Монографија - A Monograph

Издавач

ДИ Бата прес милениум д.о.о.

Директор

Филип Баткоски

Автор

Д-р Владимир Величковски

Фотографии, илустрации, факсимили, шпигел Василије Смилевски

Ликовно уредување

M-р Горан Јованов Рецензент

Д-р Татјана Филиповска

Лектор Д-р Весна Костовска

Превод од македонски на српски и англиски јазик

Дубравка Смилевска

Компјутерски дизајн и печатење Ројал Арт

Оваа книга е објавена со поддршка од Министерството за култура, како проект од национален интерес од областа на литературата и издавачката дејност за 2021 година.

Карикатуралните цртежи на Василије Смилевски, од едноставни линеарни претстави еволуираа кон цврсти ликовно-графички обработени форми и композиции со посложени содржини. Карикатурите ги моделира со помош на точки со различна густина што создаваат ефект на светлината на сенките и посложена композициско-содржајна конципираност. Со молив изработил серија портрети на најблиските од неговата фамилија.

„Мојот разговор со Достоевски“ е насликан со мејкап (makeup) во 2014 година.

„Бик“, во 2019 година е работен со пастелни бои и со автолак спреј.

Работи и на необработени дрвени плочи.

Кај мотивот велосипедист може да се забележи дека

е доловен со хоризонтални линии кога се бришат

карактеристиките на предметите. Делата од вајарска

пластика се изработени од сипорекс, глинамол, теракота... Смилевски користи различни средства и техники при што

не е пребирлив во нивната употреба.

Карикатуре моделира тачкама различите густине, које саздају ефекат светлости сенке и сложенију композицијско

Карикатуре моделира тачкама различите густине, које саздају ефекат светлости сенке и сложенију композицијско

- садржајну конципираност. Са оловком је израдио серију портрета најближих и његове породице. “Мој разговор са Достојевским”, сликан мејкапом (make up) 2014те године. “Бик” 2019те године раћен у пастелним бојама и са аутолак спрејем. Смилевски је остварио серију слика изведеним живом линијом и жестоким колоритом.

Он је остварио серију слика у воденим и пастелним бојама.

Примењује и технику прскања аутолаком. Ради на необрађеним дрвеним плочама. Уочљиво код мотива бициклисте је: да је доловљен хоризонталним линијама кoje бришу црте предмета. Дела мале вајарске пластике су израђене од синопрекса, глинамола, теракоте. Смилевски користи различита средства и технике, при чему није пребирљив у њиховој употреби.

- садржајну конципираност Са оловком је израдио серију портрета најближих и његове породице “Мој разговор са Достојевским”, сликано мејкапом (make up) 2014те године “Бик” 2019те године раћен у пастелним бојама и са аутолак спрејем Смилевски је остварио серију слика изведеним живом линијом и жестоким колоритом Он је остварио серију слика у воденим и пастелним бојама Примењује и технику прскања аутолаковима Ради на необрађеним дрвеним плочама Уочљиво код мотива бициклисте је: да је доловљен хоризонталним линијама кад се бришу црте предмета Дела мале вајарске пластике су израђене од сипорекса, глинамола, теракоте... Смилевски користи различита средства и технике, при чему није пребирљив у њиховој употреби

His caricatures are modelized with dots in different sizes and density that create the effect of lights and shadows in a more complexed compositional meaning

His caricatures are modelized with dots in different sizes and a density that creates the effect of lights and shadows in a more complex compositional meaning.

A series of portraits from his dearest family members are worked out with a pencil

A series of portraits from his dearest family members are worked out with a pencil.

He uses makeup palete colors in painting his ‘’conversation with Dostoyevski”

He uses makeup palette colors in painting his ‘’conversation with Dostoyevski”.

‘’Taurus’’ from 2019 is painted in pastel colors and sprayed with auto spray.

Smilevski has realized a series of paintings in watercolors and pastels, a few in gouache.

‘’Taurus’’ from 2019 is painted in pastel colors and sprayed with auto spray Smilevski has realized a series of paintings in water colors and pastels, a few in gouache

He works on unfurnished wooden boards and is not picky in choosing materials for work.

Horizontally drawn lines, to the extent of disappearing, are noticeable In his motive of ‘’the Cyclist’’.

He works on unfurnished wooden boards and is not picky in choosing materials for work Horiziontally drewn lines, to the extent of dissapearing, are notcieable In his motive of ‘’the Cyclist’’

His works of small sclupture plastic are worked out from sino prex, glinamol and teracota

His works of small sculpture plastic are worked out from sinoprex, glinamol, and terracotta.

Smielvski uses different techniques and means in realization of his works

Smielvski uses different techniques and means in the realization of his works.

В

асилије Смилевски (Скопје, 1951) е карикатурист по вокација и тоа во најголемиот дел од неговото творештво. Тој работел како илустратор и ликовно графички уредник на весници и списанија во текот на повеќе години. Тој во седумдесеттите и осумдесеттите години на 20. век оствари обемен и зрел опус во текот на бурните и исклучително квалитетни периоди во уметноста во „југословенскиот културен простор“. Тој е ангажиран творец кој непосредно реагирал на сите жешки теми и проблеми во општествената и политичката стварност. Тој е роден и живее во Скопје, меѓутоа со неговите карикатури и фотографии беше присутен и познат и во значајните југословенски центри, што не можеше да остане незабележано од критиката.

Тој ја задржа уметничката слобода и критичката опсервација на стварноста иако не бил наклонет кон отворена политичка конфронтација (или тензична конфликтност) и опортунизам. Во неговите карикатурално-гротескни

својата актуелност и темата „Еколошката катастрофа“, пишува Славој Жижек, „суштествено го менува животот на човекот и неговиот опстанок.“ Творбите на Смилевски содржат немир и доза на нешто непознато, како и еден вид „објективизирана“ (Хегел прв ја поставил тезата за „објективен хумор“) слика на стварноста, но прекршена како во „криво“ огледало. Смилевски е немирна и љубопитна творечка природа кој се остварува и во областа на сликарството, фотографијата и во вајарството, не помалку со неговите колумни или текстуални записи (како што тој ги нарекува) кои се илустрирани со одбрани карикатури-цртежи. Материјалот за монографијата ми беше достапен, и е темелно прегледан, среден и обработен за да биде што е можно поуверливо претставен. Од почеток, од страна на авторот имав слобода на избор и претставување на делата што содржи и некои критички опсервации. Во работата се водев

идејата за прецизен опис за да оживеам одделни периоди во

Смилевски имајќи ги предвид можностите да укажам на некои поврзувачки линии со уметничките движења и критиката во земјата и југословенскиот простор, како и во светот. Смилевски со разновидните интересирања, е атипичен автор со неконвенционална насоченост во творештвото.

кои добиваат општо значење.Тој иронично ги опишува

овие теми, особено посветен на обработка на теми од екологијата

кризните 80-ти

90-тите

Ц

восприема,

она што го замислил, иако може да нè потсетат на некој лик од реалноста. Доминира елементот на грдото и на сериозност во начинот на претставување, свест за проблемите на човекот во современиот свет. Робусните фигури и ликови добиваат извесни модификации поставени во разни иконографски и содржински концепти. Грдото и убавото се легитимни естетски категории кога се во функција на идејата и изразот. Цртачките записи на Смилевски се едноставно компонирани, со симболична јасност, со посложена или замрсена замисла која води кон една цел: да се исмее извитоперената стварност на човекот движејќи се во просторот меѓу индивидуалното и сугестијата на општи ситуации и состојби. Опфатена е „реалноста“ со грчевит заплет на елементите со призвук на надреалност во искажувањето. Тие ја немаат острината на готиката, туку ја нагласуваат диспропорцијата со доза на архаичност

и статична поставеност која не ја исклучува идејната динамика и експресивноста на „приказната“. Пол Вирилио пишува за брзо менување на убавината во педесеттите години на 20. век и како „почнувајќи од 60-тите години се раѓаат откритија

областа

визуелната перцепција“. (Пол Вирилио, Машине визије, Светови, Нови Сад, Подгорица, 1993).

креативно

Информатиката и можностите на новите медиуми беа корисни и за творештвото на Смилевски. За лошите состојби во македонското општество во продолжената триесетгодишна транзиција може да се цитираат повеќе текстови, меѓутоа силно одѕвони гласот на Ален Гинзберг од песната „Урлик“ од 1956 година: „Америко ти дадов сè и сега сум ништо. Ги видов најдобрите умови од мојата генерација уништени од лудило.“ Во карикатурално-гротескните цртежи Смилевски, неретко човечките фигури ги комбинира или остварува идејна, содржинска релација со претстава на животно (куче или птица итн.). Смилевски создаде свој типизиран „измислен“ лик на носко со зашилен врв, крупна испакната брада, ниско чело, крупни очи, лик претставен во профил или анфас, со темни очила или без нив, но безизразен, со неодреден затворен поглед. Робусната фигура на старец (В. Кандински го употребил изразот – гротескност во староста), неподвижна но и различно поставена фигура, главен „актер“ во приказната на уметникот. Ликот некаде содржи одредени автопортретни црти, меѓутоа не станува збор за сличност со ликот на уметникот, туку за стилизирана претстава на еден вид „вистинита“ карикатура (Виланд би рекол „само ја отсликува изобличената природа“). Цртаните студии на Тулуз Лотрек делуваат карикатурално, меѓутоа може да се говори за верни портрети кои делуваат карикатурално, но без хиперболата на карикатуристот. Карикатурата, според Умберто Еко „го изобличува сопствениот предмет во грдост“; познатиот семиолог го цитира мислењето на Розенкранц дека „карикатурата е вид на естетичко избавување на грдото“

глупоста и ограниченоста

научните поими но свесно е против рационалистичката слика

за светот, пеколното и чудовишното против воспоставениот

поредок на светот. Сето ова може да биде повод за потсмев, за

иронично сатирично толкување на светот со помош на гротескното

претставување необични ликови и состојби. Смилевски (како Југослав Влаховиќ и други автори) создава во време на отуѓена технолошка и идеолошка епоха, во време на фрустриран, затворен и отуѓен човек (особено по студентските немири во 1968 година, време на нови диктатури отсликано во Орвеловата „1984“, сè до кризите до денес. „Објективноста“ на приказот на Смилевски не го елиминира ирационалниот човечки фактор (несвесното и сонот раѓаат чудовишта, според гравурата на Гоја итн.). Тој работи со диспропорции, и односи на големо и мало на ликови кои се или изолирани или поставени во необични или нејасни односи. Време е меѓудрогото за преиспитување на моќта на машината (Луис Мамфорд, Мит о машини, Пентагон моќи 2, Графички завод Хрватске, Загреб, 1986). Адорно пишува за „животинска човечност“ (Теодор В. Адорно, Минима моралиа, рефлексије из оштећеног живота, И. К. Зорана Стојановића, Сремски Карловци, Нови Сад, 2002). Македонската критика во творбите на Смилевски препозна синтеза на карикатуралното и гротескното, спој на нагонското и мисловното. Во делата на повеќе уметници, со определеност за сликарската фантастика и експресионизмот човечките и животинските својства се стопени во гротеска, што се разликува

од карикатурата односно сатирата. Смилевски не црта џинови, чудовишта и фантастични суштества колку и да произлегуваат

туку животните, птиците или инсектите од реалноста

претвора во нешто друго, во некакви злокобни суштества.

отуѓениот

човечката

на човечката глупост. Иво Андриќ (во расказот „Жена од слонова коска“) загрижено се прашува: „Колку сме немоќни спрема човечката глупост и себичноста кога тие врз себе ќе го земат трогателниот и возвишен облик.“ Конечно, глупоста во животот треба да се прекине, затоа што е „вирус на злото“(Крлежа). Анри Бергсон задлабочено ги објаснува процесите на внатрешниот живот на човекот. Гротеската создава неспокој.

хумор на Смилевски не се отвора секогаш на

и многу лесно, туку често не доведува до ѕидот на необјаснивото загадочно прекината „приказна“ меѓутоа хуморот во сите свои форми има нешто ослободувачко за човекот и според тоа е аналоген на духовитоста и комиката. Црниот хумор според Андре Бретон се граничи со многу работи како што се глупоста, скептичната иронија, баналната шега, ама тој е смртен непријател на сентименталноста. Тоа е своевиден човечки бестијариум и ступидариум. Говор на неповрзаноста (Андре Бретон во книгата „Антологија на црниот хумор“ од 1940 година). По повод терминот „црн хумор“, воведен од францускиот надреалист Андре Бретон во 1935 година е забележано: „Тој со тоа означи еден поджанр на комедијата, сатирата и на гротеската во кој смеата доаѓа како резултат на скепската и на цинизмот, а најчесто потпирајќи се врз темата на смртта како мотив за хумористички пристапи“ (Иван Џепароски, Естетика: естетички категории, Аз-буки, Скопје 2020). Фројд напишал: „Хуморот е ослободување од болката, извлекување на менталната енергија од своето его како би ја сместиле во своето

Прифатено е мислењето дека хуморот е „интелектуален

живот во кои се насетува некој вид на „црн хумор.“ Гомбрих пишува за „рушење на браните меѓу карикатурата и големата уметност“ посочувајќи на уметноста на Мунк и Енсор, особено на Домије (Е. Х. Гомбрих, Уметност и илузија, Нолит, Београд, 1984). Василие Смилевски се руга на човечката ограниченост, на таквото зло рефлектирано во општеството што го создал самиот човек. Тоа е сурова уметност во сурово време, варијанти на одделни теми кои претставуваат еден вид загадочен ребус без завршница, или еден вид скратен лавиринт на апсурдот (асоцираме на Бекет и Јонеско, Арто итн.).Во монографијата „Aut Nihil“ (Или ништо), издание на Здружение на карикатуристи на Македонија (Скопје, 1987) Василие Смилевски ги сумирал дотогашните постигања

и се посвети

фотографијата, се занимава со цртеж, сликарство и скулптура,

неговите текстуални ликовни записи на индивидуален начин ги 1 За карикатурата се напишани бројни текстови и книги. Ќе издвојам неколку: Херберт Рид по повод портретната карикатура забележува: „Во 1681 година е дефинирана како ’начин на правење портрет‘ во кој има сличност со личноста ’ама едновремено, заради смеа или исмевање, непропорционално се зголемуваат и нагласуваат сите недостатоци на цртите на лицето и облиците‘ така што портретот како целина претставува модел во потполност, додека составните делови се нешто изменети“ (Херберт Рид, Историја модерне скулптуре, Југославија, Београд, 1966 година). Лазар Трифуновиќ (по повод изложба во февруари 1980 година) забележува: „...станува збор за цртачи на модерниот сензибилитет, од средната и младата генерација, чии творби се проткаени со изобилство на оригинални графички решенија и горки опсервации за загрозената човечка егзистенција, додека нивната експресија и рефлексија се заснова на некои глобални метафорични значења.“ Антон Густав Матош, познат писател и публицист забележува: „Карикатурата е како темна латерна магика на идеалот, потребна на уметноста како негативните вредности

Тука, а не во минливата тенденција е нејзината

отсликуваат состојбите во општеството во поновиот творечки период. Василије Смилевски почнува да црта карикатури во втората половина на 60-тите години, а потоа, охрабрен со поуките на карикатуристот Милутин Рогановиќ во 70 и 80-тите години на 20. век (период на појава на новиот квадрат во стрипот, особено квалитетниот нов бран во рок и панк музиката, како и разновидниот културен живот во југословенските центри, ) го развива својот опус со карикатури кои добија лични белези. Своите творби почна да ги објавува во домашните весници, а подоцна новите дела се објавувани во повеќе познати југословенски весници и ревии. Неговите карикатурални цртежи, од едноставни линеарни претстави еволуираа кон цврсти ликовно-графички обработени форми и композиции со посложени содржини. Во цртачките записи на Василије Смилевски застапени се повеќе теми и мотиви кои се иконографски различни, но стилски се повеќе сродни отколку различни, повеќето со читлива содржина и порака, но и загадочни во различна мерка. Стрелката како елемент и мотив е присутна во некои периоди и правци на светската авангарда, како и во индивидуалните опуси. Во карикатурата се сретнува често како елемент со некои преовладувачки значења или графичко-содржински конотации. Во сите карикатурално-гротескни цртачки записи се проткајува мотивот на човечката глупост и ограниченоста. Писателот Мирослав Крлежа во книгата „На работ на паметот“ пишува: „Човечката глупост е мрачна сила под

на небото а долу од земјата, но пасивно ги посматра ловец

куче. Цртежот на знаме и облак е комбиниран со група сиви стрелки.

Во левото уво на еден лик на „генерал“, со израз на изненадување влегуваат сиви стрелки, а излекуваат од десното уво (од визура на посматрач) како црни стрелки кои ја означуваат преобразбата на нивното значење. Доминира идеолошкиот аспект на толкување на стрелките: тие се патоказ или упатување на правилната или единствено можната насока на сфаќање или на движење на човекот, укажуват на постоење на диктирана или условена насока во политизираното општество. Во еден цртеж се судруваат два вида стрелки, различно или контрастно обоени, а во друг двата низа стрелки се судруваат жестоко на средината распрснувајќи се во црни дамки кои паѓаат на голата глава на човечкиот лик кој има израз на зачудување. Оваа карикатура се вбројува меѓу антологиските остварувања. Стрелката завршува на отпад или се распрснува. На насловната страна на книгата „Aut nihil“ е репродуцирана карикатура на изненаден гротескен лик во чија глава се забива

фризура

предочена

подредена коса. Формата

е предочена како сладолед во кој ужива агресивно

друго дело истекува на работ на човечката полуфигура, не толку забележлива. На повеќе карикатури нацртан е мустаклија со самоуверен моќен израз според кој се сообразуваат сите елементи во амбиентот, од ѕидот на вратата до рамката на сликата, а долгите мустаќи (како платното на знамето) ги покриваат очите на малите ликови од страните на мустаклијата. Во друго дело нацртан е човечки лик од грб кој чита отворен весник исполнет со хаотично разиграни стрелки, а пред него се отвора (триаголна) перспектива на автопат со геометриски правилно нанижани стрелки: тука не е потребен коментар. Пуштањето мустаќи го определува „личниот опис“, и идентитетот на личноста. Во ликовната уметност мустаќите имаат естетска, главно симболичка функција како во делата на Смилевски. Не може лесно да се утврди „македонскиот“ или „балканскиот“ тип на мустаќлија, меѓутоа може да се определи симболичното значење на определена идеја или замисла; Би укажал на автопортретот од 30-тите години на 20 век на Д. А. Папрадишки кои се формално слични со мустаклијата на В.Смилевски (автопортретот го спомнува Владимир Мартиноски во предговорот за изложбата „Мустаќлии“ организирана во „Мала станица“, ноември 2019 година).

