SHAPING CONTEMPORARY ROUTES IN THE VENETIAN WALLS OF HERAKLION

PRODUCED BY AN AUTODESK STUDENT VERSION

Σύγχρονες διαδρομές στα Ενετικά τείχη του Ηρακλείου Υπαίθριες διαμορφώσεις από τον Προμαχώνα του Παντοκράτορα στον προμαχώνα

PRODUCED BY AN AUTODESK STUDENT VERSION

PRODUCED BY AN AUTODESK STUDENT VERSION

του Αγίου Ανδρέα

ΕΜΠ, Φεβρουάριος 2020

Γρυλλάκη Σοφία Μακρακη Δήμητρα

Επιβλέπων: Τ. Ανδριανόπουλος Συμβουλοι : Π. Βασιλάτος Α. Μιλτιάδους

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1| Εισαγωγή 2| Ανάλυση 2.1| Χρονικές περίοδοι Η ενετική οχύρωση 2.2| Η πόλη Παλαιότερες μελέτες Χρήσεις πόλης Πύλες των ενετικών τειχών Χρήσεις στα ενετικά τείχη 2.3| Περιοχή μελέτης Χρήσεις Προσβάσεις Κυκλοφορία Δομημένο-Αδόμητο Υφιστάμενη κατάσταση 2,4| Ανάλυση περιοχής Τομή τείχους-αστικού τοπίου Ορίζοντας-αστικός ιστός-τείχος Αναγνώριση φυτών Ιδέες Αρχικές τομές 3.| Πρόταση Μακέτες εργασίας Προβληματισμοί και αφετηρίες Masterplan χρήσεων Masterplan φυτεύσεων Συνθετική ιδέα Αρχιτεκτονικά σχέδια Μακέτα 1: 250 Φωτορρεαλιστική απεικόνιση

Η ΑΡΧΗ

4

Το ενδιαφέρον μας γι’ αυτό το σημείο της πόλης προέρχεται τόσο από την καθημερινή επαφή μας ως κάτοικοι όσο και για τη σημασία που έχει για τη σημερινή μορφή της πόλης. Το σύγχρονο Ηράκλειο είναι μια πόλη απαξιωμένη στην κοινή συνείδηση, για τις παρεμβάσεις που έχουν αλλοτριώσει την ιστορική της όψη. Όμως παρά την έλλειψη της οπτικής συνέπειας, το Ηράκλειο διατηρεί μεγάλο μέρος της οχυρωματικής αρχιτεκτονικής του ανάμεσα στην άναρχη δόμηση που το χαρακτηρίζει. Η ύπαρξη στοιχείων και σχέσεων που φέρουν νόημα (τείχος, πύλες, βασικοί δρόμοι, ιστορικές πλατείες, γειτονιές) μπορούν να υποκινήσουν αρχιτεκτονικές δράσεις οι οποίες θα αποκαταστήσουν το οπτικά ελκυστικό, βασισμένες στην αξιοποίηση των απενεργοποιημένων ποιοτήτων. Στο Ηράκλειο, μέσα απο τις διαφορετικές πολιτισμικές περιόδους του, παλιά και νέα τμήματα συνυπάρχουν, άλλοτε αρμονικά και άλλοτε όχι, και ολόκληρες γειτονιές διατηρούν ακόμη την μορφή που είχαν πριν απο δεκαετίες σαν μικρές νησίδες μέσα στο χρόνο. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι κύριοι οδικοί άξονες της πόλης που δημιουργήθηκαν κατά την Ενετική περίοδο, διατηρήθηκαν την Οθωμανική και σώζονται μέχρι σήμερα. (Τζομπανάκη, 2000: 15) Την ιστορική πορεία της πόλης του Ηρακλείου μπορούμε να την χωρίσουμε σε 8 χρονικές περιόδους:

ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ

ελληνορωμαϊκή περίοδος (87 π.Χ. - 323 μ.Χ.) κατά την οποία αναφέρεται το Ηράκλειον ως επίνειο της ρωμαϊκής Κνωσσού

828 μ.Χ.

87 π.Χ.

323 μ.Χ.

Α’ βυζαντινή περίοδος (323-828 μ.Χ.) κατά την οποία η πόλη αναφέρεται ως Κάστρο και Ηράκλεια

6

αραβική περίοδος (828-961 μ.Χ.), κατά την οποία η πόλη είναι γνωστή με το αραβικό νέο όνομα Ranbdl el khandak δηλαδή φρούριο της Τάφρου

961 μ.Χ.

Β’ βυζαντινή περίοδος (961-1204 μ.Χ.) κατά την οποία η πόλη αναφέρεται ως Χάνδαξ με εξελληνισμένο το αραβικό όνομα

ενετική περίοδος (1204-1669 μ.Χ.) αναφέρεται με το όνομα Candia και Candida, όνομα με το οποίο γίνεται γνωστή η πόλη σ’όλη την Ευρώπη αλλά και όλη η νήσος (Regno di Candia: Βασίλειο της Κρήτης).

κρητική πολιτεία (1898-1913 μ.Χ.) η περίοδος της αυτονομίας είναι για την πόλη και την αστική ζωή του Ηρακλείου μια εποχή μετασχηματισμού

1204 μ.Χ.

1889 μ.Χ.

1669 μ.Χ.

οθωμανική περίοδος (1669-1898 μ.Χ.) αναφέρεται με το εκτουρκισμένο ενετικό όνομα Kandiye, καθώς και Κάστρο

1913 μ.Χ.

το 1913 η Κρήτη ενσωματώνεται στον ελλαδικό χώρο

αραβική περίοδος (828-961 μ.Χ.)

Α’ βυζαντινή περίοδος. Πιθανό περίγραμμα οχυρού περίβολου

Β’ βυζαντινή περίοδο (961-1204 μ.Χ.) Το νησί εντάσσεται ξανά στο σώμα της αυτοκρατορίας, με διοικητικό κέντρο τον Χάνδακα, κατασκευή νέου τείχους και σταδιακή επέκταση του πληθυσμού εκτός αυτού.

8

πρώιμη ενετική περίοδος

τοπογραφικός χάρτης του Ηρακλείου 1957

ενετική περίοδο (1204-1669 μ.Χ.) Τελική φάση οχύρωσης με επτά καρδιόσχημους προμαχώνες, επιπρομαχώνες, εξωτερική πλατιά τάφρο και εξωτερικά φρούσια ως πρώτη γραμμή άμυνας και επίθεσης.

