Етички кодекс за оценувањето

ETI^KI KODEKS ZA OCENUVAWETO NA POSTIGAWATA

NA U^ENICITE

... ...

Ovoj kodeks e finansiran od amerikanskiot narod preku Agencijata na SAD za me|unaroden razvoj - USAID Makedonija, vo ramkite na Proektot za osnovno obrazovanie, komponenta Unapreduvawe na oce足 nu足足vaweto na u~enicite, {to go sproveduva Akade足mijata za razvoj na obrazovanieto (AED) vo partnerstvo so Makedonskiot centar za gra|ansko obrazovanie (MCGO).

Kodeksot go podgotvi: Rabotna grupa za komponentata Unapreduvawe na ocenuvaweto na u~enicite Lektura: Suzana Stojkovska Karikaturi: Darko Markovi} Grafi~ko ureduvawe: Koma lab.

Stavovite na avtorite iska`ani vo ovoj kodeks ne gi izrazuvaat stavovite na Agencijata na SAD za me|unaroden razvoj ili na Vladata na Soedinetite Amerikanski Dr`avi.

... ...

Eti~nosta e del od li~niot sistem na vrednosti. Eti~ki se odnesuvame ne zatoa {to taka ni nalaga zakonot, ne zatoa {to toa nekoj go o~ekuva od nas, tuku zatoa {to veruvame deka taka treba i sakame taka da se odnesuvame.

Zo[to e potreben eti^ki kodeks za ocenuvaweto Koga e vo pra{awe ocenuvaweto na postigawata na u~enicite tie se najmnogu zasegnati koga toa ne e korektno i fer.

Kvalitetnoto ocenuvawe i koristeweto na rezultatite od ocenuvaweto, pokraj {to e zasnovano na stru足~no-profesionalno znaewe, odnesuvawe, ve足{ti足 ni i sposobnosti na nastavnicite, ima i moralna di足menzija. Ocenuvaweto ne e samo stru~na, tuku i humana i moralna aktivnost koja ima vlijanie, pred s$, na u~enicite, no i na nastavnicite i roditelite. Od eti~ki aspekt mnogu va`no e informaciite od ocenuvaweto da ne bidat upotrebeni na na~in so koj{to }e se povredi li~nosta na u~enikot. Od druga strana, vo procesot na ocenuvaweto drugite zainteresirani subjekti treba da go poddr`at nastavnikot za toj da mo`e ocenuvaweto da go izveduva maksimalno profesionalno.

Pokraj Upatstvoto za ocenuvawe vo osnovnite u~ili{ta1, vo koe se dadeni stru~ni nasoki, pred s$, Upatstvo za ocenuvawe na u~enicite vo osnovnoto u~ili{te doneseno so re{enie na ministerot za obrazovanie i nauka br. 071581/1 od 21.02.2008.

1

... ...

za nastavnicite za kvalitetno izveduvawe na ocenuva­ we­to na u~enicite, podgotven e i Eti~ki kodeks za oce­nuvaweto na postigawata na u~enicite. Potrebata za vakov Kodeks proizleguva od neophodnosta za aktuelizirawe na nekoi eti~ki vrednosti {to vo pe­ riodot na tranzicijata se zanemarija, kako i za vospostavuvawe na novi vrednosti karakteristi~ni za gra|anskoto op{testvo. Nekoi postapki koi vo demo­ kratskite gra|anski op{testva se neeti~ki, vo na{eto tranzicisko op{testvo kako da stanaa voobi~aeni i dobivaat poinakvi tolkuvawa. Taka se opravduvaat “snaodlivite” postapki na u~enicite (prepi{uvawe od sou~enikot, do{epnuvawe na odgovorot i sl.), insistiraweto na u~enicite ili na nivnite roditeli da se dobie povisoka (najvisoka) ocenka po sekoja cena (bez ogled na poka`anoto znaewe) - preku prija­ tel­ski i rodninski vrski, vozvratnite uslugi itn., odnosno dogovarawe me|u nastavnicite za stavawe na povisoki ocenki za u~enikot polesno da se zapi{e vo sredno u~ili{te, “izleguvawe vo presret” na molba na direktorot ili na drugi nadredeni slu`benici (in­spektori, sovetnici i drugi) na nekoe dete od “opravdani” pri~ini da mu se dade povisoka ocenka i sl.