Знамето, исто така, со или без одредени специфични знаци и симболи има повеќестрано значење во делата на Смилевски со повеќе решенија

(Е. Х. Гомбрих, Уметност и илузија, Нолит, Београд, 1984). Гомбрих

пишува: „Двосмисленоста – зајак или патка – очигледно е клуч за

целиот проблем на читање на сликата“). Еве неколку примери:

Знамето се вее на рачка, добивајќи форма на машна со точки што ја

носи човекот кој го развеал знамето. Тоа е знаме-украс. Нацртаното

знаме се нашло меѓу сиви стрелки и облак што укажува на неговата

двојствена природа – како насока, но и како нешто неодредено,

бега од местото на злосторството)

од него се разлева „крв“

разни бои. Во друг цртачки запис пораката е многу јасна: бирократ

на широка маса и му се истура црно мастило кое на подот ја

картата на Европа. Две кучиња

на цврстите алати. Таквиот пристап го применува во уште неколку други карикатури со посложена композиција и сугестивност расчленувајќи ги објектите на неколку сегменти и создавајќи ефект на двоен одраз во огледало или слично. Спомениците се појавуваат во разни варијанти како бисти или коњанички скулптури, некаде со неочекувани додатоци кои ја заплетуваат приказната-како вимиња на крава, коска во рацете на јавачот (некој војсководец) и нешто друго како на пример мало куче кое има коска во челуста?! Лесно може да се согласиме со забелешката на писателот Сол Белоу: „Сега сè е пародија, сквернавење, злобно смеење.“ Цинично исмевање, како и иронично-сатирично боцнување како со остен се сретнува и во многу други цртачки записи на разни теми. Книгата, симбол на образование и знаење, одлетува на балон надвор од достапноста на човекот кој стои на земја, отсликувајќи го нашето време на раширена неписменост и длабок пад на културата. Идејата е јасна или повеќеслојна и двосмислена, како, на пример, во творбите во кои е нацртан човечки лик, со лев или десен профил, со маска на лицето, кога се бричи поврзувајќи го секојдневното со симболиката на човечката безличност?! Каков заплет и парадокс?! Од времето на дадаизмот и надреализмот потекнува синтагмата: новиот човек е меѓу кукла и машина! Стилски и тематски делата на Смилевски во некоја смисла, на пример според карактеристиките на заплетот може да се поврзат со делата на полските и чешките карикатуристи Забрански, Борн и Бартак чии дела беа изложени

Светската галерија на карикатури во Скопје во извесна смисла

со цртежите на Вилијам Кентриџ и Роберт Крамб итн.

по карактерот на цртежот, како и по експресијата на формата

особено изразноста на типизираниот, некаде модифициран лик, симбол на синтетизирани комбинации на гротескни и метафорични

претстави. Во еден број дела до поентата на идејата се доаѓа брзо и јасно, но станува и помалку читлива, замрсена затоа што меандрира

на внатре при што со точкање ја моделира формата сугерирајќи

на ликот, а тоа е забележителен

карикатурите се без зборови затоа што

дава нагласка на цртачките записи. Во композициите во

има хиерархија на одделните предмети но тие имаат посебно свое значење во мозаичната целина. Смилевски експериментира со различните можности на ликовниот медиум движејќи се слободно и интуитивно во различните тематски простори на историјата, на општествениот, социјалниот и политичкиот живот во повоена социјалистичка Југославија и Македонија. Пред одбраните „тешки“ теми малку има повод за весел хумор туку пред сè се наметнува едно вознемирувачко чувство, можеби и мачнина на една усложнета приказна која нема разврска, како еден вид карикатуралногротескно „свртување“, приказна која е насочена кон општото

има многу неразумност и грешки, апсурдни ситуации кои повлекуваат темни тонови на карикатуралногротескната изразност.

на најблиските од неговото семејство, при што во некои цртежи користел фотографијата и моменти на сеќавање. Дадена е нагласка на реалистичниот опис со суптилно набележани моменти

од интимен карактер. Тоа се портрети на мајката, татко му, бабата, ќерката итн. Во цртежите со пастели во боја обработувал мотив на страдање и меланхолија: не случајно се појавува ликот на Достоевски во цртежот-слика „Мојот разговор со Достоевски“ (сликано со мејкап, 2014 година); претставени во лев профил, со наведната глава сугерирајќи го страдањето е највисока карактеристика на човечкиот род и темни зони во неговата природа: Во позадината има лик на „вампир“ руски крстови во нагласено темна гама. Сликата на Мунковиот

дел од ликовната експресија на неговата идеја. Митологијата на кучето е сложена и противречна, меѓутоа најдобро го познаваме како верен придружник на човекот (Жан Шевалие и Ален Гербран, „Речник на симболите“, Табернакул, Скопје, 2005.) Звучи претерано, но факт е: војводата од Бери имал 1.500 кучиња. Во стариот Египет се откриени најстарите гробишта на домашни миленици. Немало само позитивни, туку и негативни страни во животот на човекот (примерот со германскиот овчар и други животни.) Диоген кучешкиот живот го сметал за ултимативен модел за човечкиот живот и решил да живее како куче, меѓутоа за да го покаже својот презир спрема цивилизацијата и славење на природата. Рускиот современ уметник Олег Кулик (Националната галерија во Скопје му подготвува изложба во оваа година) пронашол своја форма на комуникација и тоа „како руски пес“; тој формирал Куликова партија на животни како симбиоза меѓу човекот и животното (Маргина бр. 34, Скопје, декември 1996.) Алберто Ѓакомети во еден момент се проектирал или поистоветил со куче: „Тоа сум јас“. Еден ден така се видов себеси на улица. Бев куче“. Рената Салецл повикала: „Сакај ме, сакај го мојот пес.“ Чарлс Дарвин во својата книга „Потеклото на видовите“ пишува: „Докажано е дека човековите и животинските тела се од ист вид: речиси е непотребно да се размислува за умовите“ и дека е нерасчистено прашањето на

и разлики меѓу луѓето и животните“ (Од книгата: Карл

Ен Драјан,

гавран, коњ, одач по жица сугерирајќи со односите меѓу ликовите

и инвентивната игра со диспропорции меѓу нив, изненадувачки

надреални слики на пандемониум. Тоа го потврдува и цртежот-слика

„Пекол“ (19 август 2014) со соодветна чудовишна иконографија

составена од череп (што ѕирка), птица со необичен злокобен израз,

човечка фигура, човечки мал лик кој ѕирка, ликови на мудреци и

овчар како опомена. И во сликата „Женски акт“ содржани се еротски

сугестии на облите на стилизираниот акт комбиниран со претстава

на куче и уште еден женски акт врз жолта основа (мај 2019).

Сотоната, и во поново време се преобразува во разни животни кои содржат негови атрибути, а тоа се меѓу другите гавранот (позната е песната со ист наслов на Е. Алан По), бувот и разни имагинарни или хибридни животни или птици со суштествено негативна симболика (Мишел Пастуро, ЦРНА, Историја једне боје, Службени гласник, Београд, 2010) Смилевски е од оние автори кој е загледан над насилството и злото во светот. Тој трескавично или халуцинантно се движи меѓу стварноста и сонот, меѓу дневниот и ноќниот свет без бајки, тролови и гноми карактеристични сликарите од северните земји. Тој изработи серија цртежи посветени на родното Скопје, со збир на разни мотиви во кои доминира стариот Офицерски дом (срушен во земјотресот 1963 година): творбите содржат реалистичност во деловите, а во целина извесни надреалнофантастични белези. Смилевски, спонтано, со жива линија и интензивен колорит (главно во пастел) следејќи го својот билошки ритам, брзо исцртува необични ликови некаде со психолошки

ѓавол или

Бејконовиот

треба

распаѓање“

да се

претстава на ова кошмарно време?! Ото Бихали

Влада Величковиќ запишал: „Во човекот се

сите животински црти: гонет од немирот тој скока, лета

побрзо, сè повисоко, придружуван од внатрешен мотор „И потоа: Подземното и надземното, грдото и фрагментирањето, нескладот и фантастичноста, се суштествени појави на мрачната позадина на времето и просторот во кој уметникот се бара себе си“ (Ото Бихали Мерин, Ревизија уметности, Југославија, Југословенска ревија, Београд, 1979.) Ж. Гасио Талабо сликарството на Влада Величковиќ го оценува како „пароксизам од највисок степен на страста“, пишува за „болката и напорот“, за „емоционално испразнет живот без маска“, како и за „опскурни содржини.“ Поетот А. Рембо, автор на повеќе проникливи мисли рекол: Сакам идиотски слики или модерната уметност е еден вид широка хералдика. Според одредени мислења идиот значи едноставен, посебен, единствен; Амерканскиот критичар Куспит забележува: „Луѓето со своите животи даваат смисла така што остваруваат... креативни вредности“ (Доналд Куспит, Критичка историја уметности 20. века, „Арт Прес, Београд, 2013.) Тука би укажал на

гротескни цртежи на Паул Кле, Јозеф Бојс, познат

уметник, Антонен Арто, познат актер и писател,

на нефигуративност. Василије Смилевски

2 „Експресијата на лудилото“ има значајна историја во теоријата и уметничката практика.

Ротердамски ја напишал (контрадикторната) книга „Пофалба на лудоста“, филозофот

Фуко својата „Историја на лудилото во класичното време“, Itzmak Colberg, L’art et la fo lie, Beaux arts, No 160, Paris, septembre, 199, (се укажува на делата на Гоја, Блејк итн., а лудилото како болест на душата, рехабилитирано од романтичарите и сублимирано од надреалистите, амбигвитет со уметничката креација); Густав Рене Хок, Маниризам, Маргина 26 – 28, 1 – 3, Скопје, 1998., со укажување на историскиот маниризам како и на подоцнежните маниризми сè до апстрактната уметност; Colin Rhodes, Outsider Art, Spontaneous Alternatives, Thames and Hudson, London, 2000, книга во која се укажува на делата на Жан Дибифе, автор на „Суровата уметност“ како и од шизофреникот сликар Адолф Велфли; Жан Франсоа Лиотар пишува за „Нечовечното“, Сузан Сонтаг (низ фотографијата) „За измачувањето на другите“, книга во која се прашува дали шокот има рок на траење; таа го наведува мислењето дека „Леонардо се грижел за измислените слики кои нема да бидат доволно вознемирувачки: нема да бидат конкретни, доволно детализирани“ или констатира дека „уметноста трансформира“, а фотографијата се критикува доколку изгледа „естетски“; Јулија Кристева во книгата „Црно Сунце“, (Светови, Нови Сад, 1994.) го разгледува прашањето на депресија (а поимот на контрадепресија во психоанализата) и на меланхолијата како „мрачна обвивка на љубовната страст“, а „депримираниот човек е радикален и мрачен безбожник“; Marcel Brion, Art fan tastique, Albin Mishel, Paris, 1961 (за уметноста на „вознемирени простори“ за „маските на ѓаволот“, за демоните на секојдневието, за Луцифер, пеколот, кошмарите и конвулзиите итн.); Влада Урошевиќ, „Чуда и чудовишта“, за фантастиката во сликарството, Магор, Скопје, 2001. Авторот пишува: „Сликарите на фантастиката ја одбирале ноќната наспроти дневната страна на светот, се определувале за ужасното наспроти убавото, донесувале решение да го допрат со својот визионерски усет катаклизмичното наспроти спокојното, да се судрат,

оствари серија слики со водени и пастелни бои кои се резултат на уметниковиот темперамент и сликарскиот гест, на еден вид „сликарски бес.“ Некаде се појавува полуфигура, импулсивно разорена форма отфрлајќи го детализирањето и перфекционизмот во интерес на слободниот широк гест во кој има елементи на агресивност како и на задоволство. Во други дела применува техника на прскање и автолакови за да претстави контурно и плошно обликувани човечки фигури-сенки поставени динамично во геометриски артикулиран простор („Луѓе“, 2015. „Без наслов“, јули 2019., урбана „приказна“ како и претходното дело потврдувајќи ја уметниковата наклонетост кон експеримент со употреба на различна техника и тематика. Сликата „Точаџии“ од јануари 2016 година е насликана со водени бои, автоспреј и фломастери сугерирајќи, со назначување на хоризонтален ритам на линиите претстава на брзина на движење и еден од секогаш актуелен момент, особено денес во услови на сообраќаен метеж и голема загаденост (на таа тема познати се и карикатурите на Тетсу и Унгерер и многу други автори.) Малата по формат слика „Велосипедист“(јули 2019, во пастел и темпера) е компонирана со централниот мотив уште со два измислени ликови и јаболко; тоа е уште еден пример за неочекуван или изместен распоред на елементите. Со 2019 година се датирани делата: „Без наслов“, Лирскиот Пејзаж“ („На мајка ми“), „Два лика“, предадени со анимализирани црти, „Композиција“ со мотиви на чемпреси, пеперутка, необични форми во кафез со неколку асоцијативно-сугестивни моменти – непостојаноста на постоењето, слобода наспроти заробеноста на човекот.

во нашата земја. На иконата и се припишува

Елена Стојановска)

околу 450 такви

иконата

Калиште,

ВЛАДИМИР ВЕЛИЧКОВСКИ

инсигнии како и симболички елементи и текстот кој го објаснува ликот.

Во формат на мала кружна дрвена плоча Смилевски насликал мотив на птици, со був и ликови во мали квадрати (2019).

На мал, висок формат, Смилевски го насликал (секако според позната фотографија ) ликот на Че Гевара (2019) светски познат

аргентинско-кубански револуционер медиумски глобално присутен. Ликот е препознатлив и со некои карактеристични деформации, извесно стеснување на формата што на претставата и дава извесна експресивност. Креативниот пристап на Смилевски е афективен и темпераментен кога слика ликови, фигури или женски акт со

контролирана еротска сугестија, особено мотивот со возач на точак доловен со нагласени хоризонтални линии со фиксирање

на еден момент на движење кога се бришат цртите на предметот.

Можеме да се потсетиме на одделни футуристички слики како

и на повеќе филмови и литературни дела во кои се обработува

темата на возачи на точак и разни убави но и грди случувања, како

на возрасните така и на децата. Тука се мотивите на експресивна

со карикатурално-гротескни белези, претстава на коњ во пејзаж нацртан со упростени форми и извесни наивно-примитивни белези на целината. Мотивот на „шетачи“, присутен во карикатурата

е изведен во цртеж насловен „Црни шетачи“ (јуни 2019, во пастел и фломастери): тоа е група посебни луѓе-сенки кои секој посебно се движат ниоткаде во непознат правец, дезориентирани инсектовидни гротескни фигури сместени во пуст неодреден предел. И таа творба е резултат на еден вид спонтано знаење и доживување на човечкиот немир и изгубеност што како и крикот станува сè пострашен. Во друга мала слика, со надолжен формат насликан е коњ со упростени форми („примитивистички“) во рурален предел со мала куќичка на десната страна (2019). Во посложените композиции се појавуваат необични или деформирани ликови и глави на човек и животни предадени во разни соодноси издвоени или во релација кои со спроведените деформации и диспропорции, како и некои хибридни својства силно го претставуваат злото во човекот и општеството. Делата со такви содржини упатуваат на разни теми и проблематика поврзана со претстави на злото и агресивноста,

амбигвитет со уметничката креација),

Нови Сад, 2004.), време на победа на грдото и стравот како психологија на реагирање, на аутсајдерската уметност и смелиот халуцинантен колорит итн. Неговите мотиви имаат исходиште во стварноста, како крик на потсвеста но и реакција на социјалните прилики, на стравот, тегобноста и сомнежот во самото устројство на светот. Тоа е своевиден пандемониум или бестијариум ретки мотиви во македонското сликарство (Бош, Гоја, Мунк, од надреалистите до графитите (борба против логиката и рационалноста), Фрида Кало, Френсис Бејкон итн. „Привлечностите на стравот ги занесуваат само силните“ вели Бодлер. Постои нагон и едновремено намера. Жан Дибифе, автор на „суровото“сликарство, борец против „задушливата култура“ што претставува еден вид апотеоза на безумието и напуштањето на логиката и на здравиот разум кон што стремел модернизмот. Тој во 1953 година забележува:„Ако Тицијан правел портрети врз основа на ликови од монети тоа била добра замисла затоа што во тој дух и треба да се прават портрети, а не да ги наговараш моделите да позираат три часа.“

Во време на страв и ужас, на суровост на медиумската „дегенерација“ во која се слави злото, се појавуваат и добродушни чудовишта, но се афирмираат и разни апокалиптични сценарија; секоја афективна креативна реакција се „амортизира“ добива други конотации, сè до апсурден иронично-саркастичен или хумористичен коментар итн.! Боб Дилан, во време на корона пандемијата на прашање одговорил: „Мислам на смртта на човештвото, за долгото и чудно патешествие на голиот мајмун.“ За Фројд сликарството е „инфантилен нагон“ кога во конкретната страсна акција бојата и линијата се соединуваат во целина.

гротеската

форма

содржина

се одликува со афинитет за гротескното“ во книгата на Волфганг Кајзер, „Гротескно у сликарству и песништву“, Светови,

В

асилије Смилевски, вљубеник во природата ги

забележува (и колекционира) природните форми на

дрвјата и гранките, на случајно најден јагнешки черепи:

во нив препознава необични скулпторски форми со органски белези. Неговите скулптури, изработени во почетокот

на 90-тите години на 20. век се карактеризираат со робусни форми, некаде со еротски или симболични белези; женскиот акт е наведнат, поставен во неконвенционална поза со нагласени „примитивистички“ белези. Делата на вајарската мала пластика, изведени во сипорекс или глинамол се обоени во црвена боја што им дава белези на единство. Во таков материјал обработува

и анимални претстави (глава на куче итн.) Европа (надминувајќи го ограничувачкиот евроцентризам) ги откри „примитивците“ (прво во раната ренесанса, па понатаму) препознавајќи ја во нив убавината на невината духовна и ликовна експресија. Таквиот процес го одбрани принципот на креативна слобода наспроти отфрлената мртва академска традиција. Фовистите и кубистите во 20. век колекционирале дела од „примитивната“ уметност, а Пикасо творечки ја оствари виталната плодотворна синтеза со модерната уметност давајќи и момент на обнова и свеж пристап. Во 20. век предмет на откривање беше „целокупниот корпус на алтернативното творештво (на децата, ментално болните, наивните, примитивните, неделните, маргиналните, аматерските итн.) како една од значајните придобивки на модерната и современата уметност. Две значајни изложби за примитивната и модерната уметност (првата во Њујорк во 1984) а другата во Париз во 1988 година („Волшебниците на земјата“) отворија повеќе прашања за идентитетот и се обидоа практично и теоретски да ги разрешат постмодерните дилеми околу статусот на примитивната уметност“ (Желимир Кошчевиќ, Недовршене теме прошлог стољећа, Меандер, Загреб, 2002.) Анимализмот е значајно поглавје во историјата на уметноста, од праисториските пештерски цртежи се до поновите уметнички движења. По овој повод ќе ја споменам скулптурката „Скакулец“ од Ацтеките.

