Anders kijken, denken en doen voor een duurzame wereld

PB- PP

BELGIE(N) - BELGIQUE

PU DJAPO’S MAGAZINE VOOR JUFFEN EN MEESTERS

MAART 2016

KNIP JE GLOOB EN TEO PICTO’S • RECEPT VOOR EEN WORMENBAK • VRAGEN VOOR HILDE CREVITS • CATWALK IN DE KRINGWINKEL • SYSTEEMDENKEN IN KAMEROEN

4 INHOUDSTAFEL

2 pg

3 Voorwoord 4 Duurzaamheid in de klas: leerkrachten vertellen 10 Filosoferen: feest voor gelukvogels! 12 Klimaat: laat het gras maar groeien 17 Doe de kringloop: een wormenbak in je klas 19 Duurzame hebbedingen voor de klas 20 Klasfoto 22 Spullen hergebruiken: woordspin 24 Keuzes maken voor een duurzame wereld met systeemdenken, creatief denken en filosoferen 30 Ontdek de wereld van Gloob & Teo 32 Knip je Gloob & Teo pictogrammen 36 Wereldlesidee: werelddagen en actualiteit in de klas 39 Klanken uit de wereld 40 Tunnelzicht: werkvorm systeemdenken getest in Kameroen 42 Interview met onderwijsminister Hilde Crevits 48 Elf redenen om duurzaam aan de slag te gaan in de klas en daarbuiten 50 Wie kringt, die wint: verwendag in De Kringwinkel 56 Doeplaat: op weg naar een gezonde planeet 58 Wedstrijd: denk creatief en haal Djapo naar je klas

VOORWOORD

‘Is dat wel iets voor mij?’, vroeg ze. ‘Zo duurzaam ben ik toch niet bezig.’ Het kwam er wat verlegen uit, maar ze leek toch gecharmeerd. Ik had haar net verteld dat we juffen en meesters zochten voor dit magazine, voor een interview rond duurzaamheid. Ik wist dat ze een – weliswaar kleine – moestuin op school had. Daar had ze jaren geleden voor gepleit en vorige zomer konden de kinderen hun eerste kroppen sla en boontjes oogsten. Ik wist ook dat de wereld nooit ver weg was in haar klas. Dat ze kinderen uitdaagde om hun blik te verruimen, om niet alles zomaar als vanzelfsprekend te ervaren. Ook niet wat de juf vertelde. ‘Bedoel je dat?’, vroeg ze. ’Ik wil kinderen en ouders gewoon inspireren. Gewoon.’ Inspireren. Jou inspireren. Dat is wat wij ook willen doen met Punt, het eerste magazine van Djapo voor juffen en meesters die zaadjes planten. Elke dag opnieuw. Maar ook voor juffen en meesters die zaadjes willen planten, maar niet meteen weten hoe eraan te beginnen.

Zaadjes om anders naar de wereld te kijken. Om die wereld beter te kunnen begrijpen en interpreteren. Om dingen in vraag te durven stellen. Om eens anders te denken. En anders te doen. Hoe kan je duurzaamheid in je klas brengen? Hoe kan je met kinderen de wereld op punt zetten? Hoe kan je anders kijken, denken en doen voor een duurzame wereld? Dat kan met kleine dingen. Een wandeling in de natuur, koken met ‘onkruid’, plaatsen zoeken op de wereldkaart, een gewoon thema als water vanuit duurzaamheid bekijken, een pictogram in je klas hangen om energie te besparen of om speelgoed te ruilen. Want dat is het net: alles wat je nu al doet is een zaadje om de wereld duurzamer te maken. Ondertussen kunnen we onszelf en onze kinderen wel uitdagen om na te denken, om te kijken, om te doen. Om de duurzame wereld mee vorm te geven. En we kunnen hen inspireren. Vooral inspireren. Veel leesplezier! Annik Verheyen, redactie

Duurzaamheid in de klas (kan met kleine dingen)* 4 leerkrachten vertellen

Carole: â€œEen tip? Eerst en vooral opruimen !â€? 4

Interview

“Een klas hoeft niet schools te zijn. En zeker niet geel-rood-blauw.” Of hoe je met een oude weegschaal uit de kringwinkel een hele school kan inrichten. Waarom werk je rond duurzaamheid in de klas?

Omdat ik wil inspireren. Duurzaamheid betekent voor mij ook dat kinderen en leerkrachten zich goed voelen in hun klas en op school. Ik ben daarom heel veel bezig met klasinrichting en de inrichting van de speelplaats. Dat daar de natuur bij betrokken wordt, bijvoorbeeld. In de klas en op school zet en hang ik vaak minder evidente dingen, om zo kinderen en leerkrachten even anders te laten kijken, zodat het hun creativiteit aanwakkert maar dat ze er ook over nadenken. Om klassen in te richten ga ik op zoek naar leuke spullen in de kringwinkel. Een handtas bijvoorbeeld kan het begin zijn van een complete restyling.

Welke activiteiten/lessen heb je gedaan?

Als je het over thema’ s hebt dan denk ik aan afval. Ik werk er met de kleuters een week rond: een containerpark bezoeken, leren sorteren, bekijken welke dingen we kunnen hergebruiken, knutselen met petflessen en er bijvoorbeeld een ringspel van maken. Rond carnaval maken we muziekinstrumenten van kaasdoosjes, yoghurtpotten, blikken dozen, … Op de speelplaats hebben we fruitbomen, een wilgenhut, een tweedehandscaravan. En samen met ouders en collega’s hagen en grassen geplant. We werken ook rond de wereld tijdens De Week van het Goede Doel. Dan zamelen we spullen in voor een dorp in Roemenië, waarmee Nijlen een band heeft. We maken dan Bombe-koekjes, leren liedjes en woorden in het Roemeens. En er is een wedstrijd. Elke klas krijgt een opdracht. Zamel zoveel mogelijk dingen in, bijvoorbeeld sjaals, dekens, ondergoed, pampers, zeep, … Dit jaar hadden we 2000 sjaals, we kunnen iedereen in het dorp een sjaal geven. Dat is fantastisch.

Wat vonden je leerlingen het leukst?

Die wedstrijd leeft in de school. Maar het wisselt van jaar tot jaar. Dit jaar vonden mijn kleuters die Roemeense woorden leren het leukst.

Is je school actief met duurzaamheid bezig?

Brik mag niet meer op school, dat was echt een afvalberg. Dat zijn nu drinkbussen of glazen flessen. Sorteren doen we ook.

Plan je nog activiteiten/lessen rond duurzaamheid?

Ik blijf dat inspireren belangrijk vinden. Samen met collega’s ga ik één keer per maand naar de kringwinkel. Ik zie altijd wel dingen om op school te gebruiken. Oude koffers en boekentassen, een oude theepot, een typemachine voor de dicteehoek, een weegschaal voor een zorgklas, een soepterrine voor scharen en stylo’s, oude spellen, oude schilderijen. Bij ons in de gang zie je boekentassen aan de muur hangen, samen met een plaat van vader Abraham, een spreuk, een spiegel, een schilderij. Allemaal dingen die kinderen kunnen inspireren. Ik vind het belangrijk dat een leerkracht bij de klasinrichting vanuit zijn persoonlijkheid vertrekt. Iedereen heeft zijn eigen stijl. Een landelijke klas met veel hout en rieten manden, een zwart/wit klas, een klas van een avonturier met veel planken, boomstammen en natuur. In de refter hangen delfstblauwe bordjes aan de muur. Vaak komen ouders en grootouders helpen. Dat schept verbondenheid: generaties die voor elkaar zorgen. Ook dat is duurzaamheid.

Wat is jouw droom voor de toekomst?

Mijn droom is dat meer scholen stilstaan bij wat ze doen met hun inrichting. Omdat kinderen meer bij jou zijn dan

Carole Daems Sint Ca • Stippe Stappe • lasanz • 2e kleuterklas • Nijlen 18 leerlingen

thuis, dat laat een indruk na. Inspireer, maak het gezellig, laat hen spelen op een plek waar bomen staan. Er staat teveel rommel in de scholen, dingen die er niet toe doen. Wie de klik gemaakt heeft gaat heel anders om met de inrichting van zijn klas. En iedereen kan het. En het hoeft niet duur te zijn.

Heb je een tip voor de lezers?

Eerst en vooral opruimen! Alles wat niet voor de kinderen is moet in een kast staan. Rommel creëert rommel. Voorwerpen die zichtbaar zijn in een klas of school moeten de moeite zijn om gezien te worden. Kinderen krijgen veel te veel impulsen. Je moet rust creëren in de klas en dan heel goed nadenken wat je zelf wil. Je moet kunnen loslaten wat je al hebt. Veel juffen en meesters denken dat in hun klassen vooral geel, rood en blauw moet of dat er best gestart wordt vanuit een kleur. Dat is niet zo. Laat het los. En neem bijvoorbeeld een foto, een tekst of oude typemachine en begin te brainstormen over hoe je je klas kan inrichten.

Hoe heb je met Djapo samengewerkt rond duurzaamheid?

Ik ken Djapo maar heb er nog niet mee samengewerkt. Ik wist niet dat er een aanbod voor kleuters was. Maar nu ik die Gloob en Teo zie…ben ik weer geïnspireerd , kriebelt het en hoop ik de twee nog dikwijls tegen het lijf te lopen. Meer klasinrichting op Instagram CAROLE_DAEMS

Interview

“Ook al zit er 9000 km tussen ons, we willen allemaal kinderen kansen geven om met hun talenten een steentje bij te dragen.” era Urbina iv R ty a K a Elb trice van

Direc school de emJAC a, Nueva

ñit • La Montahet tropisch Guinea in osten van vochtige o Kleuter-, • Nicaragua secundaire lagere en 0 leerlingen 0 school • 3

Werk je rond duurzaamheid/zorgen voor de aarde in de klas en waarom?

Ja zeker. Niet alleen als leerkracht maar ook als dochter van een Nicaraguaanse boerenfamilie merk ik dat er heel wat dingen aan het veranderen zijn. Ontbossing, erosie, droogte, tropische stormen, overstromingen. We hebben het allemaal hier in Nicaragua en het wordt alleen maar extremer. In de emJAC school komt dit aan bod. Ik probeer daarbij te vertrekken vanuit ieders talenten en hen voldoende inzichten en ruimte te geven om de vaardigheden te ontwikkelen die nu nodig zijn. We leven op zich in een levendige, warme wereld die ons ook voor heel wat uitdagingen stelt. Onze overheid is niet altijd de meest respectvolle partner als het om mensenrechten, natuurbehoud of financiële ondersteuning van kwalitatief goed onderwijs gaat.

Hier in het vochtige tropische klimaat van Zuidoost-Nicaragua is de afgelopen 40 jaar een massa regenwoud gekapt. Er is nog een groot stuk beschermd tropisch regenwoud, Indio Maiz, dat door de UNESCO is uitgeroepen als biologisch reservaat. Ook dit laatste stuk tropisch woud wordt vandaag bedreigd door houtkap, aanleg van monoculturen van o.a. cacao en Afrikaanse palm, open goudontginning. Boeren zullen moeten wijken als het geplande kanaal door Nicaragua zal worden getrokken. En dan heb ik het nog niet over alle andere milieuvernielingen die deze

aanleg met zich mee zal brengen.

Welke activiteiten/lessen heb je gedaan?

Ik keerde na mijn studies pedagogie in Duitsland heel bewust terug naar Nicaragua en richtte er in 2001 deze school op. Binnen het gewone Nicaraguaanse onderwijs is er een grote nood aan creatieve, ervaringsgerichte werkvormen. Onze methodiek is gebaseerd op de pedagogie van Maria Montessori, Paulo Freire en Freinet. Kinderen moeten naast kennis vooral dingen kunnen ervaren, doen en ontdekken. We organiseerden al projecten rond thema’s als afvalpreventie, water, roken, herbebossing, pesticiden, genetisch gemanipuleerde gewassen. Dat laatste is trouwens een trieste realiteit. Meer en meer boeren moeten elk jaar opnieuw zaaigoed kopen, vooral maïs en bonen, omdat het zaad dat ze zelf produceren via manipulatie niet langer kan kiemen tot nieuwe planten. Met andere woorden: de bonen en maïs die ze zelf aan de kant houden na de oogst zullen zelf niet meer uitgroeien tot nieuwe planten. Dat is toch schandalig. Dat moeten onze leerlingen en hun ouders weten. Daartegen moeten we reageren.

