De Natuurkrant Jaargang 3 Nr 8 p 9-14 (1990)

] Ds N a tu u r h r a n t · ~--✓--

'.-+ -)-

- - - - - - f-____

..,

~

-~

t--------'~~-------....-~___..____, ' ·-

,~

'

Il

Il

DERDE JAARGANG.

f'

• .

-

1

<\~i':\::·.'.'"

.•:X··

.-,,,,;;,_ _; ,;,,'l .

i}/(: -_:·. -·

';,:,',; ,~ '" ,, . . . ~

_ i1:Ai:::%Uék:.•·.·.: ,· ,)

• ••,:''I • • · ;,.

··· ·~,,;,,~~~i@)i>.·

9 rec i clag ■ -papi ■ r

Aa n de Zu idp oo l, te va n ee n ma ssa dr ijv en mi dd en d ijs , ri js t ee n he us co nti ne An tar cti ca str ek t zic h uint op . t ov er 14 mi ljo en km2 (d at is on ge ve er 45 9 ma al de op pe rvl ak Be lgi ë of no g ee ns 3, 5 te va n mi ljo km 2 gr ot er da n Eu rop a ! ) en en ve rte ge nw oo rdi gt hie rm ee on ge ve er 10 % va n he t to tal e lan dop pe rvl ak op aa rd e.

He t kli ma at op An tar cti ca is ko ud en ·wi nd eri g. Op he t so vje tst at io n Vo sto k da ald e de the rm om ete r in 198 3 to t een rec ord -w aa rde va n -89 ,2° en ke le ad em ha lin g be zo C. Één bi j zo 'n tem pe rat uu r eenrgt je on tst ek ing . Ee n tra an be lon gvr ies t on mi dd ell ijk en ko st je je ho or nv lie s.

De ge mi dd eld e tem pe rat de ce nt ra le ho og vla kte uu r op van An ta rc tic a lig t tus se n -50 ° en -60 ° c. In de lag ere ku stg eb iede n is he t ie ts 'w arm er' sen -10 ° en -20 ° C. In he : tu sne nla nd va lt sle ch ts 3 to t bin wá ter pe r vie rk an te me t 7 cm jaa r en da arm ee is An ter pe r tar cti ca na as t he t ko ud ste , oo k he t

dro o gs te we rel dd ee l. Ma ar de wi nd ma ak t va n An tar cti0 O'k, een on he rb er gza am con tin en~ a wi nd sn elh ed en di e 30 0 ktn p · uu r ov er st i jge n zi jn · er ni: ~ vre em d .

To ch is _A!1 t.a rct ica . ni ti · d ee n 1 J z ig c_ on tin et ai" en t ge" weJest . Mi· 1 J. o en en Ja ren gel ede n wa s he t k l im aa t er ze lfs sub-tro pi sc h. we ten sc ha pp eli jk on-de rzo ek (w aa ron de r de va n ijs lag en · en fo ss iel stu die e ste n) he ef t uit ge we ze n da vond-t An tar cti ca he t ha rt vo rm de van het su pe rco nti ne nt Go ndw ana lan d wa ar oo k zu id- Am eri ka , Af rik a' Au str ala zië en In di a toe be~ ho ord en . Do or de co nti ne dr ift sch eu rde he t reu sacnte nlan d in stu kk en en bel hti ge An tar cti ca 25 mi ljo en jaaand de r geled en bi j de Zu idp oo l.

He t eilan d ko eld e af , er on tst on de n ho ge be ;rg ke ten s en de ov erv dig e sne euw ve rha rdd e to loe De en e ijs la ag gle ed bo t ijs . de an de re, zo da t nu me er ven op dan 98 % va n- Jie -t lan a -vé rbo rge n is onde r ee n ijs ka p. _ De di kt e va rie er t va n 18 00 to t 250 erv an Op som mi ge pl aa tse n zou 0 m. ijs lag en 'ze lfs me er da n den de 500 0 m dik zij n. He t en orm e vo lum e aan ijs wo rdt ge sc ha t op 30 mi ljo en 3 km en om vat 90 % va n de zoe twa ter vo orr aa d op aa rd e

.~. "' ·

~:~ !~~~~~,~~

--.··

De

10

reusachtige zeeolifant werd bijna uitgeroeid.

L .. .. .. -- -- -- -- -- -- -- -- -- --

Do or de ba rre kli ma ato dig he de n is sle ch ts een ms tan be pe rkt ~a nta l di er - en pla nte so in sta at op An tar cti ca te ort e~ lev en . Op de ijs vr ije geb ove r tre ffe n we mo sse n en kor ied :~ str oo sen aa n.