В

(фотографии на блиските луѓе од семејството, особено на ќерката Дубравка и други) како и од секојдневниот живот, пред сè на малиот сиромашен човек за да го отслика животното опкружување. Станува збор за снимки од прва рака, без лабораториска обработка, за брза реакција пред мотивот, онака како што го затекол и оценил како вредност која треба да биде фиксирана со камерата. Авторот се фокусира на малите нешта, мироскопски издвојувајќи го делот од целината, остварувајќи нова целина и нов визуелен контекст на изразот. Некаде е остварено необично и сугестивно енформел апстрахирање на мотивот. Од предизвикот на лајф фотографијата, како засебно дело во функција на илустрација новинарски текст, Смилевски ќе го свртува вниманието кон геометриските фасади и порти на старата архитектура применувајќи го својот непосреден однос и постапка во реализација на фотографијата. Во овие творби доловена е патината на фасадите, визуелната текстура, како и ефектот на извесна естетичност и сликовитост на мотивот. Смилевски, со рефлекс на уметник умее, попатно и во моментот да одбере, или открие да регистрира мотив кој тешко се забележува од индиферентен човек. Издвојувајќи ги таквите мали работи тој им обезбедува кадрирана

целина која добива нов визуелен контекст и значење на магичен

реализам, еманиципиран од предметната стварност, но со извесна хумана сугестија на природен интимизам во доживувањето. Тој

ни ја открива формата на јајце, кое било поставено врз хауба на

„Фиќо“ или жмигавецот од истото возило, потоа формата на една

или три ружи, булка, едно јаболко, мали пилиња во гнездо, мал

инсект во зголемена форма. Така изгледа „одлучувачкиот момент“ на

Смилевски (според примерот на Анри Картије – Бресон). Смилевски

филмовите ги испраќал во Германија на развивање не занимавајќи

се со техниката на работа во мрачната комора на фотографската

лабораторија. Едвард Вестон барал „фотографот да ја предвиди

дефинитивната снимка пред самата експозиција, а не сликата да ја обрежува и дотерува.“ Искреноста му е иманентна на фотоапаратот, за длабоко понирање во смислата на работите, забележал познатиот фотограф. Само на таков начин можно е да се долови хуманата сугестија и автентичноста на фотографијата, вклучително и онаа што ја практикува Смилевски. Констатирано е дека „европското поле на перцепција е преплавено со извесни знаци, репрезентации, логотипи, кои ќе се умножуваат во 20. век (Пол Вирилио, Машине визије, Сватови – Октоих, Нови Сад, Подгорица, 1933.) Смилевски не седи мирно. Тој изработи серија фотографии во боја (некои од нив ги пренел во црно-бела фотографија со некои интервенции во кадрирањето на мотивот) истражувајќи го моментот на фиксиран момент на брзина и бришење на цртите на предметот. Во нив нема импровизација ниту кога има брзина на реакцијата и фиксирање во медиумот. Уште Надар забележува: „Она што не може да се научи, тоа е моралното разбирање на вашиот објект – тоа е оној брз допир кој ве доведува во комуникација со мотивот или моделот, прави

јавност, но без значаен одѕив од критиката. Напоредно

го запознаа и преку лајф фотографијата. Модернизмот во

рамки на „југословенскиот уметнички простор“ (Денегри), со карактеристики на творечка слобода (по примерот на уметноста во западните земји) и разновидна богата динамика на културниот и ликовниот живот остави суштествени траги врз творештвото на Смилевски. Неговата природа и уметнички темперамент (тој потекнува од семејство на образувани личности, од татко-Македонец и мајка Србинка од Лика) се формирале во време на рок и поп музиката во Југославија и Македонија. (Не треба да се заборави: тој ја изработи фотографијата за омотот на првиот албум на групата „Леб и Сол“). Повремено се појавуваше со серија неконвенционално замислени текстуални записи (со наднаслов „Мртва природа“ како и серијата со заеднички наслов „Феномени“, објавени во неделникот „Денес“ и во списанието „ЕКО-Глас“ (од 1996 до 1999 година и подоцна). Самите наслови се индикативни и

укажуваат на „слободната форма“ на изразување: Тарзан,

Риби, Кеси, Чаеви, Тутун, Добрата вила видрица, Балкон,

Гемиџии, Елче, Дуња, Геризи, Поштар. Смилевски

како што зборува (не без траги на Новомаалскиот

јазик, како

Капор

прозата

траперици“

есеистички,

се проткајуваат

сцени од животот. Тој не водел многу грижа за „чистата“ форма

јазичната и синтактичка исправност се во интерес на отвореност

кон поширок круг читатели и непосредно и уверливо раскажување

на проблеми од секојдневието, како своевидни прошетки низ

времиња и простори, но и како извештаи од „самото место.“ Во овие

текстови речиси нема партиски обоени, ниту пристрасни и злобни коментари, својствени на актуелниот колумнизам кај нас. Во изразот и јазикот на неговите текстуални записи се проткајуваат одредени колоквијални, арго или архаични елементи, локалните теми, мошне разновидни се претвораат во прашања со универзално значење, како во неговите карикатурално-гротескни цртежи. Текстовите се секогаш комбинирани со цртежи, како и со наменски создадени илустрации (тоа важи и за фотографиите). Во одделни текстови Смилевски не се конфронтирал отворено со власта или системот сепак кој не се стеснувал да критикува одделни состојби особено по државното осамостојување на Македонија и транзицијата – како продолжена криза текстовите ги потпишал со Адолфчо Василијевски. Други текстови се насловени: Земјоделки (Фармерки), Големото уво – авакс – У.С., а оние од серијата ’Феномени‘ објавени во „Денес“, Скопје во 1998 година: Јуниор, Евер Грин Бој, Озонска дупка, Камен, Ладен шприцер, Граф, Ел Њино, Спутник, Ла Кукарача (бубашваба), Рис (Линкс). Василие Смилевски во 80-тите и 90-тите години на 20 век во континуитет и ангажирано ги објавувал своите цртачки и текстуални записи, паралелно со познати македонски, како и југословенски уметници (Ј. Влаховиќ, Михатов, Васика

Колумнистите Ристо Лазаров, Томислав

Сашо

Никола

Василие Смилевски свои карикатури и текстови

со илустрации (и како ликовно-графички уредник

и автор на повеќе насловни страници, објавувал во следните домашни како и југословенски весници и ревии: ФОКУС,Скопје, 197О г.; Студентски збор, Скопје, 1972, 1973, 1976, 1977, 1978, 1979, 1980, 1990; Млад борец, Скопје, 1973, 1979, 1980, 1981, 1986, 1987, 1990, 2001.; Вечер, Скопје, 1974, 1980.; Омладинске новине, Београд, 1976.; Ворак, Бјеловар, 1977.;Нашите југословенски студентски весници, 1977.; ОКО, Загреб, 1977, 1978, 1979, 1980, 1981; Младост, 1978., Омладински лист, Риека, 1978; Комунист, Београд, Љубљана, Комунист, Скопје 1979, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985, 1986, 1987, 1988, 1989, 1990.; Остен, Скопје, 1981, 1982; НИН, Белград, 1981; Политика, Белград, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985; Политка експрес; ДУГА, Белград, 1987, 1988 Нова Македонија, Скопје, 1987, 1989, 1990, 1991, 1995, 1996, 1997, 1998.; Магазин 21, Скопје, 1990, 1991.; Нови форум, Загреб, 1990. 1991; Борба, Белград, 1989, 1990, 1991, 1992, Ндеља, 1990; Наша борба, 1995, 1996; Утрински весник, Скопје, 1999, 2000, 2001.; ДЕНЕС, Скопје, 1998.;M and D, македонско германски месечник, 2003, 2004.; ПОГЛЕД, Скопје, први лист на српском језику у Републици Македонији ,2004-2005.

ОСВРТИ

Делчо Махајлов ќе укаже дека карикатурите на Василије Смилевски ретко се среќаваат на страниците на дневниот печат и во класичните рубрики на хумористичите гласила (Остен, главен уредник Љупчо Силјановски, уредник Ане Василевски му објави карикатура во рубриката).Тој во кус текст – предговор пишува: Неговите хоризонтални визури, на прв поглед доста приземјени до секојдневицата, без некои поголеми амбиции и претензии, претставуваат несекојдневно креативно транспонирање на општествената и човековата стварност. Можеби заради тоа неговите карикатури кај нас предизвикуваат чудење, збунетост поскоро од она што сме, каде сме, каде одиме, како работиме и како мислиме. Што се однесува на неговите жанровски определувања, преовладува психолошко-филозофска, пред општествено-критичката карикатура, што неговата карикатура ја прави отпорна на забот на времето, со светлите искри на неговиот дух. Неговата карикатура претставува постојано трагање по апсурдот во логичното а во секој случај, напад на сè што е конвенционално. Ликовниот израз е сè повеќе

решенија и кога се работи за неговите јунаци

се решава просторот.

ситуации со нагласка на апсурдот и безизлезот. Тие наликуваат

на маски зад кои тлее внатрешна вознемиреност пред духовната

празнина, застоеност и тотална апатија која треба да предизвика

спротивен ефект на „разбудување“, реакција на поставеното

прашање пред нас за смислата на постоењето. Апсурдот и

бесмислата не прават добар спој со смешното, кое тука може да биде

само „црна“ цинична (само)насмевка пред амбисот на она „Aut Nihil“.

Меѓутоа, Васко Смилевски направи и карикатури со тие чудовишно

изобличени лица кои ги поставува во ситуации, најчесто нам препознатливи од животот, кои предизвикуваат комичен ефект. И тука „сцената“ е обоена со едно многу лично внатрешно доживување на авторот, кој ете, често ни понудува еден вид софистицирани замисли“ (Владимир Величковски, Македонска карикатура, ОСТЕН, Скопје, 1994 година)

...без секаква задршка надминувајќи го стереотипизираниот однос кон карикатурата како забава, сладникава или громогласна смеа, „целофанскиот“ пристап кон нејзината комичка димензија.

Во основата на авторскиот кредо на Смилевски, значи, опстојува еден друг однос кон карикатурата во којшто акцентот се става не само на смеата, туку на визуелното вчудоневидување пред гротескниот потенцијал на секое ликовно, низ метафориката на црнилото на тушот, вивисекцирање на некои суштествени состојби, односи, процеси, феномени присутни во стварноста којашто за Смилевски не е „отсечка“ на човековото траење, сместена во авторовиот презент. Со еден збор, цртанките на Смилевски се особени, крајно индивидуализирани, секогаш критички и по правило опскурни, безмалку песимистички авторски согледби на еден објективно постоен цинизам цврсто вчаурен

Денови на „Комунист“ во Свети Николе, 18 – 23 септември 1986 година.) „Во својот стил, подвлечен со самиот себе си како заштитен знак, карикатурите преточени врз целата димензија на неговиот творечки опус, композициски влече и шиба и во универзумот и во нашето ситночовечкото, пакосното, секојдневното. Бришејќи ги сите географии на умот и просторот, сите истории на националното и примитивното, Смилевски сосема случајно, по ген и крвоток, е

уметник и творец кој секогаш својата арс-реторика пренесена низ карикатура ја докажува и опишува најуниверзалното – без зборови.“ И потоа: „Во еден опус, кој глаголи без зборови, во една реторика која немо го поразува или воздига сè она што нè окупира, војната, мирот или тоа помеѓу, кај Смилевски апсолутно совршено и без зборови ни порачува кои сме, какви сме и за каде сме“ (Милан Р. Дурло, Ораторот без зборови, ОЗОН, Македонски еколошки магазин „Прилеп“, Прилеп, ноември 1998 г.) Писателот Бошко Смаќоски по повод 6 годишна изложба Здружение на карикатуристи на СР Македонија напиша предговор без да спомнува автори насловен „Македонски производи направено во Македонија“). Во кусиот текст авторот забележал: Години-години на ред нашата карикатура ги преоѓа границите на татковината... Од изложеното се гледа дека нашата карикатура не само што ги преоѓа границите на татковината, туку дека ги преоѓа и сите други граници, благодарение на тоа што се служи со слобода на ангро, а не со слобода на парче... Имено, сведоци сме дека сите злоупотреби, барем кај нас, се резултат на нестручност, волунтаризам и на

Текстови отчукани на механичка машина (и недатирани)

„Тој покажува изразито антибирократско расположение-па

сепак, тешко е зад бирократските мотиви и менталитети, да не се

регистрираат оние трајни константни самообманувачки усилби на

човекот убеден дека е поумен од другите, дека со нив треба и може

се манипулира, дека заслужил споменици, ордени, признанија...

амбиции... Пејзажите

избалансира

изразит

емотивен

до експлицитна песимистичка визија... своевидна комбинација на одликите на еден кафкијански несигурен... и од друга страна, на една манифестација на објективност од типот на Балзак... не се зачекорува во окрутност, бруталност... парадоксалноста... ликовно нема непосреден извор на инспирација... Џон Дојл, Дејвид Лоу... гради една оригинална претстава... искривена деформирана обвивка... вечни човечки фиксации-слабости и греови како ангажиран карикатурист... не е непосредно врзан за овој или оној настан насочен кон трајните рамки и недостатоци... и ентериерите се слични, нестварни... стасал до архетипски образец на војник-жртвата и до офицер-нахалникот (Ферид Мухиќ, латинично, Иронична антропологија во карикатурата

на Василије Смилевски).

„Смилевски мошне успешно се издига над дневното и ако веќе тоа мора да го работи, тогаш настојува, исто така мошне успешно, да му даде поуниверзални димензии“ (Методи Манев, од отворањето на изложбата во

на еден лик, отуѓен и празен, сместен во социјалниот простор на кој опстојува единствено парадоксот. Тој своите ликови не ги индивидуализира туку поскоро ги објективизира во детерминизирана игра на бизарниот свет, испразнет реифициран свет. Смилевски се искажува во една децидирана бекетовска егзистенцијална запрашаност над бизарноста и парадоксалноста на „стварниот“ свет. Тоа е, имено не надреалистички, туку понапред субреалистички пристап со вивисекција на некои суштествени состојби, односи и процеси. Акцент е даден на визуелното вчудоневидување пред гротескниот потенцијал на секое ликовно обликување низ метафориката на црнилото на тушот. Неговите цртанки

крајно индивидуални, особени феномени присутни во стварноста; тоа не е „отсечка“ на човековото траење сместено во авторовиот презент; критички и по правило опскурни, безмалу песимистички согледби на еден објективно постоен цинизам цврсто вчаурен во нештата. Авторот на текстот рефлексивниот пристап на Смилевски го поврзува со делата на полско-чешката школа, школа на „црната“ карикатура (Забрански, Борн, Бартак – автори чии дела се излагани на Светската галерија на карикатури во Скопје),како и со карикатурите на Мојмир Михатов (објавувани во хрватскиот весник „Нови форум“ итн.), Васика Тенкеш. Првите „мисловни цртежи“ Смилевски ги објавува во втората половина на 60-тите години во „Студентски збор“, активен по обновувањето на групата „КИКС“, како и во младинските весници „Млад борец“ и „Фокус“ кој заради критичките текстови бил укинат. Во почетокот на 70-тите години на 20. Век, Смилевски активно соработува со повеќе југословенски весници и ревии: тоа се белградски НИН, Јеж, Политика, Младост, како и во загрепските Керемпух, ОКО, потоа во Комунист во Скопје, франкфуртското списание

Акешир, во Атина, во италијански градови, на светската галерија

на карикатури во Скопје итн. Во 1984 година се претставува со

карикатури и фотографии во Галеријата на Студентски град во Нов

Белград. Следната година излага во Охрид во Домот на култура

„Григор Прличев“ (со карикатури, лајф фотографии и фотографии

во боја). Во 1985 година соработува во весникот „Млад борец“, каде

што објави повеќе фотографии, илустрации и карикатури. Авторот

на текстот разликува: карикатури на општи теми (егзистенцијални

проблеми), како и проблематизација на општествените феномени.

Станува збор за „интуитивен (флуиден) материјал што делува повеќе како атмосфера, при што „значењето не е прецизно“, со „специфична даденост на ситуацијата и „константа на метафизичка даденост“. Потоа забележува: „Битието на човекот и феноменот е едно и непроменливо навраќање на една тема, една атмосфера, една карикатура. Неговата „карактерологија“ се сведува на еден лик, отуѓен и празен, сликовен во социјалниот простор на кој опстојува единствено парадоксот; тој ги „објективизира“, продлабочува, актуелизира во своето онеобичувачко субреалистичко творештво. Најчесто неговиот ликовен свет се искажува во една децидирана бекетовска егзистенцијална запрашаност над бизарноста и парадоксалноста на „стварниот“ свет во кој е втурнат

или поставен, на шаховско црно-бело поле, во една необична

игра што трае според некои правила што не ги владее

Смилевски, формиран во 60-тите и 70 години на минатото столетие оствари обемно и разновидно творештво, како израз на неговиот бурен јужњачки темперамент еден од ретките кој умее да изненади и преку противречни пресврти во манир на еден вид континуитет во рамки на дисконтинуитет. Неговите дела, со личен белег во разновидноста се препознаваат на прв поглед, но во некои од нив се навлегува постепено. Тоа се однесува пред сè на неговите сугестивни експресивно обликувани цртачки записи со лично осмислени карикатурални, гротескно-метафорични творби. Меѓутоа тој и во областа на фотографијата, скулптурата, во цртежот и илустрациите, во сликарството и на посебен жив и духовит начин текстуалните записи (вбројувајќи се меѓу познатите македонски колумнисти и коментатори на актуелните ситуации и состојби) што се објавени во домашни, како и во југословенски весници и списанија остави забележителни траги во сите овие области. Неговите дела се издвојуваат со необичен спој на експресивен и едновремено со рационален промислувачки пристап во начинот на обликувањето и со средствата што ги користи за да ја пренесе својата порака обработувајќи широк спектар теми кои се одликуваат со ангажиран однос кон стварноста, домашната како и на глобален план. Посебно значење има неговата целосна ангажираност во списанието ЕКО и темите

творечка активност во рамки на „југословенскиот уметнички и

простор“ и од државното осамостојување во 1990 година и

на криза и продолжена транзиција. Пристапот на Смилевски

жив и непосреден, но сигурен во својот избор и медиумска

на мотивот. Тоа се однесува на класичниот цртеж

мисловна артикулација на идејата која има широк распон, од едноставна до сложена форма на искажување. Првиот контакт е визуелен, преку цврстата форма и експресијата, а потоа следи откривањето на идејата во вплетканиот лавиринт на предметни знаци и симболични претстави. Тој е јасен и недвосмислен во пораката, но исто така му остава на гледачот да ја дополни или коригира неговата замисла која или нема завршница и е замрсена, а тоа не е нужно ниту неопходно за неговата основна креативна намера – да се прикаже на свој начин затапеноста и глупоста, ограниченоста на човекот, како и парадоксите и апсурдноста во животот кои тој ги создава и упаѓа во нив. Смилевски користи различни средства и техники при што не е многу избирлив ниту педантен во нивната употреба. Нему му е најважно директно да ја пренесе идејата или страсната потреба да забележи одреден мотив фокусирајќи се трпеливо на ликовната обработка на делото. Тој го негува дедуктивниот пристап, од општото се движи кон посебното, меѓутоа на локална тема знае да и приопшти универзални карактеристики не конфронтирајќи се отворено со актуелната

збор за пророштво туку за проникливото око и отворениот ум на уметникот кон актуелните проблеми на домашната средина и во светот. Во неговите дела покрај стилските промени и употребата

на различни средства и процедури се проткајуваат елементи на непосредноста на изразот и лично обликуваната експресија поврзана со хумани содржини но и со аспекти на чудовишното и злото во светот на човекот. Во тој контекст би го издвоил неговата ангажираност во списанието „ЕКО-ГЛАС“ за прашања поврзани со екологијата, со пишани текстови и цртачки записи со илустративна содржина. Позната и афирмативна е неговата љубов кон природата . Смилевски во своето творештво не познава друг интерес освен единствениот и суштествен аспект на една доследна и безинтересна посветеност на уметноста и темите од современиот живот. Меѓутоа, со тоа не се исцрпуваат неговите интересирања и преокупации,

Во што се состои значењето

ликовните творби

Смилевски? Тоа се однесува пред се на импулсот, иронично-

артикулиран за зголемување на свеста на човекот (доколку е самиот подготвен за тоа) за одделни прашања и проблеми кои битно го тангираат и навлегуваат во порите на неговиот живот и опстојување. Неговите цртачки записи, со лични препознатливи карикатурално гротескни белези уверливо (надстварни или понорни) сугерираат една суштествена намера, а таа се состои во ослободување од предрасуди, утврдени шеми и конвенции,од конформизам, од лицемерие и хипокризија, од себезаслепеноста. Неговите карикатурално-гротескни творби имаат карактеристични опскурни содржини, не се ниту ведро хуморни ниту сосем се проткајуваат со црнохуморни искажувања. Карикатурата кај нас доживеа голем пад, како и сите други уметнички дисциплини: таа стана дел од историјата и на еден изминат сјаен период во нејзиниот

развој поврзан со весникот „Остен“,

ВЛАДИМИР ВЕЛИЧКОВСКИ

бил поставен за претседател на скопскиот окружен суд. Во 1962 година добива функција на потпретседател на град Скопје.

