ytüfachi koneltun mew konkey ta pu Logko, ka pu Machi, ka pu purrukelu ta inaltu Rewe, feyta choyke pigekey. Ka fem eichi konkey kiñe afkazi ñi Lonko tañi wülzugual, tüfachi zugu mew zugukelay ta pu Logko.
che ka lof mew mülelu konetukelay chi geyku-rewen mew, feychi pu che re kometulekey, wele müley ñi rumeñma yamkechi meüleal, ka ñi chliafiel chi machi afle chi ayekanentu.
Müley ta epu rume gillatun; Müley ta “Fütxa Gillatun” chew tañi mañumgen kom ñi küme feln ta pu mapuche, fey ta entugekey kake meli txipantu, kom pu llallitunche peilkawkey tañi küme llowal ñi pu witxan, ñi pu reñmagen Wall püle Lof küpalu egün, fey ta txawükey kiñé küni ka kiñe kütxal mew. Kom pu witxan yekey ta yewün, gam kakechi iyael püzfükenolu, Yerrfa, küchü, arró, ka wigka tükün. Ka müley ta “Pichi Gillatun” entugekelu kake epu txipantu entugekey ragin fütxa gillatun mew chum añi mülen ta kümeke kam wezake pürramuwün.
We Txipantu may ta llitun gekey ta rakiñ txipantu pu mapuche feyta konkey kake epu marri küla con chi kunio küyen. Llitugekey kiñe llellipun mew entukelu ta machi, fey ta pu machi ta ülkantgugey (Rogativa a los espíritus) ka mülekey ta purrun (danzas), ka mülekey ta mizawün (compartir las comidas). Feychi pun mew pu fütakeche entukey ta nütxam; entukefuy chumiechi tayiñ llitun inchin, kamkimeltugekefuy ta kuifike kimün, entukefuy ta Epew, (narración del origen mapuche) mülekey ta purrun ka txutxukatun ka txompetun.
Múñal ga petu eluwi ñi entugeal tachi gilatun zugu re kizuke pu lofche ta koneltukey. Kom pu witxan ka lof-mapu ta küpolu ka chi pu wigkake witxantuku müley ñi kiñeñpüle küleal, müley ñi feyentual egünchew tañi müleaymün ñi pigele chi gillatun mew. Rüf yamgechi llellipun kay rüf feyentun zugu gengey kom koneltulu, kom pu katxipache müley ñi yangechi felal egün. Feytüfachi wigka chilkatun mew25 feypintukugey chum ñi kümeke komtun wezakelu tuleal egün, ka zomgele müley ñi pollerra tuleal. Ñi komtun wezakelu kay, müley ñi tulkutuwal chem zugu ñi txokitu nien chi gilatun; küme antü geal, müley ñi newn komtun tukual welu kelü no. Mawün ta txokitugelu fey mayta müley ñi kalfu kurrü wezakelu tuleal ta che. Múñal ta elugele iyael ta che, müley ñi kom llowal femnole üllamkaenu ka che txokigelan pigeafuy ta che.
Tachi Lakutun kay kiñe chemkentun entugekey ta pu reñmawen mew, fey ta tukulgekey ñi üy chi Laku, femeichi fey ta afkelay Küpalme, wülgekey ta Laku ñi üy chum petu ta txümkülelu. Rumeñma faliltugekey tachi chemkentu chew ñi tukulpagen ta Küpalme, ka femeichi ta güyegekelay ta kuifike kimün ka kom ñi faliltun ta mapuche kimün.
Eluwün: Eluwün pigey chumiechi tañi rüfal tukukefel tañi pul ha, pu mapuche. Feyta müley kiñe eluwün re pu reñma chi lha koneltukelu, ka müley kom pu lofche koneltukelu. Küla kam meli pun ta umañ magekey ta pu mapuche lha. Yegekey ta ziziñka kam iyael rume magelgele ta eluwün mew che. Feychi antü elgeal chi lha regle rupan antü entengekey, feymew chip u reñmawün weluke eluwkey iyael egün inaltu chew ñi iyümgen ta Kutxal. Magelgele che pepi amunole, müley ñi amulal kiñe werken.
Feymew ta pu machi ta nütxamkakey tañi pu püllü egun gam kakeche chemtun mew, chi kutxan ñi wezakelu kam willeñ mew rume, femeichi ta gillatukey ka ülkatukey feyta femiechi ñi pu püllü kimeltukey chem kutxan ñi nien. Kiñeke mew ñi kalül ta konewkey ta wezake püllü. Ka femeichi tüfachi pewütun mew ta kimgekey chem lawen ñi kümelkayal chi kutxan.
KURREYEWÜN: Feytüfachi kurreyewün mayta rumeñma yamuwün zugu, welu re tukulpagekey ta pu reñmawen. Feychi poyekan kechu rakiñ antümew zewmagekey, feyta mizawkey ta che, ka txafkintun ka yochitun mülekey. Fey ula ruakey ta che chi zullin mapu mew, chew ñi mülen tachi mizawün (iyael). Fey ula pu gillanche ta amuketuy tañi entual kizuke tañu kawin egün.
El GEYKU-REWEN: Geyku-rewen pigey tachi chemkentu tañi elgeal ta kiñe we Machi kam tukulelgeal kiñe We Rewe tañi zoy nietual ta Newen. Kom chi pu
| 68 | Kimafiyiñ Mapuche kimün
Kimafiyiñ Mapuche kimün | 69 |