Wat vonden je leerlingen het leukst?

Met tieners filosoferen we graag over alles wat ze interessant vinden in hun dagelijks leven: hun liefjes, de allernieuwste technologiesnufjes en over de wereld. Jongere kinderen praten graag over het leven van dieren, sport en familie. We bieden de kans om, naast de gewone lessen, een workshop te doen. De kinderen mogen kiezen tussen schilderen of tekenen, dans, knutselen met bijvoorbeeld afvalmateriaal, bakken en koken, de schooltuin onderhouden,.... De uitstappen naar boerderijen, rivieren en

bossen vinden ze heel leuk. We plannen ook 1x per jaar een educatieve schoolreis naar een vulkaan, de oceaan, een museum of de dierentuin.

Is je school actief met duurzaamheid bezig?

Ja, de thema’s klimaat, bodem, bossen, afval en een goede behandeling van wilde dieren maken deel uit van het vakoverschrijdend aanbod binnen onze school. Heel wat van onze leerlingen zijn kinderen van boerenfamilies die de gronden bewerken en de toekomst in handen hebben. In de vochtige tropen heb je een weelderige, mooie, groene groei en bloei maar dat is ook heel delicaat. De vele waterbronnen op de heuvels hebben de schaduw van bomen nodig om niet uit te drogen. Zonder bos zal de hevige zon de bodem verharden en verarmen. De hevige tropische regens spoelen dan het kleine laagje vruchtbare grond weg. Daarom hechten we op school zoveel belang aan het doorgeven van de kennis over de manier waarop je met de natuur moet omgaan. Het is van groot belang, het is de essentie van het leven en de basis voor de toekomstige generaties.

Plan je nog activiteiten/lessen rond duurzaamheid?

We hebben een klein museum over onderwijs en milieuvernieling dat we verder willen uitbouwen. Onze school ligt in een laatste stuk groen in het centrum van de stad. Via een wandelpad kunnen leerlingen of bezoekers door een stukje tropische regenwoudbeplanting wandelen. We hebben samen met de leerlingen op heel wat struiken en bomen de Spaanse en Latijnse naam gezet. We maakten ook bordjes die de bezoekers erop wijzen dat ze goed met de natuur moeten omgaan. We doen ook mee met opruimacties,

Elba Katy Rivera Urbina: “Laat ons uitwisselingen organiseren zodat jullie in het Noorden andere culturen leren kennen en je je daarmee kan identificeren.”

De tekst op het spandoek: “De natuur geeft voldoende voor ieders behoeften maar niet voor ieders hebzucht.” maken uitstappen naar boerderijen en rivieren waardoor onze kinderen ondervinden hoe belangrijk het is om milieu en leefgebieden voor mens en dier te beschermen. We dromen ervan om via eco-toerisme hier ook andere mensen van te overtuigen. We stappen ook jaarlijks mee in een optocht voor de verjaardag van onze stad. Ook daar dragen we onze boodschappen voor een duurzame wereld uit.

Wat is jouw droom voor de toekomst?

Meer democratie in mijn land, gelijkheid tussen vrouwen en mannen, een beter beschermd milieu, een land zonder vuilnis langs de straten, een samenleving en een regering die aandacht en respect hebben voor de cultuur van de boeren. Kwalitatief en menslievend onderwijs en solidariteit tussen de volkeren van de wereld. En ik hoop dat onze regering het grote kanaal van 280 km tussen de Caraïbische en de Stille Oceaan niet gaat graven want dat zou naast de open

mijnen, palmolieplantages en boskap de zoveelste milieuramp voor ons land zijn.

Heb je een tip voor de lezers?

Deel je ervaringen met leraren en docenten in het Zuiden. Deel je pedagogische kennis. Deel goede gewoontes, toffe lesideeën. Laat ons scholen verbinden, samen projecten maken en uitvoeren. Laat ons uitwisselen zodat jullie in het noorden andere culturen leren kennen en je je daarmee kan identificeren. En vertel dan over onze cultuur, natuur, gewoontes, manieren van denken maar ook over onze behoeften. Hierdoor gaan we elkaar beter begrijpen, kan er solidariteit groeien en komt er een band tussen burgers, van gemeenschap tot gemeenschap, van school tot school, van leraar tot leraar, van vrouw tot vrouw, van man tot man.

Hoe heb je met Djapo samengewerkt rond duurzaamheid? Wij werken al een aantal jaren samen met de vzw Vonkita en Basisschool

Klimop uit Sint-Truiden. Zij ondersteunen ons educatief project, zowel financieel als met het uitwisselen van foto’s en informatie. Via hen kwamen we in contact met het Art-eco project van Djapo waardoor onze banden de afgelopen jaren nog sterker werden. We werkten samen rond het thema ‘klimaatverandering’. Ook de Nicaraguaanse reggae-zanger Philip Montalban deed mee met het project. Zijn lied ‘Salvemos al planeta’ ‘Laat ons de planeet redden’ werd in beide scholen aangeleerd. Ik heb de school BS Klimop al kunnen bezoeken, het gaf me een aangenaam gevoel dat de leerlingen me herkenden. Het is tof om te zien dat we collega’s zijn ook al wonen we 9000 km van elkaar. We willen allemaal onze leerlingen opvoeden tot kritische wereldburgers die in deze veranderende wereld kunnen overleven. met dank aan www.vonkita.be

ckaert Dieter Bou • Tielt der BLO De Vlingewoon Buiten au • eindnivers s ij w r e d n O oolverlate (de presch erlaters) • en schoolv 5de en 6de (niveau ar) • leerja en 28 leerling

Werk je rond duurzaamheid/zorgen voor de aarde in de klas en waarom?

Omdat het niet meer vijf voor twaalf is, maar bijna drie of zelfs één voor twaalf. We hebben maar één planeet waarvoor we heel goed moeten zorgen. De planeet geeft ons ook heel veel en daar staan we volgens mij veel te weinig bij stil. In de klas probeer ik dat wel te doen. Ik geef die boodschap mee met de leerlingen en hoop dat zij die boodschap doorgeven. Niet alleen later, maar ook nu thuis. Dat zij vertellen hoe belangrijk het is om ons steentje bij te dragen. Ook al is het maar klein, dat steentje.

Welke activiteiten/lessen heb je gedaan?

We hebben al gewerkt rond alternatieve energie. Toen hadden we een bouwdoos in de klas en maakten de leerlingen zelf een soort windmolen. Of rond zuiver water en het naderende watertekort: de leerlingen maakten een natuurlijke zuivering met stenen en zand. We plantten ook al zaadjes. Het plantje moesten de leerlingen dan zelf verzorgen. Zo leerden ze over de nood aan zuurstof voor planten en over de rol van de plant. Twee vliegen in één klap. We proberen ook zoveel mogelijk te recycleren. We knutselen met afvalmateriaal. Oud materiaal gooien we niet zomaar weg. Een

Interview

“Zorg voor onze natuur, denk aan mijn kinderen.” hemd of een paar schoenen, die komen in de verkleedkoffer terecht. Het zijn allemaal van die kleine dingen. We stelden ook een vegetarisch menu samen omdat we iets wilden doen rond de uitstoot van broeikasgassen door koeien. We probeerden ook puree te maken van sojamelk in plaats van koeienmelk, maar dat was niet zo geslaagd. Maar we hebben het dan toch maar geprobeerd.

Wat vonden je leerlingen het leukst?

Het werken rond water en rond alternatieve energie vonden ze heel leuk. De boodschap dat koeien grote vervuilers zijn is het meest beklijvende geweest. Daar praten ze nog over. Dat is zo blijven hangen omdat het zo tot de verbeelding spreekt.

Is je school actief met duurzaamheid bezig?

Ja, er worden veel activiteiten aangeboden tijdens het schooljaar, bijvoorbeeld Dikketruiendag. Daar doen wij altijd aan mee. Maar ook: de deuren sluiten, ervoor zorgen dat de verwarming uitgaat als er niemand in het klaslokaal is, brooddozen, hervulbare flessen,…

Plan je nog activiteiten/lessen rond duurzaamheid?

Ja, nu ligt het even stil vanwege de bosklassen, wat uiteindelijk niet helemaal van het thema afwijkt. Daarna komen we zeker terug op duurzaamheid.

Wat is jouw droom voor de toekomst?

Ik kan mij mateloos ergeren aan het prijzige openbaar vervoer en de organisatie ervan. Ik hoop dat er iets gebeurt, zodat de auto kan verdwijnen uit onze leefomgeving. Dat is mijn ultieme droom. Ik hoop ook dat mijn leerlingen mijn boodschap over duurzaamheid verder gaan beleven en verkondigen. Als dat geslaagd is, als die boodschap ook blijft hangen, ook al worden ze straks puber, dan is voor mij mijn rol als leerkracht geslaagd.

Heb je een tip voor de lezers?

Alle kleine beetjes helpen. Blijf op alle gebied een steentje bijdragen. Geef het goede voorbeeld. Dat is een tip die je waarschijnlijk vaak hoort, maar eigenlijk is dat toch niet te verwaarlozen.

Hoe heb je met Djapo samengewerkt rond duurzaamheid?

Tielt, de stad waar ik les geef, wilde iets doen rond het klimaat. Zij hebben Djapo ingeschakeld om een aantal tools voor te stellen. Zo kwam ik in contact met Djapo, maar eigenlijk kende ik het al van vroeger. Als ik iets wil doen rond de actualiteit of rond duurzaamheid dan haal ik regelmatig lesmateriaal van Djapo.be.

Gerlinde Vand Ten Bos, GO • Peiz erstraete egem • 1ste tot 6de leerja, Brussel ar

Interview

“Duurzaamheid zit in de lift in het onderwijs.” Waarom werk je rond duurzaamheid in de klas?

Omdat ik dat persoonlijk een belangrijk thema vind en omdat ik merk dat de kinderen dat ook heel belangrijk vinden en daar een grote betrokkenheid bij voelen. En misschien staan kinderen op dat gebied verder dan hun ouders. Soms heb ik het gevoel dat ze daar anders mee omgaan.

Welke activiteiten/lessen heb je gedaan?

Ik ben proeftuinleerkracht voor Djapo en heb de les gedaan rond palmolie. Die had echt veel effect. Daarna kwamen er nog kinderen met verpakkingen waarop staat dat er palmolie in zit. Die les heeft veel losgemaakt. Bij godsdienst zijn er nog thema’s waarin je duurzaamheid kan verwerken. Zo heb je bijvoorbeeld in de tweede graad het thema ‘Natuur en Cultuur’. Voor carnaval hebben we muziekinstrumenten gemaakt, zoals de mensen op straat het in Brazilië doen. De kinderen mochten afvalmateriaal meebrengen zoals lege blikjes. Daar hebben we sambashakers van gemaakt. Kroonkurken hebben we met spijkers op een plankje getimmerd en zo hebben we ook instrumenten gemaakt. Zo heb ik laten zien dat er met zulke materialen ook dingen geknutseld kunnen worden. Ze waren heel benieuwd naar wat het ging worden.

Wat vonden je leerlingen het leukst?

Ik ben de proefles rond palmolie gestart door de kinderen te laten eten van zoute crackers. Dan vroeg ik ze: is dat nu gezond? Zij dachten toen echt dat ze gezonde dingen aan eten waren. Ze vonden het dus wel leuk dat dat voorbeeld echt uit hun eigen leefwereld kwam. Choco is bijvoorbeeld iets dat ze elke dag eten terwijl het eigenlijk gewoon pure olie is.

Is je school actief met duurzaamheid bezig?

Ja, ik merk ook dat scholen daar nu meer en meer aan beginnen te werken. Scholen hebben bijvoorbeeld veel meer aandacht voor sorteren. Vroeger werden er ook vaak veel plastic prullekes gegeven als er een feest was. Ik merk dat de scholen daar toch vanaf stappen. Ze proberen zich zo een beetje te onderscheiden van de consumptiemaatschappij. Ze zorgen er ook voor dat het materiaal voor de kinderen duurzaam is en van goede kwaliteit.

Plan je nog activiteiten/lessen rond duurzaamheid?

