ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΟ «Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΑΓΙΑΣΟΥ_ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΔΡΑΣΗΣ (1894-1994)

ΓΙΑΝΝΗ ΧΡ. ΧΑΤΖΗ ΒΑ ΣΙΛΕΙΟ Υ

ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΟ «Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΑΓΙΑΣΟΥ

ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΔΡΑΣΗΣ (1894 - 1994 )

ΑΘΗΝΑ

1994

Η πρόσοψη του Αναγνωστηρίου

ΓΙΑΝΝΗ ΧΡ. Χ Α ΤΖΗ Β Α ΣΙΛΕΙΟ Υ

ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΟ «Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΑΓΙΑΣΟΥ

ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΔΡΑΣΗΣ (1894 - 1994)

ΑΘΗΝΑ

1994

Τεχνική Επιμέλεια: ΣΥΝΘΕΣΗ Β. Ε. Γραμέλης Μαυρομιχάλη 49 - 106 80 Αθήνα Τηλ. 3603 305

ΠΡΟΛΟΓΟΣ «η Ανάπτυξη» Αγιάσου ιδρύθηκε το 1894, όταν το Τ ονησίΑναγνωστήριο μας ήταν ακόμη σκλαβωμένο.Ιδρυτικά μέλη του υπήρξαν άνθρω­ ποι με περιορισμένες γραμματικές γνώσεις, αλλά με δυνατή θέληση, με βαθιά πίστη, με εθνικά ιδεώδη. Σε δύσκολους καιρούς συσπειρώθηκαν για το καλό της πατρίδας, για το πύρωμα της μαργωμένης συνείδησης, για το ανέβασμα της ποιότητας της ζωής. Ε φ έτος συμπ ληρώ νονται εκα τό χρ όνια από την ίδρυση του Αναγνωστηρίου. Το γεγονός είναι σημαντικό όχι μόνο για την Αγιάσο, αλλά και για τη Λέσβο και για την υπόλοιπη Ελλάδα. Το μικρό αναγνω­ στήριο των χρόνων της δουλείας όχι μόνο άντεξε επί έναν αιώνα, αλλά και εξελίχτηκε σε λαμπρό πνευματικό κέντρο, σε τηλαυγή φάρο του Αιγαίου. Αξίζει να τιμήσουμε τους σκυταλοδρόμους της προκοπής του τόπου μας, τους ζηλωτές του πνεύματος και της τέχνης. Με τους κόπους και με τις θυσίες των έγιναν σκαπανείς του πολιτισμού, οραματιστές και πλά­ στες καλύτερης ζωής. Το Διοικητικό Συμβούλιο του Αναγνωστηρίου έχει δρομολογήσει για το έτος που διανύουμε πολλές και ποικίλες εκδηλώσεις. Οι σημαντικότερες από αυτές θα πραγματοποιηθούν στην Αγιάσο κατά τους θερινούς μήνες. Μετά την ολοκλήρωση του κύκλου των εκδηλώσεων θα κυκλοφορήσει πανηγυρικός τόμος για τα εκατοντάχρονα του Αναγνωστηρίου. Τη συγ­ γραφή της ιστορικής αυτής εργασίας ανάλαβε αφιλοκερδώς ο εκλεκτός φίλος και συνεργάτης μας Γιάννης Χατζηβασιλείου, τον οποίο και ευχα­ ριστούμε για μια ακόμη φορά. Σύντομη κατατοπιστική περίληψη του ετοι­ μαζόμενου έργου που προαναφέραμε αποτελεί το παρόν λιγοσέλιδο βιβλίο. Στόχος μας να σας προενημερώσουμε σε γενικές γραμμές για την πολύπλευρη δράση του σωματείου μας. ΠΑΝΟΣ Δ. ΠΡΑΤΣΟΣ Πρόεδρος του Αναγνωστηρίου «η Ανάπτυξη»

Η ΑΓΙΑΣΟΣ Αγιάσος, η μικρή επαρχιακή πόλη που ακουμπά νωχελικά στις πλαγιές του Η λεσβιακού Ολύμπου, άρχισε να δημιουργεί την ιστορία της και να πλάθει τους θρύλους της από πολύ παλιά. Πυρήνας της ο ναός της Παναγίας. Στημόνι της τα βουνά με την οργιώδη βλάστηση και τα κρυστάλλινα νερά. Υφάδι της η φιλοπονία και το μεράκι των κατοίκων. Ύστερα από σκληρό πάλεμα με τη γη, τα λιόδεντρα έδιναν άφθονο υγρό χρυσάφι και τα περβόλια και τα σωθύρια εύχυ­ μους και γλυκούς καρπούς. Παράλληλα τα λογής λογής αργαστήρια δούλευαν νύχτα μέρα, για να προλάβουν τις παραγγελιές σ’ όλο το νησί, αλλά και έξω από αυτό. Και σήμερα η Αγιάσος ξεχωρίζει στον αιγαιοπελαγίτικο χώρο. Οι Αγιασώτες, όσοι έμειναν ριζωμένοι στον τόπο τους, αλλά και όσοι πήραν με βαριά καρδιά τον κακοτράχαλο δρόμο της ξενιτιάς, αγωνίζονται σθεναρά στο στίβο της ζωής και πετυχαίνουν. Δουλευτάδες της γης, εργάτες, τεχνίτες, επιστήμονες, καλλι­ τέχνες πρωτοστατούν σε έργα πολιτισμού και συνεχίζουν με υπευθυνότητα την παράδοση της πατρίδας των.

Η Αγιάσος στους πρόποδες του Ολύμπου, του επιβλητικού βιγλάτορα του νησιού, του Αιγαίου και της Μικράς Ασίας.

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΟΥ «Η ΑΝΑΠΤΥΞΙΣ» την αντιμετώπιση των οξυμμένων κοινωνικών και εκπαιδευτικών προβλη­ Γιαμάτων ιδρύθηκαν και ανάπτυξαν αξιόλογη δράση κατά τα τέλη του περασμέ­ νου αιώνα τα σωματεία «Φιλόπτωχος Αδελφότης Αγιάσου» (1879-1888) και «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης Αγιάσου» (1888-1894). Τα σωματεία αυτά, επειδή δε διέθεταν πάγιους πόρους, αναγκάζονταν κάποτε να δίνουν και θεατρικές παραστάσεις, παρά τις δυσκολίες που συναντούσαν. Το 1894, όταν διαλύθηκε η «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης Αγιάσου», ιδρύθηκε το «Αναγνωστήριον η Ανάπτυξις». Η ίδρυσή του υπήρξε γεγονός ιδιαίτερης σημασίας όχι μόνο για την Αγιάσο, αλλά και για τη Λέσβο γενικότερα. Ιδρυτής του Αναγνωστηρίου, σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας παρέχει ο ιστορικός της Αγιάσου Στρατής Κολαξιζέλης, υπήρξε ο οπλοποιός Ηρακλής Νταρέλης και πρώτη στέγη αυτού το οπλοποιείο του, που βρισκόταν στη συνοι­ κία Απέσος. Εδώ μ α ζεύ ο ντα ν οι φ ίλ ο ι τ ου, ο σιδηρουργός Ν ικόλαος Δεμιργκέλης, ο μαχαιροποιός και χρυσοχόος Γρηγόριος Πάλιος, οι υποδηματο­ ποιοί Προκόπιος Κουτσουμπής και Ευστράτιος Τραγέλης, ο βυρσοδέψης Γρηγόριος Ταμβάκης, ο πεδιλοποιός Ιωάννης Παραμυθέλης, ο παντοπώλης Σωκράτης Βάλεσης, ο Ιωάννης Βασιλάκης και ο Γεώργιος Ιωάννη Σκλεπάρης, και

Ο ιδρυτής του Αναγνωστηρίου Ηρακλής Νταρέλης.

