Τεύχος 496

1 ν κ#. Λ

η η Iλι

ι-

1 ,X •Γ·

3

1■■

JUiVJS j Ινί IX Μ τ r Γι V \η\ ν ο Λ >4 τ ■Λ ; ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ Μάρτιν Βάλζερ Σιμπίλε Μπεργκ Τζέννυ Έρπενμπεκ Αργυρώ Μ αντόγλου 9 771106 138010

ΦΑΚΕΛΟΣ: Ελληνική Ιστοριογραφία

Λογοτεχνικές συναντήσεις · Παιδική γωνιά · Προβολές ταινιών Βασισμένων σε λογοτεχνικά έργα Επαγγελματικές συναντήσεις · Ημερίδες · Συνέδρια · Στρογγυλά τραπέζια · Ομιλίες · Φιλολογικό καφενείο

28-31 Μαΐου 2009

διεθνής έκθεση βιβλίου Θεσσαλονίκης www.thessalonikibookfair.com

Περι-διαβάστε την Έκθεση. Παρακολουθήστε εκδηλώσεις, συζητήστε με Έλληνες και ξένους συγγραφείς. Ζητήστε τους να υπογράψουν τα αγαπημένα σας βιβλία. Τέσσερις ημέρες για διάβασμα, συναντήσεις, διάλογο και προτάσεις στο εκθεσιακό κέντρο HELEXPO στην καρδιά της πόλης, ώρες λειτουργίας: Πέμπτη 15:00 - 21:00, Παρασκευή - Σάββατο - Κυριακή 10:00 - 21:00

Μ HELEXPO

VSaBSSU

Η

Γ Ν Ω Μ Η

ΜΟΥ

Μάιος, μήνας του βιβλίου Μάιος είναι παραδοσιακά ο μήνας του βιβλίου. Σήμερα, σε καιρό ύφεσης, υπάρχουν πολλοί περισσότεροι λόγοι για να υποστηρίξουμε τις εκδηλώσεις που γίνονται γύρω από το βιβλίο. Εν αρχή είναι η τελετή απονομής των Λογοτεχνικών Βραβείων Δια­ βάζω 2009, στις 4 Μαϊου, στο Μουσείο Μπενάκη. Μια γιορτή για το βιβλίο, όπως έχει χα­ ρακτηριστεί, μια και πέρα από ανταγωνισμούς είναι η ευκαιρία της συνεύρεσης παλιών και νέων λογοτεχνών, η δυνατότητα ενός διαλόγου που κάθε φορά ανοίγει ανάλογα και με τις τάσεις που φανερώνουν τα βραβευμένα βιβλία (maistream, αναπάντεχα, παραδοσιακά ή νεοτερίκά). Νομίζω θα το χαρούμε και φέτος. Ακολουθεί η παραδοσιακή εαρινή Έκθεση Βιβλίου της Αθήνας (14-25 ΜαΤου), η οποία φέ­ τος για πρώτη φορά θα αναπτυχθεί στο τελείωμα της οδού Ερμού. Επίσης, για πρώτη φορά συνδιοργανώνεται και από τα δύο οωματεία, ΣΕΒΑ και ΣΕΚΒ. Οι προσδοκίες είναι πολλές, καθώς ο χώρος βρίσκεται κοντά στον Κεραμικό και στο Γκάζι που οι νέοι έχουν μετατρέψει οε χώρο συνεύρεσης και ψυχαγωγίας, και ως εκ τούτου αναμένεται πολλοί από αυτούς να έχουν τη δυνατότητα και την ευκαιρία να δουν από κοντά την Έκθεση Βιβλίου. Ο Μάιος κλείνει με τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη (28-51 ΜαΤου), που επιτέ­ λους κατάφερε να λύσει προσωρινά το οικονομικό της πρόβλημα και να ανοίξει με τις προσ­ δοκίες της πλησίστιες. Η Γερμανία, ως τιμώμενη χώρα, θα δώσει την ευκαιρία να γνωρί­ σουμε ένα υψηλής ποιότητας αναγνωστικό κοινό, μια εντελώς σύγχρονη παραγωγή και εν­ διαφέροντες καλεσμένους. Να είατε εκεί!

