KYMA ISSUE #7 - SUMMER 2018 by KYMA Magazine

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

TO FREE PRESS ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΗΝΟ, ΤΗ ΣΥΡΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΥΚΟΝΟ THE FREE PRESS MAGAZINE OF TINOS FOR TINOS, SYROS AND MYKONOS TEYΧΟΣ 7o / ISSUE #7 - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ / SUMMER 2018 Έκδοση, Διεύθυνση & Σχεδιασμός: Δημήτρης Καραΐσκος (dkaraisk@gmail.com) Publisher, Director & Designer: Dimitris Karaiskos (dkaraisk@gmail.com) Συνεργάτες Τεύχους: Γεωργία Βαρελά, Κώστας Δανούσης, Μάρα Δεσύπρη, Κωνσταντίνος Καταγάς, Διονύσης Νοταράκης, Μαρία-Θάλεια Καρρά, Δημήτρης Ρουσουνέλος, Αλέκος E. Φλωράκης Contributors: Georgia Varela, Κostas Danousis, Mara Desypri, Constantinos Katagas, Dionysis Notarakis, Maria-Thalia Carras, Dimitris Rousounelos, Alekos E. Florakis Φωτογράφοι: Mάρα Δεσύπρη, Δημήτρης Καραΐσκος, Βιβή Χανιώτη Photographers: Vivi Chanioti, Mara Desypri, Dimitris Karaiskos Μεταφράσεις - Επιμέλεια: Λίτσα Παππά Τranslations - Editing: Litsa Pappa Εκτύπωση: “ΣΗΜΕΙΟ” Γραφικές Τέχνες - Iωάννης Βεργίτσης Noμικός Σύμβουλος: Ελένη Κατσάρου Social Media: Facebook & Ιnstagram: “kymamag” Το “ΚΥΜΑ” περιέχει πρωτότυπα έργα που προστατεύονται από το Ν2121/93, τα δε κείμενά του δεν συνιστούν δημοσιογραφικό ή ειδησεογραφικό ρεπορτάζ. Τα άρθρα περιλαμβάνουν προσωπικές απόψεις καθώς ο συντάκτης διατηρεί το δικαίωμα της έκφρασης και της προστασίας των πηγών του. Δεν επιτρέπεται η αναδημοσίευση ή η αναπαραγωγή του περιεχομένου του περιοδικού είτε ολικά είτε μερικά ή περιληπτικά για κερδοσκοπικούς. λόγους χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. © Κyma Magazine 2018 Αll rights reserved.

Φωτογραφίa εξώφυλλου: Δημήτρης Καραΐσκος (Άγιος Φωκάς, Τήνος) Φωτογραφία εσώφυλλου: Δημήτρης Καραΐσκος (Σκληρός Όρμος, Τήνος) Cover photo: Dimitris Karaiskos (Ayios Fokas, Tinos) This page: Photo by Dimitris Karaiskos (Skliros Ormos, Tinos)

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

Το πέμπτο τεύχος του «Κύματος» κυκλοφορεί στην καρδιά του καλοκαιριού αλλά, για ακόμα μια φορά, ανδρώθηκε μέσα στο χειμώνα. Όταν η περσινή τουριστική σεζόν πέρασε κι ήρθε το φθινόπωρο, βρεθήκαμε με τον Ειρηναίο Φιλιππίδη στον Φαλατάδο για να δούμε πώς «οι τελευταίοι ευγενείς» φτιάχνουν το ρακί, ενώ, με το μάτι στραμμένο προς τις νότιες ακτές του νησιού, φωτογραφίσαμε τον νοτιά, τα κύματα και τις μεγαλοπρεπείς του συννεφιές. Συννεφιές που κάνουν τον ήλιο να έχει πόδια, όπως μας λέει ο ιστορικός και συγγραφέας Κώστας Δανούσης, τον οποίο είχαμε την τιμή να φιλοξενούμε ως συνεργάτη στο τεύχος αυτό με δύο πολύτιμα κείμενά του: τα «Λαογραφικά της Θάλασσας» και μια συναρπαστική «βιογραφία» του στενού Τήνου-Άνδρου. Τον νοτιά και τα καμώματά του τον βλέπουμε και στους ελιγμούς των επιδέξιων καπετάνιων μας στο λιμάνι, στις γεμάτες αγάπη για την ναυτιλία εικόνες του Μιχάλη Χίου, ενός Τήνιου που παρακολουθεί τα καράβια για χρόνια με τον φακό του. Ακολουθήσαμε τη νέα γενιά που αγαπά το surfing και το skateboarding στο ψάξιμο για το «ιδανικό κύμα», είτε στο νερό, είτε στο δρόμο και αποτυπώσαμε τις προσπάθειές της, ενώ η Luciana Lu στράφηκε στη γενιά των πρεσβύτερων και δημιούργησε πέντε συγκινητικά πορτρέτα βετεράνων του νησιού. Η Ντένια Παναγάκη, με τη σειρά της, απαθανάτισε με σεβασμό και τρυφερότητα τα αγριοκάτσικα της Λειβάδας, η Γεωργία Φόνσου παρατήρησε τα παιχνίδια του μεσημεριανού ήλιου πάνω στην αρχιτεκτονική του νησιού, η Μάριον Κουμπούρη ακολούθησε το νήμα του φωτός στις μεσαιωνικές καμάρες των χωριών ενώ η Μάρα Δεσύπρη χάθηκε σε μια νυχτερινή περιπλάνηση στη χειμερινή Λυχναφτιά. Για το τέλος, αφήσαμε την Αντωνία Ζάρπα, την βραβευμένη σεφ στο «Θαλασσάκι», να μας επαναφέρει στο καλοκαίρι, μιλώντας μας για το πώς γίνεται μια xoύφτα άνθρωποι και μια γαβάθα με ντομάτα, λάδι και αλάτι, να γίνονται ένα. Μέχρι το επόμενο τεύχος, έρχεται ένας ακόμα χειμώνας - γι’ αυτό βρείτε μας στο instagram και στο facebook ως «kymamag» και ακολουθήστε μας στις εξερευνήσεις μας στο νησί! The fifth issue of «Kyma» is out in the midst of summer, but (as always) it was crafted during the winter. When the last summer left and autumn took its place, we found ourselves with Irineos Philippides in Falatados to check out how the «last of the noble ones» make their «raki», while, with our gaze turned to the south coast of the island, we photographed the swell, the waves and some divine cloud formations. Formations that, as historian/writer Costas Danousis says, make the sun appear as if it has «legs». Danousis honours us with two texts in this issue - his «Folklore of the Sea» and an exciting «biography» of the the Tinos-Andros strait. The notorious south wind and its quirks can be also seen in the skillful manoeuvres of our captains while trying to get into the port, in the photos of a true boat lover, the Tinian amateur photographer Michael Chios. We, also, joined the young band of Tinian surfers and skateboarders in their search for the perfect wave, both at sea and on the asphalt, while Luciana Lu turned her lens towards the older ones and created five moving portraits of the veterans of Tinos. Denia Panagaki photographed with tenderness and respect the wild goats of Leivada, Georgia Fonsou observed the play of the midday sun on architectural elements of the island, Marion Koubouri wandered off under the shadowy medieval archways and Mara Desypri got lost on a night walk in hypnotic, wintery Lychnaftia. We left Antonia Zarpa, awarded chef extraordinaire at «Thalassaki», last, so she can bring us back to summer by telling us about how a bowl full of fresh tomatoes, olive oil, salt, and a handful of people can all become one. Until the next issue, one more winter is coming - so find us on instagram and facebook («kymamag») and join us in exploring our island some more!

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

Στα «Αστέρια» της Ερμούπολης Φωτογραφίa: Δημήτρης Καραΐσκος Αt «Asteria» in Ermoupoli Photo by Dimitris Karaiskos

ΤΟ ΑΣΠΡΟΝΗΣΙ ΤΗΣ ΣΥΡΑΣ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΤΗΕ “ΑSPRONISI” ISLET OF SYROS

Τι ξέρουμε για το μικρό νησάκι στο νότιο ακρωτήρι της Σύρας, που βλέπουμε καθημερινά από την Τήνο; Ο Κώστας Δανούσης εξερευνά για το “Κύμα” την άγνωστη ιστορία του. What do we know about the small rocky islet just off the south tip of the island of Syros? Historian and writer Costas Danousis sheds some light into its unknown history. 6

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ Το Ασπρονήσι και η Αντίμηλος στον ορίζοντα Aspronisi and distant Antimilos on the horizon Φωτογραφίa: Δημήτρης Καραΐσκος Photo by Dimitris Karaiskos Διπλανή σελίδα: Η Σύρα όπως φαίνεται από το κανάλι Σίφνου-Σερίφου (English Pilot, part II, 1771). Οpposite page: Syros as seen from the Sifnos-Serifos strait. (English Pilot, part II, 1771).

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ δεκαετίαν προσέκρουσαν δύο μεγάλα ατμόπλοια. Το «Γαλάτσι» της [γαλλικής] ετιαρείας Φραισινέ και το «Αραράτ» της εταιρείας Παπαγιάννη. Τα κτυπήματα των ατμοπλοίων τούτων ήταν λίαν επικίνδυνα, καθ’ ότι, αφού υπέστησαν ανυπολογίστους ζημίας, διέτρεξαν τον έσχατον των κινδύνων και διεσώθησαν ως εκ θαύματος. Τα ύφαλα αυτών εσχίσθησαν και αι λάμαι κατεστράφησαν». Όμως και κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα καταγράφηκαν δύο ακόμη ατυχήματα πρόσκρουσης στο Ασπρονήσι, ευτυχώς χωρίς ανθρώπινα θύματα, πλην όμως στη δεύτερη περίπτωση το πλοίο χάθηκε: του ατμοπλοίου «ΜΗΛΟΣ» της Ελληνικής Ατμοπλοΐας ΑΕ στις 19 Ιανουαρίου του 1937 — λίγα χρόνια μετά την πολύνεκρη προσάραξη της «Πόπης» (27.11. 1934) στη βραχονησίδα Κασίδης έξω από το Λαιμό Βουλιαγμένης — και του ατμοπλοίου «ΕΡΜΟΥΠΟΛΙΣ» των Αδελφών Φουστάνου στις 20 Νοεμβρίου 1954. Το «ΜΗΛΟΣ» — η πρώην πρώτη «Μοσχάνθη» του Τόγια— έφτασε στην Ερμούπολη από τον Πειραιά με 400 περίπου επιβάτες και στις 04.45΄ το πρωί αναχώρησε για την άγονη γραμμή των Κυκλάδων. Ο καιρός δυνατός πουνεντογάρμπης. Μόλις το πλοίο βγήκε από το λιμάνι άρχισε να πέφτει ραγδαία βροχή που καθιστούσε το σκοτάδι αδιαπέραστο. Το Ασπρονήσι ήταν αφώτιστο. Κάποια στιγμή ο πλοίαρχος αντιλαμβάνεται τη βραχονησίδα αριστερά του και διέταξε τον πηδαλιούχο «Όλο δεξιά». Παρ’ ότι η διαταγή εκτελέστηκε άμεσα, ήταν πλέον αργά. Ένα δυνατό τράνταγμα ακούστηκε. Είχαν προσκρούσει σε ξέρα 400 μέτρα περίπου από τη νησίδα. Ευτυχώς, παρά την εισροή υδάτων στο κήτος, δε διακόπηκε η λειτουργία του ηλεκτρικού. Το «ΜΗΛΟΣ» εξέπεμψε SOS που ελήφθη από τον Σταθμό του Πειραιά, ενώ με παρατεταμένα σφυρίγματα καλούσε βοήθεια από την Ερμούπολη. Εντωμεταξύ, παρά τον αρχικό πανικό, το πλήρωμα με τις βάρκες του πλοίου άρχισε να αποβιβάζει τους επιβάτες στο Ασπρονήσι, απ’ όπου τα καΐκια και τα βενζινόπλοια, που έσπευσαν, τους μετέφεραν στο λιμάνι της Ερμούπολης, απ’ όπου, το βράδυ της ίδιας ημέρας, με το ατμόπλοιο «Σκύρος» μεταφέρθηκαν στον προορισμό τους. Στο μεταξύ έσπευσαν τα ρυμουλκά «Άγιος Γεώργιος» από τη Μήλο και «Ειρήνη Βερνίκου» από τον Πειραιά, τα οποία αποκόλλησαν και μετέφεραν το σκάφος στο λιμάνι της Ερμούπολης. Το δεύτερο, όμως, ατύχημα, αν και χωρίς θύματα, έλαβε χώρα υπό τραγικές σχεδόν συνθήκες. Το «ΕΡΜΟΥΠΟΛΙΣ» με επιβάτες κυρίως Ναξιώτες και Παριανούς, οι οποίοι πήγαιναν στα νησιά τους για τις δημοτικές εκλογές της 21ης Νοεμβρίου 1954, έφτασε νωρίς το βράδυ στη Σύρο και λίγο πριν τις 22.00΄ αναχώρησε. Αν και είχε φουσκοθαλασσιά, ο καιρός δεν ήταν κακός. Ξαφνικά ακούγεται ένα φοβερό τράνταγμα. Το πλοίο είχε πέσει στο Ασπρονήσι και άρχισε να παίρνει κλίση προς την πρύμνη, χωρίς όμως να βυθιστεί. Η ηλεκτροδότηση διακόπηκε. Πρόλαβε, όμως, και έστειλε SOS. Σε βοήθειά του έσπευσαν αμέσως καΐκια από τη Σύρα, τα οποία μετέφεραν τους επιβάτες —χωρίς αποσκευές— στα παραπλέοντα σκάφη «Καραϊσκάκης» και «Κωστάκης Τόγια», τα οποία τους αποβίβασαν στο λιμάνι της Ερμούπολης. Οι αποσκευές και τα εμπορεύματα μεταφέρθηκαν, και αναπτύχθηκαν στην προκυμαία, την επομένη. Τα ρυμουλκά που κλήθηκαν δεν κατάφεραν να αποκολλήσουν το σκάφος, το οποίο απωλέσθη οριστικά.

ι άνθρωποι πάντα ταξίδευαν. Πλούταιναν σε χρήμα, αλλά, κυρίως, σε εμπειρίες και γνώσεις. Οι γνώσεις από τον καιρό του Ομήρου ― «πολλών δ’ ανθρώπω ίδεν άστεα και νόον έγνω» ― αποτελούσαν πολύτιμη επένδυση. Και ένα τέτοιο είδος γνώσεων ήταν η τέχνη της θάλασσας, η ανάγνωση των σημείων και των άστρων και η καταγραφή των κινδύνων, είτε αυτοί προέκυπταν από τη φύση είτε από ανθρώπινες παρεμβάσεις. Κίνδυνοι μεγάλοι για τη ναυσιπλοΐα ήταν και οι σκορπισμένοι στη θάλασσα βράχοι (βραχονησίδες, σκόπελοι, ύφαλοι). Και το Αιγαίο, θάλασσα μικρή και μεγάλη συνάμα, ήταν γεμάτη απ’ αυτούς. Ένας τέτοιος ήταν, και είναι, το Ασπρονήσι (ή Άσπρο) της Σύρας, κάτι παραπάνω από ένα μίλι ΝΑ από τον κάβο Φώκιες, το ΝΑ ακρωτήρι του νησιού.1 Το σημείο αυτό πάντα ήταν κομβικό για τη ναυσιπλοΐα,2 παλιότερα για εκείνους που ανέβαιναν3 το Αιγαίο μέσα από το κανάλι του Τσικνιά (ή αναζητούσαν το λιμάνι της Σύρας) και στις μέρες μας για τα πλοία που από νότια (και δυτικά) εισπλέουν στο λιμάνι της Ερμούπολης και αντίστροφα. Το Ασπρονήσι, λοιπόν, και το Γαϊδουρονήσι, πιο βόρεια, ΝΑ της εισόδου του λιμανιού, πάντα αποτελούσαν σημεία αναφοράς για τον ταξιδευτή. «Αν κατεβαίνεις από τον γαρμπήν ή τον πουνέντε ή από το μεσημέρι», γράφει ο Πορτολάνος της Βουλής (16ος αι.) «και θέλεις να πας εις τον λιμένα της Σύρας, κοστάριζε την Σύραν και άφης δεξιά σου τα νησία όπου είναι αλάργον από την γην μίλιν ένα ότι αν πας απέξω ρεγκοβράρεις εις τον λιμένα. Μηδέν ρεγκοβράρεις εις τα νησία. Τα ένα νησί λέγουν Άσπρο και το άλλο λέγουν Γαϊδουρόνησον…». Κάτι ανάλογο μας συνιστά ο Γάλλος Enrico Micheot στον Portolano del Mare Mediterraneο ossia guida dei Pioti costieri (εκδόθηκε στη Marsiglia το 1806, αλλά απηχεί απόψεις των αρχών του 18ου αιώνα). Ο Micheot ήταν καπετάνιος στις βασιλικές γαλέρες που ταξίδευαν κόστα-κόστα και γνώριζε καλά τις ακτές. «Venendo», λοιπόν, «dal nord bisogna lasciare le tre isole a sinistra; venendo dal sudouest s i raderà l’isola Sira e si lascieranno le alter alla destra, passando nel mezzo, facendo attenzione alla secca, chi è fra Sira e e l’isola di sud-est...». Ως και τα μέσα του 19ου αιώνα, με τα σκάφη της εποχής, με κάποια προσοχή μπορούσες να περάσεις ανάμεσα από Σύρα και Ασπρονήσι, ειδικά με τον άνεμο στην πρύμνη, αφήνοντας την ξέρα της Βάρης αριστερά: «Μόνον όταν έχετε τον άνεμον εις την πρύμνην, ημπορείτε να περάσητε μεταξύ του Ασπρονησίου και του ακρωτηρίου του», γράφει ο ναυτοδιδάσκαλος Ιορδάνης Μαυρομμάτης (Λιμενοδείκτης, Ερμούπολις 1872). Όταν, όμως, τα μεγέθη των σκαφών μεγάλωσαν, τα πράγματα άλλαξαν: «Οι παραπλέοντες δε την νησίδα ταύτην δεν πρέπει να πλησιάζουν οπωσδήποτε τα ανατολικά, βόρεια και δυτικά παράλιά της εις αποστάσεις μικροτέρας του ημίσεως μιλίου», γράφει ο Ελληνικός Πλοηγός του 1938. Η επικινδυνότητα της βραχονησίδας οδήγησε πολύ νωρίς στη σήμανσή της, αρχικά με σημαδούρα, αργότερα (στα τέλη του 19ου αι.) με ηχητική σημαντήρα, η λειτουργία των οποίων υπήρξε προβληματική με αποτέλεσμα σειρά ατυχημάτων, ευτυχώς χωρίς ανθρώπινες απώλειες. Ο Νικόλαος Κοτσοβίλλης (Νέος Λιμενοδείκτης, Εν Αθήναις 1899) μας πληροφορεί ότι: «Επί της υφάλου ταύτης [του Ασπρονησιού] εχούσης 10-15 πόδας βάθος κατά την τελευταίαν

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

1 Στην περιοχή αυτή υπάρχουν δυο ακόμη επικίνδυνες βραχονησίδες, η Λανάτα, 4 μίλια ΝΑ του Ασπρονησιού (37ο 21΄ 56΄΄ / 25ο 03΄ 39΄΄) και ο Μέρμηγκας μεταξύ Σύρας και Πάρου (37ο 11΄ 40΄΄ / 25ο 03΄ 43΄΄). 2 O Michelot μας δίνει τις κατευθύνσεις πορείας από απόσταση μιας λεύγας από το ΝΑ ακρωτήρι της Σύρας (Rotte una lega al largo del capo sudest di Sira). Τις παραθέτουμε σε ελληνική μετάφραση: (τα) Από αυτό τον κάβο στο ΒΔ σημείο της Σίφνου [διεύθυνση] νοτιοδυτικά, (β) Από αυτό τον κάβο στον Β. κάβο της Σερίφου [διεύθυνση] δυτικά-νοτιοδυτικά, (γ) Από αυτό τον κάβο στον νότιο κάβο των Θερμιών [διεύθυνση] δυτικά, (δ) Από αυτό τον κάβο στον νότιο κάβο της Τήνου [διεύθυνση] βορειοανατολικά, (ε) Από αυτό τον κάβο στον βόρειο κάβο της Μυκόνου [διεύ-