διάβαζαν βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά. Με τον καιρό το οπλοποιείο του Ηρακλή Νταρέλη έμελλε να εξελιχτεί, με τη συμμετοχή βέβαια και πολλών άλλων μελών. Στις 18 Σεπτεμβρίου 1894, όταν είχε ωριμάσει πια η ιδέα για σύσταση πολιτι­ στικού σωματείου, έγιναν αρχαιρεσίες και αναδείχτηκε το πρώτο διοικητικό συμ­ βούλιο. Εκλέχτηκαν ο πρακτικός αρχιτέκτονας Μιχαήλος Σουσαμλής ως πρόε­ δρος, ο Θεόφιλος Νουλέλης ως αντιπρόεδρος, ο Ηρακλής Νταρέλης ως ταμίας, ο Ιωάννης Καραφύλλης ως γραμματέας και ο Θεόφιλος Παπάνης ως βιβλιοφύ­ λακας. Στη συνέχεια νοικιάστηκε ένα δωμάτιο στην Άνω Αγορά και εκεί οργανώ­ θηκε η πρώτη μικρή βιβλιοθήκη, με βιβλία που πρόσφεραν τα μέλη. Αξίζει να σημειώσουμε ότι κατά τα πρώτα έτη, αλλά και αργότερα, επειδή δεν υπήρχαν επαρκείς πόροι, το σωματείο περιοριζόταν κυρίως στην αγορά κάποιας εφημερί­ δας ή περιοδικού. Τούτο προκύπτει από τα πρακτικά, από το «Βιβλίον εξόδων και εσόδων» και από τις αποδείξεις εξόφλησης συνδρομών, οι οποίες υπάρχουν στο αρχείο. Τα έντυπα αυτά εκδίδονταν στην Τουρκία, στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες περιοχές, όπου υπήρχαν ανθηρές παροικίες. Αναφέρουμε τις εφημερί­ δες «Αμάλθεια» και «Αρμονία» της Σμύρνης, «Κωνσταντινούπολις» και «Νεολόγος» της Κωνσταντινούπολης, «Καιροί» και «Εφημερίς» των Αθηνών, «Νέα Ημέρα» της Τεργέστης, «Πατρίς» του Βουκουρεστίου, «Ρωμηός» του Γεωργίου Σουρή, «Σάλπιγξ», «Λαϊκός Αγών» και «Λέσβος» της Μυτιλήνης, και τα περιοδικά «Ελληνισμός» και «Ανατολή» των Αθηνών και «Έρευνα» της Οξφόρδης.

Ο πρώτος πρόεδρος του Αναγνωστηρίου Μιχαήλος Σουσαμλής.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ( 1894- 1912) που είχε να αντιμετωπίσει το Αναγνωστήριο κατά τα πρώτα Οιέτηαντιξοότητες, της λειτουργίας του, ήταν μεγάλες. Παρ’ όλα αυτά το σωματείο μπόρε­ σε να ορθοποδήσει και να δράσει αποτελεσματικά στον κοινωνικό, στον εθνικό και στον πνευματοκαλλιτεχνικό τομέα. Το 1897 το Αναγνωστήριο «μετετράπη εις «φλογερό καμίνι», το οποίον με τις εθνικές μυσταγωγίες του έστειλεν εις τας Αθήνας εξήκοντα εθελοντάς». Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908) έκανε εράνους για την ενίσχυ­ ση των ανταρτικών σωμάτων. Τα χρήματα που συγκέντρωνε τα έδινε στο τότε ελληνικό προξενείο και στη μητρόπολη Μυτιλήνης. Μητροπολίτης αυτή την εποχή ήταν ο Κύριλλος Μουμτζής, ο οποίος μάλιστα το 1907 ανακηρύχτηκε επί­ τιμ ο ς πρόεδρος του σω ματείου. Ακόμη πρέπει να σ ημειω θεί πως το Αναγνωστήριο είχε γίνει «πρακτορείο» πώλησης του «Λαχείου Στόλου και Αρχαιοτήτων της Ελλάδος». Το 1908, με την ανακήρυξη του Σ υντά γμ α το ς των Ν εοτούρκω ν, το Αναγνωστήριο μετατράπηκε σε πολιτικό κέντρο της περιφέρειας και φρόντισε για την ενημέρωση των κατοίκων και για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων και των συμφερόντων τους. Ένα χρόνο αργότερα πραγματοποίησε απογραφή του πληθυσμού της Αγιάσου και ανάδειξε τους εκλέκτορες, οι οποίοι μαζί με τους εκλέκτορες των άλλων περιοχών του νησιού εξέλεξαν δυο χριστιανούς βουλευ­ τές.

Αναγνωστηριακοί των αρχών του αιώνα.

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ (1912- 1946) πό το 1912 μέχρι το 1922 η δράση του Αναγνωστηρίου ήταν αρκετά περιορι­ σμένη και τούτο οφειλόταν κυρίως στους πολέμους και στη στράτευση πολ­ λών μελών. Εξάλλου ο αριθμός των αναγνωστηριακών κατά τα πρώτα έτη ήταν πολύ μικρός και το γεγονός αυτό δημιουργούσε λειτουργικά προβλήματα. Τα διοικητικά συμβούλια διαδέχονταν το ένα το άλλο και αδυνατούσαν να προ­ γραμματίσουν και να πραγματοποιήσουν εκδηλώσεις. Το 1914 το Αναγνωστήριο αναγνωρίστηκε ως σωματείο από το Πρωτοδικείο Μυτιλήνης και το 1923 τυπώθηκε και ο Κανονισμός του, ο οποίος είχε συνταχθεί το 1894. Το 1925 ιδρύθηκε ο «Γυμναστικός Σύλλογος Αγιάσου», ο οποίος αρχικά λει­ τούργησε ως παράρτημα του Αναγνωστηρίου και αργότερα ως ανεξάρτητο σωματείο. Ένα έτος αργότερα ιδρύθηκε από αναγνωστηριακούς ο «Ερασι­ τεχνικός Όμιλος Αγιάσου». Και τα δυο αυτά σωματεία, που ανάπτυξαν αξιόλογη δράση, ξεκίνησαν από το Αναγνωστήριο και δεν έπαψαν ποτέ να συνεργάζονται μ’ αυτό στους τομείς του πνεύματος και της καλλιτεχνίας. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά το Αναγνωστήριο, όπως ήταν φυσικό, είχε να αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες. Τοπικοί παράγοντες κατηγό­

Α

Αναμνηστική φωτογραφία από την παράσταση του έργου του Δημητρίου Κορομηλά «Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας» (1924).

ρησαν τους αναγνωστηριακούς για ανατρεπτική δράση. Έγιναν ανακρίσεις, αλλά τελικά εκδόθηκε απαλλακτικό βούλευμα. Την εποχή αυτή αφαιρέθηκαν από τη βιβλιοθήκη αρκετά βιβλία, μερικά από τα οποία μάλιστα και κάηκαν. Στα χρόνια της Κατοχής το Αναγνωστήριο εξακολούθησε τη δράση του και λειτούργησε ως εστία αντίστασης. Τα μέλη του προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να κρατήσουν ακμαίο το φρόνημα όχι μόνο των Αγιασωτών, αλλά και των κατοί­ κων των γύρω χωριών. Στις 25 Μαρτίου 1944 μάλιστα πολλοί αναγνωστηριακοί, που ήταν οργανωμένοι στο Ε.Α.Μ., πρωτοστάτησαν στην εορταστική εκδήλωση, η οποία έγινε επίσημα για πρώτη φορά, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, με πανη­ γυρικό, με ποιήματα, με τον εθνικό ύμνο. Ο ενθουσιασμός όμως ήταν τόσο μεγά­ λος και ο πατριωτικός παλμός τόσο έντονος, που έκαναν τους εορταστές, μετά το τέλος της εκδήλωσης, να ξεχυθούν ακράτητοι στους δρόμους, να τραγουδή­ σουν αντιστασιακά τραγούδια και να βροντοφωνάξουν συνθήματα κατά των κατακτητών. Τρεις μέρες αργότερα, στις 28 Μαρτίου, οι Γερμανοί, οι οποίοι εντωμεταξύ είχαν πληροφορηθεί τα πάντα, ήρθαν και κύκλωσαν την Αγιάσο, με σκοπό να την κάψουν, όπως είχε διαδοθεί. Σκότωσαν δυο άτομα, τραυμάτισαν τρία, συνέλαβαν όμηρους και αναζήτησαν ως πρωταίτιους μέλη του σωματείου. Μετά την απελευθέρωση το Αναγνωστήριο, όπως ήταν φυσικό, γνώρισε τις συνέπειες των εξημμένων πολιτικών παθών. Ορισμένοι τοπικοί παράγοντες προ-

Αναμνηστική φωτογραφία από την παράσταση του έργου του Αδόλφου Ντεννερί (D’ Ennery) «Οι δυο ορφανές» (1932).

