8/χρονικα γλώσσα. Ο Marko Fondse μου είπε ότι αισθάνεται αρκετά περήφανος που κι αυτός συνέβαλε στην εκλαΐκευση της νεοελληνικής λογοτεχνίας, αν και ακόμη όχι σαν μεταφραστής. Όταν το καλοκαίρι του 1980 ο ποιητής-μεταφραστής Peter Verstegen του πρότεινε να ιδρύσουν μαζί ένα καινούριο λογοτεχνικό περιο δικό, ο Fondse του έθεσε μερικούς δεσμευτικούς όρους. Οι κυριότεροι ήταν: 1) Ό χ ι πολεμική. 2) Ό χι επικαιρότητα για την επικαιρότητα. 3) Αυστηρά λο γοτεχνικά κριτήρια. 4) Πολλή προσοχή στη νεοελ ληνική λογοτεχνία. Στο πρώτο κιόλας τεύχος του, «Ο δεύτερος γύρος» παρουσίασε τον Ταχτσή στην Ολλανδία, και στο δεύτερο τεύχος τον Καρυωτάκη. Το ’83 δημοσιεύτηκε ένα αφιέρωμα στα νεοελληνι κά γράμματα που περιείχε μεταξύ άλλων τη μελέτη του Σεφέρη για τον Μακρυγιάννη απ’ τις «Δοκι μές», συμπληρωμένη μ’ αποσπάσματα απ’ τα «Απο μνημονεύματα» του στρατηγού του ’21. Επίσης πα ρουσιάσανε τον Τσαρούχη. Ο δρ. B.J. Slot, αρχιφύλακας των γενικών αρχείων στη Χάγη, έγραψε ένα ενδιαφέρον άρθρο για τα χρόνια που έμεινε ο Αδαμάντιος Κοραής στο Ά μ στερνταμ, και δείχνει ότι η περίοδος αυτή ήταν πο λύ σημαντική για την πνευματική εξέλιξη του Διδάσκαλου του Γένους. Ίσως αυτό το άρθρο να ήταν η αιτία που ο Έ λληνας πρεσβευτής το ’84 στο Ά μ στερνταμ, αποκάλυψε μια αναμνηστική πλάκα στο μέρος που τον 18ον αιώνα στεκόταν το σπίτι του Κοραή. Ά λλες μελέτες του ακούραστου δρ. Slot -π ο υ γράφει άπταιστα ελληνικά- μπορούσε να βρει κανείς στην έκθεση. Την άνοιξη του ’85 παρουσίασαν ένα δεύτερο ρφιέρωμα στα νεοελληνικά γράμματα με κύριο θέ μα τον ποιητή Κώστα Καρυωτάκη. Ποιήματά του και πεζά του ήταν μεταφρασμένα απ’ τον Hokwerda. Επίσης παρουσιάστηκαν κείμενα των ποιητών Σε φέρη, Καβάφη, Ρώμα Φιλύρα, Ελύτη, Μάντη, Ρίτσου και Σικελιανού. Ο γνωστός δημοσιογράφος Frans van Hasselt, α νταποκριτής μιας σπουδαίας ολλανδικής εφημερί δας, της NRC-Handelsblad απ’ την πόλη Rotterdam, παρουσίασε την Ευτυχία Παπαγιανοπούλου, τη γνωστή στιχουργό. Ο διακεκριμένος ποιητής-μεταφραστής Hans Warren, σε συνεργασία με τον Mario Molengraaf, συ νέβαλε σε μεταφράσεις του έργου του Καβάφη. Έ να ευχάριστο γεγονός ήταν ότι και τα δυο αφ ιε ρώματα εξαντλήθηκαν σχεδόν αμέσως. Ο Fondse προγραμματίζει ένα τρίτο αφιέρωμα για τον επόμε νο χρόνο. Ανέφερα τον Καβάφη. Εκτός από τις μεταφρά σεις του καθηγητή G.H. Blanken, βαθύ γνώστη του ποιητή, έχουμε και τις μεταφράσεις του Hans War ren, ο οποίος είπαμε, είναι ποιητής-μεταφραστής κι ορνιθολόγος. Δημοσίευσε το ’84 τη μετάφρασή του των γνωστών 154 ποιημάτων του Καβάφη και μάλι στα σε δύο εκδόσεις: μια δίγλωσση και μια ολλανδόφωνη. Η δίγλωσση έκδοση ανατυπώθηκε ένα χρόνο μέτά σε βιβλίο τσέπης. Κάτι μας λέει αυτό το γεγονός για την αγάπη προς το έργο του Αλεξαν δρινού, και για την εξάπλωση των νεοελληνικών γραμμάτων στην Ολλανδία. Οι Warren και Molengraaf είναι ιδιαίτερα δραστή ριοι στον τομέα της νεοελληνικής λογοτεχνίας,