Zatoa Kodeksot za eti~ko odnesuvawe se odnesuva na site subjekti koi, direktno ili indirektno, se vklu~eni vo izveduvaweto na procesot na internoto ocenuvawe na postigawata na u~enicite ili se nadle`ni za pribirawe, obrabotka, ~uvawe i koristewe na podatocite i na rezultatite od nego2.

Za odnesuvaweto na subjektite, vklu~eni vo eksternite ocenuvawa, postojat posebni pravila i upatstva.

2

... ...

Pokonkretno, Kodeksot se odnesuva na moralnata i na profesionalnata odgovornost na: 

vrabotenite slu`benici vo instituciite nadle­`ni za obrazovanieto na dr`avno i na lokalno nivo3;



direktorite i stru~nite rabotnici vo u~ili­ {­tata;



nastavnicite koi gi ocenuvaat postigawata na u~e­ni­cite;



roditelite na u~enicite;



u~enicite, ~ii postigawa se ocenuvaat.

Celta na Kodeksot e:

 da pomogne vo zaedni~koto razbirawe na eti~koto ocenuvawe na site zainteresirani;  da ja zgolemi eti~nosta vo ocenuvaweto na u~enicite, a so toa i doverbata vo obrazovniot sistem;  da gi poddr`i pozitivnite li~ni i profesionalni vrednosti i pro­­fesionalnoto odnesuvawe na vrabotenite vo obrazovanieto koi pridonesuvaat za visoki i kvali­ tetni postigawa na u~enicite;  da gi pottikne vrabotenite vo obrazovanieto da razgovaraat i da ja procenuvaat eti~nosta na sopstvenite postapki vo procesot na obrazovanieto.

Delovite {to se odnesuvaat na niv prifateni se od Dr`avniot prosveten inspektorat, Biroto za razvoj na obrazovanieto i od ZELS. 3

... ...

[to sodr@i Kodeksot

Kodeksot e:  izjava za opredelbata na vra­bo­ te­nite vo obrazovanieto da se anga`iraat humano duri i nad ona {to profesionalno od niv se ba­ra;  vodi~ za vrabotenite vo obra­zo­ vanieto, u~enicite i rod­ite­lite pri donesuvaweto eti~ki odluki povrzani so ocenuvaweto;  istaknuvawe na profesionalni­ te i ~ove~kite vrednosti {to vklu~enite vo obrazovanieto }e gi promoviraat i po~ituvaat.

Vo Kodeksot se dadeni osnovnite opredelbi za eti~koto odnesuvawe i za odgovornosta na sekoja grupa subjekti vo vrska so ocenuvaweto. No, ako se ima predvid deka odnesuvaweto na sekoj od niv vo praktikata, vo golema mera, e usloveno i od odnesuvaweto na ostanatite subjekti, toga{ nu`no sledi deka site tie se upateni na me|usebna sorabotka za koristewe na Kodeksot kako celina. Toa, pak, nedvosmisleno upa­ tuva i na faktot deka pokraj individualnata moralna odgovornost vo vrska so ocenuvaweto na postigawata na u~enicte, postoi i zaedni~ka odgovornost na site

... ...

koi se vklu~eni ili anga`irani vo toj proces i deka me|usebnata sorabotka, dogovaraweto i usoglasenoto dejstvuvawe sigurno vodat kon pokvalitetno izveduvawe na ocenuvaweto, a so toa i kon pokvalitetno u~ewe i povisoki rezultati na u~enicite.

Vo nego se dadeni i nekoi tipi~ni situacii povrza足 ni so ocenuvaweto {to pretstavuvaat konflikt na eti~ki vrednosti i predizvik za toa kako mo`e da bidat re{eni.

Se razbira, Kodeksot ne gi opfa}a, nitu mo`e da gi opfati, site mo`ni situacii i ulogi vo koi bi se na{le spomenatite subjekti vo procesot na ocenuvaweto ili interpretiraweto, ~uvaweto i koristewe足 to na rezultatite od nego.

... ...

Pojdovni vrednosti

Prifa}aw eto na odredbi­t e na Eti~ki ot kodeks i pri­d r`uvaweto ko n niv e pra­{aw e na li~nio t sistem na moralni vr ed nosti i pra{ awe na sove sta na sekoj poedinec { to e vklu~en vo procesot na ocenuvaweto na u~enicite.

Pri prifa}aweto na Eti~kiot kodeks vo ocenuvaweto u~esnicite vo procesot na ocenuvaweto se rakovodat od slednive li~ni vrednosti:

 po~ituvawe  pravednost  demokrati~nost  integritet  ~esnost  hrabrost

... ...