Ο

Γιάννης Ν. Μπασκόζος

[ δ ι α β α ζ ω n E P l E X O M E N A J

I

1 Η Γ Ν Ω Μ Η Μ Ο Υ ΓΙΑΝΝΗΣ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ 6 Σχόλια ΊΟ Από μήνα σε μήνα, ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ 14 Courier 16 Ρεπορτάζ 30 Θερμιδωριανά Οξύτονα, ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ 34 Ως Αναγνώστης ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ 40 ΚΟΝΤΡΑ διάβασμα, ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ 42 ΧΩΡΙΣ προϋ­ πηρεσία, ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ 126 Ο Περιοδεύων, ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ 111 Τ Α Ε Υ Π Ω Λ Η Τ Α Τ Ο Υ Δ Ι Α Β Α Ζ Ω 20 Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α Β Ρ Α Β Ε Ι Α Δ ΙΑ Β Α Ζ Ω 2 0 0 9 ΑΡΘΡΟ 32 Με αφορμή ένα βιβλίο: 'Οταν η ιστορία το «ΣΚΑΪ». ΜΑΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ 44 Νεότερη ελληνική ιστορία και ιστοριογραφία. Επιμέλεια φακέλου:. ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ 45 1821: Από κυρίαρχο αντικείμενο έρευνας και διδασκαλίας στην υποβάθμιση και στη σιωπή. ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΟΥΚΟΣ48 Επισκοπώντας τον ελ­ ληνικό μακρό 19ο αιώνα. ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΑΚΗΣ 51 Ιστοριογραφία του πρώτου μισού του 20ού αιώνα (1909-1940) ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΠΟΛΥΒΙΟΥ5 4 19401949: Στροφή στην κοινωνική ιστορία και στις εμφύλιες συγκρούσεις. ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ ΒΟΓΛΗΣ ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ 118 Ταξιδεύοντας... ΕΛΕΝΗ KAPPA 118 Ιταλία: Τιμές για Μόρκαρη, Ζατέλη.

MAURIZIO DE ROSA 119 Γερμανία: Στον αστερισμό της Δόξας ΕΛΕΝΑ ΠΑΛΛΑΝΤΖΑ120 Ρωσία: Γενέθλια και βραβεύσεις. ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ 122 Το βιβλίο του αύριο... σήμερα!. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤ. ΑΝΔΡΙΑΝΕΣΗΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 36 Αργυρώ Μαντόγλου: Όλοι με την τύχη παίζουμε ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ ΚΟΜΙΚ 124 Barr/ Kitson: Ειδύλλιο με τα comics ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΛΗΔΑ ΤΣΕΝΕ

Φ Ε Ρ Ν Α Ν Τ Ο ΣΑΒΑΤΕΡ

ΡΑ Ν ΤΥ Π Α Ο ΥΣ

Μιλώντας στο γιο μου για την ηθική και την ελευθερία

Η τελευταία διάλεξη

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΓΑΘΗ ΔΗΜΗΤΡΟΥΚΑ

«Τι δεν είναι αυτό το βιβλίο: δεν είναι εγχει­ ρίδιο Ηθικής για μαθητές λυκείου, ούτε πρό­ κειται για συνταγολόγιο ηθικοπλαστικών α­ παντήσεων στα καθημερινά προβλήματα... Στόχος του δεν είναι να κατασκευάσει πολί­ τες που να σκέφτονται «καλά» (και βέβαια, σε καμιά περίπτωση πολίτες που να σκέφτο­ νται άσχημα), αλλά να ενθαρρύνει την εξέ­ λιξή τους σε ανθρώπους που θα σκέφτονται ελεύθερα».