По скопскиот катастрофален земјотрес во 1963 година, гледа како Скопје се расчистува од урнатините и како се обновува и изградува родниот град. Дал оставка на функцијата затоа што не бил незадоволен како се трошат и каде одат парите од светот и од Југославија за обнова на Скопје; гледа како се рушат Народна банка, Народниот театар, Пошта, Офицерскиот дом (кои можеле да бидат обновени). Две-три години работи како адвокат. Татко ми Тошо се занимавал со спорт: пред војната бил активен во соколаната, бил најмлад играч во тимот на клубот ЈУГ. Како потпретседател го организира гостувањето на легендарниот фудбалски клуб Вардар во Германија во 1957 година. Потоа дванаесет години бил претседател на Боксерскиот сојуз на Македонија кој успешно партиципираше во југословенскиот бокс, тогаш велесила во овој спорт. Со Стојанка Шакиќ (идната сопруга) се запознава во Белград, во време кога студирала на правно-економскиот факултет. Мајка ми Стојанка е православна Србинка од Лика, од татко Никола кој бил протојереј ставрофор и професор и мајка Милева (моминско Станиќ). Дедо ми Никола завршил богословија во Сремски Карловци: зборувал латински, старогрчки, германски јазик, а имал извонредни знаења од математика, астрономија и друго.

Мојот чукун дедо Атанасија Оклобџија (од страна на баба ми Милева) бил протојереј кој го крстил Никола Тесла (а тоа стои во крштеницата), светски познат научник. Уште еден податок: музејот посветен на Никола Тесла во Белград го основал проф. Вељко Кораќ, филозоф, Корчуланска школа, прв братучед на мајка ми Стојанка.

По окупацијата на Југославија нацистите ја формираат НДХ на злогласниот Анте Павелиќ; усташите извршиле страшни колежи врз православното српско население, а од мојата фамилија

настрадале седумнаесет души. Мајка ми со родителите и постарата сестра Косара биле заробени речиси два месеци во усташкиот логор во Цапраг. Семејството Шакиќ, како и други угледни луѓе, по интервенција на некој бугарски владика биле ослободени од логорот и потоа во сточни вагони биле испратени во Алексинац кај Ниш, тогашна Недиќева Србија.

Мојот вујко Борислав загинал во офицерскиот логор во Оснабрик (северна Германија) од сојузничките бомбардирања на логорот. Малку помладиот Недељко исчезнал без трага во Втората светска војна.

Мојата дарба за уметност, според кажувањата на мајка ми, баба ми и трите тетки потекнувала од вујко ми кој во Петриња се занимавал со сликање и правење скулптури привлекувајќи го вниманието на сограѓаните.

2.

Во седмо одделение направив портрет на наставникот по хемија. Продолжив да цртам дома, во основно и во средно училиште. На 17 години возраст весникот „Студентски збор“ ми објави една карикатура со ликови кои самиот ги замислував. Некогаш станував ноќе да го нацртам она што го сонував, за да не го заборавам; некои од подобрите цртежи ми беа објавувани. Тоа ме осоколи и се повеќе цртав и создавав карикатури, но се занимавав и со фотографија (уметничка и репортерска) во црно-бела техника, а почнав да употребувам и боја. На 19 до 20 годишна возраст изработував фигурки од сапун (ситна пластика). Времето го исполнував со многу работа, се усовршував низ практика. Уште на 4-5 годишна возраст се заинтересирав за книгата; посебен впечаток ми остави илустрираната книга од големиот германски природњак Алфред Брем за животинскиот свет што често ја прелистував пред сè заради добрите репродукции. Книгата ја купи мајка ми Стојанка во Белград

1951)

неговото творештво

и ангажираноста

карикатурист

афирмација

најголем

опфаќа

ликовно графички

во текот на повеќе години; тој оствари обемен

и осумдесеттите години на 20. век, како и во подоцнежните периоди. Тој е љубопитен и ангажиран творец кој непосредно реагира на сите жешки теми и проблеми во општествената и политичка стварност. Тој е роден и живее во Скопје, меѓутоа со неговите карикатури и фотографии беше присутен и познат и во значајните југословенски центри, што не можеше да остане незабележано од критиката. И во време на доминантниот и забележителен период на „југословенскиот културен простор“, тој ја задржа уметничката слобода и критичката опсервација на стварноста иако не бил наклонет кон отворена политичка конфронтација (или тензична конфликтност) и опортунизам. Во неговите карикатуралногротескни цртачки записи оствари личен ракопис со цврсто моделирана форма и карикатурално-гротескни типизирани ликови; тој се движи и во просторот на позамрсени теми на апсурдот закотвен во стварноста

свртен едновремено кон пределите на јасно артикулирани теми, но

двосмисленоста

за симболично или метафорично

катастрофа,

изразот.

и морално

го менува животот на човекот и неговиот опстанок.“ Творбите на Смилевски содржат немир и доза на нешто непознато, како и еден вид „објективизирана“ (Хегел прв ја поставил тезата за „објективен хумор“) слика на стварноста прекршена како во „криво“ огледало. Смилевски е немирна и љубопитна творечка природа кој се остварува и во областа на сликарството, фотографијата и во вајарството, не помалку со неговите колумни или текстуални записи (како што тој ги нарекува) кои се илустрирани со карикатури – цртежи. Материјалот за монографијата ми беше достапен, потоа темелно прегледан, среден и обработен за да биде што е можно поуверливо претставен и вреднуван. Од почеток, од страна на авторот имав слобода на избор и претставување на делата што содржи и некои критички опсервации. Во работата се водев од идејата аргументирано да оживеам одделни периоди во творештвото на Смилевски имајќи ги предвид можностите да се укаже на некои поврзувачки линии со уметничките движења и критиката во земјата и југословенскиот простор, како и во светот. Смилевски е немирна и љубопитна природа, автор со разновидни интересирања, атипичен со своите определувања и пројави на свој начин бунтовен дух наклонет кон експеримент и неконвенционална насоченост во творештвото. Живееме во време на релативизирање на сите ведности, на специфичен начин во ликовните уметности. Таквиот амбиент, секако не треба да нè спречи во намерата да укажуваме на вредности и автори кои неретко може да бидат

подзаборавени или потиснати од различни причини. Привлечноста на откривањето има посебно значење посебно за оние автори кои посакале

свој живот во услови на лоши општествени услови, падот на

страшната дезинтеграција

заборавот. Смилевски, покрај

емотивна врзаност со актуелната стварноста има посебен

спрема

и традицијата.

РЕЗИМЕ

Василије

Смилевски (Скопље, 1951) је уметник и интелектуалацсликар, карикатуриста, вајар, фотограф, колумниста у највећем делу његовог стваралаштва и афирмације, а био je ангажован као илустратор и ликовно-графички уредник у више дневних и

недељних новина и часописа. Он је остварио обиман и зрео опус у бурним

седамдесетим и осамдесетим годинама 20тог века и касније, односно

периоду изузетно квалитетних уметничких

на ширем

простору. Он је ангажовани стваралац и иноватор, што

није могло остати незабележено од критике. И у времену доминантног

и значајног периода „југословенског културног простора” он је задржао уметничку слободу и критичку опсервацију стварности и поред тога што није био наклоњен ка отвореној политичкој конфронтацији (или тензичној конфликтности) и опортунизму. У његовим карикатуралногротексним цртаним записима, оставио је лични траг. Смилевски се креће између сопственог искуства и тема из непосредног амбијента, ка општем симболичком значењу идејно и морално одрживих тема, које се односе на аномалије човекове природе и друштва (глупост и екологија су „вечне” теме). И данас неке његове идеје и уметничка остварења су упечатљиви својом актуелношћу и квалитетом. За поштовање је чињеница да је успео да буде присутан са својим одабраним карикатурално-гротескним цртаним записима (како их назива сам аутор) и у ширем југословнеском

простору. То представља још једну значајну потврду његових ауторских вредности. Смилевски је немирна и знатижељна

карикатуре и у шездестим годинама, међутим континуирано је присутан са својим делима у 70-тим година 20тог века, прво у домаћим новинама, а касније је редовно присутан и познат као карикатуриста и аутор карикатуралних илустрација, као и одређених текстуалних записа и коментара у познатим новинама у Македонији и на ширем југословенском простору. Смилевски жели да подсети да га је карикатуриста Милутин Рогановић први упутио у цртању карикатура. У наредним годинама Смилевски је еволуирао од: линеарно обрађене и једноставно конципиране карикатуре, ка карикатури са експресивно ликовно-графичком обрадом цртежа са сложенијом карикатурално-гротескном темом и поруком. Он је објављивао своје цртане и текстуалне записе паралелно са другим македонским и југословенским карикатуристима као: Душан Лудвиг, Ј. Влаховић, Михатов, Васика Текнеш... Са његовим текстуалним записима учествовао је у формирању македонске културне сцене и јавне речи, упоредо са другим познатим коментаторима догађања у политичком, друштвеном и културном амбијенту у македонском и бившем југословенском простору. Ауторске осврте и колумне писали су: Ристо Лазаров, Томислав Османли, Никола Младенов, Сашо Ордановски, Ванчо Полазаревски, Венко Андоновски, Љубомир Цуцуловски и други, који су били редовни сарадници и запослени у омладинским и другим новинама у земљи. Неки од њих израсли су у познате новинаре, писце, песнике, професоре, а сви они су партиципирали у развоју критичке свести и ангажовању у македонском културном простору 80-тим и 90-тим годинама 20тог века. Лако се може приметити да његови цртани записи од једноставних линеарних решења и тематских преокупација, еволуирају ка ликовно разрађеној чврстој форми моделираној тачкама различите густине, које стварају ефекат светлости сенке и сложенију композицијско садржајну конципираност. У најбољим остварењима постигао је синтетичке форме израза са симболичко и метафорички артикулисаним идејама и порукама.

asiliye Smilevski (Skopje ‘51) is a caricaturist whose most parts of his creations include illustration and graphic art design editing through many years of his work. He has accomplished a mature artistical opus during the rebellious periods of art in the ‘70s and ‘80s as well in later years. He is a sincere creator and experimenter who could not have been left unnoticed by the critic’s eye. Even in the dominating and significant period of the YU cultural area in which socialism was called totalitarianism, he has kept his freedom of speech through his artwork, even though he wasn’t open to political confrontations and opportunism. In his caricatural grotesque drawings, he has fulfilled his handwriting: by moving from between experiences surrounding him towards the symbolic meaning behind the idea and morally sustainable themes, which denote anomalies in human nature and society ( where stupidity and ecology are “eternal” themes). Even today, the ideas of his art realizations are impressive with their actuality and quality. Smilevski has a restless and curious author’s nature, who realizes himself in the fields of painting, photography, sculpture, and nevertheless with his

VVasiliye

Smilevski (Skopje, ‘51) is a caricaturist who, in most of his creations, includes illustration and graphic art design editing through many years of his work. He accomplished a mature artistical opus during the rebellious periods of art in the ‘70s, ‘80s, and later years. He is a sincere creator and experimenter who could not been unnoticed critic’s eye. Even the dominating and of the YU area in which socialism was called totalitarianism, he kept his freedom of speech through his artwork, even though he wasn’t open to political confrontations and opportunism. He has fulfilled his handwriting in his caricatural grotesque drawings: moving from between experiences surrounding him towards the symbolic meaning behind the idea and morally sustainable themes, which denote anomalies in human nature and society (where stupidity and ecology are “eternal” themes). Even today, the ideas of his art realizations are impressive in their actuality and quality. Smilevski has a restless and curious author’s nature, who realizes himself in the fields of painting, photography, and sculpture.

Nevertheless, his columns or text writings are caricaturally illustrated. Right from the start, on the author’s behalf, I had the freedom to select his work through my critical observations and judge our society’s mentality, which is not a prominent feature since vanity is a domineering feature, despite the quality of the artwork itself. He has published his drawings and writings alongside other Macedonian and YU caricaturists such as Dusan Ludvig, J.Vlahovic, M.Mihatov, and Vasika Teknes. He has taken part in: the creation of the Macedonian cultural scene with his artworks, public speech, and columns, along with many other famous critics of the society, political and cultural ambiance in Macedonia, and the ex-YU territory. We can notice how his drawings evolve from a simple linear solution and thematical preoccupation to an artistically worked-out solid form, modelized with dots in different sizes and densities, which create the effect of lights and shadows in a more complex composition meaning. In Smilevski’s best works, the author depicts synthetic forms of expression by using symbolic and metaphorically articulated ideas and messages.

columns or text writings caricaturally illustrated. Right from the start, on the author’s behalf, I had the freedom of selecting his work through my critical observations and judging our society’s mentality that is not a prominent feature, since vanity is a domineering feature, despite the quality of the artwork itself. He has published his drawings and writings alongside other Macedonian and YU caricaturists such as Dusan Ludvig, J.Vlahovic, M.Mihatov, Vasika Teknes. He has taken part in: the creation of the Macedonian cultural scene with his artworks, public speech, and columns, along with many other famous critics of the society, political and cultural ambiance in Macedonia, and the ex-YU territory. We can notice how his drawings evolve from a simple linear solution and thematical preoccupation to an artistically worked-out solid form, modelized with dots in different sizes and densities, which create the effect of lights and shadows in a more complex composition meaning. In Smilevski’s best works, the author depicts synthetic forms of expression by using symbolic and metaphorically articulated ideas and messages.

Василије Смилевски1 (Скопље, 1951), карикатуриста у највећем делу његовог стваралаштва и афирмацији, која обухвата илустрацију и ангажованост као ликовно -графички уредник у току више година, 11 Василије Смилевски (1951, Скопље, Ново маало) потиче од оца македонца и мајке личанке (српкиње), растао и формирао се у бившем “југословенском културном простору” у којем је доживео извесну афримацију на уметничком плану, док је у родној средини доживео одређени степен признавања, а можда више непризнавања. Смилевски је немирна и знатижељна природа, аутор са разним интересовањима, атипичан са својим опредељењима, а исказао је на свој начин

је остварио обиман и зрео опус у току бурних и искључиво квалитетних периода у уметности у једном ширем простору 70тих и 80тих година 20тог века, као и у каснијим периодима. Он је искрен творац и експериментатор, што није могло остати неприбележено од критике. И у времену доминантног и значајног периода “Југословенског културног простора (социјализам се назива тоталитаризмом)” он је задржао уметничку слободу и критичку опсервацију стварности и поред тога што није био наклоњен ка отвореној политичкој конфронтацији (или тензичној конфликтности) и опортунизму.

У његовим карикатурално - гростексним цртачким записима остварио

је лични рукопис, крећући се између сопствених искустава и тема из непосредног амбијента, ка општем симболичком значењу идејно и морално одрживих тема, које

(глупост и екологија су “вечне” теме). И данас његове одређене идеје и уметничка остварења су упечатљиви својом актуелношћу и квалитетом. За поштовање је чињеница да је успео да буде присутан својим одабраним карикатуралногротескним цртајућим записима (како их зове аутор) и у ширем југословнеском простору, која представља још једну значајну потврду његових ауторских вредности. Смилевски је немирна и знатижељна ауторска природа која се остварује и у области сликарства, фотографијe, вајарства, а ништа мање са његовим колумнама или текстуалним записима (како их он назива) који су илустровани карикатурама - цртежима. Материјал за монографију био ми је доступан, у највећем делу у стану уметника у Дебар маалу (рођеним Ново маалцем) што би рекли, ради се о Скопљанцу... повезаном са својим родним градом и на културном плану, псебно његовим ауторским ангажманом у свим наведеним областима, афирмишући вредности, али увек критички расположеним ка неквалитету и аномалијама у друштву. Од почетка, са стране аутора, иамо сам слободу селектирања и представљањe дела што садржи и неке критичке опсервације, а зна се да у нашим условима, са менталитетом људи, то није честа појава - јер доминира сујета без обзира на квалитет самих дела. Василије Смилевски црта карикатуре и у 60тим годинама, међутим континуирано је присутан са својим делима 70тих година 20тог века, прво у домаћим новинама, а касније

познат

редовно присутан

одређених текстуалних записа и комнетара у познатим новинама у земљи и југословенском простору. Смилевски жели да потсети да га је карикатуриста Милутин Рогановић први упутио у цртању карикатура. У наредним годинама Смилевски је еволуирао од: линеарно обрађене и једноставно конципиране карикатуре, ка карикатури са експресивно ликовнографичком обрадом цртежа и сложенијом карикатурално - гротескном темом и поруком. Он је објављивао своје цртајуће и текстуалне записе паралелно са другим македонским и југословенским карикатуристима као: Душан Лудвиг; Ј.Влаховић; М.Михатов; Васика Текнеш... Са његовим текстуалним записима учествовао је у формирању македонске културне сцене и јавне речи, упоредо са другим познатим коментаторима догађања у политичком, друштвеном и културном амбијенту у македонском и бившем југословенском простору. Ауторске осврте и колумне писали су: Ристо Лазаров; Томислав Османли; Никола Младенов; Сашо Ордановски; Ванчо Полазаревски; Венко Андоновски; Љубомир Цуцуловски и други, који су били редовни сарадници и упослени у омладинским и другим новинама у земљи. Неки од њих израсли су у познате новинаре, писце, песнике, професоре, а сви они су партиципирали у развоју критичке свести и ангажовању у македонском културном простору 80тих и 90тих година 20тог века. Лако се може приметити како његови цртајући записи од једноставних линеарних решења и тематских преокупација, еволуирају ка ликовно разрађеној чврстој форми моделираној тачкама различите густине, које саздају ефекат светлости сенке и сложенију композицијско - садржајну конципираност. У најбољим остварењима постигао је синтетичке форме израза са симболичко и метафорички артикулисаним идејама и порукама. Смилевски је био ликовно - графички уредник у неколико новина и недељника, аутор је више насловних страна, као и више цртајућих и текстуалних записа са којима је партиципирао у развоју македонске карикатуре и новинарства (објављивани су текстови Р.Лазарова; Н.Младенова; Т.Османлија; С.Oрдановског; В.Полазаревског; М.Банова; В.Андоновског...) као редовни сарадник, члан и уредник више новина. Ево списка новина и ревија у којима су објављивани аутроски прилози Смилевског: “Студенстки збор”; “Млад Борец”; “Остен”;

“Форум”; “Нова Македонија”; “Вечер”; “Утрински весник”; “Комунист”; “Екран”; београдска “Политика”; “Јеж”; “Борба”; “Дуга”; “Младост”; “Поглед”, загребачко “Око”; ријечки “Нови лист”; “Нови форум”, немачки “Фокус”... Стваралаштво Смилевског у свим својим областима и сегментима је

наметнуло један прегледан концепт: да буде представљено у појединим

ликовним дисциплинама у којима дисконтинуитет се може препознати

као неко заједничко обележје и карактеристика.

