34/αφιερωμα Νίτσε επανέρχεται επίμονα σ’ αυτό, σ’ όλα του τα έργα: Αναφέροντας τον Σωκράτη. Ο Όταν το ελληνικό άστυ δέχεται χωρίς συζήτηση την έννοια της Λογικής και το φρόνημα κλονίζε ται. Έπειτα τίποτα δεν έμεινε ίδιο: Ο ελληνι σμός κατέρρευσε από μόνος του- αγνοήθηκε τε λείως η παλιά πίστη σε χαρούμενους θεούς και τραγικούς ήρωες. Η ζωή χάνει την αξία της. Κι ακόμα χειρότερα: γίνεται αρρώστια. Εκεί, με τον Σωκράτη ο άνθρωπος παίζει και χάνει το μεγαλείο του, έρχεται σ’ επαφή με την αγωνία: αρχίζει η εποχή της υποτέλειας και μπαίνει σε κίνηση η ατέλειωτη πορεία παρακμής. Και ο Νίτσε γίνεται ο μανιώδης αποτιμητής αυ τού του Κακού. Η υιοθέτηση μιας ορισμένης α ντίληψης της Αλήθειας (αρχή της ενότητας των ιδεών) υποτάσσεται στην έννοια της Σαφήνειας. Η γέννηση της λογικής, μέσο για τη χειραγώγηση του σώματος και των ενστίκτων. Η εξύμνηση του ασκητισμού. Η εξάλειψη του διαφορετικού με την άρνηση των διαφορι :οιήσεων. Εν ολίγοις κάτω απ’ την υψηλή εποπτεία του Σωκράτη δια μορφώνεται η βάση του ρασιοναλισμού. Η συ ντριπτική λογική της κρατικοποίησης αρχίζει να συγκροτείται και θα διαιωνιστεί στους αιώνες. Πώς; Με την έννοια του «όλο και περισσότερο κράτος». Δηλαδή με ολοένα και πιο αλαζονική καταπίεση, με μια τελειοποίηση όλο και πιο απατηλή. /-Π τσι, μετά τον Σωκράτη, θα υπάρξει και 1—j δεύτερο στάδιο, ένας ανώτερος βαθμός άρνησης της ζωής που για τον Νίτσε αποτελεί μεγαλύτερη φρικαλεότητα: ο χριστιανισμός. Πί σω απ’ τη διδασκαλία του Χριστού κρύβεται μια ενίσχυση της Σωκρατικής λογικής (λογική που συμπίπτει με την κατάκτηση της εξουσίας απ’ τους παπάδες, που στον ιουδαϊκό λαό αυτοί οι τελευταίοι υποκαθιστούν το ασκητικό ιδεώδες, μ’ αυτό του πολεμιστή. Εγχείρημα παρόμοιο μ’ αυτό του Σωκράτη). Αυτή τη φορά είναι «τα ένστικτα των δούλων, των κάταπιεσμένων που περνάνε σε πρώτο πλά νο». Που αποκτούν οντότητα και δραστηριοποι ούνται. Είναι αυτά που νομοθετούν. Αυτό το γε γονός αρχίζει να παίρνει διαστάσεις, να απλώνε ται, να αποκτά παγκοσμιότητα. Ο κόσμος είναι τόπος παρακμής, ο άνθρωπος, ον εκμηδενισμένο και ανυπόληπτο που πρέπει να μάθει να προφυλάάσεται απ’ τον πόνο, τη συνεχή δυστυχία, το παράδοξο και την ατιμωτική ετικέτα των κατα γέλαστων οπαδών της αριστοκρατίας: το μάθημα διαδίδεται και η ζωή κλονίζεται λίγο περισσότε ρο. Η μνησικακία των αδύνατων απέναντι στους δυνατούς γενικεύεται. Και το Κράτος πού βρίσκεται, £α αναρωτηθεί τε. Παντού, απαντά r Νίτσε. Ακολουθεί την ιδέα σαν σκιά της. Γ■ τί αυτό θα κάνει να καρ-