«ΘΑ ΔΙΑΒΑΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΠΟΛΛΕΣ ΓΕΝΙΕΣ ΠΟΥ ΘΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΟΥΝ» Τι θα αφήναμε πίσω μας αν ξέραμε ότι πολύ σύντομα θα πεθάνουμε; Αν αύριο χανόμασταν, ποια θα θέλαμε να είναι η κληρονομιά μας; NO 1 ΜΠΕΣΤ ΣΕΛΕΡ ΤΩΝ NEW YORK TIMES, ΜΕΤΑΦΡΑΖΕΤΑΙ ΣΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟ 35 ΓΛΩΣΣΕΣ

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ο Υ Ν Α Π Ο ΤΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Π Α Τ Α Κ Η % ΝΕΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΑΝΑΙ'Η ΤΣΑΛΛΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38,104 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 210.36.50.000 v.eh vile: hnp://HWK'.pataki,.i:r · c mail: info!" p.iukis.jp · ,.llcs(" p.iuki.'.s;''

[

Δ ΙΑ Β Α ΖΩ

δ ι α β α ζ ω

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ^

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

]

ISSN: 1106-1383

ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ 1141 ΤΕΥΧΟΣ 496 ΜΑΙΟΣ 2009 Ιδρυτής

Περικλής Αθανασόπουλος ιδιοκτήτης

Γ. ΓΑΒΑΛΑΣ & ΣΙΑ Ε.Ε. Εκδότης

Γεώργιος Γαλάντης-Γαβαλάς Διευθυντής

Γιάννης Ν. Μπασκόζος Τακτικοί Συνεργάτες

Παναγιώτης Στ. Ανδριανέσης, Αλέξης Ζήρας, Σπάρος Κακουριώτης, Έλενα Καρακούλη, Ελένη Καρρά, Χρήστος Κάτσικας Κώστας κατσουλάρης, Κώστας Μποτόπουλος, Γιώργος Ξενάριος, Όλγα Σελλά

Α Φ ΙΕ Ρ Ω Μ Α 80 Σύγχρονη γερμανική λογοτεχνία. Επιμέλεια: ΕΛΕΝΑ ΚΑΡΑΚΟΥΛΗ 82 Τά­ σεις της σύγχρονης γερμανικής λογοτεχνίας μετά το 1989. ΟΛΓΑ ΛΑΣΚΑΡΙΔΟΥ 90 Vesper, Brinkmann, Kippenberger. Τρεις «καταραμένοι» πρωτοπόροι. ΚΩΣΤΑΣ Θ. ΚΑΛΦΟΠΟΥΛΟΣ 94 Μήδειας εγκώμιον. Αναδρομή στο όψιμο έργο της Christa Wolf. ΕΥΗ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ 100 Σιμπίλε Μπεργκ: Η ζωή είναι επι­ κίνδυνη. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΕΝΑ ΚΑΡΑΚΟΥΛΗ 102 Μάρτιν Βάλζερ: Να αφη­ γηθείς κάτι τόσο ωραία, που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει.... ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ 104 Τζέννυ Έρπενμπεκ: Και θέατρο και λογογοτεχνία. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΝΕΔΑ UNDERGROUND 128 Του δρόμου...#39. ΩΜΕΓ@ 106 Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Επιμέλεια: ΘΟΔΩΡΗΣ ΠΕΡΣΗΣ

Ανταποκριτές

Christopher Lees (Μπέρμινγκχαμ) Έλενα Παλλαντζά (Φρανκφούρτη) Maurizio De Rosa (Μπολώνια) Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης (Μόσχα)

58

Β ΙΒ Λ ΙΟ Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Η

69 Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

Κριτικογραφία

Θοδωρής Πέρσης Υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων

Κωνσταντίνα Πολυχρονοπούλου Διαφημίσεις, Παραγωγή, Διανομή Α. Δ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΙΑ 0. Ε. Συνδρομές