ΕΝΕΤΙΚΗ ΟΧΥΡΩΣΗ

Η οχύρωση του “Φρουρίου της Τάφρου” των Αράβων, του Κάστρου των Βυζαντινών και της Κάντια των Ενετών εκφράζει την ταυτότητα της περιόδου, την εξέλιξη της πολεμικής τεχνικής και της οχυρωματικής τέχνης, ενώ συγχρόνως καλείται να καλύψει τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες μιας πόλης που επεκτείνεται. Αρχικά οι Ενετοί, μετά την εγκατάστασή τους στο Χάνδακα, αρκέστηκαν στην παλιά βυζαντινή οχύρωση. Προχώρησαν μόνο σε επιδιορθώσεις, βελτιώσεις και μετασκευές του οχυρωματικού περιβόλου και των πυλών, σύμφωνα με τα πρότυπα της δυτικής Ευρώπης, προκειμένου να προστατεύονται από τις εσωτερικές αναταραχές που είχαν με το ντόπιο στοιχείο. Μπροστά από το τείχος κατασκεύασαν ένα λιθεπενδυμένο κεκλιμένο προπέτασμα που τελείωνε με το χαρακτηριστικό λίθινο διάζωμα ημικυκλικής διατομής, το κορντόνε (cordone), ενώ πάνω στην επιφάνεια του τείχους τοποθέτησαν θυρεούς. Ιδιαίτερη βαρύτητα έδωσαν στην περιοχή του λιμανιού και στα παράκτια τείχη με την κατασκευή νέων τμημάτων οχύρωσης και δυο νέων πυλών. Η επέκταση της πόλης έξω από τα παλαιοενετικά τείχη, από τον 15ο αι., δημιούργησε επιτακτική ανάγκη για τη δημιουργία μιας νέας ισχυρής οχύρωσης που θα περιελάμβανε και τα προάστια (βούργους). Έτσι, κατά το έτος 1462 η Βενετία προχώρησε στο σχεδιασμό και την κατασκευή ενός μεγαλειώδους έργου, του νέου οχυρωματικού περιβόλου της Κάντια, που πραγματοποιήθηκε σε διάφορες φάσεις και κράτησε σχεδόν δύο αιώνες. Η νέα οχύρωση με τους επιβλητικούς προμαχώνες και τις μνημειώδεις πύλες αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της οχυρωματικής τέχνης και είναι ακόμη και σήμερα ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του είδους αυτού στο μεσογειακό χώρο.

10

Προμαχωνικό σύστημα Το προμαχωνικό σύστημα (Fronte Bastionato), αποτέλεσε ένα νέο οχυρωματικό σχεδιασμό με κύριο χαρακτηριστικό του τον προμαχώνα. Το νέο σύστημα, που άρχισε να εφαρμόζεται το 16ο αιώνα και ολοκληρώθηκε το 17ο, προστάτευε καλύτερα τις πόλεις από τις νέες εξελίξεις στη βαλλιστική, δηλαδή τα νέα πυροβόλα όπλα. Πρόκειται για μια συμπαγή κατασκευή, αρκετά ισχυρή και μεγάλη σε έκταση, που προεξέχει από την κύρια γραμμή άμυνας του οχυρωματικού περιβόλου με σκοπό να εξασφαλίζει προστασία στα παρακείμενα ευθύγραμμα τμήματά του, στους γειτονικούς προμαχώνες και στην αντίστοιχη τάφρο. Οι προμαχώνες ενώνονται μεταξύ τους με ευθύγραμμα τμήματα (cortine) που αποτελούνται εσωτερικά από ισχυρή επιχωμάτωση και εξωτερικά από λίθινη τοιχοποιία με έντονη κλίση (scarpa). Ισχυρή προεξέχουσα θεμελίωση, στη βάση του τείχους, επιτρέπει τη στήριξη όλης της υπερκείμενης, τεράστιας κατασκευής. Χαμηλή πλατεία Χαρακτηριστικό στοιχείο του προμαχώνα αποτελεί η χαμηλή πλατεία (piazza bassa). Πρόκειται για μια κατασκευή που διαμορφώνεται στο σημείο ένωσης του προμαχώνα με το ευθύγραμμο τμήμα και σε επίπεδο χαμηλότερο από αυτό του προμαχώνα και ψηλότερο από αυτό της τάφρου. Κάθε χερσαίος προμαχώνας διέθετε δυο χαμηλές πλατείες.

Το ανατολικό τμήμα της ενετικής οχύρωσης όπου διακρίνεται η τάφρος των τειχών. Σε πρώτο πλάνο ο ναός του Αγίου Φραγκίσκου, 1901 - 1902 (φωτ. Γ. Μαραγιάννης)

Οι χώροι αυτοί προστατεύονταν από τα ορεκιόνι (orecchioni) του προμαχώνα (αντίστοιχα κυκλικά τμήματα προεξοχές σε σχήμα λοβού). Για την καλύτερη επόπτευση της περιοχής, κυρίως πέρα από την τάφρο, οι Βενετοί σχεδίασαν και κατασκεύασαν πρόσθετα οχυρωματικά έργα, μικρής κλίμακας, πάνω στα ευθύγραμμα τμήματα αρχικά και αργότερα πάνω ή κοντά στους προμαχώνες, γνωστά ως επιπρομαχώνες (καβαλιέρι). Τάφρος Αναπόσπαστο και απαραίτητο στοιχείο κάθε οχυρού περιβόλου αποτελούσε η τάφρος που διαμορφωνόταν γύρω και έξω από αυτόν. Σκοπός της ήταν να κρατάει τον εχθρό, όσο γίνεται σε μεγαλύτερη απόσταση από το φρούριο, εμποδίζοντάς τον να το προσεγγίσει. Πριν την εφαρμογή του «προμαχωνικού συστήματος» η τάφρος γέμιζε με νερό, στοιχείο που έκανε ακόμη δυσκολότερη την προσέγγιση του κυρίως φρουρίου. Στην περίπτωση του Χάνδακα η τάφρος ήταν πάντοτε ξηρή. Η έντονη κλίση της λιθεπένδυσης ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματική, ειδικά όσον αφορά στις βολές που δεχόταν το τείχος κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, αφού διευκόλυνε την απόκρουση των βλημάτων του εχθρού. Επιπλέον, εξίσου σημαντικός ήταν και ο ρόλος της ισχυρής επιχωμάτωσης που χαρακτήριζε τόσο τα ευθύγραμμα τμήματα όσο και τους προμαχώνες, παρέχοντας τη δυνατότητα συγκράτησης των βλημάτων στο εσωτερικό της και διακόπτοντας έτσι την καταστροφική τους πορεία προς την πόλη.

Τζομπανάκη Χ, Χάνδακας. Η πόλη και τα τείχη, Ηράκλειο 2011: Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών

Η ανατολική πλευρά των τειχών στην περιοχή του προμαχώνα Βιτούρη, 1900 - 1905 (Τζ. Τζερόλα, Ηράκλειο, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη)

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ Ένα απο τα σημαντικότερα στοιχεία της πόλης του Ηρακλείου δεν είναι η έλλειψη πολεοδομικών μελετών, αλλά η αδυναμία εφαρμογής τους. Η επι δεκαετίες προσπάθεια να περιοριστεί η πόλη εντός των τειχών οδήγησε σε καταστροφικές επεμβάσεις στην παλαιά πόλη και την αυθαίρετη ανάπτυξη της μετέπειτα εκτός των τειχών. Η έλλειψη πρασίνου και τα κυκλοφοριακά ζητήματα που απασχολούν την πόλη ακόμα και σήμερα είναι συνεπακόλουθα της αδυναμίας εφαρμογής πολλών μελετών που προέβλεπαν τόσο τον σχεδιασμό όσο και την επίλυση τέτοιων ζητημάτων. Ειδικότερα στην προμελέτη του ρυθμιστικού σχεδίου ο Αρ. Προβελέγγιος προέβλεπε την ανάπτυξη του πρασίνου μέχρι και 15 τμ ανά κάτοικο, ενώ στις κυκλοφοριακές μελέτης του γραφείου Δοξιάδη, σημαντική ήταν η μείωση έως και ο αποκλεισμός της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων στην παλαιά πόλη, δίνοντας την δυνατότητα να αποδοθεί μέρος του κέντρου σε πεζούς.