πίσει το σπέρμα της αποστροφής και του μίσους προς τη ζωή. Θεματοφύλακας της Αλήθειας - τε λικά, προφανώς, κομιστής του ψέματος: συντρί βει το πνεύμα και οργώνει το σώμα. Και το πα ράλογο βρίσκεται στο ότι κανείς δεν ξεφεύγει: ο υπηρέτης του Κράτους αλλά και οι υποτελείς του, κάτω απ’ την ίδια σκλαβιά. ελευταία βαθμίδα αίσχους: ο νεοτερισμός. Ο Νίτσε δεν ασχολείται πολύ μ’ αυτόν αλλά Τ αρκείται στο να περιγράφει τα βασικά χαρακτη ριστικά του. Ένα απ’ αυτά, η καταπληκτική ανά πτυξη των επιστημών η οποία αντί να προβάλλει την αγάπη της ζωής ενισχύει την ζωντάνια και τη δεινότητα του λόγου των ιδεολόγων επανα στατών. Ο Σωκράτης και οι παπάδες είχαν εξασφαλί σει τον επουράνιο παράδεισο. Η επιστήμη (και οι σοφοί) επαγγέλονται τον παράδεισο την επαύριο, σ’ αυτόν εδώ τον κόσμο. Παρατηρώντας αυτή τη μετατόπιση των υπο σχέσεων ο Νίτσε δεν μπορεί να συγκροτήσει μια κίνηση χαράς: βλέπετε, λέει, μέχρι πού μπορεί να μας οδηγήσει το ψέμα! «Τί να υποθέσει κα νείς; Μήπως ότι το τελικό στάδιο της επιστήμι θα ’ταν να παραχωρήσει στον άνθρωπο ολη τ δυνατή ευτυχία συγχρόνως με την σ τ >φυγή ης ανάλογης δυστυχίας; Αλλά τί θα ο ,ι >εί ό ον η χαρά και η λύπη θα ’ναι άρρηκ ί μέν ς έτσι που κάποιος που θα αναζητά τι ο σσότερη δυνατή ευτυχία θα πρέπει να υπ τουλάχι στον άλλη τόση δυστυχία (...): ίο δεν είναι ένα κείμενο που μιλάει για τι στη ανταλλα γή, που πραγματοποιείται άμιο> και αμετάκλητα; Δηλαδή δε λέει πως δεν υπάρχει ηδονή χωρίς να προκληθεί μια ανάλογη ποσότητα πόνου; Κι αν τραβήξουμε περισσότερο την ερμηνεία δεν έχουμε εδώ έναν καινούριο ορισμό της ζωής; Η ζωή δηλαδή στην εξισορρόπιση ανάμεσα στην ηδονή και τον πόνο. Με το κράτος, άγρυπνο παρατηρητή, να επαληθεύσει ότι κανείς δεν ξεφεύγει απ’ τον νόμο: ότι δηλαδή κάποιοι πονηροί δε θα προσπαθή σουν να διαταράξουν την ισορροπία για όφελός τους παίρνοντας περισσότερη ηδονή o r ’ ό,τι πόΠεσιμιστής, λοιπόν, ο Νίτσε; Ό χι, γιατί προαναγγέλλει τους καινούριους φιλοσόφους, επιταχύνει τον ερχομό αυτών που σε λίγο θα ενωθούν φωνάζοντας ολοένα δυνατότερα: « Όσο το δυνατόν λιγότερο Κράτος». Αλλά αυτό είναι ένα άλλο κεφάλαιο1. Μετάφραση: Μαρία ΙΙαγουλάτου Σημείωση 1. Δε θα ’ταν άσκοπο να συμβουλείτε: «Η χαρούμενη γνώση», «Η γενεαλογία της Ηθικής», «Το λυκόφως των Ειδώλων», «Τάδε έφη Ζαρατούστρα», ο «Αντίχριστος».