµη την εξοικείωση µε εικόνες που λίγο αργότερα θα πρόσφερε η καθιέρωση της τηλεόρασης, ενώ ήταν ελάχιστοι εκείνοι που ταξίδευαν στο εξωτερικό. Οµως, παρά την αρχική αµηχανία, η προοπτική επέλασης των σουπερµάρκετ στην Ελλάδα δραστηριοποίησε µεγάλες επιχειρήσεις που έσπευσαν να ανοίξουν τα πρώτα υπερκαταστήµατα τροφίµων. Ανάµεσά τους η οικογένεια Θανόπουλου –µε συνεχή παρουσία στον τοµέα του λιανικού εµπορίου τροφίµων από το 1877–, που το 1961 εισήγαγε το σύστηµα σελφ σέρβις στο ιστορικό παντοπωλείο της στα Χαυτεία, και η οικογένεια Μαρινόπουλου, που µέχρι τότε δραστηριοποιούταν στους κλάδους φαρµάκων και καλλυντικών. Οι ιδιοκτήτες των παραδοσιακών παντοπωλείων, παρά τους δυνατούς, µακρόχρονους

Η επιτυχία των σουπερμάρκετ στηρίζεται σε τρία πόδια: την αυτοεξυπηρέτηση, τις εκπτώσεις και τον διαφημιστικό ντόρο. Ενα να λείψει, τα πάντα καταρρέουν Bernardo Trujillo

δεσµούς που τους συνέδεαν µε τους ανθρώπους της γειτονιάς, αισθάνθηκαν –και όχι αδικαιολόγητα– να απειλούνται από τη νέα, δυσµενή γι’ αυτούς κατάσταση της αγοράς. Σε µια προσπάθεια να αντιµετωπίσουν την επερχόµενη κρίση, τον Νοέµβριο του 1966 πραγµατοποίησαν στην Αθήνα πανελλαδική σύσκεψη µε θέµα τη σύσταση ανώνυµης παντοπωλιακής εταιρείας µε µετόχους συνεταιρισµούς παντοπωλών διάφορων περιοχών, όπως η Προµηθευτική Ενωση Παντοπωλών Αθηνά Market, που ιδρύθηκε το 1967. Συγχρόνως πλήθαιναν και οι µεγάλες εταιρείες σουπερµάρκετ και τα αθηναϊκά πρότυπα σύντοµα ακολούθησαν η Θεσσαλονίκη µε το Καταναλωτής ΚΟΝΣΟΥΜ COOP το 1964 και η Λάρισα µε την αλυσίδα Καράογλου το 1966. Το 1967 οι Αφοί Βασιλόπουλοι από το κέντρο της Αθήνας επεκτείνονται στο Παλαιό Φάληρο, ενώ το 1968 λειτουργεί το πρώτο Αλφα Βήτα Βασιλόπουλος στο Ψυχικό και την ίδια χρονιά εγκαινιάζεται το πρώτο Σκλαβενίτης στο Περιστέρι. Η χαραυγή μιας νέας εποχής Στα τέλη της δεκαετίας του ’60 η αγορά τροφίµων στην Ελλάδα περιλάµβανε περίπου εκατό

σελφ σέρβις στην Αθήνα, περίπου είκοσι στη Θεσσαλονίκη και κάποια στην επαρχία. Στην πλειονότητά τους όµως δεν επρόκειτο για πραγµατικές υπεραγορές τροφίµων αλλά για µικρά παντοπωλεία που λειτουργούσαν µε βάση την οργάνωση των µεγάλων καταστηµάτων αυτοεξυπηρέτησης, αντίστοιχα µε τα σηµερινά µίνι µάρκετ. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας τα µη τρόφιµα κάλυπταν ολοένα µεγαλύτερο ποσοστό στο σύνολο των εµπορευµάτων τους, φτάνοντας ακόµη και στο 40%. Ετσι, γίνεται ακόµη πιο σαφές το πέρασµα από τα παντοπωλεία στα σουπερµάρκετ όπως τα γνωρίζουµε σήµερα. Παράλληλα γίνονταν βελτιώσεις στον εξοπλισµό: νέου τύπου µεταλλικά καροτσάκια µε κάθισµα για τα παιδιά–εκπαιδευόµενους µελλοντικούς πελάτες, εξελιγµένες ταµειακές µηχανές που υπολόγιζαν αυτόµατα τα ρέστα και εκτύπωναν σε ταινία τον λογαριασµό µειώνοντας τον χρόνο πληρωµής στα ταµεία. Τη δεκαετία του ’70 παρατηρείται εκρηκτική δραστηριότητα στον τοµέα του λιανικού εµπορίου τροφίµων και οικιακών ειδών, µε αύξηση του µεγέθους των καταστηµάτων σελφ σέρβις σύµφωνα µε τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές. Η δεκαετία όµως του ’80 ήταν εκείνη που είδε τα ιδι-

ωτικά και τα συνεταιριστικά σουπερµάρκετ να διπλασιάζονται και να οργανώνονται σε πραγµατικές αλυσίδες σε όλη την επικράτεια. Με την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ τα ξένα προϊόντα άρχισαν να κατακλύζουν τα ράφια τους. Η δηµιουργία υπεραγορών και σε άλλους τοµείς του εµπορίου είχε ήδη δροµολογηθεί και η επέλαση των ξένων επιχειρήσεων είχε εξαπολύσει ένα εκταταµένο κύµα εξαγορών που φανέρωνε την αδυναµία των µικρών ελληνικών επιχειρήσεων να επιβιώσουν, οδηγώντας στα γιγάντια υπερκαταστήµατα της δεκαετίας του ’90. Από τότε και µέχρι σήµερα η ποικιλία των εµπορευµάτων διευρύνθηκε, ενώ η αισθητική και ο εξοπλισµός των χώρων εξελίχθηκαν, διεκδικώντας µεγαλύτερο µέρος του ελεύθερου χρόνου όλης της οικογένειας. Ανεξάρτητα όµως από τους µετασχηµατισµούς των σελφ σέρβις τροφίµων, οι βασικές αρχές λειτουργίας τους παραµένουν πάντα οι ίδιες µε αυτές που είχε θέσει από τη δεκαετία του ’50 ο µέγας θεωρητικός των σουπερµάρκετ Bernardo Trujillo: «Η επιτυχία στηρίζεται σε τρία πόδια: την αυτοεξυπηρέτηση, τις εκπτώσεις και τον διαφηµιστικό ντόρο. Ενα να λείψει, τα πάντα καταρρέουν».

MADE IN GREECE

Ενέργεια

30

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Το μηχανουργείο Κούππα κατασκεύασε ταινιόδρομους τέφρας στον Ατμοηλεκτρικό Σταθμό Καρδιάς, 1975 (Ιστορικό Αρχείο ΔΕΗ)

Η υποδοµή της υποδοµής της Ελλάδας Εξηλεκτρισμός και εγχώρια βιομηχανία, 1950-1980

Γράφει η Μαρία Μαυροειδή

Ο

εξηλεκτρισµός της χώρας αποτελούσε κύριο στόχο των διαδοχικών προγραµµάτων ανασυγκρότησης µεταπολεµικά και ήταν συνυφασµένος µε την εκβιοµηχάνιση, τον αγροτικό εκσυγχρονισµό και την αξιοποίηση των εγχώριων πλουτοπαραγωγικών πηγών.

Mε την ίδρυση της ∆ηµόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισµού (∆ΕΗ) στις 7 Αυγούστου 1950, στο πλαίσιο της πρώτης φάσης εξηλεκτρισµού σχεδιάστηκαν τέσσερα υδροηλεκτρικά εργοστάσια (Αγρα, Λάδωνα, Λούρου, Αχελώου) και ένα θερµικό (Αλιβερίου), ενώ ταυτόχρονα κατασκευάστηκαν γραµµές µεταφοράς και δίκτυα διανοµής. Προτού ακόµη ολοκληρωθεί το πρώτο ενεργειακό πρόγραµµα, ξεκίνησε η υλοποίηση της δεύτερης φάσης του εξηλεκτρισµού µε τον Ατµοηλεκτρικό Σταθµό Πτολεµαΐδας και τον Υδροηλεκτρικό Σταθµό Ταυρωπού, ενώ παράλληλα ξεκίνησε η κατασκευή του Υδροηλεκτρικού Σταθµού Εδεσσαίου και η µελέτη των έργων του Αχελώου. Μέσα σε µια εικοσαετία (195070) η ∆ΕΗ είχε κατορθώσει να δηµιουργήσει ένα εθνικό δίκτυο ηλεκτροδότησης, µε τεράστια υποδοµή σε εγκαταστάσεις

ορυχείων, παραγωγής, µεταφοράς και διανοµής ηλεκτρικής ενέργειας και να προσφέρει σε όλους πρόσβαση σε φτηνό ηλεκτρικό ρεύµα, αξιοποιώντας τους υδάτινους πόρους και τον λιγνίτη. Ο εξηλεκτρισµός αποτέλεσε ένα µεγάλης κλίµακας τεχνικό επίτευγµα, το οποίο στηρίχτηκε στη µεγαλύτερη επένδυση που έγινε ποτέ στη νεότερη Ελλάδα. Βεβαίως, ένας από τους κυριότερους άξονες του εξηλεκτρισµού δεν µπορούσε παρά να είναι η στήριξη της βιοµηχανικής ανάπτυξης µε την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στους κλάδους της παραγωγής. Η βιοµηχανία του κέντρου ξεκίνησε ουσιαστικά να ηλεκτροδοτείται κατά τον µεσοπόλεµο από την Ηλεκτρική Εταιρεία Αθηνών – Πειραιώς. Ωστόσο, η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στις βιοµηχανικές µονάδες εκτός του συγκροτήµατος της πρωτεύουσας παρέµεινε ελλιπής και προβληµατική έως την ίδρυση της ∆ΕΗ. Εκτοτε η ταχύτητα µε την οποία προχώρησε ο εξηλεκτρισµός αντικατόπτριζε και την προτεραιότητα που δόθηκε στη βαριά βιοµηχανία. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο διάστηµα 1955-73 η παραγωγή ρεύµατος εντεκαπλασιάστηκε, µε την κατανάλωση βιοµηχανικού ρεύµατος να αυξάνεται ταχύτερα από την κατανάλωση οικιακού ρεύµατος. Υπογραµµίζεται ότι το 1975 τέσσερις βιοµηχανίες –η Αλουµίνιον της Ελλάδος, η ΛΑΡΚΟ, η Esso Pappas και η Ανώνυµη Ελληνική Βιοµηχανία Αζωτούχων

Η εξασφάλιση μερίδας της ελληνικής βιομηχανίας στα μεγάλα έργα και στις προμήθειες της ΔΕΗ ήταν ένα ζήτημα που απασχολούσε διαχρονικά τόσο την ίδια όσο και τις επιχειρήσεις και το κράτος Μαρία Μαυροειδή Δρ ιστορικός, βιομηχανική αρχαιολόγος

31

Documento | Κυριακή 29 Απριλίου 2018

Σταθμοί στην ιστορία

1889

∆ΕΗ

1927

Δημιουργείται από την Power & Traction ο νέος και πολύ μεγαλύτερος σταθμός του Κερατσινίου, χάρη στον οποίο ο ρόλος του ΑΗΣ Φαλήρου στην ηλεκτροδότηση της Αθήνας θα περιέλθει σε δεύτερη μοίρα

1903

Φτάνει το «ηλεκτρικό» στην Ελλάδα. Η ιδιωτική Γενική Εταιρεία Εργοληψιών κατασκευάζει στην Αθήνα, στην οδό Αριστείδου, την πρώτη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος

Ολοκληρώνεται και ξεκινά τη λειτουργία του ο πρώτος στην Ελλάδα ατμοηλεκτρικός σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (ΑΗΣ)

1956

Με τον ν. 3523 η ΔΕΗ ορίστηκε ως μοναδικός φορέας για την παραγωγή και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας και ανέλαβε την εξαγορά των υφιστάμενων τοπικών ηλεκτρικών εκμεταλλεύσεων και την εφαρμογή ενιαίου χαμηλού τιμολογίου σε ολόκληρη τη χώρα

1970

Η ΔΕΗ έχει καταφέρει να δημιουργήσει εθνικό δίκτυο ηλεκτροδότησης σε όλη τη χώρα

1950

Ιδρυση της ΔΕΗ. Την εποχή εκείνη μαζί με την πολύ μεγάλη Ηλεκτρική Εταιρεία Αθηνών – Πειραιώς υπήρχαν στην Ελλάδα περίπου 400 εταιρείες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ιδιωτικές και δημοτικές. Η πρώτη ύλη που χρησιμοποιούσαν ήταν το πετρέλαιο και ο γαιάνθρακας, που φυσικά εισάγονταν από το εξωτερικό

2007

Η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας απελευθερώνεται πλήρως

2011

2012

Δημιουργία –με την απόσχιση των αντίστοιχων τομέων της ΔΕΗ– του ΔΕΔΔΗΕ (Διαχειριστής του Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας) και του ΑΔΜΗΕ (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας)

Η εγκατεστημένη ισχύς των μονάδων παραγωγής της ΔΕΗ ανήλθε σε 12,5 GW. Ο αριθμός του μισθοδοτούμενου τακτικού προσωπικού ανερχόταν σε 19.998 άτομα

2017

2001 © ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΔΕΗ, INTIME NEWS

Η ΔΕΗ ΑΕ είναι η μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής και προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, με περίπου 7,4 εκατομμύρια πελάτες. Διαθέτει μεγάλη υποδομή σε εγκαταστάσεις ορυχείων λιγνίτη, παραγωγής, μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Κατέχει περίπου το 68% της εγκατεστημένης ισχύος των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής στην Ελλάδα

Ιδρυση της ΔΕΗ Ανανεώσιμες

Υπογραφή της δανειακής σύμβασης ύψους 85 εκατ. ευρώ μεταξύ της ΔΕΗ Ανανεώσιμες, θυγατρικής της ΔΕΗ, και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων για τη χρηματοδότηση έργων ΑΠΕ στην ηπειρωτική χώρα και στα νησιά

Εισαγωγή στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών

Ξέρετε ότι...

1998

Εκπτωση συνέπειας

15%

3.700 στρέμματα αποκατεστημένης γης παραχώρησε για καλλιέργεια στις τοπικές κοινωνίες της δυτικής Μακεδονίας

1982

Η ΔΕΗ είναι η πρώτη εταιρεία στην Ελλάδα που δραστηριοποιήθηκε στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ)

2018

Εγκρίθηκε από τη ΡΑΕ η είσοδος της ΔΕΗ στην αγορά φυσικού αερίου με τη χορήγηση άδειας προμήθειας διάρκειας 20 ετών

82,75%

το μερίδιο της ΔΕΗ στην προμήθεια ηλεκτρικού ρεύματος τον Μάρτιο 2018

32

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

02

03

01

Λιπασµάτων (ΑΕΒΑΛ)– κάλυπταν το 26% της συνολικής κατανάλωσης ρεύµατος. Είναι γεγονός ότι η ηλεκτροδότηση της βιοµηχανικής παραγωγής συνιστά την κύρια και ίσως την πιο προβεβληµένη διάσταση των σχέσεων της ∆ΕΗ µε τη βιοµηχανία, τόσο στη δηµόσια συζήτηση όσο και στην ιστοριογραφία της ηλεκτροπαραγωγής στην Ελλάδα. Γι’ αυτό και στο άρθρο αυτό επιλέγουµε να εστιάσουµε στη δεύτερη και λιγότερο µελετηµένη παράµετρο της σχέσης της ∆ΕΗ µε τη εγχώρια βιοµηχανία: τη συµµετοχή ελληνικών επιχειρήσεων στις προµήθειες υλικών και στην κατασκευή των έργων της ∆ΕΗ. Θεωρούµε ότι έχει ιδιαίτερη σηµασία να διερευνήσουµε κυρίως τις µορφές µε τις οποίες υλοποιήθηκε αυτή η συνεργασία. Η συμμετοχή της εγχώριας βιομηχανίας στον εξηλεκτρισμό Η σχέση της ∆ΕΗ µε την υπόλοιπη βιοµηχανία ήταν εξαρχής διττή: η ∆ΕΗ ήταν ο προµηθευτής άφθονης και φτηνής ηλεκτρικής ενέργειας στη βιοµηχανία και ταυτόχρονα ήταν και ο καταναλωτής των προϊόντων της τελευταίας. Η εξασφάλιση µερίδας της ελληνικής βιοµηχανίας στα µεγάλα έργα και στις προµήθειες της ∆ΕΗ ήταν ένα ζήτηµα που απασχολούσε διαχρονικά τόσο την ίδια την επιχείρηση όσο και τους φορείς της βιοµηχανίας (ΣΕΒ), τις επιχειρήσεις και το κράτος. Οσον αφορά τη χρήση του ηλεκτρισµού είναι γνωστό ότι η εξάπλωση των ηλεκτρικών εφαρµογών στην Ελλάδα από τον µεσοπόλεµο έδωσε ώθηση στην εγχώρια κατασκευή ηλεκτρικών οικιακών συσκευών, λαµπτήρων και κινητήρων. Είναι γεγονός όµως ότι η παραγωγή των προϊόντων αυτών και κυρίως των µεγαλύτερων ηλεκτρικών οικιακών συσκευών (µαγειρεία, θερµάστρες, θερµοσίφωνες) αυξήθηκε αλµατωδώς µετά το 1950, ενώ τότε ξεκίνησε και η παραγωγή πολυπλοκότερων ηλεκτρικών συσκευών από ελληνικές βιοµηχανίες, όπως ψυγείων (π.χ. ΙΖΟΛΑ). Εντούτοις, η συζήτηση για τη συνεργασία των ελληνικών επιχειρήσεων στην παραγωγή ηλε-

04

01 Από την κατασκευή του φράγματος των Κρεμαστών, 1963 (Ιστορικό Αρχείο ΔΕΗ) 02 Το πρώτο φράγμα της ΔΕΗ, ο Υδροηλεκτρικός Σταθμός Λούρου μεταξύ Ιωαννίνων και Πρέβεζας, ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 1954 (ισχύς: 5.000 KW) (Ιστορικό Αρχείο ΔΕΗ) 03 Στις 27 Οκτωβρίου 1959 τίθεται σε λειτουργία η πρώτη ηλεκτροπαραγωγός μονάδα του Ατμοηλεκτρικού Σταθμού Πτολεμαΐδας (ισχύς: 70.000 KW) (Ιστορικό Αρχείο ΔΕΗ) 04 Διαφημιστική καταχώρηση της ΔΕΗ για την κατασκευή του μεγαλύτερου έως τότε φράγματος της Ευρώπης στα Κρεμαστά, 1965 (Ιστορικό Αρχείο ΔΕΗ) 05 Διαφημιστική καταχώρηση της ΔΕΗ, 1959 (Ιστορικό Αρχείο ΔΕΗ) 06 Κατασκευή πυλώνα κατά τη δημιουργία του εθνικού δικτύου, δεκαετία 1960 (Ιστορικό Αρχείο ΔΕΗ)