Ik heb dat niet specifiek ingepland, maar ik probeer dat gewoon in mijn lessen te doen. In de derde graad beginnen ze bijvoorbeeld altijd met de actualiteit en eigenlijk komt duurzaamheid heel vaak aan bod. Zo was er recent nog de klimaattop in Parijs. Ik probeer ook een beetje op de kinderen hun vraag in te

spelen. Ik merk dat kinderen er bewuster mee bezig zijn, naarmate ze ouder worden.

Wat is jouw droom voor de toekomst?

Een veilige wereld. Een wereld die iedereen veiligheid kan bieden. Je merkt dat kinderen veel angsten hebben rond oorlogen, rond duurzaamheid. Ik hoop dat ze daarmee leren omgaan. Want er komt tegenwoordig heel veel op kinderen af.

Heb je een tip voor de lezers?

Het start allemaal bij het onderwijs. Als kinderen iets horen op tv dan is dat één ding, maar als je dat dan in de klas aanhaalt dan kunnen ze de link leggen. En kan je ook uitleggen dat kinderen daar niet zoveel angst rond moeten hebben. Je moet negatieve dingen in de media kunnen relativeren, kunnen kaderen. Het is soms wel erg, maar de kinderen mogen daar ook niet gek van worden.

Hoe heb je met Djapo samengewerkt rond duurzaamheid?

Djapo heeft mij een proefles gestuurd en ik mocht dan zelf kiezen wat ik er mee deed en een keer uittesten. En dan heb ik de foto’s en werkjes van de proefles opgestuurd. Als proeftuinleerkracht kan ik het aanbod mee uitproberen en try-outen.

* Lesmateriaal, tips, workshops en nascholingen vind je op www.djapo.be

Feest voor gelukvogels !

Een culinaire filosofieles of een filosofische kookles? Zin in een feestje met de vogels? Verwen je gevleugelde vriendjes met mooie en lekkere vogeltaartjes! Ze zullen tot in de zevende hemel vliegen. Zouden de vogels nu blij of gelukkig zijn met deze lekkernij? Wat maakt een vogel gelukkig? Verzamel je leerlingen buiten rond een â€˜warm nestâ€™ in de boom en filosofeer samen. Djapo filosofeerde met de leerlingen van de eerste graad van Freinetschool De Pit in Diest. Enthousiast brouwden ze kleurrijke cupcakes die ze versierden met lekkernijen uit de natuur. Nadien ontstond er een heus filosofisch gesprek over geluksvogels. Een spannend en uitdagend onderzoek!

1 Smelt frituurvet in een steelpannetje.

2 Meng vogelzaad bij het gesmolten vet. 3 Giet het mengsel in een cupcake vorm.Laat de cupcakes afkoelen en een dag in de koelkast opstijven.

4 Versier de cupcakes.

Smelt opnieuw frituurvet in een steelpannetje. Als je niet vies bent van vuile vingers, kan je het ook kneden tot het zacht wordt.

5 Voeg zelfgemaakte

kleurstof toe. Dat kan door bijvoorbeeld rode biet te persen.

6 Doe het gekleurde vet in een

spuitzak. Je doet dit best als het vet terug wat opgesteven is, anders wordt het een smurrie.

7 Spuit de gekleurde slagroom op de

cupcakes. Versier de cupcakes met vogelsnoepjes: bessen, noten, fruitstukjes ... Verras de vogels!

Filosoferen

Een warm nest voor geluksvogels Opdracht

Verwerking

nd al: Materia erei + plakba en g f rm ij Plastic ze samen afschaffen van en haar, openbaar naar buiten hangze is fan Elkvan kindhet krijgt een papieren wormpje. • schr t en wozakken mogenTrek s e n d a l b p i k r n het ‘nest’ op in een boom. Gahuis in een de opdracht: ‘Schrijf op de • we en k vervoer, een supergeïsoleerd en deVertel meest creatieve opieer ze woont inhalve k : g n i kring bij de boom zitten. worm hoe volgens jou een vogel een d . rei ormenkrijgt Voorbe nideeën w e ze tijdens het lopen. Zoals een trampoline die elektriciteit d Filosofeer samen met de kinderen echte geluksvogel wordt.’ Kleef de te het nes p: o d a l over wat een ‘warm nest’ kan beteop het nest. b . Maar ook als het over onderwijs gaat – haarwormpjes beleidsdomein – Zo maken we t werk diopwekt t d n i t v kenen. Vertel dat in het nest jonge een warm nest vol geluksvogels! Je /pun japo.be droomt Hilde van eennodig duurzame wereld. vogelsCrevits zitten die dingen hebIn De Pit vulden de kinderen een nest www.d st. e n t e h ben om te (over)leven. Vogels hebben jonge vogeltjes met geluksvoer en er Lamine voedsel en water nodig. Hebben ze nog meer nodig om gelukkig te zijn?

toverden het zo om tot een warm nest. Tot slot schreven ze hun ‘geluk’wensen op een mooi zelfgemaakt kaartje!

v Wat maa kt e gelukkig? en vogel v Wannee r is e een geluks en vogel v Kan een vogel? voge ongelukkig l ook zijn? v Wat zou een nest kunne warm n betekenen ?

KLIMAAT

Laat het gras maar groeien

Of het belang van een goede bodem in de strijd tegen de klimaatverandering. Koeien die metaanscheten laten, jeansbroeken die liters water bevatten, eten dat wordt weggegooid omdat het niet aan de schoonheidsidealen voldoet, ijskappen die smelten. Als het over duurzaamheid gaat, zijn er veel weetjes die je kinderen kan vertellen. Stof genoeg voor een les of project. Maar wist je dat ook de bodem, de grond onder je voeten, een belangrijke functie heeft als het over het klimaat gaat?

We duiken ondergronds met Koen Willekens, onderzoeker aan het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO) in Merelbeke bij Gent.

Als jongere ging Koen al bij een boer helpen en toen is het zaadje geplant. Hij kreeg interesse in de bodem want een goede bodem doet dingen groeien. Koen werd landbouwingenieur. Ondertussen doet hij al meer dan tien jaar onderzoek naar bodemkwaliteit en bodembeheer. Hij

vertelt landen tuinbouwers hoe ze goed voor de bodem kunnen zorgen. Want de bodem is een levend organisme, dat je goed moet soigneren. â€œDe bodem is de niet alleen de huid van onze aardbol, het is ook een enorm kapitaal. De bodem is de bron van allerlei zaken die levensnoodzakelijk voor ons zijn: voedsel, plantaardige grondstoffen (bijv. vezels als katoen, hennep, fossiele brandstoffen, water, â€Ś). Bovendien

doet onze bodem ook aan dienstverlening: onze bodem waakt over ons klimaat en werkt als filter die giftige stoffen wegfiltert. Maar de bodem wordt niet altijd met de nodige zorg gebruikt. We hebben dan geen oog voor de gezondheid van onze bodem. Daardoor takelt de bodem af. Onze bodem gaat langzaamaan dood. Dat is op verschillende plaatsen in de wereld aan de gang. Soms is de schade

zo ver gevorderd dat de bodem op een punt komt dat hij niet meer productief is. Het resultaat is dat de bodem aan het verwoestijnen is, soms aan het verzilten, … Dat is niet alleen een probleem voor onze voedselproductie, maar ook voor ons klimaat. Want planten slaan CO2 op uit de lucht en fixeren die in de bodem. Met de huidige klimaatverandering is het vastzetten van het teveel aan CO2 uit de lucht een belangrijk aspect van een gezond bodemleven. Het is belangrijk voor de bodemkwaliteit dat er gewassen op staan, dat er wortelontwikkeling is, want dat is dan weer belangrijk voor koolstofopslag.

om dingen te kunnen telen, om voor voedsel te kunnen zorgen. Maar je kan dat eigenlijk perfect doen zonder de natuurlijke kringloop in de bodem te schaden. Het is kwestie van een goede balans te zoeken. Veel boeren doen dat al, maar het kan nog beter. Compost gebruiken, groenbedekkers telen tussen de hoofdteelten door en bodembewerking beperken zijn goede maatregelen om de bodemkwaliteit te behouden bij het telen van voedsel. We willen nog meer onderzoeken hoe de natuurlijke processen in de bodem precies verlopen, zodat we zo oplossingen kunnen vinden voor goed bodembeheer.”

Hoe belangrijk is de bodem dan?

Een handvol aarde bevat enorm veel leven. Hoe moet ik mij dat voorstellen?

“Eigenlijk is het een kringloop, met een diversiteit aan organismen en planten. In een gezond ecosysteem onderhoudt de bodem zichzelf en op die manier kan het ecosysteem blijven bestaan. Maar in bijvoorbeeld een landbouwomgeving brengt de mens verstoringen in die natuurlijke kringloop. Als je dat ondoordacht doet, ga je de bodem dermate verstoren dat de bodem degradeert. Dat wil zeggen dat er steeds minder bodem-organismen zijn die hun werk kunnen doen in de bodem. Het is natuurlijk nodig

“Kinderen in de lagere school leren vaak over het voedselweb. De kleine insecten die gegeten worden door grotere dieren,… . Hier hebben zowel planten als dieren een plaats. Maar er bestaat ook zoiets als een bodemvoedselweb: dat zijn dieren en planten onder de grond, die eten en gegeten worden: schimmels, bacteriën, eencellige diertjes. In de bodem is er een wereld op zich. Het is belangrijk om niet alleen over dat bodemvoedselweb te leren,

maar ook om er verbondenheid mee op te bouwen, met de aarde, met de natuur. Want die kennis en ervaringen bepalen hoe we met onze bodem omgaan.”

Een gezonde bodem kenmerkt zich door de hoeveelheid aan organismen die erin leven, maar die organismen zijn onzichtbaar voor het blote oog. Hoe herken je een gezonde bodem?

“Je kan het zien: een kruimelige structuur waar veel lucht aan kan is goed. Dichte, verharde grond is niet zo goed, omdat daar geen zuurstof aan kan en er zich ook geen leven in kan ontwikkelen. In moestuinen is het belangrijk om verdichte lagen weg te werken. Je kan het soms ook ruiken. Grond die ruikt naar bosgrond is goed. Grond in slechte conditie herken je vaak aan zijn slechte geur. Dat zijn de anaerobe processen die je ruikt. Het is een rottingsgeur. Of een zure geur. Dat is niet goed.”

Hoe kan je voor de bodem zorgen?

Meer diversiteit aan planten versterkt de bodemkwaliteit: Hoe meer de planten de bodem kunnen doorwortelen en hoe meer verschillende soorten planten dat doen (= biodiversiteit), hoe beter de structuur van de bodem en hoe meer en meer divers bodemleven er zich kan ontwikkelen. En hoe rijker het bodemleven is, hoe beter planten kunnen groeien. Eens je dus de bodem gaat versterken met het aanbrengen van plantendiversiteit, creëer je dus een opwaartse spiraal, waarbij de bodem zichzelf steeds meer zelf in stand gaat houden.

Dus zou je kunnen zeggen, laat het gras maar groeien voor het klimaat. Dat zou je kunnen zeggen, ja.

Bodem en klimaatverandering. Bodem en klimaatverandering. Die twee woorden hoor je niet zo vaak in ĂŠĂŠn zin. Toch is een gezonde bodem in dat kader zeer belangrijk.

De bodem is belangrijk als buffer tegen schokken van buitenaf: Koolstofopname

Planten groeien op de bodem planten nemen CO2 op uit de lucht want planten hebben C Op die manier kunnen planten een rol spelen als buffer tegen teveel nodig om te groeien CO2 in de lucht Hoe meer planten, hoe meer CO2 uit de lucht kan worden opgenomen.

CO2

CO2 CO2 CO2

CO2

Ook met composteren help je het klimaat

CO2

CO2 CO2

CO2

CO2 CO2

CO2

CO2 CO2

Je composteert plantenresten je brengt het compost in de bodem een gedeelte van de C uit de planten gaat in de bodem compost verbetert de kwaliteit en structuur van de bodem er kunnen meer planten groeien meer planten halen meer koolstof uit de lucht.

CO2 CO2

CO2

CO2 C

Waterhuishouding

CO2

CO2 CO2 CO2 CO2

CO2

CO2 CO2

De wortels van planten lokken micro-organismen en kleine kriebelbeestjes die zorgen voor een goede structuur van de bodem. Een goede structuur zorgt ervoor dat de bodem niet zo gevoelig is voor extreme weersomstandigheden. Door een goede structuur kan de bodem voldoende vocht vasthouden zodat bij langdurige droogte niet alle planten (en dus ook alle groenten en fruit) direct uitdrogen. Omgekeerd zorgt een goede bodemstructuur er ook voor dat als het extreem veel regent, de regen goed weg kan uit de bodem, zodat de planten niet verzuipen.