односи

одређене примере

домаће

записи са лично осмишљеним карикатурално - гротескним

рађени

ономе што непосредно види или упија,

прикаже оно што зна или оно што је замислио. Циљ цртежа

се ликови исцртају према одређеном моделу (могуће да нас

на неког лика из реалности) већ преко реалистичних форми, ови ликови са типизираним цртама, на иронично саркастичан начин да пдетставе разновидне садржаје који се односе на човекова ограничења и слабости. Доминира елеменат ружног и хуморног у чему нема ведрине, већ сериозност у начину представљања замисли и свести о проблемима опстанка човека, приближавајући се црно хуморном изражавању које је условњено савременим животом. То су робусне фигуре и типизиран лик, који добија извесне модификације да би ушао у неки други иконографски и садржински концепт. Ружно и лепо су легитимне етстске категорије кад су у функцији идеје и израза. Смилевски гради чврсте и експресивне гротескне фигуре и предмете који су мирно постављени у замишљено модифицираном и одговарајућем простору свог цртежа. Цртајући записи Смилевског су једноставно компоновани са симболичком јасношћу, или сложенијом и замршенијом замисли, која води ка јодном циљу: исмевање извитоперене стварости човека, крећући се у простору између индивидуалних и општих ситуација и стања. У свим тим сценама може се осетити тамни тон исказивања који обухвата “реалност” проблема у ком није све црно и у којем провејава једна постојаност форме са грчевитим заплетом елемената, који се приближавају надреално да би се отсликао лик аура, парадоксални односи, као и човекова глупост у више варијанти. Они немају оштрину готике, нити апстракност са дубоким звуком, већ наглашавају диспропорцију антропоморфне конструкције са архаичном дозом (као што су ликови стараца) и статичном поставеношћу, која не

ВЛАДИМИР ВЕЛИЧКОВСКИ

искушује иједну динамику ове “приче”. Пол Вирило22 пише о брзом мењању лепоте 50тих година 20тог века и како почевши од 60тих година се рађају открића у области визуелне перцепције. Василије Смилевски формира се духовно и креативно у бурним и стваралачким годинама

дијагоналној позицији, која мења односе елемената у цртежу, али

сугестије статичности. У карикатиурално - гротескним цртежима

не ретко човечје фигуре остварују некакву идејну релацију, пре свега представљањем животиње. Треба да се прибележи да он има посебан однос ка животињама, нарочито према псима,

није реч о сличности, већ о типизираној представи. Најближе је до типа

“истините” карикатуре кад аутор само одсликава изобличеност природе

(по Виланду), или, да у извесном смислу “увеличава изобличеност природе”.

Карикатура по Умберту Екоу3 “изобличава свој предмет у ружноћу, познати семиолог цитира Розенкранца да “карикатура је вид естетичког избављења ружног” и Ханса Зеделмајера “савремена карикатура настаје као средство полемике усмерене против глупости и ограничености човека уопште” - о дубљем сазнању човека, са нагласком описне спољашности и “унутрашње” ружноће. У сваком случају “карикатура је једна врста комичног”, каже Еко, констатирајући “анатомију ружног” и у сваком случају “уметник саздаје тужну слику”. Модерно доба је одбацило антрополошке и природне научне појмове, свесно против рационалистичке слике света, паклено и чудовишно против успостављеног поретка света. Све ово може бити повод за подсмех, за иронично - сатирично тумачење света уз помоћ гростескног представљања. Цртајући записи Смилевског су својеврсни рефлексивни графички коментари ружног у човеку и његовом понашању, “ружни ликови” и стања. Међу другим познатијум ауторима је Ј. Влаховић, а и Смилевски који саздаје у времену отуђене технолошке и идеолошке епохе, када је човек отуђен, фрустриран и затворен (време преиспитивања моћи машине, Луис Мамфорд)4 . Посебно после студентских немира 1968ме године, па до 1984те године и све до 2000дите. “Објективност” приказа Смилевског не елиминише ирационални људски фактор (несвесно рађа чудовишта),

не црта чудовишта и монструме, већ ради са диспропорцијама,

односоима малог и великог, са ликовима

3Умберто

моћи 2, Графички завод Хрватске, Загреб, 1986

5Теодор.В.Адорно, Минима Моралиа, рефлексија из оштећеног живота, И.К. Стојановић, Свемирски кловнови, Нови Сад 2002

су синтетизирани разнородни елементи као што су цртајући записи са двојственим карактерима Смилевског, пише о делима са карикатурално - гротескним призорима, а то је спој нагонског и мисаоног.6 Такви белези цртајућих записа могу бар за моменат да нас упуте Фројдовом 7 , или блишже Јунговом ражмишљању “ О колективно несвесном”. У цртежима уметника из 17тог века Жака Калоа (а то важи и за више уметника из каснијег периода)

што се разликује од карикатуре и сатире, а гротеска садржи необично фантастичне цртеже. Смилевски не црта џинове и чудовишта, не претвара фантастичне створове у нешто друго, које наликује некаквим злобним створењима. Познато је да се гротескна фантастика темељи на сатири, сомнабулизму, ноћним привиђењима. Гротескно суштински је отуђени свет који осећа страх, угроженост, људску глупост и аномалије у друштву. Флобер је замислијо енциклопедију људске глупости, Анри Бергсон објашњава процесе унутрашњег живота, осећај за време, памћење простора. Гротеска саздаје неспокој. Мисаони хумор Смилевског се не отвара сваки пут на први поглед и врло лако, већ нас често доводи до зида необјашљиво загонетно прекинуте приче, међутим хумор у свим својим формама има нешто ослобађајуће за човека и према томе је аналоган духовности и комици. Црни хумор по А.Бретону граничи се са многим стварима, као што су глупост, скептична иронија, банална шала, али зато је смртни непријатељ сентименталности. То је својеврсни људски бестијаријум и ступидаријум, говор неповезаности.

које је саздао човек. То је сурова уметност у суровом добу, то су варијанте одређених тема које представљају један вид загонетног ребуса без завршнице, или вид скраћеног лавиринта апсурда

(асоцирамо на Бекета, Јонеска, Арноа...). У монографији “Aut Nihil” - “Или ништа” издање удружења карикатуриста Македоније, Скопје 1987, Васко Смилевски је сумирао дотадашња постизања у области цртајућих записа, бројем и посебно квалитетом. Вредносно позитивна оцена је изнесена у текстовима одређених критичара као што су: Делчо Михајлов, Томислав Османли, а пре свега Ферида Мухића, посебно у књизи Владимира Величковског “Македонска карикатура”, Остен Скопје 1994.

користи широки спектар мотива са симболичним или идејним значењем

или метафорним артикулисањем у различитим односима и значењима

саставних елемената: мозак; маска; споменик; застава; говорница; фотеља; кост; крава; пас... Такав избор елемената и њихова обрада потврђује уметникове знатижеље и посвећеност догађајима у животу са универзалним значењем. Глупост у животу треба прекинути, зато што је “вирус зла”, колико је то уопште могуће и не треба оставити да се развија. Живот и деловање човека није у оскудици са апсурдним и парадоксалним ситуацијама. Ликовно дело код цртајућих записа Смилевског поседује своје законе саздавања, субјективно je објективизирао артикулисање замисли, потстакнуте карикатурално - гротескним исказом разних људских стања, ситуација и слабости. Карикатуриста је ангажован уметник уколико сугестивно доловљава, сугерише суштествена питања и проблеме човековог постојања. Смилевски на један класични начин гради најчешће сложенију композицију разноврсних елемената, да би поентирао кључним моментом, идеје или поруке упућене ка мотиву апсурда и глупости за које не постоји разрешница. Ипак, он саздаје цртајуће записе који су израз његовог темперамента и менталног рада, да би сазнао неретко необјашњиву конфигурацију духа, један вид сугерисане скривене кривине ума. Отварајући књигу Сол Белоуа, прочитао сам следећу реченицу: “Име игре била је ум без културе, јел тако”? Такође отварам књигу Хенрија Џејмса “Вртеж шрафа”... Иво Андрић се запитао: “Колико смо немоћни ка човековој глупости и себичности кад они над собом преузму и узвишени облик” - из

“Жено од слонове кости”.

ТЕМАТСКЕ ПРЕОКУПАЦИЈЕ

У цртајућим преокупацијама Смилевског, заступљене су теме и мотиви

који су иконографски различити, али стилски више сродни но различити,

са читљивом садржином и поруком, али и загонетне у различитим мерама. Стрелице као симболички елемент присутне су у неким периодима и правцима светске авангарде, као и у индивидуалним опусом. У карикатури се срећу као елемент са неким преовладајућим значењима или графичкосадржинским конотацијама. У свим карикатурално - гротескним цртајућим записима прожима се мотив човечје глупости и ограничености као што на пример у делима значајних научника и уметника обраћује се тема “од ума патимо”. Писац Мирослав Крлежа у књизи “На рубу памети” пише: “Људска глупост је мрачна сила испод нас, то је хаотична сила прасупстанце испод нас, коју људи још нису савладали, али коју ће ипак надвладати”. Описаћу неколико дела различитих писма и мотива на задњој корици књиге “Aut Nihil” Смилевског, где је приказана је карикатура робусне сподобе, који седећи на зиду врши пражњење, из фекалија извиру стрелице, што значи да дириговане стрелице не би требало да имају значење у живту. Затим у другом делу, стрелице формирају јато птица на небу, док доле на земљи посматрају их ловац и пас. У уху једног генерала улазе сивкасте стрелице, а излазе црне стрелице из његовог другог уха. Доминирају идеолошки аспекти тумачења стрелица: оне су путоказ, или упутство о правилима, или једноставно могућег правца схватања, или кретања човека, диктирани правац у политизованом друштву. На насловној страни кљиге је илустиран призор гротескног лика у чијој глави је забијена цигла, недвосмислено и сугестивно упућујући ка тупости човека. Чудна хибридна птица са човечјим ликом да претстави фантастични призвук. Древне птичурине, више ироничне него птице, које су злослутнице неких тајанствених несрећа. Аутор са бесом реагује на човекову ограниченост, одабиравши сугестивно симболичку тему човековог мозга, појављујући се у облику женске фигуре. Форма мозга је ружно приказана као сладолед у коме ужива агресивни, назубљени лик. У подоста карикатура исцртан је бркоња са моћним ликом

по коме се уклапају сви елементи у амбијенту, а други бркови покривају друге још мање ликове. Пуштање бркова опредељује “лични опис” као идентитет личности. У ликовној уметности, бркови имају естетску, углавно симболичку функцију као у делима Смилевског. Није могуће лако да се утврди “македонски” или “балкански” тип бркоње, међутим може да се утврди симболичко значење опредељених идеја или замисли, указао би на аутопортрет из 30тих година 20тог века Д.А.Папрадишког који су формално слични са бркоњама Смилевског (аутопортрет помиње В.Мартиновски у предговору изложбе “бркоње” приређене у “Малој

двосмисленост цртајуће представе, ево неколико примера: застава је на стегу (ручки) исткана тачкама у облику машне коју носи човек. Једно антологијско дело Застава (без симбола) добило је улогу шала који покрива уста човека, ућуткавање, повезивано са тоталитаристичким режимима, а то значи да дело Смилевског није изгубило од актуелности до данас. Тема бирократије (у свету врло присутна) дошла је до израза у социјалистичкој Југославији,

микрофона, фотеља.

оквиру

политике

који чека

у другим карикатурама са сложенијим композицијама. Прадоксално,

а можда и надреално је у лифту да се нађе огроман балкон који лети ?!

Сугестивно су представљена два људска лика: један са црном марамом

преко очију, а други му показује у ком правцу треба да се креће... што је

парафраза Бројгелове теорије: “Ћорав води ћоравог”. У једном цртајућем

запису порука је јасна: бирократа седи на радном столу, мастило му се

пролило, капље по поду исцртујући карту Европе. Василије Смилевски својим гротескним начином цртања, обрађује теме глади, радника

који носи лопату, кост некад комбинира са мотивом облака, чврсте алатке, тиме потсећајући на поједностављену парафразу Магритовог надреализма. Такав приступ примењује још у неколико карикатура са сложенијом композицијом и сугестивношћу, расчлањујући објекте на неколико сегмената, тиме стварајући ефекат двојног сегментираног одраза у огледалу. Споменици се јављају у разним варијантама, коњаници, војсковође, коњи са крављим вименима, коњаник који уместо сабље држи кост у руци. Лако се можемо сагласити са запажањем писца Сол Белоуа: “Сад је све пародија, скрнављење, злобно смејање”. Књига као симбол образовања и знања лети као балон у небесима. Цртајући записи Смилевског поседују посебно значење кад је цртеж добар, чврсто изведен, а идеја јасна, вишеслојна, или двосмислена. Рецимо, као при типичном раду, у коме је нацртан човечји лик покривен маском са леве или десне стране профила, насапуњеним док се брије... тим симболима тематски везујући свакодневнуцу човекове безличности. Какав заплет и парадокс ?! Из времена дадаизма и надреализма потиче синтагма: нови човек је између лутке и машине! Стилски и тематски дела Смилевког у неком смислу, могу се повезати са делом пољских и чешких карикатуриста,

и са цртежима Вилијама Кентриџа и Роберта Крамба. Читајући псица

покрета, од битније генерације, могу се наћи аналогије и неке сроднсоти са уметношћу која сецира и настоји да уђе у тајне апсурда и парадокса. Не постоји уметник који није евоцирао целокупно зло човекове егзистенције. Тамне тонове апсурда и бесмисла сугестивно је изнео руски писац Венедикт Јерофејев у књизи: “Москва - Петушки”, која је оцењена као “црно хуморна квази поема раног постомодернизма”.

КАРИКАТУРЕ

Карикатуре Смилевског препознатљиве су по карактеру цртежа, као и експресијом форме, а нарочито изражношћу типизираног лика, симбола синтетизираних у комбинацијама гротескно - метафоричним представа. У једном броју радова, до идеје се стигне брзо и јасно, недвосмислено, али у другим, идеја је скривенија и загонетнија. Смилевски експериментише различитим могућностима ликовног медија, слободно крећући се интуитивно у разним добима историје, као и друштвеном, политичком и социјалном животу послератне Југославије. То су опомене иронично саркастичној опсервацији на свој концептуално интелектуални начин, а то значи да један “објективизирани начин”, или имплицира да се искаже лични став, или оцена општој специфичној проблематици, али без конфликтних наметања искључивости. Карикатуре Смилевског делују директно са предоченим првим слојем, такође загонетним сугестијама подржане анализе форме лика, који наликује надреалном концепту Ренеа Магрита, а то је “слика у слици” и комбинације противречности. Погледајмо Салвадора Далија: такав поступак не резултира увек јасном идејом, већ напротив, форми и сугестивност у неком смислу потискују карикатуралну страну дела, парадокс и апсурд повезују дела са неким примерима из литературе апсурда. Дело Смилевског обухвата више тематских циклуса са више тема, али повезаних и које се препознају карактеристичним ликовним језиком. То је експресивни чврсто постављен цртеж, типизирани гротескни лик и начин на који исказује своју причу. У свим тим компонентама садржан је карактеристични препознатљив концепт.

Василије Смилевски увек је неговао цртеж као аутономну ликовну

дисциплину која на различите начине и различитим средствима је уграђена

у сваком делу стваралаштва. Са оловком је израдио серију портрета

најближих и његове породице, при чему је користио и његово сећање на њих. Дат је нагласак реалистичног описа са суптилним моментима интимног карактера. То су портрети оца, мајке, баке, тетке... У цртежима са пастелним бојама обрађује мотиве страдања и меланхолије. Не случајно се јавља лик - леви профил Достојевског са сагнутом главом у његовом цртежу - слици: “Мој разговор са Достојевским”, сликано мејкапом (makeup) 2014те године... за кога страдање је највиша карактеристика људског рода, са оним тамним зонама у његовој природи у позадини вреба вампир, а назиру се и руске цркве из сенки са наглашеном тамном гамом. Мунков “Крик”, симбол страха и боли 20тог века, заокружује слику човекове тегобности која у тамно сивим тоновима хоризонта осликује главу пса као део композиције са неколико ликова, или је претстављено сликарски на дрвеној дасци, са неким људским изразом очију. Познат је уметников посебан однос ка природи, нарочито ка животињама, тако да у више ликовних дела срећу се главе птица и животиња које су део ликовне експресије његове идеје. Диоген је сматрао да је псећи живот ултимативни модел човековог живота, па зато је решио да живи као пас, да би исказао свој презир ка цивилизацији. Чарлс Дарвин у својов књизи: “Потекло врста”, пише: “Доказано је да људи и животињска тела су исте врсте”. Дело “Акт” је компоновано 2007ме год. од женског акта, часовника, а исте године је израђен цртеж “Бик” у црвеној боји са цртама људског лика, као и “Бик” 2019те године у пастелним бојама и аутолак спреју са робусном формом. Августа 2014те год. саздао је “Баланс у премину” у комбинованој техници, са ликовима мудраца; пса; овна на балону; коња; ходача по жици; сугеришући саодносе између ликова, као и инвентивну игру са диспропорцијама. То потврђује и слика “Пакао” из Августа 2014те год. са чудовишном иконографијом састављеном од: лобање; птица са злокобним изразом; људским фигруама; ликове мудраца и овчаром као гласника опомене. И у слици “Женски акт”

садржане су анималистичке еротске сугестије, стилизован акт жене који се транфромира у тело пса. Смилевски је од оних аутора који је загледан над насиљем и злом у свету. Он се халуцинантно креће између стварности и сна, између дневног и ноћног света без бајки. Смилевски, спонтаном линијом и интензивним колоритом (углавно пастелом), пратећи свој биолошки ритам, исцртава необичне ликове са психолошким изразом сугеришући немирно расположење. У другим сликама поред људских ликова, јављају се и птице грабљивке (гавран који напада човечју главу, или сова као симбола пада ноћи изнад човека). У слободној иконографској замисли постоји напетост и ружни хибридни, или чудовишно представљени људи, али и анимални ликови који шаљу недвосмислену поруку, да живимо у суровом сотонском свету. Истовремено, не постоји такав ђаво и такво чудовиште, које би могло да симболизује наше време. Колико пута треба “Мунков крик” да буде громак?... Или Бејконов врисак и распадање, да би се осликала истинита представа овог кошмарног времена? Ото Бихали записао је: “Код човека се удружују све животињске црте”, гањан од немира он скаче, лети све брже и више, здружен са унутрањим мотором, затим подземно, надземно, ружно и фрагментирано, несклад и фантастичност су суштествене појаве мрачне позадине времена и простора у којима се уметник тражи. “Експресија лудила” је значајна историја у теорији и пракси уметника, Еразмо Ротердамски је написао књигу: “Похвала лудости”; филозоф Мишел Фуко своју: “Историју лудила у класичном добу”; Уметник Делакроа, Сутин и Нолде (сликач групе “Кобра”) били су нападани пијаном четком. Смилевски је остварио серију слика изведеним живом линијом и жестоким колоритом потстакнутим унитрашњим немиром и бесом, стилизирајући форме до границе нефигуративноти. Он је остварио и серију слика у воденим и пастелним бојама, које су резултат уметниковог темперамента и сликарског геста, а и једном врстом “сликарског беса”. Негде се појављује полуфигура, импулсивно разорена форма, одбацујући детаљизам и перфекционизам у интересу слободног и широког геста у ком су елементи агресивности и задовољства. У другим делима примењује технику прскања аутолаковима да би претставио контурно и плошно обликовање људских фигура - сенки, постављених динамично у геометријски артикулисаном простору... потврђујући уметникову склоност ка експерименту, употребом

различитих техника и тематика. Слика “Бициклисти” 2016год. насликана

је воденим бојама, аутоспрејом и фломастером; “Бициклиста” 2019год. у

пастелу и темпери. 2019те године су датирала дела: “Без наслова”; “Лирски”; “Пејзаж”; “Мојој мами”; “Два лика”; “Композиција” са мотивом чемпреса...