05

06

κτρικής ενέργειας από τη ∆ΕΗ µέσα από την προµήθεια υλικών και την κατασκευή των έργων της τελευταίας παίρνει συγκροτηµένη µορφή και τίθεται εµφατικότερα στα αναπτυξιακά προγράµµατα της επιχείρησης ως µετρήσιµη παράµετρος σε δύο φάσεις: στα µέσα της δεκαετία του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Σε αυτό το πλαίσιο, το 1965 η ∆ΕΗ ανέλαβε µια σειρά πρωτοβουλιών µε στόχο την αύξηση της συµµετοχής της εγχώριας βιοµηχανίας στις προµήθειες υλικών διανοµής και µεταφοράς, όπως και για τα µεγάλα έργα της: τον Μάιο του 1965 ολοκλήρωσε µελέτη για την επέκταση της χρήσης στύλων από σκυρόδεµα (µπετόν) ελληνικής παραγωγής στην κατασκευή δικτύων της ∆ΕΗ. Η µελέτη προέβλεπε δε ότι κατά την τριετία 1965-68 η ∆ΕΗ θα προµηθευόταν από την εγχώρια αγορά περί τις 80.000 τέτοιους στύλους, αξίας περίπου 110 εκατοµµυρίων δραχµών. Ταυτόχρονα, κατόπιν συµφωνίας µε το υπουργείο Γεωργίας, η ∆ΕΗ υιοθέτησε νέα, ταχύτερη διαδικασία προµήθειας εγχώριων ξύλινων στύλων για τα δίκτυα. Προκειµένου δε να διευκολύνει τους προµηθευτές που δεν διέθεταν τις αντίστοιχες εγκαταστάσεις, η επιχείρηση εκτελούσε η ίδια τις εργασίες εµποτισµού των στύλων. Το µέτρο αυτό αξιοποίησης της παραγόµενης ξυλείας απέδωσε σε τέτοιο βαθµό ώστε το 1967 η προµήθεια ξύλινων στύλων από εγχώρια δάση να αυξηθεί κατά 75% σε σχέση µε το 1966 (συγκεκριµένα, από 6.819 τεµάχια το 1966 σε 11.981 το 1967). Την ίδια χρονιά η ∆ΕΗ προσκάλεσε και ελληνικούς κατασκευαστικούς οίκους να συµµετέχουν σε µεγάλη δηµοπρασία αξίας περίπου 55 εκατοµµυρίων δραχµών για την προµήθεια χαλύβδινων πυλώνων γραµµών µεταφοράς υψηλής τάσεως. Ετσι το 1966 έγινε για πρώτη φορά ανάθεση προµήθειας χαλύβδινων πύργων των γραµµών µεταφοράς 150 KV σε ελληνική βιοµηχανία. Επιπλέον, παραγγελία µεγάλων ποσοτήτων πορσελάνινων µονωτήρων ανατέθηκε στο εργοστάσιο πορσελάνης Χ. Τριανταφυλλόπουλου στη Νέα Μάκρη, ενώ συνεχίστηκαν οι παραγγελίες µεγάλων ποσοτήτων αγωγών και καλωδίων σε ελληνικές βιοµηχανίες. Βεβαίως όλα τα παραπάνω µέτρα αφορούσαν την προµήθεια υλικών για τα δίκτυα διανοµής και µεταφοράς. Τι συνέβαινε όµως µε τη θέση της εγχώριας βιοµηχανίας στα έργα κατασκευής των υδροηλεκτρικών και θερµοηλεκτρικών µονάδων της ∆ΕΗ; Στις εκτιµήσεις του 1965 προβλεπόταν ότι το επόµενο έτος, το 1966, η ∆ΕΗ θα τοποθετούσε στην εγχώρια βιοµηχανία παραγγελίες αξίας άνω των 300 εκατοµµυρίων δραχµών, ενώ πέραν του ποσού αυτού θα διοχετεύονταν και άλλα ποσά προς την ελληνική παραγωγή από υπεργολαβίες των αναδόχων προµήθειας των νέων µεγάλων µονάδων παραγωγής.

34

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

01

Ο βαθµός συµµετοχής της ελληνικής βιοµηχανίας στα µεγάλα έργα της ∆ΕΗ δεν είναι ανάλογος µε τη συµµετοχή της στις προµήθειες των υλικών διανοµής και µεταφοράς, ωστόσο είναι υπαρκτός και σε κάποιες – λίγες– περιπτώσεις ακόµη και πλειοψηφικός. Ενώ, λοιπόν, το ποσοστό συµµετοχής της εγχώριας παραγωγής στις προµήθειες υλικών της ∆ΕΗ από 23,5% το 1964 ανέρχεται στο 58% έναν µόλις χρόνο αργότερα και το 1971 φτάνει το 82%, στα µεγάλα έργα από 15% το 1970 φτάνει στο 38% το 1972 και στο 66% το 1980. Φωτεινή εξαίρεση αποτελούν δύο χρονιές: το 1975 µε ποσοστό 94% συµµετοχής της εγχώριας βιοµηχανίας και το 1978 µε το εντυπωσιακό 98%. Οι κορυφώσεις αυτές οφείλονται στην ανάθεση στην κοινοπραξία Α. Κούππας ΑΕ και ΜΕΤΚΑ ΑΕ δύο σηµαντικών έργων: της κατασκευής και εγκατάστασης των ταινιόδροµων λιγνίτη και τέφρας του Ατµοηλεκτρικού Σταθµού Καρδιάς το 1975 και των ταινιόδροµων µεταφοράς αγόνων του ορυχείου Νοτίου Πεδίου του Λιγνιτωρυχείου Πτολεµαΐδας το 1977. Στα µέσα της δεκαετίας του 1970 φαίνεται ότι η συνεργασία ∆ΕΗ και εγχώριας βιοµηχανίας σταδιακά ωριµάζει, αφού παρατηρείται σηµαντική διαφοροποίηση στις παραγγελίες που ανατίθενται σε βιοµηχανίες, οι οποίες κυµαίνονται από θυροφράγµατα, χαλύβδινες επενδύσεις ση-

ράγγων, γερανογέφυρες και εκχειλιστές για υδροηλεκτρικά έργα έως την κατασκευή γραµµών µεταφοράς και δοµικών έργων σε υποσταθµούς και Κέντρα Υπερυψηλής Τάσης (ΚΥΤ). Ενδεικτικό αυτής της ωρίµασης είναι ότι κατά τη διάρκεια του 1977 το 92% του συνόλου των παραγγελιών της ∆ΕΗ (υλικά και εφόδια, παροχή υπηρεσιών, µεγάλα έργα, καύσιµα και λιπαντικά, µεταφορικά) ανατέθηκε σε εγχώριες βιοµηχανίες και βιοτεχνίες, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για το 1976 ήταν 49%. «Ελληνοποίηση» των προμηθειών Η συστηµατοποίηση των προσπαθειών για τη µέγιστη δυνατή συµµετοχή της ελληνικής βιοµηχανίας στην κατασκευή των έργων και στις προµήθειες υλικών στα προγράµµατα ανάπτυξης της επιχείρησης που καταρτίστηκαν από το 1982 ονοµάστηκε «ελληνοποίηση» των προµηθειών. Βασικά εργαλεία υλοποίησής της ήταν τα ετήσια ενιαία προγράµµατα προµηθειών και η σύναψη προγραµµατικών συµφωνιών µε ελληνικές επιχειρήσεις – κυρίως βιοµηχανίες κατασκευής αγωγών και καλωδίων, µετασχηµατιστών διανοµής αλλά και εξοπλισµού ορυχείων, όπως ταινιόδροµων, εκσκαφέων, αποθετών κ.λπ. Ενα ακόµη ενισχυτικό µέτρο στην ίδια κατεύθυνση ήταν η λειτουργία του Κέντρου ∆οκιµών Ερευνών και Προτύπων (Κ∆ΕΠ) της ∆ΕΗ από το 1975, το οποίο διενεργούσε ποι-

02

03

01 Στις 2 Ιουλίου 1953 τίθεται σε λειτουργία ο Ατμοηλεκτρικός Σταθμός Αλιβερίου (ισχύς: 80.000 KW). Κατά το διάστημα 1953-54 ο σταθμός καταναλώνει περισσότερους από 350.000 τόνους λιγνίτη (Ιστορικό Αρχείο ΔΕΗ) 02 Τοποθέτηση ξύλινων στύλων και μετασχηματιστών κατά τον εξηλεκτρισμό της υπαίθρου, 1965 (Ιστορικό Αρχείο ΔΕΗ) 03 Ο Σύνδεσμος Ελλήνων Βιομηχάνων συγχαίρει τη ΔΕΗ για την πρωτοβουλία της να κοινοποιήσει στις ελληνικές βιομηχανίες το πενταετές της πρόγραμμα προμήθειας υλικών και τις προδιαγραφές τους, 31 Μαρτίου 1966 (Ιστορικό Αρχείο ΔΕΗ) 04 Στιγμιότυπο από την πόντιση καλωδίου για την υποβρύχια σύνδεση της Σαλαμίνας με το Πέραμα στον Πειραιά, 1965 (Ιστορικό Αρχείο ΔΕΗ)

04

οτικούς ελέγχους και όριζε τις προδιαγραφές για τα υλικά και τον εξοπλισµό της επιχείρησης, έτσι ώστε αφενός να εξασφαλίζονται οι κατάλληλες προµήθειες, αφετέρου να ωθούνται οι επιχειρήσεις-παραγγελιοδόχοι στη βελτίωση των προϊόντων τους. Η περίπτωση του µηχανουργείου Κούππα συνιστά εξαιρετικά ενδιαφέρον και συνάµα αρκετά αντιπροσωπευτικό παράδειγµα για τη σχέση που ανέπτυξε η ∆ΕΗ µε την εγχώρια βιοµηχανική παραγωγή. Το παλαιότερο µηχανουργείο του Πειραιά Αχιλλέας Σ. Κούππας και Σία ΑΕ εξασφάλισε εργολαβίες σε υδροηλεκτρικά και θερµοηλεκτρικά έργα της ∆ΕΗ κατά την περίοδο 1966-85, έως και την παύση λειτουργίας της εταιρείας. Ανέλαβε να κατασκευάσει από ταινιόδροµους και µύλους λιγνίτη για τα ορυχεία στη Μεγαλόπολη και την Πτολεµαΐδα έως τουρµπίνες, µετασχηµατιστές, κινητούς γερανούς και θυροφράγµατα για υδροηλεκτρικά έργα. Συµπερασµατικά, θα µπορούσαµε να υποστηρίξουµε ότι η συστηµατική προσπάθεια ενίσχυσης της εγχώριας βιοµηχανίας από τη ∆ΕΗ –η χαρακτηριστικά αποκαλούµενη «ελληνοποίηση»– ευοδώθηκε σε σηµαντικό βαθµό και σίγουρα χρήζει περαιτέρω µελέτης. Επιβεβαιώνει δε τη ρήση του γενικού διευθυντή της ∆ΕΗ Νικόλαου ∆ηµόπουλου σε συνέντευξη Τύπου στις 21 Μαρτίου 1966 ότι «η επιχείρησή µας αποτελεί την “υποδοµή της υποδοµής” της χώρας».

Δεν μπορείς να είσαι πάντα καλός. Καμιά φορά δεν πρέπει κιόλας

Documentonews.gr

Κάθε ημέρα υπάρχει Documento

36

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Aπριλίου 2018 | Documento

Η δύναµη της ηλεκτρικής ενέργειας Ομιλία του Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν στο 8ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ για τον εξηλεκτρισμό της χώρας («Απαντα Λένιν», τ. 42, Σύγχρονη Εποχή)

Θ

α σταθώ στο τελευταίο σηµείο –στο θέµα του εξηλεκτρισµού, που µπήκε στην ηµερήσια διάταξη του συνεδρίου σαν ειδικό θέµα και πρόκειται να ακούσετε µια έκθεση πάνω σε αυτό. Νοµίζω πως βρισκόµαστε σε µια περίοδο µεγάλης στροφής, που δείχνει πάντως ότι αρχίζουν οι µεγάλες επιτυχίες της σοβιετικής εξουσίας. Στο βήµα των πανρωσικών συνεδρίων θα εµφανίζονται στο εξής όχι µόνο πολιτικοί και διοικητές, αλλά και µηχανικοί και γεωπόνοι. Αυτό θα είναι η αρχή της πιο ευτυχισµένης εποχής, όπου οι πολιτικοί θα λιγοστεύουν διαρκώς. Θα µιλούν για την πολιτική αραιότερα και όχι τόσο εκτεταµένα και θα µιλούν περισσότερο οι µηχανικοί και οι γεωπόνοι. […] Από δω και µπρος η καλύτερη πολιτική είναι να κάνουµε λιγότερη πολιτική. Κινητοποιήστε πιο πολλούς µηχανικούς και γεωπόνους, πάρτε µαθήµατα από αυτούς, ελέγξτε τη δουλειά τους, µετατρέψτε τα συνέδρια και τις διασκέψεις όχι σε όργανα πανηγυρικών συγκεντρώσεων, αλλά σε όργανα ελέγχου των οικονοµικών επιτυχιών, σε όργανα όπου θα µπορούσαµε να διδαχτούµε πραγµατικά την οικονοµική οικοδόµηση. […] Ο καθένας που παρακολούθησε προσεκτικά τη ζωή και την παρέβαλε µε τη ζωή της πόλης ξέρει πως δεν ξεριζώσαµε τις ρίζες του καπιταλισµού και δεν υπονοµεύσαµε τα θεµέλια, τις βάσεις του εσωτερικού εχθρού. Ο τελευταίος στηρίζεται στο µικρό νοικοκυριό και για να τον υπονοµεύσουµε ένα µέσο υπάρχει: να µεταφέρουµε την οικονοµία της χώρας – µαζί και τη γεωργία– σε νέα τεχνική βάση, στην τεχνική βάση της σύγχρονης µεγάλης παραγωγής. Τέτοια βάση είναι µόνο ο ηλεκτρισµός. Κοµµουνισµός είναι η σοβιετική εξουσία συν εξηλεκτρισµός. […] Μόνο όταν θα εξηλεκτριστεί η χώρα, όταν η βιοµηχανία, η αγροτική οικονοµία και οι µεταφορές θα αποκτήσουν την τεχνική βάση της σύγχρονης µεγάλης βιοµηχανίας, µόνο τότε θα νικήσουµε οριστικά. […] ∆εν είναι πολύς καιρός που έτυχε να βρεθώ σε µια αγροτική γιορτή σε ένα από-

«Από δω και μπρος η καλύτερη πολιτική είναι να κάνουμε λιγότερη πολιτική. Κινητοποιήστε πιο πολλούς μηχανικούς»

κεντρο µέρος του κυβερνείου Μόσχας, στην επαρχία Βολοκολάµσκ, όπου οι αγρότες έχουν ηλεκτρικό φωτισµό. «Εµείς οι αγρότες» είπε «ζούσαµε στο σκοτάδι. Και να τώρα που έχουµε φως, ένα φως όχι φυσικό, που θα φωτίζει το σκοτάδι που είχαµε οι αγρότες». […] Πρέπει να πετύχουµε σήµερα ώστε κάθε ηλεκτρικός σταθµός που θα χτιστεί από εµάς να µετατραπεί σε ένα πραγµατικό στήριγµα διαφώτισης, να καταπιαστεί, ας πούµε, µε την ηλεκτρική µόρφωση των µαζών. Χρειάζεται να µάθουµε όλοι γιατί οι µικροί αυτοί ηλεκτροσταθµοί, που έχουµε ήδη δεκάδες, συνδέονται µε την ανόρθωση της βιοµηχανίας. Εχουµε επεξεργασµένο σχέδιο εξηλεκτρισµού, µα η πραγµατοποίησή του υπολογίζεται να γίνει σε χρόνια. Πρέπει να πραγµατοποιήσουµε µε κάθε θυσία αυτό το σχέδιο και να συντοµεύσουµε τον χρόνο της εκπλήρωσής του. […] Πρέπει να ξέρουµε και να θυµόµαστε πως δεν µπορούµε να εφαρµόσουµε τον εξηλεκτρισµό όταν έχουµε αναλφάβητους. ∆εν αρκεί η προσπάθεια της επιτροπής µας για την εξάλειψη του αναλφαβητισµού. Αυτή έκανε πολλά σε σύγκριση µε εκείνο που υπήρχε, έκανε όµως λίγα σε σχέση µε εκείνο που έπρεπε. Εκτός από την ανάγνωση και τη γραφή χρειάζονται πολιτισµένοι, συνειδητοί, µορφωµένοι εργαζόµενοι, πρέπει η πλειονότητα των αγροτών να έχει ξεκαθαρισµένη αντίληψη των καθηκόντων που έχουµε να αντιµετωπίσουµε. Το πρόγραµµα αυτό του κόµµατος πρέπει να γίνει το βασικό βιβλίο που είναι ανάγκη να εισαχθεί σε όλα τα σχολεία. Θα βρείτε σε αυτό, δίπλα στο γενικό σχέδιο εφαρµογής του εξηλεκτρισµού, ειδικά σχέδια γραµµένα για κάθε περιοχή της Ρωσίας. Και ο κάθε σύντροφος που θα πάει στον τόπο δουλειάς θα έχει µια συγκεκριµένη µελέτη για την εφαρµογή του εξηλεκτρισµού στην περιοχή του, µια µελέτη για το πέρασµα από το σκοτάδι στην κανονική ζωή. […] Τα καλύτερα στελέχη, οι οικονοµολόγοι-ειδικοί, εκπλήρωσαν το καθήκον που τους ανατέθηκε για την επεξεργασία του σχεδίου εξηλεκτρισµού της Ρωσίας και ανόρθωσης της οικονοµίας της. Τώρα πρέπει να τα καταφέρουµε ώστε να µάθουν οι εργάτες και οι αγρότες πόσο µεγάλο και δύσκολο είναι το καθήκον αυτό, πώς πρέπει να αρχίσουµε και πώς να καταπιαστούµε µε την εκπλήρωσή του. Πρέπει να επιδιώξουµε ώστε κάθε εργοστάσιο, κάθε ηλεκτρικός σταθµός να µετατραπεί σε εστία διαφώτισης. Και όταν η Ρωσία σκεπαστεί µε ένα πυκνό δίκτυο ηλεκτρικών σταθµών και ισχυρών εγκαταστάσεων, τότε η κοµµουνιστική οικονοµική µας οικοδόµηση θα γίνει πρότυπο για τη µελλοντική σοσιαλιστική Ευρώπη και Ασία.