σπάθησαν να το κλείσουν, με την κατηγορία ότι ξέφυγε από τον προορισμό του και ότι κατάντησε πολιτικό κέντρο. Το 1945 το διοικητικό συμβούλιο προσπάθησε να αντικρούσει τις κατηγορίες και να υπερασπίσει το σωματείο, το οποίο κινδύνευε να διαλυθεί. Αποτέλεσμα των ενεργειών του ήταν να διοριστεί από τη Γενική Διοίκηση Νήσων Αιγαίου προσωρινό διακομματικό διοικητικό συμβούλιο, το οποίο ήταν υποχρεωμένο να διενεργήσει εκλογές την 1η Μαρτίου 1946 για ανάδειξη νέου διοικητικού συμ­ βουλίου. Το προσωρινό διοικητικό συμβούλιο, εξαιτίας πολλών αντιδράσεων, δεν κατόρθωσε ούτε μέλη να εγγράψει ούτε εκλογές να διενεργήσει. Το αποτέ­ λεσμα ήταν το Αναγνωστήριο, ύστερα από μακρόχρονη δράση, να διαλυθεί με απόφαση του Πρωτοδικείου Μυτιλήνης. Σύμφωνα με απόφαση της Γενικής Διοίκησης Νήσων Αιγαίου, συγκροτήθηκε επιτροπή για την καταγραφή της περιουσίας του σωματείου και για την παράδο­ σή της στον ιερό ναό της Παναγίας. Η καταγραφή ανατέθηκε σε δασκάλους της Αγιάσου. Ως τόπος κατάλληλος για τη διαφύλαξη κρίθηκε το καφενείο του Παλαιού Ξενώνα, όπου και μεταφέρθηκαν όλα τα περιουσιακά στοιχεία. Ο στε­ νός αυτός χώρος χρησιμοποιήθηκε, λίγα χρόνια αργότερα, ως στέγη του σωμα­ τείου (1952 - 1966)

Αναμνηστική φωτογραφία από την παράσταση του έργου του Baudoin Daubigny «Οι δυο λοχίες» στον Κήπο της Παναγίας (1937).

ε την ομαλοποίηση της πολιτικής κατάστασης στη χώρα μας, άρχισαν οι προσπάθειες για την επανίδρυση του Αναγνωστηρίου. Συγκεκριμένα, το Μάρτιο του 1952, όταν δήμαρχος Αγιάσου ήταν ο Ευστράτιος Τραγάκης, με εισήγηση του Μιλτιάδη Σκλεπάρη, προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου, έγινε σύσκεψη στο δημαρχιακό κατάστημα διαφόρων τοπικών παραγόντων για την επανίδρυση. Το τελευταίο Διοικητικό Συμβούλιο του Αναγνωστηρίου, με δήλωσή του στις 8 Απριλίου 1952, παραιτήθηκε από το δικόγραφο της έφεσής του κατά της με αριθμό 183/1946 απόφασης του Πρωτοδικείου Μυτιλήνης. Η παραπάνω έφεση παρέμενε ανεκδίκαστη από τις 21 Οκτωβρίου 1946. Με τη δήλωσή του αυτή το Διοικητικό Συμβούλιο αναγνώρισε ως τελεσίδικη την παραπάνω απόφα­ ση, με την οποία διατάχθηκε η διάλυση του Αναγνωστηρίου. Στις 19 Απριλίου 1952 έγινε τακτική συνεδρίαση, στην οποία πήραν μέρος 21 μέλη, τα οποία προ­ έβησαν στην ανασύσταση του Αναγνωστηρίου, στην εκπόνηση και ψήφιση νέου καταστατικού και στην εκλογή προσωρινής διοικούσας επιτροπής. Στις 24 Απριλίου η παραπάνω επιτροπή υπόβαλε αίτηση στο Πρωτοδικείο Μυτιλήνης και ζήτησε να αναγνωριστεί το σωματείο και να διαταχθούν τα νόμιμα. Λίγες μέρες αργότερα με την εγκριτική απόφαση 305 της 9ης Μαΐου 1952 του Πρωτοδικείου Μυτιλήνης το Αναγνωστήριο άρχισε τη νέα περίοδο δράσης του.

Μ

Ο πρόεδρος του Αναγνωστηρίου Πάνος Πράτσος με ερασιτέχνες στην παλιά στέγη, στο Χάνι (1965).

στάθηκε ο μεγαλύτερος στόχος των διοικητικών συμβουλίων του Ηστέγαση σωματείου. Οι φιλότιμες προσπάθειες δεν έλειψαν ποτέ. Έπρεπε όμως να έρθει το πλήρωμα του χρόνου, να συντονιστούν οι ενέργειες των υπεύθυνων παραγόντων και να ξεπεραστούν τα εμπόδια, για να γίνει το όνειρο των Αγιασω­ τών πραγματικότητα. Πρώτη στέγη του Αναγνωστηρίου, όπως προαναφέραμε, ήταν το οπλοποιείο του Ηρακλή Νταρέλη στη συνοικία Απέσος. Στις 19 Σεπτεμβρίου 1894 νοικιάστη­ κε ένα δωμάτιο στην Ανω Αγορά και εκεί οργανώθηκε η πρώτη μικρή βιβλιοθήκη. Στις 17 Αυγούστου 1895 το Αναγνωστήριο νοίκιασε ένα καφενείο της Ανω Αγο­ ράς, το οποίο κατά το μεγαλύτερο μέρος ανήκε στην εκκλησία της Παναγίας, και όρισε καφεπώλη τον Ευστράτιο Τραγέλη. Για τη νέα αυτή στέγη γίνεται λόγος στο με αριθμό 9 πρακτικό της 17ης Αυγούστου 1895, όπου αναφέρονται οι ονο­ μασίες Φιλόμουσος Αδελφότης «η Ανάπτυξις» και Αναγνωστήριο. Αργότερα, πιθανώς το 1922, μεταφέρθηκε από το καφενείο της Ανω Αγοράς στο καφενείο του Παλαιού Ξενώνα της εκκλησίας της Παναγίας. Μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς το Αναγνωστήριο στεγάστηκε στην Καφενταρία. Μετά στεγά­ στηκε στο εξοχικό κέντρο «Φαμάκα» και στη συνέχεια στο κατάστημα του Ηρακλή Πουδαρά, που βρισκόταν απέναντι από το τότε φαρμακείο Πάνου Ευαγγελινού - Ιωάννη Χατζηλεωνίδα και ήταν κλειστό. Το 1946, με τη διάλυση του σωματείου, τα περιουσιακά του στοιχεία διαφυλάχθηκαν στο καφενείο του Παλαιού Ξενώνα, το οποίο αργότερα λειτούργησε ως στέγη (1952 - 1966)

Ο σεβασμιότατος μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος Κλεομβρότου μιλά κατά την κατάθεση του θεμέλιου λίθου της νέας στέγης του Αναγνωστηρίου στις 14 Σεπτεμβρίου 1962.