θυνση] βορειοανατολικά κάρτο ανατολικά, (ς) Από τη Σύρα στην Άνδρο είναι τρεις λεύγες και κοιτάζονται με τον νοτιοανατολικό κάβο της Άνδρου βόρεια κάρτο βορειοανατολικά και νότια κάρτο νοτιοδυτικά (κάρτο από το ιταλικό quarta = ¼ οκτατομόριο του κύκλου (45ο) = 11,5 μοίρες). 3 Τα σκάφη που ανέβαιναν το Αιγαίο από το Τσιρίγο, μετά την Αντίμηλο έβαζαν πορεία το κανάλι Σίφνου – Σερίφου και απ’ εκεί τον νοτιοδυτικό κάβο της Σύρας που κλείνει από τα δεξιά το λιμάνι του Φοίνικα, το Βιγλοστάσι. Από το Βιγλοστάσι με πορεία γρεγολεβάντε σε 4 μίλια φτάνει κανείς στα Χοντρά της Βάρης και από εκεί με πορεία λεβάντε καρτο γρέγο φτάνει κανείς στο Ασπρονήσι. Από το Ασπρονήσι οι δυνητικές πορείες καταγράφονται παραπάνω.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

Το ατμόπλοιο «Ερμούπολις» των Αδελφών Φουστάνου προσαραγμένο στο Ασπρονήσι. Τhe steamboat «Ermoupoli» of the Foustanos Brothers stranded on Aspronisi.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

To ατμόπλοιο «Μήλος» (πρώην πρώτη «Μοσχάνθη» Τόγια) της Ελληνικής Ατμοπλοΐας ΑΕ. Τhe steamship «Milos» of the Greek Steamship company (ex first «Moschanthi» of the Toyas company)

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

eople have always travelled, enriching themselves in profit, but most importantly in experience and knowledge. Knowledge has been considered as an invaluable investment since Homer’s time: “He saw the cities of many people and he learnt their ways”. Such an example of knowledge was the art of the sea, the reading of the signs and the stars and the recording of the perils, whether nature-based or caused by human intervention. Great perils in navigation were the scattered rocks in the sea (rocky islets, low ledges of rock and reefs). The Aegean Sea, a sea which is vast and tiny simultaneously, was full of them all. One of them was, and still is, the ‘Aspronisi’: White-isle (or ‘Aspro’: White), a bit more than a mile Southeast of the Cape of ‘Fokies’: Seals, the Soueastern Cape of the island of Syros. This has always been a point of crucial navigational importance, in the past for those going upwards through the ‘Tsiknias’ channel (or searching for Syros’ port) and nowadays for the ships entering the port from the south (and west) of Ermoupolis and vice versa. The ‘Aspronisi’:White-isle, thus, and the ‘Gaidouronisi’: Donkeyisle, which is a bit more northern, at the Southeastern entrance of the port, have always stood as points of reference for voyagers. “If thou go down from Southwest or the West or the Noon”, writes the Parliament’s Portolan’s Chart (16th century) “and thou want to enter Syra’s port, leave the islands that are one mile away from the land at thine right, for if thou go from the outer way, thou approach the port. Under no circumstances should thou approach the islands. One of the islands goes by the name of ‘Aspro’: White and the other one ‘Gaidouronisos’: Donkeyisle…” Advice of the same like is given to us by Enrico Misheot at the Portolano del Mare Mediterraneο ossia guida dei Pioti costieri (published in Marsiglia in 1806, reflecting, though, opinions of the early 18th century). Micheot was a Royal Galleys’ Captain that sailed close to the coastline and he knew a lot about the coast. «Venendo», therefore, «dal nord bisogna lasciare le tre isole a sinistra; venendo dal sud-ouest s i raderà l’isola Sira e si lascieranno le alter alla destra, passando nel mezzo, facendo attenzione alla secca, chi è fra Sira e l’isola di sud-est...». Until the mid 19th century, one could really carefully pass through Syra and the ‘Aspronisi’, especially when the wind was towards the stern, leaving the low ledge of Vari to the left. “Only when the wind blows towards the stern, will thou be able to pass through the ‘Aspronisi’ and its Cape”, writes the navigational teacher Iordanis Mavrommatis (Portolan Chart, Ermoupolis, 1872). However, things changed when the size of the vessels grew larger. “Those of you sailing next to this isle must not approach the Eastern, Northern and Western coast of it at a distance smaller than half a mile”, writes the Greek Navigator of 1938. The perilousness of this rocky isle led to its very early signaling with a buoy at first, later on (at the end of the 19th century) with an audio signal, the function of both ways, however, was problemating causing a series of accidents, luckily with no human casualties.

On this rocky isle of 10-15 feet depth, two large steamships crashed during the last decade. The “Galatsi” of the French company ‘Fresine’ and the ‘Ararat’ of the ‘Papagiannis’ company. The ships were striken quite dangerously, as after suffering from incalculable damages, they even underwent the utmost hazard and were miraculously saved. Their hulls were torn apart and their blades were destroyed. Nonetheless, two more accidents at ‘Aspronisi’ were recorded during the 20th century, luckily without any human casualty. In one of these cases, however, the ship was lost. It was the steamship ‘Milos’ of the Greek Steamship Company on January 19th, 1937- a few years after the multiple-fatality crash of ‘Popi’ (27-11-1934) at the rocky isle ‘Kasidis’, just outside Vouliagmeni’s ‘Laimos’ area and of the steamship ‘Ermoupolis’ of the Foustanos’ Brothers on November 20th, 1954. ‘Milos’ – the former first ‘Moschanthi’ of the Toyas shipping company -reached Ermoupolis from Peiraias with approximately 400 passengers onboard and departed at 04:45 in the morning for the distant route of the Cyclades. Just when the ship left the port a hard rain started pouring down making the darkness impenetrable. The ‘Aspronisi’ was unilluminated. At some point the captain perceived the rocky isle to their left and ordered the steersman to turn full right. Although the command was instantly executed, it was too late. A loud bang was heard. They had crashed into a low ledge 400 metres away from the rocky isle, approximately. Luckily, in spite of the influx of water itno the vessel, the electricity power was not cut off. ‘Milos’ SOS broadcast was received by Peiraias’ Station, while asking for help from Ermoupolis with persisted whistles. Meanwhile, despite the initial panic, the crew started to disembark passengers with the ships’ boats, to ‘Aspronisi’, where fishing boats and gas-vessels took them to the Port of Ermoupolis and they were transporte by the steamship ‘Skyros’ to their destination in the evening of the very same day. At the same time, the tugboats “Agios Georgios” from Milos and ‘Eirini Vernikou’ from Peiraias swiftly arrived, detached and towed back the ship to the Port of Ermoupolis. However, the second accident, even if it had no human casualty, took place under almost tragic circumstances. ‘Ermoupolis’, with passengers mostly from Naxos and Paros, who travelled to their home-islands to vote for the November 21st, 1954 general election, arrived early in the evening at Syros and departed just before 22:00. Although there was a swell, the weather was not bad. The ship had crashed into ‘Aspronisi’ and was beginning to cling to the stern, without sinking nonetheless. There was a power cut. It did, however, manage to transmit an SOS. Fishing boats arrived on the spot to help disembark passengers - without any luggage – to the nearby sailing ships ‘Karaiskakis’ and ‘Kostakis Toya’ and took them to the port of Ermoupolis. Luggage and cargo were transported and delivered to the pier the following day. The tugboats that were called in could not detach the ship, which was therefore lost completely.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΝΙΟΤΗ ΕΝΟΣ ΣΥΡΙΑΝΟΥ ΣΚΑΡΙΟΥ ΤΗΕ SECOND YOUTH OF A HULL FROM SYROS

Aπό τον Διονύση Νοταράκη By Dionysis Notarakis Φωτογραφίες: Δημήτρης Καραϊσκος Photos: Dimitris Karaiskos

Φωτογραφία: Xρήστος Πετρόπουλος / Photo: Christos Petropoulos

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

Ένας νεοφώτιστος ιστιοπλόος ανακαλύπτει μια πενηντάχρονη βάρκα και μαζί της ανθρώπους που του συστήνουν έναν τρόπο ζωής όπου το ταξίδι κυριαρχεί έναντι του προορισμού. A newly converted yachtsman discovers a 50-year-old boat and with her people that introduce him to a way of life in which the journey prevails over the destination.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

Στο ναυπηγείο του Φουσκή, στην περιοχή της κραταιάς κάποτε βιομηχανικής ζώνης της Ερμούπολης, ένας φιλόξενος άντρας, στοκάρει με προσοχή μια ξύλινη βάρκα. Είναι πεσμένος στα γόνατα και η βάρκα πλαγιασμένη με την δεξιά της πλευρά στο έδαφος. Μας καλωσορίζει. Πρόκειται για τον κ. Νίκο Ζώρζο. Καραβομαραγκός δεύτερης γενιάς, έμαθε την δουλειά από τον πατέρα του. “Ο πατέρας μου, Γιάννης Ζώρζος, έβγαλε τρεις μαστόρους και αναρίθμητα σκάφη. Είχε και εμένα από κοντά. Από τα δεκαέξι μου και μετά μπορούσα να τον βοηθώ ουσιαστικά” μας λέει δουλεύοντας παράλληλα. Η θάλασσα καθόρισε την πορεία της οικογένειας. Ο μεγαλύτερος αδερφός του, κ. Μανόλης Ζώρζος, συνταξιούχος πλοίαρχος Ε.Ν. από την στεριά πια, ασχολείται και αυτός με την ξυλοναυπηγική. Μια σπάνια σύμπτωση συνδέει το σκάφος που επισκευάζεται με τα δυο αδέρφια. To IΣΑΒΕΛΛΑ Μ. όχι μόνο αποτελεί δημιούργημα του πατέρα τους αλλά είχε σκαρωθεί στον ίδιο χώρο που το συναντήσαμε, το 1963. Και εκείνοι κλήθηκαν μισό αιώνα μετά, να αναλάβουν την αποκατάστασή του. Η πρώτη μεγάλη επισκευή πραγματοποιήθηκε το 2013 και διήρκεσε ενάμιση μήνα. “Αλλάχτηκαν σχεδόν όλα” μας λέει ο κ. Νίκος Ζώρζος. Όταν το Κύμα βρέθηκε στο ναυπηγείο το ΙΣΑΒΕΛΛΑ Μ. πραγματοποιούσε την πενταετή του συντήρηση. Το σκάφος ήταν ουσιαστικά γυμνό από οποιοδήποτε εξοπλισμό, τα ιστία, ακόμα και την μηχανή. 16

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

Σύρο. “Υπάρχει ένας ρομαντισμός. Νιώθω σαν ένας φλανέρ που με καθοδηγεί μια χελώνα. Μη μπορώντας να πάω γρήγορα, έμαθα να κοιτάω και να απολαμβάνω.” Η ΙΣΑΒΕΛΛΑ Μ. χρειάζεται οχτώ ώρες για να καλύψει την απόσταση Σύρου – Τήνου με επιστροφή, ωστόσο αυτό δεν πτοεί τον ιδιοκτήτη της που πραγματοποιεί αυτό το ταξίδι τουλάχιστον μια φορά τον χρόνο. Το αντίθετο. “Ο κόσμος δεν ζει το ταξίδι, ζει τον προορισμό” αναφέρει υπερασπιζόμενος την επιλογή ενός ξύλινου, παλιού και αργού σκάφους απέναντι σε αυτή ενός πολυεστερικού, καινούριου και γρήγορου. “Κάνοντας την εύκολη επιλογή χάνεις κάτι μεγαλύτερο” υποστηρίζει. “Σε όλη αυτή την διαδρομή βρίσκεις όμορφο κόσμο που έρχεσαι κοντά γιατί έχεις κάτι κοινό. Οι άνθρωποι αυτοί θα σου συστήσουν μια φιλοσοφία ζωής που δεν γνωρίζεις. Η βάρκα γίνεται το μέσο. Είναι επίσης οι ιστορίες, τις οποίες όχι μόνο μαθαίνεις αλλά και ζεις. Και είναι φυσικά και τα ίδια τα πράγματα που η ποιότητά τους δεν έχει καμία σχέση με την ποιότητα των σημερινών.” Ο ιδιοκτήτης αρνήθηκε να φωτογραφηθεί με το σκαρί του. Προτίμησε να δοθεί χώρος στον άνθρωπο που εργαζόταν για την συντήρησή του, τον κ. Νίκο Ζώρζο. “Χωρίς εσάς, εμείς τίποτα” συνηθίζει να λέει, απευθυνόμενος στο δίκτυο των ανθρώπων που συντελούν ώστε η ΙΣΑΒΕΛΛΑ Μ. να συνεχίζει το ταξίδι του στον χρόνο, ο ιδιοκτήτης της βάρκας. “Η δουλειά μας από τα μέσα της δεκαετίες του 1990 και μετά γνώρισε μεγάλη κάμψη” μας λέει ο κ. Νίκος Ζώρζος. “Οι επιδοτήσεις σταμάτησαν, τα καΐκια κόπηκαν. Αυτό μας γονάτισε.” Την δύσκολη αυτή εικοσαετία τα παραδοσιακά ναυπηγεία στηρίχθηκαν κυρίως στις ανακατασκευές και στις επισκευές. Μόλις τρία νεότευκτα σκάφη έπεσαν από το ναυπηγείο του Φουσκή τα τελευταία δέκα χρόνια. Σήμερα μπορεί να αχνοφαίνεται η εποχή που η ναυπηγική, αισθητική και ιστορική αξία των ξύλινων σκαριών επανεκτιμάται, οι νησιωτικοί ταρσανάδες ωστόσο εξακολουθούν να βρίσκονται σε μειονεκτική θέση σε σχέση με αυτούς στις υπόλοιπες παραθαλάσσιες περιοχές. “Η μεταφορά ενός σκάφους εδώ, στοιχίζει”. Ο ίδιος συντηρεί την επιχείρηση με μεγάλο κόπο. Υποστηρίζει πως η δουλειά ξεκινάει με την ανατολή του ηλίου και τελειώνει με την δύση του. Έτσι δουλεύοντας παράλληλα στο Νεώριο από το 2000, όποτε τουλάχιστον το μεγάλο ναυπηγείο του νησιού είναι ανοιχτό, συνεχίζει να εργάζεται άκοπα στην επιχείρηση που κληρονόμησε από τον πατέρα του. “Δεν περνάει από το μυαλό μου πως θα ζω και θα κλείσει” μας λέει. “Το κρατάω γιατί αγαπάω την δουλειά και γιατί δεν μπορώ να το σκεφτώ ως μπαρ ή ως καφετέρια. Με τον αδερφό μου μαζί το παλεύουμε. Το κρατάμε ανοιχτό και στη μνήμη του πατέρα μας. Για το όνομα που μας έχει αφήσει. Δεν διανοούμαστε να ακουστεί πως ‘έκλεισε το μαγαζί του Φουσκή’. Προτιμούμε να δουλεύουμε και αλλού για να το πληρώνουμε”.

τύχη του βάρκας δεν θα ήταν η ίδια αν δεν μάθαινε για την ύπαρξή της ο σημερινός της ιδιοκτήτης. Λάτρης της ιστορίας, συλλέκτης αντικειμένων, υπομονετικός και αισιόδοξος ομολογεί πως πριν μερικά χρόνια δεν μπορούσε καν να υποψιαστεί τη σχέση που θα ανέπτυσσε με αυτό το παλιό σκαρί. “Αν έχεις δυο επιλογές προτίμησε την τρίτη” μας αναφέρει. Το ρητό επιβεβαιώθηκε στην περίπτωση της βάρκας του. Η ΙΣΑΒΕΛΛΑ Μ. είχε παροπλιστεί σε ένα γκαράζ για περίπου δυο δεκαετίες. Τα καρφιά της είχαν λιώσει και ήταν γεμάτη τρύπες. Η βάρκα είτε θα διαλυόταν, είτε θα γινόταν καναπές εξωτερικού χώρου. Η μοίρα της επιφύλασσε μια διαφορετική εξέλιξη. Ο ιδιοκτήτης της προτίμησε να την αποκαταστήσει. “Δεν ήξερα τίποτα από βάρκες, ούτε κουπί” ομολογεί. Έχοντας ψάξει τα χαρτιά του σκάφους και έχοντας βρει τα αρχικά τιμολόγια οδηγήθηκε στο ναυπηγείο του κ. Ζώρζου. “Μόλις την είδα κατάλαβα αμέσως πως η βάρκα αυτή ήταν του πατέρα μου” μας λέει ο έμπειρος καραβομαραγκός. Οι ναυπηγικές γραμμές του σκαριού, παρά την εγκατάλειψή και την φθορά, μαρτύρησαν τον δημιουργό. Το σκάφος είχε ταξιδέψει για περίπου τριάντα χρόνια με το όνομα ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ και είχε αλλάξει δυο φορές ιδιοκτήτες μέχρι να οδηγηθεί, κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1990, στο γκαράζ όπου βρέθηκε. Τα πράγματα δεν άργησαν να δρομολογηθούν. Ο ιδιοκτήτης μελέτησε για τα ιστιοφόρα και τις πλεύσεις τους καλύπτοντας όσα περισσότερα κενά μπορούσε και οι αδερφοί Ζώρζου εργάστηκαν σκληρά για την αποκατάσταση της βάρκας. Ο ιδιοκτήτης αρνήθηκε οποιονδήποτε εκμοντερνισμό. Βάψιμο με το χέρι, πανιά από καραβόπανο ακόμη και η αρχική της μηχανή, πήρε τον δρόμο για το μηχανουργείο. “Ακόμα και οι στρωμάτσες της (μπαλονάκια) είναι πλεχτές με σκοινί, όπως και το μουστάκι στην πλώρη” μας λέει δείχνοντάς μας παράλληλα την μπουρού που του χάρισε ένας Τήνιος με τον οποίο γνωρίστηκε τυχαία. Η βάρκα, που πήρε το όνομα της γιαγιάς που ο ιδιοκτήτης δεν γνώρισε, έπεσε και πάλι στο νερό, στην παραλία των Αγκαθοπών το 2013. Στην τελετή ήταν παρούσα και η κόρη του δεύτερου ιδιοκτήτη της που άκουσε μετά από χρόνια τον ήχο της μηχανής του σκάφους. Έκτοτε μετά τις ετήσιες επισκευές, ο ιδιοκτήτης της, που μαζί με την ΙΣΑΒΕΛΛΑ Μ. ανακάλυψε την χαρά του αργού χρόνου, διοργανώνει ένα τραπέζι για να γιορτάσει τα νέα ταξίδια της βάρκας του. “Αν δεν το πιστεύεις θα το παρατήσεις μέσα σε έξι μήνες. Αλλά αν το πιστέψεις θα σε ανταμείψει” ισχυρίζεται ο ιδιοκτήτης της. Η επιμονή του στην αποκατάσταση δεν άργησε να αναγνωριστεί. Η ΙΣΑΒΕΛΛΑ Μ. βραβεύτηκε ως Poseidonion Concours D’ Elegance στην κατηγορία των λατινιών ανάμεσα σε είκοσι εφτά σκάφη από όλη την Ελλάδας στο Spetses Classic Yacht Race το 2014. Παράλληλα, το σκάφος με το διακριτό μπορντό χρώμα, πρωταγωνιστεί σε εκδηλώσεις στη