Eti^ki opredelbi Vo podigaweto na eti~nosta na ocenuvaweto eti~ki e ako sekoj pojde od sebesi.

Slu`benicite

Slu`benicite vo instituciite nadle`ni za obrazovanieto na dr`avno i na lokalno nivo prifa}aat:

... ... ... ...



navremeno da podgotvuvaat i da donesuvaat kvalitetni normativni akti (zakoni, pravilnici, upatstva i dr.) so koi se regulira ocenuvaweto na napredokot na u~enicite i da se gri`at za nivnata dosledna primena vo praktikata;



navremeno i nepristrasno da reagiraat na prigovori, `albi, molbi i sli~no vo vrs­ ka so ocenuvaweto za ~ie razre{uvawe se nadle`ni, a koi se podneseni od u~enicite i od nivnite roditeli;



informaciite (rezultatite) od ocenuvaweto, {to im se slu`beno dostapni, da ne gi koristat za nenamenski celi i na na~ini koi bi proizvele negativni posledici za u~enicite ili bi dovele do nesoodvetni odluki vo obrazovanieto;



profesionalnata pozicija da ne ja koristat vo privatni celi povrzani so ocenuvaweto vo nekoe u~ili{te ili na nekoj u~enik.

Direktorite

Direktorite i stru~nite sorabotnici vo u~ili­{tata prifa}aat: 

da sozdavaat kultura na pravi~no i fer ocenuvawe vo u~ili{teto;



da gi za{tituvaat pravata na privatnost vo ocenuvaweto na u~enicite;



da spre~at eventualna zloupotreba na rezultatite od ocenuvaweto vo u~ili{teto;



da obezbedat praveden proces na `albi vo vrska so ocenuvaweto.

Nastavnicite Nastavnicite prifa}aat:

...10... ...10...



da bidat nepristrasni, objektivni, pozitivni, otvoreni i podgotveni da im dadat poddr{ka i pomo{ na u~enicite vo procesot na ocenuvaweto;



so svoeto odnesuvawe vo procesot na ocenuvaweto da promoviraat visoki moralni vrednosti i da bidat primer za u~enicite;



da ja izbegnuvaat sekoja situacija {to mo`e da pretstavuva konflikt na interesi, nepristrasno i neprincipielno odnesuvawe vo procesot na ocenuvaweto;



da odbijat sekakov vid na intervencija ili potkup ponuden so cel da dadat ocenka razli~na od zaslu`enata;



da se sprotivstavat na neeti~ko odnesuvawe na drugi subjekti vo ocenuvaweto (u~enici, roditeli, kolegi);



vo procesot na ocenuvaweto da ja po~ituvaat li~nosta na u~enikot i na negovite roditeli;



da vodat gri`a za privatnosta na u~enikot i soznanijata za negovoto u~ewe da ne gi spodeluvaat so lica koi ne se del od procesot na nastavata;



da sorabotuvaat so kolegite so cel da se podobri ocenuvaweto;



pri ocenuvaweto da ne pravat diskriminacija na u~enicite po koja bilo osnova (nacionalna, verska, polova, rasna, socijalna sostojba i sl.).

Roditelite

Roditelite prifa}aat:

...11... ...11...



da go poddr`uvaat u~eweto na svoite deca preku zalagawe za fer ocenuvawe;



da se vozdr`at od aktivnosti koi neopravdano bi gi dovele nivnite deca vo povlastena polo`ba vo ocenuvaweto vo odnos na drugite deca;



da gi po~ituvaat profesionalnite odluki i soveti na nastavnicite vo vrska so ocenuvaweto na nivnite deca;

...12... ...12...

ď ˝

kaj svoite deca - u~enici da pottiknuvaat ~esen i fer odnos i so svoeto odnesuvawe vo vrska so ocenuvaweto na postigawata da im bidat primer za toa;

ď ˝

kaj svoite deca da gi prepoznavaat i popre­ ~uvaat eventualnite obidi so nedozvoleni postapki da dobijat popovolna ocenka od objektivno utvrdenata.