Er zit teveel CO2 in de lucht en in de bodem te weinig. Valt het simpel op te lossen door koolstof op één of andere manier in de bodem te stoppen?

“Het zit heel complex in elkaar. Want planten nemen wel CO2 op uit de lucht en eens geoogst en goed gecomposteerd en terug gebracht naar de bodem, breng je ook weer C02 terug naar de bodem. Dit gebeurt in het proces dat we fotosynthese noemen: CO2 wordt opgenomen, en O2 wordt uitgestoten. Op die manier

profiteren we dubbel van de fotosynthese van de planten: de overtollige CO2 wordt uit de lucht genomen, en we krijgen er zuurstof voor in de plaats. Mensen en planten zijn eigenlijk heel complementair: wat een afvalproduct is voor de planten (O2), is levensnoodzakelijk voor ons, en wat een afvalproduct is van de mens (CO2) is levensnoodzakelijk voor de planten. Het is ook zo dat bij elk composteringsproces ook weer CO2 in de lucht

tips van Koen om te doen in de klas/op school leer de kinderen over het bodemvoedselweb.

Een wormenbak is educatief interessant om kinderen voeling te doen krijgen met het bodemleven. In een wormenbak maken de kinderen niet alleen kennis met compostwormen, maar ook met ander bodemleven. Dat is heel spannend voor kinderen. Je kan ook vertellen hoe belangrijk wormen en al die andere organismen zijn, ze verrijken de bodem en verbeteren de bodemstructuur, zodat er meer planten op kunnen groeien die CO2 uit de lucht kunnen halen.

komt. Maar dat is ook het geval als diezelfde plantenresten in de bodem worden omgezet. Maar we kunnen wel stellen dat als we zorgen voor een grote plantendiversiteit, ervoor zorgen dat alle bodem steeds bedekt is met planten, en bij voorkeur diep wortelende planten zoals granen en klavers, we C02 uit de lucht halen en opslaan in de bodem en op die manier iets kunnen doen tegen de klimaatverandering.”

laat gazons op scholen (maar ook thuis) eens een keer groeien.

Hoe hoger je gras, hoe dieper de wortels van je gras. En hoe dieper je wortels, hoe beter het bodemleven en de structuur van de bodem, en hoe meer planten er kunnen groeien om CO2 uit de lucht te halen.

gebruik het gemaaide gras om een strooisellaag aan te brengen in de moestuin.

nog beter: zaai minder gazon

en maak meer bloemenweides en zaai groenbemesters op braakliggende stukken grond. Want braakliggende grond neemt geen CO2 op uit de lucht, maar planten doen dit wel. Bloemenweides zijn bovendien heel mooi.

Zo gebruik je het grasmaaisel als ‘meststof’ voor de bodem én zorg je dat er geen ongewenst kruid gaat groeien op je zaaibedden. Als je grasmaaisel op een hoop gooit en zomaar laat liggen en niet gaat opmengen met andere ‘bruine materialen’ gaat je grashoop beginnen stinken.

start een moestuin. 16

Koppel dit aan een bodemonderzoek: Hoe ziet de bodem er uit? Welk leven zit er in? Je kan eens gaan kijken en vergelijken met een ander stukje bodem, bijvoorbeeld in een bos.

Doe de kringloop: een wormenbak in je klas mm odig: Dit heb je n chine + houtboor 6

• koffie - koffiepot a • boorm urver bakken C / r e • banaan - bananenschil • 3 Alib l e n s a k v e n d • groenteresten - groenten e 1 t s • re ompost, s,… • groenc , fruit, theezakje en bladeren groent s, takjes, r e p ip n s • hout andvol tjes en een h • schaar n e m r o stw • compo st o p an micro com teriaal v a m l e e (5 min) post • visu en n in com e m is n uitspreid a n a k n org e at je rest • zeil zod Zijn wormen vieze beesten? g in krin Leg het nut van wormen uit: wor• karton men maken, samen met duizenden andere kleine diertjes, gezonde compost van onze etensresten. Die Leg een zeil met groenafval op kleine diertjes kunnen we niet zien de grond. Laat de kinderen in een zonder een heel sterk vergrootglas kring zitten. Je werkt best in kleine of microscoop. Op die manier zorgroepjes. gen ze voor een kringloop.

2. Gesprek: Waarom zit ik hier met een worm in mijn hand?

1. Zit in de kring, neem een worm in de hand: (10 min) Kleuters kijken naar de worm • Wat is dat? • Wie durft dit vasthouden? • Hoe voelt het? • Waar woont het? • Wat eet het?

Kijk samen naar wat er ligt op het zeil: resten en volledige stukken groenten en fruit. (5 min)

Laat de kleuters de resten verbinden met het voedingsmiddel. • appelschil - appel • thee - theezakje

ze hun tekening in de lucht mogen houden als ze over het personage op die tekening horen. Verhaal: • Er ligt een lekkere appel in de fruitmand thuis. We schillen hem, soms. Soms ook niet, dan blijft er na het eten enkel een klokhuis over. • De schillen en het klokhuis geven we aan de compostworm. • Die smult ervan en ... maakt er compost van. • Die compost geven we aan de planten, bijvoorbeeld aan een appelboom. • Door de compost wordt de boom groot en sterk en groeien er heerlijke appels aan de boom.

3. Gesprek: kringloop: appelappelschil-compostwormcompost-appelboom-

Laat de kinderen samen de tekeningen in de juiste volgorde leggen. Ze vergelijken zelf met de cijfers op de achterkant.

Maak een aantal tekeningen bij het verhaal of print ze van onze website (www.djapo.be/punt). Nummer op de achterkant de tekeningen in volgorde.

Tip: Je kan nog een spelletje doen:

(15 min)

Zit samen in een kring. Elk kind krijgt een tekening, bespreek de tekeningen samen. Vertel over de kringloop. Het verhaal hieronder is een leidraad. Vertel de kinderen dat

neem 1 prent weg, laat de kinderen de prenten opnieuw in de juiste volgorde leggen. Ze moeten raden welke prent ontbreekt.

Stel vragen: ‘Wat gebeurt er als er

geen wormen zijn?’ ‘Wat gebeurt er als er geen appelschillen zijn?’

Maken van de wormenbak (1u)

Zit in de kring, neem een worm in de hand: (10 min)

Laat de kleuters naar de worm kijken • laat het materiaal zien • ga buiten takjes rapen • knip de resten groenten en fruit in kleine stukjes • scheur het karton in kleine stukjes Als alles klaar is, breng je alles samen in laagjes: • laag takjes en karton • laag houtsnippers/schaafsel • laag compost met wormen • laag etensresten

Dek af. Je wormenbak is klaar! Laat nu enkele weken rusten en voeder de wormen af en toe bij met etensresten, maar niet te veel. Als alles goed gaat, zullen de wormen snel baby-wormen krijgen en worden het snel heel veel wormen. Goed in de gaten houden. Succes!

Kijk ook op de Djapo Pinterest Pagina, bord ‘Punt Magazine’

met dank aan Ecohuis Antwerpen

BENTO/lunchbox Deze lunchbox is gemaakt uit roestvrijstaal, waardoor je geen alluminiumfolie, plasticfolie, plastic potjes, … meer moet gebruiken. Door de twee compartimenten en het handig uitneembare (lekvrije!!) potje blijven je slaatjes crunchy en je boterhammetjes krokant. Samen voor een plasticloze wereld! www.greenjump.nl

Crayon Rocks, soya waskrijtjes Deze wasco’s zijn 100% natuurlijk want ze worden gemaakt uit sojabonen en de kleuren zijn volledig met natuurlijke pigmenten bekomen. Door de speciale vorm liggen de “steentjes” perfect in de hand van kinderen. De zachte kleuren zorgen ervoor dat je mooi in elkaar overlopende kleurvlakken kunt creëren en in tegenstelling tot de normale wasco’s, zijn de Crayon Rocks niet plakkerig. www.crayonrocks.eu

Paper potter

De ingenieuze Paper Potter helpt je potjes te maken uit oude kranten waarin je zaadjes kan planten. Wanneer de plantjes klaar zijn om verplant te worden kan je ze samen met het potje in de tuin planten. Krantenpapier is biologisch afbreekbaar en zal dus composteren. Gedaan met de plastic potjes die je steeds moet weggooien. www.kudzu.be

Blinde wereldkaart

De meeste kinderen kronen zich elke dag tot morskampioen. Zeker bij het drinken. Rietjes helpen dat lastig fenomeen tegen te gaan, maar ze zijn niet zo goed voor het milieu. Deze rietjes van roestvrijstaal brengen soelaas: Een morsvrije dag met een zuiver geweten. Bijgeleverd is een praktisch borsteltje om de buisjes te kuisen. www.kudzu.be

Duurzame

hebbedingen

voor de klas

Wedstrijd Wil jij deze ingenieuze, maar vooral duurzame hebbedingen voor in je klas, of misschien stiekem wel voor thuis? Hou de komende maanden onze Facebookpagina in het oog: www.facebook.com/ djapowereldonderwijs We geven regelmatig, zomaar gratis en voor niets één van deze producten weg.

Kinderen zijn vaak zeer gefascineerd door de grote wereld. Met deze kleurrijke kaart breng je de wereld in je klas. Een kaart om duurzaam en creatief te gebruiken: projecteer de wereldkaart op de speelplaats en maak er een vloertekening van met krijt. Plaats prikkers op de landen waarnaar je op reis bent geweest. Naai steken op de wereldkaart om bijvoorbeeld landsgrenzen extra te benadrukken. Hang foto’s, postkaartjes, tekeningen op de wereldkaart. www.djapo.be

Rietjes van roestvrijstaal

SUGRU: plooibare lijm die verandert in rubber Sugru is een soort play-doh gemaakt uit natuurvriendelijke siliconen die op (bijna) alle materiaal plakt. Op deze manier is het gebruik van giftige alleslijmers overbodig. Bovendien kan SUGRU in eender welke vorm geplooid worden zo je kan er ook leuke gadgets van maken. Sugru is waterbestendig en kan tegen elke temperatuur. Een inspirerend hebbeding om te gebruiken in de klas, niet enkel om speelgoed te maken, maar ook om spullen te ordenen, potloden kleutervriendelijk te maken en dingen te ontwerpen. www.sugru.com

KLASFOTO

Op school leren wij om a val op te ruimen en geen plastiek mee te brengen.

Wij carpoolen om naar school te gaan. Het is beter om met een elektrische auto te rijden.

Meer recycleren en geen papier verspillen.

Wij sorteren alle afval op school.

Op school mogen wij geen blikjes en plastiek meebrengen.

Geen afval op de grond gooien.

Ik recycleer.

Ik gebruik minder papier en zo worden er minder bomen omgehakt.

thuis a val sorteren.

Wij gebruiken de auto als het echt nodig is.

Op school rapen wij om de beurt per klas de papiertjes op.

Ik ruim alle afval op.

Meer met de iets rijden en minder met de auto.

met dank aan 4de leerjaar - Juf Iris Leo XIIIde school Neder-Over-Heembeek

boot

papier

koken eten

doosjes blokken

schilderij

stoelen

milieu

batterijen

repareren

naaien takken

mouw

knutselen

kleren gebruiken

recycleren Noa, 9 jaar maakte een woordspin rond het thema spullen hergebruiken

VAARDIGHEDEN

Anders kijken, denken en doen Keuzes maken voor een duurzame wereld

Werken aan een duurzame wereld: hoe doe je dat? En hoe doe je dat op school? En waarom? Onze duurzame wereld is nog onder constructie. Er gebeurt nog te veel dat niet eerlijk, duurzaam, rechtvaardig, ecologisch, sociaal, … is. Anderzijds gebeurt er heel veel dat wél eerlijk, duurzaam, rechtvaardig, ecologisch, sociaal, rechtvaardig, … is.