όπως το φανερώνουν ένα διπλό τεύχος-αφιέρωμα στον Καβάφη στο περιο δικό Maatstaf (Κριτήριο) και άλλες εκδόσεις. Του χρόνου θα βγάλουν έναν ογ κώδη τόμο «Ο Καθρέφτης της Ελληνικής Ποίησης», που θα περιλαμβάνει ποιήματα από τον Ό μηρο ώς τώρα, με τη συμβολή πολλών Ολλανδών μεταφρα στών. Επανερχόμαστε στο θέμα των μεταφράσεων του καθηγητή Blanken. Αν οργανωνόταν αυτή η έκθεση αντί για σήμερα ένα χρόνο μετά, η εικόνα της θα ήταν πάλι διαφορετική. Ήδη αναφέραμε τη μετά φραση του Hokwerda του βιβλίου «Το τρίτο στεφά νι» (Het derde huwelijk). Θα βγει και μια δίγλωσση έκδοση-μετάφραση του W.F. Bakker του έργου του Οδυσσέα Ελύτη «Τρία ποιήματα σε σημαία ευκαι ρίας». Ο Marko Fondse ελπίζει να πραγματοποιήσει τα σχέδιά του, την ίδρυση μιας επετηρίδας που εί ναι αφιερωμένη αποκλειστικά στην ελληνική κι ολ λανδική λογοτεχνία. Θά ’θελα ν ’ αναφερθώ και σ’ ορισμένους νεοελ ληνιστές. Τα ονόματα των Ολλανδών καθηγητών Hesseling και Blanken, οι οποίοι είναι της παλαιότερης γενιάς, και των καθηγητών Van Dijk Wittop Κοning, Aerts, Bakker και Van Gemert της καινούριας γενιάς, είναι ονόματα διεθνώς γνωστά για την πρόσφατη ιστορία των νεοελληνικών σπουδών. Ο Hesseling δημοσίευσε το ’22 μια ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας που την έχουμε στην έκθεση, και που ακόμα ενθουσιάζει με την ώριμη κριτική του. Το 1928 δημοσίευσε τη μετάφρασή του του αριστουργήματος του 17ου αιώνα, του θεατρι κού έργου «Η Θυσία του Αβραάμ». Στην έκθεση υπήρχε δυστυχώς μόνο μια φωτοκόπια. 0 G.H. Blanken που ήδη αναφέραμε, είναι ιδιαίτε ρα σπουδαίος σαν πρώτος μεταφραστής του Καβά φη. Τα πρώτα μεταφρασμένα ποιήματα του Καβάφη δημοσιεύονται στο βέλγο-ολλανδικό περιοδικό Fo rum, τις αρχές του ’30. Η πρώτη εκτύπωση μιας συλλογής ποιημάτων του μεγάλου Αλεξανδρινού έγινε στην Ολλανδία, όχι στην Ελλάδα, και μάλιστα το ’34 σαν ιδιωτική έκδοση του καθηγητή Blanken. Για μερικούς ενδιαφερόμενους Ολλανδούς, μεταξύ άλλων και του Fondse σαν γυμνασιόπαιδου ακόμη, αυτή η συλλογή ποιημάτων ήταν σωστή αποκάλυ ψη: η ελληνική γλώσσα λοιπόν δεν σταμάτησε μετά απ’ την Κοινή, και υπήρχε μάλιστα η νεοελληνική. Αποκαλυπτικό ήταν και το φαινόμενο ότι αυτή η ποίηση του Καβάφη πηγάζει από τελείως διαφορε τικές πηγές απ’ αυτές τις οποίες γνωρίσαμε. Η τελική έκδοση του έργου του Καβάφη στα ολ λανδικά περιλαμβάνει 4 ή 5 τόμους και πιθανώς αποτελεί την ωραιότερη του κόσμου. Η έκδοση αυ τή έγινε χάρη στο προσωπικό ενδιαφέρον του κο ρυφαίου εκδότη Johan Polak, βαθύ γνώστη της παγ κόσμιας λογοτεχνίας. Δίπλα στις μεγάλες καθιερω μένες μεταφράσεις του Καβάφη, δηλ. του Blanken και των Warren-Molengraaf υπάρχουν πλήθος μικρό τερες σε περιο δικά και άλλα έντυπα. Ίσως ο Καβάφης να είναι ο πιο διαβασμένος ποιητής σε μετά φραση στις Κάτω Χώρες. Απ’ το πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ αναφέραμε ήδη τα ονόματα των Bakker και Van Genert της νεό τερης γενιάς. Θα βρείτε σ’ αυτή την έκδοση μερι κές μελέτες του Van Gemert για τον ποιητή Στέφα νο Σαχλίκη. Το όνομα του Van Gemert θα είναι για