Ze. lev en yo ora 1 op_. ke ien en ro tse n Da arn aa st k,0 • me n ta l va n mi cro sco pis ch k 1e1 .ne, pla nte n vo or zo als al9 °~~ sch im me ls en ve rsc hil len so or ten ba cte rië n.

-- -- ~ -- -- -- -- -- -: :- :; :

100 t recic l•g

e·P•p l•r

@

,I y

strekte wiervel den en algenla gen voor, die als schuil - of voedse lplaats dienen voor ta~rijke diersoo rten. Kreeft achtigen en watersp innen kronke len over op-de-b odem-g roeiend e poOok zee-ane monen• en liepen koralen , sponzen , zeeëgel s zeester r~n , anemone n en · zeekom · de in thuis zich kommers voelen Antarc tische wateren .

In het water heeft zich dan ook een ingewik keld en z~er kwetsba ar eco-sys teem ontwik keld. 'Krill' vormt een belang rijke schakel in · de voedse ~keten. Het is een half-do orzich tig, garnaa lachtig . diertje met een gemidd elde lichaam slengte van 4 cm en het vormt de bevoedse lbron. voor langrij kste vissen , robben, walviss en, pijlink tvissen en tal~oze .. vogelsoor ten, waaron der pingu1 ns.

«De bee~~en va~ , Antarctica die wij hier te

zien Ic! l)g~n Zl J~ beperkt• Ze tonen meestal e eilanden die zic~ bevinden tussen 40' en 50 • zui~erbreedte, waar, zich een veel rijkere fauna en ontwikkeld. Haar de Antarctische gren's a heeft • t 1 d , flor is offi_c1eel vas .~e eg op 66 ZB. Het e~genli jke }Jltarctica kent b1Jv~orbee~d slechts twee pinguïns : d Adélie· en de Keizerspinguin. De andere soorten :ven dus niet - zoals v~~ beweerd wordt _ op An1 tarctica, 11~ar korte:. bi J. , de evenaar. Ook andere zeevoqels vinden de 1Jsvn Je kustgebieden de enige gescbikte_broedplaat~. Ze leven _vooral van plankton, pijlinktvissen of ~~s. Verder in het binnenland is Antarctica doods, 1Jskoud en zo droog als een woestijn.»

Een groot deel van de Antarctische kustlij n wordt bedekt aoor in-zee- strome nd ijs. Maar in tegens telling tot de soorten-arm e fauna, en flora op het 1and, wemelt het op de zeebode m rondom Antarc tica van levende ui tgekomen E_~ organism en.

~\

0

Atlanti sche Oceaan

Grote Oceaan

/

1so·

Indis-ch e Oceaan

1

~ -;l:oo~,-=.r=ec7:le7':la-::g•-:-p--:•p:7"l•"'"'.'r_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __:___ _J n

Het vermoeden dat er zich aan het andere eind van onze planeet een verloren continent moest bevinden, bestond bij de mens al heel lang. De Griekse geografen uit de Oudheid tekenden kaarten met een groot land bij de Zuidpool. Het moedige zeevaardersvolk uit Polynesië waagde zich in de 7de eeuw als eerste in de ijzige wateren Zuidpool. Ook later I richting • 1.n de kolonisatieperiode, gingen Europese ontdekkingsreizigers tevergeefs op zoek naar zuidelijke werelddeel het toen omschreven als Terra Australis nondum cognito (nog niet bekend). In de loop van de 19~

tica kon bereiken liep het vast in het verraderlijke pakijs. Na dertien maanden kon het zich bevrijden en · keerde terug met een vracht aan wetenschappellijke gegevens.

Vandaag, amper een eeuw later, hebben tientallen landen hun basissen op Antarctica, wat leidt tot aanspraken op grote continent. het van delen Slechts 16 % van de totale oppervlakte van Antarctica werd Tijdens het nooit opgeëist.

Jaar Geofysisch Internationaal SCAR het werd (1957-1958), ( Scientific Commi ttee for Antarctic Research) opgericht, een organisatie die van dan af het wetenschappelijk onderzoek coordineert.

Op 1 december 19 5 9 ondertekenden 12 landen de Antarctic verdrag Dit Treaty. geeft elk land de toelating ter plaatse weondertenschappelijk zoek te verrichten en gebruik het verbiedt ·, van nucleair materiaal.