24 24

Onze samenleving heeft nood aan nieuwe ideeën om de dingen anders aan te pakken. Anders en duurzamer. En aan mensen die zich laten inspireren door wat er rond hen gebeurt. Djapo wil kinderen anders laten denken over en kijken naar de wereld en zo: - kinderen helpen om keuzes te

maken voor een duurzame samenleving - kinderen helpen om bewust te worden dat er keuzes zijn en dat we die elke dag maken - kinderen leren onderzoeken welke keuzemogelijkheden er zijn en welke ze zelf kunnen creëren Systeemdenken, creatief denken en

filosoferen zijn vaardigheden die je helpen om anders naar de wereld te kijken om die wereld beter te begrijpen. Djapo past ze toe op duurzame thema’s, zodat kinderen mee oplossingen kunnen bedenken.

Hoezo? Waarom? En dan? De drie vaardigheden helemaal uitgelegd, mét een werkvorm. Om het meteen te proberen.

Systeemdenken

‘Ik onderzoek de wereld waarin ik wil leven’ Je kan beter keuzes maken als je inzicht hebt in de situatie en verbanden kan opsporen.

kening houdt met de verschillende standpunten in een verhaal.

De wereld waarin wij leven is een complexe samenhang van verschillende systemen. Onderwerpen als fair trade of klimaatverandering zijn vaak te moeilijk om in één oogopslag te begrijpen. Met systeemdenken visualiseer je het onderwerp en brengt je in kaart wat de oorzaken en gevolgen zijn, hoe de onderdelen zich verhouden tot het geheel en wat de verschillende perspectieven zijn. Als een grondplan vouw je het probleem uit en onderzoek je alle verbindingen en radertjes die er deel van uitmaken, nadien zoom je uit om het totaalbeeld beter te begrijpen.

Systeemdenkers bekijken het leven op zoveel mogelijk manieren. Zo leren ze om hun oordeel uit te stellen en eerst alle kanten van het verhaal te onderzoeken, vooraleer een standpunt in te nemen.

voor je leerlingen

voor een duurzame wereld

Je kan het toepassen om bij complexe zaken verbanden te leren zien, op school en in het dagelijks leven. Bijvoorbeeld: Enkel door een volledig overzicht te krijgen van de weg die ons afval aflegt, kan je beslissen waar je als individu kan ingrijpen. Daarom is het belangrijk het hele systeem in kaart te brengen, vooraleer een duurzame keuze te maken.

Systeemdenken zorgt voor een genuanceerd wereldbeeld dat re-

Systeemdenken is een manier om de gevolgen van een keuze voor duurzaamheid te visualiseren. Bijvoorbeeld: Eén stukje kauwgom op de grond gooien lijkt onschuldig, maar wanneer je alle gevolgen in kaart brengt en uitzoomt om het geheel te bestuderen, zie je pas welke impact dat ene stukje heeft op het geheel. Wanneer een kind begrijpt dat sommige vervoersmiddelen CO2 uitstoten en één van de oorzaken zijn van een ongezonde planeet, kan hij op zoek gaan naar ideeën om dit

Werkvorm

• Geef elk kind een A4-blad met een grafiek.

enkele pictogrammen afdrukken, die de kinderen kunnen uitknippen en opplakken. • Elk kind denkt voor zichzelf na hoe het zich voelt op elk van deze momenten. Als het zich blij voelt, zet het een stip boven het moment ter hoogte van de blije smiley. Als het zich droef voelt, ter hoogte van de bedroefde smiley. • De kinderen verbinden alle stippen met elkaar. • Bespreek: bij wie lijkt de lijn op een woelige zee? Wat betekent dit?

Wat betekent het? voor jou

Woelige zeelijn

(Oudste kleuters tot 2de graad)

probleem op te lossen.

Doel: momenten visualiseren waarop water gebruikt wordt en hier een gevoel aan koppelen • Vraag de kinderen op welke momenten van de dag ze water gebruiken. Noteer / teken op het bord, vraag welke momenten eerst komen en rangschik chronologisch.

• Onder de horizontale lijn tekenen of schrijven de kinderen de momenten waarop ze water gebruiken. Je kan ook op voorhand

maar ook voor

Je krijgt de taalproblematiek in België maar niet uitgelegd aan een vriend uit Peru. Systeemdenken helpt je om het hele verhaal te visualiseren. Er is een burenruzie in je straat over hondenpoep. Je legt je oor te luisteren bij buurvrouw van nummer 22, de buurman van nummer 28, en de schepen die op nummer 45 woont. Door alle standpunten in kaart te brengen zien jullie misschien plots wel een oplossing?

Creatief denken

‘Ik ontwerp de wereld waarin ik wil leven’ Je kan beter keuzes maken als je creatief hebt gezocht naar verschillende mogelijkheden. Creatief denken is andere ideeën bedenken dan je gewoonlijk zou doen. Het is afwijken van de bewandelde paden in je hersenen, waardoor je plots een nieuw verband ontdekt tussen twee elementen of contexten ziet die je daarvoor nog niet gezien had. Creatieve denktechnieken (instrumenten) kunnen je hierbij helpen.

Wat betekent het? voor jou

Goede creatieve denkers ondervinden

Werkvorm

Strandjutten in de klas (oudste kleuters en eerste graad)

Doel: nieuwe denkpatronen genereren door de zinvolle eigenschap(pen) van een idee te benoemen en nog meer ideeën te bedenken met die eigenschap(pen) • Zoek voor je begint een verzameling voorwerpen en eventueel foto’s (minimum 20 voorwerpen), waarvan één deel schijnbaar onverenigbaar is met de rest en een deel dat je wel kan samenbrengen in een groepje. Bijv.: alles uit plastic/hout/ … gemaakt, vervoersmiddelen,… Zoek daarnaast mondiale foto’s over het vervoeren van voorwerpen en mensen in bussen: op het dak van de bus, op de fiets, ... (zoek op internet met de zoekterm ‘incredible transport’) en print ze. Leg alle voorwerpen en de mondiale foto’s op de grond. Zorg ook voor een keukenwekker.

veel plezier in het nadenken. Door de denkinstrumenten te gebruiken wordt het denken een spel waarin de resultaten van je eigen denkwerk jezelf verrassen.

voor je leerlingen

Met de creatieve denkinstrumenten wordt nadenken eerder een spel dan een opdracht van de juf of meester. Ervaring wijst uit dat vaak leerlingen die anders slecht tot matig scoren, erg goede creatieve denkers zijn. Het kan dus ook een manier zijn om het potentieel van je leerlingen te prikkelen.

• Ga met de kinderen rond de voorwerpen en de foto’s zitten. Maak een groepje met enkele voorwerpen. De kinderen raden waarom je er een groepje van maakt. • Duid een voorwerp aan. De kinderen geven een ander voorwerp aan dat erbij zou kunnen horen. Ze zeggen waarom het erbij hoort. Bijv. ‘omdat het van hout is’. Antwoorden zijn nooit fout zolang er maar een link is. • De kinderen krijgen 1 minuut de tijd om in de klas een nieuw voorwerp te zoeken dat er ook bij hoort (omwille van dezelfde reden, bijv. ‘omdat het van hout is’). Zet de keukenwekker zodat je de tijdsdruk voelbaar maakt. • Overloop de aangebrachte voorwerpen. Mogen deze voorwerpen mee in het groepje? • Doe deze stappen een paar keer na elkaar tot de kinderen vertrouwd zijn met het zoeken van voorwerpen met eenzelfde eigenschap. • Stel je probleem voor: Ik zie alle kinderen op dezelfde manier naar school komen: te voet,

voor een duurzame wereld

Je kan met je klas een oplossing bedenken voor de klimaatopwarming, voor oneerlijke handel, … moeilijke, ingewikkelde problemen, waarvoor je toch een oplossing kan vinden. Je kan ludieke ideeën bedenken om ouders te overtuigen om met de fiets naar school te komen, een manier om met de hele school 100 kg afval per jaar te besparen of aan delen ruilen te doen.

maar ook voor

Creatief denken kan ook bij een conflict in de klas, de organisatie van een feest, een cadeau voor je schoonmoeder.

•

• •

•

met de fiets, met de bus, maar ook met de auto. Ik zou graag een ander vervoersmiddel zoeken waar je met verschillende kinderen in kan zitten, maar dat niet zo vervuilt als de auto of de bus. Overloop de voorwerpen en de foto’s op de grond. Kunnen we een groepje maken met vervoersmiddelen? De kinderen groeperen de voorwerpen/foto’s van vervoersmiddelen. Stop alle andere voorwerpen en foto’s weg. De kinderen krijgen 1 minuut om andere mogelijke vervoersmiddelen (of voorwerpen waarvan ze een vervoersmiddel zouden kunnen maken) te gaan zoeken in de klas. Zet de keukenwekker. Overloop de gevonden voorwerpen. Leg ze bij de andere vervoersmiddelen in de kring. Kies er het meest interessante voorwerp uit. De kinderen tekenen een ontwerp van een nieuw vervoersmiddel op basis van het uitgekozen voorwerp. Ga rond bij de kinderen. Elk kind legt zijn tekening uit.

Filosoferen

‘Ik geef invulling aan de wereld waarin ik wil leven.’ Je kan beter keuzes maken als je bewust bent van je eigen waarden en die in vraag stelt. Filosoferen is vanuit verwondering de wereld anders bekijken, kijken met een nieuwe blik en samen betekenis geven aan de wereld. Door te filosoferen verhelder je concepten. Als echte filosofen graaf je in groep naar de essentie van een idee of begrip. Je maakt daarbij handig gebruik van vertrouwd gereedschap: vraag en antwoord!

Wat betekent het? voor jou

Door te filosoferen leer je je leerlingen anders en beter kennen. Je stapt even uit je rol van alwetende leerkracht en geeft je klas de ruimte

Werkvorm De eerlijkheidsmeter (doelgroep 1ste – 3de graad)

Doel: reflecteren over de vraag wanneer eerlijk zijn wenselijk is en wanneer niet.

Voor je begint:

• Selecteer enkele gebeurtenissen uit de actualiteit, de school of les die je kan beoordelen op eerlijkheid. Nummer ze. • Zoek een afbeelding van een thermometer. Schrijf bovenaan ‘heel eerlijk’ en bij O ‘niet eerlijk’. • Schik evenveel thermometers als

om zelf op zoek te gaan naar een antwoord op moeilijke vragen.

voor je leerlingen

Je leerlingen ontdekken dat er geen juiste en/of foute antwoorden zijn. Zolang ze kunnen uitleggen waarom ze denken wat ze denken, zijn alle antwoorden een bijdrage aan het gesprek. Leerlingen geven op die manier invulling aan de wereld. Ze toetsen hun eigen waarden af. Ze ontdekken en ontwikkelen er ook nieuwe. Vaak stellen ze die waarden ook bij tijdens filosofische gesprekken. Dat helpt hen als ze keuzes willen maken voor een duurzame samenleving. Filosoferen schept ook verbondenheid, verscherpt het kritisch denken, versterkt de taalvaardigheid en stimuleert het autonoom leren. Kinderen oefenen je gebeurtenissen hebt op één blad. Nummer de thermometers. • Kopieer een werkblad per kind. • Bespreek elke gebeurtenis per nummer. De kinderen denken na over hoe eerlijk ze deze gebeurtenis vinden. Ze zetten een streepje op de thermometer en schrijven de graad van eerlijkheid erbij. • Vergelijk de thermometers per gebeurtenis. Hulpvragen “Is het in sommige situaties meer nodig om eerlijk te zijn dan in andere? Zijn sommige situaties of mensen eerlijker dan andere? Waarom wel/niet?” • Houd (of op een later tijdstip) een kort filosofisch gesprek over

verschillende gespreksvaardigheden en ervaren dat ze (al) veel weten.

voor een duurzame wereld

Als een kind eerlijkheid belangrijk vindt en zelf/ voor zichzelf invulling heeft gegeven aan dit concept, zal dit mee bepalen welke ideeën hij/ zij bedenkt voor een duurzame wereld. In lessen over fair trade kan je inzoomen op wat de leerlingen ‘eerlijk’ vinden. In lessen over het klimaat of water duiken mogelijk vragen op rond verantwoordelijkheid en solidariteit: die kan je verdiepen in een filosofisch gesprek.

maar ook voor

Je kan over werkelijk alles filosoferen: een kunstwerk, een spannend artikel, je omgeving tot je eigen gekste ervaringen. Hoe weet je dat je nu aan het lezen bent? de vraag ‘Wat is eerlijk?’

Tip: verdeel letterkoekjes ongelijk

over de klas en stel dan de vraag. “Wat is eerlijk?”