U~enicite

U~enicite prifa}aat:

...13... ...13...



da se zalagaat za pravedno i fer ocenuvawe na site u~enici i da se sprotivstavat na pojavi koi doveduvaat do nepravi~no ocenuvawe;



da gi po~ituvaat barawata i dogovore­ nite proceduri vo vrska so ocenuvaweto i da se informiraat za posledicite od nepo~ituvawe na pravilata;



da ne postavuvaat neprifatlivi barawa vo vrska so ocenuvaweto na nivnite postigawa;



da gi po~ituvaat sovetite na nastavnicite povrzani so ocenuvaweto i u~eweto;



da ne se slu`at so nedozvoleni postapki vo tekot na prezentiraweto na baranite znaewa i ve{tini i da odbegnuvaat da vr{at kakvo bilo vlijanie (neposredno ili posredno), so cel nekoj u~enik da se zdobie so povisoka ocenka od realno zaslu`enata.

Situacii - predizvik za eti^ko odnesuvawe Donesuvaweto na eti~ki odluki ne e sekoga{ lesno zatoa {to ponekoga{ doa|a do sudir na razli~ni vrednosti, na pr. da se pomogne na prijatel i da se bide praveden ili da se poslu{a rakovoditelot i da se so~uva li~niot integritet.

Za da Vi bide polesno da postapite eti~ki, dobro e odnapred da razmislite kako }e se spravite so nekoi situacii povrzani so ocenuvaweto.

Dokolku ste vraboten vo obrazovanieto, kako }e postapite vo slednive ili vo sli~ni si足 tuacii?

Situacija

1

Eden nastavnik/nastavni~ka redovno prima skapi podaroci od roditelite na nekoi u~enici.

2

Ste doznale deka eden nastavnik od u~i足 li{teto gi navreduva u~enicite koga }e poka`at slabi znaewa, zboruvaj}i im deka se glupi, mrzlivi i sl.

3

U~enicite se `alat deka nastavnik, za koj Vie imate mnogu visoko mislewe, ne gi ocenuva objektivno na krajot na u~ebnata godina i neopravdano im podaruva ocenki na nekoi u~enici.

...14...

4

Nastavnik mu predava na deteto na direktorot (sovetnikot, inspektorot) predmet {to „ne mu odi” i objektivno ne zaslu`uva najvisoka ocenka. Direktorot (sovetnikot, inspektorot) o~ekuva negovoto dete da ima petka.

5

Blizok prijatel Ve zamoluva da intervenirate kaj nastavnik, so koj ste vo mnogu dobri odnosi, da mu dade povisoka ocenka na nego­ vo­to dete za polesno da se zapi{e vo sredno u~ili{te.

6

U~enicite se `alat deka nastavnikot ne im objasnuva zo{to dobile ocenki so koi tie ne se zadovolni. Toj veli deka na po~etokot na godinata im gi objasnil kriteriumite i nema pove}e vreme za gubewe za dopolnitelni objasnuvawa.

7

Nastavnik (direktor, stru~en sorabotnik, so­ vetnik, inspektor) pred kolegite ka`uva detali vo vrska so semejnata situacija na eden u~enik, {to gi doznal od roditelot kako objasnuvawe za slabiot uspeh na negovoto dete.

8

Roditelot na eden u~enik mu dodeva na nastavnikot i re~isi sekojdnevno se raspra{uva za svoeto dete, a pritoa ne gi prifa}a objasnuvawata za ocenkata {to ja dobilo.

9

Eden nastavnik od aktivot gi ocenuva u~e­ nicite mnogu postrogo od drugite nastavnici.

Se gordee so toa {to e strog i praveden.  ...

...15...

ď ˝ ...

10

Dete od semejstvo so lo{a socijalna sostoj­ ba ima slabi ocenki kaj pove}e nastavnici.

Klasniot rakovoditel (direktor, pedagog, psiholog) gi zamoluva da mu dadat povisoka ocenka, zaradi toa {to semejnata situacija mu e navistina lo{a.

11

U~enicite se `alat deka nastavnikot po matematika na site u~enici im dal slaba ocenka zatoa {to ne sakale da rabotat test, so objasnuvawe deka toj den ve}e imale test po drug predmet.

12

U~enicite i roditelite se `alat deka klas­ niot rakovoditel ne se zalaga dovolno za svojot klas i ne intervenira kaj drugite nastavnici da im gi popravat ocenkite na krajot na nastavnata godina.

13

Zabele`uvate deka eden u~enik naedna{ vo dnevnikot ima dobieno povisoki ocenki po pove}e predmeti. Ne zabele`uvate promeni kaj nego vo u~eweto.

...16...

Dokolku ste roditel, kako }e postapite vo slednive ili vo sli~ni situacii?