MADE IN GREECE

Βιομηχανίες καπνού

38

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Οι περιπέτειες του καπνού τον 20ό αιώνα Η ανάπτυξη του κλάδου της καπνοβιομηχανίας στην Ελλάδα, από το κρατικό μονοπώλιο και τις οικογενειακές επιχειρήσεις στην εκμηχάνιση και τη συγκεντροποίηση

Γράφει ο

Σ

Θανάσης Μπέτας την Ελλάδα η κατεργασία του καπνού, δηλαδή η κοπή και η σιγαροποιία για διάθεση στην εσωτερική αγορά, αντίθετα µε τον άλλο κλάδο του, της επεξεργασίας (διαλογή και δεµατοποίηση), αποτελούσε κρατικό µονοπώλιο στα τέλη του 19ου αι. Με νόµο του 1883, µετά την επιβολή φορολογίας στον καπνό από την κυβέρνηση του Τρικούπη ιδρύθηκαν ογδόντα δηµόσια καπνεργοστάσια σε διάφορες πόλεις. Ο νόµος όριζε η κοπή του καπνού να γίνεται στα δηµόσια καπνεργοστάσια και να καταβάλλεται σε αυτά ο φόρος του κοµµένου καπνού. Παράλληλα, εκεί λάµβανε χώρα η κατεργασία του κοµµένου καπνού και η µεταποίησή του σε καπνιστικά προϊόντα, όπως τσιγάρα, πούρα και καπνός πίπας. Ετσι, οι µικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, όσες διοχέτευαν κοµµένο καπνό και τσιγάρα στην εσωτερική αγορά, αναγκάστηκαν να «αποκτήσουν» τον δικό τους χώρο στα δηµόσια καπνοκοπτήρια. Εκτός από τη διετία 1885-87, την περίοδο 1883-92 οι µικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, ειδικευµένες στη χειροποίητη σιγαροποιία, ήταν υποχρεωµένες να παραµένουν στα δηµόσια καπνεργοστάσια. Μετά το 1892 η κατεργασία του καπνού έπαψε να είναι αποκλειστικό προνόµιο του κράτους και επιτράπηκε η λειτουργία ιδιωτικών καπνεργοστασίων, υπό την επιτήρηση ωστόσο τoυ δηµοσίου. Το 1908 υπήρχαν 53 δηµόσια καπνεργοστάσια, εκ των οποίων τα οκτώ σηµαντικότερα (α΄ κατηγορίας) βρίσκονταν στις µεγαλύτερες πόλεις. Αν και δεν είχαν τις διαστάσεις των µεγάλων καπναποθηκών της Καβάλας, της Θεσσαλονίκης και της Ξάνθης που συγκέντρωναν εποχικά µεγάλο αριθµό εργαζο-

µένων (πάνω από 1.000 άτοµα στην Καβάλα), αποτέλεσαν τα φυτώρια της καπνοβιοµηχανίας. Τα χειροποίητα τσιγάρα έπρεπε να παράγονται στα δηµόσια καπνεργοστάσια, αλλά από τεχνίτες (σιγαροποιούς) τους οποίους επέλεγαν αποκλειστικά οι ενδιαφερόµενοι παραγωγοί. Ως εκ τούτου, το εργατικό προσωπικό που δούλευε στα δηµόσια καπνεργοστάσια υπαγόταν στο κράτος αλλά αµειβόταν από τον επιχειρηµατία για τον οποίο εργαζόταν. Οι πρώτοι σιγαροποιοί ήρθαν στην Ελλάδα από την Κωνσταντινούπολη και την Αλεξάνδρεια γύρω στα 1890, όπου η παραγωγή χειροποίητων τσιγάρων είχε αρχίσει νωρίτερα. Η ίδρυση στην Οθωµανική Αυτοκρατορία του Κρατικού Μονοπωλίου Καπνού (Régie) είχε αποτέλεσµα πολλοί Ελληνες καπνέµποροι και τεχνίτες να την εγκαταλείψουν και να εγκατασταθούν στην Αίγυπτο, όπου επιδόθηκαν στο εµπόριο καπνού και στη σιγαροποιία ιδρύοντας τα πρώτα εργαστήρια και εργοστάσια τσιγάρων. Η πρώτη απόπειρα εκµηχάνισης του κλάδου της καπνοβιοµηχανίας στην Ελλάδα αποδίδεται σε έναν ιδιώτη επιχειρηµατία, τον καπνοβιοµήχανο Αγγελίδη. Οπως µας πληροφορεί ο Ι. Σερραίος, «η εγκατάστασις της πρώτης – ατελέστατης– σιγαροποιητικής µηχανής, η οποία ήτο αγγλικής κατασκευής και ελειτούργει µε πετρέλαιον, εγένετο εις Αθήνας το 1895, είκοσι έτη περίπου µετά την εφεύρεσίν της». Η σιγαροποιητική αυτή µηχανή πρώτη φορά χρησιµοποιήθηκε στο Κρατικό Καπνικό Εργοστάσιο της Αθήνας και στη συνέχεια του Πειραιά και παρήγε περίπου πενήντα κιλά τσιγάρα την ηµέρα. Στα τέλη της επόµενης δεκαετίας θα αρχίσει συστηµατικότερα η εισαγωγή σιγαροποιητικών µηχανών. Το 1909 νέα µοντέλα σιγαροποιητικών µηχανών θα λειτουργήσουν σε δηµόσια καπνοκοπτήρια της Αθήνας, του Πειραιά και του Πύργου. Μέσα σε αυτούς τους χώρους µέχρι το 1914 οι ιδιώτες επιχειρηµατίες, όπως ο Κ. Βάρκας

στην Αθήνα, ο Γ. Πυρπασόπουλος στον Πειραιά, ο Α. Καρέλιας στην Καλαµάτα, ο Β. Καραβασίλης στον Πύργο και ο Ν. Ματσάγγος στον Βόλο, εισήγαγαν τις πρώτες καπνοκοπτικές και σιγαροποιητικές µηχανές. Κάθε σιγαροποιητική µηχανή φαίνεται ότι αντικατέστησε περίπου 100 σιγαροποιούς. Το γεγονός αυτό προκάλεσε τις θυελλώδεις αντιδράσεις των σιγαροποιών και το ξέσπασµα δυναµικών κινητοποιήσεων κατά τη δεκαετία του 1910. Η εκµηχάνιση του κλάδου της σιγαροποιίας προκάλεσε σοβαρή ανεργία στον κλάδο. Μέχρι το τέλος του Α΄ Παγκόσµιου Πολέµου υπήρξε µαζική εισαγωγή σιγαροµηχανών στην Ελλάδα. Περίπου 18 τέτοιου είδους µηχανές βρίσκονταν σε λειτουργία το 1918 και περίπου 2.500 σιγαροποιοί βρέθηκαν άνεργοι. Το 1920, όταν η ανεργία των σιγαροποιών είχε λάβει µεγάλες διαστάσεις, η ελληνική κυβέρνηση έσπευσε να αποζηµιώσει τους εργάτες οι οποίοι είχαν καταστεί περιττοί λόγω των µηχανών. Στις 31 ∆εκεµβρίου 1925 απαγορεύτηκε διά νόµου η πώληση κοµµένου καπνού για τσιγάρα. Ενάµιση χρόνο αργότερα, στις 22 Μαΐου 1926, καταργήθηκε ως ιδιαίτερη κατηγορία το χειροποίητο τσιγάρο και απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του. Και στην Ελλάδα, όπως συνέβη σε άλλα µέρη του κόσµου, η είσοδος των µηχανών στη σιγαροποιία είχε διττό αποτέλεσµα: το τέλος της ειδικευµένης εργασίας των αντρών σιγαροποιών και τη µαζική είσοδο των γυναικών στον κλάδο της καπνοβιοµηχανίας, ιδίως κατά την περίοδο του µεσοπολέµου. Οι μονάδες παραγωγής τσιγάρων Τα εργοστάσια παραγωγής τσιγάρων εµφανίστηκαν από τα µέσα της δεκαετίας του 1910 µέσα ή δίπλα στα εµπορικά κέντρα της νότιας Ελλάδας, σε διάφορες πόλεις. Τα πρώτα εργοστάσια δηµιουργήθηκαν εκεί όπου υπήρχε αγορά για τα προϊόντα τους. Το βασικό κριτήριο

Μετά το 1892 η κατεργασία του καπνού έπαψε να είναι αποκλειστικά κρατική και επιτράπηκε η λειτουργία ιδιωτικών καπνεργοστασίων, υπό την επιτήρηση ωστόσο τoυ δημοσίου Θανάσης Μπέτας Δρ Σύγχρονης Ιστορίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής

Βιβλιογραφία

• Αγριαντώνη Χριστίνα, «Βιομηχανία», στο Χ. Χατζηιωσήφ (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αι., τόμος Α΄, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2002 • Ανώνυμος, Η Δεκαετηρίς του ελληνικού καπνού, 1945-1955, Αθήνα 1955 • Ανώτατο Οικονομικό Συμβούλιο, Επί του Ζητήματος του Καπνού: γνωμοδοτήσεις, εισηγήσεις, Πυρσός, Αθήνα 1938 • Θασίτης Β., Η ελληνική βιομηχανία σιγαρέτων, Εκδ. Καπνική Επιθεώρησις, Αθήνα 1961 • Καπνική Επιθεώρησις, διάφορα τεύχη 1946-1960 • Λαμπριανίδης Λ., Industrial location in capitalist societies: The tobacco industry in Greece, 1880-1980, αδημ. διδακτ. διατριβή, LSE, Λονδίνο 1982 • Μπέτας Θ., Καπνοβομηχανία Ματσάγγος εν Βόλω, 1918-1972. Εργασία και επιβίωση στον Βόλο, αδημ. διδακτ. διατριβή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος 2015 • Παπαστράτος Ε., Η δουλειά και ο κόπος της. Αναμνήσεις από τη ζωή μου, β΄ έκδοση, Εκδόσεις Gema, Aθήνα 2012 • Σερραίος Ι., Περί εισαγωγής μονοπωλίου εν Ελλάδι, Αθήνα 1934 • Χαριτάτος Μ., Ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου, ΕΛΙΑ, Αθήνα

39

Documento | Κυριακή 29 Απριλίου 2018

για τη δηµιουργία τους δηλαδή ήταν η ύπαρξη καταναλωτικών κέντρων ικανών να απορροφήσουν τα καπνιστικά προϊόντα. Το γεωγραφικό συγκρότηµα Αθήνας – Πειραιά, το οποίο στις αρχές του 20ού αι. αποτελούσε το κυρίαρχο καταναλωτικό και εµπορικό κέντρο, προσείλκυσε σηµαντικό αριθµό καπνοβιοµηχανιών. Στον µεσοπόλεµο εργοστάσια τσιγάρων εµφανίστηκαν και σε άλλες πόλεις της νότιας Ελλάδας (Αρτα, Καλαµάτα, Πύργος, Μεσολόγγι). Βιοµηχανίες τσιγάρων υπάρχουν και σε ορισµένα αστικά κέντρα του βορρά, όπως στη Θεσσαλονίκη και την Ξάνθη, την Ηπειρο (Ιωάννινα), την κεντρική Ελλάδα (Τρίκαλα, Λάρισα και Βόλος), αλλά και σε ορισµένα νησιά της χώρας (Κρήτη, Κέρκυρα, Μυτιλήνη και Σάµος). Τη δεκαετία του 1930 παρατηρείται ωστόσο µια τάση γεωγραφικής συγκέντρωσης σε όλο και πιο λίγα αστικά κέντρα του νότου, καθώς και συγκέντρωση της παραγωγής σε λιγότερα εργοστάσια. Ενώ στα 1925-29 οι καπνοβιοµηχανίες είναι διασκορπισµένες σε 32 πόλεις, στα 1930-34 ο αριθµός αυτός µειώνεται σε 28, για να φτάσει στις 17 πόλεις προς το τέλος του µεσοπολέµου, στα 1935-39. Το 90% της παραγωγής καπνιστικών προϊόντων συγκεντρώνεται σε µόλις οχτώ πόλεις: στην Αθήνα, στον Πειραιά, τον Βόλο, στην Καλαµάτα, τη Θεσσαλονίκη, στον Πύργο, στην Πάτρα και την Ξάνθη. Αναλυτικότερα, αυτές οι πόλεις καλύπτουν το 84% της παραγωγής µεταξύ 1925-29, το 95% µεταξύ 1930-34 και το 96% στα 1935-39. Παράλληλα, παρατηρούνται ορισµένες ουσιαστικές αλλαγές στον ρόλο που διαδραµατίζουν κάποιες πόλεις ως βασικά κέντρα παραγωγής τσιγάρων. Ο Πειραιάς, για παράδειγµα, στην αρχή της περιόδου (1925-29) κάλυπτε το 5% της συνολικής παραγωγής. Στο τέλος της περιόδου (1939) έγινε η πιο σηµαντική πόλη, καλύπτοντας το 41% της συνολικής παραγωγής. Ο Βόλος, έχοντας µόνο µία βιο-

µηχανία τσιγάρων, το εργοστάσιο Ματσάγγου, ενίσχυσε τη σηµασία του αυξάνοντας τη συµµετοχή του στη συνολική παραγωγή από 15% (το 1925) σε 25% (το 1939). Μετά τον πόλεµο παρατηρείται ακόµη µεγαλύτερη συγκέντρωση των καπνοβιοµηχανιών σε λιγότερα αστικά κέντρα του νότιου τµήµατος της χώρας. Ετσι, ενώ στη δεκαετία του 1940 έξι πόλεις κάλυπταν γύρω στο 96% της συνολικής παραγωγής της καπνοβιοµηχανίας, µεταξύ των ετών 1950-70 τέσσερα αστικά κέντρα καλύπτουν το 98%. Από την άλλη µεριά, δύο αντιθετικές τάσεις χαρακτήριζαν τις πέντε πιο σηµαντικές καπνοβιοµηχανικές πόλεις. Η παραγωγή στον Πειραιά και στην Καλαµάτα διέγραφε αυξητική πορεία από το 1945 έως το 1969, ενώ αντίθετα ο Βόλος, η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη εµφάνιζαν σταδιακή πτώση της παραγωγής τους. Ο Πειραιάς µεταξύ των ετών 1944-49 κάλυπτε το 40,1% της συνολικής εγχώριας παραγωγής και στα τέλη της δεκαετίας του 1950 έφτασε το 68,5%, ενώ ο Βόλος τις ίδιες περιόδους κάλυπτε 24,2% και 9,3% αντίστοιχα. Αναφορικά τώρα µε τις επιχειρήσεις τσιγάρων, τρεις έχουν κυριαρχήσει στο τέλος του µεσοπολέµου, αφού το µεγαλύτερο µέρος της εγχώριας παραγωγής –πολύ πάνω από το µισό– συγκεντρώνεται σε αυτές: το εργοστάσιο Παπαστράτου στον Πειραιά µε 29% της συνολικής παραγωγής της χώρας, το εργοστάσιο Ματσάγγου στον Βόλο µε 25% και το εργοστάσιο Κεράνη, επίσης στον Πειραιά, µε 11%. Η βιοµηχανία των Αφών Καρέλια συγκαταλέγεται µεταξύ των «διάφορων» 164 µικρών σιγαροποιητικών µονάδων που λειτουργούσαν στη χώρα τη δεκαετία του 1930. Στην πρώτη µεταπολεµική δεκαετία το σύνολο σχεδόν της εγχώριας παραγωγής, συγκεκριµένα το 97,7%, έχει συγκεντρωθεί σε τέσσερα εργοστάσια: Παπαστράτου και Κεράνη στον Πειραιά, Ματσάγγου στον Βόλο και Καρέλια στην Καλαµάτα. Μια εικόνα που δεν δείχνει να διαφορο-

ποιείται από αντίστοιχες καταστάσεις οι οποίες παρατηρούνται σε διεθνές επίπεδο αυτή την περίοδο, τη συγκεντροποίηση δηλαδή της παραγωγής τσιγάρων σε λίγες µονάδες. Η συγκεντροποίηση της ελληνικής καπνοβιοµηχανίας στο δεύτερο µισό της δεκαετίας του 1950 ήταν απόρροια της εφαρµογής του νοµοθετικού διατάγµατος 2946/1954 που απέβλεπε στην «εξυγίανση» του κλάδου. Για τον σκοπό αυτό δόθηκε στους µικρούς βιοµηχάνους η ευχέρεια της εθελούσιας εξόδου, µε την εξαγορά των µηχανηµάτων τους από το κράτος και την αποζηµίωση του προσωπικού τους. Περίπου 38 επιχειρήσεις έκλεισαν, 150 σιγαροποιητικές, καπνοκοπτικές και διάφορες άλλες µηχανές συγκεντρώθηκαν σε κρατικές αποθήκες και περισσότεροι από 400 εργάτες και υπάλληλοι, αφού αποζηµιώθηκαν, οδηγήθηκαν στα γραφεία ευρέσεως εργασίας. Την επόµενη δεκαετία, ωστόσο, οι απόπειρες ανανέωσης των µεθόδων εργασίας που συνοδεύονται από ευρεία εκµηχάνιση της παραγωγικής διαδικασίας µαρτυρούν έναν αέρα αλλαγής. Περίπου από τα µέσα της δεκαετίας του 1960 η ελληνική καπνοβιοµηχανία επιδίωξε να αναβαθµίσει τον τεχνολογικό και µηχανολογικό εξοπλισµό της. Οι τεχνολογικές αλλαγές και η υιοθέτηση καλύτερων τεχνικών διοίκησης των επιχειρήσεων είχαν αποτέλεσµα την αύξηση της παραγωγικής ικανότητας σε επίπεδα τα οποία απαιτούσαν συνεχή αύξηση της ζήτησης προκειµένου να συνεχίσουν να δουλεύουν οι «τροχοί» της βιοµηχανίας. Ο τεχνολογικός και κτιριακός εξοπλισµός καθώς και η οργάνωση της εργασίας αποτελούσαν βασικά εχέγγυα της µακροζωίας των επιχειρήσεων. Φαίνεται ότι όποια εταιρεία δεν κάλυπτε αυτές τις προϋποθέσεις, ακόµη και αν προσπαθούσε να τις παρακάµψει µέσω άλλων µεθόδων που στηρίζονταν κυρίως στην ένταση εργασίας και την εκµετάλλευση του εργατικού δυναµικού, εντέλει αφανιζόταν λόγω του ανταγωνισµού.

40

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Σταθμοί στην ιστορία

Παπαστράτος 1930 1931 Iδρύεται η Παπαστράτος ΑΒΕΣ με έδρα τον Πειραιά

Χρήστος Χαρπαντίδης

Πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Παπαστράτος Η Παπαστράτος είναι μια εταιρεία με μακρά ιστορία που πάντα έβλεπε μπροστά, πρωτοπορούσε και δρούσε με υπευθυνότητα απέναντι στην κοινωνία και στους ανθρώπους της. Στόχος μας πάντα ήταν με όλη μας τη δραστηριότητα να αφήνουμε πίσω μας μέλλον για όλους. Ετσι και σήμερα είμαστε σε μια δημιουργική επιχειρηματική φάση. Ακούσαμε την ανάγκη του καταναλωτή, αλλάξαμε προϊόν και επενδύσαμε 300 εκατ. ευρώ για να υπηρετήσουμε το όραμά μας, που είναι ένας κόσμος απαλλαγμένος από τον καπνό του τσιγάρου. Νιώθουμε εξαιρετικά περήφανοι που αυτός ο ριζικός μετασχηματισμός που συντελείται στην εταιρεία μας αφήνει πίσω του και ένα θετικό κοινωνικό αποτύπωμα, καθώς δημιουργούμε 400 νέες θέσεις εργασίας, αυξάνουμε τις εξαγωγές και ενισχύουμε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα, από το καπνοχώραφο μέχρι το σημείο της πώλησης. Για μας στην Παπαστράτος το μέλλον είναι ήδη εδώ!