Tip: Blijf als gespreksleider neutraal.

Peil af en toe wie akkoord gaat met een uitspraak. Vraag tijdens het gesprek naar voorbeelden en argumenten.

Enthousiast om in de klas te werken aan een duurzame wereld? Je kan starten met creatief denken. Of wil je liever toch eerst filosoferen of systeemdenken? Het kan allemaal. Elke stap is er één. Bovendien versterken de vaardigheden elkaar:

De nieuwe ideeën die je vindt door creatief te denken helpen je om nieuwe verbanden te zien ade nieuwe verbanden die je ziet kunnen een interessant onderwerp zijn voor een filosofisch gesprek adat gesprek kan de basis zijn van weer nieuwe ideeën adie nieuwe ideeën zijn ook weer interessant voor een filosofisch gesprek adat gesprek helpt je bij je onderzoek naar verbanden aeen nieuw verband dat je ontdekt is weer stof voor een nieuw idee...

Meteen aan de slag? Bestel een methodeboek: Methode Systeemdenken: theorie, 40 lessen en meer dan 50 werkvormen

29 Methode Creatief Denken: theorie, 26 lessen en 108 werkvormen

Ontdek de wereld van Gloob & Teo Gloob & Teo maken samen met kinderen de wereld duurzamer. De wereld onderzoeken en ontdekken. Dingen anders bekijken, in vraag stellen en creatieve oplossingen bedenken. Dat zijn Gloob & Teo. Het zijn echte levensgenieters en filosofen. Ze zijn dol op de natuur en willen een gezonde planeet waar alle mensen het goed hebben.

Bloem In de wolken thema klimaat, klimaatverandering

Gloob & Teo zijn in de wolken. Ze gaan op vakantie naar Sunee en Miki. Wanneer ze aankomen, zijn ze stomverbaasd. Waarom is het zo droog? Waar zijn de wolken gebleven? Eén voor één verdwijnen de wolken in een gekke kar. Slagen Gloob & Teo er in om samen met hun vriendjes de wolken te bevrijden?

thema klimaat, water

Teo krijgt een bloem van Gloob. ‘Wat ben jij mooi!’ fluistert Teo zacht. Blij strekt Bloem al haar blaadjes uit. Maar de volgende ochtend lijkt Bloem heel erg ziek of verdrietig. Ze wordt maar niet wakker. Zou Gloob Teo kunnen helpen om Bloem weer vrolijk te maken?

Van Gloob & Teo verschenen ook: Gloob & Teo en de wondere bijenwereld Feest in het bos Gloob & Teo en het zeemonster

Wil je meer doen met deze prentenboeken of deze themaâ€™s? Kijk op www.djapo.be. Je vindt er educatief materiaal, nascholing en coaching om te werken rond duurzame ontwikkeling.

Knip je Gloob & Teo pictogrammen

Bestel het hele pakket pictogrammen op www.djapo.be. Gratis tot eind juni 2016!

Blijft het licht wel eens branden? Mag de verwarming soms wel een graadje lager? Zoek je een oplossing voor de etensresten en het papierverbruik op school? Of

ben je op zoek naar tips rond hergebruik en delen in de klas? Gloob & Teo wijzen je kleuters de weg naar dagelijkse, duurzame kleine handelingen of grotere klussen.

Knip deze pictogrammen uit of bestel de hele set.

“The best teachers are those who tell you where to look, but don’ t tell you what to see.”

Praat jij ook over de wereld en de actualiteit in de klas? Wil je meer doen met een werelddag? Ken je Wereldlesidee al? Je kan je schooldag tot in de puntjes voorbereiden maar de actualiteit laat zich niet voorspellen. Nieuws komt je klas niet binnen met een mooi uitgeschreven handleiding. Kinderen vangen informatie op langs vele kanalen, maar niet altijd met de juiste duiding. Hoe kan je je dan toch voorbereiden en een actuales inplannen? Op www.wereldlesidee.be vind je gratis actualessen rond duurzaamheid, op maat van je klas. Nieuwsitems rond klimaat, water, fair trade, energie â€Ś Wereldlesidee houdt de vinger aan de pols en giet ze in een boeiende les. Naast lessen rond de actualiteit vind je er ook lessen rond werelddagen. Het accent ligt niet op kennisoverdracht maar op

kritische denkvaardigheden. Je krijgt inspirerende en activerende werkvormen. In een oefening systeemdenken breng je de complexiteit van een probleem helder in kaart. Een creatieve denkoefening daagt je uit tot onderzoek en onverwachte (denk) experimenten. Of je gaat met de klas filosoferen over een bijzondere kwestie uit de actualiteit.

Meer doen met Wereldwaterdag, Dag van de Fairtrade of een werelddag die je zelf kiest? Bestel deze kaartenset met 75 inspirerende werkvormen. Gratis actualessen rond duurzaamheid op www.wereldlesidee.be

Norah

Timo

thĂŠe

tt a M

ne i l e u q c a J

Becker

Agustin

Klanken uit de wereld Becker, Ecuador, 7j

Wij sorteren het vuilnis in de klas, en we zijn zuinig met het water zodat we niet verspillen. Het vuilnis mag niet op straat belanden. En men mag geen bos meer verbranden, want anders gaan we dood.

Arrêtez de fabriquer les produits Agustin, Chili, 7j toxiques. Nous ne devons pas se I would make TV and 39 promener avec les moyens de everything thats electric to transports qui dégagent la fufunction with solar energy, mée. Ne pas couper les arbres. Pour tuer les poissons, nous ne and avoid cutting the trees devons pas mettre des munition to make paper. ............................. dans l’eau.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Holger, Estland, 7j

Bijita Pariyar, Nepal, 12j We can take good care of the world by not throwing garbage everywhere. We should take proper care of our water.

Kabongo Vindu Izabelle, Congo, 9.5j Pour améliorer le monde, je prends soin de mon environnement : n’est pas brulé les bouteilles, les pastiques, les sachets et les autres saletés.

............................. .............................

Adeele, Estland, 6j

We gooien veel dingen weg die eigenlijk nog goed zijn. Hoe kunnen wij duurzamer leven? Minder met de auto rijden en meer stappen, maar dat is soms moeilijk want sommigen wonen heel ver. Ik vind ook wel dat het vliegtuig nemen niet gezond is voor de planeet, maar het is wel handig dat je naar verre landen kan vliegen, zoals naar België. Zelf kunnen vliegen, daar droom ik al jaren van. Naar Spanje en Frankrijk, naar alle landen zou ik vliegen! Als ik een vallende ster zie, wens ik dat altijd.

Bendu Mbay, Congo, 12j Les filles doivent avoir la même éducation que les garçons, parce que certains parents n’envoient pas leurs filles à l’école et ils pensent que même si elles etudient elles vont rien faire à la vie. Les femmes doivent être respecter par les hommes. Les hommes ne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . doivent pas croire que les femmes Jacqueline, USA, 6j 39 ne sont pas fait pour le travail. I would make a machine so it ............................. would snow more in winter, Norah, Benin because kids don’t like it when it . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Il faut faire attention au clidoesn’t snow. mat. Parce que si on coupe Lokongi Balengo, Congo, 12j ............................. Il faut encourager les projets de trop d’arbres on aura plus Timothée, Tanzania d’oxygène. Moi je voudrais reboisement. Assurer à travers In Estland, daar eten ze geen fruit en boterhammen op school, dus daar is geen afval. ’s Ochtends eten we pap, na het middagdutje macaroni of iets anders lekkers, en nadien iets gewoons zoals soep. In Estland hebben we ook geen toilet met water, maar een hokje in de tuin met een gat met daar een wc-bril op. Je moet dus niet doorspoelen en gebruikt geen water. De rest wordt gebruikt in de tuin als compost.’

le monde le problème de la santé publique.

qu’on plante beaucoup, beaucoup d’arbres pour qu’on a de l’oxygène a respirer.

“Je prends pas trop de temps dans la douche, genre 1 minute, non 2 minutes.”

VOOR IN DE KLAS

Bekijk het eens van een andere kant Systeemdenken in Kameroen

Anders kijken naar de wereld door de dingen vanuit verschillende perspectieven te bekijken. Hoe zien de dingen eruit als je maar een deel ziet? En zie je

hetzelfde als de persoon die tegenover of naast jou zit? Ziet een ding er anders uit als je het van een andere kant bekijkt? Kan een ruzie of een verhaal er anders uitzien als je het van een andere kant bekijkt?

Werkvorm: Tunnelzicht (voor alle leeftijden)

• Laat de kinderen in een kring zitten. In het midden leg je een voorwerp, dat je nog bedekt laat. Geef elk kind een blad papier. • Laat de kinderen van hun papier een kokertje rollen, waar ze doorheen kunnen kijken met één oog. Laat hen vervolgens dertig seconden lang naar het voorwerp kijken. Nadien bedek je het terug.

• De kinderen maken nu individueel een tekening van het voorwerp. • Vraag aan de kinderen hoe ze begonnen zijn aan de tekening. Hebben ze de zijkanten en de achterkant ook getekend? Of lukte dat niet zonder te kijken?

• Laat de kinderen nu samenwerken om de tekening te vervolledigen. • Reflecteer: - Kon je de tekening alleen afmaken, of moest je samenwerken? - Heb je in het echt al eens meegemaakt dat je iets pas begreep nadat je het standpunt van iemand anders had gehoord?

Yana testte deze werkvorm in haar klas in Kameroen en liet de kinderen naar een lampje kijken. De kinderen ondervonden dat dingen er van een andere kant heel anders kunnen uitzien. Hun tekeningen waren heel verschillend. Ze konden bij elkaar gaan kijken om hun tekening ‘af’ te maken. “Ik heb dan verteld dat dit ook in het echte leven zo is. Dat je soms iets maar echt kan begrijpen als je iemand anders zijn mening hebt gehoord. Ik vertelde het verhaal van Bridgister en Eustace. Bridgister was in de keuken om een pot van het vuur te halen. Hij gebruikte daarvoor het T-shirt van Eustace. Die werd verdrietig en boos. De kinderen vonden dat Eustace gelijk had. Maar toen vertelde ik dat in het huis een regel is: elk stuk kledij kan een keukenhanddoek zijn. En dat Bridgister vanuit dat standpunt gehandeld had. Toen was niet meer iedereen zo zeker dat Eustace gelijk had.“

Meer over systeemdenken vind je op: www.djapo.be

Interview met onderwijsminister

Hilde Crevits Plastic zakken mogen ze afschaffen van haar, ze is fan van het openbaar vervoer, ze woont in een supergeïsoleerd huis en de meest creatieve ideeën krijgt ze tijdens het lopen. Zoals een trampoline die elektriciteit opwekt . Maar ook als het over onderwijs gaat – haar beleidsdomein – droomt Hilde Crevits van een duurzame wereld.

De wereld wordt uitdagender en complexer. We moeten jongeren wapenen voor een wereld die we nog niet kennen, sterke persoonlijkheden vormen. Zo staat het in uw beleidsnota. Hoe ziet u dat?

We moeten jongeren naast wortels en een stevige basiskennis ook vleugels geven om te dromen, om de uitdagingen van het leven aan te gaan en een actieve bijdrage te leveren aan onze samenleving. Kritisch zijn, respect hebben, kunnen omgaan met diversiteit, oog hebben voor ons klimaat. We moeten ze ook handvaten geven om op ontdekking te gaan en om levenslang en levensbreed te leren. Leren stopt namelijk niet aan de schoolpoort. Als we daarin lukken, zal ons onderwijs dan niet altijd ‘bij de tijd’ zijn?

Gaat het dan om specifieke vaardigheden? Jongeren leren ‘systeemdenken’, ‘creatief denken’ en ‘filosoferen’, de kern van wat Djapo wil bereiken, zijn ook belangrijke vaardigheden van de toekomst als je het mij vraagt. Ik

hoef jullie niet te overtuigen. Onderwijs heeft de taak om onze jongeren nog meer voor te bereiden op het leven, zeker op het samen-leven in onze steeds meer superdiverse samenleving.

En wat betekent dat voor het onderwijs?