Situacija

1

Eden roditel od paralelkata na Va{eto dete postojano podaruva skapi podaroci na nekoi nastavnici.

2

Ste doznale deka eden nastavnik go navreduva Va{eto dete koga }e poka`e slabi znaewa, zboruvaj}i deka e glupavo, mrzlivo i sl.

3

Va{eto dete se `ali deka nastavnikot, za koj imate mnogu visoko mislewe, ne go ocenuva objektivno.

4

Eden od nastavnite predmeti za Va{eto dete e poseben problem - “ne mu odi”. Va{ prijatel Vi ka`uva deka e blizok so nastavnikot i deka na krajot }e “sredi“ za ocenkata.

5

Va{eto dete Vi ka`uva deka ne e podgotveno za najaveniot test koj e od golema va`nost za krajnata ocenka. Ve moli da mu pomognete da napi{e liv~iwa od koi }e prepi{uva kako {to toa go pravele nekoi negovi drugar~iwa.

6

Klasniot rakovoditel Vi ka`uva detali vo vrska so semejnata sostojba i nekoi li~ni karakteristiki na eden u~enik opravduvaj}i se zo{to za nego interveniral da mu se popravat ocenkite.

 ...

...17...

 ...

7

Roditel na eden u~enik od klasot na Va{eto dete na roditelski sostanik go uzurpira naj­ golemiot del od vremeto i ne gi prifa}a objasnuvawata za ocenkite {to nastavnicite mu gi dale.

8

Dete od semejstvo so lo{a socijalna sostoj­ ba ima slabi ocenki kaj pove}e nastavnici.

Klasniot rakovoditel gi zamoluva da mu dadat povisoki ocenki zatoa {to semejnata situa­ci­ ja mu e navistina lo{a.

9

Klasniot rakovoditel na roditelski sostanok se `ali deka roditelite na nekoi u~enici postojano doa|aat za vreme na ~asovite, odnosno nadvor od predvidenoto vreme za sorabotka so roditelite, se obra}aat na nastavnicite so neprijaten ton, navredlivi zborovi i zakani.

10

Va{eto dete se `ali deka nastavnikot ne im objasnuva zo{to dobile ocenki so koi tie ne se zadovolni.

...18...

Dokolku ste u~enik, kako }e postapite vo slednive ili vo sli~ni situacii?

Situacija

1

Eden u~enik postojano nosi liv~iwa za da prepi{uva na pismenite po matematika iako znae deka toa ne e dozvoleno.

2

Zabele`uvate deka eden u~enik ~esto otsustvu­ va koga ima test ili ispra{uvawe, a potoa nosi opravduvawe deka bil bolen.

3

Mnogu pati nekoi u~enici baraat da im se pot{epnuva koga odgovaraat.

4

Nekoi u~enici ne gi pi{uvaat doma doma{nite zada~i, tuku za vreme na golemiot odmor gi prepi{uvaat od sou~enicite.

5

Nekoi u~enici gi pozajmuvaat crte`ite od drugi u~enici i taka so tu|i crte`i dobivaat dobra ocenka po likovno obrazovanie.

6

Nekoi u~enici naj~esto u~at samo na krajot na polugodieto ili krajot na godinata, iako nastavnikot im uka`al deka mora redovno da u~at.

7

Za da go sokrie slabiot uspeh, eden u~enik sam si gi popravil ocenkite vo dnevnikot.

8

Koga nastavnikot }e zaka`e test nekoi u~e­ nici sekoga{ se bunat i baraat pri~ina da se odlo`i. ď ˝ ...

...19...

ď ˝ ...

9

Nekoi u~enici baraat nastavnikot da ne im postavuva te{ki pra{awa, a sakaat da dobijat visoka ocenka.

10

Nekoi u~enici slabo u~ele cela godina, a na krajot baraat nastavnicite da im popu{taat za da mo`at da se zapi{at vo srednoto u~ili{te koe go sakaat.

11

Nekoi u~enici smetaat deka ~asovite po likovno obrazovanie se ~ista zabava i zatoa treba sekoga{ da imaat petka po toj predmet iako ne se trudat.

12

Nekoi u~enici ne doa|aat na dopolnitelna nastava iako ocenkite im se slabi, a potoa baraat da im se popravat ocenkite.

...20...

Sozdadeno vo ramkite na USAID Proektot za osnovno obrazovanie

... ...

www.pep.org.mk