Από το 1961 το διοικητικό συμβούλιο του Αναγνωστηρίου, με πρόεδρο τον ακάματο Πάνο Πράτσο, άρχισε τον τιτάνιο αγώνα. Σε πρώτη φάση εξασφάλισε το οικόπεδο του κληροδοτήματος Στέφανου Βρανίδη στη θέση Ζωοδόχος Πηγή, καθώς και οικονομική ενίσχυση από το Ταμείο Ανεγέρσεως Διδακτηρίων (Τ.Α.Δ.) Αγιάσου και από το Υπουργείο των Οικονομικών. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1962, μεγάλη μέρα της χριστιανοσύνης, ο σεβασμιότα­ τος μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος Κλεομβρότου κατάθεσε το θεμέλιο λίθο του νέου κτιρίου, τόνισε την υψηλή αποστολή του Αναγνωστηρίου και έκανε έκκληση σε όλους να βοηθήσουν, για να αποπερατωθεί το έργο. Το επόμενο έτο ς, σ τις 7 Μ αΐου 1963, το δ ιο ικ η τικ ό συμβούλιο του Αναγνωστηρίου αποφάσισε να ανεγείρει και αίθουσα πνευματικών και καλλιτε­ χνικών εκδηλώσεων - θεάτρου, ως συμπλήρωμα του αναγνωστηρίου - βιβλιοθή­ κης, που είχε κιόλας οικοδομηθεί. Η αίθουσα των πνευματικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων δεν άργησε να τελειώσει, χάρη στις άοκνες προσπάθειες των διοικητικών συμβουλίων, στα κον­ δύλια υπουργείων, φορέων και υπηρεσιών, καθώς και στις χορηγίες- εισφορές, μικρές ή μεγάλες, ευεργετών και φίλων. Περιλαμβάνει σύγχρονη σκηνή, ευρύ­ χωρη πλατεία θεάτρου και πολλούς βοηθητικούς χώρους. Στις 23 Αυγούστου 1966 έγιναν με κάθε επισημότητα τα εγκαίνια του ωραίου και επιβλητικού κτιρίου της βιβλιοθήκης - αναγνωστηρίου, που δεσπόζει στην είσοδο της Αγιάσου. Λίγα χρόνια αργότερα, στις 10 Αυγούστου 1975, έγιναν τα εγκαίνια και της αίθουσας των πνευματικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων θεάτρου. Το επόμενο έτος, στις 11 Απριλίου 1976, έγιναν και τα εγκαίνια του κινηματογράφου του Αναγνωστηρίου.

Στιγμιότυπο από την παράσταση του έργου του Ερρίκου Ίψεν «Οι βρικόλακες» (1958).

προσπάθειες για δημιουργία βιβλιοθήκης άρχισαν από το 1894. Κατά τα Οιπρώτα έτη της λειτουργίας του το σωματείο, επειδή δεν είχε επαρκείς πόρους, αδυνατούσε να αγοράσει βιβλία. Την αδυναμία αυτή, που υπήρχε φυσι­ κά και αργότερα, κάλυπταν αρκετοί φιλογενείς άνδρες, συγγραφείς και φιλό­ μουσοι ιδιώτες, δωρίζοντας κάθε είδους βιβλία. Ανάμεσα σ’ αυτούς συγκαταλέ­ γεται και ο Γρηγόριος Μαρασλής, ο οποίος μάλιστα το 1905 ανακηρύχτηκε επίτι­ μος πρόεδρος του σωματείου. Ιδιαίτερα σημαντική η αποστολή βιβλίων και από κρατικές ή άλλες υπηρεσίες. Τα βιβλία του Αναγνωστηρίου, που καλύπτουν πολλούς κλάδους του επιστη­ τού, είναι παλαιά και νέα, ελληνικά και ξενόγλωσσα. Πολλά από αυτά αναφέρο­ νται στην αρχαία ελληνική και λατινική φιλολογία και προέρχονται κυρίως από τις βιβλιοθήκες των Αγιασωτών φιλολόγω ν Δημητρίου Χατζησπύρου και Δημητρίου Κυπρίου. Το 1967 περιήλθε στο Αναγνωστήριο και η βιβλιοθήκη του Πάνου Παπασταύρου, ειδικού συμβούλου του Υπουργείου Εργασίας. Η βιβλιοθή­ κη αυτή αριθμεί πάρα πολλούς τόμους και καλύπτει όλους σχεδόν τους κλάδους του δικαίου. Ιδιαίτερη σημασία παρουσιάζουν και οι παλιές εκδόσεις, καθώς και τα λίγα χειρόγραφα. Το Αναγνωστήριο σήμερα διαθέτει μεγάλη αίθουσα για μελέτη. Έχει παράλ­ ληλα δανειστικό τμήμα, το οποίο λειτουργεί καθημερινά και εξυπηρετεί όλους τους κατοίκους, ιδιαίτερα όμως τους μαθητές. Ο αριθμός των αναγνωστών είναι μεγάλος, κυρίως κατά την περίοδο της λειτουργίας των σχολείων.

Ο μουσικολόγος Σίμων Καράς ηχογραφεί παραδοσιακά τραγούδια στο Αναγνωστήριο (18.6.1974).

ΜΟΥΣΙΚΗ ο Αναγνωστήριο δεν έπαψε ποτέ να ενδιαφέρεται για τη μουσική, τη φωνητι­ κή και την ενόργανη. Από παλιά ανάθετε σε μουσικούς να διδάσκουν την τέχνη τους στα μέλη που είχαν έφεση και καλλιτεχνική διάθεση. Το 1936 καθιέ­ ρωσε να διδάσκονται μαθήματα ευρωπαϊκής μουσικής. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1954, καταρτίστηκε μαντολινάτα. Τα τελευταία χρόνια καταβάλλονται πολλές προσπάθειες από το μουσικοδιδάσκαλο-βιολιστή Χαρίλαο Ρόδανο και έχει συγκροτηθεί Παιδικό Μουσικό Τμήμα. Σπουδαία στάθηκε μέχρι σήμερα στον τομέα της μουσικής η συμβολή του προέδρου του Αναγνωστηρίου Πάνου Πράτσου, ο οποίος τυχαίνει να είναι ερα­ σιτέχνης μουσικός. Σ' αυτόν οφείλονται, κατά μεγάλο μέρος, οι ποικίλες μουσι­ κοχορευτικές εκδηλώσεις του σωματείου. Χάρη στο ζήλο του ανεβάστηκαν στη σκηνή έργα που απαιτούν μουσική και χορό, όπως είναι οι οπερέτες. Αξιέπαινη και η προσπάθειά του για συλλογή, διατήρηση και αξιοποίηση του μουσικολαο­ γραφικού υλικού της Αγιάσου. Το υλικό αυτό (μαγνητοταινίες) αποτελεί σήμερα πολύτιμο απόκτημα του Αναγνωστηρίου. Αξίζει να σημειώσουμε και το Χορευτικό Συγκρότημα του Αναγνωστηρίου, που δημιουργήθηκε από το Μιχάλη Καλαλέ το 1983 και πραγματοποίησε τα επό­ μενα χρόνια κάποιες επιτυχημένες εμφανίσεις.

Τ

Ο μουσικοδιδάσκαλος - βιολιστής Χαρίλαος Ρόδανος διευθύνει το Παιδικό Μουσικό Τμήμα του Αναγνωστηρίου (30.12.1990).