Χρυσάνθη Κουλελή

>

ΙΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΤΕΥΧΟΣ

Σχεδιασμός, dtp

Σοφία Μιχάλα

μερής

Εξώφυλλο

ρας

Χρήστος Τζοβάρας Εκτύπωση

ΓΡΑΦΟΥΝ και ΜΙΛΟΥΝ:

Παναγιώτης Στ . Α νδριανέσης · Βαλζερ Μ αρτιν · Γιώργος Βεης · Πολυ­ Βογλης · Σ πυρος A. Γεωργίου · Τζεννυ Ερπενμπεκ · Α λεξης Ζ η -

· Σπυρος Κακουριώτης · Κώστας θ . Καλφοπουλος · Ελενα Καρακούλη

• Βαγγέλης Καραμανωλακης · Δ ημητρα Καραμολεγκου · Ελένη Kappa ·

I. Μαυρίδης & γιοι Ο.Ε.

ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ · KlTSON BARRY · ΜΑΝ0Σ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ · ΟΛΓΑ ΛΑΣΚΑ-

ΔΙΑΝΟΜΗ

ριδου

ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία) ΔΙΑΒΑΖΩ χαρ. Τρίκούπη 38, ΑΘΗΝΑ 106 80 Τηλ: 210 3388008 · Fax: 210 3388006 E-mail: diavazo@otenet.gr

· Χ ρηστός Λ ουκος · Α ργυρω Μ αντογλου · Κωνσταντίνα Μ παδα ·

Γιάννης νης

Ν. Μ παςκοζος

· Μ περγκ Σιμπιλε · Κώστας Μ ποτοπουλος · Γιάν ­

Ν εδας · M aurizio D e Rosa · Γιώργος Ξενάριος · Ελενα Παλλαντζα

• Π έτρος Παπαπολυβιου · Θ οδωρης Περςης · Ευη Πετροπουλου · Ολγα Σ έλλα · Γιώργος Σορολοπιδης · Μ ανος Στεφανιδης · Δ ημητρης Β. Τ ρια ΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ · ΛΗΔΑ ΪΣΕΝΕ · ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ · ΩΜΕΓ@

εκδόσεις της Ε Σ Τ Ι Α Σ ® ν

, ΧΡΟΝΙΑ ΒΙΒΛΙΑ

w w w .h e s tia .g r · w w w .e s t ia b o o k s to r e .g r

ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (28-31 ΜΑΪΟΥ2009) ΤΙΜΩΜΕΝΗ ΧΩΡΑ: ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ - ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

ΜΑΡΤΙΝ ΒΑΛΖΕΡ ΕΠΙΣΗΜΟΣ ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΟΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 29 ΜΑΪΟΥ 2009,19.00 -2 0.00 ' ΑΙΘΟΥΣΑ Π. ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΙ (ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ 15)

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΟΝΙΟΥΔΗΣ ΕΠΙΣΗΜΟΣ ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΟΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 29 ΜΑΪΟΥ 2009,11.00 -12.00' ΑΙΘΟΥΣΑ Π. ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΣ (ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ 15)

ΧΕΡΜΑΝ ΦΡΑΝΚ ΜΑΓΕΡ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 29 ΜΑΪΟΥ 2009,13.30 -14.30' ΧΟΡΟΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ ΤΙΜΩΜΕΝΗΣ ΧΩΡΑΣ

Λογοτεχνική άνοιξη στην Οξφόρδη

Ο Ίαν Μακ ηούαν στην Οξφόρδη.