Εγκαινιάζεται το υπερσύγχρονο για την εποχή εργοστάσιο της Παπαστράτος

1938 1957 Εισαγωγή στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών

Πρώτη η Παπαστράτος κυκλοφορεί στην Ελλάδα τσιγάρο με φίλτρο

1974

Σύμφωνο συνεργασίας με τη Philip Morris International για την παραγωγή του Marlboro στην Ελλάδα

2003 Εξαγορά από τη Philip Morris International

2009

Δημιουργία νέου υπερσύγχρονου εργοστασίου στον Ασπρόπυργο

2013-16

Προγράμματα δωρεάν επαγγελματικής κατάρτισης σε 2.300 ανέργους

2015

Στήριξη άστεγων μονογονεϊκών οικογενειών στο Κέντρο Ημέρας της Praksis και δημιουργία τεσσάρων ξενώνων για άστεγες κακοποιημένες γυναίκες

2015

Δωρεά του πρώτου κινητού x-ray scanner, αξίας 2 εκατ. ευρώ, προς το υπουργείο Οικονομικών για τον έλεγχο φορτηγών και εμπορευματοκιβωτίων από τα τελωνεία της χώρας για την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου

2018

2016

Με μια νέα επένδυση 300 εκατ. ευρώ η Παπαστράτος μετέτρεψε πλήρως το εργοστάσιό της στον Ασπρόπυργο στο 2ο παγκοσμίως κέντρο αποκλειστικής παραγωγής θερμαινόμενων ράβδων καπνού για το IQOS

Λανσάρεται στην ελληνική αγορά το νέο καινοτόμο προϊόν της Philip Morris International, το IQOS, το οποίο βασίζεται στην τεχνολογία θέρμανσης και όχι καύσης του καπνού

Ξέρετε ότι... Τον φετινό Φεβρουάριο, ύστερα από 87 χρόνια, η Παπαστράτος σταμάτησε την παραγωγή συμβατικών τσιγάρων. Εναν μήνα αργότερα εγκαινιάστηκαν οι νέες παραγωγικές εγκαταστάσεις στον Ασπρόπυργο για την παραγωγή θερμαινόμενων ράβδων καπνού για το IQOS

Δωρεά στο Λιμενικό Σώμα πέντε σκαφών ειδικού τύπου αξίας 2,4 εκατ. δολαρίων για την ενίσχυση των δράσεων κατά του λαθρεμπορίου

Δημιουργία

400

νέων θέσεων εργασίας

Από το 2013 έως το 2018 η PMI αγοράζει το 50% των ελληνικών ανατολικών καπνών

«Φροντίδα εν κινήσει»: το πρώτο λεωφορείο υπηρεσιών υγιεινής για αστέγους από την Παπαστράτος και την Praksis

Η Παπαστράτος υλοποιεί με το Fortune και τους Industry Disruptors το Disrupt Greece, τoν μεγάλο διαγωνισμό για την ανάδειξη καινοτόμων startups

42

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Προώθηση χωρίς αναστολές Μορφές επικοινωνίας των σιγαρέτων στον μεσοπόλεμο

Γράφει ο

Τ

Χρήστος Αρβανιτίδης ο ότι το τσιγάρο δεν είναι εξαρχής είδος πρώτης ανάγκης αλλά γίνεται στη συνέχεια µετά την κατανάλωσή του δίνει το κίνητρο στις βιοµηχανίες να εφεύρουν κάθε τρόπο προώθησης του προϊόντος χωρίς δισταγµό και χωρίς ηθικές αναστολές. Επιχειρήµατα του είδους ότι το τσιγάρο είναι µόδα και αναπόσπαστο στοιχείο µιας καλής εµφάνισης του άντρα ή της γυναίκας προωθούνται επίσης µέσα από τις διαφηµίσεις. […] Μια άλλη κατηγορία επικοινωνίας, η σαγήνη, είναι αυτή µε την οποία διαφηµίζονται στον Τύπο τα τσιγάρα 22 των Γιαννουκάκη Υιών. ∆ύο γυναίκες παίζουν χαρτιά και ο καπνός του τσιγάρου που καπνίζει η µία αναδεικνύεται στο µαύρο φόντο και σχηµατίζει τον αριθµό 22, ενώ ακριβώς από κάτω, στα χέρια της άλλης γυναίκας, υπάρχουν δύο φύλλα της τράπουλας µε τον ίδιο αριθµό. Την εικόνα υποστηρίζει η φράση «Μην αφήνετε να σας

µπλοφάρουν, τα “22” κερδίζουν παντού». Είναι µια περίοδος που η γυναίκα στην Ελλάδα διατηρεί ακόµη τον υποβαθµισµένο της ρόλο παρότι υπάρχει γυναικείο κίνηµα που πασχίζει για το αντίθετο, ενώ είτε µέσα από τις διαφηµίσεις µε το κάπνισµα του τσιγάρου είτε µέσω του θεάτρου υπάρχουν τάσεις χειραφέτησης. Σε θεατρική επιθεώρηση του 1931 η Μαρίκα Κοτοπούλη τραγουδά χαριτολογώντας: «Εγώ είµαι η νέα γυναίκα που θα καπνίζω και θα ψηφίζω καθεµιά µας αξίζει για δέκα δε δίνω για άντρα ένα παρά». Τα τσιγάρα πωλούνται το 1923 στην τιµή της 1,10 δρχ. Η ονοµασία των τσιγάρων είναι και το χαρακτηριστικό τους και η βιοµηχανία Καραβασίλη επιλέγει τίτλους από τα γράµµατα του αλφαβήτου για τα πακέτα των τσιγάρων της, όπως Α και Ζ, ενώ ένας άλλος βιοµήχανος, ο Παπαστράτος, επιλέγει για σήµα των πακέτων των τσιγάρων αριθµούς, όπως: 1 (Ασσος), 2, 3, 4, 5, 6, 9 και 10. Η επωνυµία των τσιγάρων µε αριθµούς ενδεχοµένως να παραπέµπει σε συµβολισµούς. Για παράδειγµα το 1 σηµαίνει τον πρώτο σε µια ιεραρχία, το 2 την πόλωση-σεξουαλικότητα, το 3 το τρισυπόστατο, το 4 το τετράγω-

νο ή τις τέσσερις εποχές, το 5 τη σφαίρα, την ύλη, τη ζωή, το 6 τη σταθερότητα, την ισορροπία, το 9 το πλήθος και το 10 την ολότητα, το σύµπαν. Ως εκ τούτου, ο αριθµός µετατρέπεται σε σύµβολο, αν και τα σύµβολα όπως και οι εικόνες έχουν µια αµφισηµία, δηλαδή θα µπορούσαν να έχουν και διφορούµενη σηµασία. Σε άλλες περιπτώσεις η ονοµασία του τσιγάρου καθορίζεται από την ποικιλία του καπνού σε συνάρτηση µε το επίθετο του βιοµηχάνου, όπως τα Ανθός Ξηροµέρου, των οποίων η διαφηµιστική καταχώρηση είναι η εικόνα του πακέτου των τσιγάρων. Υπάρχουν και περιπτώσεις κατά τις οποίες η ονοµασία των τσιγάρων προέρχεται αποκλειστικά από το επίθετο του ιδιοκτήτη βιοµηχάνου, όπως στα τσιγάρα Φούκα. Η εικόνα του ανοιχτού πακέτου υποστηρίζει την ονοµασία των τσιγάρων, ενώ ένα κείµενο στο κάτω µέρος της, γεµάτο υπερβολές και ανακρίβειες, προσπαθεί να πείσει τον καταναλωτή. Μεταξύ άλλων το κείµενο αναφέρει ότι τα τσιγάρα κάνουν καλό στην υγεία. Οι καπνοβιοµήχανοι Φούκας και Κεράνης επιστράτευαν και παλαιότερα πρωτοποριακές τεχνικές πώλησης των τσιγάρων. Το 1926 καθιερώσανε το δελτίο δώρου

INF0

Αποσπάσματα από τη διδακτορική του διατριβή «Η διαφήμιση στον Τύπο της Θεσσαλονίκης την περίοδο του μεσοπολέμου (19201940): επικοινωνιακές μέθοδοι, οικονομικά και κοινωνικά στοιχεία»

(σουγιάς, φακός κ.ά.) που µπορούσε να λάβει κάποιος αν συγκέντρωνε κουπόνια από τα πακέτα των τσιγάρων που αγόραζε, αλλά, επειδή θεωρήθηκε αθέµιτος ανταγωνισµός, το 1927 µε κρατική παρέµβαση απαγορεύτηκε. Η καπνοβιοµηχανία Αφών Μέξη που ακολούθησε και αυτή την τεχνική των δώρων µετά την απαγόρευση υιοθέτησε δώρο συλλεκτικό, δηλαδή αισθησιακές φωτογραφίες γυναικών που συγκέντρωναν οι καπνιστές. Η λογική της συλλογής (το δώρο ως συλλεκτικό είδος) γυµνών αισθησιακών φωτογραφιών ήταν ένα τέχνασµα για να ξεπεραστούν τυχόν παρεµβάσεις για αθέµιτο ανταγωνισµό και προσδίδει ιδιαίτερη ευελιξία στις τεχνικές πωλήσεων την περίοδο του µεσοπολέµου. Αργότερα το 1936 θα απαγορευτούν οι αισθησιακές φωτογραφίες γυναικών στα πακέτα Μέξη από το καθεστώς του Μεταξά, ενώ έναν χρόνο µετά, το 1937, θα κλείσει η καπνοβιοµηχανία. Ενα σηµαντικό στοιχείο που συνάγεται από τη µελέτη των διαφηµίσεων είναι η κυριαρχία των ελληνικών τσιγάρων στην αγορά. Μια δηµοσίευση το 1923, στην οποία προβάλλονται τα τσιγάρα Venus Extra χωρίς να αναγράφεται η προέλευσή τους ή κάποιο άλλο στοιχείο εκτός από την τιµή τους, 4,5 δρχ., είναι και από τις ελάχιστες περιπτώσεις που διαφηµίζονται στον Τύπο τσιγάρα µε λατινικούς χαρακτήρες και πιθανή ξενική προέλευση. Εντούτοις η Venus προφανώς είναι ποικιλία καπνού και τα τσιγάρα ελληνικής προέλευσης. Κατά τ’ άλλα, η ελληνική βιοµηχανία τσιγάρων κυριαρχεί και παρατηρούµε βιοµηχανίες από συγκεκριµένες πόλεις της Ελλάδος να παρουσιάζονται συνεχώς στον Τύπο και να αναδεικνύουν τις περιοχές από τις οποίες προέρχονται µε εκτεταµένη καλλιέργεια καπνού.

MADE IN GREECE

Τραπεζικός τομέας

44

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Τράπεζες και ελληνική βιοµηχανία Ο χρηματοπιστωτικός τομέας ως κινητήριος δύναμη

Γράφει ο

Η

Κωνσταντίνος Στρατής Ελλάς έχει µία διπλήν οικονοµικήν οντότητα: είναι αγροτική και εµπορική…», Γ. Πεσµαζόγλου, υπουργός Εθνικής Οικονοµίας 1932-34 και µετέπειτα διοικητής της ΕΤΕ ∆εν είναι λίγοι όσοι έχουν υποστηρίξει ότι το εγχώριο τραπεζικό σύστηµα φάνηκε να αποφεύγει µε συστηµατικό τρόπο την εµπλοκή του στη χρηµατοδότηση των πρώιµων προσπαθειών εισαγωγής βιοµηχανικών µεθόδων στην παραγωγική διαδικασία –που κάνουν την εµφάνισή τους λίγο µετά τα µέσα του 19ου αιώνα–, τουλάχιστον έως την περίοδο του µεσοπολέµου. Ο αντίλογος που έχει αναπτυχθεί εστιάζει στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ελληνικής µεταποίησης (µικρό µέσο µέγεθος και όχι ιδιαίτερα υψηλές ανάγκες σε κεφάλαιο) που αφορούν το µεγαλύτερο µέρος της «ελαφριάς» εγχώριας βιοµηχανίας. Το σκεπτικό που αναπτύσσεται αποδίδει στα χαρακτηριστικά αυτά το χαµηλό επίπεδο κεφαλαίων που φαίνεται να απορροφούν την ίδια περίοδο οι βιοµηχανικές µονάδες της χώρας και που κατά κανόνα λαµβάνει τη µορφή βραχυπρόθεσµων διευκολύνσεων για τη διεκπεραίωση των τρεχουσών εργασιών, αντί µακροπρόθεσµων πιστώσεων για τη συσσώρευση παγίου κεφαλαίου. Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν είναι τυχαίο ότι σχεδόν ταυτόχρονα µε την εµφάνιση επιχειρήσεων µε εµποροβιοµηχανικά (σε αντίθεση προς τα εµποροβιοτεχνικά) χαρακτηριστικά τις δεκαετίες 1860-70 θα ιδρυθεί η πρώτη τράπεζα που θα φέρει τον όρο «βιοµηχανία» στον τίτλο της (Τράπεζα Βιοµηχανικής Πίστεως, 1873). Παρόλο που η λειτουργία της τράπεζας (όπως και της Γενικής Πιστωτικής που ιδρύεται την ίδια περίοδο) φαίνεται να σχετίζεται µε τα στενά επιχειρηµατικά συµφέροντα των µετόχων της, η ίδρυσή της θα συνδεθεί µε τις ανάγκες χρηµατοδότησης µεταποιητικών µονάδων, ενώ αργότερα στελέχη της θα πρωτοστατήσουν στη δηµιουργία ορισµένων

από τις µεγαλύτερες βιοµηχανικές µονάδες που διαθέτει η χώρα στην αλλαγή του αιώνα. Το συγκεκριµένο εγχείρηµα θα ευηµερήσει για µία µόνο δεκαετία, καταδεικνύοντας την επικινδυνότητα των βιοµηχανικών χρηµατοδοτήσεων: οι κραδασµοί της κρίσης που θα πλήξουν την ελληνική οικονοµία κατά τη δεκαετία του 1880 και η πτώχευση του δηµοσίου το 1893 θα οδηγήσουν την τράπεζα σε καθοδική πορεία και τελικά στην απορρόφησή της από την Τράπεζα Αθηνών στις αρχές του 20ού αιώνα. Οταν η βιομηχανική πίστη φάνταζε επικίνδυνη Την ίδια περίοδο η κυρίαρχη στο εγχώριο τραπεζικό σύστηµα Εθνική Τράπεζα εστιάζει –πρωτίστως– τη δραστηριότητά της στην εξυπηρέτηση των δηµόσιων οικονοµικών και την εκµετάλλευση του εκδοτικού της προνοµίου. Η στροφή της µεγαλύτερης τράπεζας της χώρας προς τη χρηµατοδότηση της βιοµηχανίας θα ολοκληρωθεί µόνο όταν απολεσθούν οριστικά άλλες –βασικές έως τότε– δραστηριότητές της (εκδοτικό προνόµιο και η προνοµιακή σχέση µε τον αγροτικό τοµέα, µε την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος και της Αγροτικής Τράπεζας αντίστοιχα) το 1928. Τα επόµενα στάδια εκβιοµηχάνισης της ελληνικής οικονοµίας που τοποθετούνται στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα θα συνοδευτούν επίσης από ιδρύσεις νέων «επενδυτικών» τραπεζών (π.χ. Τράπεζα Βιοµηχανίας), οι περισσότερες από τις οποίες θα απορροφηθούν από µεγαλύτερα ιδρύµατα ή θα αναστείλουν οριστικά τη λειτουργία τους στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Παρ’ όλα αυτά η βιοµηχανική πίστη θα εξακολουθεί να φαντάζει στους κεφαλαιούχους επενδυτές περισσότερο επικίνδυνη και ταυτόχρονα λιγότερο αποδοτική έναντι εναλλακτικών χρηµατοδοτήσεων στον χώρο του εµπορίου ή άλλων κερδοσκοπικών κινήσεων (π.χ. αγορά συναλλάγµατος). ∆εν είναι τυχαίο πως την ίδια περίοδο η ελληνική µεταποίηση δεν θα κατορθώσει να προσελκύσει σε αξιόλογο βαθµό ούτε το ενδιαφέρον ξένων κεφαλαιούχων µε παρουσία στην Ελλάδα, οι οποίοι φαίνεται να προτιµούν κατά κανόνα τα χρεόγραφα του ελληνι-

Με την εμφάνιση επιχειρήσεων με εμποροβιομηχανικά χαρακτηριστικά τις δεκαετίες 186070 θα ιδρυθεί η πρώτη τράπεζα που θα φέρει τον όρο «βιομηχανία» στον τίτλο της Κωνσταντίνος Στρατής Διδάκτωρ Χρηματοοικονομικών, επιστημονικός συνεργάτης ΕΚΠΑ

45

Documento | Κυριακή 29 Απριλίου 2018

Μια διαχρονική «ξενάγηση» στη σχέση που ανέπτυξαν ο τραπεζικός τομέας και ο αντίστοιχος των επιχειρήσεων με εμποροβιομηχανικά χαρακτηριστικά στην Ελλάδα από τον 19ο αιώνα έως τις ημέρες μας

κού δηµοσίου και δευτερευόντως το εµπόριο και τις επενδύσεις σε έργα υποδοµής που πραγµατοποιούνται την ίδια περίοδο. Το 1928, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, θα αποτελέσει έτος καµπής για τη σχέση της Εθνικής µε την εγχώρια βιοµηχανία: το χαρτοφυλάκιο τίτλων της ΕΤΕ θα εµπλουτιστεί για πρώτη φορά µε µετοχές περισσότερων βιοµηχανικών επιχειρήσεων (ενδεχοµένως από τράπεζες οι οποίες διακόπτουν την ίδια περίοδο τη λειτουργία τους), ενώ αναπτύσσεται για πρώτη φορά το τµήµα βιοµηχανικής πίστης της τράπεζας. Τέλος, σε συνεργασία µε πιστωτικά ιδρύµατα του εξωτερικού η ΕΤΕ θα ιδρύσει τη Hellenic Corporation µε σκοπό την παροχή χρηµατοδότησης προς την ελληνική βιοµηχανία, πετυχαίνοντας να αντικαταστήσει αξιόλογο µέρος των υφιστάµενων υποχρεώσεων βραχυπρόθεσµου χαρακτήρα της βιοµηχανίας µε περισσότερο µακροπρόθεσµες πιστώσεις. Η κριτική που θα ασκηθεί στην ΕΤΕ για την απουσία ξεκάθαρης πολιτικής βιοµηχανικής πίστης έχει χαρακτηριστεί από πολλούς άδικη, καθώς κάτι παρόµοιο δεν αποτελεί απαραίτητα υποχρέωση µιας ιδιωτικής τραπεζικής επιχείρησης, σκοπός της οποίας παραµένει το κέρδος, τη στιγµή µάλιστα που ούτε η επίσηµη πολιτεία φαίνεται να χαράσσει στρατηγικές βιοµηχανικής πολιτικής. Εξάλλου ένα όχι ευκαταφρόνητο µέρος του πολιτικού κόσµου θα διατηρεί επιφυλάξεις –και κατά την περίοδο του µεσοπολέµου– για τη σηµασία ενίσχυσης της εθνικής βιοµηχανίας όταν δεν σχετίζεται µε την απορρόφηση εγχώρια παραγόµενων πρώτων υλών. Από το μεταπολεμικό «θαύμα» στις κρατικοποιήσεις Η χρηµατοδότηση του «οικονοµικού θαύµατος» των πρώτων µεταπολεµικών δεκαετιών κατέστη δυνατή υπό τον απόλυτο έλεγχο των πιστοδοτήσεων µε σκοπό τη διευκόλυνση της βιοµηχανικής χρηµατοδότησης και την ελαχιστοποίηση των πιστώσεων προς «µη παραγωγικούς» τοµείς δραστηριότητας (κατανάλωση, κατασκευή κατοικιών, εσωτερικό και εισαγωγικό εµπόριο). ∆εν ήταν λίγες όµως οι φορές που οι επιβαλλόµενοι περιορισµοί οδήγησαν σε αποτέλεσµα αντίθετο από το επιθυµητό, δηµιουργώντας κίνητρα στην εγχώρια βιοµηχανία να χρηµατοδοτήσει η ίδια εµπορικές δραστηριότητες µε την παροχή πιστώσεων προς τους πελάτες της, παρακάµπτοντας τους τραπεζικούς περιορισµούς χρηµατοδότησης του εµπορίου. Η συγκεκριµένη επιλογή, αλλά και γενικότερα η οργάνωση του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος µε επίκεντρο τον τραπεζικό τοµέα, συντελεί στη δηµιουργία και τη διατήρηση ολιγοπωλίων και προνοµιακών οικονοµικών σχέσεων. Παράλληλα, η επί πολλές δεκαετίες αδυναµία της κεφαλαιαγοράς να αποτελέσει εναλλακτική οδό κινητοποίησης της εγχώριας αποταµίευσης (η οποία την