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

t Fouskis’ shipyard, at the area of the once dominant industrial zone of Ermoupolis, a hospitable man, filling a wooden boat named ISAVELLA M. with putty with extra care. He is on his knees and the boat lies sideways to the right on the floor. He welcomes us. He is Mr Nikos Zorzos. Second generation shipwright, he learned about the job by his father. “My father, Ioannis Zorzos, taught three shipwrights and innumerable boat. I was close to him. Ever since I was sixteen I have literally helped him”, he tells us working at the same time. The sea determined the family’s destiny. His elder brother, Mr Manolis Zorzos, a retired captain of the Merchant Navy, he, too, engrosses in wooden boatbuilding at land now. A unique coincidence connects the repairing boat to the two brothers in question. Not only was ISAVELLA M. created by their father, but she was also created at the very same site. And the two brothers were called upon her restoration half a century afterwards. The first repair was undertaken in 2013 and lasted for one and a half month. “We had to change practically everything”, says Mr Nikos Zorzos. When ‘The Wave’ visited the shipyard ISAVELLA M was getting her regular 5-year repair. The vessel was utterly striped of any kind of equipment, the sails, even the engine. The fate of this boat would not be the same, if her existence had not been made known to her today’s owner. A history lover, a collector of things, patient and optimistic, he confides to us that some years ago he could have imagined the relationship he would build with this hull. “If you have two options, choose the third one”, he states. This motto was confirmed in the case of his boat. ISAVELLA M. had been laid up and forgotten in a garage for almost two decades. Her blades had melted and she was full of holes. The boat would either tear to pieces or would turn into a sofa for outer spaces. Destiny, however, held a different future for her. Her owner decided to restore her. “I didn’t know anything about boats, not even about oars”, he admits. Having searched for the boat’s documents and having found the original invoice he was led to Mr Zorzos’ shipyard. “When I first laid eyes on her, I knew she was my father’s boat”, the experienced shipwright tells us. The shipbuilding lines of the hull, despite the abandonment and the damage done, witnessed unto the creator. The vessel had travelled for approximately thirty years under the name of AGIOS IOANNIS and had changed ownership two times before it was driven, in the mid-1990’s, to the garage that it was found. Not long after that, things took their course way. The owner studied about sailing ships and their navigation as much as he could so as to fill in his gap of knowledge and the Zorzos’ brothers worked hard to restore the boat. The owner denied any modernization change. He had the boat dyed by hand, sails made from canvas and even the original engine had its way to be fixed at the mechanic workshop. “Even her balloons are woven with cords, just like the bow’s moustache”, he mentions simultaneously showing us the foghorn a man from Tinos, whom he met by chance, gave him. The boat, which was named after the grandmother that the owner had not met, fell into the water again at Agkathopes beach in 2013. The daughter of the second owner was also present at this particular ceremony and she heard the sound of the vessel’s engine once again. Thereof, after the regular annual repairs, her owner, tah together with ISAVELLA M. discovered the

bliss of time passing slowly, organizes a feast to celebrate the new awaiting journeys of his boat. “If you don’t believe in it, you will give it up in six months’ time. But believing in it will greatly reward you”, her owner claims. It wasn’t long before his persistence in repairing her was acknowledged. ISAVELLA M. was awarded as Poseinion Concours D’ Elegance in the Latinio League among 27 vessels from all around Greece in the Spetses Classic Yacht Race in 2014. Meanwhile, the vessel with the distinct maroon colour, stars in many events in Syros. “There is a romantic aspect of it. I feel like a Flanner, a uniquely peculiar wanderer, guided by a turtle. Not being able to go fast, I learnt just to look around and enjoy every moment of it”. ISAVELLA M. takes eight hours travelling to cover the distance between Syros-Tinos and vice versa. However, this does not deter her owner from making this journey at least once a year. On the contrary. “The world does not live for the journey there, but for the sole destination” he mentions supporting his choice of a wooden, old and slow vessel over one polyester, new and faster one. “Making the easy choice, you miss out on something bigger” he claims. “Throughout this entire journey you meet new people that you come closer to, because you have something in common. These people will introduce you to a philosophy of life that you had no idea about. The vessel becomes the means. It is also about the stories that you not only do you learn about, but you also live. And, of course, it is about the quality of the actual things that has nothing to do with today’s things quality”. The owner refused to be photographed with his hull. He preferred to make room for the person that worked for her restoration, Mr. Nikos Zorzos. “Without you, we would be nothing”, he usually says referring to the network of people that contribute to making ISAVELLA M. continue her journey into time together with her owner. “Our job has been in the decline since the mid-1990’s”, Mr Nikos Zorzos tells us. “The grant policies stopped and the building of boats was utterly cut. That has brought us to our knees, metaphorically speaking”. The past really difficult twodecade period traditional shipyards have solely depended on reconstructions and repairs. Only three newly-built boats have fallen into water from Fouskis’ shipyard for the last ten years. Nowadays, there has been faintly freshened appreciation for the navigational, aesthetic and historic value of the wooden vessels, the islandic shipyards, nonetheless, are still at a disadvantageous position compared to the ones located at coastal areas. “The transportation costs here are high”. He himself sustains his business with great effort. He claims that they have to work from dawn till dusk. Thus, working at Neorio at the same time since 2000, whenever the big shipyard of the island is open, at least, keeps on unceasingly working at the company inherited by his father. “It does not occur to me that it could be closed, not as long as I am alive” he tells us. “I keep it because I love the job and I can’t think that it would be turned into a bar or a café. My brother and I fight on this together. We also keep it open in memoriam of our father. It is about the name we inherited as well. We do not dare think that there is a possibility of hearing that ‘Fouskis’ business closed down’. We prefer working somewhere else, too, so as to be able to pay for its expenses”.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ENNIA ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΑ ΣΤΗΝΑΜΜΟ NINE SUMMERS ΟΝ ΤΗΕ SAND Φωτογραφίες & εικονογράφηση του Δημήτρη Καραϊσκου Photos & illustration by Dimitris Karaiskos

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

Η Μεγάλη Κολυμπήθρα ή “Μεγάλη Άμμος” της Τήνου ήταν για χρόνια μια άγρια, ερημική παραλία που έβλεπε τον βοριά. Από το 2010 και μετά, το “Tinos Surf Lessons” της δίνει κάθε καλοκαίρι μια άλλη ζωή, που αποτυπώνουμε εδώ σε φωτογραφίες τραβηγμένες τα εννιά τελευταία καλοκαίρια. “Big Kolimbithra” or “Big Sand”, a Tinian beach facing the north winds of the Aegean, used to be for years deserted and wild. But, since 2010, the surf club “Tinos Surf Lessons” gives it a new life.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΟΙ ΓΑΤΕΣ ΤΟΥ ΝΕΩΡΙΟΥ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

THE CATS OF NEORIO

Aπό τον Διονύση Νοταράκη / By Dionysis Notarakis Φωτογραφίες: Δημήτρης Καραϊσκος / Photos: Dimitris Karaiskos

Μια φωτογραφική αποτύπωση των γατών του Νεωρίου όταν αυτές ζούσαν ακόμα όπως δεν έπρεπε να ζουν. Portraits of the cats of the Neorio shipyards from a time when they weren’t living the way they should. 44

ον Ιανουάριο του 2015 ο Δημήτρης Καραΐσκος θα βρεθεί στα ναυπηγεία του Νεωρίου για να φωτογραφήσει ένα φορτηγό πλοίο κατά τον προγραμματισμένο δεξαμενισμό του. «Αφού φωτογράφησα το καράβι περιπλανήθηκα στον χώρο των ναυπηγείων. Και από την πρώτη γωνιά τις είδα. Δεν μπορούσες να μην τις δεις. Ήταν παντού και έδειχναν να έχουν οικειοποιηθεί τον χώρο» λέει σήμερα, τρία χρόνια μετά την επίσκεψη στην γιάρδα. Σίδερα, σωλήνες, ξυλεία, σύρματα, βαρέλια και ένας απροσδιόριστος αριθμός από γάτες συνέθεταν μια ιδιότυπη βιομηχανική ζούγκλα με τα δικά της αιλουροειδή. «Όταν μετέτρεψα τις φωτογραφίες από έγχρωμες σε ασπρόμαυρες αυτό που είδα ήταν ακόμα πιο εντυπωσιακό. Έμοιαζε σαν τα γατιά αυτά να ποζάρουν. Θύμιζε φωτογράφιση μόδας. Μέσα σε ένα φαινομενικά αταίριαστο τοπίο, θα έλεγε κανείς πως οι γάτες αυτές είχαν τοποθετηθεί επί τούτου εκεί για να δημιουργηθεί κοντράστ. Έδιναν έναν σουρεαλιστικό αέρα σε ένα ούτως ή άλλως φιλικό προς την φωτογράφηση σκηνικό». Ο Δημήτρης Καραΐσκος θα αποθηκεύσει το υλικό και θα το αφήσει να ξεχαστεί σε έναν από τους πολλούς σκληρούς του δίσκους. Οι φωτογραφίες αυτές δεν έχουν μόνο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον. Σε αυτές θα αποτυπωθεί η αποικία γατών του Νεωρίου λίγο πριν την πρώτη, μεγάλης κλίμακας, παρέμβαση του κτηνιάτρου Μανώλη Βορρίση ο οποίος έχει αναλάβει ένα πολυδιάστατο έργο. Την στείρωση των αδέσποτων γατών και την εκπαίδευση των κατοίκων που ασχολούνται καθημερινά με την φροντίδα των ζώων αυτών. Ένα μέρος των φωτογραφιών από εκείνη την επίσκεψη βρίσκονται ήδη στον υπολογιστή του γιατρού. «Τώρα που τις βλέπω, θυμάμαι ακόμα και συγκεκριμένα ζώα» μας εκμυστηρεύεται. Για τον ίδιο, η αποικία του Νεωρίου αποτελεί ορόσημο. Ήταν η πρώτη με την οποία ασχολήθηκε συστηματικά και αποτέλεσε ευκαιρία για να διαλυθούν αρνητικά στερεότυπα.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ «Είχα ακούσει για περιστατικά κακοποίησης αλλά αυτά αφορούσαν μια συντριπτική μειοψηφία.» Η παρουσία του κτηνιάτρου εκεί αποτέλεσε σημείο αναφοράς ενθαρρύνοντας τους εργαζομένους να ασχοληθούν περισσότερο. «Είναι το στοιχείο που λείπει από την φιλοζωία της Ελλάδας. Περισσότερο ενεργή εμπλοκή των κτηνιάτρων» σημειώνει, μιλώντας παράλληλα για τον ρόλο του γιατρού ως εκπροσώπου των ασθενών του και την ανάγκη δημόσιων τοποθετήσεων για

ζητήματα που άπτονται του αντικειμένου του. Τότε, στο Νεώριο, υπήρχε ένας πληθυσμός που άγγιζε τις πενήντα με εξήντα γάτες χωρίς σε αυτόν να συνυπολογίζονται οι γάτες που γεννιούνται και πεθαίνουν. Εκεί προέκυψε ο όρος ‘αναλώσιμα γατάκια’ που χρησιμοποιείται για να περιγράψει αυτήν ακριβώς την κατάσταση. Μετά την παρέμβασή οι ίδιοι οι εργαζόμενοι ανέλαβαν σε μεγάλο βαθμό την φροντίδα και την προστασία των ζώων ενημερώνοντάς τον γιατρό για τις μεταβολές του πληθυσμού. «Στο Νεώριο

δημιουργήθηκε αυτή η ιστορία» μας λέει ο ακτιβιστής κτηνίατρος αναφερόμενος στην αποικία που αποτέλεσε το έναυσμα για μια ευρύτερη προσπάθεια η οποία έκτοτε συνεχίζεται εξελισσόμενη. Μετά το Νεώριο ακολούθησαν παρεμβάσεις σε άλλες αποικίες στην Ερμούπολη με το εγχείρημα να απλώνεται πλέον σε όλο το νησί. «Είμαστε εδώ για να μειώσουμε τα αδέσποτα με ανθρώπινο τρόπο» υποστηρίζει ο Μανώλης Βορρίσης διασαφηνίζοντας πως οι παρεμβάσεις έχουν ως κύριο στόχο την ένταξη των ζώων. Παρότι μπροστάρης μιλάει σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο καθώς κλειδί για την εξέλιξη του εγχειρήματος αποτελεί η συμμετοχή του κόσμου. Μετά το πέρας της παρέμβασης στην δεύτερη αποικία γεννήθηκε η ιδέα των δημιουργίας κήπων. Πρόκειται ουσιαστικά για ήπια μέτρα καλλωπισμού των χώρων που ζουν οι γάτες τα οποία παράλληλα αποσκοπούν στην διάδοση του μηνύματος των παρεμβάσεων. Έτσι στις παρεμβάσεις πλέον συμπεριλαμβάνεται και ο αστικός χώρος. Τι χρειάζεται ο δραστήριος κτηνίατρος για να προχωρήσει πέρα από την συμμετοχή του κόσμου; «Έναν χώρο στον οποίο θα υπάρχει πρόσβαση. Και επίσης, πέρα από τα προγράμματα στειρώσεων, δομές που να μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα των αδέσποτων.» Με την δράση του να επεκτείνεται σε όλα τα νησιά του Αιγαίου μαζί με ενεργούς συμπολίτες του δρομολογεί την ίδρυση κοινωνικής συνεταιριστικής επιχείρησης στην Σύρο. «Συλλογικά θα απαντήσουμε σε ένα κοινωνικό πρόβλημα» δηλώνει γράφοντας παράλληλα στον ελεύθερο χρόνο του τα παραμύθια με πρωταγωνιστή τον, μάλλον γεννημένο στα πέριξ του Νεωρίου, ‘Πειγατή Λουκούμι’. Αν κοιτάξει κάποιος προσεκτικά ίσως τον διακρίνει σε κάποια από τις φωτογραφίες που τραβήχτηκαν τρία χρόνια πριν στο ναυπηγείο. { Περισσότερα για την δράση του Μανώλη Βορρίση μπορείτε να βρείτε στο www. aegeancats.org }

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

t was January 2015 and Dimitris Karaiskos found himself at the Neorio Shipyard to take photographs of a cargo ship while it was being dry-docked as scheduled. “After I had finished taking pictures of the ship, I wandered around the shipyard area. And I saw them at the very first corner. It was highly unlikely that you would not see them. They were practically everywhere and seemed to have been in ownership of the place”, says today, three years after the visit to the yard. Iron bars, pipes, wood, wires, barrels and an indefinable number of cats composed a most peculiar jungle with its own particular feline –cats. “When I turned the coloured photos into black and white ones, I saw what the most impressive thing of all was. It looked as if the cats were posing. It looked like a fashion shooting. Within a -what seemed to be- mismatched scenery, one would say that these cats were put there for this particular reason: to create contrast”. Dimitris Karaiskos saved this footage and let it hang there, forgotten in one his many hard drives. These pictures are not interesting for the sake of art only. In these photos, the cat settlement was illustrated just before the first, large-scale, intervention of the vet, Manolis Vorrisis that has undertaken a multidimensional task. The sterilization of stray cats and the training of the residents that take care of these animals on a daily basis. A part of the photos in question are still on the doctor’s computer. “As I see them now, I still remember even particular animals from those days”, he confides to us. To him, the Neorio settlement has been a milestone. It was the first one he dealt with systematically and presented itself as an opportunity to erase negative stereotypes. “I had heard about abuse occurrences, but those were a vast minority”. The presence of the vet there was a point of reference for the people working at Neorio, encouraging them to get more actively involved. “It’s one of these aspects missing out in Greece, as far as animal welfare is concerned. Vets being more actively involved”, he notes, talking at the same time about the role of the vets acting as a representative of their patients and the need to peak out in public

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ about the matters that fall within the area of their subject matter and their real interest. Back then, there was a cat population that was approximately fifty or sixty, cats being born or dying not included. That is when the term ‘dispensable kittens’ was coined to describe this situation. After his intervention, people working there took responsibility for the well-being of the cats themselves. “History was made at Neorio”, the activist doctor tells us and it was that very fact that gave them the initiative for a larger-scale effort continually evolving ever since. After the Neorio intervention, there have been many more, expanding to most of the cats’ settlements all over the island. “We are here to lower the number of strays in the most humane way”, Manolis Vorrisis claims clarifying the fact that these interventions have the animals’ integration as their main target. Although he is the leader of this movement, he speaks using the first plural person, as it is the participation of people that makes this move stand out. After the second intervention had been completed, the idea of the cats’ gardens was conceived. Thus, the urban area of the island was included in the interventions thereafter. What is needed on behalf of the active vet to move on beyond people’s participation? “An easily-accessible place. Furthermore, besides the sterilization projects, we need facilities - infrastructure- to face the problems of the strays”. With his actions extending to all the Aegean islands alongside with his active fellow-citizens, he is launching the founding of a social partnership enterprise in Syros. “We will solve a social problem only through collective actions”, he suggests, spending his free time writing about tales of a ‘Pira-cat-e Delight’, a main character that was probably born nearby Neorio. If you look carefully at the photos taken three years ago at the shipyard, you may find him!

{ You can read more about Manolis Vorrisis’ actions at www.aegeancats.org and his Facebook page }.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΑΣΗΜΟΚΑΡΑΒΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΟΧΑΡΗΣ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

THE SILVER BOAT MODELS OF MEGALOCHARI Κείμενο & Φωτογραφίες: Αλέκος E. Φλωράκης Τext & Photos: Alekos E. Florakis

Ο εθνολόγος και ποιητής Αλέκος E.Φλωράκης εξερευνεί την τηνιακή παράδοση των ασημένιων αφιερωμάτων στην Μεγαλόχαρη με ναυτικό θέμα. Ethnologist and poet Alekos Florakis researches into the local Tinian culture of the boat model-offerings to the Virgin Mary. 60

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

Τα ασημοκάραβα και τα άλλα καραβάκια τάματα αποτελούν την υλική έκφραση παλαιών δοξασιών, που επιβιώνουν και ανανεώνονται μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο ιστορικό και κοινωνικοοικονομικό χώρο: το Αιγαίο του 18ου αιώνα. Οι αλλαγές των δομών, η ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου, η οικονομική και πολιτιστική άνθηση, επακόλουθα μια σειράς διεργασιών στον ελληνικό και ευρωπαϊκό χώρο, οδήγησαν τη νεοελληνική χειροτεχνία σε μία γενική ακμή που η αρχή της τοποθετείται γύρω στα 1730. Από τις εξελίξεις αυτές ενισχύθηκε σημαντικά η αφιερωτική πρακτική στις ελληνικές θάλασσες. Χτίστηκαν μεγάλα καράβια, τα ταξίδια πύκνωσαν κι έγιναν μακρινά και πολυήμερα και μαζί τους πύκνωσαν οι κίνδυνοι και τα ταξίματα. Παράλληλα η ανάπτυξη της αργυροχοΐας δεν μπορούσε ν’ αφήσει ανεπηρέαστα ούτε τα είδη ούτε τη μορφή του αφιερωτικού αντικειμένου. Ο μεγαλύτερος αριθμός ασημένιων πλοίων στο Αιγαίο ‒και γενικότερα σ’ ολόκληρη την Ελλάδα‒ βρίσκεται στην Παναγία της Τήνου. Μεγάλο προσκύνημα, πανελλήνιας ακτινοβολίας, που γεννήθηκε μέσα στα χρόνια της ελληνικής επανάστασης, συγκεντρώνει ανάμεσα σε αναρίθμητα αφιερώματα και πλήθος θαλασσινών ταμάτων: « Ανάμεσα στην Τήνο και στα βαθιά νερά καράβι κινδυνεύει, βόηθα Παναγιά. Βοήθα, Παναγιά μου, να το γλυτώσουμε Κι όσα καντήλια έχεις θα τ’ ασημώσουμε ». Απ’ αυτά τα χρυσά και ασημένια καντήλια, που κυριολεκτικά σκεπάζουν την οροφή της εκκλησιάς, κρέμονται κάθε λογής ομοιώματα, αναπαραστάσεις θαυμάτων και ασημοκάραβα σε ποικιλία τύπων. Άλλα πάλι κρέμονται στο γυναικωνίτη και στα γύρω παρεκκλήσια ή φυλάσσονται στο σκευοφυλάκιο του Ιδρύματος. Πολλά είναι τρισδιάστατα μεγάλων διαστάσεων και εξαιρετικής τεχνικής. Άλλα είναι πλάκες διαφόρων επίσης μεγεθών. Εικονίζουν ποικιλία τύπων από ιστιοφόρα, βαπόρια, ψαράδικα σκάφη, ακόμη και βάρκες. Υπήρχαν βέβαια πολύ περισσότερα, που τώρα έχουν εκποιηθεί ή ξαναχυθεί. Παρά τον σημαντικό αριθμό των καραβιών-ταμάτων, τις περισσότερες φορές η αφορμή τους, οι συγκεκριμένες δηλαδή συνθήκες κάτω από τις οποίες ο δωρητής οδηγήθηκε στην αφιερωτική πράξη, δεν είναι δυνατόν να εντοπιστεί.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ Οι επιγραφές, όταν υπάρχουν, δεν επεκτείνονται σε λεπτομέρειες, τα αρχειακά στοιχεία είναι σχεδόν ανύπαρκτα, η προφορική παράδοση συχνά έχει λησμονηθεί. Αντίθετα απ’ ό,τι συμβαίνει με τις αφιερωτικές εικόνες που παρουσιάζουν το ναυάγιο λεπτομερειακά και φέρουν μακρές επιγραφές με πολλές επεξηγήσεις, στο ομοίωμα δε μένει τις πιο πολλές φορές τίποτε άλλο που να ανακαλεί στη σκέψη τις συνθήκες που το δημιούργησαν, πέρα από τη γενική αιτιολογία των κινδύνων της θάλασσας. Η πιο γνωστή αφορμή αφιέρωσης ασημοκάραβου είναι εκείνη με το γολετόμπρικο και το χρυσό ψάρι. Ταξιδεύοντας στα νερά της Δυτικής Μεσογείου με προορισμό την Ισπανία, το πλοίο έπεσε σε μια φοβερή τρικυμία. Τα κύματα το παρέσυραν σ’ ένα μυτερό ύφαλο και από το ρήγμα που άνοιξε στο σκαρί άρχισαν να μπαίνουν ασυγκράτητα τα νερά. Ούτε οι αντλίες ούτε οι προσπάθειες των ναυτών έφερναν αποτέλεσμα. Καθώς η ώρα περνούσε όλο και ανέβαιναν τα νερά· το καράβι θα χανόταν. Τότε ο καπετάνιος σήκωσε με απελπισία τα χέρια του στον ουρανό και το πλήρωμα γονάτισε, τάζοντας στη Μεγαλόχαρη να τους σώσει. Κι ευθύς η στάθμη του νερού έπαψε ν’ ανεβαίνει. Οι αντλίες δούλευαν τώρα με σιγουριά· άλλα νερά δεν έμπαιναν. Κανείς δεν μπορούσε να εξηγήσει τι είχε συμβεί. Μόνο όταν έφτασαν στο λιμάνι και τράβηξαν το καράβι για επισκευή, είδαν το θαύμα της Παναγίας: ένα μεγάλο κήτος σφηνωμένο στο ρήγμα, σταλμένο από τη χάρη της να ταπώνει τα νερά. Σε μια ασημένια πλάκα στο ναό εικονίζεται βάρκα με πανί και δεκατρείς άντρες με την επιγραφή Δ. ΠΑΡΙΣΟΠΟΥΛΟΣ. Πρόκειται για τάμα που προσφέρθηκε στις 25 Μαρτίου 1888 με την εξής αφορμή: Κατά τη διάρκεια μιας άγριας θαλασσοταραχής η σκούνα «Δεληγιώργης» έπεσε στους ύφαλους ενός ξερονησιού και κόπηκε στα δύο, για να τσακιστεί σε λίγο στα βράχια της ακτής. Πλήρωμα και επιβάτες μόλις που μπόρεσαν να κατεβάσουν τη βάρκα και με τη βοήθεια του Θεού να βρεθούν σ’ αυτή. Όμως η θάλασσα ήταν μεγάλη και η βάρκα από στιγμή σε στιγμή κινδύνευε να φουντάρει. Το κύμα την έσπρωχνε στ’ ανοιχτά, τη χτυπούσε αλύπητα. Κατάχλωμοι οι ναυαγοί, μουσκεμένοι απ’ τα νερά που τους έλουζαν, έστρεψαν τα μάτια στον ουρανό και παρακαλούσαν της χάρη της να προφτάσει. Και να! Σε λίγο πιάνει μια σύντομη δυνατή