ΧΟΡΩΔΙΑ ο Αναγνωστήριο από παλιά ενδιαφέρθηκε για την κατάρτιση χορωδίας. Οι χοροεσπερίδες, οι μουσικοφιλολογικές βραδιές και οι θεατρικές παραστά­ σεις δεν ήταν δυνατό να μην προβάλλουν ολοένα και περισσότερο την ανάγκη στήριξης χορωδιακού συγκροτήματος. Παρ’ όλες όμως τις προσπάθειες η Χορωδία δεν μπόρεσε να αποδώσει πολλούς καρπούς. Αυτό κυρίως οφειλόταν στην έλλειψη πεπειραμένων χορωδιαρχών, εύκαιρων και πρόθυμων να βοηθή­ σουν το Αναγνωστήριο στον τομέα αυτό της καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Η συγκρότηση χορωδίας, όπως είναι γνωστό, απαιτεί συμμετοχή πολλών μελών και αρκετές θυσίες. Οι πληροφορίες που μας δίνει το αρχείο του Αναγνωστηρίου για τη Χορωδία είναι πενιχρές και έτσι δεν μπορούμε να αξιολογήσουμε, όπως πρέπει, το έργο της. Πάντως στον τομέα αυτό εργάστηκαν προπολεμικά, με θετικά αποτελέσμα­ τα, οι Ριζαρείτες Χριστόφας Χατζηπαναγιώτης, δάσκαλος, και Στρατής Χατζη­ αποστόλου, θεολόγος καθηγητής. Χορωδίες όμως λειτούργησαν και αργότερα, καθώς επίσης και χορευτικό συγκρότημα. Στις 17 Ιουνίου 1973 μάλιστα ήρθε στο Αναγνωστήριο επιτροπή από το Υπουργείο Πολιτισμού για την αξιολόγησή τους. Τα τελευταία επίσης χρόνια καταρτίστηκε με πολύ μεράκι από τον πρόεδρο του Αναγνωστηρίου Πάνο Πράτσο Παιδική Χορωδία, η οποία έχει κάνει μέχρι στιγ­ μής πολλές εμφανίσεις και έχει γοητεύσει με τα παραδοσιακά τραγούδια της Αγιάσου και της Μικρασίας.

Τ

Η Παιδική Χορωδία του Αναγνωστηρίου παρουσιάζει το πρόγραμμά της στην πλατεία της Καρυάς (5 Αυγούστου 1992). Χορωδιάρχης ο Πάνος Πράτσος.

Αναγνω στήριο είχ ε καθιερώσει, σύμφωνα με το πρώτο άρθρο του Τ οΚανονισμού του 1894, να πραγματοποιούνται διαλέξεις. Από τον περασμένο αιώνα ως τις μέρες μας μίλησαν από το βήμα του πάρα πολλοί, Λέσβιοι και μη. Ενδεικτικά σημειώνουμε ορισμένα ονόματα: Ευστράτιος Καρατζάς, Στρατής Κολαξιζέλης, Εμμανουήλ Μ υτιληναίος, Ευστράτιος Χριστοφαρής, Τζάνος Γουγουτάς, Ηλίας Κουρτζής, Γιάννης Χατζηβασιλείου, Παναγιώτης Παπάνης, Χρίστος Σολομωνίδης, Βασίλειος Κωμαΐτης, Αλφόνσος Δελής, Δημήτριος Νιάνιας, Σωτήρης Βουνάτσος, Γεώργιος Βαλέτας, Παναγιώτης Καλδής, Στρατής Δεληγιώργης, Τίτος Ξηρέλης, Βασιλική Κουρβανιού - Δημοπούλου, Αριστείδης Γιαπαλής, Μ ανόλης Γλέζος, Γιάννης Ν τεγιάννης, Μάριος Νικολινάκος, Παναγιώτης Παρασκευαΐδης, Γεώργιος Κωμαΐτης, Μάκης Αξιώτης, Βασίλειος Κέκης. Εκτός από τις ομιλίες πραγματοποιήθηκαν και διάφορες άλλες εκδηλώσεις (μνημόσυνα, φιλολογικά μνημόσυνα, μουσικοφιλολογικές βραδιές, χοροεσπερί­ δες), που σημείωσαν επιτυχία. Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικές από αυτές που έγιναν, για να τιμηθούν λογοτέχνες, λόγιοι, καλλιτέχνες και άλλοι (Μυριβήλης, Βενέζης, Εφταλιώτης, Βρεττάκος, Γρηγόριος Καλαγάνης, Στρατής Παπανικό­ λας, Αναγνωστηριακοί, Ελύτης, Σικελιανός, Ντοστογιέφσκι, Χριστόφας Χατζη­ παναγιώτης, Δημήτριος Χατζησπύρου, Γιάννης Ανδρέα Παπαϊωάννου, Κώστας Τζηρίδης, Δημήτριος Τσέγκος, Στρατής Κολαξιζέλης) ή για να προβληθούν στοι­ χεία της μακρόχρονης πολιτιστικής μας παράδοσης (Η δημοτική μας ποίηση. Το αγιασώτικο καρναβάλι. Το ρεμπέτικο τραγούδι. Η λαϊκή μουσική παράδοση της Λέσβου).

Ο Χρίστος Σολομωνίδης μιλά στην αίθουσα του Αναγνωστηρίου με θέμα «Ο θρήνος της Σμύρνης» (23 Σεπτεμβρίου 1972).

ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ παλιά το Αναγνωστήριο έδειξε ενδιαφέρον και για την τέχνη του χρω­ Α πόστήρα. Το 1932 μάλιστα ο «Ερασιτεχνικός Όμιλος Αγιάσου», σωματείο ανα­ γνωστηριογενές, επιδίωξε να ιδρυθεί στην Αγιάσο καλλιτεχνικό παράρτημα της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, σύμφωνα με νομοσχέδιο της εποχής εκείνης. Δυστυχώς όμως το ωραίο αυτό σχέδιο δεν μπόρεσε να πραγματοποιηθεί. Τελευταία, χάρη στο ζήλο και στις άοκνες προσπάθειες του προέδρου Πάνου Πράτσου και των συνεργατών του, στεγάστηκε σε αίθουσα του Λαογραφικού Μουσείου Πινακοθήκη. Περιλαμβάνει έργα κυρίως Λεσβίων ζωγράφων. Η προ­ σπάθεια συγκέντρωσης πινάκων άρχισε από νωρίς. Το 1983 μάλιστα έγινε έκκληση σε όλους τους Λέσβιους ζωγράφους να συμβάλουν στη δημιουργία της Πινακοθήκης. Ορισμένοι από αυτούς ανταποκρίθηκαν. Πολλούς πίνακές του δώρισε ο αυτοδίδακτος Λέσβιος ζωγράφος Χαρίλαος Χατζηβασιλείου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Πινακοθήκη ολοένα και πλουτίζεται. Μελλοντικός στόχος να αποκτήσει αντιπροσωπευτικά έργα και όλων των Αγιασωτών ζωγρά­ φων, παλαιών και νέων, όπως του αγνοημένου Νικολάου Χατζηνικολάου, του Στρατή Αναστασέλη, του Ιάκωβου Μουτζουρέλη, της Βάνας Κανιμά-Γέρου, της Ειρήνης Τζανή-Χατζησάββα, της Ελένης Κουρτζή και άλλων. Ευκαιριακά μνημο­ νεύουμε και κάποιους άλλους ζωγράφους που εμπνεύστηκαν από την Αγιάσο και φιλοτέχνησαν έργα, όπως ο Θ εόφιλος Χατζημιχαήλ, ο Κωνσταντίνος Μαλέας, ο Στρατής Αξιώτης, ο Γιώργος Μανουσάκης, η Ντιάνα Αντωνακάτου, ο Γιώργος Πέρρος, η Ιουλία Κωνσταντινίδου και ο Χαράλαμπος Καπτζής.

Στιγμιότυπο από την παράσταση του έργου «Το ημερολόγιο της Αννας Φρανκ» (Κινηματοθέατρο Μυτιλήνης «Αρίων», 12 Φεβρουαρίου 1960).

ΤΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Αναγνωστήριο από νωρίς έστρεψε την προσοχή στο λαϊκό πολιτισμό και Τ οέθεσε ως στόχο του την ίδρυση λαογραφικού μουσείου. Οι δυσκολίες ήταν μεγάλες, αλλά και η θέληση ισχυρή. Το υλικό που είχε συγκεντρωθεί από δωρε­ ές των κατοίκων (τοπικές φορεσιές, υφαντά, κεντήματα, κεραμικά, είδη ξυλοτε­ χνίας και μεταλλοτεχνίας, σκεύη και αντικείμενα οικιακής, γεωργικής και ποιμε­ νικής χρήσης, φωτογραφικό υλικό κτλ.) έπρεπε να εκτεθεί σε κατάλληλο χώρο. Το παλιό όνειρο δεν άργησε να υλοποιηθεί. Στις 23 Αυγούστου 1980 έγινε κατά­ θεση του θεμέλιου λίθου του Λαογραφικού Μουσείου και στις 13 Αυγούστου 1988 έγινε η τελετή των εγκαινίων. Το κτίριο, που αποτελεί προέκταση του Αναγνωστηρίου - Θεάτρου, είναι παραδοσιακό (με πελεκητές γωνιές, με σαχνουσίνι κτλ.) και εναρμονίζεται με τη γραφικότητα του τοπίου. Αξίζει να σημειωθεί πως στην Αγιάσο λειτουργεί από τον Αύγουστο του 1982 και Εκκλησιαστικό Μουσείο, που είναι στεγασμένο σε διαμορφωμένο χώρο του περίβολου του ναού της Παναγίας. Εκθέτονται αφιερώματα, είδη λαϊκής τέχνης, έγγραφα, φωτογραφίες και άλλα. Από το 1990 άρχισε να λειτουργεί και η Λαογραφική Συλλογή του Στρατή Τζίνη, που στεγάζεται σε σπίτι του στην Κα­ ρυά και περιλαμβάνει κυρίως είδη τοπικής βιοτεχνίας.

Το Λαογραφικό Μουσείο του Αναγνωστηρίου.

ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΟ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ δεν έπαψε ποτέ να παρακολουθεί με ιδιαίτερο ενδιαφέρον Τ οταΑναγνωστήριο εκπαιδευτικά θέματα της Αγιάσου. Από παλιά συμπλήρωνε και εξακολου­ θεί να συμπληρώνει με τον καλύτερο τρόπο το έργο των σχολείων της Αγιάσου. Συγκεκριμένα, το 1904 δημιούργησε Εσπερινή Σχολή «προς ωφέλειαν των βου­ λομένων πολιτών, μελών του Αναγνωστηρίου ή μη». Πολύ αργότερα, το 1935, καθιέρωσε μαθήματα πρακτικών μαθηματικών, με δάσκαλο τον Παναγιώτη Καβαδά. Το 1936 εξάλλου, όταν Καταργήθηκε το Ημιγυμνάσιο Αγιάσου και επρόκειτο από το επόμενο σχολικό έτος να μετατραπεί σε Αστικό Σχολείο Αρρένων, εκτός από την Κοινότητα και τις Εφορείες των εκπαιδευτηρίων, κατέ­ βαλε μεγάλες προσπάθειες και το Αναγνωστήριο για τη διατήρηση του σχολεί­ ου, την επανίδρυση της τρίτης τάξης και τη συμ πλήρωση του διδακτικού προσωπι­ κού. Αποτέλεσμα των προσπαθειών όλων των παραγόντων ήταν η αναστολή της κατάργησης. Τα τελευταία χρόνια το Αναγνωστήριο είναι για τη νεολαία της Αγιάσου ένα δεύτερο σχολείο. Ακόμη είναι χώρος, ο οποίος Παραχωρείται με μεγάλη προθυ­ μία για την πραγματοποίηση ποικίλων εκδηλώσεων, που οργανώνουν οι μαθητές των σχολείων. Ευκαιριακά αναφέρουμε ότι το Αναγνωστήριο ίδρυσε το 1970 και Σκακιστικό Τμήμα, για να αποτρέψει τους νέους από τα ψυχοφθόρα παιχνίδια. Το τμήμα αυτό αναγνωρίστηκε και από την «Ελληνική Σκακιστική Ομοσπονδία».

Στιγμιότυπο από την παράσταση της ηθογραφίας του Αντώνη Μηνά «Ωραία Μπουτζαλιά μου», στο θέατρο Αθηνών «Βρετάνια» (12 Νοεμβρίου 1979).

ΤΟ ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ύμφωνα με τις πληροφορίες που υπάρχουν, οι ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις στην Αγιάσο άρχισαν από τον περασμένο αιώνα. Ο ιστορικός Στρατής Κολαξιζέλης αναφέρει πως η πρώτη παράσταση, με το έργο του Δ ημητρίου Βυζαντίου «Βαβυλωνία», δόθηκε το 1879 από το σω ματείο «Φιλόπτωχος Αδελφότης Αγιάσου». Ακολούθησαν και άλλες παραστάσεις και έτσι το ερασιτεχνικό θέατρο έγινε παράδοση, η οποία συνεχίζεται ως τις μέρες μας. Το Αναγνωστήριο, όπως ήταν φυσικό, προσαρμοζόταν στο πνεύμα και στο ρεπερτόριο της εποχής και παρουσίαζε ειδυλλιακά δράματα, τραγωδίες εθνικού περιεχομένου, μονόπρακτες κωμωδίες και άλλα παρόμοια. Στα πρώτα του βήμα­ τα, σύμφωνα με τις πληροφορίες που υπάρχουν, παίχτηκαν τα εξής έργα: Σπ. Περεσιάδη «Γκόλφω» - «Σκλάβα» - «Εσμέ», Νικ. Καρά «Οι έρω τες ενός γέροντος», I. Βότσαρη «Η ψυχοκόρη και ο λήσταρχος Κρικέλας», Βακαλβάση «Νεκρός χωρίς κερί», Μπάμπη Αννινου «Ζητείται υπηρέτης», Α. Πίστη «Βέβαιαβέβαια», «Αθανάσιος Διάκος», Δ. Μισιτζή «Φιάκας», Νικ. Λάσκαρη «Το κοκαλάκι της νυχτερίδας», Κ. Πέρβελη «Γιαννούλα» και πιθανώς το έργο του Δημητρίου Βερναρδάκη «Μαρία Δοξαπατρή».

Σ

Στιγμιότυπο από την παράσταση της ηθογραφίας του Χριστόφα Κανιμά «Τι να τα κάνω τα καλά» (1965).

Μετά την απελευθέρωση του νησιού συνεχίστηκαν οι ερασιτεχνικές θεατρι­ κές παραστάσεις. Αξίζει να σημειώσουμε τις κυριότερες από αυτές: Baudoin Daubigny «Οι δυο λοχίες» (1916, 1937), Δημ. Κορομηλά «Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας» (1924, 1938), Γρηγ. Ξενόπουλου «Ραχήλ» (1926) - «Φωτεινή Σάντρη» (1928), Φραγκίσκου Γκρίλλπαρτσερ «Το στοιχειό του πύργου» (1929), Σπ. Μελά «Το χαλασμένο σπίτι» (1936), «Ανησυχίαι πενθερού» (1937), Στρατή Παπανικόλα «Λιουλόγους» (1939), Βασ. Ρώτα «Να ζει το Μεσολόγγι» (1939), Μολιέρου «Αγαθόπουλος ο Ξηροχωρίτης» (Monsieur de Pourceaugnac) (1939). Μετά την επανίδρυση του Αναγνωστηρίου έγιναν πολλές προσπάθειες για το θεατρικό εξοπλισμό. Αντικαταστάθηκαν τα παλιά σκηνικά, τα οποία είχαν κατα­ στραφεί εξαιτίας της χρήσης και συμπληρώθηκε το βεστιάριο. Παρουσιάστηκαν με επιτυχία αρκετά έργα ελληνικά, αλλά και ξένα, όπως: Baudoin Daubigny «Οι δυο λοχίες» (1954), Δημ. Μπόγρη «Τ’ αρραβωνιάσματα» (1954), Νικ. Λάσκαρη «Το κοκαλάκι της νυχτερίδας» (1954), Δημ. Κορομηλά «Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας» (1955, 1967) - «Η τύχη της Μαρούλας» (1956), Ερρίκου Ίψεν «Οι βρικόλακες» (1958), Frances Goodrich-Albert Hackett «Το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ» (1960), Λαντισλάους Φοντόρ «Τόπο στα νιάτα» (1960), Αλεξάνδρου Κασόνα «Τα δέντρ α π εθαίνουν όρθια» (1964), Στρατή Παπανικόλα «Λιουλόγους» (1970, 1982), Παντελή Χορν «Το φιντανάκι» (1972), Γεράσιμου Σταύρου «Καληνύχτα, Μαργαρίτα» (1975), Μενέλαου Λουντέμη «Οι κεραυνοί ξεσπούν» (1978), Ριχάρδου Φος (Voss) «Ο ένοχος» (1980), Γιώργου Σκούρτη «Οι νταντάδες» (1981) και Ιάκωβου Καμπανέλη «Πρόσωπα για βιολί και ορχήστρα» (1982).