ίδια περίοδο διευρύνεται συστηµατικά) είχε αποτέλεσµα τη χαµηλότερη κινητικότητα κεφαλαίου, αποθαρρύνοντας επενδύσεις και ευνοώντας τη διοχέτευση της βιοµηχανικής κερδοφορίας προς την ίδια κατανάλωση, την ακίνητη περιουσία και λοιπές διεξόδους προσωπικού πλουτισµού. Εξάλλου η ίδια περίοδος αποτελεί σοβαρή απόδειξη της περιορισµένης αποτελεσµατικότητας των διοικητικών µέτρων καθορισµού τιµών, καθώς η προσπάθεια διατήρησης προνοµιακών επιτοκίων για τις µακροπρόθεσµες βιοµηχανικές χορηγήσεις συχνά κατέληξε στα αντίθετα από τα επιθυµητά αποτελέσµατα, διαιωνίζοντας τον βραχυπρόθεσµο ορίζοντα των βιοµηχανικών χορηγήσεων. Η θεσµοθέτηση ειδικών πιστωτικών οργανισµών για τη χρηµατοδότηση της βιοµηχανικής ανάπτυξης δεν φάνηκε να αλλάζει ριζικά την αναλογία βραχυπρόθεσµων και µακροπρόθεσµων πιστώσεων, που παρέµενε µονίµως υπέρ των πρώτων. Οι όποιες δυνατότητες –και πολύ περισσότερο τα όποια κίνητρα– αυτοχρηµατοδότησης της εγχώριας βιοµηχανίας από επανεπένδυση κερδών θα επιδεινωθούν σηµαντικά µετά τα µέσα της δεκαετίας του 1970 µε την επικράτηση υψηλών επιπέδων πληθωρισµού και τη δυσανάλογη διεύρυνση του εργασιακού κόστους. Μια σειρά επιχειρήσεων (κατά κανόνα οι µεγαλύτερες, που θα διατηρήσουν τη δυνατότητα προσφυγής σε περαιτέρω δανεισµό) θα καταλήξουν µε υψηλότερες υποχρεώσεις και σοβαρά προβλήµατα ρευστότητας. Πολλές από αυτές θα υπαχθούν τη δεκαετία του 1980 στον Οργανισµό Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων. Η σταδιακή συνειδητοποίηση των στρεβλώσεων που συνεισέφεραν σε οικονοµικά και (τελικά) πολιτικά αδιέξοδα θα οδηγήσει στην αποδοχή της σταδιακής απελευθέρωσης του εγχώριου χρηµατοπιστωτικού συστήµατος ήδη από το δεύτερο µισό της δεκαετίας του 1980, διαδικασία που δεν θα ολοκληρωθεί παρά µόνο όταν αποτελέσει προϋπόθεση για την ένταξη στην υπό διαµόρφωση κοινή αγορά στα µέσα της δεκαετίας του 1990. Σήµερα η σταδιακή αντιµετώπιση των µη εξυπηρετούµενων χρηµατοδοτικών ανοιγµάτων (σύµφωνα και προς τους επιχειρησιακούς στόχους που έχουν τεθεί) αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την απελευθέρωση ρευστότητας που θα επιτρέψει στο εγχώριο τραπεζικό σύστηµα να επιτελέσει τον ρόλο του ως χρηµατοδότη της «πραγµατικής» οικονοµικής δραστηριότητας αλλά και τον αντίστοιχο σε µια προσπάθεια αναδιοργάνωσης της εγχώριας βιοµηχανίας. Παρά τις επίµονες και διαχρονικές δοµικές αδυναµίες της µεταποίησης (µε χαρακτηριστικότερη το µικρό µέσο µέγεθος και την τεχνολογία χαµηλής έντασης), οι πρόσφατες ενδείξεις ανάκαµψης της βιοµηχανικής παραγωγής επιτρέπουν ορισµένες αισιόδοξες σκέψεις για το προσεχές µέλλον.

46

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Σταθμοί στην ιστορία

Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος 1841

1841-1928

Ιδρύθηκε η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος ΑΕ

Μέχρι την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος είχε το εκδοτικό προνόμιο στην Ελλάδα και ήταν υπεύθυνη για την έκδοση του νομίσματος

1880

Εισάχθηκε στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών

1891

Ιδρυσε την Ελληνική Εταιρεία Γενικών Ασφαλειών «Η Εθνική»

1998

2002

1999

2006

Απορρόφησε τη θυγατρική της Εθνική Κτηματική Τράπεζα της Ελλάδος ΑΕ

Από τον Οκτώβριο η μετοχή της Εθνικής διαπραγματεύεται στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης

1927

Ιδρυσε την Εθνική Κτηματική Τράπεζα

Απορρόφησε τη θυγατρική της Εθνική Τράπεζα Επενδύσεων Βιομηχανικής Αναπτύξεως ΑΕ (ΕΤΕΒΑ)

Εξαγόρασε τη Finansbank στην Τουρκία και τη Vojvodanska Banka στη Σερβία

2017

2016

Πώληση του 100% των θυγατρικών της στη Σερβία. Η ΕΤΕ είναι η πρώτη ελληνική τράπεζα που αποδεσμεύτηκε από τον ELA

Ολοκλήρωση της μεταβίβασης της Finansbank AŞ στην Εθνική Τράπεζα του Κατάρ (Qatar National Bank SAQ – QNB)

Ξέρετε ότι... Σε κινητήρια δύναμη ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας έχει στόχο να αναδειχτεί η Εθνική Τράπεζα, η οποία είναι απολύτως θωρακισμένη κεφαλαιακά και διαθέτει την υψηλότερη σήμερα ρευστότητα για χορηγήσεις. Το 2018 η Εθνική Τράπεζα θα δώσει έμφαση στη χρηματοδότηση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων καθώς και των κλάδων που εμφανίζουν συγκριτικά πλεονεκτήματα, όπως ο τουρισμός, η ενέργεια και ο αγροδιατροφικός τομέας. Ιδιαίτερη στήριξη θα παρέχει η Εθνική Τράπεζα σε επιχειρήσεις που καινοτομούν καθώς και σε αυτές που αναπτύσσονται σε ξένες αγορές

Συνολική μείωση

4,2

δισ. ευρώ από το τέλος του 2015 για τα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα

Κάλυψη

50% του στόχου για το 2019

Το Καλλιτεχνικό Σχολείο Κερατσινίου – Δραπετσώνας που στεγάζεται στο ιστορικό κτίριο λουτρών Αρτίν Παλαντζιάν λειτουργεί πλέον ως χώρος πολιτισμού και παιδείας και είναι αποτέλεσμα της υποστήριξης και της συνεργασίας της Εθνικής Τράπεζας, της Γραμματείας ΣΔΙΤ, του υπουργείου Παιδείας και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων

Ενίσχυση των οργανικών κερδών προ προβλέψεων κατά περίπου

5%

σε ετήσια βάση

48

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Aπριλίου 2018 | Documento

Γκισέ εκτός Αθηνών Κατά τη διάρκεια των πρώτων 100 χρόνων του ελληνικού κράτους λειτουργούν τουλάχιστον τέσσερις τράπεζες σε Θεσσαλονίκη, Καλαμάτα, Βόλο και Τρίκαλα

Γράφει η

01

Τ

Ξανθή Γούναρη

ο ελληνικό τραπεζικό σύστηµα γεννήθηκε ουσιαστικά µαζί µε το νεότερο ελληνικό κράτος, µε τον αριθµό των τραπεζών να αυξάνεται µετά το δεύτερο µισό του 19ου αιώνα ακολουθώντας, έστω και µε σχετική καθυστέρηση την τάση που επικρατούσε σε διεθνές επίπεδο. Το ενδιαφέρον είναι πως τράπεζες ιδρύθηκαν όχι µόνο στην Αθήνα αλλά και στην περιφέρεια. Τράπεζα Καλαμών Σύµφωνα µε όσα καταγράφονται στον πρώτο τόµο του «Πανελλήνιου Λευκώµατος Εθνικής Εκατονταετηρίδος 1821-1921: Η χρυσή βίβλος του ελληνισµού» µε τον τίτλο «Οικονοµολογικά», ο µεγαλέµπορος Ιωάννης Φ. Κωστόπουλος µε καταγωγή από τη Σπεργχογεία Μεσσηνίας ίδρυσε το 1898 και «τραπεζικό τµήµα του Οίκου Κωστόπουλου προς ενίσχυσιν του Εµπορίου και της Βιοµηχανίας». Το έτος 1916 µε τη συνεργασία της Λαϊκής Τραπέζης δηµιούργησε, µε έδρα πάντοτε την Καλαµάτα, την Τράπεζα Ι.Φ. Κωστοπούλου µε τη µορφή της ετερόρρυθµης εταιρείας, η οποία δύο χρόνια αργότερα, το 1918, έδωσε τη θέση της στην Τράπεζα Καλαµών, που λειτουργούσε πλέον ως ανώνυµη εταιρεία. Η Τράπεζα Καλαµών είναι ουσιαστικά η απαρχή του οµίλου Alpha Bank. Τράπεζα Κοσμαδόπουλου Η βιοµηχανική συγκρότηση του Βόλου και κατά συνέπεια η ανάδειξή του σε ένα από τα σηµαντικά οικονοµικά κέντρα του ελληνικού 20ού αιώνα αρχίζει µετά την ενσωµάτωση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος το 1881. Η ανάπτυξη του εµπορίου δηµιούργησε και την ανάγκη τραπεζικών υπηρεσιών. Ηδη από το 1882 ο ∆ηµήτρης Κοσµαδόπουλος, γιος ναυτικού από τη Ζαγορά, ανοίγει τράπεζα µε κεφάλαιο 50 τουρκικές λίρες. Με τον καιρό η τράπεζα µεγαλώνει. Το 1918 περνάει στα χέρια των γιων του Ιωάννη και ∆ηµη-

02

03

01 Ιωάννης Φ. Κωστόπουλος, ιδρυτής της Τράπεζας Καλαμών 02 Το μέγαρο της Τράπεζας Κοσμαδόπουλου στον Βόλο 03 Δημήτρης Κοσμαδόπουλος, ιδρυτής της ομώνυμης τράπεζας

τρίου, οι οποίοι την επεκτείνουν ακόµη περισσότερο. Υποκαταστήµατα ανοίγουν στην Αθήνα, τη Λάρισα και στα Τρίκαλα. Η τράπεζα του «οικονοµικού πατέρα του Βόλου», όπως αποκαλούνταν ο ∆ηµήτρης Κοσµαδόπουλος, δεν κατάφερε να µακροηµερεύσει. Στις 2 Φεβρουαρίου του 1932 κηρύσσει στάση πληρωµών, µε τους καταθέτες να διαµαρτύρονται µπροστά στην τράπεζα. Οπως γράφει η τοπική εφηµερίδα «Λαϊκή Φωνή»: «Επληµµύρισε χθες το ∆ηµοτικό Θέατρο της πόλεώς µας από τον κόσµον των καταθετών της χρεωκοπησάσης τραπέζης Κοσµαδόπουλου. Ουδέποτε έγινε πολυπληθεστέρα συγκέντρωσις εις την πόλιν µας και ουδέποτε το θέατρόν µας παρουσίασε εις την πλατείαν, εις την σκηνή, εις τα θεωρεία, τους διαδρόµους και το προαύλιον τόσον ασφυκτικήν συνάθροισιν πολιτών πάσης ηλικίας και πάσης κοινωνικής τάξης». Τράπεζα Μεγήρ «Εν Τρικκαλίοις ιδρύθηκε το 1882 η τράπεζα του Σολοµώντα Μεγήρ µε κεφάλαιο χιλίων τουρκικών λιρών και µε ένα µόνον βοηθόν υπάλληλο». Παρότι η τράπεζα Μεγήρ δεν είχε την πολυτέλεια των τραπεζών των Αθηνών, ήτοι «ηλεκτρικά φώτα και ηλεκτρικούς ανεµιστήρες», τόσο ο οίκος Μεγήρ όσο και ο ίδιος έχαιραν της εκτίµησης των Τρικαλινών. Το 1915 ο Σολοµών Μεγήρ πέθανε και τη διεύθυνση της τράπεζας ανέλαβε ο γιος του Ιουδάς. Οι δυσµενείς οικονοµικές συνθήκες που προκάλεσε και στην Ελλάδα το κραχ του 1929 θα έχει συνέπεια, µεταξύ του 1930 και του 1932, να πτωχεύσουν οι τρεις από τις τέσσερις ιδιωτικές τράπεζες που λειτουργούσαν εκείνο τον καιρό στα Τρίκαλα. Μεταξύ αυτών ήταν και η Τράπεζα Ιουδά Σολοµών Μεγήρ και Σία µε µετόχους τους Ιουδά, Ροβέρτο, Αβραάµ και Μωυσή Μεγήρ. Τράπεζα Αμάρ Στις αρχές του 20ού αιώνα λειτουργούσαν στη Θεσσαλονίκη τρία τραπεζικά γραφεία από µέλη της τραπεζικής οικογένειας Αµάρ µε τις επωνυµίες των Αβραάµ, Μωυσή και Σαούλ Αµάρ. Πρώτος άνοιξε τράπεζα ο Αβραάµ Αµάρ, ενώ το 1906 ακολούθησε ο γιος του Σαούλ. Οι δύο τράπεζες συγχωνεύτηκαν «εις Ανώνυµον Μετοχικήν Τραπεζικήν Εταιρείαν υπό τον τίτλο Τράπεζα Αµάρ». Το κεφάλαιο της τράπεζας ήταν 1.200.000 δραχµές, διαιρεµένο σε 12.000 µετοχές των 100 δραχµών. Μετά την παρέλευση των δύο πρώτων µηνών δόθηκαν στη νέα τράπεζα δικαιώµατα χορήγησης δανείων µε ενέχυρο εµπορεύµατα. Οπως και οι άλλες εβραϊκές επιχειρήσεις, έκλεισε από τις γερµανικές αρχές κατοχής το 1943. Το 1947 άρχισε η εκκαθάριση της τράπεζας.

49

Documento | Κυριακή 29 Απριλίου 2018

Σταθμοί στην ιστορία

Τράπεζα Πειραιώς 1916

Ιδρύεται η Τράπεζα Πειραιώς ως Banque du Pirée

1918

Εισαγωγή στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών

1963

Ενταξη στον όμιλο της Εμπορικής Τράπεζας

1975

Η Τράπεζα Πειραιώς, ως θυγατρική της Εμπορικής Τράπεζας, περνά υπό κρατικό έλεγχο

1991

Ιδιωτικοποίηση της Τράπεζας Πειραιώς

1993

Εναρξη δραστηριοτήτων στη Βουλγαρία (νυν Piraeus Bank Bulgaria)

Ξέρετε ότι... Το 2018 οι νέες χρηματοδοτήσεις από την Τράπεζα Πειραιώς προς τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις θα φτάσουν το 1 δισ. ευρώ. Συνολικά οι χρηματοδοτήσεις της τράπεζας προς τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις υπερβαίνουν τα 20 δισ. ευρώ, σε σύνολο αντίστοιχων δανείων του τραπεζικού συστήματος περίπου 60 δισ.

1998

Απορρόφηση των εργασιών της Chase Manhattan στην Ελλάδα, εξαγορές της Τράπεζας Μακεδονίας – Θράκης και της τράπεζας Crédit Lyonnais Hellas και σημαντικού πακέτου της Xiosbank

1999

Συμφωνία εξαγοράς της Pater Credit Bank στη Ρουμανία (εντάχθηκε στον όμιλο τον Απρίλιο 2000 και μετονομάστηκε σε Piraeus Bank Romania), απόκτηση του ελέγχου της Τράπεζας Χίου και απορρόφηση των εργασιών της National Westminster Bank PLC στην Ελλάδα

2000

2002

Αποκτά τον έλεγχο της ΕΤΒΑ Bank, ενώ η απορρόφησή της ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2003

2005

Εξαγορά της βουλγαρικής τράπεζας Eurobank (μετονομάστηκε σε Piraeus Bank Bulgaria), της σερβικής τράπεζας Atlas Banka (νυν Piraeus Bank Beograd) και της αιγυπτιακής τράπεζας Egyptian Commercial Bank (νυν Piraeus Bank Egypt)

2008

Δημιουργία της Τράπεζας Πειραιώς (Κύπρου) ΛΤΔ

2012

Αποκτά το «υγιές» τμήμα της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος (επιλεγμένα στοιχεία ενεργητικού και παθητικού) και τη Γενική Τράπεζα, πρώην θυγατρική της Société Générale

2013

Αποκτά τις τραπεζικές δραστηριότητες στην Ελλάδα της Τράπεζας Κύπρου, της Cyprus Popular Bank και της Ελληνικής Τράπεζας, καθώς και της Millennium Bank Ελλάδας, θυγατρικής της BCP

2015

Αποκτά το «υγιές» μέρος της Πανελλήνιας Τράπεζας

Ενοποίηση των τραπεζικών δραστηριοτήτων της στην Ελλάδα μέσω της απορρόφησης των εμπορικών τραπεζών Μακεδονίας – Θράκης και Χίου

620 καταστήματα και

2.019

ΑΤΜs

Στόχος της τράπεζας είναι η σταδιακή αύξηση των χρηματοδοτήσεων, προκειμένου το 2020 να ανέλθουν στα 5 δισ. ετησίως από περίπου 2 δισ. ευρώ που ήταν το 2016

30%

μερίδιο σε δάνεια και καταθέσεις

50

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Aπριλίου 2018 | Documento

02

01

03

Πίστωση και τράπεζα Απόσπασμα από το σύγγραμμα «Υλικός πολιτισμός, οικονομία και καπιταλισμός» του Φερνάν Μπροντέλ (Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος, 1998)

Σ

το πλαίσιο της µεσαιωνικής και σύγχρονης Ευρώπης η τράπεζα µάλλον δεν αποτέλεσε δηµιούργηµα ex nihilo. Τράπεζες και τραπεζίτες ήταν ήδη γνωστοί από την αρχαιότητα. […] Τον 13ο αιώνα οι αργυραµοιβοί της χριστιανικής Μεσογείου είναι από τους πρώτους τραπεζίτες. Αλλοτε περιπλανώµενοι από εµποροπανήγυρη σε εµποροπανήγυρη, άλλοτε µόνιµα εγκατεστηµένοι σε εµπορικά κέντρα όπως η Βαρκελώνη, η Γένοβα ή η Βενετία. […] Χονδρικά µπορούµε να πούµε ότι τρεις ήταν οι περίοδοι κατά τις οποίες γίνεται ορατή διά γυµνού οφθαλµού µια ασυνήθιστη διόγκωση των τραπεζικών και πιστωτικών συναλλαγών. Η πρώτη γύρω στο 1300 στη Φλωρεντία, η δεύτερη στη διάρκεια του δεύτερου µισού του 16ου αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 17ου αιώνα στη Γένοβα και η τρίτη τον 18ο αιώνα στο Αµστερνταµ. […] Στη Φλωρεντία του 1200 και του 1300 η πίστωση εµπλέκεται σε όλη την ιστορία της πόλης, αλλά και σε αυτήν των άλλων ιταλικών πόλεων που την ανταγωνίζονται, ολόκληρης της Μεσογείου και όλων των χωρών της ∆ύσης. […] Πα-