βροχή κι αμέσως η θάλασσα πέφτει. Μπορούν τώρα να σηκώσουν το πανί και να βάλουν ρότα πίσω για το ξερονήσι. Είχαν σωθεί. Και κράτησαν το τάμα τους προσφέροντας ασημένια τη σωσίβια λέμβο. Άλλο ευχαριστήριο ομοίωμα πλοίου με γνωστή αφορμή αφιέρωσης είναι ένα επιβλητικό ασημοκάραβο, χαρισμένο από τον καπετάν Δημήτρη Βαφειαδάκη, όταν το καράβι του σφηνώθηκε στις ξέρες και, διατρέχοντας άμεσο κίνδυνο, ξεκόλλησε ευθύς μόλις έταξε στην Μεγαλόχαρη. Υπάρχει κι ένα δεητικό ασημοκάραβο που πρέπει μάλλον να προσφέρθηκε κατά την καθέλκυση του καραβιού ή πριν από κάποιο επικίνδυνο ταξίδι, συμπέρασμα που βγαίνει απ’ την επιγραφή ΚΑΛΗ ΤΥΧΗ, τη χαραγμένη κάτω απ’ το πρυμνιό πανί. Και οι πολεμικοί κίνδυνοι της θάλασσας αποτελούν αφορμές για αφιέρωση ομοιωμάτων πλοίων. Αναφέρεται ότι το 1867 προσφέρθηκαν στην Παναγία της Τήνου τρία ασημένια ατμόπλοια, το Πανελλήνιον, δώρον Νικολάου Σαχτούρη, το Αρκάδιον, δώρον ναυτών Αρκαδίου και η Ένωσις, δώρον ναυτών Ενώσεως, τα οποία πρωτηγωνίστησαν εκ περιτροπής εις πάντας τους εθνικούς αγώνας της Κρήτης υπέρ της ενώσεως μετά της μητρός Ελλάδος, διατρέξαντα πολλάκις τον έσχατον κίνδυνον εκ της καταδιώξεως του τουρκικού στόλου… διασωθέντα πάντοτε τη βοηθεία της Θεοτόκου. Άλλο ένα ξύλινο ομοίωμα πολεμικού που συναντούμε εδώ είναι ένα ατμόπλοιο με αρματωσιά νάβας. Η απεικόνιση του Χριστού στη βάρκα, μαζί με τους μαθητές Του που ανεβάζουν ένα δίχτυ γεμάτο ψάρια, σε μία αφιερωτική πλάκα στο ναό, δεν μπορεί να ερμηνευτεί παρά σαν τάμα ψαράδων για την καλή ψαριά. Την ίδια έννοια έχουν κατά κανόνα και τα ασημένια ψάρια-τάματα πού κρέμονται από καντήλια. Εντούτοις σε άλλη περίπτωση αφιερώθηκε ασημόχρυσο ψάρι για διάσωση καραβιού. Το πρόσφερε το 1852 ένας Ψαριανός καπετάνιος στην Παναγία της Τήνου, όταν, ταξιδεύοντας στον ωκεανό, λίγο έλειψε να βουλιάξει από ένα πελώριο κήτος και σώθηκε με την επίκληση της Μεγαλόχαρης. Αυτές είναι λίγες από τις αφορμές, που ωστόσο μπορούν να δώσουν το μέτρο μιας πολυποίκιλης αγωνίας. { Από το βιβλίο του συγγραφέα «Καραβάκια-τάματα και θαλασσινή αφιερωτική πρακτική στο Αιγαίο», εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 1982, και σε επανέκδοση 2017 } .

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ilverships and the rest boat offerings, within the context they were placed, constitute the materialization of older religious beliefs, which prevail and refresh within a specific historical and socioeconomical place: the Aegean Sea of the 18th century. The structural changes, the development of merchant shipping and of commerce, the financial and cultural growth, consequences of a series of process in Greece and Europe, led the Modern Greek handicraft to full bloom, having the early 1730’s, approximately, as its starting point. Due to these developments, the idea of offering as a practice was significantly reinforced. Big ships were built, journeys became more often, longer and lasted for more days and with them, so did the dangers encountered and the offerings. Simultaneously, the growth of silverware could not but leave its traces to both the form and the kinds of the offering objects. The biggest number of silver ship-offerings in the Aegean -and the whole of Greece, generally speakinglies in the Panagia of Tinos. A great pilgrimage, with Panhellenic significance, which was created during the Greek Revolution, gathers a great collection of innumerous oblations and a multitude of sea offerings: « Among Tinos and the deep water a ship is in danger, do help Virgin Mary. Help us, oh, thou Holy Mary, save our vessel, and we’ll make all your candles out of silver! » From these silver candles that are literally all over the church’s ceiling, models and figurines of all kinds are hung, representing miracles and silverships in various kinds. Some others are hung at the women’s quarters and the nearby chapels or they are put in the osario of the Foundation. Many of them are three-dimensional, in great size and of great artistry. Others are plates of various sizes, too. They illustrate various kinds of sailing ships, ferry boats, fishing boats even small

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ boats. There were many more in the past, that have been disposed or melted again. Despite the significant number of the ship-offerings, most of the times the cause of their creation, meaning the special occasion under which the donor was led to this offering, is untraceable. The labels, if there are any, do not go into detail, documentation barely existed at the time and the oral tradition has, in some cases, been forgotten. Contrary to what happens with the offering pictures, which illustrate the wreckage in every detail and bear long epigraphs with much explanation, the model –offering does not bear anything else so as to recall the causes that led to its creation, but the mere reasoning of the perils of the sea. The most well-known silvership offering is that of the vessel and the golden fish of Tinos’ Panagia. Making its journey through West Mediterranean heading to Spain, it fell into a mighty storm. The waves carried it away to a sharp reef and through the crack it caused, a lot of water started to get into the hull in an unstoppable way. Neither the pumps nor the sailors’ efforts could bring a result. Time was passing by and the water ran over leading the ship to its loss. Then the captain raised his hands to heavens in despair and all of the crew kneeled, promising Holy Mary to give offering if She saved them. Instantly the level of the water stopped rising up. The pumps were then efficiently working, no more water came in. No one could explain what had happened. Only when the ship reached the port and got the ship to be repaired, did they see Holy Mary’s miracle: a big cetacean stuck in the crack, sent by Her grace to stop the water from coming in the ship. On a silver plate at the same temple a boat with a sail is depicted and thirteen men with the inscription D.PARISOPOULOS. It’s an offering that was given on March 25th, 1888, on this occasion: During severe sea turmoil the schooner ‘Deligiorgis’ fell onto the reefs of a rocky isle and was split it two, only to be cast away to the rocks of the coast later on. Crew and passengers could barely lower the rescue

boat and get into it with God’s help. Nevertheless, the sea was vast and the boat was about to get thrown into the sea any time then. The wave took her on the open sea and mercilessly beat her. The shipwreck victims were pale and praying for Her grace to make Her way through quickly. And there it was! In a little while a short, heavy rain pour down and the sea gets calm instantly. Now they can sail back to the rocky isle. They were saved. And they kept their promise by offering their rescue boat as a model made of silver. Other thank you models of ships with a known reason for their offering are an imposing silvership at the Panagia of Tinos, offered by Dimitris Vafeiadakis, when his ship was stuck in small rocky reefs and being in tremendous danger, was immediately off the hook once it was promised to Holy Mary, and the depiction of Christ with his disciples on a boat raising a net full of fish, on an offering plate on Tinos, cannot be otherwise seen but as an offering of fishermen to have a good catch of fish. Nonetheless, on a different occasion a silver-gold fish was given as an offering for saving a ship. It was given by a captain from Psara to the Panagia of Tinos, in 1852, when travelling in the ocean, he was almost drowned by a huge whale and was saved by appealing to Holy Mary. War dangers were also occasions for the offering oh ship models. It has been reported that in 1867 three steamships were offered to the Panagia of Tinos, the ‘Panhellinio’, a gift offered by Nikolaos Sachtouris, the ‘Arkadion’, offered by the Arkadian sailors and the ‘Enosis’ (=Association) , offered by the sailors of association, all three of them –in turns- played a very important role in fighting in all of the National battles of Crete for the union with mother Greece, being at great risk many times because of the Turkish armada pursuit, always saved by Holy Mary. Two wooden models of war vessels are also found. Offerings, too, to the Panagia of Tinos. Thus, they are prayers’ offerings. These are a few of the occasions that may give us the depth of human, multifold agony.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

OMONAXIKOΣ ΣΕΡΦΕΡ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΤΗΕ LONELY SURFER

Η Γεωργία Βαρελά συνομιλεί με τον “Γιώργαρο” Σφακιανάκη, τον μοναδικό σέρφερ της Σύρου.

Georgia Varela talks with George “Giorgaros” (“Big George”) Sfakianakis, the only surfer on the island of Syros. 72

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ν ζεις στην Σύρο τον ξέρεις. Και όχι επειδή γνωριζόμαστε λίγο πολύ όλοι μεταξύ μας. Τον βλέπεις με τη βέσπα του, τον έχεις δει έξω βράδυ- μπορεί να τον έχεις πετύχει και με μικρόφωνο να τραγουδά βαριά λαϊκά-, τον έχεις δει σε αφίσα ως μοντέλο να μοστράρει γυαλιά, σου έχει φτιάξει καφέ –ακριβώς όπως τον θες. Τον έχεις καταλάβει από μακριά, μια σανίδα μες το καταχείμωνο να βουτάει στη θάλασσα, ειδικά όταν ο καιρός δεν σου χαρίζεται, δεν είναι άλλος στη Σύρο. -Φαντάζομαι ότι για να τραβιέσαι χειμώνα καλοκαίρι στη θάλασσα, με όλους τους καιρούς, έχεις δεν έχεις δουλειά …κάπως την ακούς. -Προφανώς. -Πες μας. Τι ακούς ; -Νομίζω ότι δεν έχω κάνει κάτι άλλο στη ζωή μου-πες το άθλημα ή χόμπι- που να νιώθω τόσο ελεύθερος. Κι ας με οδηγούν τα κύματα ξανά έξω στο νησί. -Μ΄ αρέσει αυτή η εικόνα. Σε κάνει να νιώθεις καλά με τον εαυτό σου; -Ναι. Κάθε κύμα είναι για άλλους ένα εμπόδιο για να μην μπουν στη θάλασσα. Εγώ διασκεδάζω με τη δυσκολία και παίζω με αυτό. Αυτό με κάνει να νιώθω καλά με εμένα. -Όταν είσαι όρθιος πάνω στη σανίδα, εκείνη ακριβώς την απόλυτη ώρα που έχεις πιάσει το κύμα τι αίσθηση έχεις για σένα; -Πετάς. Και επειδή εμένα δεν με δίδαξε κάποιος αλλά έμαθα χρησιμοποιώντας την αντίληψη- μου άνοιξε ακόμα περισσότερο αυτό το παράθυρο της λειτουργίας του μυαλού με βάση την αντίληψη. Με εκπαίδευσε. -Όταν είσαι εκεί, που βρίσκεσαι χρονικά; Σε χρόνο παρελθόντα μέλλοντα ή ακριβώς στο παρόν; -Δεν σκέφτεσαι, σε κανέναν χρόνο, ούτε καν μήπως πέσεις από τη σανίδα. -Αν πέσεις σε πειράζει; -Ανάλογα τι μήνας είναι…. Αλλά όχι, αν πέσεις σημαίνει πως δεν ήταν το τέλειο κύμα. Γιατί το τέλειο κύμα σε πάει από μόνο του! -Το τέλειο κύμα είναι αντικειμενικό ή είναι για τον καθένα; - Το τέλειο κύμα για σένα. Είναι να δέσεις εσύ με αυτό αρμονικά. Αλλιώς δεν υπάρχει λόγος και μπορεί να περιμένεις για ώρες. Αυτός που με βοήθησε στην αρχή –τηλεφωνικά!μου είπε ότι στην αρχή θα δεις πολλά τέλεια κύματα αλλά δεν θα είναι όλα για σένα. -Αυτό θα μπορούσε να παραπέμπει σε πολλά, είναι σχεδόν στάση ζωής! Και για πες…από το τηλέφωνο σε βοήθησε κάποιος; Πως ξεκίνησες δηλαδή; -Ξεκίνησε καλοκαίρι. Ήταν μια μέρα που ήθελα να πάω πολύ στη θάλασσα. Λέω στους άλλους να πάμε για μπάνιο. ‘’Ρε συ έχει κύμα… που να τρέχεις;’’ μου λένε. Εγώ όμως ήθελα να πάω. Έχει κύμα …. Κάθισα στον υπολογιστή και άρχιζα να χαζεύω σανίδες …βρήκα μια σελίδα που με τράβηξε και

έστειλα στον… το εξής μήνυμα: «Είναι τόσο δύσκολο να μου στείλεις μια σανίδα όσο το να μάθω σερφ:» Εν τέλει μιλήσαμε πολύ για κάποια πρακτικά θέματα και πήγα στην Αθήνα και τον βρήκα. Μου έδειξε στο πάτωμα πώς να ισορροπήσω…. Πήρα τη σανίδα και γύρισα στη Σύρο. Στην αρχή δεν ήξερα ούτε με ποιον καιρό να πάω. Έβαζα τη σανίδα πάνω στη βέσπα και γύρναγα όλο το νησί. Τώρα πια ξέρω ακριβώς που να πάω με όλους τους καιρούς. -Μοιράσου κάποιους μυστικούς συνδυασμούς καιρού-παραλίας. Σε περίπτωση που κάποιος έρθει στο νησί σου.. -Mε τον βοριά ενδείκνυται το Κινι , στο νότια η Αγκαθωπες και νοτιοδυτικά στο Μέγα Γιαλό. -Είχες παρέα σε αυτό; -Στην αρχή όχι μόνο δεν είχα παρέα αλλά είχα και μια παράξενη αντιμετώπιση σα να έκανα κάτι τρελό. ‘’Καλά έχει κύμα στη Σύρο ;’’ μου έλεγαν. Εάν δεν έχεις πάει με 9 μποφόρ δεν ξέρεις αν έχει κύμα. -Μόνο με τόσο άνεμο έχεις κύμα εδώ; - Όχι εξαρτάται τον καιρό όπως σου είπα πριν μπορεί και με λιγότερα μποφόρ αλλά στη σωστή παραλία να βρεις κύμα. Αλλά στη Σύρο αν το βρεις έχεις κάνει καλή προπόνηση. Όταν πήγα σε μέρη όπου είναι γνωστά για τα κύματά τους, μόλις ανέβηκα έφυγα, σα να έμενα εκεί. -Είναι τελικά επικίνδυνό όλο αυτό; -Ναι, όταν πας μόνος σου. Μου έχει τύχει να γυρίσει το πόδι μου και να μην μπορώ να βγω στη στεριά, να φάω χαλάζι, να σκάσει αστραπή ή να δω πτερύγιο …. -Πως περιορίζεις την επικινδυνότητα; -Με την παρέα, όπως και στο ψαροντούφεκο. -Θα ήθελες να ζεις αλλού για το κύμα; Ή έστω κάποια διαστήματα; -Ναι θα ήθελα να αράξω ένα δίμηνο..σε παραλίες της Αυστραλίας …ή της Πορτογαλίας… -Συνδυάζεις τα ταξίδια σου με αυτό; -Τελευταία ναι. Θέλω να πηγαίνω σε μέρη για σερφ. -Έχεις γνωρίσει και άλλους; -Ναι άρχισαν να έρχονται κάποιοι μαζί μου και εκεί που δεν το πίστευαν βρέθηκαν να γουστάρουν…. -Πριν εννοούσα και άλλους σερφάδες .. -Όχι, η αλήθεια είναι πως πολλοί είναι λίγο σνομπαρία στο να ανοιχτούν. Κλειστές παρέες συχνά, όχι όλοι φυσικά. Εγώ δεν έμαθα …δεν ξέρω ορολογίες που όταν μου εξηγούν τι είναι καταλαβαίνω πως είναι πράγματα που κάνω αλλά δεν ξέρω πως ονομάζονται. -Θες να μου πεις κάτι για την ίδια τη θάλασσα; -Η θάλασσα για μένα υπάρχει πλέον όλο τον χρόνο. Όπως το καλοκαίρι έχει μια τέλεια μέρα και θες να τρέξεις να βουτήξεις στα νερά… έτσι για μένα έχει τέλειες μέρες και έχω τον ίδιο ενθουσιασμό σε όλες τις εποχές.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

f you livte in Syros, you know him. Not just because we all know each other more or less. You see him with his vespa-motorbike, you’ve seen him out at night- you may have listened to him singing popular folk songs with a microphoneyou have seen him at posters posing as a glasses’ model, he has made coffee for you-just the way you want it. You have realized it’s him from afar, taking the surfboard in the middle of the winter and diving into the sea, especially in rough weather, there is no other like him in Syros.

cal matters and I went to Athens to find him. He showed me how to balance on the floor. At that time I didn’t know what the right kind of weather to go surfing was. So I just loaded my surfboard on my vespa and wandered around the island. Now I know exactly where I should go, depending on what the weather is like. -Share some secret weather-beach combinations with us. Just in case someone comes to your island and wants to surf. -Kini beach is when the wind is northern, Agkathopes when it’s southern and Megas Gialos when it’s southwestern.

