KUIFIKE ZUAMTUN ZUGU Chum tañi kimgeal tayi kuifike zuamtun zugu feyta txokitugekay chumlefel tañi kizu txawün. Kiñeke pu kuifike zugu chilka tukelu, rumeñma ayikey chum tañi “txapümka lof entun tayiñ kuifike futxakeche”, femiechi ta elgey kiñewün lof wenuw tuwnolu txafkakül elewlu. Femiechi, inchiñ tayiñ kizutu txawün ta llitukefuy ta Lof-Mapu mew, welu feychi Lof kizulekelafuy, feymew ta txawüluwkefuy Aylla Lof, femiechi entukefuy kiñe ReweMapu pigechi zoy fütxa txawün, ka femiechi chi pu Rewe-Mapu ka Ayllakechi ta txawükefuy egün feyta AYLLA-REWE pigekefuy kuyfi (Aylla Rewe-Mapu Txawüy), fey kizutu günewkefuy em, femiechi kiñeke chi pu Aylla-Rewe ta antukefuy ta kümelkalen pu wigka egün, kagelu pu Aylla-Rewe koneltukelafuy. Femiechi az-külekefuy ñi txirrakan mapu pu mapuche niekefuy em ta: Regle Warranka epu pataka Lof (7200 lof) Aylla Pataka Rewe Mapu (900 rewe-mapu) Pataka meli marri meli Aylla_Rewe, (144 AyllaRewe) ka Meli Fütxa-El-Mapu, feymayta elgey chum ñi feypilen kiñe fütxa rakizuam Mapuche kimün feypilelu, “Chumley ta Wenu Mapu ka Feley ta Nag-Mapu”.
Ka ñi chumiechi ñi niekel ñi txapünka mogen egün fewla zew may kimniegey ñi niekefel ta mapuche rüf yam mapun ka yamniekefel kom itxofill mogen, ka ñi txokitu niekefel kizu ñi az-mapu (ley ancestral mapuche), txapümka iyael kizutu txipalu ta mapu mew ta niekefuy egün, ka chi itxofil pichike kullin ñi mülekefel fey ta nükullin kefuy egün tañi entual kom ñi iyael. Kom pu chilkatukelu kuyfike zugu ta pikey, kom feytachi mogelen pu mapuche, ñi yamniekefel ta itxofill mogen egün, afí, chum kompalu ta wigkake kullin ka kim txafkintufilu rütxa mew. Petu ñi akunon ta pu wigka meli txokiñ kulliñ müten ta niekefuyiñ inchiñ, mülekefuy ta Chil-li, llama pi ta wigka, feymew llituy ñi üytugen tachi wigka Wall-Mapu fewla Chile pigetuy; ka mülerkefuy ta Weke, Guanaco pi ta wigka, ka mülekefuy ta Luan, feyta Wemul pikefi ta wigka, kachi Püzu fey may ta Pudu pi ta wigka.
Kuyfiyen mogelekefuy pu mapuche fentxen mapu mew nielu kizu ñi kuifike inazuamtun zugu tunten warranka txipantu chi ta llitulu, femiechi ta küla pataka txipantu ta weychaygün tañi kompanoal pu wigka, ka femiechi zoy kiñe pataka txipantu txawuleyiñ pu wigka inchiñ.
Tüfachi kizu mapuche mogen kagechi feletuy tañi akun mew ta gam kakechi wigkake kimün, welu rumeñma ka fey ta akulu kawellu, ka femiechi ta akulu chi wigka kullin fetxen mapu ka fentxen kachu mülefulu kay, tüfachi wigka rakiñ txipantu MARRI REGLE ka MARRI PURRA, ka chum tañi txafkintufiel chi kulliñ entugelu chi nütxam parlamento pigelu.Fente ñi txafkingen ta kullin fewla fey ta kullin pitufigün ta rütxa, feymew lleno anta kiñeke wigka feypikey; GELAY KULLIN PIKEY, “Ta nienolu ta rütxa”, chum tañi feypigeken ta mapuche kewün tachi Kullin. Femiechi zoy epu pataka txipantu chi gam kake kullin ta faliltugey txafkintun mew, feymew ta rütxa reke ta txokige y. Ka femiechi ta kim mogel kawellulu ta mapuche fey ta ka faliltugey ñi txafkintun zugu ñi koneltual. müna faligey ñi kellun ta weychan mew, kim pürraka kawelluy pu mapuche ka femiechi kelluy chi kawellu tañi zoy matu-matu amual winkul mapu püle.
Feychi fentxen txipantu ñi weychan pu mapuche kompanoalu pu ka txipache ka fewla pu wigka, fey may kake antü re malokan mew mülekefuyiñ em, femiechi küme felewelay ñi küzawfiel ta mapu ka ñi kümeke txawün, femiechi ta ñamküley ñi kümeke kimün. Feymew pu mapuche müley ñi entual malon egün tañi nietual iyael ka femiechi chum tayiñ müntuka zomegen ta inchiñ, ka femiechi pu mapuche ka müntukan wigka zomoygün femiechi ta kake antü amuley ñi zoy winkawün ta pu mapuche.
Kizu inchiñ tayiñ küzaw mapu mew ka koneltupay chi kachilla, kachi kawella ka chi manchana. Kizu inchiñ ñi niefel em ta Chilla pigekefuy ka chi kawella inchiñ ñi niekefel ta Wella pigekefuy em, ka chi kinua ta zügüll, ka chi Wa ka chi poñü kon fey chi iyael niekefuyiñ kuyfi. Kon tüfachi iyael may ta mogel wigkay zoy pataka txipantu ta müntuka iyealgey ta pu mapuche, femiechi ka fey apümkütey pu wigka kom inchiñ ñi kullin niekefulu yem. Kullin zugu küzaw mew pu mapuche llituy ñi entufiel ta manzun ka uficha. Femiechi ka entuygün ñi txafkintufiel puel mapu ñi che egün; welu zoy may tachi ñimikan ka chi rag zewman.
| 56 | Kimafiyiñ Mapuche kimün
Kimafiyiñ Mapuche kimün | 57 |