ντού έµποροι από τη Φλωρεντία πωλούν και αγοράζουν µπαχαρικά, µαλλιά, είδη κιγκαλερίας, µέταλλα, υφάσµατα, µεταξωτά. Πάνω απ’ όλα, όµως, αυτό που εµπορεύονται είναι το χρήµα. Οι επιχειρήσεις τους –µισο-εµπορικές, µισο-τραπεζικές– βρίσκουν στη Φλωρεντία άφθονο ρευστό και πιστώσεις σε τιµές που συγκριτικά είναι οι πιο συµφέρουσες των δικτύων τους. Συµψηφισµοί, εµβάσµατα, µεταφορές χρηµάτων γίνονται χωρίς καµία δυσκολία από θυγατρική σε θυγατρική, από το Μπριζ στη Βενετία, από την Αραγωνία ως και αυτή την Αρµενία, από τη Βόρεια ως τη Μαύρη Θάλασσα. Τα µετάξια της Κίνας πωλούνται στην Αγγλία, όπου ανταλλάσσονται µε µπάλες µαλλιού… Τι άλλο είναι η πίστωση, τα χαρτιά παρά χρήµα; Και αν µάλιστα όλα πάνε καλά, χρήµα στον ύψιστο βαθµό. Τα χαρτιά, τρέχουν, πετούν, δεν κουράζονται ποτέ. […] Μια δεύτερη εµπειρία είναι αυτή της Γένοβας. Ανάµεσα στο 1550 και το 1560, παράλληλα µε µια επιβράδυνση από το ορµητικό άνοιγµα στις αρχές του αιώνα, παρατηρείται και κάποια αλλαγή πορείας της ευρωπαϊκής οικονοµίας. Η συρροή λευκού µετάλλου που έρχεται από τα ορυχεία της Αµερικής φέρνει σε δύσκο-

λη θέση τους Γερµανούς µεγαλεµπόρους, οι οποίοι µέχρι στιγµής έχουν τον έλεγχο της παραγωγής αργύρου στην κεντρική Ευρώπη. Παράλληλα όµως δίνει και µεγαλύτερη αξία στον χρυσό, ο οποίος ναι µεν σπανίζει, εξακολουθεί όµως να παραµένει η νοµισµατική βάση των διεθνών συναλλαγών και των συναλλαγµατικών. Οι πρώτοι που αντιλαµβάνονται αυτήν τη στροφή είναι οι Γενοβέζοι. Ετοιµοι να υποκαταστήσουν τους εµπόρους της Ανω Γερµανίας ως πιστωτές του βασιλιά της Ισπανίας, βάζουν χέρι στους θησαυρούς της Αµερικής και η πόλη τους παίρνει τη θέση της Αµβέρσας ως επίκεντρο της ευρωπαϊκής οικονοµίας. […] ∆ανείζοντας τον Ισπανό βασιλιά και εισπράττοντας µε την επιστροφή των στόλων νοµίσµατα των οκτώ (pezzeda otto) ή ασηµένιες ράβδους, οι Γενοβέζοι µετατρέπουν την πόλη τους στη µεγαλύτερη αγορά λευκού µετάλλου. Από την άλλη πάλι, µε τις συναλλαγµατικές τους και εκείνες που αγοράζουν έναντι ασηµένιων νοµισµάτων στη Βενετία ή τη Φλωρεντία ελέγχουν την κυκλοφορία του χρυσού. Πετυχαίνουν µε άλλα λόγια να πληρώνουν στο χρηµατιστήριο της Αµβέρσας µε χρυσάφι το ισόποσο του λευκού µετάλλου που ει-

σπράττουν στην Ισπανία από τον βασιλιά της (είναι γνωστό ότι τα χρέη για τις ανάγκες του πολέµου εξοφλούνται κυρίως σε χρυσά νοµίσµατα). […] Τον 18ο αιώνα στο τετράπλευρο Αµστερνταµ – Λονδίνο – Παρίσι – Γενεύη το προβάδισµα ανήκει πάλι σε ένα αποτελεσµατικό τραπεζικό σύστηµα. Το θαύµα γίνεται στο Αµστερνταµ, όπου οι διάφορες κατηγορίες αξιογράφων κατακτούν πρωτοφανή και αξιοζήλευτη θέση. Στην Ευρώπη η εν γένει διακίνηση των εµπορευµάτων δείχνει να τηλεκατευθύνεται και να ρυµουλκείται από την έντονη κινητικότητα της πίστωσης και της προεξόφλησης. Ωστόσο, όπως συνέβη και µε τη Γένοβα, ο µηχανισµός αυτός δεν θα αντέξει ούτε ως το τέλος του αιώνα και της ευηµερίας του. Η Ολλανδική Τράπεζα, πνιγµένη στο χρήµα, θα µπλεχτεί στα ύπουλα γρανάζια του δανεισµού των ευρωπαϊκών κρατών. Η χρεοκοπία της Γαλλίας το 1789 είναι το καίριο πλήγµα που θα καταστρέψει τον κουρδισµένο µηχανισµό ακριβείας της Ολλανδίας. Για άλλη µια φορά η κυριαρχία των χαρτιών λήγει άδοξα και, όπως είναι φυσικό, σέρνει µαζί της µια ολόκληρη αλυσίδα από προβλήµατα. Μήπως ήταν πολύ πρόωρη η δηµιουργία ενός τραπεζικού συστήµατος το οποίο να στηρίζεται στις ίδιες του τις δυνάµεις, ισορροπώντας πάνω στον τριπλό άξονα της ελεύθερης διακίνησης εµπορευµάτων, µετρητών και αξιογράφων; Αν αυτό αληθεύει, τότε η κρίση, ο πτωτικός ενδόκυκλος που µπορεί, σύµφωνα µε τη λογική των πραγµάτων, να εκδηλώνεται ήδη από το 1778, δεν µπορεί να είναι τίποτε άλλο παρά η εκπυρσοκρότηση η οποία επίσπευσε µια εξέλιξη σχεδόν αναπόφευκτη.

01 «Ο αργυραμοιβός και η σύζυγός του» (Κουίντεν Μάτσις) 02 «Οι αργυραμοιβοί» (Μαρίνους φαν Ρέιμερσβαλε) 03 «Ο αργυραμοιβός και η σύζυγός του» (Μαρίνους φαν Ρέιμερσβαλε)

MADE IN GREECE

Μεταφορές - Επικοινωνία - Υπηρεσίες

52

Doc MadeinGreece

Οι ατµοµηχανές του εκσυγχρονισµού Σύντομο ιστορικό οδοιπορικό στις σιδηροδρομικές γραμμές που άλλαξαν τον ελληνικό χάρτη των μεταφορών και της οικονομίας

Γράφει ο Διονύσης Α. Παρασκευόπουλος (Από τη διδακτορική διατριβή του, «Ατμοκίνηση στην Ελλάδα του 19ου αιώνα: Οι ατμάμαξες των ελληνικών σιδηροδρόμων (1868-1909)»)

Τ

ο 1882 η κυβέρνηση του Τρικούπη εισηγήθηκε στη Βουλή ένα ολοκληρωµένο σχέδιο, έχοντας λάβει υπόψη την κατάσταση της

χώρας, το δύσκολο γεωγραφικό της ανάγλυφο, την κατανοµή του οικονοµικού της δυναµικού και τις στρατηγικές της επιδιώξεις. Στόχος ήταν η διακίνηση ανθρώπων και αγαθών, αλλά υπήρχαν και λόγοι στρατιωτικοί, οι οποίοι ήταν και εθνικοί τη στιγµή στην οποία αναφερόµαστε. Εν ολίγοις επρόκειτο για την οργάνωση µιας στοιχειώδους αλλά απολύτως απαραίτητης υποδοµής. Σιδηρόδρομος Αθηνών – Πειραιώς (ΣΑΠ) Η συζήτηση για την κατασκευή σιδηροδροµικής γραµµής που θα συνδέει την Αθήνα µε τον Πειραιά είχε αρχίσει από τα πρώτα χρόνια της ύπαρξης του

ελληνικού κράτους. Η πρώτη πρόταση είχε γίνει ήδη από το 1835, όταν ο Γάλλος µηχανικός Φ. Φεράλντι, ένας από τους πρώτους κατοίκους του Πειραιά, πρότεινε στην εφηµερίδα «Αθηνά» τη δηµιουργία γραµµής Αθήνα – Πειραιάς. Το σχετικό νοµοσχέδιο, όµως, κατατίθεται από την κυβέρνηση Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου στις 16 Ιουνίου, ψηφίζεται στις 18 Ιουλίου και γίνεται ο νόµος ΤΖ΄ στις 22 Νοεµβρίου 1855. Η δηµοπρασία για την ανάληψη του έργου γίνεται δύο χρόνια αργότερα, το 1857. Σε αυτήν, ο γαλλικός όµιλος του Φεράλντι επικρατεί έναντι ενός ελληνικού οµίλου (Γ. Σταύρου, Γ. Σίνας, Π. Καλλιγάς

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

κ.ά.) αλλά τέσσερα χρόνια αργότερα κηρύσσεται έκπτωτος. Νέα δηµοπρασία γίνεται στις 10 Μαρτίου 1861, στην οποία επικρατούν οι Dekaz, De la Lorency και Paganelli, οι οποίοι πολύ σύντοµα κηρύσσονται επίσης έκπτωτοι. Η κυβέρνηση, αφού έχει απορρίψει στο µεταξύ άλλες προτάσεις, υπογράφει το 1868 την τελική σύµβαση µε τον Αγγλο Εντουαρντ Πίκερινγκ, ο οποίος εκπροσωπεί τα συµφέροντα µιας ανώνυµης εταιρείας µε διευθυντή τον Εντουαρντ Γουέικ και µηχανικό τον Χένρι Tέιλερ. Οι εργασίες, υπό τη διεύθυνση του Αντωνίου Μάτσα και τη συνεργασία ξένων µηχανικών, τελειώνουν τον Φεβρουάριο του 1869. Η γραµµή συνδέει το Θησείο µε το λιµάνι του Πειραιά και έχει µήκος 9 χλµ. Η γενική δοκιµή γίνεται στις 17 Φεβρουαρίου του 1869. Η αµαξοστοιχία αποτελούµενη από µια ατµάµαξα και έξι βαγόνια, επί των οποίων επέβαιναν 200 καλεσµένοι της εταιρείας (µηχανικοί, δηµοσιογράφοι, πολιτικοί κ.ά.), ξεκίνησε από το Θησείο και έφτασε στον Πειραιά έπειτα από δεκαεννιά λεπτά. Τα επίσηµα εγκαίνια γίνονται δέκα µέρες αργότερα, στις 27 Φεβρουαρίου. Παρίστανται ο πρωθυπουργός Θρασύβουλος Ζαΐµης επικεφαλής του υπουργικού συµβουλίου, η βασίλισσα Ολγα, ο µητροπολίτης Αθηνών

Θεόφιλος και πλήθος κόσµου. Μετά την τελετή και τους πανηγυρικούς λόγους οι προσκεκληµένοι επιβιβάζονται στα εννέα βαγόνια της αµαξοστοιχίας, η οποία έχει επικεφαλής την ατµάµαξα «Ολγα» και φτάνουν στον Πειραιά έπειτα από δεκαπέντε λεπτά. Εκεί τους υποδέχονται πανηγυρικά ο δήµαρχος της πόλης και άλλοι επίσηµοι. Τα τακτικά δροµολόγια αρχίζουν από την επόµενη µέρα. Είναι οκτώ διαδροµές ανά κατεύθυνση τις καθηµερινές και εννέα τις Κυριακές και τις ∆ευτέρες. Οι τιµές των εισιτηρίων είναι µία δραχµή για την Α΄ θέση, 75 λεπτά για τη Β΄ και 45 λεπτά για τη Γ΄ θέση. Παιδιά 3-12 ετών πληρώνουν µισό εισιτήριο. […] Η συνήθεια να δίνονται ονόµατα στις ατµάµαξες ήταν πολύ διαδεδοµένη εκείνη την εποχή στη Βρετανία αλλά και στις άλλες αναπτυγµένες χώρες. Ο ΣΑΠ προσχώρησε στη συνήθεια αυτή και είναι ενδιαφέρουσα η ονοµατοδοσία των ατµαµαξών του στην προσπάθεια να γίνει το µέσο δηµοφιλές. Στις τρεις πρώτες ατµάµαξες δίνονται τα ονόµατα του βασιλικού ζεύγους και του διαδόχου, προσώπων που είχαν µεγάλη δηµοτικότητα εκείνη την εποχή. Σε δύο µηχανές που αγοράστηκαν το 1880-81 δόθηκαν τα ονόµατα αλύτρωτων τότε περιοχών, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας,

53

Documento | Κυριακή 29 Απριλίου 2018

Σταθμοί στην ιστορία

ΟΣΕ

1869

Πραγματοποιούνται τα επίσημα εγκαίνια για την έναρξη των δρομολογίων μεταξύ Θησείου και Πειραιά

1882

Συστήνεται η ανώνυμη μετοχική εταιρεία με την επωνυμία Σιδηρόδρομοι Πειραιώς – Αθηνών – Πελοποννήσου (ΣΠΑΠ) με έδρα την Αθήνα

1884 Εγκαινιάζεται επίσημα ο Θεσσαλικός Σιδηρόδρομος με πρώτο δρομολόγιο από τον Βόλο στη Λάρισα

1890

Ιδρύεται η εταιρεία Σιδηροδρόμου Βορειοδυτικής Ελλάδος (ΣΒΔΕ) με έναρξη της λειτουργίας της γραμμής Μεσολόγγι – Αγρίνιο

1970

Ιδρύεται ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ), με σκοπό την ενιαία οργάνωση, εκμετάλλευση και ανάπτυξη των σιδηροδρομικών μεταφορών

1920

Ιδρύεται το νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου με την επωνυμία Σιδηρόδρομοι Ελληνικού Κράτους (ΣΕΚ), με στόχο την ενοποίηση και ανασυγκρότηση όλων των μέχρι τότε εν ενεργεία περιφερειακών σιδηροδρόμων του ελληνικού κράτους, η οποία ολοκληρώθηκε το 1965

2007

Καθιερώθηκε η ανεξάρτητη λειτουργία της υποδομής από την εκμετάλλευση με τη δημιουργία των εταιρειών ΕΔΙΣΥ ΑΕ και ΤΡΑΙΝΟΣΕ ΑΕ, η οποία το 2008 ανεξαρτητοποιήθηκε από τον όμιλο και υπάχθηκε απευθείας στο ελληνικό δημόσιο

1997

Εγκαινιάζεται η λειτουργία της πρώτης ηλεκτροκινούμενης σιδηροδρομικής γραμμής μεταξύ Θεσσαλονίκης και Ειδομένης

2010

Ολοκληρώθηκε η απορρόφηση της πρώην θυγατρικής εταιρείας ΕΔΙΣΥ ΑΕ από τον ΟΣΕ ΑΕ και άρχισε η άμεση υλοποίηση του νέου θεσμικού πλαισίου που προβλέπει μέτρα αναδιάρθρωσης και εκσυγχρονισμού του ΟΣΕ ΑΕ

1926-62

Η εταιρεία Ελληνικοί Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι (ΕΗΣ) ανέλαβε τη λειτουργία των γραμμών Ομόνοια – Πειραιάς και Αττική – Στροφύλι, ενώ οι Σιδηρόδρομοι Πειραιώς – Αθηνών – Πελοποννήσου (ΣΠΑΠ) άρχισαν να λειτουργούν τη γραμμή Ηράκλειο – Λαύριο. Η γραμμή από την Αττική προς το Στροφύλι λειτούργησε μέχρι το 1938, οπότε αντικαταστάθηκε από την επέκταση της γραμμής Αθήνα – Πειραιάς από την Ομόνοια μέχρι την Κηφισιά. Οι γραμμές των Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων σταμάτησαν να λειτουργούν υπό την ομώνυμη εταιρεία και ξεκίνησαν να τις λειτουργούν οι ΣΕΚ. Η γραμμή από την Αθήνα προς το Λαύριο έκλεισε το 1962 και τότε ξεκίνησαν να τη λειτουργούν και αυτήν οι ΣΕΚ

2018

Με την παράδοση της διάβασης Λιανοκλαδίου και των σιδηροδρομικών γεφυρών στο τμήμα Τιθορέα – Δομοκός από τις αρχές καλοκαιριού η διαδρομή από την Αθήνα έως τη Λάρισα θα μειωθεί περίπου στις 2 ώρες και προς τη Θεσσαλονίκη στις 3 ώρες και 20 λεπτά

Ξέρετε ότι... Η ολοκλήρωση του κορμού του σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας (ΠΑΘΕ/Π) σε διπλή ηλεκτροκινούμενη γραμμή υψηλών ταχυτήτων με σύγχρονη σηματοδότηση/τηλεδιοίκηση (ΕΤCS Level 1) και τηλεπικοινωνίες καθώς και η ολοκλήρωση εκσυγχρονισμού υφιστάμενου αλλά και επέκταση προαστιακού δικτύου μητροπολιτικών περιοχών, ιδιαίτερα Αττικής, Θεσσαλονίκης και Πάτρας, περιλαμβάνονται στις βασικές αναπτυξιακές επιλογές του ΟΣΕ έως και το 2020

2011

Το λειτουργικό αποτέλεσμα του ΟΣΕ ΑΕ προκύπτει θετικό για πρώτη φορά σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Ριζική αναδιάρθρωση της οργανωτικής δομής

2012

Απόσχιση του κλάδου συντήρησης τροχαίου υλικού και απορρόφησή του από τη νεοϊδρυθείσα Ελληνική Εταιρεία Συντήρησης Σιδηροδρομικού Τροχαίου Υλικού (ΕΕΣΣΤΥ) ΑΕ

Ολοκληρώνεται η γραμμή μέχρι την Ειδομένη, αλλάζοντας τα δεδομένα στις εμπορευματικές μεταφορές

Ξεκίνησε τη λειτουργία της η Σιδηροδρομική Ακαδημία του ΟΣΕ. Αρχή με 20 βοηθούς μηχανοδηγούς της ΤΡΑΙΝΟΣΕ

54

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

01

02

στην προσπάθεια της εταιρείας να προσαρµοστεί στην κυρίαρχη ιδεολογία του αλυτρωτισµού και της Μεγάλης Ιδέας. Οι υπόλοιπες δώδεκα ατµάµαξες φέρουν ονόµατα µυθικών προσώπων, τα οποία είναι στενότατα συνδεδεµένα µε την Αθήνα και την Αττική, στην προσπάθεια της εταιρείας να συνδέσει το µέσο µε την κυριαρχούσα τότε αρχαιολατρία. Σιδηρόδρομος Πύργου – Κατάκολου (ΣΠΚ) Η κάπως ιδιότυπη αυτή γραµµή είναι η µοναδική που κατασκευάστηκε µε παραχώρηση δικαιώµατος σε δήµο. Με τον νόµο ΠΙΘ΄/13-3-1881 η κυβέρνηση είχε παραχωρήσει στον ∆ήµο Λετρίνων το δικαίωµα να προκηρύξει διαγωνισµό για την κατασκευή και την εκµετάλλευση γραµµής από τον Πύργο στο Κατάκολο, µήκους 13 χλµ. Το ανώτατο όριο του κόστους κατασκευής ορίζεται σε 80.000 δραχµές ανά χιλιόµετρο και η διάρκεια της εκµετάλλευσης σε 60 έτη. Ο διαγωνισµός έγινε τον Οκτώβριο του 1881 και την κατασκευή ανέλαβε η Γενική Πιστωτική Τράπεζα (ΓΠΤ). Τα έργα της κατασκευής άρχισαν τον Ιανουάριο του 1882 και η γραµµή εγκαινιάζεται έναν χρόνο αργότερα, στις 3 Φεβρουαρίου 1883. Η ιδέα της κατασκευής βασίζεται στην ανάγκη να συνδεθεί ο Πύργος, το γεωργικό και εµπορικό κέντρο των πλούσιων αγροτικών περιοχών της Ηλείας και της Ολυµπίας, µε το λιµάνι