12

ΧΡΗΣΕΙΣ ΠΟΛΗΣ

ΧΡΗΣΕΙΣ ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΟΛΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ | ΚΛΙΜΑΚΑ 1: 5000

ΚΟΥΛΕ - ΜΟΥΣΕΙΟ - ΑΝΟΙΧΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΡΚΟ ΝΕΟΛΑΙΑΣ

ΑΓΙΟΣ ΠΕΤΡΟΣ - ΧΩΡΟΣ ΣΥΝΑΥΛΙΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΛΑΤΕΙΑ ΞΕΝΙΑ

ΠΛΑΤΕΙΑ ΠΡΟΜΑΧΩΝΩΝ ΣΑΜΠΙΟΝΑΡΑ

ΠΑΛΙΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΓΙΟΥ ΜΗΝΑ

ΠΛΑΤΕΙΑ ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΓΙΟΥ ΤΙΤΟΥ

ΠΛΑΤΕΙΑ ΛΕΟΝΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΒΙΚΕΛΑΙΑ ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΗΣ ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΗΣ ΑΡΧΕΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΠΛΑΤΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ΠΑΡΚΟ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΕΠΙΠΡΟΜΑΧΩΝ ΒΙΤΟΥΡΙ

ΠΛΑΤΕΙΑ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ

ΠΛΑΤΕΙΑ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑ ΒΗΘΛΕΕΜ

ΑΝΟΙΧΤΟ ΘΕΑΤΡΟ - ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ - ΜΙΚΡΟ ΘΕΑΤΡΟ Μ. ΧΑΤΖΙΔΑΚΗ - ΧΩΡΟΣ ΕΚΘΕΣΕΩΝ ΠΥΛΗΣ ΙΗΣΟΥ

ΔΗΜΟΤΙΚΟΣ ΒΟΤΑΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΠΛΑΤΕΙΑ ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟ

ΠΕΡΙΟΧΗ ΧΡΗΣΕΩΝ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΠΟΛΗΣ KATOIKIA ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΑΓΟΡΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΧΩΡΟΙ ΕΚΤΟΝΩΣHΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΟΠΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΓΕΙΤΟΝΙΑΣ

14

ΛΙΜΑΝΙ OXYΡΩΜΑΤΙΚΑ ΤΕΙΧΗ

100 m

200 m

400 m

ΧΡΗΣΕΙΣ ΕΝΕΤΙΚΩΝ ΤΕΙΧΩΝ

ΧΡΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΤΕΙΧΗ | ΚΛΙΜΑΚΑ 1: 5000

Χρήσεις στις τάφρους Στις τάφρους των τειχών, που βρίσκονται στις εξωτερικές πλευρές τους, σήμερα συναντάμε αθλητικές εγκαταστάσεις, πολιτιστικούς χώρους, παιδικές χαρές, αναψυκτήρια, πάρκινγκ που εκτείνονται σε όλο το μήκος τους και πλαισιώνονται από ελεύθερη διαμόρφωση και φυτεύσεις. Οι παραπάνω εγκαταστάσεις έχουν υπαίθριο χαρακτήρα στην πλειοψηφία τους, με την προσθήκη κλειστών υποστηρικτών εγκαταστάσεων μικρής κλίμακας. ΠΥΛΗ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΘΕΑΤΡΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΠΥΛΗ ΔΕΡΜΑΤΑ ΕΠΙΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ

ΘΕΑΤΡΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 6o ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

8 γήπεδα τένις 1 γήπεδο μπάσκετ Εκμάθηση σκακιού

3 γήπεδα μπάσκετ Χρήση από την ομάδα του ΟΦΗ Ελάχιστη χρήση-ελαφρώς εγκαταληλημένα

ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Ελάχιστη χρήση-ελαφρώς εγκαταληλημένα ΣΤΑΘΜΟΣ ΚΤΕΛ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ-ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΣΤΑΘΜΟΣ ΚΤΕΛ ΧΑΝΙΩΝ ΠΑΡΚΟ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ ΠYΛΗ ΒΗΘΛΕΕΜ

ΔΗΜΟΤΙΚO ΑΝΑΨΥΚΤΗΡΙΟ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ ΠΟΔΗΛΑΤΩΝ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Aθλήματα στίβου-Κλειστή αίθουσα με όργανα Χρήση από διάφορα σωματεία 16:00-18:00 Χρήση για το κοινό 07;00-15:00 & 20:00-21: 30 τις καθημερινές & 07:00-11:00 τα Σάββατα ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ΠYΛΗ ΒΗΘΛΕΕΜ

1o ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ ΛΥΚΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΚΗΠΟΘΕΑΤΡΟ "ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ"

θερινός κινηματογράφος ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Πιο συγκεκριμένα, βρίσκονται 3 δημοτικά αναψυκτήρια, τα 2 εκ των οποίων δεν βρίσκονται σε λειτουργία αυτή τη χρονιά. Επίσης, συναντώνται πάρκινγκ σε μεγάλο μέρος των τάφρων και εκατέρωθεν των τειχών, τα οποία προβλέπεται να απομακρυνθούν, και παιδικές χαρές σε όλες τις τάφρους. Οι πύλες Βηθλεέμ και ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΧΑΜΗΛΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑως υπαίθριοι δημοτικοί Βιτούρι λειτουργούν ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ κινηματογράφοι και χώροι εκθέσεων, ενώ NOTIΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΧΑΜΗΛΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΠΥΛΗ αποτελεί ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ το μεγαλύτερο το “ΚΗΠΟΘΕΑΤΡΟ” ΧΑΝΙΩΠΟΡΤΑ υπαίθριο δημοτικό θέατρο και φιλοξενεί κάθε χρόνο πληθώρα πολιτιστικών εκδηλώσεων. Οι αθλητικές εγκαταστάσεις αφορούν αθλήματα όπως ποδόσφαιρο, βόλλευ, μπάσκετ, τένις, στίβο και σκάκι. ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΧΑΜΗΛΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΒΗΘΛΕΕΜ ΠΥΛΗ ΒΗΘΛΕΕΜ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΒΗΘΛΕΕΜ

Χρήσεις στην εσωτερική παρειάΧΑΜΗΛΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΒΗΘΛΕΕΜ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΤΑΦΟΣ Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

2 γήπεδα τένις Χρήση από το σύλλογο ΑΣΚΗΣΗ 2 γήπεδα μπάσκετ/volley

Εντός της παλιάς πόλης, στην παρειά των τειχών, τα τελευταία χρόνια ΕΠΙΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ πραγματοποιούνται προσπάθειες ΔΥΤΙΚΗ ΧΑΜΗΛΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΜΑ ανάδειξής τους, όπως νυχτερινός φωτισμός σε ορισμένα σημεία, διαπλατύνσεις και φυτεύσεις πεζοδρομίων, διαζώματαΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ Μ δρόμων και κυκλικοί κόμβοι. Υπάρχουν επίσης χώροι πάρκινγκ που προβλέπεται να απομακρυνθούν στα επόμενα χρόνια. Τέλος, όλες οι είσοδοι ανάβασης προς τα τείχη βρίσκονται σε αυτή την πλευρά. ΚΟΜΜΕΝΟ ΜΠΕΝΤΕΝΙ