Смилевски црта на разним хартијама, слика на разним дрвеним плочама

од неког старог стола или дела намештаја, он није пребирљив са којим

сликарским средствима и материјалима, већ ради са свим оним што

му је при руци. Ради на необрађеним дрвеним плочама... на којима је насликао неколико светих ликова. Лик “Исуса Христоса” 2019те насликан је затамњеним тоналитетом на дрвеној округлој дасци у дијаметру од 42цм.

Слика “Исус” са својим тамним штрахом, тамним, прозрачним превезом, упућује ка средњовековним фреско - живопису и иконопису, за разлику од западне традиције, укључујућии филмску уметност, где Исус је плавих очију и косе. У сликовној претстави Василија Смилевског задржан је његов лично осмишљен рукопис, а начином представљања и изражајношћу разлику је се од црних средњовековних икона (Икона из Струге)8 које су специфичне својом симболичком функцијом. Тајанствене зоне човековог унутрашњег духовног живота, обрађиване су од великих уметника: Боша; Бројгела; Гоје; Бодлера; Мунка... као и од Славка Јаневског; Венка Андоновског... Други лик је посвеђен Светом Сави 2019те год. симболу православља српског народа, на округлој дрвеној плочи у дијаметру од 42цм. Исликао је и птице: “Сову” и ликове у малим квадратима 2019те год. На правоугаоном дрвету у вертикалној позицији, исликао је усправљеног Че Гевару 2019те год. светски познатим аргентинско - кубанском револуционару. Креативни приступ Смилевског је афективан и темпераментан кад слика ликове, фигуре или женски акт са контролисаном еротском сугестијом, нарочито уочљиво код мотива бициклисте, доловљен хоризонталним линијама

шетачи” 2019те год. пастел и фломастер, претставља групу људисенки, који свак за себе се крећу ниоткуда у нејасном правцу, инсектолике гротескне фигуре смештене у пустом, неодређеном терену. Његова дела са таквим садржајима упућују на разне теме и проблематике везане са злом и агресијом, на чудовишта, на аспект лудила... Његови мотиви имају исходиште у стварности, као крик подсвести, али и реакцију на социјалне прилике, страху и сумњи у само устројство света.

Василије Смилевски, заљубљеник у природу, поседује природне форме, корења од разног дрвећа, понеке гране у којима препознаје скулпторске форме. Његове скулптуре израђене почетком 90тих година 20тог века карактеришу се са робусним формама, негде са еротским или симболичким обележјима... женски акт је нагнут, постављен у неконвенционалној пози са наглашеним “примитивистичким обележјима”. Дела мале вајарске пластике, израђене од сипорекса; глинамола; теракоте и обојени су црвеном бојом, што им даје обележје јединства. Од таквог материјала израђује главе паса, актове. Фовисти и кубисти 20тог века колекционирали су дела “примитивне” уметности, а Пикасо је остварио виталну плодотворну синтезу са модерном уметношћу дајући јој обнову и свежи приступ.

ФОТОГРАФИЈА

Василије Смилевски од почетка своје активности, паралелно са илустрацијама и карикатурама, почео је да ради и на фотографији, објављујући своје радове најпре у “Студенском збору” 70тих година 20тог века, а затим и у другим новинама и часописима у Скопљу и другим Југословенским центрима. Фокусиао се на лајф фотографију, са мотивима свакодневног живота малог човека. То су снимци из прве руке, без лабораторијске обраде, то је онај моменат ухваћен како је затечен призор. Он уме да препозна и у наизглед баналном призору некакву вредност коју зароби камером. Таквим издвајањем дела од целине, значи да се оствари нова целина и некад приближавајући се апстрахираном мотиву. Са рефлексом уметника у моменту уме да одабре, да открије мотив који је тешко приметљив. Такве мале ствари које открива, стварају нову целину и форму црвеног јајета постављеног на

хауби фиће, јабуку у амбијенту метала, рђе, неког инсекта... Тако изгледа “одлучујући моменат” Смилевског (по примеру чувеног Анри Картије Бресона, не занимајући се техником израде фотографија). Едвард Вестон тражио је да “фоторгаф предвиди коначни снимак пре саме експозиције, а не да касније обрезује и дотерује фотос”. Само на такав начин могуће је да се долови хумана сугестија и аутентичност фотографије, укључујући ону који практикује Смилевски. Он не седи мирно: израдио је серију концептуалних фотографија у боји, истражујући фиксирани моменат брже и брисања црта предмета. У њима нема импровизације, све је припремљено у мозгу: кадар, светлост, моменат, а то нам објашњава однос и поступак на фотографији Смилевског. ТЕКСТУАЛНИ ЗАПИСИ

Смилевски, своја дела са гротескним обележјима, без речи, објављује у новинама 70тих и 80тих година 20тог века, а постао је познат јавности упоредо упознавајући их својим делима и преко лајф фотографије. Модернизам у оквиру “Југословенског уметночког простора” (Јаша Денегри) са карактеристикама стваралачке слободе и разноврсне богате динамичке културе раног ликовног живота, оставијо је суштинске трагове на стваралаштво Смилевског. Његова природа и уметнички темперамент

потиче из породице образованих личности, од оца македонца и мајке

Лике) који су

‘96те до ‘99те године. Сами наслови су индикативни и указују на њихову слободну форму изражавања: “Тарзан”; “Рибе”; “Кесе”; “Тутун”; “Добра вила мудрица”; “Балкон”; “Птице”; “Гемиџије”; “Елче”; “Дуња”; “Геризи”; “Поштар”. Смилевски пише као што говори (не без трагова новомаалског живог језика, као и у прози у траперицама Шољана, сјајног Моме Капора...). Он

није много бринуо о “чистој форми”, језичке и синтаксичке исправности,

све у интересу отворености ка ширем кругу читаоца, као и непосредног

и уверљивог причања о проблемима свакодневнице. У изразнијем језику његових записа прожимају се одређени архаични елементи, локалне теме, врло разноврсне, претварају се у питања са универзалним значењем, а то је његова преопкупација. Текстови су увек комбиновани са познаим гротескним цртежима. Одређене критичке текстове је потписивао са Адолфчом Василијевским у недељнику “Денес”, а и остале кратке приче као: “Земјоделки (Фармерки)”; “Големото уво”; “Јуниор”; “Евергрин”; “Бој”; “Камен”; “Ладен шприцер”; “Ел Нињо”; “Спутњик”... А, такође у првом недељнику на српском језику у Македонији “Поглед”. ИСЕЧЦИ ИЗ ПРЕДГОВОРА И ОСВРТИ

Делчо Михајлов указаће да карикатуре Василија Смилевског ретко се срећу на страницама дневне штампе и у рубрикама хумористичних гласила. Он у кратком тексту, предговору, пише: “Његове хоризонталне визуре, на први поглед доста приземљене у свакодневници, без неких већих амбиција и претензјиа, представаљају несвакидашње креативно транспоновање друштвене и човекове стварности”. Могуће да ради тога његове карикатуре изазивају: чуђење, збуњеност оним шта смо,

где смо, куда идемо, како радимо и шта мислимо. Што се тиче његових

жанровских опредељења, преовладава психолошко - филозофска, пре друштвено - критичке карикатуре, па зато његове карикатуре су отпорне зубу

Ликовни израз је све више лишен стереотипних

јунацима, или кад се решава простор. “Гледајући на

оком карикатуре (а и кроз објектив фотоапарата), Смилевски

једно потпуно стање нашег духа” (Делчо Михајлов у каталогу

изложбе карикатуре и фотографије у Дому културе, Студенстки град, Београд 1983 год.)9 Томислав Османли у каталогу поводом изложбе Смилевског у Светом Николи, 1986те год. “У свом стилу , сам собом као заштитни знак, карикатуре преточене над целом димензијом његовог стваралачког опуса, композицијски вуче и шири ка универзуму и утиче на људско, пакосно, свакидашње. Брисајући све георгафије ума и простора, све историје националног и примитивног, Смилевски, савим случајно, по гену и крвотоку је чистокрвни уметник и саздатељ, који увек своју арс реторику, пренесену кроз карикатуру доказује и описује “нај универзалније и без речи”.

Затим, “у једном опусу”, који говори без речи, у једној реторици која немо поразује или уздиже све оно што нас окупира као рат, мир, или нешто између, код Смилевског апсолутно савршено без речи, нам упућује поруку ко смо, шта смо, какви смо и ко зна за куда смо. (Милан. Р. Дурло, осврт у еколошком часопису “Озон” - Прилеп 1998ма год. са насловом “Оратор без речи”. Он показује изражено антибирократско расположење, а ипак, тешко је иза бирократских

Смилевског, значи, опстојава један други однос карикатури, у

визуелном

испред

потенцијала

у стварности, која за Смилевског није “одломак” човековог трајања смештеног у ауторовом презенту. Једном речју, цртање Смилевског је посебно, крајње индивидуализовано, увек критичко и по правилу обскурно, то је песимистичко

ВЛАДИМИР ВЕЛИЧКОВСКИ

Прве “мисаоне цртеже” објављује у другој половини 60тих година у “Студенстском збору”, активан у обнављању групе “Кикс”, као и у “Младом борцу” и “Фокусу” који је укинут ради критичких текстова почетком 70тих година 20тог века. Смилевски сарађује са више југословенских новина и ревија као што су београдски “Нин”; “ Политика”; “Jеж”; “Младост”, као и у загребачким “Око”; “Керемпух”, онда у скопском “Комунист”, франктфуршким часописом “Медиум”... учествовао је на групним изложбама у: Монтреалу; Токију; Акеширу; Атини, у италијанским градовима... 1984те године претставља се са изложбом фотографија и карикатура у Београду. Следеће године у Охриду у глаерији “Григор Прличев” са својим карикатурама и фотографијама. Од 1985те год. својим радовима сарађује са “Младим Борцем”. Најчешће његов ликовни свет се исказује у једној децидирано Бекетовској егзитенцијалној запитаности, бизарности и парадоксалности “стварног” света, који гурнут или постављен на шаховском црно - белом пољу, у једној необичној игри која траје по неким правилима којима не влада он, већ она владају њиме. Смилевски заправо исказује унутрашњу димензију отуђеног света. То је “један Пиранделовски хуморизам”, или игра као у Аполинеровој пиеси: “Дојке Тиресије”, или Бекетовској запитаности о бесконачности, рефлективно уочавање и хиперболизације апсурдних парадокса овог света. Аутор текста разликује: А) “густе” сигнификације цртежа са крајње обрађеним првим и другим планом у којима се сурећу објекат и субјекат Б) “ваздушасти” цртежи са фигурама у широком простору портретизације и “Де Кирковска” атмосфера метафизичке карактерологије непромењивости В) Стилизовани “излети” у компоновању својих црно - белих записа, било у маниру јапанског цртежа, или децидираног експресионистичког израза у маниру европске сликарске традиције. (Томислав Осмални, мишљење и препорука за објављивање књиге “Aut Nihil” 1986те год.)

самообмањујућа упрегнућа човека, убеђеног да је паметнији од других, да са њима треба и може да се манипулише, да је заслужио споменике, ордење, признања... са несумњивим печатом пролазности свих наших дела и амбиција. Пејзажи су слика света какав је био пре стварања човека, успева да избалансира један осећај са тамним, меланхолочно - емотивним изразом... до експлицитне песимистичне визије... својеврсну комбинацију Кафкијански несигурног. А, са друге стране, једне манифестације објективности од типа Балзака... са ликовног аспекта нема непосредног извора инспирације... није непосредно везан за овај или онај догађај, а упућен је ка тајним оквирима и недсотатцима... и ентеријери су слични, нестварни. (Ферид Мухић, “Иронична антропологија у карикатурама Василија Смилевског” 1986та год.).

Смилевски врло успешно се издиже изнад дневно - политичког, а и ако већ мора дати одредницу, он тад такође настоји врло успешно да му да универзалну димензију. (Методи Манев 1986та год.). Карикатуре Смилевског нису за једно гледање. Оне не важе данас, да би престале важити сутра. Оне са собом носе универзални порив који их прави да буду свеже за сва времена. Да би у целости биле упивене, оне од гледаоца траже интелектуалан напор и смисао за откривање својеврсне метафоре која је уграђена у његове цртајуће записе. Та у себи носи рефлексију, често представљајући феномен гротеске и зачуђенсоти од његових одређених сазнања. (Миле Стојменовић на отврању изложбе у Куманову 1988ме год.). Његова карактерологија се своди на једном лику, отуђеном и празном, смештеном у социјалном простору у коме егзистира само парадокс. Он

објективизује

детерминизује игром бизарног света. Смилевски исказује једну тачну Бекетовску запитансот над бизарношћу и парадоксом “стварнога” света.

вивисекцијом

је,

суштинских

односа

текста повезује рефлексивни приступ Смилевског са

- чешке школе, школе

(Забрански;

Смилевски 60тих и 70тих година прошлог столећа

је обимно и разноврсно стваралаштво као израз његовог

темперамента, који је од ретко умешних да изненади и преко претивречности. У маниру једне врсте континуитета у оквиру

дисконтинуитета. Његова дела, са личним обележјем разноврсности, које

су препознатљиве на први поглед... То се пре свега односи на његове сугестивне експресивно обликоване цртајуће записе, са осмишљеним гротескно - метафоричним делима. Међутим, он је оставио значајне трагове делима из свих својих дисциплина: фотографије; скулптуре; цртежа и илустрације; сликарства и посебном живим и духовитим текстуалним записима (међу познатим македонским колумнистима и коментаторима актуелних стања) која су објављивана у југословенским новинама и часописима. Његова дела издвајају се необичним спојем експресивног и истовремено рационално промишљеним приступом у начину обликовања, обрађујући широк спектар тема на домаћем и глобалном плану. Од посебног значаја је његова ангажованост у часопису “Еко глас” где је дао свој допринос темама које се односе на на врло горуће глобалне еколошке проблематике. Он је јасан и недвосмислен са порукама, или исто тако оставља гледаоцу да допуни његову замисао. Смилевски користи различита средства и технике, при чему није пребирљив у њиховој употреби. У његовим делима, поред стилских промена, видљиви су и елементи непосредности израза, повезани са хуманим садржајем. Он у свом стваралаштву не познаје други интерес, већ само суштествене аспекте једне доследне и са посвећеношћу уметности, теме савременог живота. Међутим,

се са младом скопљанком из Чаира - Саук чешме (језгра старог Скопља). Мој

деда Василије, био је учитељ у Вучитрну, Сијаринској бањи у Скопљу. Умро је у Београду

1925те године од ехинококуса - пнеумоније. Његова жена Стојна (девојачко Пирева) из скопског Влашког маала (данашњи парк Жене борца карши Собрања Р.Македоније).

Породица Пиреви пореклом су из Велеса. Стојна Смиљанић 1933ће год. добија високу пензију (са каматама) и интервенцијом краља Александра Карађорђевића, парама је купила добру кућу од неког турчина у скопском Новом маалу. Мој отац (ћале Тошо), 1939те год. завршава Мушку гимназију, иде за Београд да студира правне науке. После напада фашиста и нациста на Југославију 6тог Априла 41ве год. враћа се у Скопље. Постаје члан СКОЈА, ради илегално и укључује се у антифашистичку партизанску борбу, био је комесар 12те скопске бригаде, учествовао у уништавању балистичких банди на Косову и Метохији (у Дреници), Козјаку (Кумановско). После рата као мајор, завршава ванредно правни факултет у Београду. У Скопљу је био војни тужилац, потом цивилни (његова специјалност кривично право), касније био је председник окружног суда у Скопљу, а потављен је био и за подпредседника града Скопља. После катастофалног земљотреса 1963ће год. сведочи како се Скопље рашћишћава од рушевина и како се обнавља. Дао је оставку зато што је био незадовољан арчењем пара од Југославије и света. То је била велика пљачка. Видео је како се руше Народна банка; Народно позориште; Пошта 1 и 2; Официрки дом (који су могли бити обновњени, а не сравњени до темеља) ти чудесни објекти из краљевине Југославије. После тога је радио 2-3 године као адвокат. Мој отац (ћале) Тошо, био је у краљевини активан у соколима, био је најмлађи првотимац фудбалског ЈУГ-а са 16 година. Као подпредседник скопског фудбалског клуба “Вардар” водио га је за Немачку 1957ме год. Затим, је био председник Боксерског савеза Македоније 12-13 година, док је Југославија била боксерска велесила. Са Стојанком Шакић (будућом супругом) упознаје се у Београду, док је она студирала на правно - економском факултету. Моја мајка Стојанка је православна српкиња, Личанка, од оца Николе, Протојереја - саврофора и катихете и мајке Милеве (дјевојачко Станић) такоће ћерка проте и од рода свештено - учитеља и владика. Мој дјед Никола, завршио је Богословију у Сремским Карловцима и говорио је и писао латински; старогрчки; њемачки, а поседовао је и велика знања из математике, астрономије... Мој чукун ђед Атанасија Оклобџија са стране моје баке Милеве, био је Протојереј који је крстио нашег Николу Теслу (све је уписано у крштеници која се налази у музеју нашег Тесле у Београду). Ево и још једног податка: Музеј посвећен нашем Тесли је оснивао проф. Вељко Кораћ, филозоф, корчуланске школе и први братучед

Павелића. Усташе су вршиле страхотне злочине над нашим народом, а од моје породице настрадало је 17 душа. Моја мајка Стојанка, заједно са старијом сестром Косаром и родитељима, била је талац око 2 месеца у усташком логору Пакрацу.

у Пакрацу, а потом сточним вагонима, транспортирани у Недићеву Србију, у Алексинац. Мој ујак Борислав (поручник) погинуо је у Оснабрику (Северна Немачка) од бомбардовања “наших савезника” енглеза и американаца. Мало млађи ујак Неђељко - Неђо, нестао је без трага у вихорима

својстава православља македонског и српског народа, али и генеологије

старих породица, на нeки начин повезаних са његовом породицом. У чему се састоји значење ликовних дела Смилевског? То се односи пре свега импулсу, сатирично артикулираним за увећавање човекове свести. Његови цртајући записи са сличним гротескним обележјима, сугеришу намеру о ослобађању од предрасуда и конформизма, хипокризије.

Василије Смилевски једном је рекао “Постоји само оно што је уметник

човек жели да избегне драму,

он треба да нађе утеху у религији, уметности, породици, љубави...”.