03

του Κατάκολου προκειµένου να διευκολυνθούν οι εξαγωγές γεωργικών προϊόντων και ιδιαίτερα της σταφίδας. Ο Σιδηρόδρομος Βορειοδυτικής Ελλάδος (ΣΒΔΕ) Η γραµµή αυτή είναι η πρώτη που κατασκευάστηκε για λογαριασµό του ελληνικού κράτους, χωρίς δηλαδή την προσφυγή στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Μετά τα πολύ µέτρια οικονοµικά αποτελέσµατα των γραµµών της Πελοποννήσου και της Θεσσαλίας οι ιδιώτες δεν είναι ιδιαίτερα πρόθυµοι για σιδηροδροµικές επενδύσεις και ο Τρικούπης οδηγείται στην απόφαση της ενεργότερης κρατικής πρωτοβουλίας. Ο λόγος για την κατασκευή είναι να συνδεθεί αυτό το τµήµα της χώρας µε το δίκτυο της Πελοποννήσου και να υπάρξει, τελικά, σιδηροδροµική επικοινωνία µε την Αθήνα. Ετσι, µε σύµβαση που υπογράφεται στις 24 Οκτωβρίου του 1887 από τον υπουργό των Εσωτερικών Κ. Λοµβάρδο και τον Βέλγο πρόξενο L. Rossels ανατίθεται η κατασκευή και η εκµετάλλευση για 99 χρόνια της γραµµής Μεσολόγγι – Αγρίνιο, µήκους 44 χιλιοµέτρων, στους Βέλγους εργολήπτες V. Mabille και L. Guinotte. Η κατασκευή προβλέπεται να διαρκέσει δύο χρόνια. Η σύµβαση αυτή επικυρώθηκε µε τον νόµο ΑΦΠΖ΄ της 14ης ∆εκεµβρίου 1887, ύστερα από συζήτηση που έγινε στη Βουλή στις 28 και 30 Νοεµβρίου και 1

και 2 ∆εκεµβρίου. Κατά τη συζήτηση ο Τρικούπης κατηγορήθηκε από την αντιπολίτευση για υπερβολικό κόστος, για το ότι η γραµµή θα είναι άχρηστη αν δεν φτάνει µέχρι την Αρτα και για το ότι η κατασκευή της στην εκλογική του περιφέρεια αποσκοπεί µόνο σε κοµµατικά του οφέλη. Ο πρωθυπουργός απάντησε ότι το ιδανικό θα ήταν να φτάνει η γραµµή µέχρι την Αρτα, αλλά το κόστος είναι απαγορευτικό για το κράτος. Εισηγήθηκε, λοιπόν, τη ρεαλιστική δυνατότητα και άφησε την Αρτα ως µελλοντικό προορισµό. Οι εργασίες άρχισαν τον Ιούνιο του 1888 και τελείωσαν τον Αύγουστο του 1890 µέσα στη διετή προθεσµία της σύµβασης. Το 1889, όµως, ο Τρικούπης, θεωρώντας ότι η γραµµή δεν θα είναι ολοκληρωµένη, αποφασίζει να την επεκτείνει µέχρι τον όρµο του Κρυονερίου στον Πατραϊκό κόλπο για να είναι δυνατή η ατµοπλοϊκή σύνδεση µε την Πάτρα και, συνεπώς, µε τη γραµµή των ΣΠΑΠ. Στη συζήτηση, µάλιστα, της 29ης Μαρτίου 1889 τονίζει για µια ακόµη φορά τη σηµασία της γραµµής, µιλάει για τη µελλοντική προέκτασή της προς την Αρτα και οραµατίζεται τη ζεύξη Ρίου – Αντιρρίου. Σιδηρόδρομος Θεσσαλίας (ΣΘ) Το ελληνικό κράτος βλέπει στην προσάρτηση της Ηπειροθεσσαλίας και τη διακαώς αναµενόµενη αυτάρκεια σε σιτηρά µόνο

04

Το κράτος χρησιμοποιούσε τα νέα μέσα πολύ περισσότερο από τους πολίτες του. Η ταχύτατη μεταφορά ενίσχυε την αποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού

01 Σιδηροδρομικός σταθμός Βόλου (συλλογή Α. Κουρμπέλη). Οι Σιδηρόδροι Θεσσαλίας θα συνέβαλλαν κατά τον Χαρ. Τρικούπη στην οργάνωση του εθνικού χώρου 02 Γέφυρα Ενιπέα, Φάρσαλα 03 Σιδηροδρομικός σταθμός Λαμίας. Διαστάσεις εθνικής ανάγκης έλαβε η ένωση με τα δίκτυα άλλων χωρών όταν το 1885-86, η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να μετακινήσει στρατεύματα και υλικά προς τη Θεσσαλία εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας 04 Εισιτήρια των ΣΠΑΠ και ΣΕΚ

την αρχή µιας ανοδικής πορείας. Το κράτος στην αναζήτηση του έθνους του έχει ανάγκη να οργανώσει τον εθνικό και οικονοµικό του χώρο, αλλά και να προσδιορίσει το στίγµα του σε σχέση µε τη δεδοµένη ευρωπαϊκή γεωπολιτική συγκυρία, για να µπορέσει να εκµεταλλευτεί κάθε ευκαιρία. Ο σιδηρόδροµος θα είναι στα χέρια του ένα πολύ χρήσιµο όργανο. Το 1881, λοιπόν, η κυβέρνηση Κουµουνδούρου αναθέτει στον Θεόδωρο Μαυρογορδάτο, οµογενή τραπεζίτη της Κωνσταντινούπολης και κάτοχο µεγάλης κτηµατικής περιουσίας στη Θεσσαλία, την κατασκευή της γραµµής Βόλος – Λάρισα. Η σύµβαση υπογράφεται στις 11 Σεπτεµβρίου και δηµοσιεύεται µε βασιλικό διάταγµα στις 12 Σεπτεµβρίου από τον µηχανικό Evaristo de Chirico εκ µέρους του Μαυρογορδάτου και τον Ν. Παπαµιχαλόπουλο, υπουργό των Εσωτερικών. Η πρόβλεψη είναι για γραµµή µήκους 60 χιλιοµέτρων και πλάτους 1.000 χλστ, παρόλο που ο Κουµουνδούρος ήταν υπέρµαχος του διεθνούς πλάτους. Στη σύµβαση δεν προβλέπεται κρατική εγγύηση ή κρατική υποχρέωση άλλου είδους. Το 1882, όµως, η κυβέρνηση του Χαρίλαου Τρικούπη ζήτησε την αναθεώρηση της σύµβασης και την επέκταση της γραµµής µέχρι την Καλαµπάκα. Το βασικό επιχείρηµα ήταν ότι η κατασκευή του εύκολου τµήµατος Βόλος – Λάρισα θα δυσκόλευε την

55

Documento | Κυριακή 29 Απριλίου 2018

Σταθμοί στην ιστορία

Οµιλος ΟΤΕ

1990

1949 1953 1970 1974 1988 Ιδρύεται ο ΟΤΕ στις 23 Οκτωβρίου

Εκδίδεται ο πρώτος τηλεφωνικός κατάλογος

Τοποθετείται η πρώτη κεραία του Κέντρου Δορυφορικών Επικοινωνιών Θερμοπυλών (η 6η στην Ευρώπη)

Πραγματοποιούνται έργα κατασκευής υποβρύχιων καλωδίων και ραδιοηλεκτρικών ζεύξεων

1996

Διατίθενται εμπορικά υπηρεσίες σταθερού Internet

2003 2010 2011 Ξεκινά η παροχή Ξεκινά η υπηρεσιών ADSL υλοποίηση στην Ελλάδα δικτύου οπτικών ινών τεχνολογίας FTTC/VDSL2 σε επιλεγμένες περιοχές της χώρας

Εγκαθίσταται ένα ευρύ δίκτυο κορμού οπτικών ινών

Λειτουργεί το πρώτο πλήρως ψηφιακό διεθνές τηλεφωνικό κέντρο

1998

Ξεκινά η εμπορική λειτουργία κινητής τηλεφωνίας του Ομίλου ΟΤΕ στην Ελλάδα μέσω της COSMOTE Α.Ε.

Λανσάρεται η υπηρεσία ΟΤΕ TV Μέσω Δορυφόρου και ενοποιείται το σύνολο των υπηρεσιών συνδρομητικής τηλεόρασης (σήμερα COSMOTE TV)

2012

Ξεκινά η εμπορική διάθεση της VDSL στη σταθερή και του 4G στην κινητή

2015

Καθιερώνεται η ενιαία εμπορική μάρκα COSMOTE για όλα τα προϊόντα σταθερής, κινητής και Internet

2017

Διατίθενται για πρώτη φορά ταχύτητες Internet έως 200 Mbps μέσα από το COSMOTE Fiber, το μεγαλύτερο δίκτυο οπτικών ινών της χώρας

Μιχάλης Τσαμάζ

Πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος Ομίλου ΟΤΕ Είμαστε η εταιρεία των οπτικών ινών στην Ελλάδα. Υλοποιούμε το μεγαλύτερης έκτασης έργο αναβάθμισης τηλεπικοινωνιακών υποδομών των τελευταίων δεκαετιών, τοποθετώντας οπτικές ίνες παντού. Χρόνια τώρα επενδύουμε σε δίκτυα οπτικών ινών ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ψηφιακή ανάπτυξη της χώρας και την επίτευξη των στόχων της ΕΕ για την ευρυζωνικότητα. Θα συνεχίσουμε να το κάνουμε, φέρνοντας την οπτική ίνα σε ένα εκατομμύριο σπίτια. Θέλουμε να φτιάξουμε έναν κόσμο καλύτερο για όλους

2018

Το νέο επενδυτικό πλάνο του Ομίλου ΟΤΕ ύψους €2 δισ. περιλαμβάνει τη δημιουργία δικτύου αρχιτεκτονικής «οπτικής ίνας μέχρι το σπίτι» (Fiber to the Home - FTTH) σε 1 εκατ. σπίτια και επιχειρήσεις έως το 2022

Ξέρετε ότι... Με σχεδόν 4 δισ. ευρώ κύκλο εργασιών, ο Ομιλος ΟΤΕ αποδίδει σχεδόν 1 δισ. ευρώ στο ελληνικό δημόσιο για φόρους και κοινωνική ασφάλιση. Αντιπροσωπεύει πάνω από το 10% της κεφαλαιοποίησης του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Οι επενδύσεις του αντιπροσωπεύουν πάνω από το 60% των συνολικών επενδύσεων του κλάδου, αφού ξεπέρασαν τα 2 δισ. ευρώ τα τελευταία έξι χρόνια, ενώ υλοποιεί νέο επενδυτικό πλάνο 2 δισ. ευρώ έως το 2022, κυρίως σε οπτικές ίνες και δίκτυα κινητής νέας γενιάς

20.000 εργαζομένους σε τρεις χώρες απασχολεί ο Ομιλος ΟΤΕ. Στην Ελλάδα υποστηρίζει 13.000 άμεσες θέσεις εργασίας, ενώ έχει πραγματοποιήσει πάνω από 2.500 προσλήψεις από το 2013

Το COSMOTE Fiber με μήκος διαδρομής 43.000 χλμ. δίνει σήμερα τη δυνατότητα σε πάνω από 2,7 εκατ. νοικοκυριά και επιχειρήσεις να απολαμβάνουν ταχύτητες Internet έως 200 Mbps και προηγμένες ευρυζωνικές υπηρεσίες μέσω οπτικών ινών

323.000 κάτοικοι από 2.260 αγροτικές, ορεινές και νησιωτικές περιοχές της βόρειας και νότιας Ελλάδας απέκτησαν πρόσβαση σε γρήγορο Internet έως 50 Mbps χάρη στο Rural Broadband

56

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

01

κατασκευή τού υπόλοιπου θεσσαλικού δικτύου. Στόχος, όµως, του Τρικούπη ήταν η οργάνωση του εθνικού χώρου µε τον εκσυγχρονισµό των εσωτερικών δοµών της χώρας και την ενοποίηση της εθνικής αγοράς. Στο πλαίσιο, λοιπόν, αυτού του σχεδίου ήταν απαραίτητη η κατασκευή όλου του θεσσαλικού δικτύου, ώστε να συνδεθούν όλες οι παραγωγικές περιοχές της Θεσσαλίας µε το λιµάνι του Βόλου. Ο Σιδηρόδροµος Θεσσαλίας θεωρήθηκε στο σχέδιο του Τρικούπη βασική συνιστώσα για το ελληνικό σιδηροδροµικό δίκτυο και, συνεπώς, για την ανάπτυξη της χώρας. Ηταν γραµµές που κατασκευάστηκαν µε µεγάλη επιµέλεια και η εταιρεία είχε πρότυπη διοικητική οργάνωση. Στο ζήτηµα, όµως, του κινητήριου υλικού δεν έδειξε ανάλογη δραστηριότητα παρά το αρχικά καλό της ξεκίνηµα. Οι Σιδηρόδρομοι Πειραιώς – Αθηνών – Πελοποννήσου (ΣΠΑΠ) Η κατασκευή του πελοποννησιακού δικτύου, για την οποία ο Τρικούπης πίστευε ότι πρέπει να έχει τελειώσει σε µια πενταετία, αποδείχτηκε πολυσύνθετη διαδικασία που πήρε τελικά είκοσι χρόνια για να ολοκληρωθεί. Η βασική πρόταση του Τρικούπη για τις γραµµές Πειραιάς – Κόρινθος – Πάτρα και Κόρινθος – Αργος – Ναύπλιο, των οποίων την κατασκευή ανέλαβε η εταιρεία ΣΠΑΠ, ολοκληρώθηκε µάλλον γρήγορα, σε πέντε χρόνια. Ικανοποιητικός ήταν και ο ρυθµός µε τον οποίο κατασκευάστηκε, πάλι από τους ΣΠΑΠ, η γραµµή Πάτρα – Πύργος – Ολυµπία. Τα πράγµατα, όµως,

02 03

δεν ήταν ίδια µε την κατασκευή των γραµµών Μύλοι – Καλαµάτα και ∆ιακοφτό – Καλάβρυτα, οι οποίες αποφασίστηκε να γίνουν µε κρατική δαπάνη. Η κατασκευή της πρώτης προβλεπόταν για τρία χρόνια και κράτησε δέκα, ενώ για τη δεύτερη η πρόβλεψη ήταν για δέκα µήνες και η διήρκησε επτά χρόνια. Τον ∆εκέµβριο του 1887 ολοκληρώνεται µε έναν χρόνο καθυστέρηση η γραµµή Πειραιάς – Πάτρα και έτσι οι ΣΠΑΠ διαθέτουν µαζί µε τη γραµµή της Αργολιδοκορινθίας 306 χιλιόµετρα γραµµής, ενώ η θαλάσσια επικοινωνία τής Πάτρας µε το Μπρίντεζι, την Τεργέστη και τη Μασσαλία ανοίγει τις πύλες για την υπόλοιπη Ευρώπη. Η Εταιρεία Ελληνικών Σιδηροδρόμων (ΕΕΣ) Η σπουδαιότητα της σιδηροδροµικής ένωσης της Ελλάδας µε τα ευρωπαϊκά δίκτυα, είτε µέσω της Αδριατικής είτε µέσω των γραµµών της Οθωµανικής

Αυτοκρατορίας, έγινε γρήγορα αντιληπτή στην Ελλάδα, µε συνέπεια να υποβληθούν στις ελληνικές κυβερνήσεις διάφορα σχέδια µε αυτόν τον στόχο. Η µεγάλη σηµασία της κατασκευής είχε φανεί στην επιστράτευση εναντίον της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας το 1885 και, κυρίως, στον ναυτικό αποκλεισµό του Πειραιά τον Μάιο του 1886, όταν η ελληνική κυβέρνηση δεν µπόρεσε να µετακινήσει στρατεύµατα και υλικά προς τη Θεσσαλία. Μετά τα γεγονότα αυτά η κατασκευή της γραµµής είχε αρχίσει να παίρνει διαστάσεις εθνικής ανάγκης. Με την ολοκλήρωσή της τελειώνει η σιδηροδροµική περιπέτεια του ελληνικού κράτους, µια περιπέτεια την οποία ο Τρικούπης υπολόγιζε πενταετή, αλλά είχε διάρκεια σχεδόν 25 χρόνων. Τώρα ένας ταξιδιώτης µπορούσε, τουλάχιστον δυνητικά, να µετακινηθεί, αλλάζοντας συρµό στην Αθήνα, σε απόσταση 800 χιλιοµέτρων από την

Καλαµάτα στη Λάρισα. Βέβαια, οι περισσότεροι µετακινούµενοι χρησιµοποιούσαν τον σιδηρόδροµο για µικρές αποστάσεις 25 έως 40 χιλιοµέτρων. Η βραχύτητα, ωστόσο, των µετακινήσεων δεν πρέπει να συσκοτίζει το σηµαντικό γεγονός ότι γειτονικές περιοχές, κλειστές επί αιώνες, απέκτησαν πρόσβαση η µία στην άλλη για πρώτη φορά. Το κράτος, βέβαια, χρησιµοποιούσε τα νέα µέσα συγκοινωνίας πολύ περισσότερο από τους πολίτες του. Στρατιωτικά αποσπάσµατα για την τήρηση της τάξης µεταφέρονταν µε µεγαλύτερη ταχύτητα και ενίσχυαν την αποτελεσµατικότητα του κρατικού µηχανισµού. Μάλιστα, οι πολιτικές προσδοκίες που είχαν επενδυθεί στη γραµµή Πειραιάς – σύνορα εκπληρώθηκαν στους Βαλκανικούς Πολέµους, καθώς η προώθηση των επίστρατων και του στρατιωτικού υλικού στο µέτωπο ήταν ασυγκρίτως ταχύτερη από ό,τι στον πόλεµο του 1897.

04

01 Σιδηροδρομικός σταθμός Καλαμών. Η κατασκευή της γραμμής Μύλοι – Καλαμάτα έγινε με κρατική δαπάνη και κράτησε δέκα χρόνια αντί των προβλεπόμενων τριών 02 Σιδηροδρομικός σταθμός Καϊάφα 03 Δάνειο των ΣΠΑΠ το 1885 04 Δάνειο των ΣΠΑΠ το 1898

INF0

Ο Διονύσης Α. Παρασκευόπουλος αφιέρωσε τη διατριβή του στη μνήμη των γονέων του

57

Documento | Κυριακή 29 Απριλίου 2018

Σταθμοί στην ιστορία

1926

Ξεκίνησε η κατασκευή των πρώτων σύγχρονων έργων ύδρευσης στην περιοχή της πρωτεύουσας, με την υπογραφή της σύμβασης μεταξύ του ελληνικού δημοσίου, της αμερικανικής εταιρείας Ulen και της Τράπεζας Αθηνών

ΕΥ∆ΑΠ

1924

2011

Τον Ιούλιο ιδρύθηκε η Εταιρεία ΕΥΔΑΠ Νήσων ΑΕ, στο μετοχικό κεφάλαιο της οποίας συμμετέχει η ΕΥΔΑΠ µε ποσοστό 100%

Η Αθήνα υδρευόταν κυρίως από τα νερά των πηγών της Πάρνηθας και από τον υπόγειο υδροφορέα

Ξεκίνησε η κατασκευή των ΜΕΝ Γαλατσίου

1929

Γιάννης Μπενίσης Πρόεδρος ΕΥΔΑΠ

Σταθερά προσηλωμένοι στη θέση μας ότι το νερό δεν είναι απλώς κοινωνικό αγαθό αλλά αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα, πιστεύουμε ότι η ΕΥΔΑΠ πρέπει να είναι και να παραμείνει δημόσια επιχείρηση. Με αυτό τον τρόπο, χωρίς να υστερούμε σε αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα έναντι του ιδιωτικού τομέα, υπηρετούμε τον βασικό κοινωνικό μας ρόλο, που είναι η βέλτιστη εξυπηρέτηση της κοινωνίας, έχοντας πάντα βασική αρχή μας ότι κανένας συμπολίτης δεν πρέπει να στερηθεί το νερό εξαιτίας οικονομικής αδυναμίας. Ο κοινωνικός αυτός χαρακτήρας μας σε καμία περίπτωση δεν θα σταθεί εμπόδιο στην ανάπτυξη και στον εκσυγχρονισμό της ΕΥΔΑΠ, η οποία θα καταστεί μία από τις πλέον καινοτόμες και ψηφιακά εξελιγμένες εταιρείες.