ΠΑΙΔΙΚΗ ΧΑΡΑ

ΑΝΑΨΥΚΤΗΡΙΟ "ΕΥΚΑΛΥΠΤΟΣ" ΓΗΠΕΔΑ ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟ Εγκαταστάσεις ΕΡΓΟΤΕΛΗ 1 Γήπεδο ποδοσφαίρου 11x11 2 Γήπεδα ποδοσφαίρου 5x5 1 Γήπεδο ποδοσφαίρου 4x4 1 Γήπεδο μπάσκετ

ΠΑΙΔΙΚΗ ΧΑΡΑ

ΔΗΜΟΤΙΚO ΑΝΑΨΥΚΤΗΡΙΟ "ΟΑΣΙΣ" ΚΗΠΟΘΕΑΤΡΟ "ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ" ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ

Στην ανατολική πλευρά των τειχών, το τείχος υποχωρεί και συναντά το επίπεδο του δρόμου. Σε αυτά τα σημεία, το τείχος ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΠΥΛΕΣ έχει κτιστείΕΝΕΤΙΚΕΣ πλήρως με υπαρκτά οικοδομικά τετράγωνα και ποικίλλες χρήσεις, από ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ εμπορικέςΕΝΕΤΙΚΕΣ μέχρι κατοικίας. ΠΥΛΕΣ

ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΚΤΕΛ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ

ΕΝΕΤΙΚΕΣ ΠΥΛΕΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΣΕ ΧΑΜΗΛΕΣ ΠΛΑΤΕΙΕΣ

Επάνω στα τείχη υπάρχει άναρχη φύτευση ΠΡΟΜΑΧΩΝΕΣ και μονοπάτια, τα οποία έχουν παραμεληθεί ΕΠΙΠΡΟΜΑΧΩΝΕΣ κι έτσι ενώ άλλοτε αποτελούσαν χώρο ΧΑΜΗΛΕΣ ΠΛΑΤΕΙΕΣ αναψυχήςΣΥΓΧΡΟΝΟΙ πουΕΙΣΟΔΟΙ χρησιμοποιούταν ενεργά , πλεόν η εγκατάλειψη είναι εμφανής. Στον προμαχώνα Μαρτινέγκο βρίσκονται άναρχα τοποθετημένες εγκαταστάσεις της ομάδας του ΕΡΓΟΤΕΛΗ.

ΣΧΟΛΕΙΑ ΑΝΑΨΥΚΤΗΡΙΟ ΠΑΡΚΑ ΚΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΠΑΙΔΙΚH ΧΑΡA ΧΩΡΟΙ ΣΤΑΘΜΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΙ ΑΠΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΑ ΛΟΙΠΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ (ΕΜΠΟΡΙΟ, ΚΑΤΟΙΚΙΑ , ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ..)

100 m

200 m

400 m

ΠΥΛΕΣ ΕΝΕΤΙΚΩΝ ΤΕΙΧΩΝ ΧΡΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΤΕΙΧΗ | ΚΛΙΜΑΚΑ 1: 5000

ΠΥΛΕΣ ΤΩΝ ΕΝΕΤΙΚΩΝ ΤΕΙΧΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ | ΚΛΙΜΑΚΑ 1: 5000

Το κάστρο είχε τέσσερις πύλες στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα: Στη βόρεια μεριά, στο τέρμα της σημερινής 25ης Αυγούστου, ήταν η πύλη του Μώλου, με την οποία επικοινωνούσε η πόλη με το λιμάνι.

Στην ανατολική πλευρά εκεί που είναι σήμερα το άγαλμα του Ελευθέριου Βενιζέλου, βρισκόταν η πύλη του Αγίου Γεωργίου ή Λαζαρέτο, με την οποία η πόλη επικοινωνούσε με την ανατολική Κρήτη και το λοιμοκαθαρτήριο (Λαζαρέτο). Σ ΣΤΑΘΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΘΕΑΤΡΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 6o ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Στη νότια πλευρά είχε κατασκευαστεί από το 1587 η πύλη του Ιησού ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ή Καινούργια ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Πόρτα. Η πύλη αυτή άνοιγε 8 γήπεδατην τένις πόλη 1 γήπεδο μπάσκετ προς τις νότιες επαρχίεςΕκμάθηση τουσκακιού νομού. Από εδώ επίσης έμπαινε, ο αγωγός που τροφοδοτούσε με νερό την πόλη. Η σημερινή Καινούργια Πόρτα δεν μοιάζει καθόλου με την πύλη της εποχής ΣΤΑΘΜΟΣ ΚΤΕΛ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ-ΛΑΣΙΘΙΟΥ

Στη δυτική πλευρά, στο τέλος της πλατείας Στράτα (Strata Larga) της σημερινής ΠΑΡΚΟ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ οδού Καλοκαιρινού ΔΗΜΟΤΙΚO είχε κατασκευαστεί ΑΝΑΨΥΚΤΗΡΙΟ η Πύλη του Παντοκράτορα, η σημερινή 1o ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ ΛΥΚΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Χανιώπορτα, που είχε (και έχει) στο πάνω ΑΝΟΣ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ" μέρος την προτομή του Παντοκράτορα με τη λέξη Omnipotens (Παντοκράτωρ). Από αυτή την πύλη επικοινωνούσε η πόλη με τη Δυτική Κρήτη.

ΠΥΛΗ ΤΟΥ ΜΩΛΟΥ

ΠΥΛΗ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΠΥΛΗ ΔΕΡΜΑΤΑ ΕΠΙΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ

ΠΥΛΗ ΤΗΣ ΑΜΜΟΥ - ΣΑΜΠΙΟΝΑΡΑ ΕΠΙΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΤΖΑΝΕ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΣΑΜΠΙΟΝΑΡΑ

ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΧΑΜΗΛΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ

ΕΠΙΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΒΙΤΟΥΡΙ ΠΥΛΗ ΒΙΤΟΥΡΙ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΒΙΤΟΥΡΙ ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΗ ΧΑΜΗΛΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΒΙΤΟΥΤΙ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΧΑΜΗΛΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΒΗΘΛΕΕΜ ΠΥΛΗ ΒΗΘΛΕΕΜ ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΒΗΘΛΕΕΜ

ΚΑΙΝΟΥΡΙΑ ΠΟΡΤΑ ΠΥΛΗ ΙΗΣΟΥ

ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΧΑΜΗΛΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΒΗΘΛΕΕΜ

ΒΟΡΕΙOΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΧΑΜΗΛΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΙΗΣΟΥ

ΚΟΜΜΕΝΟ ΜΠΕΝΤΕΝΙ

Οι τρεις χερσαίες πύλες του Αγίου Γεωργίου, του Ιησού και του Παντοκράτορα έκλειναν εσωτερικά και εξωτερικά με βαριές και στέρεες πόρτες την ώρα της Δύσης του ηλίου και άνοιγαν με την ανατολή του. ΔΙΚΗ ΧΑΡΑ Όσοι δεν προλάβαιναν να μπουν μέσα διανυκτέρευαν σε ειδικά κτίρια, γι’αυτό ΤΙΚO ΑΝΑΨΥΚΤΗΡΙΟ "ΟΑΣΙΣ" το σκοπό. Οι πύλες στην εξωτερική τους Ο "ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ" πλευρά προστατεύονταν από ημικυκλικές προεξοχές που ονομάζονταν Orecchione (μεγάλα αυτιά). Εκτός από τις τέσσερις αυτές κύριες πύλες, υπήρχαν ακόμη τρεις άλλες για στρατιωτικούς σκοπούς. Αυτές ήταν η πύλη του Αγίου Ανδρέα (ΒΔ), η πύλη της Αμμουδιάς ή Sabionera (ΒΑ) και η πύλη Δερματά στον ομώνυμο κόλπο (που βρίσκεται δίπλα στο μουσείο Φυσικής Ιστορίας), η οποία άνοιγε προς τη θάλασσα. Η τελευταία είχε κατασκευαστεί ως διέξοδος την περίπτωση αποκλεισμού του στομίου του Ενετικού Λιμανιού.

ΠΥΛΗ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΛΑΖΑΡΕΤΟ

ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ NOTIΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΧΑΜΗΛΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΠΥΛΗ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΧΑΝΙΩΠΟΡΤΑ

ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΙΗΣΟΥ ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΗ ΧΑΜΗΛΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΙΗΣΟΥ ΕΠΙΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΔΥΤΙΚΗ ΧΑΜΗΛΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟ

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΧΑΜΗΛΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟ

ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟ

ΕΝΕΤΙΚΕΣ ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΠΥΛΕΣ

ΕΝΕΤΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΠΥΛΕΣ ΕΝΕΤΙΚΕΣ ΠΥΛΕΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΣΕ ΧΑΜΗΛΕΣ ΠΛΑΤΕΙΕΣ ΠΡΟΜΑΧΩΝΕΣ ΕΠΙΠΡΟΜΑΧΩΝΕΣ ΧΑΜΗΛΕΣ ΠΛΑΤΕΙΕΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΕΙΣΟΔΟΙ

16 100 m

200 m

400 m

100 m

200 m

400 m

ΧΑΡΤΕΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

ΧΡΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Δύο διαμήκη μέτωπα διατρέχουν την περιοχή μελέτη μας εκατέρωθεν των τειχών. Αφενός εσωτερικά των τειχών, κατά μήκος της λεωφόρου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου εντοπίζονται χρήσεις πόλης και υπηρεσίες όπως το νοσκομείο Μητέρα, τράπεζες, γραφεία, καταστήματα, ενώ συνεχίζοντας προς τα μέσα, εντοπίζονται κυρίως χρήσεις κατοικίας. Αντίστοιχα, κατά το μέτωπο του δρόμου εκτείνονται ψηλότερα και νεότερα κτίρια ενώ προς τα μέσα η κλίμακα μειώνεται. Απο την άλλη πλευρά, κατά μήκος της οδού Εφόδου και προς τα έξω, κυριαρχεί η χρήση κατοικίας. Το μέτωπο του δρόμου διατρέχεται εν μέρει απο νεότερες πολυκατοικίες και παλαιότερες μονοώροφες κατοικίες. Στις απολήξεις της εσωτερικής πλευράς των τείχών εντοπίζουμε ένα σύμπλεγμα κτιρίων, σε κάθε μια. Τα διατηρητέα κτίρια που βρίσκονται σε επαφή με των προμαχώνα του Παντοκράτορα πρόκειται να λάβουν κοινωφελής χρήσεις. Και ένα σύμπλεγμά κτιρίων που συχνά εγκαταλείπονται ή λαμβάνουν περιστασιακές χρήσεις όπως καταστήματα και κέντρα διασκέδασης βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής απο τον επιπρομαχώ του Αγίου Ανδρέα. Στις περιοχές που αναφέρθηκαν λειτουργούν υπαίθριοι χώροι στάθμευσης που προβλέπεται να απομακρυνθούν. Τέλος σε επαφή με το τείχος, κατα μήκος της οδού Μάχης Κρήτης, λειτουργεί χώρος στάθμευσης υπεραστικών λεωφορείων και στάση ταξί, τα οποία επίσης προβλέπεται να μεταφερθούν.

18

ΧΡΗΣΕΙΣ ΟΡΟΦΩΝ

20

ΠΡΟΣΒΑΣΕΙΣ Οι είσοδοι προς τα τείχη εντοπίζονται στην εσωτερική τους παρειά προς τον ιστορικό ιστό. Εντός της περιοχής μελέτης εντοπίζονται δύο κατακόρυφες συνδέσεις μεταξυ των τειχών και της εσωτερικής τους παρειάς, στα άκρα του λαιμού και προς τον κάθε προμαχώνα αντίστοιχα. Η άνοδος προς αυτά πραγματοποιείται μέσω κλιμάκων ανόδου προς την πλευρά του Παντοκράτορα, και μέσω της ράμπας προς την πλευρά του Αγίου Ανδρέα. Υπάρχει επίσης εσωτερική σύνδεση, εντός των τειχών, με τη μορφή στοών, σύνδεση μεταξύ της πλευράς του Παντοκράτορα, και της τάφρου, καθώς και της χαμηλής πλατείας του προμαχώνα, όπως φαίνεται στο χάρτη. Η εσωτερική στοά λειτουργεί περιορισμένες ώρες της μέρας, για συγκεκριμένες περιστάσεις, όπως εκθέσεις και καλλιτεχνικά δρώμενα.

22

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ Η περιοχή μελέτης μας πλαισιώνεται στο μεγαλύτερο μέρος της από δρόμους μεγάλης διέλευσης, τις λεωφόρους Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και Ελευθερίου Βενιζέλου, ενώ από την πλευρά της τάφρου. Στη λεωφόρο Αρχιεπισκόπου Μακαρίου συναντάμε πολυκατοικίες με έντονη την παρουσία των χρήσεων πόλης, όπως υπηρεσίες, τράπεζες, το νοσοκομείο ¨Μητέρα¨. Η λεωφόρος Ελευθερίου Βενιζέλου διασχίζει το παράκτιο μέτωπο. Κατα μήκος της τάφρου βρίσκεται η οδός εφόδου, με μικρότερη διέλευση οχημάτων, στην οποία βρίσκονται ως επι το πλείστον χαμηλότερα κτίρια ενός ή δύο ορόφων, με χρήσεις κατοικίας.

24

ΔΟΜΗΜΕΝΟ-ΑΔΟΜΗΤΟ Η επέκταση του αστικού ιστού έξω απο τα όρια των τειχών έχει οδηγήσει στο σχηματισμό κελυφών που εκτείνονται ακτινωτά του ιστορικού κέντρου, δημιουργόντας έναν φλοιό: το ιστορικό κέντρο, τα τείχη και τα προάστια εκτός των τειχών. Η πορεία των στρώσεων, απο μέσα προς τα έξω, συμβαδίζει με την πολεοδομικη ανάπτυξη. Όπως είναι εμφανές απο τους χάρτες, το ιστορικό κέντρο χαρακτηρίζεται απο μία μικροκλίμακα σε επίπεδο οικοδομικών τετραγώνων, και άτακτα σχηματισμένα αστικά κενά και δρομάκια πέραν των κεντρικών δρόμων διέλευσης. Προχωρώντας προς τα έξω η κλίμακα δόμησης αυξάνεται και στις τρεις διαστάσεις ως επί των πλείστον, λόγο της ανέγερσης πολυκατοικιών. Στο ενδιάμεσο, τα τείχη, ένας συμπαγής κατάφυτος όγκος διαχώριζει και ενώνει τα δύο κελύφη.