-I guess that since you head for the sea, weather nice or foul, you really hear the sea’s call. -Obviously.

-Are you together with someone else on this? -At first, not only was I completely alone, but I was also treated strangely, as if I did something crazy. “Well, well, are there waves in Syros?”, they told me. If you have not been out there with a 9 on the beaufort scale, you don’t know if there are waves or not.

-Tell us, what do you hear? - I think that I have never done anything in my life, either a sport or a hobby; you name it that makes me feel so free. Even though I’m endlessly drawn by the waves on the outer side of the island. -I like this image. Does it make you feel good with yourself? -Yes. Every wave is an obstacle for others stopping them from getting into the sea. I have fun with difficulties and I play with them. This makes me feel good about me.

- Only in such conditions are there waves here? -No, it depends on the weather, as I previously mentioned and you can find waves at the right beach even with wind less than that on the beaufort scale. However, if you find it in Syros, you have good training. When I went to places known for their waves, I felt like practically living there.

-When you stand on your surfboard , that very moment of you catching the wave, how does it feel to you? - Feels like flying. And just because nobody taught me , but I learnt using my own perception-this has opened even more the window of the mind based on perception. It trained me.

-Is the whole thing dangerous? -Yes, if you go on your own. I have faced situations like the turning of my leg with no one to get me to the shore, facing hail, lightning or seeing a fin.

-When you’re there, where are you regarding time? In time past, time future or time right in the present? -You don’t think, not in any time, not even whether you may fall off the surfboard.

-How do you minimize danger? - With company just like when we’re going spearfishing. -Would you rather live elsewhere for the sake of the waves? Or for some periods of the year? -Yes, I would like to hang around for a couple of months to beaches in Australia or Portugal..

-You don’t mind if you fall off? -It depends on the month.. But no, if you fall off, that means that it wasn’t the perfect wave, because the perfect wave takes you with it!

-Do you combine this with the journeys you make? -Yes, lately. I want to go to places to surf.

-Is there an objectively perfect wave or is there a perfect wave different for every one? -There’s the perfect wave for you. You have to tune in with it in a harmonious way. Otherwise you may wait for hours for nothing. The person who helped me in the beginning –on the phone- said that at first you will see many such perfect waves but they will not be for you, not all of them.

-Have you met others like you? -Yes they have started coming along with me and they have come to even like it.. -I actually meant other surfers... -No, the truth is that many surfers are a bit snobbish to open up. They are often tight exclusive groups, not all of them of course. I didn’t learn the terminology and when they explain things to me I realise that they are things that I do but I do not know how to name them.

- This could be applied in many things, it is almost an outlook on life! Do go on..it was on the phone that someone helped you? How did you get started? -I got started in summertime. It was on a day that I really wanted to go to the sea. “Well, the sea is full of waves…. waste of time going there”, my friends tell me. But I wanted to go. I sat at the computer and I started browsing surfboards… I came across a site that got my attention and sent the following message: -“Is sending me a surfboard and learning how to surf very difficult?” -“No, the transport expenses are ten euros,” LΟL! In the end we talked a lot about some practi-

-Will you tell me something about the sea itself now? -The sea is out there for me all year round from now on. Just as, in the summertime, there might come a perfect day and you just wanna run to the sea and dive in the water, in the same way, for me now there are perfect days when I have this same enthusiasm in every month and any season of the year.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΤΑΥΡΟΣ ΣΕ ΔΥΟ ΤΡΟΧΟΥΣ A BULL ON TWO WHEELS

Kείμενο: Δημήτρης Καραϊσκος / Text by Dimitris Karaiskos Φωτογραφίες: Μάρα Δεσύπρη / Photos: Mara Desypri

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ο downhill mountain biking (κατάβαση πλαγιάς με ποδήλατο) είναι ένα σπορ που αποκτά όλο και μεγαλύτερη παγκόσμια απήχηση. Σε χώρες όπως στη Γαλλία και την Αμερική, υπάρχουν πιστές, διαγωνισμοί, εταιρείες, σπόνσορες και αθλητές - όλα αυτά δηλαδή που συνιστούν μια υγιή, ζωντανή σκηνή για οποιαδήποτε αθλητική δραστηριότητα. Στην Ελλάδα, όπως συνήθως συμβαίνει με τα “εναλλακτικά” σπορ, τα πράγματα ακόμα είναι εν τη γεννέσει τους - υπάρχουν λιγοι αθλητές, και ακομα λιγότερες πίστες. Η αλήθεια είναι πως οι λιγοστοί ποδηλάτες που έχουν εξασκούν το σπορ είτε ερασιτεχνικά είτε επαγγελματικά, στηρίζονται κυρίως σε δικές τους δυνάμεις. Με το στήριγμα της οικογένειας του και με περισσό ενθουσιασμό και μεράκι, υπάρχει κι ένα νέο παιδί από την Τήνο που κατεβαίνει τα παλιά πέτρινα μονοπάτια. Πρόκειται για τον Γιώργο Παγανέλη - ετών 17 σήμερα - που ασχολείται με το σπορ από το ... “Φραση 1”. Τον συνάντησα στο γραφείο της οικογενειακής του επιχείρησης, στη Χώρα της Τήνου, και καθ’όλη τη διάρκεια της μικρής μας κουβέντας, είχα την αίσθηση οτι μιλώ με κάποιον πολύ μεγαλύτερο σε ηλικία. Την ωριμότητα του Γιώργου την έβλεπες σε κάθε τι που έλεγε - είτε σήκωνε το τηλέφωνο για να μιλήσει σε έναν πελάτη είτε μίλαγε δομημένα, περιεκτικά και ξεκάθαρα για το σπορ που αγαπά. Πολλοί ταλαντούχοι αθλητές εναλλακτικών σπορ στην ηλικία του διακατέχονται απο μια τάση να μιλήσουν για τον εαυτό τους, να φανούν, να χτίσουν ένα μύθο γύρω από την εικόνα τους. Κι ομως ο Γιώργος μίλαγε με σεμνότητα. “Δεν ....” ειπε γεμάτος ρεαλισμό. “....” Τον ρωτώ ποτε... και μου απανταει. Του μίλησα με σκοπό να δημοσιευτεί το υλικό του στο προηγουμενο τεύχος του Κυματος, αλλά υπήρχε άλλη ύλη που ήταν αναγκαίο να μπει - και έτσι τον ενημέρωσα τηλεφωνικά πως θα αναβληθεί το άρθρο για το καλοκαιρινο τεύχος. “Δεν πειράζει! Ο,τι θες εσυ, ο,τι βολεύει! Μην ανησυχεις!” μου απάντησε. Με την ωριμότητα ενός άντρα, και την στιβαρότητα ενός ταύρου. Ο μικρός ταύρος της Τήνου πλέον, μαθαίνω, έχει στραφεί και προς ένα σπορ συγγενικό στο downhill bike - το moto cross. Ο Γιώργος Παγανέλης είναι ακόμα ένας “μοναχικός καβαλάρης” και πρωτοπόρος των εναλλακτικων σπορ του νησιού μας. Τελευταία έχουμε όλοι δει πόσο καλό μας κάνουν τα διάφορα νέα αθλητικά events - πόσο κάνουν την Τήνο να μοιάζει εξωστρεφής, πόσο την πλουτίζουν, πόσο την βάζουν ακόμα καλύτερα στον χάρτη - Ελληνικό και παγκόσμιο - που της αξίζει να μπει. Αν σκεφτούμε πόσα μεσαιωνικά πέτρινα μονοπάτια έχει το νησί μας, τότε δεν αποτελεί “όνειρο θερινής νυκτός” να φανταστούμε σε ένα - ή κάποια - απο αυτά, έναν διεθνή αγώνα που θα μπορούσε να γίνει και ετήσιος θεσμός. Για την ώρα όμως, ο Γιώργος, αυτό το παιδί που έχει γίνει ήδη άντρας, παραμένει ένας μοναχικός ταύρος που συνομιλεί παθιασμένα με τον ευλογημένο τόπο του πάνω σε δύο τροχούς.

hen does an image possess us? When does it inscribe itself on the inside of our retina so that we carry it with us wherever we go? What, why and how is its hold on us? (In memory of memory, a punctum that swallows us whole). We see a spectral figure, a man: an artist. On the borderline, holding a sculpted head in his hands. A bust (decapitated), a capital: repose of all our dreams and nightmares, rocked like a babe in his arms. That fondness, that movement of its creator’s body, swaying, as he might if holding a child. With affection. Halepas looks downwards, away, his white beard caught by the light as if illuminated, on fire from the deep heat or intensity of his thoughts. The sculpted head looks upwards, and similarly with certain Halepas’ sculptures, the bust’s faint haunted gaze, hazy and hollow-eyed, with a carefree furrow seems absent, drifting perhaps to some other place. Caught here in this photograph, Halepas seems born of this land and its undulating soft rhythms. As if in this here yard with the uneven stone wall and the faint out of focus trees beyond: this human landscape is the formation of him and his art. He looks downwards, inwards – away from the light! We circle round him, our subject. This is a dream world that feels auratic. It pulls me in, full of memory associations. There is slight movement, he is dressed for work, with a patch or pocket on his trousers and shining white sleeves. His hands clasping each other, a gentle gesture. And a question – why is he cradling this sculpture in his arms? Who caught this playful posturing and why? For whom is this recording intended? In this photograph, with its triangular gaze, everything is bright. Further on in the next photograph, Halepas standing in a corner, has placed his sculpture to rest. He looks at it quizzically, as if internally amused, perhaps unsure. Something white can be seen from the corner of his top pocket, possibly a sketchbook. His head faced downwards again, pondering this head, his head. A question on repeat, is this some sort of mysterious game? Sometimes it’s good to gaze. To see this photograph, visit Halepas museum/house at Pyrgos, Tinos.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΤΟ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΤΗΣ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ERMOUPOLI’ S FAVORITE GIRL

Kείμενο: Eλένη Παπαϊωάννου / Text by Heleni Papaioannou Φωτογραφίες: Δημήτρης Καραϊσκος / Photos: Dimitris Karaiskos

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

Καθώς σεργιανίζει στα στενά της Ερμούπολης με τα μαλλιά της κοτσιδάκια και τα φωτεινά της ρούχα, οι ντόπιοι σταματούν να χαμογελάσουν, να πουν γειά και να μοιραστούν μαζί της κουτσομπολιά. Αυτή είναι η Τσινιέρε Ογκουέγκμπου, μία δυνατή και καλλιεργημένη γυναίκα με πανεπιστημιακή παιδεία, γεννημένη και μεγαλωμένη στο Λάγος της Νιγηρίας, που πλεόν αποκαλεί αυτό το όμορφο νησί σπίτι της.

ταν καλοκαίρι του 2011, όταν το αγόρι μου, με τον οποίο είχαμε γνωριστεί στο Λάγος την προηγούμενη χρονιά στο Λάγος και μου είχε πει ότι έπρεπε να επισκεφτώ τη Σύρο γιατί είναι το πιο όμορφο μέρος, με προσκάλεσε στην Ελλάδα. Είχα χάσει την πτήση μου για το Λάγος, αλλά τα κατάφερα δύο μέρες αργότερα κι έτσι ήταν μεγάλη η ανακούφιση όταν έφτασα εδώ. Θυμάμαι μία ηλικιωμένη κυρία στο καράβι από την Αθήνα. Ήμουν κουρασμένη νύσταζα και φοβόμουν ότι θα έχανα τη στάση που θα κατέβαινα και γι’ αυτό τη ρώτησα πότε θα φτάναμε στη Σύρο. Δεν ήξερε πολλά Αγγλικά, αλλά κατάφερε να μου πει να μην ανησυχώ, να κοιμηθώ και θα με ξυπνούσε εκείνη. Ήταν μία πολλή ευγενική χειρονομία από έναν άνθρωπο που δε γνώριζα καθόλου. Μόλις βγήκα απ’ το καράβι, κοίταξα τα απέναντι κτήρια κι αναρωτήθηκα αν είναι κάποια πόλη κλασσικής εποχής. Έμοιαζαν σαν να έβγαιναν από μία διαφορετική εποχή. Η αντίθεση με ότι είχα ζήσει μέχρι τότε στο Λάγος, σχεδόν όλη μου τη ζωή, ήταν έντονη. Από την πρώτη στιγμή θυμάμαι ανθρώπους να περπατάνε δίπλα μου και περνάνε χαμογελώντας, χαιρετώντας κι εγώ ανταποδίδω το χαμόγελο. Είμαι εδώ πέντε χρόνια… Η πολιτισμική μου ταυτότητα είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι μου και απλά μου βγαίνει εντελώς φυσικά. Ο τρόπος που μιλάω, που ντύνομαι, που μαγειρεύω και διαδρώ με τα παιδιά μου είναι σχεδόν αυτόματος, είμαι πολύ Νιγηριανή απ’ αυτή την άποψη. Αλλά είμαι, επίσης, και συντονισμένη με την κοινότητα εδώ, συμμετέχω σε πολλές τοπικές δράσεις και παραδοσιακές εκδηλώσεις κι αυτό ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς λόγους που ήμουν αποφασισμένη να μάθω τη γλώσσα: αισθανόμουν πολύ αποκομμένη όταν δεν μπορούσα να μιλήσω σε παιδιά ή σε ηλικιωμένες κυρίες που μου συστήνονταν στο λεωφορείο με χαμόγελο και με ρωτούσαν για τα μαλλιά μου. Τώρα; Ξέρω όλους τους οδηγούς λεωφορείων με τ’ όνομά τους και φωνάζω χαιρετίσματα σε γνωστά πρόσωπα καθώς διασχίζω την λαϊκή αγορά! Όταν κάποιοι με ακούει να μιλάω Ελληνικά, σοκάρονται ή εκπλήσσονται, ενοχλητικά λίγο. Πολύ γέλιο! Σίγουρα από περιέργεια, συνήθως με ρωτάνε πόσα χρόνια ζω εδώ κι όταν τους λέω πέντε χρόνια, απαντούν : «ακούγεσαι σαν να γεννήθηκες εδώ»! Εκπλήσσονται ακόμη περισσότερο όταν τους λέω ότι έκαν μαθήματα Ελληνικής Γλώσσας μόνο τα τελευταία δύο χρόνια, καθώς οι περισσότεροι μετανάστες μαθαίνουν τη γλώσσα στο δρόμο. Είμαι πραγματικά πολύ περήφανη για τον εαυτό μου και το γεγονός ότι οι άνθρωποι εντυπωσιάζονται, επειδή ακόμη και η δασκάλα μου, μου είπε μια φορά ότι είμαι μία από τις δύο καλύτερες μαθήτριες που είχε ποτέ! Αυτό το νησί μ’ έχει μάθει να εκτιμώ και να

αγαπώ τα μικρά πράγματα. Οι ‘αποσκευές’ που έχω φέρει μαζί μου είναι η καλή διάθεση, η παιδικότητα, η χαρά κι αυτά νομίζω ότι τραβούν περισσότερο τους ανθρώπους σε μένα. Μια φορά δούλεψα ως ξεναγός σε μία ομάδα τουριστών και μίλησα για τη Σύρο σαν να ήμουν κομμάτι της κι αυτό με έκανε να αισθανθώ σαν παιδί της. Οι αγαπημένες μου Ελληνικές λέξεις είναι: ‘ψυχή μου’! Αγαπώ το πόση ευαισθησία κι εμπιστοσύνη αποπνέουν και δεν κουράζομαι ποτέ να τις ακούω ή να τις λέω. Όταν προσπαθώ να εξηγήσω στους δικούς μου στη Νιγηρία από τι υλικό είναι φτιαγμένη η Σύρος, τους λέω ότι είναι από το υλικό των ονείρων. Η μητέρα μου μας επισκέφτηκε τα προηγούμενα Χριστούγεννα κι ήμουν τόσο χαρούμενη που μοιραζόμουν αυτό το μέρος μαζί της. Ακόμη δεν έχω ξεπεράσει το γεγονός ότι είναι τόσο όμορφο μέρος και πιθανώς, ελπίζω, αυτό να μη γίνει ποτέ. Αγαπώ τους ανθρώπους, το τοπίο, την αρχιτεκτονική, την τέχνη, το μπλε της θάλασσας που σου κόβει την ανάσα και τογ γεγονός ότι μεγαλώνω τα αγόρια μου εδώ. Μου λείπει το Λάγος όταν είμαι εδώ και η Σύρος όταν είμαι μακριά της. Πιστεύω ότι αυτό συμβαίνει όταν κατάγεσαι από δύο τόπους, όταν έχεις δύο σπίτια. Και οι δύο μου γιοι έχουν Ελληνικά και Νιγηριανά ονόματα και ο πρώτος μου, που είναι σχεδόν τριών χρονών, μιλάει ήδη τέσσερις γλώσσες. Ίγκμπο (Νοτιο-Ανατολική Νιγηρία), Ελληνικά, Ρουμάνικα, καθώς ο μπαμπάς τους είναι Ελληνο-Ρουμάνος, και Αγγλικά. Έχει επισκεφτεί τη Νιγηρία δύο φορές και θα την ξανα-επισκεφτεί σύντομα, μαζί με τον αδελφό του, που είναι λίγων μηνών, για να ξανασυναντήσει τη Νιγηριανή του οικογένεια και να ακούσει Νιγηριανή μουσική. Ο γιος μου προτιμά Νιγηριανό φαγητό και το μόνο πιάτο από άλλη κουζίνα που προτιμά είναι η καρμπονάρα, αφού το φτιάχνει τόσο ωραία ο μπαμπάς του. Συνεπώς, ναι μεγαλώνω τα παιδιά μου με όσο περισσότερη έντονη την Νιγηριανή τους ταυτότητα, επειδή είναι σημαντικό για μένα να γνωρίζουν ότι είναι κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς τους. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν λιγότεροι από δέκα άνθρωποι από την Αφρική σ’ όλο το νησί. Αλλά η Σύρος έχει και πολλούς τουρίστες, οι άνθρωποι είναι συνηθισμένοι στο να έχουν επισκέπτες γύρω τους. Ένα από τα πράγματα που αγαπώ πιο πολύ εδώ είναι ο τρόπος που σου χαμογελούν και σε χαιρετούν ακόμη κι αν δε σε ξέρουν, ηλικιωμένες κυρίες που βγαίνουν απ’ το σπίτι τους με τσάντες με γλυκά και φρούτα και προσφέρουν στο γιο μου καθώς περπατάμε μπροστά απ’ το σπίτι τους, ηλικιωμένοι άνδρες που σηκώνονται από τη θέση τους για να καθίσω, ο οδηγός του λεωφορείου που καθυστερεί λίγα λεπτά για να τρέξω να το προλάβω στη στάση, αυτά τα μικρά πράγματα κάνουν τη Σύρο για μένα ‘Παράδεισο’!