In april 1991 werd in Madrid een nieuw Antarctica-verdrag ondertekend. De 39 lidstaten stemden in met het verbod op exploitatie van het continent voor de volgende 50 jaar. Enke(waaronder landen le België) wilden een permanent verbod op mijnEen pinguïn dwaalt door de achtergelaten rommel van wetenschapslui en explorators. bouw in het gebied. Dat ·stuitte echter op verzet van Groot-Brittannië en de eeuw werden verschillende expeVerenigde Staten. dities georganiseerd, maar het Het ontginningsverbod kan na duurde tot 1895 (nog geen honeen halve eeuw enkel opgeheven derd jaar geleden!) eer Henryk worden, als de · 26 stemgerechBull als eerste voet aan wal tigde landen het daarmee eens zette op het Antarctische conzijn. Elk land heeft dus vetotinent. In 1897 vertrok de Belrecht, zodat in de praktijk het gica vanuit de Antwerpse haven verbod waarschijnlijk lang zal met als doel : de Zuidpool. blijven gelden. Gelukkig maar!

Maar nog voor het schip Antarc. 12 100 , rec1clage-pap1er

~9

vormt voor wetenschappers bijvoorbeeld een interessant werkterrein voor kli■atologiscbe studies. Toch bevinden zich daar maar twee stations.

st

N"a

::::h

:t 1-

i-

~n

1t

:e

)-

~d

!t tr

lR

C

g

n

k

n

1

"D.e me~1:de rheid van de wetenschap~e l~ ~ke station s op Antarctic a is gevesti gd op plaatsen met logisti eke of wetenschapp elijke voorde len en een goede bereikb aarheid . Dus niet dáár waar ze de minste schade oplever en voor het milieu, " aldus een rappor t dat het SCAR in 1985 publice erde en waarin de negatie ve gevolge n van permanente station s op het milieu worden uiteeng ezet. Zo zou de b<;>uw van een basis een aanpassing van de lokale habitat vereisen. Het opwekke n van stroom brengt de uitstoo t van gassen, afvalwa rmte, stof en geluid met zich mee en ook het lozen van brands tof of dlie in zee_ of op het pakijs vormen een sterke bedreig ing.

Het afval en de afval verwerking vormt een groter problee m.

Af gedank te machin es, plastic s, rubber en ander afval worden op vuilnis belten gestort . Die worden overgot en met afval-b randstof en verbran d. Schroot wordt vaak op het . pakijs neergez et.

Tijdens de zomerse dooi verdwijnt het dan in zee.

A «De wetenschappelijke stations worden inder.P' daad gebouwd op gebieden die ook het meest kwetsbaar zijn. Maar dat is logisch : het zijn ook de enige gebieden waar 1en aan degelijk wetenschap-

._,,.

~- -~~-;,~-,~i~t

~::

Een onderzoeksschip, vastgeraakt in het pakijs.

Ook de zogenaamde vervuiling die de stations met zich mee zou brengen is te relativeren. De eerste ontdekkingsreizigers hielden geen tekening met de plaatselijke natuur. Voor hen kwam 'ontdekken' op de eerste plaats. Haar vandaag is dat anders. Ook de wetenschappers zijn 1ilieubewust geworden. Toch blijft het onvermijdelijk dat de mens afval achterlaat. De grote fout is dat de beelden van de vervuiling op Antarctica onmiddellijk geassocieerd worden iet de vervuiling hier in het Westen. De hoeveelheid afval is heel gering op die grote oppervlakte. Bovendien is er in het ijs geen biologisch leven mogelijk, dus ook geen afbraakprocessen en zodoende wordt dat afval niet verspreid. Wat nu in het ijs wordt gestort, zal daar over tientallen jaren in dezelfde staat ingevroren zitten, zonder nadelige gevolgen voor de natuur.

De grootste bedreiging voor het continent is niet de wetenschap, mapr het toerisme.»

pelijk onderzoek kan doen. De Antarctische ecologie

is geconcentreerd op de ijsvrije kustgebieden 1aar dat zijn voor de lèns ook de aeest toegankelijke plaatsen. Hen 1ag natuurlijk ook niet overdrijven :

op King George Island bijvoorbeeld staan ■aar liefst acht wetenschappelijke basissen. Dat is te veel voor zo'n kleine oppervlakte. Maar als je het aantal stations vergelijkt iet de rel!Sachtige oppervlakte van het continent, dan kan je stellen dat er zelfs weinig basissen zijn. Het binnenland van Antarctica

Aan het begin van de 2o st• eeuw werd de robben jacht in de verplic ht oceanen zuideli jke beëindi gd, omdat de soort na · tiental len jaren van slachti ng haast uitgest orven was. De robbenjage rs gingen op zoek naar

i

l

De naam "Antarctica" is van Griekse oorsprong. Arctos staat voor het 'Noorden' en Ant (van Anti) betekent 'tegenover'. '

'' .