26

ΕΝΕΤΙΚΗ ΟΧΥΡΩΣΗ

Σήμερα, στην τάφρο λειτουργούν αθλητικές εγκαταστάσεις, και συγκεκριμένα γήπεδα καλαθοσφαίρισης, καθώς και μια λαμάρινη κατασκευή, υποστηρικτική των εγκαταστάσεων. Τα 4 χρησιμοιποιούνται για ιδιωτική άθληση, εκ των οποίων τα 2 έχουν αυθαίρετες διαστάσεις, που έχουν προκύψει από τη μορφολογία των τειχών. Το 5ο γήπεδο, που προσφέρεται για δημόσια χρήση, χρησιμοποιείται περιστασιακά από κατοίκους της περιοχής. Ο αστικός εξοπλισμός του δημόσιου χώρου της τάφρου, αλλά και των τειχών, όπως παγκάκια, μπασκέτες, πυλώνες φωτισμού υπολειτουργούν. Τόσο η τάφρος, όσο και τα τείχη διαθέτουν μονοπάτια ανάμεσα στις διάσπαρτες κι αμελημένες φυτεύσεις που έχουν προκύψει φυσικά, με την πάροδο των χρόνων. Επάνω στα τείχη, εκτός από όσα αναφέρθηκαν, βρίσκεται ένα εγκαταλελημένο κτίριο που προοριζόταν για αναψυκτήριο. Μια σειρά από διατηρητέα κτίρια,- πρώην βιοτεχνίες, βρίσκονται σε επαφή με τα τείχη, και είναι διατηρητέα. Προβλέπεται από το δήμο η αποκατάστασή τους και η προσθήκη κοινωφελών χρήσεων του δήμου.

Η είσοδος στον επιπρομαχώνα του Αγιου Ανδρέα

28

1. Βόρεια όψη των νυχτερινών κέντρων

2. Βόρεια όψη των νυχτερινών κέντρων σε επαφή με τον επιπρομαχώνα του Αγίου Ανδρέα

3. Νότια (εσωτερική) όψη των νυχτερινών κέντρων σε επαφή με τον επιπρομαχώνα του Αγίου Ανδρέα

4. Νότια όψη της λεωφόρου Αρχιεπισκόπoυ Μακαρίου.

5. Η “αβαθής” τάφρος στην περιοχή μελέτης.

6. Παιδική χαρά στην τάφρο.

7. Μέρος των εγκαταστάσεων καλαθοσφαίρισης στην τάφρο σε επαφή με το ενετικό τείχος

8. Γήπεδο εντός της τάφρου.

9. Αστικός εξοπλισμός στάσης, προμαχώνα Παντικράτορα.

επάνω

στον

ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Υ

ΙΟ

ΚΑ Ρ

ΟΣ

Ε

ΧΙ

ΑΡ

ΜΑ

Π

ΚΟ

ΠΙ Σ

ΟΥ

ΦΟ Ρ

Ω

5 1 4 2

+9.0m

+10.0m

+8.0m

3

+19.70m

+17.90m

+18.25m +15.3m

+7.5m

6 +14.2m

+2.0m

+16.5m

ΦΟΡΟΣ ΣΟΦΟΚΛΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

+16.3m

ΟΔΟΣ ΕΦΟΔΟΥ

30

ΛΕ

Στην απόληξη των τειχών προς τη θάλασσα, βρίσκεται ένα σύμπλεγμα κτιρίων, ελαφριές κατασκευές και πρώην βιοτεχνικά κτίρια-μη διατηρητέα, που βρισκονται σε απόσταση αναπνοής από τον επιπρομαχώνα και λαμβανουν περιστασιακές λειτουργίες, που στις περισσότερες περιπτώσεις αφορούν νυχτερινή διασκέδαση. Η επέκταση του αστικού ιστού έξω απο τα όρια των τειχών έχει οδηγήσει στο σχηματισμό κελυφών που εκτείνονται ακτινωτά του ιστορικού κέντρου, δημιουργόντας έναν φλοιό: το ιστορικό κέντρο, τα τείχη και τα προάστια εκτός των τειχών. Η πορεία των στρώσεων, απο μέσα προς τα έξω, συμβαδίζει με την πολεοδομικη ανάπτυξη. Όπως είναι εμφανές απο τους χάρτες, το ιστορικό κέντρο χαρακτηρίζεται απο μία μικροκλίμακα σε επίπεδο οικοδομικών τετραγώνων, και άτακτα σχηματισμένα αστικά κενά και δρομάκια πέραν των κεντρικών δρόμων διέλευσης. Προχωρώντας προς τα έξω η κλίμακα δόμησης αυξάνεται και στις τρεις διαστάσεις ως επί των πλείστον, λόγο της ανέγερσης πολυκατοικιών. Στο ενδιάμεσο, τα τείχη, ένας συμπαγής κατάφυτος όγκος διαχώριζει και ενώνει τα δύο κελύφη.

+18.5m

ΛΕΩ ΦΟΡ ΟΣ Κ ΑΛΟ Κ

ΟΣ

Ρ ΦΟ

Α

ΗΡ

Τ ΑΣ

ΠΛ

Ω

ΛΕ

+34.20m

+18.0m

+33.70m

10 +28.60m

+22.30m

+33.90m

8 ΚΤ Ε

Λ

Χα ν

ίω ν

+32.70m

50m

100m

ΩΦΟΡΟ

0m

Σ 62 ΜΑ

ΡΤΥΡΩ

Ν

Ο

ΔΟ Σ

Μ

ΑΧ

ΗΣ

ΚΡ

ΗΤ

ΗΣ

9

Υ

ΟΔΟ

Σ ΕΦ

7

ΟΔΟ

+15.00m

150m

ΤΟΜΗ ΤΕΙΧΟΥΣ-ΑΣΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ

32

Στις πρώτες μας επισκέψεις στα τείχη και συγκεκριμένα στην περιοχή που εξετάζουμε, αρχίσαμε συνειδητοποιούμε τις διαφοροποιήσεις του τείχους και της σχέσης του με τον αστικό ιστό καθώς αυτός αναπτύσσεται περιμμετρικά του. Σε αντίθεση με τα νότια και νοτιανατολικά τμήματα του τείχους παρατηρούμε ότι η τάφρος στην περιοχή μελέτης μας βρίσκεται στο επίπεδο της πόλης, όσον αφορά την επισκεψιμότητα είναι αρκετά μειωμένη καθώς εξαιτίας της επαφής των υπόλοιπων τμημάτων του τείχους με σημεία της λειτουργίας του κέντρου, δεν αποτελεί βασικό σημείο εκτόνωσης. Αντιθέτως στην περιχή είναι εντονότερη η χρήση της κατοικίας, η οποία τα τελευταία χρόνια φαίνεται να ενισχύεται.

ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ-ΑΣΤΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ-ΤΕΙΧΟΣ

34

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΦΥΤΩΝ

36

ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΣΚΙΤΣΑ

38

ΑΡΧΙΚΕΣ ΤΟΜΕΣ

40

42

+0.0m

ΜΑΚΕΤΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

44

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΑΦΕΤΗΡΙΕΣ

Η έλλειψη δραστηριοτήτων αναφορικά με τα τείχη αποθαρρύνει το άτομο από τη χρησιμοποίησή τους. Η χωρική κατανομή των υφιστάμενων δραστηριοτήτων είναι προβληματική, καθώς εντοπίζονται σε περιορισμένα σημεία της τάφρου, και περιστασιακά σε κτίρια που οριακά εφάπτονται στον επιπρομαχώνα του Αγίου Ανδρέα, όπως κέντρα νυχτερινής διασκέδασης, δημόσιες υπηρεσίες. Πάνω στα τείχη δεν υπάρχει νύξη δραστηριοτήτων, η φύτευση περιορίζεται αυτοφυή που έχει παρέλθει με την πάροδο των χρόνων χωρίς κάποιον προγραμματισμό, ενώ φαίνεται να μην υπάρχει πρόβλεψη φροντίδας ούτε στην υπάρχουσα. Ενίοτε στέκεται εμπόδιο στα υφιστάμενα μονοπάτια, και ο ελάχιστος αστικός εξοπλισμός (παγκάκια, φωτισμός) υπολειτουργεί. Η πρόσβαση στα τείχη μόνο από την εσωτερική τους παρειά, δημιουργεί ασυνέχειες που σε συνδυασμό με την απουσία δραστηριοτήτων καθιστά το χώρο δυσπρόσιτο και δύσκολα προσπελάσιμο. Πέρα από την υπάρχουσα ράμπα, η κίνηση στον χώρο, τόσο στην τάφρο όσο και στα τείχη δεν είναι διαμπερής ούτε εύκολα προσπελάσιμη από ομάδες ανθρώπων όπως ΑμεΑ, γυναίκες με καροτσάκια, ποδήλατα κτλ.

Η ενίσχυση της δυναμικής των τειχών στην περιοχή μελέτης μας, ως χώρος αναψυχής, άθλησης, πολιτισμού, αλλά κι ως ιστορικό μνημείο κι αξιοθέατο, όπως ήδη συμβαίνει σε μεγάλο μέρος τους. Αποτελούν τα ίδια σκηνικό που αξίζει να επισκεφτεί κανείς, λόγω της ιστορίας που τα διέπει και της μορφολογίας τους, αλλά και παρατηρητήριο προς την πόλη, τη θάλασσα, το βουνό, που οφείλεται στο ύψος τους. Τα τείχη ανήκουν στη σύγχρονη πόλη ως συνονθύλευμα παρόντος και παρελθόντος, κι όχι ως όριο με το έξω, ως φρούριο. Η διευκόλυνση πρόσβασης κρίνεται απαραίτητη για την αύξηση της χρησιμοποίησης και της επισκεψιμότητας, αφού σε συνδυασμό με τη λειτουργία δραστηριοτήτων πλεόν θα απευθύνονται σε ένα ευρύτερο φάσμα ανθρώπων και κοινωνικών ομάδων. Για την επίτευξη των παραπάνω, προτείνεται ένας συνολικός σχεδιασμός στην περιοχή μελέτης μας, που περιλαμβάνει διαδρομές παράλληλες και τεμνόμενες, πάνω στις οποίες τοποθετούνται δραστηριότητες που διαδραματίζονται με φόντο, τα τείχη, αλλά και την πόλη

48

MASTERPLAN ΧΡΗΣΕΩΝ

50

MASTERPLAN ΦΥΤΕΥΣΗΣ

52

Η φύτευση και οι χώροι πρασίνου ως ένα στοιχείο που λείπει απο την πόλη του Ηρακλείου είναι ιδιαίτερα σημαντική. Όσον αφορά τις επιλογές φυτών οι επιλογές έγιναν τόσο απο αυτοφυή φυτά του τείχους, κυρίως οι χαμηλοί θάμνοι (όπως η αγγελική και το ευώνυμο) και τα παχύφυτα όπως το μπουζί, τα οποία παραμένουν και ενισχύονται επάνω στο τείχος και στα όρια του, στα αναχώματα, διατηρώντας την αίσθηση των “κρεμαστών κήπων”. Αντίστοιχα όσο πλησιάζουμε πιο κεντρικά επάνω στους προμαχώνες, σημαντικότερη γίνεται η ανάγκη σκίασης, με θάμνους και δέντρα έως τα 3 μέτρα, ενώ κατά σημεία ψηλότερα. Το ενετικό τείχος που εκτείνεται γύρω απο την παλιά πόλη, αποτελεί την μεγαλύτερη πηγή πρασίνου για την πόλη, ενώ ταυτόχρονα και το μεγαλύτερο σημείο εκτόνωσης. Τους θερινούς μήνες λόγω της έλλειψης ψηλότερης φύτευσης, η διαδρομή σε αυτό περιορίζεται. Στην τάφρο και γύρω απο το τείχος επιλέγονται θαμνοειδή φυτεύσεις, ώστε να μην εμποδίζουν την ορατότητα του μνημείου και την ολότητα του, ενώ επί μέρους δημιουργούνται σημεία στάσης και σκίασης με λίγο ψηλότερα δέντρα.

ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΙΔΕΑ

Η ενότητα επεξεργασίας μας αφορά την περιοχή που εκτείνεται από τον προμαχώνα του Παντοκράτορα ως τον προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα, που είναι και η μια απ΄τις δύο απολήξεις των τειχών προς τη θαλασσα. Το τμήμα αυτό περιλαμβάνει τα τείχη αυτά καθ΄αυτά, την τάφρο και τους γύρω χωρους που συνδιαλέγονται με τα τείχη. Αφετηρία σχεδιασμού αποτέλεσε η σύλληψη μιας διαδρομής που θα διατρέχει το παραπάνω τμήμα σε όλα τα δυνατά επίπεδα, τόσο με οριζόντιες όσο και με κατακόρυφες συνδέσεις, ενισχύοντας την πρόσβαση σε αυτά και το πορώδες τους. Η διαδρομή αποτελείται από επιμέρους γραμμικές αφαιρετικά διαδρομές με προσανατολισμό που αφορμάται όπως είναι εμφανές, από το λαιμό των τειχών που λειτουργεί ως ραχοκοκαλιά, αλλά κι από επιμέρους κλίσεις των τειχών. Για τη διευκόλυνση πρόσβασης πάνω στα τείχη, προστίθενται εκ νέου άλλες τέσσερις είσοδοι-κατακόρυφες συνδέσεις, μέσω των κλιμάκων ανόδου, δύο στις απολήξεις τους, μέσω των προμαχώνων και δύο μεταξύ των τειχών και της τάφρου. Η απόληξησύνδεση προς τη θάλασσα πραγματοποιείται μέσω της γέφυρας, μιας μεταλλικής κατασκευής αλλά και μέσω μιας υπόγειας στοάς που με τη σειρά της συνδέει τα τείχη με το παράκτιο μέτωπο, όπως και η γέφυρα αντίστοιχα. Στη διαδρομή, που απευθύνεται στην αναψυχή και τον αθλητισμό έρχονται να προστεθούν υπαίθριες διαμορφώσεις και κατασκευές μικρής κλίμακας-πόλοι δραστηριοτήτων. Πιο συγκεκριμένα, δημιουργούνται δύο αντιδιαμετρικές περιοχές-αντιστίξεις, στις απολήξεις της διαδρομής, γύρω απ΄ τα τείχη. Απ΄ τη μια πλευρά, αφού κατέβουμε στην τάφρο συναντάμε έναν κόμβοχώρο αναψυχής και άθλησης με ελεύθερες διαμορφώσεις, αλλά και τέσσερα γήπεδα μπάσκετ με αποδυτήρια. Οδηγούμαστε στη συνέχεια είτε στις χαμηλές πλατείες και μετέπειτα στον προμαχώνα του Παντοκράτορα, είτε στη συνέχιση της διαδρομής παράλληλα με τα τείχη, με ημιυπαίθριες ή υπαίθριες διαμορφώσεις , στην απόληξη των οποίων βρίσκεται ένας κόμβος-παιδική χαρά, στην αντίστιξη της τάφρου. Στον αντίποδα, στην απόληξη προς τη θάλασσα, δίπλα στον επιπρομαχώνα του Αγίου Ανδρέα, η υπόγεια στοά οδηγεί στην διαμόρφωση μιας πλατείας-χώρου εστίασης, κάτω από το επίπεδο του δρόμου, στην οποία λειτουργεί κι ένα δημοτικό αναψυκτήριο , και σε συνδυασμό με τη υπόγεια στοά θα μπορεί να λειτουργεί ως υπαίθρια αγορά.

