Pratite nas na facebooku
facebook.com/dnovine
19
NEDJELJA, 12. 8. 2012.
TRŽIŠTE
Mišel Fuko i nevidljiva ruka
Zbog skandala koji je u to vrijeme nastao, smijenjen je i njemački ministar obrane Franz Josef Jung
Moderni liberalizam je odbacivanje cijelog političkog projekta, odbacivanje političkog razuma
NE PRAVDA
Za ubijanje civila Nijemac, umjesto zatvora, dobio generalski čin Posao kolumniste ovih dana je vrlo lak, pišeš o onome što je neko već jednom rekao. Taj neko je Mišel Fuko, a to što je rekao, ispričao je 28. marta 1979. godine. Jedno od predavanja o liberalnoj i neoliberalnoj misli posvetio je nevidljivoj ruci, pojmu kojim je Adam Smit, osnivač nacionalne ekonomije, pokušao da shvati mehaniku tržišta. Mehanika po kojoj svako slijedi svoje lične interese a uprkos tome – „kao nevidljivom rukom vođen“ – nastaje cjelokupni funkcionalni ekonomski proces. Ova je ideja tokom proteklih godina postala centralna tema neoliberalnog diskursa. Tržište kao čudesna mašina u koju čovjek unosi lični interes, a koja prozvodi opšte dobro. Šta je ova nevidljiva ruka, pita se Fuko. Popularno objašnjenje glasi da je ona Smitov ekonomski optimizam ili teološki ostatak, proviđenje ili mesto blagonaklonog boga, koji nadzire ekonomske procese. U svakom slučaju, riječ je o tome da postoji transparentnost ekonomskog svijeta, doduše ne za pojedinca, već za privilegovan pogled. Na ovom mjestu Fuko se malo duže zadržao. Za Fukoa u Smitovoj konstrukciji najvažniji pojam nije „ruka“ već je to drugi ele-
menat – „nevidljivost“. Ova nevidljivost čini da nijedan ekonomski akter „ne može i ne treba da traga za opštim dobrom“. Nijedan ekonomski akter, a isto tako nijedan politički, dodaje Fuko. Ovo je ključna tačka – za političkog suverena svijet ekonomije ostaje nedodirljiv. Iz ovoga proizlaze dva zaključka. Prvi. Politika ne može da se miješa. Ako ekonomska mehanika funkcioniše tako što svako slijedi svoje sopstvene interese, onda prema ovoj logici vlada ne smije da ometa pojedince u vršenju ove funkcije. Lična korist je osnovna produktivna snaga, te stoga za nju mora da važi laissez-faire. Drugi. Ne postoji vrhovni pogled koji može u potpunosti da obuhvati sve ekonomske procese, a prije svega to nije pogled koji posjeduje politika. Politika ne može da planira ekonomiju. Ideja voljnog usmjeravanja ekonomskih procesa prema ovom mišljenju jeste samo obmana. Politička ekonomija sredine 18. vijeka oslobađa suverena od zadatka nadgledanja cjelovitosti ekonomskih procesa. Ona tvrdi da se svijet ekonomije ne može kontrolisati. Ova nemogućnost prepoznavanja ekonomskih procesa je upravo osnov funkcionisanja ekonomije. Važno je što je Fuko već 1979. anticipirao cijelu diskusiju. Njegova dekonstruk-
cija centralne metafore neoliberalnog diskursa pruža nam značajan uvid, jer pokazuje da je „nevidljiva ruka tržišta“ upravo suprotnost od onoga što se uobičajeno pod njom podrazumijeva – ni transparentnost ni teološki ostatak. „Ekonomija je“, kaže Fuko, „ateistička disciplina, ekonomija je disciplina bez boga, ekonomija je disciplina koja manifestuje nemogućnost suverenove perspektive.“ Odbacivanje suverena ne zadržava se samo na tome da ekonomski i politički svijet predstavi nespojivim i nekompatibilnim svjetovima. Teorija „nevidljive ruke“ posvećena je prije svega umanjivanju uloge političke vlasti. Moderni liberalizam je odbacivanje „cijelog političkog projekta“, odbacivanje „političkog razuma“. I socijalizam i planska ekonomija, kao i ekonomija države blagostanja su, prema Fukou, pokušaji da se premosti jaz između „prokletstva političke ekonomije“ i političkog suverena, pokušaji da se postavi pitanje: Može li uprkos svemu postojati ekonomski suverenitet? Fuko završava zaključkom: „Ekonomija ne može biti načelo, zakon, direktiva ili unutrašnja racionalnost vladanja. Ekonomijom se mora vladati, uz ekonomiju se mora vladati, ali ekonomija ne smije biti racionalnost vladanja.“
Zapovijed koju je Nijemac izdao ravna je ubojstvu jer to nije imalo nikakva vojna opravdanja niti se udarom što postiglo Njemački brigadir Georg Klein, koji je za vrijeme boravka u Afganistanu naložio zračni udar u kojem je poginulo stotinu ljudi, većinom civila, bit će promaknut u čin generala! Prema Kleinovim zapovijedima, zrakoplovi NATO-a raketirali su u rujnu 2009. dvije cisterne u Kunduzu, a od siline eksplozija poginulo je mnogo civila, među kojima i djeca mlađa od 16 godina. Zbog skandala koji je u to vrijeme nastao smijenjen je i njemački ministar obrane Franz Josef Jung, načelnik Glavnog stožera Bundeswehra Wolfgang Schneiderhan te tajnik Ministarstva obrane Peter Wichert jer su pokušali zataškati cijeli slučaj. Protiv samog Kleina odbačene su optužbe, a sada je dobio i ponudu da preuzme dužnost divizijskog vođe novog federalnog ureda za ljudstvo, što automatski nosi i generalski čin. Skandal je iz Hrvatske perspektive još i veći, jer dok je časnik Bundeswehra koji je naložio zračni napad čije su posljedice desetine mrtvih civila koji nisu imali nikakve veze s militantima unaprijeđen, naši generali Gotovina i Markač osuđeni su u prvostupanjskom procesu zbog “prekomjernog granatiranja Knina” iako nije dokazana ni jedna jedina
žrtva koja je u tom granatiranju stradala.
● NEMA USPOREDBE ”Ovdje je na snazi latinska izreka Quod licet Iovi, non licet bovi, odnosno, što je dopušteno (bogu) Jupitru, nije dopušteno govedu. Drugim riječima, velike sile mjeri se drugačijim metrom”, kaže admiral Davor Domazet-Lošo, jedan od sudionika i ključnih časnika u vrijeme akcije Oluja. Prema njegovim riječima, zapovijed koju je izdao njemački časnik u Afganistanu ravna je ubojstvu i ne može se uspoređivati s Olujom koja je bila legitimna oslobodilačka operacija. ”Oluja je bila složena operacija kojoj je cilj bilo oslobođenje okupiranog teritorija, dok je napad zrakoplovima u Kunduzu bio samo akcija koja nije imala nikakva opravdanja, ništa se s njim ne bi postiglo. Radi se o čistom ubojstvu za koje veliki prolaze nekažnjeno”, zaključio je Domazet-Lošo. Analitičari smatraju da je promaknuće okrvavljena časnika svojevrsni presedan koji će slične stvari dopustiti i britanskoj i američkoj vojsci. ”Na ovaj način otvara se put promaknućima časnicima vojske SAD-a i Britanije koji su puno češće upetljani u slične incidente od Nijemaca”, kaže Domazet-Lošo.