КРАТАК АУТОБИОГРАФСКИ ЗАПИС

У седмом разреду основне школе направио сам портрет наставнику

из хемије. Продужио сам да цртам кући у основној и средњој школи. Кад сам имао 17 година у новини “Студенстки збор” објављена ми је прва карикатура. Некад сам устајао у сред ноћи да нацртам оно што сам сањао, како не би заборавио. То ме је осоколило, па радио сам све више и више. Са 19-20 година израђивао сам фигуре од сапуна (мала пластика). Много сам радио и усавршавао се практичним радом. Са 4-5 година почеле су да ме интересују књиге, а нарочито сам био импресиониран великом књигом немачког природњака Алфреда Брема, коју сам врло често прелиставао због изванредне илустрације (цртежа). Књигу је купила

Стојанка

Београду 1953ће-4те

врло тужним и често их сањам, разговарам са њима... Разуме се да сам и ја почео да купујем књиге, монографије многх светских уметника. Радио сам на графичком уређивању многих новина и часописа, на књигама, плакатима. Са неколико колега оснивали смо издавачку кућу “Мугри 21” и издали смо значајне наслове: “Великоалбанске игре у Македонији”, наслове од Милна Банова; Зафира Хаџиманова; Томислава Османлија и других... Континуирано сам радио на карикатури; цртежом; фотографијама, за подоста новина и часописа, као и текстове... радови су ми објављивани у: “Студенстском збору”; “Младом борцу” и “Фокусу”; “Новој Mакедонији”; “Вечеру”; “Екрану” у југословенским новинама и ревија као што су: београдски “Нин”; “ Политика”; “Jеж”; “Младост” заједно са Капором, Витезовићем, Црнчевићем... као и у загребачким: “Око”; “Керемпух”, онда у скопском “Комунист”, франктфуршким часописом “Медиум”. Значајно је што сам један од обновитеља групе “Кикс”, чија је прва постава била од наших старихјих колега попут: Дукана; Jeлене; Јоцића; Пејчинова; Марковића; Филипова; Ристића и Душкова.

Посвећено мојим најмилима, мами Стојанки, оцу Тоши, сестри Биљани, баки Милеви, тета Мирјани, како и многим мојим који су исчезли у Другом светском рату.

Проф.Владимир Величковски

FROM THOUGHT TO IDEA, WHEN IT’S REALIZED THROUGH A CONCEPT AND TECNIQUE FORSEEN BY VASILIYE VASKO SMILEVSKI

FROM A THOUGHT TO AN IDEA, WHEN IT IS REALIZED THROUGH A CONCEPT AND TECHNIQUE FORESEEN BY VASILIYE VASKO SMILEVSKI

LIFE AND WORK

LIFE AND WORKS

Caricaturist; photographer; painter; sculptor; illustrator; graphic - art editor; columnist; publisher

Caricaturist; photographer; painter; sculptor; illustrator; graphic - art editor; columnist; publisher

Vasiliye Smilevski1 (Skopje ‘51), a caricaturist in the majority part of his creating and afirmation, which includes illustration and graphic - art design editing throughout many years of his work. He has acomplished a vast and mature opus in the rebellious and quality periods of art during the 70s and 80s, as well as in latter years. A sincere creator and experimentator, who could not have been left unnoticed from the critics eye. Even in the dominearing and significant period of “YU cultural area (in which socialism was called

Vasiliye Smilevski (Skopje, ‘51) is a caricaturist in most of his creations and affirmation, including illustration and graphic - art design editing throughout many years of his work. He has accomplished a vast and mature opus in art’s rebellious and quality periods during the 70s and 80s and in later years—a sincere creator and experimentation. They could not have been left unnoticed by the critic’s eye. Even in the authoritative and significant period of “YU cultural area (in which socialism was called total itarianism),” he has kept the freedom of speech through his artwork, even

1An author present and engaged with his work in picture and text, first off through contributing the creation of Skopje’s cultural ambience, as well as in Belgrade and Zagreb, not to mention other cultural centers... He has not openly confronted with the so called comunist regiment, but taking that position dit not exclude his critical opinion and engaging relation towards the political and society reality. His Eco themes are of high importance to his work, considering the fact that they review universal themes from which all different interpretations of mankind stupidity and limitations are depicted with caricaturally - grotesque, metaphorical language. In the variety art works of Vasiliye Smilevski realized in different techniques and disciplines, there are still some mutual characteristics of his artistic nature, threaded together. We live in a world of relativization of all moral values, including those in the painting arts, to some specific extent. That ambience will in no way prevent us in pointing out the value of certain artists work, of those artists who not uncommonly, can be forgotten or marginalized for different reasons. The aspiration for revealing, has a sginificant meaning to those authors who wish to live this world in bad social circumstances, in unhumane surroundungs, desintegration and oblviion. Smilevski relates to and cares for general happenings from the past, as well as those considering family history.

1 An author presented and engaged with his work in pictures and text, first by contributing to the creation of Skopje’s cultural ambiance and Belgrade and Zagreb, not to mention other cultural centers. He has not openly confronted the so-called communist regiment, but taking that posi tion did not exclude his critical opinion and engaging relation to the political and social reality. His Eco themes are significant to his work because they review universal articles from which all different interpretations of humanity’s stupidity and limitations depict a caricaturally - grotesque, metaphorical language. In the various artworks of Vasiliye Smilevski realized in other techniques and disciplines, there are still some mutual characteristics of his artistic nature. We live in a world relativizing all moral values, including those in the painting arts, to some specific extent. That am biance will prevent us from pointing out the value of certain artists’ work, of those artists who, not uncommonly, can be forgotten or marginalized for different reasons. The aspiration for revealing has a significant meaning to those authors who wish to live in this World in dire social circumstanc es, inhumane surroundings, disintegration, and oblivion. Smilevski relates to and cares for general happenings from the past and those considering family history.

though he was not open to political confrontations and opportunism. He has fulfilled personal handwriting in his caricature - grotesque writing in drawing (as the artist himself names the caricature works). Moving from between experiences surrounding him towards the symbolic meaning behind the idea and morally sustainable themes denote anomalies in human nature and society (with stupidity and ecology as “eternal” themes). Even today, specific ideas of his art realizations are impressive in their ac tuality and quality. Smilevski has a restless and curious author’s nature, who realizes himself in the fields of painting, photography, and sculpture, and nevertheless, his columns or text writings are caricaturally illustrated. From the beginning, on the author’s behalf, I had the freedom to select his work through my critical observations and judge our society’s mentality, which is not a standard feature - since vanity is a domineering feature, despite the quality of the artwork. He has published his drawings and writ ings alongside other Macedonian and YU caricaturists such as Dusan Lud vig, J.Vlahovic, M.Mihatov, Vasika Teknes... He has formed the Macedonian cultural scene and public speech with his text writings, alongside other famous society critics and political and cultural ambiance in the Macedo nian and ex-YU territory. His drawings evolve from simple linear solutions and thematical preoccupations to an artistically worked-out solid form. He modelized them with dots of different sizes and densities, creating

totalitarism)” he has kept the freedom of speech through his art work, despite the fact that he wasn’t open for political confrontations and oportunism. In his caricature - grotesque writings in drawing (as the artist himself names the caricature works) he has fulfilled a personal handwriting by: moving from inbetween experiences surroundign him, towards the symbolic meaning behind the idea and morally sustainable themes, which denote anomalies in human nature and society ( with stupidity and ecology as “eternal” themes). Even today, certain ideas of his art realizations are impressive with their actuality and quality. Smilevski has a restless and curious authors nature, who realizes himself in the fields of painting; photography; sculpture, and nevertheless with his columns or text writings caricaturally illustrated. From the beginning, on the authors behlaf, I had the freedom of selecting his work through my critical observations and judging our society’s mentality that is not a common feature - since vanity is a dominearing feature, despite the quality of the art work. He has published his drawings and writings alongside other Macedonian and YU caricaturists such as: Dusan Ludvig; J.Vlahovic; M.Mihatov; Vasika Teknes... He has taken place in forming the Macedonian cultural scene and public speech with his text writings, alongside other famous critics of the society, political and cultural ambience in the Macedonian and ex YU territory. It is easily noticeable how his writings in drawing evolve from: simple linear solutions and thematical preocupations, to an artistically wokred out solid form, modelized with dots in

light and shadow effects in a more complex compositional meaning. In his best work, he has accomplished synthetic forms of expression with symbolic and metaphorically articulated ideas and messages.

different sizes and density, which create the effect of lights and shadows in a more complexed compositional meaning. In his best work, he has acomplished synthetic forms of expression with symbolic and methaphorically articulated ideas and messages.

CARICATURE

CARICATURE

Writings in drawing with personally thought out caricature - gro tesque imagery, are not realized through what we see; instead, they show what the author himself has imagined and known. The goal is not to draw characters according to a specific model. Smilevski, somewhat, through natural forms, these feature typified symbols depict different meanings of limitations and weaknesses in human nature ironically and sarcastically. The element of the ugly and humorous, which has no brightness, is domineering through a rather severe tone in depicting the thought and awareness of humankind’s existence by getting closer to black humor in expressing that which is a form of living a modern life. Those are robust figures with a typified character, which classify into another con cept of iconographical content through certain modifications. The ugly and pretty are legit aesthetical categories when contributing to an idea and expression of the drawing. Smilevski builds strong and expressive grotesque figures and objects positioned in an imaginary modified to the complementary environment of his drawing, space. The written drawings of Smielvski are composed with a symbolic clarity or a more complex idea, leading up to one goal: mocking humanity’s distorted reality, moving through a space between personal and general situations and conditions. A dark tone is noticeable in all scenes that comprise the problem’s exis tence; the consistency of form breezes in, plotting the elements towards the surreal to depict auras, paradoxical relations, and the wide varieties of human stupidity. Vasilye Smilevski forms spiritually and creatively during the rebellious years of rock and pop music culture, in a time of new theo retical and artistic realizations that announced and created circumstances

Writings in drawing with personally thought out caricature - grotesque imagerys, are not realized through what is obviously seen, rather then that, they show that which the author himself imagined and knows. The goal is not to draw characters acording to a certain model, rather then that, through realiscital forms, these feature typified characters depict in an ironical and sarcastic manner different meanings of limitations and weaknesses in human nature. The element of the ugly and humorous, which has no brightness to it, is dominearing through a rather serious tone in the manner of depicting the thought and awareness of human kind existence, by getting closer to black humor in expressing that which is conditioned from living a modern life. Those are robust figures with a typified character, who through certain modifications classifiy into another concept of iconographical content. The ugly and pretty are legit aesthetical categories, when in contribution to an idea and expression of the drawing. Smilevski builds strong and expressive grotesque figures and objects, that are steadily positioned in an imaginery modified, to the complementary environment of his drawing, space. The written drawings of Smielvski are simply componed with a symbolic clarity, or with a more complexed idea, which leads up to one goal: mocking mankinds distort reality, moving through a space inbetween personal and general situations and conditions. A dark tone is noticable in all of those scenes that comprise the realty of the problem in which nothing is that black, and in which a constancy of form breezez in, plotting the elements towards the surreal, as to depict auras, paradoxal relations, as well as the many varietes of mankind stupidity. Vasilye Smilevski forms spiritually and creatively during

the rebelious years of rock and pop music culture, in a time of new theoretical and artistical realizations that announced and created circumstances for the development of postmodernim, that has not been precisely definded yet. Informatic technologies and opportunities of the new media were useful even for Smilevski’s creations. A lot of quotes, for the conditions in the Macedonian society, can be mentioned, depicting this time of deep crysis, such as several lyrics from Allen Geinsberg’s poem “Howl” from “Howl and other poems” which through their suggestiveness, are currently important: “I saw the best minds of my generation destroyed by madness”. The drawing’s robust figures, are sometimes drawn with animalistic features in a diagonal position that changes the element relations in the drawing, but not suggesting staticness. In Smilevski’s caricature - grotesque drawings, not often, figures of men realize some kind of idea in relation to animalistic creatures. We have to note out that he has a special bond towards animals, especially dogs, condoling in that way with nature and eco problems. The written drawings of Smilevski are one of a kind crititcal graphic comments of mankind’s nasty behavior. Among other famuos authors who denote those themes are: J. Vlahovic; but Smilevski as well, who creates in a time of technological and ideological allienation, when man is frustrated and closed off (in a time of re evaluating the power of machinery, Lewis Mumford)4, especially after the student riots back in 1968 till 1984 and up untill the year 2000. Objectivity in Smilevski’s imagerys does not eliminate the irrationalities in human behavior ( the subconsciousness gives birth to monsters), he does not draw monsters, rather then that, he works with drawing creatures with improportions and imperfections, corelating between small and lagre extremities of the characters, who are either positioned in isolation or postured in an unconventional and blurry surroundings. Smilevski’s humor of thought is not easily noticable at first sight, rather then that it often brings us faceing up against a wall, cutting off stories with inexplicable mysteriousness, but humour in every sense and shape has something liberating in store for a man, and as such is analogue to spirituality and comics. Smilevski especially appreciates the following caricaturists: Stevo Starckovski; Vlado Jocic; Slavoljub Ignjatovic - Ignjat; Vladimir Borojevic; Gligor Kostovski; Lazo Plavevski... Smilevski has worked out several varietes of caricatures in three to four pictures

for the development of postmodernism that are not defined yet. Informat ic technologies and new media opportunities were useful even for Smi levski’s creations. We can mention many quotes about the conditions in Macedonian society. Some of which depict this time of deep crisis, such as several lyrics from Allen Ginsberg’s poem “Howl”; “Howl, and other poems,” which, through their suggestiveness, are currently important: “I saw the best minds of my generation destroyed by madness.” The drawing’s robust figures with animalistic features in a diagonal position change the element relations in the drawing but do not suggest statics. In Smilevski’s caricature - grotesque drawings, not often, figures of men realize some idea about animalistic creatures. We have to note that he has a special bond towards animals, especially dogs, condoling in that way with nature and eco problems. The written drawings of Smilevski are one-of-a-kind critical graphic comments on humankind’s nasty behavior. Among other famous authors who denote those themes are J. Vlahovic; and Smilevski as well, who created in a time of technological and ideological alienation, when a man is frustrated and closed off (in a time of re-evaluating the power of machinery, Lewis Mumford)4, especially after the student riots back in 1968 till 1984 and up until the year 2000. Objectivity in Smilevski’s drawing imagery does not eliminate the irrationalities in human behavior (his subconscious gives birth to monsters); he does not draw monsters; instead, he works by drawing creatures with proportions and imperfec tions, correlating between the small and large extremities of the characters, who are either positioned in isolation or postured in unconventional and blurry surroundings. Smilevski’s drawing’s humor is not easily noticeable at first sight. Instead, his humorous drawings often bring us facing against a wall, cutting off stories with an inexplicable mystery. His funny pictures have something liberating in store for a man and, as such, are analog to spirituality and comics in every sense and shape. Smilevskii especially ap preciates the following caricaturists: Stevo Starckovski; Vlado Jocic; Slavoljub Ignjatovic - Ignjat; Vladimir Borojevic; Gligor Kostovski; Lazo Plavevski. Smilevski has worked out several varieties of caricatures in three to four pictures (with no words), which tells us about his interest in creating strip

art and drawing Synopsys for animated films. He uses a broad spectrum of motives with symbolic and idea meanings or metaphorically articulating in different relations and compound elements: brain; mask; statue; flag; platform; armchair; bone; cow; dog. That choice of ingredients and pro cessing them explicitly confirms the artist’s curiosity and contribution to happenings in life with a universal meaning. The art of Smilevski’s written drawings consists of its law of creation, subjectively objectifying the ar ticulation of his ideas, motivated by caricature - grotesque expressions of different human conditions, situations, and weaknesses. A caricaturist is an artist engaging in essential questions and problems of humankind’s existence. Smilevski most often classically builds a more complex composition from different elements to point out in crucial moments ideas and messages aimed towards the motif of absurdity and stupidity, for which there is no solution. He creates drawings that express his temperament and mental work, recognizing not often an inexplicable configuration of spirit, a certain kind of a suggestive hidden curve of the mind.

(with no words) which tells us about his interesting in creating strip art, as well as in drawing synopsys for animated film. He uses a wide spectrum of motives with symbolic and idea meanings or methaphorically articulating in different relations and compound elements: brain; mask; statue; flag; platform; armchair; bone; cow; dog... That choice of elements and procesing them out in a specific manner, confimrs the artis’s curiosity and contribution to happenings in life with a universal meaning. The art of Smilevski’s written drawings consists it’s own law of creation, subjcetively objectifying the articulation of his ideas, motvated from caricature - grotesque expressions of different human conditions, situations and weaknesses. The caricaturist is an engaged artist in case he suggestively depicts essential questions and problmes of mankind existence. Smilevski, most often classicaly builds a more complexed composition from different elements, as to point out in a cruicial moment, ideas and messages aimed towards the motif of absurdity and stupidity, for which there is no solution. He creates written drawings which are an expression of his temperament and mental work, recognizing not often an inexplicable configuration of spirit, a certain kind of a suggestive hidden curve of the mind.

THEMATIC WORK

THEMATIC WORK

Different themes and motifs are presented in Smilevski’s drawings, iconographically variant, kindred in style, with comprehensive content and messages, but puzzling to an extent. The symbolic element of arrows is present in some periods and movements of the World’s Avant-guard and his opus. In his caricatures, pointers are present as an element with some domineering meanings or graphic-content connotations. The motif of hu man stupidity and limitations threads through his mockery - grotesque written drawings, as the theme of “from our mind we suffer” is represent ed in the works of significant scientists and artists. The front cover of his book “Aut Nihil” illustrates a grotesque character with a brick shoved in his head, not deviously suggesting man’s stupidity. The author reacts to human stupidity with rage, symbolically choosing the theme of human

Different themes and motifs are represented in Smilevski’s drawings, iconographically variant, kindred in style, with a comprehensive content and message, but puzzlesome to an extent. The symbolic element of arrows is present in some periods and movements of the World avant garde, as well as in his individual opus. In his caricatures, arrows are present as an element with some dominearing meanings or graphic - content conotations. The motif of human stupidity and limitations, threads through his caricature - grotesque written drawings, as the theme of “from our mind we suffer” is represented in the wokrs of significant scientists and artists. Тhe front cover of his book “Aut Nihil” illustrates a grotesque character with a brick shoved in his head, not devoiously suggesting man’s stupidity. The author reacts to human stupidity

brains, emerging in the shape of a woman’s body-act figure. Brain’s form is ugly, illustrated as an ice cream, enjoyed by an aggressive-toothed character. Smilevski’s drawings have a specific meaning when he delivers the picture with a clear, layered, or devious idea. As an example of his typical work, we have a character drawn with a mask over his face, from his left or right side profile, covered with foam while shaving, thematically con joining the symbols of man’s faceless everyday life. What sort of a plot and paradox would that be? Since the period of dadaism and surrealism, de scends the syntagm that: man tearing between a puppet and a machine! To an extent, the themes and drawing style of Smilevski can be connected with the works of Polish and Chech caricaturists, as well as with William Kentridge’s and Robert Crumb’s drawings. Smilevski experiments with different possibilities of the painting media, moving intuitively and freely through periods in history and during the political and social life after the war in Yugoslavia. His work consists of ironically - sarcastic warnings in an intellectually concerted manner, implying from a personal standpoint and grading a specific problem without conflict imposing exceptionalism.

with rage, symbolically choosing the theme of human brains, emerging in the shape of a womans body act figure. Brain’s shape is ugly illustrated as an ice cream, enjoyed from an aggressive toothed character. Smilevski’s drawings have a specific meaning, when the drawing is steadily worked out with a clear idea, layered, or devious. As an example of his typical work we have a character drawed with a mask over his face, from his left or right side profile, covered with foam while shaving, thematically conjoining the symbols of man’s faceless everyday life. What sort of a plot and paradox would that be?! Since the period of dadaism and surrealism, descends the syntagm that: man is torn between a puppet and machine! The themes and drawing style of Smilevski, to an extent, can be connected with the works of Polish and Chech caricaturists, as well as with William Kenrtridge’s and Robert Cramb’s drawings. Smilevski experiments with different possibilities of the painting media, moving intuitively and freely through periods in history, as well as during the political and social life in after war Yugoslavia. His work consists of ironically - sarcastic warnings in an intelectually concepted manner, implying on a personal standpoint, and grading a specific problem without conflictly imposing exceptionalism.