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

t was the summer 2011, I’d been invited to Greece by my boyfriend, we’d met in Lagos the previous year and he had told me I had to visit Syros cause it was the most beautiful place. I’d missed my flight from Lagos but made it here 2 days later so it was a huge relief when I finally got here. I remember an old lady on the boat from Athens. I’d been tired, sleepy and scared I’d miss my stop, so I’d asked her to tell me when we got to Syros. She didn’t know a lot of English, but she managed to tell me not to worry, I could sleep and she’d wake me up. It was a very kind gesture from a total stranger. Stepping off the boat, I was looking at the buildings opposite the port and wondering if this was some kind of classic era city. They seemed like they were from a different time. It was a very sharp contrast from what I was used to in Lagos where I’d lived almost all my life. From the very first moment, I remember people always walking past me and smiling in greeting, and I’d smile back. I’ve been here five years... My cultural identity is a part of me that’s very important and just comes naturally. The way I speak, dress, cook and interact with my kids is almost automatic, I’m very Nigerian in that regard. But I’m also very in tune with my community here; I take part in local festivities and traditions which was one of the major reasons why I was determined to learn the language: I felt like an outsider when I couldn’t speak to kids when I was introduced to them or to old ladies on the bus who smile at me and ask me about my hair. Now? I know all the bus drivers by name and yell out greetings to familiar faces as I walk through the farmers’ market! When someone hears me speak in Greek, the are shocked and surprised, annoyingly so. Lol! Sure, they are curious, the usually ask me how long I’ve lived here for, and when I tell them five years, they’re like, “you sound like you were born here”! They’re also surprised when I tell them I took Greek classes for two years, since most immigrants just learn on the streets. I’m really proud of myself and how impressed people are, because even my Greek teacher told me once that I was one of her best students! This island has taught me to appreciate

and love the little things. What I’ve carried with me is my happiness, silliness and cheerfulness and I think it has drawn more people to me. Once I worked briefly as a tour guide for English speaking tourists and I talked about Syros like someone who was a part of it and this really made me feel like I was one of her children. My favorite Greek words are “Ψυχή μου”! I love the vulnerability and trust in them and I never get tired of hearing and saying them. When I try to describe to my family back home what Syros is about, I tell them it’s the stuff of dreams. My mum visited last Christmas and I was so happy to share this place with her. I still haven’t gotten over how beautiful it is, I guess and hope I never will. I love the people, the landscape, the architecture, the art, the breathtaking blueness of the sea and the fact that I get to raise my boys here. I miss Lagos when I’m here and I miss Syros when I’m away from it. I guess that comes with having two homes. Both my sons have Greek and Igbo (Nigerian) names and my first, who’s almost three years old, already speaks four languages. Igbo, Greek, Romanian, as his dad is Greek/Romanian and English. He’s visited Nigeria twice and we’ll be visiting again soon so his baby bro, who’s a few month old, can meet his Nigerian family and we always listen to Nigerian music. My son prefers Nigerian food and the only other food he likes is Carbonara, since his dad makes it quite nicely. So yes, I’m raising my children with as much of a Nigerian identity as I can because it’s very important to me that they know that part of their heritage. There are currently less than ten Africans in the island. But Syros gets lots of tourists, people are used to being around visitors. One of the things I love the most about here is the way people smile and say hello, even though they don’t know youold ladies come out of their houses with bags of sweets and fruits and offer it to my son when we walk past their houses, old men get off their seats on the bus for me to sit, the bus driver delays just a few seconds more so I can run to catch the bus before it leaves the station, these small things make Syros for me a paradise!”

As she strolls the little streets of Εrmoupolis, her hair braided and her clothes bright, the locals stop to smile, say hello, and share a piece of town gossip with her. This is Chinyere Ogwuegbu, a strong and educated Igbo woman (she holds a B.Sc. in Marketing), born and raised in Lagos, Nigeria, who has come to call this beautiful island her home. 83

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΔΗΛΟΣ DELOS

Της Mάρας Δεσύπρη / By Mara Desipri

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

100

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

101

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

102

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

103

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

104

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

Τη

Οι φωτογραφίες αυτές τραβήχτηκαν σε μια επίσκεψη στη Δήλο το 2012. This series of photos were shot during a visit to Delos in 2012.

105

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

106

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ ΧΑΛΕΠΑΣ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΗΝΟ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ YANNOULIS HALEPAS: FROM TINOS TO ATHENS Από τον Κώστα Δανούση By Costas Danousis

107

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

Ελλάδα - ή τουλάχιστον η διανόηση και η καλλιτεχνική κοινότητα — είχαν ανακαλύψει και πάλι τον Χαλεπά από τις αρχές της δεκαετίας του 1920. Από τη στιγμή που ο Νικολαος Μωραΐτης, «μαραγκός» του Πύργου, ο «Αβδηρίτης» του «Αστέρος της Τήνου», διακήρυξε urbi et orbi ότι ο άτυχος καλλιτέχνης άρχισε πάλι να δημιουργεί, το ενδιαφέρον για την τύχη του αναζωογονήθηκε. Το 1925 ο γλύπτης Θωμάς Θωμόπουλος, ο οποίος είχε σταλεί από τη Σχολή Καλών Τεχνών στον Πύργο, οργανώνει έκθεση έργων του στη Σιναία Ακαδημία (η Ακαδημία Αθηνών ιδρύθηκε το 1926). Το 1927 η Ακαδημία του απονέμει το Μετάλλιο των Τεχνών, το οποίο συνοδευόταν με το σεβαστό ποσόν των 2.000 δραχμών! Το γεγονός, όμως, εκείνο που επιβεβαίωσε ότι ο Γιαννούλης έχει και «οικονομικό ενδιαφέρον» ήταν η έκθεση έργων και σχεδίων του που οργάνωσε ο Νίκος Βέλμος το 1928 στο «Άσυλο Τέχνης». Έκτοτε ο Χαλεπάς αποκτά ενδιαφέρον! Έως τότε, από τον θάνατο της μητέρας του (1916) και εντεύθεν, τον Γιαννούλη φρόντίζε η οικογένεια του Ιωάννη Γαΐτη στο γειτονικό Μπεναρδάδο, η σύζυγος του οποίου, Μαριγώ, θυγατέρα του Γεωργίου Χαλεπά, ήταν πρώτη του εξαδέλφη. Σε αντάλλαγμα, η οικογένεια εκμεταλλευόταν τρία κτήματα της οικογένειας του Γιαννούλη. Ταυτόχρονα τον ασθενή καλλιτέχνη ενίσχυαν οικονομικά το Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας και η Αδελφότης των Τηνίων εν Αθήναις. Μπορεί να μην ευπορούσε, αλλά επ’ ουδενί δεν εχειμάζετο! Τι συμβαίνει, λοιπόν, και το πρωινό της 24ης Αυγούστου 1930 εγκαταλείπει τον Πύργο; Τα πράγματα είναι αρκετά συγκεχυμένα. Από εκεί και πέρα την τύχη του διαχειρίζεται η φιλόδοξη Ειρήνη (Κουβαρά), σύζυγος του ανιψιού του Βασιλείου Νικολάου Χαλεπά, υπαλλήλου της Εθνικής Τράπεζας, και όλες οι πληροφορίες που διαχέονται ελέγχονται απ’ αυτήν. Οι πληροφορίες μας για το ταξίδι στους δημοσιογράφους και, πολύ αργότερα (1958), στον Ρήγα Γαρταγάνη, συγγραφέα του βιβλίου «Γιαννούλης Χαλεπάς. Η ζωή ενός μεγάλου», προέρχονται από διηγήσεις της Ειρήνης Χαλεπά, η οποία επιβάλλει τη δική της εκδοχή. Αποσιωπά αίφνης το γεγονός ότι στο ταξίδι τους συνόδευσε ο Ιωάννης Γαΐτης, ο οποίος φρόντιζε για 14 χρόνια τον Γιαννούλη, όπως αποσιωπά ότι μετέφερε μαζί της τα πάντα (έργα του Γιαννούλη σε πηλό, σχέδια, δεφτέρια επιχείρησης Ιωάννη Χαλεπά, κ.οκ.). Παρόλο που ο κατ’ εξοχήν βιογράφος του καλλιτέχνη, Στρατής Δούκας, επιμένει ότι όνειρό του ήταν η Αθήνα, τίποτα στην πραγματικότητα δε φαίνεται να ανησυχούσε τον Γιαννούλη στην Τήνο και ένα αχρονολόγητο σημείωμά του προς τον ανιψιό του Βασίλη ότι επιθυμεί να έλθει «εις τας Αθήνας» (ημερομηνία λήψης 10/8/1930;) έχει μάλλον συνταχθεί εκ των υστέρων. Όλα δείχνουν πως υπήρξε κάποια συμφωνία μεταξύ Βασιλείου Χαλεπά και Ιωάννη Γαΐτη, γιατί ο δεύτερος αφενός συνέδραμε την Ειρήνη Χαλεπά στη μετακίνηση του Γιαννούλη στην

Αθήνα και αφετέρου διατήρησε στη συνέχεια την εκμετάλλευση των κτημάτων της οικογένειας Ιωάννου Χαλεπά. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η γενική αναγνώριση της νέας δημιουργικής εργασίας του γηραιού καλλιτέχνη και η οικονομική της διάσταση έπαιξαν ρόλο στην απόφαση της οικογένειας Βασιλείου Χαλεπά να πάρει τον Γιαννούλη στην Αθήνα. Φαίνεται πως είχαν γίνει και άλλες απόπειρες —πιστοποιείται και προηγούμενη επίσκεψη του ζεύγους Βασιλείου και Ειρήνης Χαλεπά στον Πύργο από φωτογραφία που δημοσιεύεται στην εφημ. Ελεύθερον Βήμα της 28.8. 1930 - , πλην δεν τελεσφόρησαν. Έτσι, τελικά, η Ειρήνη Χαλεπά, με τα τρία της κορίτσια, φτάνει στον Πύργο τέλος Ιουλίου ή αρχές Αυγούστου 1930, μένει μαζί του αρκετές ημέρες και κατορθώνει να τον πείσει να την ακολουθήσει στην Αθήνα. Και το δέλεαρ η δημιουργία! «Ήλθα, για να εργασθώ», λέει στους δημοσιογράφους κι όλοι μιλούν για «δεύτερη» περίοδο της δημιουργικής του ζωής. Ξημερώματα της Κυριακής, 24 Αυγούστου, το κομβόι ξεκινάει από τον Πύργο και μέσω του δρόμου του Μπεναρδάδου ανηφορίζει στα Υστέρνια για να φτάσει στο λιμάνι της Άμμου. Από εκεί με κάποιο καΐκι στην Πόλη της Τήνου, απ’ όπου, το βράδυ, με το ατμόπλοιο «Έλενα Μ» θα αναχωρήσει για Πειραιά, όπου θα φτάσει το πρωί. Με ταξί θα ανέβει στο σπίτι της οδού Δαφνομήλης. Μετά λίγη ξεκούραση ζητά να βγει έξω. Θέλει να δει τα ανάκτορα, το Μουσείο και το Πολυτεχνείο. Την ίδια μέρα, με τη συνοδεία της ανιψιάς του, θα επισκεφτεί τον «Ξυλοθραύστη» του Δημητρίου Φιλιππότη —τότε ήταν στημένος κοντά στη Ρωσική εκκλησία—, τον «Θεριστή» και τον «Ψαρά» του ίδιου καλλιτέχνη στο Ζάππειο, για να καταλήξει στον «Δισκοβόλο» του Κων. Δημητριάδη. «Είδα και τον Δισκοβόλο του Δημητριάδη», λέει. «Λιγάκι χονδροκομμένο. Θαρρώ δεν θ αρέσει και του ιδίου. Τον Ξυλοθραύστην του Φιλιππότη τον είδα με μεγάλην ευχαρίστησιν». Θα γυρίσει στο σπίτι, αφού δει και τον έφιππο Κολοκοτρώνη του Λάζαρου Σώχου έξω απ’ την Παλιά Βουλή. Εκεί θα φιλοτεχνήσει το γνωστό σκίτσο του δισκοβόλου. Θα ακολουθήσουν περίπατοι, επισκέψεις και συνεντεύξεις! Το απόγευμα της 28ης Αυγούστου θα επισκεφθεί την «Κοιμωμένη» του και αργά το βράδυ θα δώσει τη «περίφημη» συνέντευξη στον Κώστα Καλαντζή της «Ελληνικής»! Την επομένη θα επισκεφθεί το Αρχαιολογικό Μουσείο, στις 5 Σεπτεμβρίου με τον Αντώνη Σώχο την Ακρόπολη, στις 6 το ατελιέ του Μιχάλη Τόμπρου… Έχει αρχίσει η τρίτη περίοδος της δημιουργίας του. Ανάμεσα σε τέσσερις-πέντε νέες γυναίκες που τον προσέχουν —μια παρουσία που στερήθηκε πάντοτε—, τρία μικρά εγγονάκια, φίλους, συναδέλφους και θαυμαστές θα πορευτεί ευτυχισμένος και δημιουργικός έως το τέλος της ζωής του. Ο Πύργος είναι μακριά πίσω του! «Τι το θέλεις το χωριό τώρα», απαντάει σε όσους τον ερωτούν αν θα ήθελε να ξαναπάει στον Πύργο (εφημ. Πρωΐα, 11.9. 1030).

108

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

109

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

110

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

reece - or at least the intelligentsia and the art community- had rediscovered Halepa in the early 1920’s. From that moment on when Nikolaos Moraitis, the “carpenter” of Pyrgos, the “Avderian” one of “The star of Tinos”, stated urbi et orbi that the unlucky artist has started creating again, the interest in his fortune was once more invigorated. In 1925 the sculptor Thomas Thomopoulos, who had been sent by the School of Fine Arts to Pyrgos, organized an art exhibition with his artwork at the Siniaia Academy (Athens Academy was founded in 1926). In 1927 he was awarded with the Academy’s medal of Arts, which was accompanied with the considerable amount of 2.000 drachmas. The event, though, that confirmed Yannoulis’ also had a “financial interest” was his artwork exhibition which was organized by Nikos Velmos in 1928 at the “Art Asylum”. Halepas gained interest ever since! Until then, ever since his mother’s death (1916) thereof, Yannoulis was looked after by the family of Ioannis Gaitis in the neighbouring Bernadado, the wife of whom, Marigo, daughter of Georgios Halepas, was his first cousin. In return, the family exploited three estates of Yannoulis’ family. At the same time, the sick artist was financially supported by the Holy Annunciation Institution and the Tinos’ Association in Athens. He lived neither affluently nor in poverty! What happened, thus, in the morning of August 24th , 1930, and he abandons Pyrgos? Things are quite confusing. From that moment on, his fortune was managed by the ambitious Eirini (Kouvara), wife of his nephew Basileios Halepas, a bank clerk at the National bank of Greece and all the information that we have, was controlled by her. The information about his journey to the journalists and , much later on (1958), to Rigas Gartaganis, author of the book “Yannoulis Halepas. The life of a great one”, came from the narratives of Eirini Halepa, who imposes her own version. All of a sudden, she does not mention the fact that in their journey Ioannis Gaitis was with them and that she carried everything with her (Yannoulis’ clay artwork, drawings, sketches, documents of Ioannis Halepas’ company etc.) Although the artist’s main biographer , Stratis Doukas, persists that it was the artist’s dream to go to Athens, actually there seems to be nothing that worried Yannoulis in Tinos. An undated note sent to his nephew Vassilis stating that he wanted to come “to Athens” (recipient date 10/8/1930) has probably been written ex post. Everything indicates that there had been some sort of agreement between Vassileios Halepas and Ioannis Gaitis, because on one hand Gaitis contributed Eirini Halepa in the transfer of Yannoulis to Athens and on the other hand contin-

ued exploiting the estates of Ioannis Halepas’ family. There is no doubt about the general appreciation of the new creative artwork of the old artist and its financial aspect, played a role of great importance in the decision of Vassileios Halepas to take Yannoulis to Athens. There seems to have been more attempts to do that in the past- a past visit of the couple of Vassileios and Eirini Halepa is verified by a photo at the newspaper “Elefthero Vima” on 28/8.1930- but they were not successful.Thus, consequently, Eirini Halepa, with her three girls, arrived at Pyrgos at the end of July or early August and after staying with him several days, she managed to convince him to follow her to Athens. The incentive was creation itself! “I came to work”, said to the journalists and everybody talked about a ‘second’ period of his creative life. In the early hours of Sunday, 24th August, the convoy set off from Pyrgos and in the middle of the Bernadado road headed up for Ysternia to reach Ammos’ port. Thereof , probably by a fishing boat at the town of Tinos, where they departed by the steamship ‘Elena M’ and reached Peiraias in the morning. They went up to the house of Dafnomilis street by taxi. After some resting, he wanted to go out. He wanted to see the royal palace, the museum and the Polytechnic School. On the same day, escorted by his niece, he visited the ‘Wood-cracker’ created by Dimitrios Filippotis- it was then situated near the Russian Church-, the ‘Reaper’ and the ‘Fishereman’ by the same artist at Zappeio to conclude to the ‘Discus thrower’ by Kon. Dimitriadis. “ I also saw ‘Discus thrower’ of Dimitriadis”, he said. “A little bit vulgar. I suppose he would not like it himself. The ‘Wood-cracker of Filippotis I saw with great pleasure”. He went back home after having seen the statue of Kolokotronis on horseback created by Lazarus Sohos outside the Old Parliament. He designed the wellknown drawing of the ‘Discus thrower’ on the very same spot. Strolls, visits and interviews followed! In the evening of August 28th , he visited the his ‘Sleeping Beauty’ and later that night he gave the interview to Kostas Kalantzis of the ‘Helliniki’! The following day he visited the Archaeological Museum, on September 5th he visited the Acropolis with Antonis Sohos, on 6th Michalis Tompros’ atelier. The third period of his creation had begun. Among the four-five young women that took care of him- a presence that he was always deprived of-, three little grand children, friends, colleagues and admirers he lead a happy and creative life to the very end. Pyrgos is far away from him! “Why need the village now?”, replies to those asking him whether he wanted to go back to Pyrgos again. (newspaper ‘Proia’, 11/9/1930)

111

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

112

Η ΑΝΕΜΟΕΣΣΑ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ΤΗΕ ΙSLAND OF WINDS Από τη Λίτσα Πετρέα By Litsa Petrea

ια κάποιους είναι μοναδική για τη νυχτερινή της ζωή και την ξέφρενη διασκέδασή της. Κάποιοι την αγαπούν για τις ανεπανάληπτες και πανέμορφες παραλίες της. Κάποιοι τη λατρεύουν, γιατί μπορούν να αισθάνονται άνετα και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους χωρίς ταμπού. Άλλοι την προτιμούν για την πολυτέλεια και τη δυνατότητα που προσφέρει να βρεις ό,τι μπορείς να ονειρευτείς. Ο απόλυτος προορισμός, η πρωτόγνωρη ταξιδιωτική εμπειρία, εκεί που όλα είναι δυνατά - με το αζημίωτο βέβαια. Στους δρόμους της το καλοκαίρι οι τουρίστες, Έλληνες και ξένοι, τραγουδούν χαρούμενοι μέσα από τα ανοιχτά αυτοκίνητα. Πρόσωπα όμορφα, ανέμελα που έρχονται να ζήσουν σε όλη του την υπερβολή το μύθο του ελληνικού καλοκαιριού στο ομορφότερο και πιο πολυδιαφημισμένο νησί. Άνθρωποι γνωστοί στο χώρο τους, άνθρωποι διάσημοι που η παρουσία τους στο νησί γίνεται θέμα ειδήσεων, άνθρωποι με μεγάλη οικονομική άνεση που οι συνήθειες και τα έξοδα που κάνουν σε μία μόνο νύχτα ή για μία μόνο έξοδο συζητιούνται για καιρό. Γάμοι πανάκριβοι που ανεξάρτητα από την μελλοντική τους εξέλιξη απασχολούν με την χλιδή και την οργάνωσή τους τόσο την τοπική κοινωνία όσο και το διεθνές jet set. Κότερα που καταφτάνουν και παρατάσσονται έτοιμα να επιδοθούν σε μία ναυμαχία ονείρου και πολυτέλειας, θαλαμηγοί που το μάτι που βλέπει δεν μπορεί να χωνέψει εύκολα το μέγεθος, την πολυτέλεια, τη διασημότητα των επιβατών που κρύβουν μέσα. Πανάκριβες υπηρεσίες, παραλίες, εστιατόρια που το κόστος συμμετοχής σε αυτά είναι σχεδόν απίστευτο, εξωπραγματικό για τα δεδομένα ενός κοινού θνητού, που ακόμα και αν κατάφερνε να εξασφαλίσει το οικονομικό αντίτιμο θα έπρεπε να βάλει κάποιο μέσο, κάποια «υψηλή» γνωριμία, για να ανοίξουν οι πόρτες του συγκεκριμένου παραδείσου. Κάθε χρόνο καινούργια πράγματα, καινούργιες ιδέες, καινούργιοι χώροι. Κάθε μικρή σπιθαμή γης μπροστά στη θάλασσα, ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα σημεία, που το προηγούμενο καλοκαίρι ήταν ανοιχτή και προσβάσιμη, το επόμενο καλοκαίρι είναι η παραλία ενός πολυτελέστατου πεντάστερου ξενοδοχειακού συγκροτήματος που χτίστηκε και εντυπωσιάζει για την ταχύτητα οικοδόμησής του ή είναι η παραλία μιας βίλας που χτίστηκε και έκλεισε για τον κόσμο με κάποιο ψηλό τειχίο. Όταν πρωτοπηγαίνει κανείς στο νησί, νομίζει ίσως ότι όλο το νησί είναι οι παραπάνω εικόνες, αυτές που συχνά μονοδιάστατα προβάλλονται σε μέσα ενημέρωσης. Αυτό που δεν είναι ίσως ορατό με την πρώτη ματιά είναι το νησί έχει κι άλλες πολλές πλευρές και ότι εξαρτάται από τον επισκέπτη του πότε και τι θα επιλέξει να ζήσει. Νωρίς το πρωί στον πανέμορφο γιαλό της Μυκόνου έρχονται τα καϊκια και γεμίζουν την μπάνκα με ψάρια, ενώ μπροστά από τα καφέ του