Dat doe je niet met een onderwijs dat wordt gedomineerd door muren en plafonds, maar door een onderwijs vol open ramen en deuren. Daarom moderniseren we ons onderwijs. In 2016 gaan we keuzes maken en knopen doorhakken. We willen jongeren nog meer dan nu doen kiezen op basis van hun talenten en interesses. We halen de muren neer tussen leren en werken, waarbij leerlingen ook buiten de muren van de klas kunnen leren. Daarnaast zullen we meer dan ooit duidelijke keuzes moeten maken in wat we van leerlingen verwachten, wat ze moeten kennen en kunnen. Hoe je het ook noemt: duurzame

ontwikkeling, burgerschap van morgen,... Het komt er telkens op neer dat we jongeren willen versterken om zelf aan de slag te gaan.

Want de wereld verandert voortdurend?

Ja. En het onderwijs moet een weg zoeken om daarin mee te kunnen. Op dit moment loopt in het Vlaams Parlement het debat over de eindtermen. De huidige eindtermen zijn intussen meer dan 20 jaar oud. Toen waren er nog geen iPhones, leefden er 1 miljard mensen minder op deze wereld, stonden de Twin Towers nog recht. Om maar te zeggen: de maatschappij evolueert razendsnel. Hoe anticiperen we op en geven we vorm aan de samenleving van de toekomst? We moeten zorgen dat we duidelijk afbakenen wat we verwachten van ons onderwijs. Dit jaar kan iedereen 50 dagen lang zijn of haar mening kwijt over wat jongeren moeten kennen en kunnen op www.onsonderwijs.be. We nodigen iedereen uit om zelf een debat te

voor mij geen vak apart zijn, maar moet in ieder vak doorweven zijn, daar moet “Duurzame elk vak aandacht ontwikkeling voor hebben. Van vertrekt van aardrijkskunde concrete voorbeelden naar economie, over chemie tot en herkenbare zedenleer. Duurvraagstukken.” zame ontwikkeling is daarom expliciet te vinden in de vakoverschrijdende eindtermen.

organiseren: aan de keukentafel met de buren, op school, in de bedrijfskantine,…

Onderzoek toont aan dat jongeren en ook leerkrachten bezorgd zijn om het milieu. U besteedt ook aandacht aan ‘Education for Sustainable development’. Zou duurzame ontwikkeling een eindterm kunnen worden?

Eén van de grootste uitdagingen voor de komende decennia is de transitie naar een samenleving gebaseerd op de principes van duurzame ontwikkeling, vanuit gelijkheid en respect voor onze aardbol en de mensen die erop wonen. Duurzame ontwikkeling is in die zin een kompas voor de zoektocht naar antwoorden op maatschappelijke uitdagingen. Simpelweg: zet de wereld op punt.

Dat is wat Djapo wil doen: de wereld op punt zetten. Maar is duurzame ontwikkeling dan een vak apart?

Leren denken over en werken aan een leefbare wereld, nu en in de toekomst, voor onszelf en voor anderen, hier en elders op de planeet. Dat mag

Dat maakt duurzame ontwikkeling niet alleen tot een doel op zich, maar ook tot een hefboom voor gelijke kansen

Kinderen of jongeren kunnen in de klas aan de slag rond bijvoorbeeld het concrete vraagstuk ‘hoe kunnen we meer water besparen?’. Zo’n vraagstukken prikkelen kinderen en doet hen de handen uit de mouwen steken. Dat daagt hen tegelijk uit om hun ideeën voor te stellen, te evalueren en zet hen aan tot denken en verwoorden vanuit concrete ervaringen. Talenten van kinderen die anders misschien onderbelicht blijven, zoals creatief en probleemoplossend denken, technisch inzicht en behendigheid komen zo tot uiting. Kinderen die het moeilijker hebben op het vlak van taal en wiskunde worden op een positieve en indirecte wijze gestimuleerd om er toch mee aan de slag te gaan. Dat maakt duurzame ontwikkeling niet alleen tot een doel op zich, maar kan ook tot een hefboom voor gelijke kansen.

Er komt al zeer veel af op scholen. Tegelijk wil u leerkrachten aanmoedigen om hun kennis en vaardigheden op te bouwen

en blijvend te versterken. Hoe kunnen zij daarin ondersteund worden?

Het is ongetwijfeld één van de grootste ergernissen onder leerkrachten en directeurs: het vele papierwerk dat hen afhoudt van hun kernopdracht: kwaliteitsvol lesgeven en de begeleiding van kinderen en jongeren. Leraren willen meer vrijheid binnen de muren van hun klas, vernieuwend zijn. Maar ik zie dat overvolle leerplannen en het afvinken van lijstjes soms de bovenhand krijgen. Het debat over de eindtermen van de 21e eeuw moet dus gepaard gaan met een open gesprek over de leerplandoelen en de leerplannen, en zelfs over het gebruik van de handboeken. Die zijn een nuttig houvast voor de leerkrachten, maar mogen geen handboeien zijn. We willen leerkrachten hierin beter ondersteunen. Ik zie alvast veel hoopvolle signalen in het veld: leerkrachten verenigen zich in lerende netwerken, ze maken gebruik van nieuwe media om zelf ontwikkelde leermaterialen te delen, binnen scholen zijn meer en meer leerkrachtenteams aan het werk. We willen dat mee ondersteunen door de planlast verder te doen dalen. Ik stel iedere dag vast dat er enorm veel beschikbaar is aan tools, tips, handboeken, nascholing, … binnen ons onderwijs. Het is soms ook een kwestie van dat allemaal goed te stroomlijnen. Daar levert Djapo prachtig werk. Jullie medewerkers staan met één been in het onderwijs en met het andere in het verhaal van educatie duurzame ontwikkeling. Dat vertaalt zich in een veelzijdig aanbod. Ik zie ook een belangrijke taak voor de pedagogische begeleidingsdiensten om scholen naar het juiste aanbod toe te leiden.

Als u zou mogen dromen: wat droomt u voor het onderwijs van morgen?

Dat elke leerling zijn diploma haalt. Met een diploma maak je zoveel meer kans op de arbeidsmarkt. Voor de scholen zelf is mijn wens dat de lerarenkamer meer gekleurd wordt. Dat ze een weerspiegeling is van de samenleving en dat dus ook jongeren met een migratie-achtergrond hun weg vinden naar de lerarenopleiding en het beroep van leraar. We moeten hun talenten naar onze

lerarenkamer kunnen brengen. Ook dat is bijdragen tot duurzame ontwikkeling, tot een genuanceerde blik op de wereld, respect voor mensen en hun diversiteit.

Heeft u nog een tip voor Djapo?

Dan denk ik aan dit magazine. Dat jullie leerkrachten warm willen maken om zich in te zetten voor een duurzame samenleving via onderwijs, op een laagdrempelige manier, door sprekende voorbeelden

en concrete lestips te geven. Dat is de weg die we moeten gaan. Als ik één tip mag geven: breng dit inspirerend verhaal en de rijkdom aan materiaal ook voldoende naar onze studenten van de lerarenopleiding. Laat ze al vroeg hiermee in aanraking komen, maar laat ze tegelijk ook zelf meedenken, laat hen feedback geven zodat jullie aanbod nog beter kan worden..

Doen we! Bedankt voor dit gesprek.

Kunnen ministers ook creatief denken? Wat als je

hen een filosofische vraag stelt? Welke oorzaken en gevolgen zien zij als je hen laat systeemdenken? Dit zijn de antwoorden van Hilde Crevits:

Stel: er komt een nieuwe wet : Elke school heeft minstens 2 kippen om het groenafval weg te werken. Wat zouden daarvan de gevolgen kunnen zijn? “Minder afval, minder vuilniszakken en ook minder vuilniswagens die dat afval moeten ophalen. Maar ook eitjes waarmee we wafels, pannenkoeken en cake voor iedereen kunnen bakken. En kinderen leren respectvol omgaan met dieren, voor iets zorgen, … . En als we er een haan bij zetten kunnen leerlingen nadien de kuikentjes meenemen naar huis om ook daar groenafval weg te werken.”

Kan chocolade eerlijk zijn? “Ja! Als we zorgen dat iedereen die werkt voor dat stukje chocolade, van de cacaoboer in het Zuiden tot de inpakker hier loon krijgt naar werk. Zo worden we er allemaal beter van!”

Hoe kan je minder elektriciteit verbruiken met een trampoline? “Wat als … de hele speelplaats een trampoline zou zijn met een dynamo die de druk omzet in elektriciteit? Een beetje zoals een knijpzaklamp die zichzelf kan opladen. Kunnen we die energie dan niet gebruiken om het licht te doen branden in de klas? Zo besparen we elektriciteit én gaan we allemaal aan het bewegen tijdens de pauze.”

â€œWat als . . de hele speelplaats een trampoline zou zijn met daaraan een dynamo die de druk omzet in elektriciteit?â€?

Wat willen kinderen weten van de minister als het gaat over het klimaat? Dat vroegen wij ons af, dus schakelden we meester Benjamin in van het vijfde leerjaar van de basisschool OLV in Kruibeke. Die toverde zijn klas om tot een heus parlement.

Wanneer gebruikt u het openbaar vervoer? “Mijn verplaatsingen in Brussel doe ik vaak te voet. Dat is gezond en zo vermijd ik om voor korte afstanden met de wagen te gaan. Toen ik minister van Mobiliteit was heb ik het openbaar vervoer in Vlaanderen mee helpen uitbouwen. Zuiniger, minder uitstoot, groot aanbod, … zijn voor mij sleutelbegrippen. Mijn job laat het niet zo goed toe om het openbaar vervoer volop te gebruiken, maar daarom ben ik niet minder fan.”

Wanneer doet u uw hobby’s? “Ik loop graag, voor mij is dat echt ontspannen. Soms is het ook het moment waarop ik creatieve ideeën krijg of een oplossing bedenk voor een probleem dat er al lang ligt. ’s Avonds of in het weekend zijn de beste momenten. Dan kan ik echt tijd maken. Of over de middag samen met mijn kabinet in een park in Brussel. Heerlijk!”

Lees hoe de kinderen tot deze vragen zijn gekomen: www.djapo.be/een-vraagvoor-de-minister

Koopt u uw groenten en fruit los? “Als ik kan wel. Ik vind het goed dat supermarkten niet zomaar plastiek zakken meegeven. Voor mij mogen ze dat helemaal afschaffen. Er zijn fantastische alternatieven beschikbaar: katoenen herbruikbare tassen, plooibakken, … . Voor elk wat wils.”

47 47

Hoe zorgt u ervoor dat u het milieu minder vervuilt? We hebben zonet een nieuwe woning gebouwd die bijzonder goed geïsoleerd is. Zo beperken we ons warmte- en energieverbruik tot een minimum.

Hoe vaak eet u vlees per week? “Op het kabinet letten ze geweldig goed op mij. Ze zorgen ervoor dat ik iets lichts kan eten. Vaak ook een slaatje, eens vis of vegetarisch. Ik probeer het zoveel als mogelijk te beperken.” Met dank aan de leerlingen van het 5de leerjaar OLV Kruibeke, zij bedachten de vragen en maakten de illustraties.

kleren 2 Omdat swappen met je

je te voet of met de fiets 1 Omdat vaak veel meer van de wereld ziet. En het is gezond!

vriendinnen niet enkel gezellig is: je houdt er ook een nieuwe outfit aan over! Of al eens een (verkleed)klerenruilfeestje op school georganiseerd?

Omdat je met 4 oud brood in no

time een heerlijk tussendoortje voor de klas kan maken.

3 Omdat veggie niet enkel makkelijk, maar ook lekker is!

de schoolmoestuin de ideale plaats is om weg 5 Omdat te dromen over die brede armen van Bartel van Riet !

11 redenen om duurzaam

6 Omdat een

potluck met restjes zoveel makkelijker is te organiseren dan een diner .

aan de slag te gaan in de klas en daarbuiten

8 Omdat zelfs

die oude 9 Omdat jurk van oma, die

K3 wordt hergebruikt, in plaats van weggegooid!

op zolder stof ligt te vergaren, toevallig wel hĂŠĂŠl hip is dit seizoen!

alles wat twee7 Omdat dehands is een verhaal

heeft, dat maakt het dragen of hebben ervan zoveel boeiender!

je op 11 Omdat Dikketruiendag

iedereen je 10 Omdat upcycle-cadeautjes

bewondert, terwijl ze je geen cent hebben gekost!

je breikunsten aan iedereen kan tonen .