Στιγμιότυπο από την παράσταση της ηθογραφίας του Αντώνη Μηνά «Κρίμα στου μπαξίσ'» (1981).

Ο ι Αγιασώτες από νωρίς αισθάνθηκαν την ανάγκη να γράψουν θεατρικά έργα στο ιδίωμά τους, όπως ο Χριστόφας Κανιμάς, ο Στρατής Αναστασέλης, ο Γιάννης Χατζηνικολάου, ο Δημήτρης Σπηλιαδής, ο Κώστας Σπηλιαδής, ο Γιώργος Μουτζουρέλης και ο Αντώνης Μηνάς. Τα έργα αυτά, ανεξάρτητα από την ποιότητά τους, μαρτυρούν τον καλλιτεχνικό οργασμό του τόπου. Από τη σκηνή του Αναγνωστηρίου παρουσιάστηκαν τα παρακάτω έργα: Χριστόφα Κανιμά «Τι να τα κάνω τα καλά» (1933, 1939, 1954, 1965, 1969, 1976, 1992), Στρατή Αναστασέλη «Γοι ψόφ’» (1944) - «Ζαμπνιές» (1957, 1982, 1990), Γιώργου Μουτζουρέλη «Ο ανάποδος που έγινε αρνί» (1972), Αντώνη Μηνά «Σα δεν τιριάζ’, ε σμπιθιριάζ’» (1974, 1975, 1991) - «Τα σόγια» (1978, 1984) - «Ωραία Μπουτζαλιά μου» (1979, 1980) - «Κρίμα στου μπαξίσ’» (1981, 1982) - «Τα μη χειρότιρα» (1983) - «Γη ισότητα» (1984, 1985) και «Τα σμαζώματα» (1986, 1987, 1988, 1989). Συμπληρωματικά αξίζει να αναφερθούν και τα δυο έργα του Γιάννη Χατζηνικολάου, «Το ταξίδι αναβάλλεται», και η τρίπρακτη ηθογραφική κωμωδία «Αγιασώτικη Βαβυλωνία», που παρουσιάστηκαν στη Μυτιλήνη, το πρώτο το 1938, από μαθητές της έβδομης τάξης της Νυκτερινής Σχολής, και το δεύτερο το 1954, από τον Ε.Φ.Ο. «το Μπουρίνι», και το 1957, από σπουδαστές της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Μυτιλήνης. Σ τ ην Αγιάσο, χάρη στις φιλότιμες προσπάθειες του προέδρου Πάνου Πράτσου και των συνεργατών του, κυρίως του Χριστόφα Χατζηπαναγιώτη, που εργάστηκε

Στιγμιότυπο από την παράσταση της οπερέτας του Νίκου Χατζηαποστόλου «Οι ερωτευμένοι μυλωνάδες» (1973).

ως σκηνοθέτης, και του κεραμιστή - σκηνογράφου Χαράλαμπου Πανταζή, οι ερα­ σιτέχνες του Αναγνωστηρίου παρουσίασαν με εξαιρετική επιτυχία και οπερέτες. Όπως είναι γνωστό, η οπερέτα, το μικρό αυτό κωμικό μελόδραμα, παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες, γιατί εκτός από την πρόζα υπάρχει η μουσική, ο χορός και το τραγούδι, που απαιτούν συντονισμό. Ο ηθοποιός και πολύ περισσότερο ο ερασιτέχνης πρέπει να είναι ταλαντούχος, για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις αυτού του θεατρικού είδους. Οι οπερέτες που παρουσιάστηκαν από τη σκηνή του Αναγνωστηρίου είναι οι παρακάτω: Κατριβάνου - Οικονομίδη «Το άνθος του γιαλού» (1958), Αθηνάς Σημηριώτη - Γ. Πομόνη «Θαλασσινές αγάπες» (1961), Νικ. Χατζηαποστόλου «Οι απάχηδες των Αθηνών» (1962, 1963) - «Το κορίτσι της γειτονιάς» (1963), - «Η καρδιά του πατέρα» (1965) - «Η γυναί­ κα του δρόμου» (1970) - «Πώς περνούν οι παντρεμένοι» (1972) - «Οι ερωτευμέ­ νοι μυλωνάδες» (1973, 1974). Τ ο Αναγνωστήριο ανέβασε στη σκηνή και αρκετές κωμωδίες και οι παραστά­ σεις σημείωσαν επίσης μεγάλη επιτυχία. Αναφέρουμε τα έργα: Σπ. Μελά «Ο μπαμπάς εκπαιδεύεται» (1957), Δημ. Ψαθά «Μικροί Φαρισαίοι» (1964), Αλ. Σα­ κελλάριου - Χρ. Γιαννακόπουλου «Ένα βότσαλο στη λίμνη» (1966), Δημ. Ψαθά «Εξοχικόν κέντρον ο Έρως» (1968), Ασημ. Γιαλαμά - Κ. Πρετεντέρη «Μιας πεντάρας νιάτα» (1969), Γρηγ. Ξενόπουλου «Ο πειρασμός» (1971), Δημ. Ψαθά «Ο αχόρταγος» (1975) - «Εμπρός να γδυθούμε» (1977) - «Εταιρεία θαυμάτων» (1979), Αλ. Σακελλάριου - Χρ. Γιαννακόπουλου «Μία κυρία ατυχήσασα» (1984).

Στιγμιότυπο από την παράσταση της κωμωδίας του Αλέκου Σακελλάριου - Χρίστου Γιαννακόπουλου «Μία κυρία ατυχήσασα» (1984).

ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΟΓΕΝΗ ΣΩΜΑΤΕΙΑ ο Αναγνωστήριο φρόντιζε ιδιαίτερα και για τον αθλητισμό. Το 1925 ιδρύθηκε ο Γυμναστικός Σύλλογος Αγιάσου, ο οποίος αρχικά λειτούργησε ως παράρ­ τημα του Αναγνωστηρίου και αργότερα ως ξεχωριστό σωματείο με την επωνυ­ μία «Γυμναστικός Σύλλογος Αγιάσου Ολυμπος». Με τη συμπαράσταση αναγνωστηριακών το σωματείο ανέβασε στη σκηνή και θεατρικά έργα, με σκηνοθεσία κυρίως του Ηλία Μακρέλη ή Ψυρκούδη, όπως Σπ. Μελά «Μια νύχτα μια ζωή...» (1930, 1931), Ριχάρδου Φος (Voss) «Ο ένοχος» (1952), Δημ. Ψαθά «Φον Δημητράκης» (1954), Ευάγγελου Παπασταματίου (Βέγγελη) «Κρυφή πίστη» (1955) - «Χριστίνα Καρδερίνα» (1957), Δημ. Κόκκου «Η λύρα του γερο-Ν ικόλα» (1956) και Πολύβιου Δημητρακόπουλου «Ο κουρσάρος» (1958). Το 1926 ιδρύθηκε ο «Ερασιτεχνικός Όμιλος Αγιάσου». Σύμφωνα με συγκεκρι­ μένες πληροφορίες διδάχτηκαν από τα μέλη του, που ήταν αναγνωστηριακοί, τα παρακάτω έργα: Γρηγ. Ξενόπουλου «Ραχήλ» (1931), Αλεξάνδρου Μπισσόν «Η άγνωστος» (1931), Αδόλφου Ντεννερί (D’ Ennery) «Οι δυο ορφανές» (1932), N. Fournier - A. Meyer «Ιωσίας ο ακτοφύλαξ» (1932), Νικ. Λάσκαρη «Το καινούργιο σπίτι» (1945) και Δημ. Μπόγρη «Το Μπουρίνι» (1945). Συμπληρωματικά αναφέρουμε πως το Αναγνωστήριο βοήθησε και ένα άλλο σωματείο, τον «Κυνηγετικό Όμιλο Αγιάσου», ο οποίος μάλιστα το 1929 ανέβασε στη σκηνή το τρίπρακτο ονειρόδραμα του Μ. Μπελομόριτς «Ατλαντίς».