~lllllffl!lllllllBfB~•-1r■1m1~1 13

toehappen . Als er geen beperJcingen worden opge legd _ zal de ov erb e v issing v a n . krill . tot rampza lige verst~rin gen binnen h et h ele Antarcti s c he eco-systeem leiden.

De

walvis is jarenlang het doelwit geweest van de cooerciële Nu geldt een wereldwijd jachtverbod op walvissen.

vangst.

andere slachtoff ers . De jacht op zee-olifa nten, zeehonden en zeeluipaa rden bleek echter te moeilijk en niet rendabel. In 1964 werd een conventie bereikt tussen de Treaty-la nden.

De commerci ële jacht op de Antarctische pelsrob, de zee-olifa nt en de Rosszeeho nd werd aan banden gelegd.

Ook voor andere dieren moest men zich houden aan beperke'n de maatrege len.

De Zuidelijk e Oceaan was ook tientalle n jaren het belangrijkste walvisjac htgebied.

De walvisva art was zó intensief , dat de huidige populatie van de blauwe vinvis bijvoorbe eld, geschat wordt op 1 % van wat het ooit geweest is. Sinds 1986 is een wereldwi jd verbod op commerciële vangsten van alle soorten walvissen van kracht.

Landen als IJsland, Noorwegen , Japan en zuid-Kore a stellen zich echter nog altijd onwillig op tegenove r die afspraak. Zij zouden . de afgelopen 5 jaar zowat 14.000 walvissen hebben gedood, onder het mom van - legale - 'wetensch appelijke jacht'. ' 'Krill' (zie hoger) vormt een belangrij ke schakel in het ecosysteem. Maar juist omdat zovele soorten afhankel ijk zijn van een prooidie r, kan iedere bedreiging van deze soort verregaande gevolgen hebben. De Sovjet-Unie en Japan waren de eersten die grote hoeveelhe den krill vingen. En de grote commerciële successen van het produkt deden ook andere landen 14

L , __

A «In plaats van wetenschappers onder druk te ...V- zetten zouden milieugroeperingen eerder moeten optred~n tegen h~t. steeds ~o~ne1~nde toerisme . Landen zoals Argentinië en Chill die geen geld hebben om aan wetenschappelijk onderzoek te doen, eisen toch hun deel van de koek op en bouwen daar dan een hotelletje, een bank en een supermarkt. De toeristen bereiken het continent met het vliegtuig of per schip. Er wordt dan halt gehouden bij wetenschappelijke stations, historische plekken of broedkolonies van pinguins. Dit heeft natuurlijk gevolgen voor het milieu: de kwetsbare vegetatie wordt makkelijk vernield en ook kolonies broedende vogels zijn snel verstoord. Bovendien betekent het toerisme een' enone druk op de wetenschappers zodat het Antarctisch onderzoek nog eens extra bemoeilijkt wordt.

Toeristen kunnen ongewild uitheemse ziekten naar Antarctica overdragen. Het toerisme naar dit continent moet dringend een halt worden toegeroepen!»

~ «Door de toename vati -het co -gehalte in de 2 atmosfeer (het zogenaamde 'broeikaseffect') ~al de gemiddelde temperatuur stijgen. Maar of dat inderdaa~ het af~•elten van de polen tot gevolg zal hebben 1s nog niet zeker. Wetenschappers zijn het

Zie ook De Natuurkrant nr.6 "De aarde in een ~roeikas." daar nog niet over eens. Zo zal de ijskap aan de Noordpool _(~roenland) waarschijnlijk gedeeltelijk in zee verdwiJnen. _Antarctica daarentegen zou in een eerste fase groeien. De lucht is er iuers zo droog en koud, dat die bij een temperatuurstijging 1eer vocht zal opnemen. Dat compenseert dan gedeeltelijk het smelt~~ van . ~e Noordpool. Als de te•peratuur echt7r bllJft ~hJgen, zal waarschijnlijk ook Antarctica verkleinen. ·Maar daarover bestaat dus nog geen zekerheid.»

_____;,__ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __________

lOO \ reciclage-papier

(6;