Με τον πρώτο καλό καιρό του Απριλίου, δεκάδες συγγραφείς από το Λονδίνο και όχι μόνο συνηθίζουν κάθε χρόνο να συγκεντρώνο­ νται στην Οξφόρδη, για να παρουσιάσουν τη λογοτεχνική τους δουλειά, στο φιλόξενο ίσκιο των κολεγίων της. Το λογοτεχνικό φεστιβάλ της πόλης, υπό την αιγίδα των Sunday Times, έγινε μέσα σε λίγα χρόνια το δεύτερο μεγαλύτερο στη Μ. Βρετανία, μετά το Εδιμβούργο και πριν από το Τσέλτενχαμ και το Hay on Wye. Μία πραγματική γιορτή της γραφής μέσα σε οχτώ μέρες όλες κι όλες, με 430 ομιλητές και 27.000 συνολικά εισιτήρια (η είσοδος στις εκδηλώσεις γίνεται με εισιτήριο των 7,50 ή 8 λιρών). Έτσι, φέτος ήρθαν για να μιλήσουν για τα νέα τους βιβλία οι Ρ. D. James (The Private Patient) -στην οποία απονεμήθηκε το hono­ rary fellowship του Φεστιβάλ-, A. S. Byatt (The Children's Book), Ruth Padel (Darwin: A Life in Poems), Kate Atkinson (When Will There Be Good News?), Andrew Miller (One Morning Like a Bird), Howard Jacobson (The Act o f Love), Manju Kapur (The immigrant), Ben Okri (Tales o f Freedom), Alain De Botton (The Pleasures and Sorrows o f Work), Louis de BerniOres (Birds Without Wings), Andrei Makine, Robert Harris, Colin Dexter, Jeffery Archer, Donna Leon, κοι πολλοί άλλοι. Ανάμεσά τους και οι σημαντικοί ποιητές, Jane Draycott, Bernard 0' Donoghue (Whitbread Prize for Poetry), Fiona Sampson (εκδότρια του περιοδικού Poetry Review), κ.ά.

Οξφόρδη 2 Από ποια υλικά «φτιάχνεται» ένας μεγά­ λος συγγραφέας; Εντιμότητα, αφοσίωση και, φυσικά, ταλέντο. Με αφορμή τη βράβευσή του με το λογοτεχνικό αρι­ στείο (Literary Excellence Award) των Sunday Times για το 2009, ο Ίαν Μακ Γιούαν μίλησε με αφοπλιστική, ιεραπο­ στολική σχεδόν ειλικρίνεια -τονίζοντας το credo του ως υλιστής και άθεος- σε ένα προσηλωμένο ακροατήριο: για την αβεβαιότητα (το «δισταγμό», όπως είπε)

της γραφής, για το συναισθηματικό πλούτο των ηρώων στο μυθιστόρημα του 19ου αιώνα και για τη στροφή στο γράψιμό του μετά το The Comfort o f Strangers, για την έννοια της μνήμης και της εξιλέωσης έξω από το πλαίσιο της θρησκείας, για τη σταδιακή γνωριμία με τους χαρακτήρες του (το character chart), πολύ καιρό πριν το βιβλίο πάρει την οριστική του μορφή, για την έρευνα σε ψυχαναλυτικούς και ιατρικούς κλά­ δους που απαιτούν τα βιβλία του- γι'

Νέο Δ.Σ. στο ΕΚΕΒΙ; Η θ ητεία στο Δ.Σ. το υ Εθνικού Κ έντρου Βιβλίου λή γει στο τέ λ ο ς το υ Μαΐου. Το υπουργείο Πολιτισμού έχει αρχίσει τις δ ιεργασ ίες για το ν ο ρι­ σμό νέο υ Δ.Σ. Μία γνώ μη; ας ορίσει νέα πρόσωπα, μ ε ό ρ εξη και σχετικά με το χώρο, που θα βοηθήσουν τη ν υπόθεση το υ βιβλίου κι ας αφήσει απέξω σ κέψ εις μικρ ο κο μ μα τικής ε κ μ ετά λ λ ευ σ η ς. Μ.