Τ

Αναμνηστική φωτογραφία αναγνωστηριακών, που αναβιώνουν το παλιό αποκριάτικο έθιμο της «περικεφαλαίας».

ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ο Αναγνωστήριο ενδιαφέρθηκε από πολύ νωρίς και για το καρναβάλι. Το 1937 μάλιστα, θέλοντας να τιμήσει το μεγάλο ευεργέτη Θεόδωρο Κουκου­ βάλα ή Ντουγραματζή, αποφάσισε να προκηρύσσει κάθε χρόνο, κατά τις Αποκρι­ ές, τα Β ά λ ε ι α και να βραβεύει τους καλύτερους καρνάβαλους. Σκοπός του σωματείου ήταν να διατηρηθεί το έθιμο. Συνιστούσε μάλιστα οι καρνάβαλοι να αποβλέπουν σε ομαδικές προσπάθειες, να φροντίζουν για την αμφίεση, να σέβονται το τοπικό ιδίωμα, να διατηρούν ανεπιτήδευτη τη σάτιρα και να τραγου­ δούν τη «Σούσα» και άλλα παραδοσιακά τραγούδια. Ο Βάλειος Διαγωνισμός προκηρύχτηκε για πρώτη φορά το 1938 και στη συνέ­ χεια τα δυο επόμενα έτη 1939 και 1940. Κατά την κατοχική περίοδο ο διαγωνι­ σμός σταμάτησε. Κάποια προσπάθεια για το ζωντάνεμα των καρναβαλικών εκδη­ λώσεων έγινε το 1944. Μετά την επανίδρυση του Αναγνωστηρίου έγινε προσπάθεια αναβίωσης του εθίμου της «περικεφαλαίας» και άρχισε πάλι να προκηρύσσεται ο Βάλειος Διαγωνισμός (1955-1961, 1966-1970, 1975-1984). Κατά το χρονικό διάστημα 1971-1974 την οργάνωση των καρναβαλικών εκδηλώσεων ανάλαβε ο Δήμος Αγιάσου. Από το 1985 τη σκυτάλη πήρε ο «Καρναβαλικός και Εκπολιτιστικός Σύλλογος Αγιάσου ο Σάτυρος».

Τ

Το συγκρότημα «Ολύμπιοι θεοί» παρουσιάζει το πρόγραμμά του στην Καρυά (1968).

ΤΟ ΚΑΣΤΕΛΙ μικρή απόσταση από την Αγιάσο βρίσκεται ο βραχώδης και πευκόφυτος Σελόφος «Καστέλι», με το ξωκλήσι το αφιερωμένο στον Ταξιάρχη, και με ερεί­ πια μεσαιωνικού κάστρου. Η «Φιλόπτωχος Αδελφότης Αγιάσου» είχε ως προ­ στάτη τον αρχάγγελο Μιχαήλ, τον «Αστράτγιου» (αρχιστράτηγο των επουρα­ νίων δυνάμεων) και γιόρταζε την Κυριακή των Μυροφόρων. Στη συνέχεια το ξωκλήσι περιήλθε στη «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Αγιάσου» και αργότερα στο Αναγνωστήριο. Το Αναγνωστήριο, όπως και τα προηγούμενα σωματεία, πάντοτε διέθετε χρη­ ματικά ποσά για τη συντήρηση του ξωκλησιού και για την αξιοποίηση του λόφου. Το 1959 μάλιστα το διοικητικό συμβούλιο αποφάσισε να κάνει έκκληση στους κατοίκους και στους ομογενείς και να ανεγείρει νέο ναΐσκο στη θέση του παλιού και ετοιμόρροπου. Η απόφαση αυτή υλοποιήθηκε σε μικρό χρονικό διάστημα. Στις 11 Αυγούστου 1960 έγινε με κάθε επισημότητα αγιασμός από το σεβασμιό­ τατο μητροπολίτη Μυτιλήνης Ιάκωβο Κλεομβρότου, με συμμετοχή του κλήρου, των αρχών και πλήθους κόσμου. Στη συνέχεια το Αναγνωστήριο, θέλοντας να αξιοποιήσει ακόμα περισσότερο το λόφο, άρχισε να καταβάλλει και νέες προ­ σπάθειες από το 1972. Στις 6 Σεπτεμβρίου 1974 έγιναν τα εγκαίνια της ύδρευ­ σης. Ο λόφος Καστέλι είναι ένας μαγευτικός χώρος και τον επισκέπτονται πολ­ λοί.

Το ξωκλήσι του Ταξιάρχη στο Καστέλι (1980).

ΤΙΜΗΤΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ οι επισκέπτες της Αγιάσου, της πανέμορφης νύφης του Ολύ­ Α ναρίθμητοι μπου. Ευλαβικοί οι προσκυνητές του ναού της Μεγαλόχαρης, από τον περα­ σμένο αιώνα ως τις μέρες μας. Σεβαστικοί και οι προσκυνητές του ναού του πνεύματος, του Αναγνωστηρίου, που ακτινοβολεί εδώ και έναν αιώνα. Όλοι, αξιωματούχοι της δράσης, του πνεύματος και της τέχνης, αλλά και ταπεινοί άνθρωποι του λαού, δικοί μας και ξένοι, εκφράζουν το θαυμασμό τους για το χτες και για το σήμερα, για το έργο που επιτελέστηκε και που επιτελείται. Επαινετικές οι κρίσεις, δικαιολογημένες οι λογής λογής διακρίσεις. Κοντά σ’ αυτές και η διάκριση της Ακαδημίας Αθηνών, του 1977...

Ο θερμουργός πρόεδρος του Αναγνωστηρίου Πάνος Πράτσος, όπως τον είδε ο καλλιτέχνης σκιτσογράφος Γιώργος Κακαδέλης το 1982.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος............................................................................................. 5 Η Αγιάσος............................................................................................ 7 Η ίδρυση του Αναγνωστηρίου «η Ανάπτυξις»....................................8 Περίοδος της τουρκοκρατίας (1894-1912)........................................ 10 Μετά την απελευθέρωση (1912-1946).............................................. 11 Επανίδρυση του Αναγνωστηρίου...................................................... 14 Η στέγαση του Αναγνωστηρίου........................................................ 15 Η βιβλιοθήκη του Αναγνωστηρίου..................................................... 17 Μουσική..............................................................................................18 Χορωδία..............................................................................................19 Διαλέξεις - Φιλολογικές εκδηλώσεις................................................20 Πινακοθήκη........................................................................................ 21 Λαογραφικό Μουσείο........................................................................ 22 Αναγνωστήριο και εκπαίδευση..........................................................23 Το ερασιτεχνικό θέατρο.................................................................... 24 Αναγνωστηριογενή σωματεία...........................................................28 Καρναβάλι.......................................................................................... 29 Το Καστέλι......................................................................................... 30 Τιμητικές κρίσεις................................................................................ 31