WIE KRINGT, DIE WINT Nora (11) en Lina (8) waren er al wel eens geweest, maar voor Paulien (6), Victor (6) en Nathan (9) was het onbekend terrein. Nieuwsgierig kwamen ze naar De Kringwinkel voor een complete restyling. Compleet met kapster, make-up en professionele fotoshoot. Een verwendag met alleen maar stralende gezichtjes. Want wie kringt, die wint!

Nora

n a h t a N

Lina

Nathan: â€œIk wist niet dat de kleren die ik nu aan heb al van iemand anders zijn geweest, maar eigenlijk vind ik dat wel cool! Het is volgens mij wel goed voor het milieu, want dan gooien we minder weg.â€?

r o t c i V

Nora: “Ik krijg vaak kleren van mijn grotere nicht. Als ze niet meer passen, krijgt mijn zusje ze. Wanneer zij er ook is uitgegroeid, sturen we de kleding naar ons kleine nichtje in Marokko.“ Lina: “Mama gaat al heel lang naar de Kringwinkel. Ook met ons. Ze houdt namelijk heel veel van kleren kopen en dat is hier goedkoop.” NORA

Nora is 11, de kans is groot dat ze zich binnenkort opmaakt voor haar eerste fuif. Daar hebben wij aan gedacht: in de rekken van de kringwinkel sprong een blinkend, gouden rokje in het oog. Toen we even later een oversized trui met dezelfde glans van een bekend merk spotten zagen we een match made-in-heaven. Om het geheel toch jong genoeg te houden combineerden we de outfit met stoffen sneakers en fluo-roze accessoires.

LINA

Lina’s pretoogjes verraden het meteen: dit meisje houdt ervan om haar haren te laten wapperen in de wind, op een parelwit strand met de zon op haar snoet. Deze frisse jumpsuit is haar perfecte beachoutfit. Een truitje met driekwart mouwen zorgt ervoor dat Lina deze combinatie ook kan dragen tijdens de Belgische zomers .

PAULIEN

Een meisje met een sterk karakter, dat is Paulien. Met een twist ook: ze verkiest roze boven eender welke andere kleur maar ze houdt toch meer van shortjes dan van rokjes. En liefst nog met stoere laarsjes onder. Voor haar vonden we een roos shortje in corduroy, gecombineerd met een bloemetjes t-shirt. De perfecte combinatie.

VICTOR

Victor is Pauliens tweelingbroer en in elk opzicht the perfect gentleman. Als een echte dandy poseert hij met een trui van Peruviaanse wol van het Belgische merk Aymara en een vintage kostuumbroekje. Victor is klaar om de wereld te veroveren.

NATHAN

Nathan’s naam spreek je op z’n Engels uit en dus sprong voor deze

stoere bikerboy een grafische trui met stoere print in het oog in combinatie met een gebleekte skinnyjeans van H&M. Of Nathan nu scheurt door de bochten of surft op de waves van de oceaan, met deze outfit springt hij zeker in het oog.

Paulien 53

“Wie kringt die wint.” Een slogan die klinkt! Maar wat betekent het precies? Kringen begint bij de persoon die bijvoorbeeld zijn kleding naar De Kringwinkel brengt. Hij- of zij natuurlijk- wint, omdat hij recycleert. Zijn kleren krijgen namelijk een tweede leven en is er minder verspilling. Er komt op deze manier dus een pak minder afval op de berg terecht en dat is dan weer goed voor het milieu. De klant? Die wint ook! Want in De Kringwinkel zijn de prijzen altijd laag. Leuke spulletjes voor een appel en een ei, je tikt ze zo op de kop. Wie wint er nog? De medewerker van De Kringwinkel, want die is verzekerd van een job.

lein

t en k o o r g r o o v Kringen

“Wauw, deze kle mee naar hui die supergrote ook

Heel wat et je klas? m n e m o k s langs te ndleiding Zin om een lezier een ro p t e m n e v ee hebt ls ge een leuk id je Kringwinke ls a k o O . g of een chermen ik, upcyclin achter de s ru b e rg e h d winkel en ron bij De Kring je om te werk n a k , a aam them ringwinkel. ander duurz r over de k e fe o s lo fi f terecht. O

nds

ha e d e twe n? n a v K ieuw zij n

54 54

zeg je m o r a a vW nds tweedeha dehands? r en niet de

v Vanaf w anne niet meer n er is iets ieuw?

eter b w u ie v Is n oud? dan

Werken rond duurzaamheid in je klas? www.djapo.be

1. Spring regelmatig eens binnen

“De ultieme tip die ik kan geven, is om vaak een kijkje te komen nemen in onze winkel. Elk uur van de dag komen er mensen langs om hun kleding en andere spulletjes te brengen. We proberen alles dezelfde dag nog in de winkel te krijgen en meestal is het vrij snel weer weg. Om zo min mogelijk te missen, kom je dus best zo vaak mogelijk langs.”

2. Meten is weten

Wist je dat ...

“Op zoek naar een specifiek meubelstuk, zoals een tafel of een lamp? Neem dan op voorhand thuis even de maten op. Zo weet je meteen of dat ene toffe kastje in je woonkamer past. Pin je bij het zoeken naar meubilair trouwens niet te veel vast op de kleur. Een likje verf doet wonderen!”

eren wil ik wel is nemen! En3. Twijfel niet en sla je slag e knuffelbeer“Zie je een (kleding)stuk dat je hart sneller doet kloppen? Wacht dan niet tot het einde van k!”

je bezoek om het in je karretje te droppen. Elk stuk dat De Kringwinkel binnenkomt is uniek en voor je het weet gaat iemand anders ermee aan de haal. Blijkt het uiteindelijk toch niet helemaal wat je zoekt? Terugleggen kan altijd nog.”

4. Gratis ophalen aan huis

“Het voorjaar komt er aan en dat is voor veel mensen hét moment voor een grote schoonmaak. Heb je thuis nog herbruikbare spullen staan, maar zijn ze te groot of te zwaar om ze te brengen? Wij halen deze spullen gratis op bij jou thuis. Je kan jouw aankopen ook laten leveren als je ze zelf niet kan vervoeren.

5. Tijd voor een feestje?

“Op zoek naar kleding voor de verkleedkoffer of voor carnaval? Originele versiering voor in de kerstboom? In de winkels zijn er regelmatig acties rond speciale gelegenheden. Neem zeker eens een kijkje en ontdek hoe we jouw feestje compleet kunnen maken!”

er jaarlijks wereldwijd ruim

biljoen

euro

Vijf tips van Tim van De Kringwinkel:

aan kleding wordt uitgegeven? (1 biljoen = 1000 miljard)

een gemiddeld gezin met twee kinderen in Vlaanderen, zo’n 1.500 euro per jaar aan kleding uitgeeft?

er meer dan 13 miljoen ton kleren op de vuilnisbelt belandt? 55

Kringwinkels jaarlijks meer dan 60.000 ton goederen opnieuw in omloop brengen? met dank aan vzw Ecoso, Mechelen - Oude baan

DOEPLAAT

Op weg naar een gezonde planeet . . stap voor stap ! Toon jij ons de weg naar een gezonde planeet? Opgepast: onderweg zijn er heel wat problemen die je moet oplossen! Doe de opdrachten en help de planeetâ€Ś stap voor stap!

Er zijn te veel fabrieken die vuile lucht maken.

De verwarming staat op school altijd aan, ook als er een raam open is.

Te veel kinderen gaan naar school met de auto.

Je vindt deze doeplaat op : www.djapo.be/punt

Blikje wordt weggeblazen door de wind belandt voor g blikje je voeten g je trapt het blikje weg g het blikje is weg

WEDSTRIJD

Denk creatief: win een Djapodag rond duurzaamheid Ben je nu wel heel benieuwd om ons beter te leren kennen? Wat denk je van een bezoek van een Djapo-team aan jouw klas? We gaan samen met jou en je leerlingen systeemdenken, creatief denken of filosoferen. We brengen Gloob & Teo mee. We vertellen verhalen, passen werkvormen toe, we reflecteren en evalueren. Of we coachen je rond duurzaamheid en onze vaardigheden.

Ga creatief denken in je klas en wie weet win jij een hele schooldag Djapo. DOE MEE! IEDEREEN KAN CREATIEF DENKEN WAT IS CREATIEF DENKEN?

Creatieve denkers kunnen gemakkelijk afwijken van de bewandelde paden in hun hersenen. Ze maken zich denktechnieken eigen die hen helpen om andere verbanden te zien tussen twee elementen. Of ze ontdekken contexten die ze daarvoor nog niet hadden gezien. Met de Methode Creatief denken van Djapo kan je deze denktechnieken oefenen. Want iedereen kan immers een goed creatief denker worden.

EENS PROBEREN? DOE DE OPDRACHT Voor kleuters: Doe een kringgesprek rond voertuigen. Welke voertuigen kennen de kinderen? Hoe kunnen die voertuigen rijden? Wat heb je nodig om een auto te laten rijden? Een trein? Een fiets? Bedenk samen een voertuig dat geen diesel of benzine nodig heeft. Voor de lagere school: Iedereen kent Sherlock Holmes met z’n pijp. Die pijp helpt hem om goed te kunnen nadenken. Zo kan hij als de beste slechteriken opsporen en mysteries oplossen. Wat Sherlock Holmes echter nog niet weet, is dat een willekeurig voorwerp als zijn pijp wel eens zou kunnen helpen om de luchtvervuiling aan te pakken. Hoe doe je dat? Denk met je klas na over deze vraag: ‘Hoe kan je de pijp van Sherlock Holmes gebruiken om ervoor te zorgen dat we de lucht minder vervuilen?’ Doe de opdracht en bezorg ons een tekening, schets, een knutselwerk of een beschrijving. Stuur het resultaat (of een foto ervan) naar info@djapo.be of naar Djapo wedstrijd, Ortolanenstraat 6, 3010 Kessel-Lo. Doe dit voor 30 september 2016. Wij plaatsen alle inzendingen op onze facebookpagina. Het ontwerp dat de meeste ‘likes’ verzamelt, wint de wedstrijd. We maken de winnaar bekend op 5 oktober, Dag van de leerkracht.

COLOFON Redactie: Annik Verheyen, Arwen Arnauts, Belinda Wijckmans, Ellie Lefèvre, Ezra Charlier, Jesse Van Beljouw, Marianne Dergent, Miette Plessers, Sabine Anné, Sara De Piere Vormgeving & illustraties: Gunter Segers Fotografen: Irina De Groof, Joris Vermost, Lauren Van Gansen Met dank aan: alle kinderen, juffen, meesters, scholen en Djapo medewerkers in Vlaanderen en wereldwijd voor hun medewerking, inspiratie en enthousiasme. Redactie PUNT! Een uitgave van Djapo vzw Ortolanenstraat 6 3010 Kessel-Lo 016/ 29 21 27 info@djapo.be www.djapo.be Volg ons op FB, Pinterest en Twitter Verantwoordelijke uitgever: Leen Broekaert Voor alle informatie over artikels, privacy, auteursrecht kan je terecht bij Djapo. We hebben ons uiterste best gedaan om copyright van gebruikte foto’s na te gaan. Mocht er toch nog informatie ontbreken, contacteer dan info@djapo.be.

Over systeemdenken, creatief denken, filosoferen rond duurzame themaâ€™s Filosoferen over geluksvogels Laat het gras maar groeien: over het belang van de bodem voor ons klimaat Duurzaamheid in de klas kan met kleine dingen Gloob &Teo: werken rond duurzaamheid in de kleuterklas Minister Crevits over duurzaamheid in haar beleid en over een trampoline die elektriciteit opwekt

En verder: werkvormen, pictogrammen, doeplaat, duurzame hebbedingen, maak een wormenbakâ€Ś en vooral veel inspiratie om in je klas rond duurzaamheid te werken.

www.djapo.be V.U.:Djapo, Ortolanenstraat 6 3010 Kessel-lo

Djapo

Published on Mar 29, 2016

Punt, anders kijken,denken en doen voor een duurzame wereld

Magazine van Djapo voor juffen en meesters. Een tijdschrift over filosoferen, creatief denken, systeemdenken rond duurzame thema's. Met inte...

Punt, anders kijken,denken en doen voor een duurzame wereld

Published on Mar 29, 2016

Magazine van Djapo voor juffen en meesters. Een tijdschrift over filosoferen, creatief denken, systeemdenken rond duurzame thema's. Met inte...

djapo

Go explore