<5 ΜΑΪΟΣ 2009

αυτό που χάνεται στην κινηματογραφική μεταφορά, και κατέληξε: «το μυθιστόρη­ μα είναι η πιο επεξεργασμένη μορφή που διαθέτουμε για να καταλάβουμε πώς είναι να είσαι κάποιος άλλος». ς. κ.

Οξφόρδη 3 Δύο μέρες νωρίτερα, ο Μάριο Βάργκας Γιόαα είχε δώσει μία εξίσου εμπνευσμέ­ νη ομιλία ως προσκεκλημένος του Πρύ­ τανη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (The Chancellor's Lecture), με τίτλο «0 αφηγητής». Ανέφερε ότι σε ένα ταξίδι του στην ορεινή Αμαζονία του Περού, τη δεκαετία του '50, συνειδητοποίησε μέσα από την τέχνη των πλανόδιων, λαϊκών αφηγητών ότι η αφήγηση μιας ιστορίας, μέσω της γλώσσας, ήταν αυτή που βοη­ θούσε να πάρουν μορφή τα όνειρα, οι σκέψεις και η έκφραση των χωρικών, τα

οποία διαφορετικά παρέμεναν ανέκφρα­ στα. ς. κ.

0 Αλέξης Ζήρας πρόεδρος Η Εταιρεία Συγγραφέων έχει νέο πρόε­ δρο (117 ψήφοι), τον κριτικό λογοτε­ χνίας Αλέξη Ζήρα. Στο νέο Δ.Σ. αντιπρό­ εδρος είναι η Έλενα Χουζούρη (46 ψ.), γενικός γραμματέας ο Γιώργος Ξενάριος (78 ψ.), ταμίας ο Ιωσήφ Βεντούρας( 43 ψ.) και μέλη οΓΚώστας Κατσουλάρης (51 ψ.), Στάθης Κουτσούνης (47 ψ.) και Πέτρος Τατσόπουλος (42 ψ.). 0 τελευ­ ταίος, όπως και στις προηγούμενες εκλογές, παραιτήθηκε αμέσως σχεδόν μετό την εκλογή του. Αναπληρωματικοί εξελέγησαν ο Βασίλης Βαοιλικός (που επίσης παραιτήθηκε) και η Κλαίτη Σωτηριάδου. Μ.

Μεταιχινιιο (]) β ιβ λ ία α ιχ μ ή ς Κατόπιν εν το λή ς του κα να λά ρ χ η Ε υρυσ θέα Γιαρ μά ο δ ιά σ η μ ο ι δ η μ ο σ ιο γ ρ ά φ ο ς Η ρ α κλή ε Γ α ρ υ ­ φ α λ λ ι ό ^ ή Ιπ ίλ θ 5 α να λα μ β ά νει να φ έρ ει σε π έραε δ ώ δ εκα τη λεοπ τικ ού ε ά θ λο υς. Ξεκινώ νταε το έ ρ γο το υ απ ό τη ν ικ η φ ό ρ α μ ά χη με το απ ειλη τικό Λ ιο ντά ρ ι m s Νεμέα$ και ο λο κ λη ρ ώ νο ντά δ το με το ν α νεπ α νά ληπ το θ ρ ία μ β ο επί του επ ικ ίνδ υ νο υ Κ έρ βερ ου , ο η μ ίθ εο ε m s α π ο κ α λ υ π τικ ή ε δ η μ ο σ ιο γ ρ α φ ία θα θ ρ ια μβ εύ σ ει, O K o p n a m a s ρίγη σ υγκίvn o n s και ενθ ο υ σ ια σ μ ο ύ σ το τηλεοπ τι­ κό κο ινό m s A K p o vn o ia s και m s δ ο ρ υ ­ φ ο ρ ικ ο ί ε ν η μ ε ρ ω μ έ ν α a K p o vn o ia K iis διασπορά5.

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

www.metaixmio.gr

[

δ ι α β α ζ ω

ΣΧ Ο Λ Ι Α

]

...και προεδρίνα η Ουρανία Ραγιά

Θέλεις να γίνει συγγραφέας; Εύκολο!