γιαλού μπορεί κανείς να διαλέξει μερικά από τα πιο νόστιμα και πιο φρέσκα μαναβικά και τοπικά προϊόντα που βγάζει το νησί, τα πιο γλυκά σύκα τον Αύγουστο, τις πιο ζουμερές ντομάτες, τα ωραιότερα χόρτα, για να συνοδεύσει το ψάρι του, αν είναι τυχερός και προλάβει κάτι καλό. Με τα ψώνια στο χέρι για το μεσημεριανό του φαγητό ή για το κολατσιό του στην παραλία μπορεί να καθίσει να πιει τον καφέ του εκεί που κάθονται οι ντόπιοι – η μικρή Βενετία είναι πανέμορφη και αδιαμφισβήτητα κυρίαρχη σε όλες τις καρτ ποστάλ – αλλά οι ντόπιοι κάθονται στο γιαλό. Υπάρχουν συγκεκριμένα μαγαζιά που μπορεί η αισθητική και η διακόσμησή τους να μην είναι τόσο άρτια ή τόσο εξεζητημένη αλλά ο ελληνικός καφές γίνεται στο μπρίκι και οι άνθρωποι στα τραπέζια κουβεντιάζουν μεταξύ τους, γελούν, πειράζονται. Για την παραλία και το μπάνιο του μπορεί κανείς – ανάλογα με τη διάθεση και το βαλάντιό του – να επιλέξει αυτό που τον γεμίζει. Προσωπικά με γεμίζουν οι παραλίες που βρίσκονται απέναντι από τη Δήλο, οι παραλίες με το ωραιότερο φως του νησιού μέχρι αργά το απόγευμα, μέχρι τη δύση του ήλιου. Δεν είναι κοσμικές ούτε θεωρούνται must see αλλά είναι ό, τι πιο όμορφο έχετε δει την ώρα που πέφτει το φως και λαμπυρίζει πάνω στη θάλασσα μπροστά από το εκκλησάκι του Άη Γιάννη, στην Κάπαρη, στα βραχάκια. Σαν να παίρνει κανείς εκείνη την ώρα μία μοναδική ενέργεια από το φως και τη θάλασσα. Δεν θέλω την ενέργεια την τεχνητή, τη φτιασιδωμένη, το καθοδηγούμενο κέφι που προκύπτει από τις επιλογές του dj σε κάποιο από τα διάσημα beach bar του νησιού ή από τις σαμπάνιες και τα ποτά που ρέουν άφθονα και οδηγούν σε χορούς και ξέφρενα γλέντια. Είναι ωραία ίσως και αυτά αλλά για άλλες ηλικίες ή για άλλες φάσεις ζωής. Μου αρέσει το φαγητό στα λίγα ταβερνάκια που έχουν απομείνει στο νησί, εκεί που μπορείς να απολαύσεις τη χωριάτικη σαλάτα, τους μεζέδες τους θαλασσινούς, το παραδοσιακό φαγητό. Αυτές οι γεύσεις μου ταιριάζουν με τη θάλασσα και με το γεγονός ότι θέλω να είμαι ξιπόλυτη και να ακουμπούν τα πόδια μου την άμμο την ώρα που τρώω. Δεν μου ταιριάζει ούτε η μοριακή κουζίνα του διάσημου σεφ ούτε οι πειραγμένες γκουρμέ γεύσεις – που κατά τα άλλα πολύ ωραίο είναι κανείς να έχει την ευκαιρία να δοκιμάσει και να απολαύσει. Με λίγα λόγια η Μύκονος έχει τα πάντα και μπορεί να είναι κι αυτή για τον καθένα από σας ένα νησί της αποκάλυψης των δικών του επιθυμιών, των δικών του στόχων, των δικών του ονείρων για το πολύτιμο καλοκαίρι του. Μην της βάλετε ταμπέλες, μην την χαρακτηρίσετε κάπως, μη διαβάσετε τι πρέπει να δείτε, πού πρέπει να φάτε, πού είναι το καλύτερο ηλιοβασίλεμα. Δείτε την, ζήστε την και ανακαλύψτε την μόνοι σας. Είναι σίγουρο ότι ένα κομμάτι της θα το αγαπήσετε πολύ!

113

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

his island is considered unique by some people for its night life and the wild fun. Some people love it because of the extraordinary and gorgeous beaches. Some people adore it due to the fact that they can openly express themselves without taboos. Some others prefer to go there for the luxury and the capability to find whatever you dream of. The ultimate destination, a unique travelling experience, where everything is possible -at the appropriate price of course. In its streets in the summertime tourists, Greek and foreigners, sing happily through their cars. Beautiful, carefree faces coming to live the myth of Greek summer to its full extent, in the most stunning and the most advertised island. People well-known in their field, famous people that their presence is news, extremely wealthy people whose habits and money spent on one night or outing are the talk of the town for a long time. Extravagant weddings that, irrespective of the fact they may not last long, they preoccupy both the local community and the international jet set with their lavishness and their arrangement. Yachts arriving and lining up ready to fling themselves into a battleship of dreams and opulence, sea cruisers that no one ca easily take in their multitude , lavishness and the celebrities hiding inside. Extremely expensive services, beaches, restaurants with cost almost unbelievable, unrealistic for a commoner‘s standards, that even if one could find the money needed to pay the price, it would also take a ‘high’ acquaintance so as to ensure that the gates of paradise would be opened for them. New things, new ideas, new places every year. Every little inch of a land near the sea, even in the most remote places, which might have been open to the public and accessible in the past, in one year’s time may be the private beach of a 5-star hotel that was built and the speed with which it was done is highly impressive or the beach of a villa that was built with a tall wall around it so as to prevent people from going there. When people go there for the very first time all the aforementioned images, repeatedly shown by the media, might lead them to think that the whole island is like that. What is not seen with the naked eye is the fact that the island is multifold and it depends on the visitor to choose what to see and when to see it. Early in the morning, the fishing boats arrive at the extremely beautiful beach of Mykonos and fill the fishermans’ pot with fish, while

just in front of the café of the beach you can choose some of the most delicious and fresh greengroceries and local products of the island, the tastiest figs in August, the juiciest tomatoes, the nicest culinary herbs to cook together with the fish , if they’re lucky enough to get something good. Having the shopping you have just done for your lunch or snack in your hands, you can sit and enjoy your coffee where locals golittle Venice is stunning and unquestionably the dominant one in post cards- but the locals go the beach. There are specific places that may lack an elitist or of high aesthetics decoration, but their Greek coffee is handmade in a special pot called ‘briki’ –not in a machine- and people at their tables talk, laugh and tease each other. If you want to go to the beach and swim, you can choose what fulfills you, depending on the mood and the budget. I feel personally satisfied with the beaches that re right across Dilos, because you can see the most beautiful and lucid light till the sunset there. They are not considered to be either mainstream or must see, but I’m telling you that one of the most beautiful sights I have ever seen is the light reflecting on the sea right in front the Saint John’s chapel, at Kapari, on the rocks. It is as if you get a unique energy out of the light and the sea at that time. I do not crave for a fake energy, an over-painted one, the fun driven by the personal choices of a DJ in one of the famous beach bars of the island or compelled by the champagne or the booze continually flowing, leading to wild dances and parties. All those things may seem nice to different ages or to different phases in one’s life. As for me, I like the food at the few remaining tavernas(small restaurants) of the island, where you can enjoy Greek salad , sea food and traditional food. I think that these dishes’ taste matches the sea and the fact that I want to be barefoot on the sand when I eat them. I’m not keen on either the molecular gastronomy of a famous chef or the modified gourmet dishes- having the opportunity to taste and enjoy them, of course, is perfectly ok, by the way! In a few words, Mykonos involves everything and might as well be, for each one of you, the island of the epiphany of your own desires, goals and dreams for your precious summer. Don’t try to put Mykonos under one category, don’t label it, don’t read about what you must see, where to eat, where is the best sunset. See it, live it and discover it on your own. You will certainly love one of its parts.

Tο σχέδιο στην δεξιά σελίδα είναι του Σπύρου Βασιλείου από ταξιδιωτικό φυλλάδιο του ΕΟΤ, 1960. Στην προηγούμενη σελίδα: σχέδιο του τυπογραφείου των Περβολαράκη-Λυκογιάννη, δεκαετία ‘60.

114

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

115

ΓΕΥΣΗ ΜΥΚΟΝΟΥ ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

TASTE OF MYKONOS

Από τον Δημήτρη Ρουσουνέλο / By Dimitris Rousounelos Φωτογραφίες: Βιβή Χανιώτη / Photos: Vivi Chanioti

O Δημήτρης Ρουσουνέλος, ένας βέρος Μυκονιάτης με “διδακτορικό” στην τοπική γαστρονομία, μας λέει τα πάντα για τις γεύσεις του νησιού του. Dimitris Rousounelos, a Mykonian who knows like noone else the local gastronomy tells us all about his island’s tastes. 116

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

117

υμάμαι ήταν τέλη της δεκαετίας του ’90 και το πρωτόλειο τότε “lifestyle” που έμελλε τα αμέσως επόμενα χρόνια να εξωκοίλει στις ακρογιαλιές του νησιού και να αναδειχθεί σε κυρίαρχο του παιχνιδιού, είχε ήδη φανεί ότι άφηνε κενά στην καταγραφή των όσων συμβαίνουν στο νησί και των όσων κάποιος θα μπορούσε να γνωρίσει και να ζήσει εδώ! Κυκλοφόρησε τότε ένα περιοδικό με αφιέρωμα στο νησί και τίτλο «Η άλλη Μύκονος». Ακόμα κι αυτοί που δουλέψαμε γι αυτό δεν μπορέσαμε ποτέ να το χωνέψουμε. Δηλαδή, τι; Εμείς καταγράφουμε αυτό που ζούμε, αυτό που γνωρίζουμε κι αυτό τελικά είναι το άλλο. Δηλαδή καταγράφαμε την Μύκονο των άλλων; Ποιων άλλων; Είμαστε τελικά εμείς «οι άλλοι»; Κι από πότε; Και για πόσο; Ζω εδώ όλη μου τη ζωή. Αποδέχομαι τη Μύκονο με τα έτσι της και με τα αλλιώς της. Τη θεωρώ μια και αδιαίρετη, με τις αντιθέσεις και τις αντιφάσεις της, με αυτά που χάνει κι αυτά που ξαναβρίσκει στην πορεία. Η Μύκονος είναι νησί των αντιθέσεων. Αυτό που θα γνωρίσεις σαν τουρίστας το καλοκαίρι δεν θα το βρεις το χειμώνα. Όταν κλείνουν οι πόρτες των υπερσύχρονων ξενοδοχείων και των εστιατορίων της, στο τέλος του Οκτώβρη, έρχεται η ώρα που η Μύκονος ξαναγίνεται νησί. Ένα νησί του Αιγαίου. Τρεις είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι της Γαστρονομίας της Μυκόνου: η θάλασσα που την περιβρέχει, η κτηνοτροφία, κυρίως χοιρινά και αιγοπρόβατα κι η γη με τα κηπαράκια και τις λιγοστές καλλιέργειες. Αυτό που τα συνδέει και δημιουργεί μια κουζίνα λίγο ως πολύ κοινή σε όλες τις Κυκλάδες είναι η επιρροή της Ενετοκρατίας και της μετακίνησης πληθυσμών από την Κρήτη και τη Μικρασία. Είναι από τους πιο σημαντικούς γαστρονομικούς προορισμούς στην Ελλάδα γι αυτό μη χάσετε την ευκαιρία να απολαύσετε πιάτα εμπνευσμένα από την Ελληνική και κυρίως την Κυκλαδίτικη κουζίνα.

Η θάλασσα Ο πλούτος της θάλασσας που περιβρέχει το νησί έφερε πολλές και νόστιμες επιλογές στην κατανάλωσή τους. Τα ψάρια εδώ μαγειρεύονταν κυρίως κακαβιά (βραστά με καλά συμπυκνωμένη σούπα) στην κατσαρόλα κι ενίοτε με σάλτσα κόκκινης ντομάτας, ψητά στη σχάρα με λαδολέμονο, ολόκληρα ή κομμένα κάθετα σε χοντρές μερίδες (μουρέλα) και βέβαια αλευρωμένα στο τηγάνι. Η πιο αγαπημένη συνταγή το Σαβόρε, ήταν ψάρια τηγανητά, της επόμενης μέρας, περασμένα από σάλτσα σκόρδου και δεντρολίβανου, σβησμένα με ξύδι. Αυτό εξασφάλιζε νοστι-

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ μιά, αλλά κυρίως τη δυνατότητα να καταναλωθούν τα ψάρια αρκετές μέρες μετά την αλίευσή τους. Υπήρξαν εποχές που το νησί εξήγε λιαστά χταπόδια και παστά ψάρια.

Τα κτηνοτροφικά Το γάλα είναι σημαντικό κομμάτι της διατροφής, κυρίως λόγω των τυριών που παράγονται παραδοσιακά: την Τυροβολιά (tirovolia), το Ξινότυρο (xinotiro), την Κοπανιστή. Η Τυροβολιά χρησιμοποιείται κυρίως σε αλμυρές και σε γλυκές πίτες. Το ξινότυρο, επιτραπέζιο ή σε σαλάτες και τριμμένο σε ζυμαρικά με κόκκινη σάλτσα. Πιο σπάνιο είναι το επιτραπέζιο Βραστό Μυκόνου (είδος τοπικής γραβιέρας), παράγεται από γάλα αιγοπρόβειο και αξίζει να το αναζητήσετε. Ιδιαίτερη δυναμική έχει η Κοπανιστή που φέρει το βαρύ όνομα ενός από τα πιο ονομαστά και μοναδικά τύπου «μπλε» τυριά στην Ελλάδα. Απολαύστε μια «Μόστρα με Κοπανιστή» κι ένα ούζο στον Γιαλό πάνω σε παξιμάδι με ντομάτα, ελαιόλαδο και ρίγανη. Αυτό όμως που περισσότερο απ’ όλα χαρακτηρίζει την γαστρονομία του νησιού, είναι προϊόντα που προκύπτουν από τη διαχείριση του οικόσιτου χοίρου. Στα κρεοπωλεία του νησιού θα βρείτε τη λούζα, ένα φίνο, ντελικάτο, με πλούσια αρώματα αλλαντικό που προέρχεται από το κόντρα φιλέτο του χοίρου και τα Μυκονιάτικα λουκάνικα με χοντροκομμένο κρεατένιο χοιρινό κιμά. Τα αλλαντικά της Μυκόνου είναι πολύ γνωστά στην Ελλάδα, είναι προϊόντα αέρος, ωριμάζουν δηλαδή στον βοριά που πνέει άφθονος στο νησί, συντηρούνται χάρη στο αλάτι που παλιά μαζεύονταν από κοιλότητες των βράχων και το άρωμά τους είναι πλούσιο από τη ρίγανη και το θρούμπη, τα τοπικά αρωματικά φυτά. Μια σειρά από πιάτα της αγροτικής κουζίνας παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τα συναντάμε μόνο στα σπίτια και προκύπτουν από τη θυσία του οικόσιτου χοίρου. Πολλά κομμάτια του παστώνονται και φυλάσσονται στο αλάτι με σκοπό να αρτύσουν και να νοστιμέψουν το φαγητό στον κύκλο του χρόνου.

Η γη Στο βιβλίο μου για τη Μυκονιάτικη Μαγειρική , γράφω για την κουζίνα του νησιού πως είναι «χωρίς ψιμύθια γεύσης και μαγικά στολίσματα». Συνταγές, απλές, στηρίζουν τη νοστιμιά τους στην εποχικότητα και την ποιότητα των υλικών. Ο κύκλος της ετήσιας παραγωγής περιλαμβάνει ανοιξιάτικα και καλοκαιρινά λαχανικά, λιγότερα το φθινόπωρο και τον χειμώνα, ενταγμένα και χρήσιμα στην τοπική κουζίνα. Χοντρόφλουδες και μυ-

118

ρωδάτες ντομάτες, κολοκύθια, μελιτζάνες, αμπελοφάσουλα, πατάτες, σκόρδα, κρεμμύδια, πράσινα λαχανικά για σαλάτες κ.ά. Στη μικρή λαχαναγορά που είναι πλάι στην Πάγκα των ψαράδων στο Γιαλό (την παραλία της Χώρας) θα βρείτε, ατζούρια (είδος αγγουριού), ξερά φασόλια που μοιάζουν με μαυρομάτικα πλην όμως έχουν καφέ μάτι και είναι ιδιαίτερα εύγευστα και καλόβραστα κι από φρούτα, σύκα, σταφύλια, μικρά πεπόνια, καρπουζάκια, κορόμηλα, ρόδια, κυδώνια κ.ά. Πολλά θα σας ξαφνιάσουν για το μικρό τους μέγεθος ή για το χονδρό τους φλούδι, αλλά είναι προϊόντα από σπόρους που άντεξαν στον χρόνο. Απολαύστε τα και θυμηθείτε ότι δεν είναι μόνο το χάδι του ήλιου που τους δίνει ιδιαιτερότητα, είναι και το ανθρώπινο μέτρο και η έλλειψη σύγχρονης τεχνολογίας στην παραγωγή τους, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει.

Mykonos Art Festival Ένας νέος θεσμός έρχεται αυτό το καλοκαίρι με μια σειρά πολιτιστικές εκδηλώσεις, συναυλίες και εικαστικά δρώμενα, το Mykonos Art Festival. Διαρκεί 3 μήνες και θα κλείσει το τριήμερο 28-30 Σεπτεμβρίου με ένα γαστρονομικό αφιέρωμα στην Τυροβολιά. Μερικοί από τους πιο σημαντικούς μάγειρες του νησιού θα συμμετάσχουν μαγειρεύοντας σε ανοικτές εκδηλώσεις στους δρόμους του νησιού και στον Κινηματογράφο Μαντώ. Λίγο πριν το τέλος της σεζόν το αφιέρωμα στην Τυροβολιά έρχεται να σηματοδοτήσει ότι και εδώ όπως και στα υπόλοιπα νησιά ζούνε κανονικές οικογένειες που δεν αρχίζουν με μια βιτρίνα στο δρόμο, ένα τραπέζι πλάι στο κύμα ή μια πινακίδα room to let και δεν τελειώνουν με μια ταμειακή μηχανή. tΤελικά, εκτός τουριστικής σεζόν, η Μύκονος ξαναγίνεται νησί! Τα παιδιά της πάνε σχολείο, κάποιοι γονείς ασχολούνται με καλλιέργειες, κτηνοτροφία, ψάρεμα, στηρίζουν ήθη και έθιμα: πανηγύρια, χοιροσφάγια (pig feast), κοινωνικές εκδηλώσεις. Συχνά το ξεχνάμε αυτό όταν βρισκόμαστε σε διακοπές. Καλό είναι να διακρίνουμε εκείνα τα σημάδια που θα μας το υπενθυμίσουν. Καλό είναι να το υπενθυμίζουμε και σε κείνους που ζούνε εδώ και καμιά φορά επίσης το ξεχνάνε. Στοιχεία τοπικής κουζίνας αναζητείστε: • Maizevelo στην περιοχή Βουγλί, πάνω από τη Χώρα στον Μεγάλο Περιφερειακό - τηλ. 2289 300932 • Maereio στην οδό Ν. Καλογερά αρ. 16 της Χώρας τηλ. 2289028825 Και για μαγειρέματα –πρωί, μεσημέρι, βράδυ, στον δικό σας χώρο, σε συνδυασμό με μαθήματα μαγειρικής: www.spitikikouzina-mykonos.gr

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

119

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

120

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

121

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

122

remember, it was towards the end of the 90’s, and the then freshly conceived “life style” that was bound to wash up the island’s shores and become the king of the game, had already begun creating blind spots, hiding or ignoring aspects of local life that didn’t complement its agenda. A magazine was issued around that time, featuring the island under the title “The other Mykonos”. Even us working for the publication never managed to get our heads around it. How did this come to be? We were documenting what we experienced, what we know, and this ends up being the other. Were we documenting the Mykonos of others? Which others? Were we the others? Since when? And especially, for how long? I’ve lived here all my life. I accept Mykonos with its ayes and nays. I consider it one and undividable, with its contrasts and contradictions, with what it has lost and what it regains on the way. Mykonos is indeed an island of contradictions. What you will encounter as a visitor in the summer, you won’t find during the winter. When the doors of luxury hotels and restaurants close, at the end of October, it is time for Mykonos to become an island again. An Aegean island. Three are the cornerstones of mykonian gastronomy. The sea that circles it, the livestock, primarily goats and pigs, and the earth, with its small gardens and limited crops. What connects the three and created a cuisine more or less common amongst Cycladic islands is the ingrained Venetian influence and the movement of peoples from Crete and Asia Minor. Mykonos is one of the most important gastronomic destinations in Greece, so do not miss the chance to enjoy dishes inspired by Greek and especially Cycladic cuisine.