1928

Στις 25 Οκτωβρίου εγκαινιάζονται το Φράγμα και η Λίμνη του Μαραθώνα. Το φράγμα είναι επενδυμένο με πεντελικό μάρμαρο, γεγονός που το καθιστά μοναδικό παγκοσμίως

1931

Στις 3 Ιουνίου πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του νέου συστήματος ύδρευσης

1974

Οι αρμοδιότητες για την υδροδότηση της Αθήνας, τις οποίες έως τότε είχε η εταιρεία Ulen, μεταβιβάζονται εξ ολοκλήρου στην Ελληνική Εταιρεία Υδάτων, η οποία γίνεται πλέον ο μοναδικός φορέας διαχείρισης της ύδρευσης

1992

Αρχίζουν τα έργα εκτροπής του ποταμού Ευήνου με σήραγγα περί τα 30 χιλιόμετρα προς τον Μόρνο για τον εμπλουτισμό του ταμιευτήρα

1994

Ξεκίνησε η λειτουργία του Κέντρου Επεξεργασίας Λυμάτων της ΕΥΔΑΠ στην Ψυττάλεια

1959

Ολοκληρώνονται τα έργα μεταφοράς νερού από τη λίμνη Υλίκη, καλύπτοντας τις πολύ αυξημένες πλέον ανάγκες

Ξέρετε ότι... Το πελατολόγιο της ΕΥΔΑΠ στον τομέα της ύδρευσης περιλαμβάνει περίπου 4.300.000 πελάτες (2.030.000 συνδέσεις), ενώ το μήκος των αγωγών ανέρχεται σε 9.500 χλμ. Ο τομέας της αποχέτευσης εξυπηρετεί 3.200.000 πελάτες, ενώ το συνολικό μήκος αγωγών ανέρχεται σε 8.000 χλμ.

2.270

εργαζόμενοι στην ΕΥΔΑΠ το 2017

Ο προϋπολογισμός επενδύσεων για την περίοδο 2017-2021 στο υπό ανάπτυξη επιχειρηματικό σχέδιο ανέρχεται σε 951,8 εκατ. ευρώ

58

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Σταθμοί στην ιστορία

1828

ΕΛΤΑ

Ευφροσύνη Σταυράκη

Στις 24 Σεπτεμβρίου ο Ιωάννης Καποδίστριας υπογράφει ψήφισμα «περί συστάσεως τακτικής ταχυδρομικής συγκοινωνίας» ιδρύοντας το Γενικόν Ταχυδρομείον

Πρόεδρος του ΔΣ των ΕΛΤΑ Τα Ελληνικά Ταχυδρομεία υπηρετούν εδώ και δύο αιώνες την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας μας. Εχουν συνδεθεί άμεσα με τις μεγάλες κοινωνικές κατακτήσεις, τις υπερβάσεις της Ιστορίας και την πορεία των Ελλήνων από τα πρώτα χρόνια του ελληνικού κράτους στον σύγχρονο κόσμο. Αυτό το παρελθόν είναι η παρακαταθήκη για να εξελίξουμε τα Ελληνικά Ταχυδρομεία σε μοντέρνα και ανταγωνιστική επιχείρηση του 21ου αιώνα. Με καινοτομίες, με σύγχρονα επιμέρους προϊόντα, με υπηρεσίες που θέτουν στο επίκεντρο τον άνθρωπο και τις σύγχρονες ανάγκες του δημιουργούμε το ταχυδρομείο του μέλλοντος, καταστρώνοντας στρατηγικές που εγγυώνται τη βιωσιμότητα και δίνοντας τέλος στην απαξίωση που γνώρισαν τα Ελληνικά Ταχυδρομεία τα προηγούμενα χρόνια. Στόχος μας είναι ένα ευέλικτο ταχυδρομείο σε κάθε σημείο της ελληνικής επικράτειας στο οποίο ο πελάτης έχει τη δυνατότητα να ανακαλύψει δεκάδες σύγχρονα προϊόντα, όπως υπηρεσίες δεμάτων και, πρόσφατα, ηλεκτρική ενέργεια.

1949

Με την ίδρυση του ΟΤΕ χωρίζονται τα τρία Τ και τα ταχυδρομεία αναλαμβάνουν ταχυδρομικές και χρηματοοικονομικές υπηρεσίες

1970

Η ταχυδρομική υπηρεσία απέκτησε την ιδιότητα του νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου με την επωνυμία ΕΛΤΑ

1983

Εισάγεται ο ταχυδρομικός κώδικας και αρχίζει η προσπάθεια καθολικού εκσυγχρονισμού της εταιρείας

2006

Στρατηγική εμπορική συμφωνία με το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο ενισχύει τη θέση των ΕΛΤΑ στη λιανική τραπεζική

1996

Μετατροπή σε ανώνυμη εταιρεία με την επωνυμία ΕΛΤΑ ΑΕ

2013

2016

Πραγματοποιήθηκε η πλήρης απελευθέρωση της ταχυδρομικής αγοράς της Ελλάδας και τα ΕΛΤΑ ορίστηκαν πάροχος Καθολικής Υπηρεσίας μέχρι το 2028

Ξεκίνησε η λειτουργία των ΕΛΤΑ ως προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας

2014

2018

Μείωση κεφαλαίων από την απώλεια της συμμετοχής των ΕΛΤΑ στο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο και από την αναγνώριση της ζημίας που προκλήθηκε στις επενδύσεις των ΕΛΤΑ από το πρόγραμμα PSI Buyback, συνολικού ποσού 220 εκατ. ευρώ

Ξέρετε ότι... Τα Ελληνικά Ταχυδρομεία έχουν διαδραματίσει για 190 χρόνια σημαντικό ρόλο τόσο στο κοινωνικό όσο και στο επιχειρηματικό τοπίο της χώρας, με 679 καταστήματα, 630 ταχυδρομικά πρακτορεία και 6.100 εργαζομένους

Υλοποιείται η αποζημίωση της καθολικής υπηρεσίας και τα ΕΛΤΑ εισέρχονται στην Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας – ΕΕΣΥΠ

342,3

εκατ. ευρώ ο κύκλος εργασιών το 2016 σε ενοποιημένο επίπεδο

Σύνθεση μετοχικού κεφαλαίου: 90% ΕΕΣΥΠ και 10% Eurobank

Ο όμιλος ΕΛΤΑ περιλαμβάνει δύο ακόμη θυγατρικές εταιρείες: τις Ταχυμεταφορές ΕΛΤΑ ΑΕ και ΚΕΚ ΕΛΤΑ ΑΕ

60

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Σταθμοί στην ιστορία

1910-45

Εθνική Ασφαλιστική 2017

1891

Με ένα βαθύ αίσθημα ευθύνης απέναντι στην ιστορία της και συνεχή διάθεση ανταπόδοσης στο κοινωνικό σύνολο, η Εθνική Ασφαλιστική αποδεικνύει έμπρακτα και το κοινωνικό της πρόσωπο

Ιδρύεται στις 15 Ιουνίου 1891

1895

Με τον Ελευθέριο Βενιζέλο ήδη πελάτη της, πρωτοπορεί από τη γέννησή της διαφημίζοντας τις ασφαλίσεις ζωής στις εφημερίδες της εποχής

«Είμαστε εδώ και στηρίζουμε αυτό που πρεσβεύουμε: την υπευθυνότητα, τη συνέπεια και τη συνέχεια» τονίζει ο πρόεδρος της Εθνικής Ασφαλιστικής, κ. Χριστόφορος Σαρδελής

2000-17

Συνεχής ανάπτυξη εταιρικού δικτύου πωλήσεων, αξιοποίηση Bancassurance, δραστηριοποίηση στη νοτιοανατολική Ευρώπη.

127 χρόνια μετά, συνέχιση της ανοδικής πορείας με ισχυρή κεφαλαιοποίηση και υψηλή κερδοφορία, με σεβασμό στον ασφαλισμένο, μέριμνα για εργαζομένους, κοινωνική συνεισφορά στην ελληνική κοινωνία

Αναπληρωτής Διευθύνων Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλιστικής Η διοίκηση, το προσωπικό και το δίκτυο της Εθνικής Ασφαλιστικής στάθηκαν όρθιοι και ενωμένοι απέναντι στις προκλήσεις μιας δύσκολης συγκυρίας. Ηταν μια απαιτητική αποστολή – με βολές από πολλές κατευθύνσεις,– η οποία θα μπορούσε εύκολα να αποσυντονίσει την εταιρεία, πράγμα όμως που δεν συνέβη χάρη στην ωριμότητα που επέδειξαν τόσο οι εργαζόμενοι όσο και τα δίκτυα. Την αντιμετωπίσαμε με τόλμη και πίστη για το μέλλον και με βαθιά συναίσθηση της πλούσιας ιστορίας της παλαιότερης ασφαλιστικής εταιρείας της χώρας.

1941

Μέσα από τη συμμετοχή της σε σημαντικές δράσεις υποστήριξης ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων, προστασίας του περιβάλλοντος, ενίσχυσης του πολιτισμού και του αθλητισμού. Την περσινή χρονιά, η Εθνική Ασφαλιστική πραγματοποίησε περισσότερες από 50 σχετικές δράσεις

Σταύρος Κωνσταντάς

516

εκατ. ευρώ τα σωρευτικά κέρδη για την περίοδο 2012-2017

1950-69

Ανάπτυξη Κλάδων Πυρός, Μεταφορών, Αυτοκινήτων, Αστικής Ευθύνης & Εργατικών Ατυχημάτων, ίδρυση ναυτασφαλιστικής εταιρείας Πλοίων & Αεροσκαφών, μηχανοργάνωση των υπηρεσιών

Ξέρετε ότι... Το 2017 αποτέλεσε μία ακόμη χρονιάσταθμό όσον αφορά τις οικονομικές επιδόσεις της Εθνικής Ασφαλιστικής. Παρουσίασε εντυπωσιακή αύξηση της κερδοφορίας κατά 27,9%, με τα κέρδη προ φόρων να ανέρχονται σε 73,9 εκατ. ευρώ. Παράλληλα, η συνολική παραγωγή της Εθνικής Ασφαλιστικής για την ίδια περίοδο ανήλθε σε 587,9 εκατ. ευρώ, σημειώνοντας σε μια κατά τα άλλα στάσιμη αγορά αύξηση κατά 1,8%

405,7

εκατ. ευρώ κατέβαλε για αποζημιώσεις το 2017

2006

Στις 14 Ιουνίου πραγματοποιούνται τα εγκαίνια του νέου κτιριακού συγκροτήματος της εταιρείας στη λεωφόρο Συγγρού

Bancassurance: σημειώθηκε άνοδος στα εγγεγραμμένα ασφάλιστρα κατά 28,3% το 2017, γεγονός που μεταφράζεται σε 164,3 εκατ. ευρώ (έναντι €128 εκατ. του 2016), κυρίως χάρη στο προϊόν «Εθνική Εφάπαξ». Τα στοιχεία του πρώτου τριμήνου δείχνουν ότι το δίκτυο Bancassurance θα διαγράψει θετική πορεία και το 2018, καθώς μόνο τον Φεβρουάριο παρατηρήθηκε αύξηση παραγωγής κατά 22,3% σε σχέση με το αντίστοιχο περσινό διάστημα

Στήριξη Ελλήνων σε όλα τα σοβαρά γεγονότα της περιόδου (Μικρασιατική Καταστροφή, Ελληνοϊταλικός Πόλεμος κ.ά.), καθιέρωση στη συνείδηση των Ελλήνων ως η μεγαλύτερη και πιο αξιόπιστη εταιρεία της αγοράς

Στις 6 Μαΐου του 1941 οι Γερμανοί θα επιτάξουν το νεόκτιστο κτίριο της οδού Κοραή και η Kommandantur θα μετατρέψει τα υπόγειά του σε φυλακές. Η επίταξη του κτιρίου συνεχίζεται και μετά την απελευθέρωση, αυτήν τη φορά από το αρχηγείο του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου – ΕΑΜ, στη συνέχεια από τις αγγλικές στρατιωτικές δυνάμεις και κατόπιν από τις ηλεκτρικές εταιρείες. Η εταιρεία, που από το 1941 είχε μεταφερθεί στο επί της Σοφοκλέους 6 μέγαρο της Εθνικής Τράπεζας, δεν επέστρεψε ποτέ στην Κοραή

1978-97

Θεαματική ανάπτυξη της παραγωγής με μερίδιο αγοράς 20%, ανασυγκρότηση του παραδοσιακού δικτύου πρακτορείων, δημιουργία νέων υποκαταστημάτων, ανάπτυξη Agency System, αύξηση των εσόδων και καθαρών κερδών με 1.500.000 πελάτες, συγχώνευση των ασφαλιστικών εταιρειών Ομίλου Εθνικής Τράπεζας Ελλάδος κάτω από την ομπρέλα της Εθνικής Ασφαλιστικής

15,47%

το συνολικό μερίδιο αγοράς της Εθνικής Ασφαλιστικής στο τέλος του 2017

62

Doc MadeinGreece

Κυριακή 29 Απριλίου 2018 | Documento

Σταθμοί στην ιστορία

1964

Καθιέρωση των ομαδικών συστημάτων ΠΡΟ-ΠΟ

ΟΠΑΠ 1958

1959

Ιδρύεται ο Οργανισμός Προγνωστικών Αγώνων Ποδοσφαίρου (ΟΠΑΠ)

Εισαγωγή του ΠΡΟ-ΠΟ

1974-1979

Τα μεγάλα ποδοσφαιρικά σωματεία των εθνικών κατηγοριών μετατρέπονται σε ποδοσφαιρικές ανώνυμες εταιρείες (ΠΑΕ). Προώθηση έργων αθλητικής υποδομής με την άμεση συμβολή του ΟΠΑΠ

1989

Τα πρακτορεία φτάνουν τις 4.000 περίπου και εγκαινιάζεται το νέο μηχανογραφικό κέντρο του οργανισμού, χάρη στο οποίο παρέχεται η δυνατότητα διοργάνωσης και άλλων τυχερών παιχνιδιών

2001 2011 Εισαγωγή στο Χρηματιστήριο Αθηνών

Επέκταση του αποκλειστικού δικαιώματος για τη διοργάνωση, λειτουργία και διαχείριση των παιχνιδιών έως το 2030. Αποκλειστική άδεια για την τοποθέτηση, λειτουργία και αξιοποίηση των VLTs (παιγνιομηχανήματα)

1990-2004 Εισαγωγή των ΛΟΤΤΟ, ΠΡΟΤΟ, ΠΡΟΠΟΓΚΟΛ, ΤΖΟΚΕΡ, Πάμε Στοίχημα, Extra 5, Super 3 και ΚΙΝΟ

2013

Η Emma Delta Hellenic Holding Ltd αποκτά το 33% του ΟΠΑΠ

2015

Αποκλειστικό δικαίωμα για τη διοργάνωση και διεξαγωγή αμοιβαίου ιπποδρομιακού στοιχηματισμού στην Ελλάδα

2014

Ξεκινά το μακρόπνοο έργο ανακαίνισης των νοσοκομείων παίδων «Η Αγία Σοφία» και «Παναγιώτη & Αγλαΐας Κυριακού». Μέχρι σήμερα έχει ανακαινιστεί το 50% των δύο νοσοκομείων. Ο ΟΠΑΠ έχει παραδώσει 22 έργα ανακαίνισης (15 νοσηλευτικές μονάδες, συνολικής έκτασης 9.230 τ.μ. και δυναμικής 321 κλινών), δημιουργώντας καλύτερο περιβάλλον νοσηλείας για περισσότερα από 180.000 παιδιά

2015-2018

Τo πρόγραμμα Αθλητικές Ακαδημίες ΟΠΑΠ στηρίζει 190 ακαδημίες από όλη την Ελλάδα, με τη συμμετοχή 23.000 παιδιών και 800 προπονητών

2017-2018

Το 2017 εγκαινιάζεται το πρόγραμμα επιχειρηματικής ανάπτυξης «ΟΠΑΠ Forward», με τη συμμετοχή 20 αναπτυσσόμενων μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Μέσω της ολοκληρωμένης στήριξης του προγράμματος οι εταιρείες πέτυχαν να αυξήσουν έως σήμερα τον συνολικό τους τζίρο κατά 20% και δημιούργησαν νέες άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας . Το «ΟΠΑΠ Forward» θα υποδεχτεί εφέτος επιπλέον 21 νέες μικρομεσαίες επιχειρήσεις

2014

Εισαγωγή του Σκρατς

Ξέρετε ότι... Τα νέα προϊόντα, όπως τα Virtual Sports, τα VLTs και τα SSBTs, ενισχύουν τη δυναμική του ΟΠΑΠ. Ηδη έχουν ανοίξει 278 αποκλειστικά καταστήματα Play OPAP, ενώ στο τέλος του 2017 είχαν τεθεί σε λειτουργία περισσότερες από 10.000 παιγνιομηχανές, τόσο σε αποκλειστικά καταστήματα όσο και σε πρακτορεία ΟΠΑΠ

60

χρόνια ιστορίας

1.422 εργαζόμενοι

4.645

καταστήματα και gaming halls στην Ελλάδα

«Μην υποτιμάς τη δύναμη του οράματός σου να αλλάξεις τον κόσμο» Λιρόι Χουντ ΒΙΟΛΌΓΟΣ

MADE IN GREECE Εκδότης Κώστας Βαξεβάνης Διευθύντρια Βάλια Μπαζού Διευθυντής Σύνταξης Αλέξανδρος Παπασταθόπουλος Αρχισυνταξία Ειδικής Εκδοσης Παναγιώτης Φρούντζος Θανάσης Καραμπάτσος Επιμέλεια Ειδικής Εκδοσης Ξανθή Γούναρη Creative Director Διονύσης Θεοδόσης Ατελιέ Λίλα Κούπριζα Mαρία Νίκα Αγγελική Σγούρου Νικήτας Φραγκάκης Υπεύθυνος Παραγωγής Μάκης Βουδούρης Διόρθωση Aπόλλων Λιακόπουλος Γεωργία Καρύδη Ελένη Κοψαχείλη Εμπορική Διεύθυνση Βανέσσα Δροσάτου Υπεύθυνη Διαφήμισης Κυριακή Μπαρμπέρη Υποδοχή Διαφήμισης 211 103.1504 Εκτύπωση ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΕ Διανομή ΑΡΓΟΣ ΑΕ

Ειδική έκδοση