Νέο Δ.Σ. και στην ΠΟΕΒ μετά την παραί­ τηση του Δημήτρη Παντελέσκου και του Γιώργου Παρίκου. Πρόεδρος είναι η Ουρανία Ραγιά, του εκδοτικού οίκου Μέλισσα. Μετέχουν, επίσης: Νίκος Σταθάτος (α' αντιπρόεδρος), Δημήτρης Παπαλεωνίδας (Β' αντιπρόεδρος), Γεώρ­ γιος Στεφάνου (γενικός γραμματέας), Νίκος Παρασκευόπουλος (αναπληρωτής γενικός γραμματέας), Αθανάσιος Ψυχο­ γιός (ταμίας). Σύμβουλοι: Γιώργος Γεωργαντωνάκης, Ευθυμία Κακαβό, Νίκος Μαθιουδάκης, Βασιλική Μανουσαρίδη, Λουκάς Ρινόπουλος.

Μπορείς τώρα να τυπώσεις το δικό σου βιβλίο με ένα κλικ, μπαίνοντας στο πρώτο ελληνικό portal παραγωγής βιβλίων, στο οποίο μπορεί κανείς να ανεβάσει τα κείμε­ νά του και μέσα από έξι απλά βήματα να επιλέξει τις διαστάσεις, το χαρτί, το δέσι­ μο και τα υπόλοιπα χαρακτηριοτικά του δικού του βιβλίου, διαμορφώνοντας ενερ­ γά και την τελική τιμή κόστους. Πληροφο­ ρίες στο www.mavra-provata.qr.

Μ.

Τα θύματα της κρίσης Ακούστηκε και γράφτηκε ότι ο Κάουφμαν κήρυξε πτώχευση. Κρίμα! Τα τρία βιβλιο­ πωλεία του όμως παραμένουν ανοιχτά, αλλά άδηλο το μέλλον τους.

Νέα βιβλιοπωλεία Ένα καινούριο κατάστημα ανοίγει για τα παιδιά στο κέντρο της Αθήνας και έρχεται να στηρίξει το παιδικό βιβλίο, προωθώ­ ντας τη φιλαναγνωσία και την αγάπη προς αυτό. Την πρωτοβουλία έχουν οι εκδόσεις Αερόστατο που ανοίγουν παιδι­ κό βιβλιοπωλείο, με μεγάλη ποικιλία τίτ­ λων από όλους τους εκδοτικούς οίκους και ξύλινων οικολογικών ηαιχνιδιών της Plan Toys. Το βιβλιοπωλείο ονομάζεται το «Σπίτι της Χαράς», όνομα εμπνευσμέ­ νο από την πρώτη οειρά βιβλίων που εξέδωσαν οι εκδόσεις Αερόστατο. Θα το βρείτε στην οδό Τοσίτσα 1Α', δίπλα ακρι­ βώς από το κατάστημα των εκδόσεων Κονιδόρη. Το τελευταίο ανακαινίζεται και γίνεται γενικό βιβλιοπωλείο, με τίτλο «Το βιβλιοπωλείο της Τοσίτσα». Καλοτάξιδα και τα δύο! Ν.

<3 ΜΑΙΟΣ 2009

Ελκυστικό το Λονδίνο Λιγότεροι αμερικανοί και αυστραλιανοί εκθέτες παρουσιάστηκαν, σύμφωνα με εκτιμήσεις, φέτος στην Έκθεση Βιβλίου στο Λονδίνο. Ως σημάδι περικοπών λόγω της ύφεσης το ερμήνευσαν οι ειδήμονες. Από την άλλη, οι ίδιοι διατυπώνουν τις προσδοκίες ότι μελλοντικά η Έκθεση του Λονδίνου θα είναι πιο ελκυστική από της Φρανγκφούρτης, λόγω χαμηλότερων τιμών (ξενοδοχεία, φαγητό κ.λπ). κ.