The sea The wealth of the sea has always provided the islanders with numerous tasty options.Here, fish are usually made into a thick soup called kakavia, less often with tomato sauce, grilled whole or in thick slices over coals with a lemon and oil dressing, and of course pan fried with a crunchy flour coating. A favourite recipe, savore, was yesterday’s fried fish, submerged in a wholesome garlic and rosemary sauce, finished with vinegar.

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ This way it ensured a tasty dish that could also be consumed many days after the fish were caught. There was a time when the island exported sundried octopi and salted fish.

The livestock Milk is a crucial part of the locals diet, mainly due to the cheeses produced on the island: Tirovolia, Xinotiro and Kopanisti. Tirovolia is used mainly in sweet and savoury pies. Xinotiro is a served by itself, in salads or grated over red sauce pasta. A bit less common is Vrasto, a gruyere type of cheese made out of goat and sheep milk, which is work looking out for. Kopanisti has a distinctive dynamic, carrying the heavy burden of a renowned cheese, one of the few “blue” cheeses of Greece. Enjoy it as Mostra with Kopanisti, spread over rusk and served with tomatoes, olive oil and oregano, with some ouzo at Gialos. What characterises the island’s gastronomy more than anything, is the products procured from the pigs that locals raise. At the island’s butchers you’ll find louza, a fine, delicate and fragrant cured meat from the pig’s fillet and the mykonian sausages with coarsely chopped pork mince. Mykonian cured products are renowned in Greece, air-dried by the strong north winds that graciously blow all year round, and are preserved due to their saltiness, using local sea salt. Their fragrance is that of oregano and summer savory that grow wild on the island. There is a number of traditional farmer recipes that are of interest. One only finds them at local’s houses and they are part of the process of the traditional pig feast. Many meat parts are preserved in salt and are used to supplement and bring flavour to dishes all year round.

The earth In my book on Mykonian Cuisine, I write about local cooking and its lack of unneeded flavouring and superficial adornments. Minimal recipes, they thank seasonal, quality products for their flavours. The yearly circle of products includes spring and summer crops, and less during autumn and winter, though all of equal importance, holding their distinct role within local cuisine. Thick skinned and fragrant

123

tomatoes, courgettes, aubergines, string beans, potatoes, garlic, onions, salad greens and more. At the little market next to the fish stand at Gialos, one can find atzouria (a type of cucumber), the local brow-eyes peas, and many fruit like figs, grapes, small melons and watermelons, cherry plums, pomegranates and quinces. Many of these will surprise you with their relatively thicker skins or small size, but these are products from seeds that have withstood the test of time. Enjoy them and keep in mind that it is not just the sun caressing them that gifts them this uniqueness, but also a moderation in production and the lack of advanced technological means involved.

Mykonos Art Festival A newly founded institution, begins this summer with a series of cultural events, concerts and art exhibitions, called Mykonos Art Festival. It will last 3 months and finishes with a three-day event on the 2830 of September, a gastronomic feature on Tirovolia. Some of the most important chefs and cooks on the island will join forces and participate in a series of openair cooking sessions around Mykonos town and at Cine Manto. Just a few weeks before the end of the season, the event on Tirovolia actes like a beacon, a reminder that here like in most islands there’s normal families, families that don’t start with a window display on the street, a table by the waves or a room to let sign and end with a full cash register. In the end, when the season is over, Mykonos becomes an island again. Its kids go to school, some parents focus on farming their plots, caring for their livestock, go fishing, and keep traditions alive. We tend to forget that when we’re on vacation. It’s good practice to try and spot the signs that are there to remind us, and it’s also necessary to remind those that live here and sometimes they too, forget. For dishes inspired by local recipes visit: • Maizevelo, at the area of Vougli, just outside town on the peripheral road, Tel.:22893 00932 • Maereio, at 16 Kalogera street in the Chora. Tel.: 22890 28825 For catering (breakfast, lunch and dinner) at your place, combined with cooking classes: www.spitikikouzina-mykonos.gr

Η“ΤΡΕΛΑ” ΤΗΣ CAROL ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

CAROL’S “MADNESS” Φωτογραφίες: Δημήτρης Καραϊσκος Photos: Dimitris Karaiskos

124

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

Μια φωτογραφική γεύση του εκλεκτικού γούστου της Carol Guinebert, μιας Γαλλίδας που μετοίκισε στην Τήνο κι έφτιαξε στην Αγκάλη ένa concept store γεμάτο θησαυρούς. Α photographic taste of the eclectic style of Carol Guinebert, a French woman who moved to Tinos and set up in the area of Agali a concept store full of treasures. 125

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

126

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

127

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

128

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

129

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΜΕ ΤΟ MATI ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ(ΝΗ) EYE ON KARDIANI

Aπό τον Θανάση Σκουλουδάκη Βy Thanassis Skouloudakis

130

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

Φωτο: Γεωργία Φόνσου / Photo: Georgia Fonsou

Φωτο: Ρίτα Φιλιππούση / Photo: Rita Philippousi

131

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

Φωτο: Μαρίνα Μαρκουΐζου / Photo: Marina Markouizou

Φωτο: Αγνή Δελλατόλα / Photo: Agni Dellatola

132

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

διαμονή μου στην Τήνο είναι άμεσα συνυφασμένη με την διδασκαλία της φωτογραφικής τέχνης. Στα δύο χρόνια που έμεινα στην Τήνο εργάστηκα ως εκπαιδευτικός στο Επαγγελματικό Λύκειο Τήνου, ενώ ήμουν εισηγητής σε δυο σεμινάρια φωτογραφίας που διοργάνωσε το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού. Η εντύπωση που αποκόμισα από τους κατοίκους της Τήνου είναι πως έχουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για τις Τέχνες. Γνώρισα πολύ περισσότερο κόσμο μέσω της φωτογραφίας παρά από οποιαδήποτε άλλη επαγγελματική ή κοινωνική μου δραστηριότητα. Ύστερα από δύο πολύ πετυχημένα τετράμηνα φωτογραφικά σεμινάρια του Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού, στα οποία ήμουν εισηγητής, επιστρέφω στην Τήνο σε μια συνεργασία με το Ολιστικό Κέντρο Αναψυχής Pelias Life in Balance σε ένα διήμερο σεμινάριο φωτογραφίας για ενήλικες με θέμα: «Φωτογράφηση στον παραδοσιακό Οικισμό της Καρδιανής» (30η και 31η Ιουλίου) και ένα μονοήμερο εργαστήριο φωτογραφίας για παιδιά (1η Αυγούστου). Στόχος των σεμιναρίων είναι να γνωρίσουν οι συμμετέχοντες τη φωτογραφία ως τέχνη και όχι μόνο ως απλή αποτύπωση του κόσμου. Παράλληλα στο πλαίσιο της συνεργασίας μας, ανέλαβα το συντονισμό και καθοδήγηση μιας ομάδας εκπαιδευόμενων μου από τα δύο προηγούμενα σεμινάρια μου στην Τήνο σε ένα φωτογραφικό πρότζεκτ. Οι Αγνή, Γεωργία, Μαρίνα και Ρίτα για τέσσερις μήνες δούλεψαν πάνω στο πρότζεκτ με θέμα την Καρδιανή. Η επικοινωνία μας γινόταν μέσω τηλεδιάσκεψης, όπου συζητούσαμε και αξιολογούσαμε την πορεία και εξέλιξη του έργου. Η συνύπαρξη τους ενίσχυσε τη δημιουργικότητα στο καλλιτεχνικό τους έργο. Η διαφορετική ματιά της κάθε φωτογράφου παρουσιάζει τον παραδοσιακό οικισμό της Καρδιανής μ’ ένα τρόπο που πιθανόν ο επισκέπτης ή και ο κάτοικος ακόμα δεν έχει προσέξει. Δεν προσπαθούν να προβάλλουν απλώς την ομορφιά ενός χωριού του νησιού τους, αλλά ερευνούν και αναζητούν μέσω της φωτογραφικής τέχνης, να εκφράσουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τον κόσμο και τα πράγματα. Η προσπάθεια τους αμείβεται από την παραγωγή εικόνων όπου η απλή αποτύπωση έρχεται τις περισσότερες φορές σε δεύτερη μοίρα. Το πρότζεκτ θα ολοκληρωθεί με έκθεση φωτογραφίας στο Pelias Life in Balance και την έκδοση φωτογραφικού λευκώματος με θέμα: «Με το μάτι στην Καρδια(νή)». Ο Θανάσης Σκουλουδάκης είναι εκπαιδευτής φωτογραφίας ενηλίκων.

y stay in Tinos is directly linked to the teaching of photography. During the two years that I stayed in Tinos, I worked as a teacher at the Vocational High School and I was the lecturer of two seminars about photography organized by the Cultural Foundation of Tinos. My impression of the people of Tinos is that they have a great interest in the Arts. I met many more people through photography rather than interacting in any other professional or personal activity. After the completion of the two very successful seminars about photography held by the Cultural Foundation of Tinos, which lasted for four months and I was the tutor, I came back to Tinos to collaborate with the Holistic Holiday Center Pelias in a two-day photography seminar for adults on the topic “Photo-shooting the traditional Settlement of Kardiani” (June 30th and 31st) and a one-day photography workshop for children (August 1st). These seminars’ main objective is that the participants will learn about photography as an art, not only as a mere representation of the world. Within the context of our collaboration, I simultaneously undertook the task of coordinating and guiding a group of former trainees, coming from my previous seminars, to a photographic project. Agni, Georgia, Marina and Rita worked on the Kardiani project for four months. We communicated through teleconferencing, discussing and evaluating the course and the progress of the work. Their coexistence enhanced the creativity in their artistic work. The different view each photographer took presents the traditional settlement of Kardiani (Kardia means heart in Greek) in such a way that a visitor or a resident may not have even noticed. They do not just attempt to present the beauty of a village of their island, but they also experiment through photography to express the way they perceive the world and the thing around them. Their attempt in doing so is rewarded by the production of images in which the sole depicting comes second in most of the cases. The project will be completed with an exhibition of photographs at Pelias and the publishing of an album with photographs with this topic: “Eye on Kardiani” Thanassis Skouloudakis is a photography teacher for adults.

Mε το Μάτι στην Καρδια(νή) - Έκθεση Φωτογραφίας • Καθημερινά από 29 Ιουλίου έως 12 Αυγούστου ώρες 19.00 – 22.00 • Είσοδος Ελεύθερη Εγκαίνια: Κυριακή 29 Ιουλίου στις 20:30 • Επιμέλεια: Σκουλουδάκης Αθανάσιος • Συμμετέχουν: Αγνή Δελλατόλα, Μαρίνα Μαρκουΐζου, Ρίτα Φιλιππούση, Γεωργία Φόνσου • Χώρος: Pelias Life in Balance, Καρδιανή, Τήνου • Πληροφορίες: 2283031931 & 6947607453 Eye on Kardiani! - Photography exhibition of Agni Dellatola, Marina Markouizou, Rita Filippousi, and Georgia Fonsou. Coordination & Editing: Thanasis Skouloudakis • Opening Sunday 29 July, 20.30 • July 29th – August 12th - Daily from 19.00 to 22.00 Free entrance • Pelias Life in Balance, Kardiani, Tinos island • Info: 2283031931 & 6947607453

133

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΟΥ ΧΑΛΕΠΑ ΗΑLEPAS’S GAZE

Aπό την Μαρία-Θάλεια Καρρά / Βy Maria-Thalia Carras

134

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

ότε μας καθηλώνει μία εικόνα; Πότε εγγράφεται στον αμφιβληστροειδή μας χιτώνα με τέτοιο τρόπο που να τη φέρουμε μέσα μας οπουδήποτε κι αν πάμε; Τι, γιατί και πώς μας κυριεύει; (Στη μνήμη της μνήμης, µια κουκίδα που μας καταπίνει ολόκληρους). Βλέπουμε μία φασματική φιγούρα, έναν άνθρωπο, έναν καλλιτέχνη. Σε οριακή κατάσταση, κρατώντας ένα γλυπτό-κεφάλι στα χέρια του. Μία προτομή (αποκεφαλισμένη), κεφαλαιώδες: ανάπαυση όλων των ονείρων μας και των εφιαλτών μας, που τα κουνάει μέχρι να τα πάρει ο ύπνος σα μωρό στην αγκαλιά του. Αυτή η στοργή, αυτή η κίνηση στο σώμα του δημιουργού του, καθώς κουνιέται από τη μία άκρη στην άλλη, όπως σαν να κρατούσε παιδί. Με τρυφερότητα. Ο Χαλεπάς κοιτάζει προς τα κάτω, μακριά, το άσπρο μούσι σαννα φωτίζεται όταν πέφτει πάνω του το φως, σαν να ‘χει πάρει φωτιά από την ένταση βαθιά του ή την ένταση των σκέψεών του. Το γλυπτό-κεφάλι κοιτάζει προς τα πάνω, και όπως συμβαίνει και σε άλλα γλυπτά του Χαλεπά, η εξασθενημένη, στοιχειωμένη ματιά της προτομής, θολή και αποσβολωμένη, με ανέμελα ανασηκωμένα τα φρύδια, φαίνεται απούσα, παρασυρμένη ίσως σ’ έναν άλλο τόπο. Σ’ αυτή τη φωτογραφική σύλληψη, ο Χαλεπάς φαίνεται σαν γέννημα-θρέμμα αυτού του τόπου και των κυματοειδών, απαλών του ρυθμών. Σ’ αυτή την εικόνα είναι σαν βλέπεις πέρα από την αυλή με τον τοίχο με τις ακανόνιστες πέτρες και τα ισχνά και δυσδιάκριτα δέντρα: αυτό το ανθρώπινο τοπίο μορφοποιεί τον εσώτερο εαυτό του και την τέχνη του. Κοιτάζει προς τα κάτω και μέσα του –μακριά από το φως! Εμείς κάνουμε ένα κύκλο γύρω του, το υποκείμενο της υποβολής μας. Αυτό είναι ένας ονειρικός κόσμος που ακτινοβολεί. Με ελκύει μέσα του, γεμάτος με συνειρμούς μνήμης. Υπάρχει μία ανεπαίσθητη κίνηση, ντύνεται για τη δουλειά , μ ένα μπάλωμα ή μία τσέπη στο παντελόνι του και τα μανίκια του να λάμπουν από τη λευκότητά τους. Τα χέρια του είναι σφιχταγκαλιασμένα με μία απαλή χειρονομία. Και ένα ερώτημα – γιατί λικνίζει το γλυπτό στην αγκαλιά του; Ποιος έπιασε αυτήν την παιχνιδιάρικη πόζα και γιατί; Για ποιον προοριζόταν η απαθανάτιση αυτής της στιγμής; Σ’ αυτήν την φωτογραφία, με τη λοξή της ματιά, όλα είναι φωτεινά. Σε μια άλλη φωτογραφία, ο Χαλεπάς στέκεται σε μία γωνία, έχοντας τοποθετήσει το γλυπτό να αναπαυτεί. Το κοιτάζει με ένα παράδοξα αστείο τρόπο, σαν να διασκεδάζει εσωτερικά, ίσως και με αβεβαιότητα. Κάτι άσπρο ξεπροβάλλει από τη γωνία της τσέπης του, ίσως ένα σημειωματάριο με σχέδια. Το κεφάλι του είναι στραμμένο προς τα κάτω ξανά, συλλογιζόμενο αυτό το κεφάλι, το κεφάλι του. Ένα ερώτημα επαναλαμβανόμενο - είναι αυτό ένα είδος παιχνιδιού μυστηρίου; Μερικές φορές είναι καλό να προσηλώνεις το βλέμμα. (Για να δειτε αυτή τη φωτογραφία, επισκεφτείτε το Μουσείο/σπίτι του Χαλεπά στον Πύργο της Τήνου).

hen does an image possess us? When does it inscribe itself on the inside of our retina so that we carry it with us wherever we go? What, why and how is its hold on us? (In memory of memory, a punctum that swallows us whole). We see a spectral figure, a man: an artist. On the borderline, holding a sculpted head in his hands. A bust (decapitated), a capital: repose of all our dreams and nightmares, rocked like a babe in his arms. That fondness, that movement of its creator’s body, swaying, as he might if holding a child. With affection. Halepas looks downwards, away, his white beard caught by the light as if illuminated, on fire from the deep heat or intensity of his thoughts. The sculpted head looks upwards, and similarly with certain Halepas’ sculptures, the bust’s faint haunted gaze, hazy and hollow-eyed, with a carefree furrow seems absent, drifting perhaps to some other place. Caught here in this photograph, Halepas seems born of this land and its undulating soft rhythms. As if in this here yard with the uneven stone wall and the faint out of focus trees beyond: this human landscape is the formation of him and his art. He looks downwards, inwards – away from the light! We circle round him, our subject. This is a dream world that feels auratic. It pulls me in, full of memory associations. There is slight movement, he is dressed for work, with a patch or pocket on his trousers and shining white sleeves. His hands clasping each other, a gentle gesture. And a question – why is he cradling this sculpture in his arms? Who caught this playful posturing and why? For whom is this recording intended? In this photograph, with its triangular gaze, everything is bright. Further on in the next photograph, Halepas standing in a corner, has placed his sculpture to rest. He looks at it quizzically, as if internally amused, perhaps unsure. Something white can be seen from the corner of his top pocket, possibly a sketchbook. His head faced downwards again, pondering this head, his head. A question on repeat, is this some sort of mysterious game? Sometimes it’s good to gaze. (To see this photograph, visit Halepas museum/house at Pyrgos, Tinos).

135

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

136

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

«Πρέπει να έχεις υποφέρει από την ασχήμια, για να ατενίζεις την ομορφιά στην πιο άγρια γυμνότητά της. Αλλιώς, πρόκειται για οφθαλμαπάτη. Ούτως ή άλλως, ποτέ δεν συμφιλιωνόμαστε τελείως με την πραγματικότητα και η τέχνη… αποτελεί τη γέφυρα του μέσα με το έξω». «You have to have suffered by ugliness to be able to gaze at beauty in its wildest nakedness - otherwise it’s just an illusion. In any case, we never come to terms with reality and art... is the bridge between the internal and the external».

Γιαννούλης Χαλεπάς Yannoulis Halepas

Σχέδιο του Κωνσταντίνου Καταγά 20Χ30 εκατ., μελάνι σε χαρτί Fabriano ΤΙΤΛΟΣ: «Παρέα με το Γιαννούλη στα βάθη της ψυχής μας». Drawing by Constantinos Katagas 20x30 cm, Ink on Fabriano paper Title: «With Yannoulis in the depths of our soul»

137

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

138

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

139

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

140

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

141

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

142

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

143

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

144

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

145

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

146

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

147

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

148

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

149

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

150

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

151

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

152

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

153

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

154

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ EBΔΟΜΟ

Ζανάκη Αλαβάνου, Xώρα Τήνου 22830 25851 Φραγ. Παξιμάδη 2, Xώρα Τήνου 22830 25430 Κώμη 22830 51066

155

ΚΥΜΑ ΤΕΥΧΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

156