Το ύψος του επιπρομαχώνα αντισταθμίζεται με την λειτουργία του «πύργου» παρατήρησης, μιας κατασκευής μέσα στην πλατεία, σε απόσταση απο τον επιπρομαχώνα, προσφέροντας στον επισκέπτη την παρατήρηση-αντίληψη των ενετικών τειχών ως ολότητα αλλά και της σχέσεις τους με την πόλη. Από εκείνο το σημείο είναι ορατός ο προμαχώνας του Παντοκράτορα, η αφετηρία-τέλος της διαδρομής, με πρόσβαση τόσο από εξωτερικά του τείχους, από την οδό Μάχης Κρήτης, όσο και εσωτερικά απο την υπάρχουσα είσοδο στην Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Εκεί πλέον, πάνω στον προμαχώνα, βρίσκεται το αναψυκτήριο, σε θέση όπου βρισκόταν ένα παλαιότερο που εγκαταλείφθηκε, ενώ συνεχίζοντας την διαδρομή πάνω στο τείχος, στον λαιμό του, διαμορφώνονται υπόσκαφες αίθουσες αθλητισμού. Οι 3 αίθουσες που υλοποιούνται, προσφέρονται για κοινωνικές χρήσεις που αφορούν τον αθλητισμό, και αφορούν αθλήματα όπως ο χορός, οι πολεμικές τέχνες, η ομαδική γυμναστική, και είναι είναι διαθέσιμες καθ΄όλη τη διάρκεια της μέρας. Μορφολογικά, το δώμα κάθε αίθουσας σχηματίζει μια πλατεία- χώρο στάσης.Τα φωτιστικά οροφής βαίνουν στην πλατεία ενισχύοντας τη σχέση των τειχών και της πλατείας με το εσωτερικό της αίθουσας, και του περαστικού με την εκάστοτε εσωτερική πραγματικότητα. Σποραδικά, κατά διαστήματα σχηματίζονται μικρές πλατείες-κόμβοι που επιλύουν τις συνδέσεις μεταξύ των διαδρομών. Ένας, στην είσοδο της περιοχής μελέτης μας , ως συνέχεια της διαδρομής των τειχών, ένας στην αποληξη των υφιστάμενων κλιμάκων εισόδου που συνδέει τις κλίμακες με τη διαδρομή, ένας κυκλικός κόμβος-θεατράκι επί του προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα, πλάι στον επιπρομαχώνα, κι ένας επίσης ημικυκλικός-θεατρικός χώρος στην τάφρο , που ακολουθεί την κατάβαση προς αυτήν και τη συνέχεια της διαδρομής. Οι φυτεύσεις ακολουθούν τη διαδρομή και οργανώνονται σύμφωνα με το masterplan φυτεύσεων.

56

ΟΣ

ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΣΟΦΟΚΛΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

ΦΟ Ρ Ω ΛΕ

ΧΙ

ΟΔΟΣ ΕΦΟΔΟΥ

150m

ΑΡ

100m

Ο ΣΚ

50m

ΕΠ Ι

150m Α Μ

0m

100m ΠΟ Υ

58 50m

ΙΟ

Υ ΚΑ Ρ

0m

ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΣΟΦΟΚΛΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

MASTERPLAN 1:500

ΟΔΟΣ ΕΦΟΔΟΥ

ΡΟΣ 62

ΜΑΡΤΥ ΡΩΝ

Σ

ΔΟ

ΗΣ

ΑΧ

Μ

ΗΣ

ΗΤ

ΚΡ

ΛΕ

ΛΕΩΦΟ

ΟΔΟ Σ

ΕΦΟ

ΔΟΥ Ο

Ο ΩΦ ΡΟ ΣΠ Σ ΛΑ ΤΗ ΡΑ

ΛΕΩ

60

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΤΟΜΗ | Α-Α

62

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΤΟΜΗ | Β-Β

64

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΤΟΜΗ | Γ-Γ

66

ΒΟΡΕΙΑ ΤΟΜΗ | Α-Α

68

ΔΥΤΙΚΗ ΤΟΜΗ | Α-Α

70

ΑΝΑΨΥΚΤΗΡΙΟ- ΑΓΟΡΑ “ ΚΙΖΙΛ ΤΑΜΠΙΑ”

ΑΝΑΨΥΚΤΗΡΙΟ “ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ”

74

ΝΟΤΙΑ ΤΟΜΗ | Α-Α

76

ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΣΗΣ

78

ΚΑΤΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΜΕΣ | ΥΠΟΣΚΑΦΕΣ ΑΙΘΟΥΣΕΣ

ΤΕΛΙΚΗ ΜΑΚΕΤΑ (1:250)

80

ΜΑΚΕΤΑ 1: 200

84

ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΕΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ

86

Ευχαριστούμε για όλη την βοήθεια και την στήριξη τους τους φίλους μας. Έυη Κ. Θάνος Β. Αποστόλης Κ. Στεφ τς Στέφανος Π. Βασιλική Π. Χρύσα Μ. Ήλια Μ. Αντρέα Χ. Χριστίνα Λ. Μαρία Χ. Δημήτρη Σ. Ευγενίνα Α. Αρτεμησία Ζ. Γιάννης Α. Αλεξάνδρα Τ. Τον κ. Τηλέμαχο Ανδριανόπουλο, για την υπομονή και την καθοδήγηση, τον κ. Παναγιώτη Βασιλάτο για τις χρήσιμες συμβουλές, την κ. Μιλτιάδου, τον κ. Μπελαβίλα, τον κ. Παπαϊωάννου για τις συζητήσεις.