DRAWINGS AND PAINTINGS

DRAWINGS AND PAINTINGS

Vasiliye Smilevski has always cultivated the drawing technique, as an autonomus art discipline, that has always been built in every part of the creation process, through different ways and means. He has worked out a series of portraits of his dearest family members with a pencil, for which he reminisced his memories of them. Those portraits of his grand mother, mother, father, aunt and sister, are accenting a realistic description of them, with subtile moments of intimate character. His drawings in pastel colors depict motifs of melancholy and suffering. It is not by accident that Dostoevsky’s portrait with his head bowed, shows up in his painted drawing of the picture named: “My talk with Dostoevsky”, painted with makeup colors in 2014... He for who suffering is mankinds highest characteristic, with those dark zones in his psychological

Vasiliye Smilevski has always cultivated the drawing technique as an autonomous art discipline built up in every part of the creative process through different ways and means. He has worked out a series of portraits of his dearest family members with a pencil, for which he reminisced his memories of them. Those portraits of his grandmother, mother, father, aunt, and sister accentuate a realistic description of them, with subtle mo ments of intimate character. His drawings in pastel colors depict motifs of melancholy and suffering. It is not by accident that Dostoevsky’s portrait, with his head bowed, shows up in his painted drawing of the picture named: “My talk with Dostoevsky,” painted with makeup colors in 2014... He, for whom suffering is humankind’s highest characteristic, with those

nature, with a vampire lurking from behind, and with Russian churches noticable from out of the dark gamma shadows. Munch’s Skrik, as a symbol of fear and pain of the 20th century, wraps up an imagery of mans troublesome nature, which painted in dark greyish tones on the horizon, depicts a dog’s head with several faces and some sort of humane eye expression, as a part of the painting’s composition, represented on a painted wooden board. The artist is famous for his special relation towards nature, especially towards animals, that is why bird and animal heads are often met as a part of his art expression. This is well prooven with the painting “Hell” from August 2014, which illustrates a monstruous iconography consisted of: skulls; evil expression birds; human figures; faces of wise men and a shepherd in the role of the bad omen warning messenger. Even in the painting “A woman’s act” animalistic erotic suggestions are denoted through a stylized woman’s act transforming into a dog’s body. Smilevski is one of those authors who lookes over the violence and evil in the World. He moves hallucinogenly inbetween dreams and reality, between daytime and the night, without fairy tales. Smilevski draws unusual characters with a psychological expression of an uncalm mood, using a spontaneous line in intense colors (mainly pastel) follwoing his own biorythm. In his other paintings, besides human faces, there are predator birds emerging, such as a crow attacking someone’s head (as a symbol of night fall over man). In his fee iconographic ideas, tension is sensed, as well as ugly hybrids of monstruously presented men and animalicsitc characters, who send out a direct message, that we live in a cruel, satanic World. At the same time, there is no such devil or monster, that could symbolize our time... How many times should Munch’s “Skrik” be thunderish? Or Bacon’s “Scream” break apart, so that a true impression of this nightmare time we live in, could be painted? Smilevski has realized a series of paintings performed with a lively line and fierce colors, motivated from inner tension and anger, stylizing shapes to the border of disfiguration. He has realized paitings with watercolors and pastel, as a result of his artistical temperament and paitner’s gestures, as well as some sort of “painters anger”. A half figure shows out of somewhere, an impulsively destroyed shape, throwing out the elements of details and perfectionism in the interest of a wide and free gesture, to which there are elements of agression and pleasure.

dark zones in his psychological nature, a vampire lurks behind, and Russian churches are noticeable from the dark gamma shadows. Munch’s Skrik, as a symbol of fear and pain of the 20th century, wraps up imagery of man’s troublesome nature. This painting, colored in dark greyish tones on the horizon, depicts a dog’s head with several faces and humane eye expres sions. As a part of the painting’s composition, represented on a painted wooden board. The artist is famous for his particular relation towards nature, especially animals; that is why bird and animal heads often meet up as a part of his artistic expression. Proof of the priorly written is the painting “Hell” from August 2014, which illustrates a monstrous iconography consisting of skulls, evil expression birds, human figures, faces of wise men, and a shepherd in the role of the bad omen warning messenger. Even in the painting “A woman’s act,” animalistic erotic suggestions are denoted through a stylized woman’s act transforming into a dog’s body. Smolenski is one of those authors who looks over the violence and evil in the World. Without fairy tales, he moves hallucinogenic between dreams and reality, daytime and night. Smilevski draws unusual characters with a psycholog ical expression of an uncalm mood, using a spontaneous line in intense colors (mainly pastel) following his biorhythm. In his other paintings, be sides human faces, predator birds emerge, such as a crow attacking some one’s head (a symbol of nightfall over man). The viewer senses tension in the artist’s free iconographic ideas. They depict ugly hybrids of monstrous ly presented men and animalistic characters, sending a direct message: we live in a cruel, satanic World. At the same time, there is no such devil or monster that could symbolize our time. How many times should Munch’s “Skrik” thunder strike? Or did Bacon’s “Scream” break apart so that painters accurately interpret this nightmare time we live? Smilevski has realized a series of paintings performed with a lively line and fierce colors, motivated by inner tension and anger, stylizing shapes to the border of disfiguration. He has realized paintings with watercolors and pastels due to his artistic temperament, partner’s gestures, and some “painters’ anger.” A half-fig ure shows out of somewhere and impulsively destroyed shape, throwing out the elements of details and perfectionism in the interest of a com

In some of his other wokrs, he applicates the technique of spraying with automotive paint, as to depict a plane and conturous shaping of human forms and shadows, dynamically positioned in a geometrically articulated space... confirming his artistical afinity towards experimentation, by using different sorts of techniques and thematics. The painting “Cyclists” from 2016 is painted in watercolors, automotive paint and paint markers; “Cyclists” from 2019 in pastel and gouache... the same year his other works such as: “No title”; “Lyrical”; “Landscape”; “To my mother”; “Two faced”; “Composition” with a motif of cypress woods, date from. Smilevski draws on dfferent types of paper, paints on wooden boards from old tables or chair and furniture parts, he isn’t picky with his painters means and materials, but he works with every material available. He has painted several saints on wooden boards. The image of “Jesus Christ” from 2019 was painted with a darkened tone to it. The painting “Jesus” with it’s dark line, transparent veil, directs us to middle ages fresco - painting and iconography, that differs from western tradition, including the film art, where Jesus is blue eyed and blonde. In Vasiliye Smilevski’s artistical imagery of Christ, his personally thought out writing is well kept, while in manner of presentation and expression it differs from the middle ages black icons, such as the icon from Struga (specfiic for it’s symbolic function). Great artists such as: Bosch; Bruegel; Goya; Baudelaire; Munch have processed works dedicated to the secretive zones of human inner life. The other saint character is that of Saint Sava from 2019, dedicated to the symbol of the Orthodox Serbian people, painted on a round wooden board with a diametar of 42cm. He has painted birds such as “Owly” and miniature faces on small squares the same year. The famous Cuban - Argentinian revolutionay Che Guevara, has been painted by Smilevski, on a rectangular wooden board vertically positioned in 2019. Smilevski’s creative approach to drawing characters, figures, woman’s acts with a controlled erotic suggestion, is affective and tempreamental, that is especially noticable in the motif of the “Cyclists”, cought with horizontal lines that erase the object. Motifs in his drawings are expressive figures with grotesque features, such as a horse, located in a landscape drawn in a simplified manner. “Black walkers” 2019 drawn with pastel and water markers, represents a group of people - shadows, who every man for himself walk out of nowhere towards an obscure direction,

prehensive and free gesture, to which there are elements of aggression and pleasure. He uses oil spray with automotive paint to depict a plane in his other works. Vasilye Smilevski controls the shapes of human forms and shadows he creates. These illustrations are dynamically positioned in a geometrically articulated space, confirming his artistic experimentation affinity by using different techniques and thematics. The painting “Cyclists” from 2016, painted in watercolors, automotive spray, and paint markers; “Cyclists” from 2019, drawn in pastel and gouache; in the same year, he created his other works such as: “No title,”; “Lyrical,”; “Landscape,”; “To my mother,”; “Two-faced,”; “Composition” with a motif of cypress woods. Smi levski draws on different paper and paints from old tables or chairs and furniture parts on wooden boards. He is not picky with his painter’s means and materials, but he works with every material available. He has painted several saints on wooden boards. Smilevski painted the image of “Jesus Christ” in 2019 in a darkened tone, so his painting of “Jesus” directs us to middle ages fresco - painting and iconography that differs from the western tradition, including in film art, Jesus is blue-eyed and blonde. Vasiliye Smilevski’s artistic imagery of Christ presents his personally thought-out writing. At the same time, in the manner of presentation and expression, it differs from the middle ages black icons, such as the icon from Struga (spe cific for its symbolic function). Great artists such as Bosch; Bruegel, Goya; Baudelaire, and Munch have processed works dedicated to the secretive zones of inner human life. The other saint character is Saint Sava from 2019, dedicated to the symbol of the Serbian Orthodox people, painted on a round wooden board with a diameter of 42cm. He painted birds such as “Owly” and miniature faces on small squares in the same year. The famous Cuban - Argentinian revolutionary Che Guevara was painted by Smilevski on a rectangular wooden board vertically positioned in 2019. Smilevski’s creative approach to drawing characters, figures and women’s acts with a controlled erotic suggestion is affective and temperamental, especially noticeable in the motif of the “Cyclists,” caught with horizontal lines that erase the object. Motifs in his drawings are expressive figures with gro tesque features, such as a horse, located in a landscape drawn in a simpli

insectofaced grotesque figures positioned in a deserted, indeterminate terrain. His work with that content reffers to different themes and problems closely tied with evil and agression, monsters, the aspect of crazyness... His motifs have an outcome in reality, as well as in the subconsciouss scream, but even in social environment conditions, with fear and doubt in the World order.

fied manner. “Black walkers” 2019, drawn with pastel and water markers, represents a group of people - shadows. Every man for himself walks out of nowhere towards an obscure direction, insect-faced grotesque figures positioned in a deserted indeterminate terrain. His work with that content refers to different themes and problems closely tied with evil and aggression, monsters, and the aspect of craziness. His motifs have an outcome in reality and the subconscious scream, but even in social conditions, with fear and doubt in the World order.

SCULPTURES

SCULPTURES

Vasiliye Smilevski, a nature lover, owns roots from different trees and branches in which he recognzies suclptrous shapes. His sculptures worked out in the ‘90s of the 20th century are characterized with robust shapes, at places with erotic or symbolic features... a woman’s act is bent down, positioned in an unconventional pose, accentuating primitivistic features to it. His works of petit scluptor plastic were worked out from clay; sinoprex; terracotta, colored in red, giving their features unity. From such material he sculpts heads of dogs, acts... Fauvists and cubists of the 20th century have collected woks from the primitive art, while Picasso realized a vital and fertile synthesis with modern art, giving them a renewed and fresh approach.

Vasiliye Smilevski, a nature lover, collects roots from different trees and branches in which he recognizes sculptured shapes. His sculptures worked out in the ‘90s of the 20th century are characterized by robust body shapes in places with erotic or symbolic features. A woman’s act is bent down, positioned in an unconventional pose, accentuating primitivistic features. His works of petit sculptor plastic are sculptured from clay and terracotta, col ored in red, giving their features unity. From such material, he sculpts heads of dogs and figures acts. Fauvists and cubists of the 20th century have col lected works from primitive art. At the same time, Picasso realized a vital and fertile synthesis with modern art, giving them a renewed and fresh approach.

PHOTOGRAPHY

PHOTOGRAPHY

Since the beginning of his illustrating activities, Vasiliye Smilevski captured photographs parallel while drawing caricatures, publishing his work first in “Student word” during the ‘70s of the 20th century and then in differ ent daily papers and magazines in Skopje and other centers of Yugoslavia. The artist’s focus was life photography with motifs from everyday human

Since the beginning of his illustrating activities, Vasiliye Smilevski captured photographies, parallel while drawing caricatures, publishing his work first of all in “Studentski zbor” during the ‘70s of the 20th century, and then in different daily papers and magazines in Skopje and other centres of Yugoslavia. His focus was life photography with motifs form human’s everyday life. His photographies are first hand shots without laboratory processing, he captures that little moment as the scenery is found. He is capalbe of recognizing value in seemingly banal sceneris, which he then captures with his photo camera. By

life. His photographs are first-hand shots without laboratory processing; he captures that little moment as it is. He can recognize the value in seemingly banal scenarios, which he then captures with his photo camera. By deducting parts from the whole, he sometimes gets close to an excluded motif to complete a new total. With an artist’s reflex, he can choose at a particular moment and reveal a motif that is hardly noticeable in the next. For example, He composed a whole new shape of the “red egg positioned on a car hood”; an apple in a metal ambiance with rust, a particular insect. That is what the “deciding moment” of Smilevski’s photography looks like (from the example of the famous Henri Cartier-Bresson), not putting much interest in the technique in the photography processing after taking the shot. Edward Weston requested the photographer to “foresee his final shot before exposure, not to cut off and process the photo later.” In that manner, only a humane suggestion and authenticity of the photography can be

deducting parts from the whole, as to complete a new whole, he sometimes gets close to an excluded motif. With an artits reflex he can choose at a certain moment, and reveal a motif that is hardly noticeable in the next. Those little things that he reveals, compose a new whole and shape of the “red egg postioned on a car hood”, an apple in a metal ambience with rust, a certain insect... that is how the “deciding moment” od Smilevski’s photography looks like ( from the example of the famous Henri Cartier-Bresson) not putting much interest in the technique in which the photography is processed after taking the shot. Edward Weston requested from the photographer to “forsee his final shot before exposure, as not to cut off and process the photo latter on”. In that manner only, a humane suggestion and authenticity of the photography can be cought, including Smilevski’s practice as well. He never stands still, he has photographed a series of conceptual color photographies, exploring the fixed moment more quickly while erasing an object’s lines. There are no

improvisations in his photography works, everything is prepared and pre thought in his brain: the take; the lighting; the moment, which explains to us the relation towards photography and the course of capturing a photo.

TEXTUAL WRITINGS

caught, including Smilevski’s practice. He never stands. Still, he has photo graphed a series of conceptual color photographs, exploring the fixed moment more quickly while erasing an object’s lines. There are no improvisa tions in his photography works. Everything is prepared and pre-thought in his brain: the take; the lighting; the moment, which explains the relation between photography and the course of capturing a photo.

TEXTUAL WRITINGS

Vasilye Smilevski had his wordless works with grotesque features published in daily papers and magazines during the ‘70s and ‘80s of the 20th century, when he became well known to the public eye, parallel ly introducing them to his work through his life photographies as well. Smilevski’s work is characterized by: creative freedom from all of the rich cultural dynamics since his early artistic life, influenced by modernism in the YU art field. His artistic nature and temperament (from a family of well-educated intellectuals, a Macedonian father, and a Serbian mother) took shape during the live and creative rock and pop music culture waves in the then YU country.

Vasilye Smilevski had his wordless works with gtoresque features published in daily papers and magazines during the ‘70s and 80’s of the 20th century, when he became well known to the public eye, parallelly introducing them to his work through his life photographies as well. Smilevski’s work was essentially influenced by modernism in the YU art field, being characterized with: creative freedom from all of the different rich culture dynamics since his early artistic life. His artistical nature and tempreament (he originates from a family of well educated intellectuals, a Macedonian father and a Serbian mother) took shape during the period of live and creative rock and pop music culture waves in the then YU country. Metodi Manev wrote in 1986: how Smilevski successfully uplifts beyond the daily - political themes, and if he must give a certain determinant to his work, then he insits on giving it a universal dimension. Smilevski’s caricatures are not works to be viewed once, they do not apply today, as to loose their meaning tomorrow. They hold a universal ugre which makes them actuel for all times. The viewer himself must put in some intellectual effort, as to comprehend their metaphoric language, built in Smilevski’s writings in drawing, so that he can manage to penetrate into their meaning. He has taken part in group exhibitions with his works in: Montreal; Tokio; Athens; Italian cities... in 1984 he presented his work with the exhibition of caricatures and photographies in Belgrade, the next year in Ohrid’s gallery “Grigor Prlicev”. He collaborated, contirbuting his work, with “Mlad Borec” magazine since 1985.

Metodi Manev wrote in 1986 about how Smilevski successfully uplifts beyond the daily - political themes. If he must give a certain determinant to his work, he insists on giving it a universal dimension. Smilevski’s caricatures are not works to be viewed once; they do not apply today to lose their meaning tomorrow. They hold a universal urge which makes them actual for all times. The viewer himself must put in some intellectual effort to comprehend their metaphoric language, built-in Smilevski’s drawings so that he can penetrate their meaning. He participated in group exhibitions with his works in Montreal, Tokyo, Athens, and different Italian cities. In 1984, he presented his work with the collection of caricatures and photographs in Belgrade the following year in Ohrid’s gallery “Grigor Prlicev.” He collaborat ed and has contributed his career with “Mlad Borec” magazine since 1985.

END NOTES

Vasiliye Smilevski realized a certain amount of different artistic works during the ‘70s and ‘80s, reflecting an expression of his inner temperament. He was one of the rarely skilled artists to surprise us through contra dictories. His works are expressively shaped drawings with well-thoughtout grotesque - symbolic themes and motifs in a discontinuous frame. He does not recognize any other interest except in essential aspects of a consequent and dedicated relation to art, with articles from modern life living. Origins and tradition are his fields of interest, starting from his fam ily, which connects meaningful elements of Orthodox Macedonians and Serbs, next to the genealogy of old families that were in a way connected to his family. What is the meaning behind Smilevski’s works? It relates to impulses, satirically articulated for widening the human consciousness. His written drawings with similar grotesque features suggest an intention of freeing from prejudice, conformism, and hypocrisy.

Vasiliye Smilevski realized a certain amount of different artistic works during the ‘70s and ‘80s, reflecting an expression of his inner temperament, one of the rarely skilled artists to surprise us through contradictories. In a manner of some sort of continuum framed by discontinuity, his works with a personal touch of characteristical differences, noticeable from first sight, reflect suggestible expressively shaped writings in drawing (as he names them) with well thought out grotesque - metaphorical themes and motifs. He does not recognize any other interest, except that in essential aspects of a consequent and dedicated relation to art, with themes from modern life living. Origins and tradition are his fields of interest, starting from his family that connects meaningful elements of Orthodox Macedonians and Serbs, next to the genealoy of old families that were in a way connected to his family. What is the meaning behind Smilevski’s works? It relates to impulses, satirycaly articulated for widening the human consciousness. His written drawings with similar grotesque features suggest an intention of freeing from prejudice, conformism and hypocrisy. Vasilye Smilevski once said: “There is only what the artist expressed in his work, to look for the meaning of life in his art, through an aesthetical explanation of the artistic world. If a man wnats to avoid drama, then he should find comfort in religion, art, family, love...”

Vasilye Smilevski once said: “There is only what the artist expressed in his work, to look for the meaning of life in his art, through an aesthetical explanation of the artistic World. If a man wants to avoid drama, he should find comfort in religion, art, family, love...”

Dedicated to my dearest mother Stoyanka, father Todor, sister Bilyana, grandmother Mileva, aunt Miryana, as well as to meny others from my family who dissapeared in World War II.

Vladimir Velickovski

I am dedicating this Monograph to my dearest mother, Stoyanka, fa ther Todor, sister Bilyana, grandmother Mileva, aunt Miryana, and many others from my family who disappeared in World War II.

Vladimir Velickovski