Βουλευτικές αρπαχτές... Στην παρουσίαση της Πλατφόρμας Ηλε­ κτρονικής Αδειοδότησης από τον Οργανι­ σμό Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου παραβρέθηκε και η επικεφαλής της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής, βουλευτής της ΝΔ, κ. Νατάσα Ράγιου. Επρόκειτο για μία ημερίδα εργα­ σίας και ενημέρωσης του ΟΣΔΕΛ. Η κ. Ρά­ γιου, ως κάθε καλή πολιτικός, είχε έρθει έτοιμη με το λόγο της, γεμάτο τσιτάτα και βαρυσήμαντες σκέψεις. Σηκώθηκε να μι­ λήσει χωρίς να πει ποια είναι. Στην Αθήνα και στον πνευματικό χώρο δεν είναι ιδιαί­ τερα γνωστό πρόσωπο. Όταν ρωτήθηκε από πολλούς ποια είναι, απαντούσε μό­ νον: Πρόεδρος της Επιτροπής Μορφωτι­ κών υποθέσεων της Βουλής. Να υπο­ θέσω ότι από σεμνότητα δεν είπε όνομα

[ Δ IA B A Ζ Ω

I X Ο Λ I A

και κόμμα που εκπροσωπεί; Ή μήπως σκέφτηκε όχι εκπροσωπεί ένα κόμμα που δεν έχει να επιδείξει και σπουδαίο έργο σχα πνευμαχικά ζηχήμαχα; Ή μήπως ήχαν ένα κόμπλεξ απένανχι σε έναν κόσμο που χο κόμμα χης ελάχιαχα συνομιλεί μαζί χου; Ν.

1

J

καχαγγέλθηκε, με μία κάρχα χων 6 ευρώ δίνει χη δυναχόχηχα σχα μέλη χου να φωχοχυπήσουν μέχρι και 100 σελίδες από βι­ βλία που υπάρχει σχην βιβλιοθήκη χου. Δι­ καίως νςμίζω ο ΟΣΔΕΛ κινηχοποιείχαι και διεκδικεί ρύθμιση.

...και το Τ.Ε.Ε;

Νέος Νιαν Μπράουν

Στην ημερίδα χου ΟΣΔΕΛ αναφέρθηκαν ακόμα μία φορά οι μεγάλες απώλειες κερδών που έχουν οι εκδόχες μέσω χων φωχοχυπιών, που παρανόμως χρησιμο­ ποιούν χρίχοι, ανεξαρχήχως χου σκοπού για χον οποίον χο κάνουν. Από χα παραδείγμαχα που αναφέρθηκαν, χα πανεπισχήμια είναι πρώχα σε αυχή χην παχένχα και η υπόθεση βρίσκεχαι σχη δικαιοσύνη. Ακολουθεί χο Τ.Ε.Ε. που επισήμως, όπως

Η συνέχεια χου «Κώδικα Νχα Βίνχσι» χου Νχαν Μπράουν θα κυκλοφορήσει χο Σεπχέμβριο χου 2009 με χίχλο Το Χαμένο Σύμβολο. 0 ήρωάς χου θα είναι ο ίδιος και ο Νχαν Μπράουν θα αφηγηθεί ένα πλήρες 12ωρό χου. Ας ελπίσουμε όχι δεν θα χον ακολουθήσουν επίδοξοι συνεχισχές και όχι δεν θα γευθούμε μία ακόμα συγγρα­ φική «νχανμπραουνίχιδα»... Ν.

ΜεταιχΜίο (j) Β ι β λ ία α ι χ μ ή ς Η σ ύ ν το μ η ιππ οτική ζω ή το υ Δ ο ν Κ ιχώ τη δ ε ν έ λ η ξε μια ζεσ τή μ έρ α το υ Ο κ τώ β ρ η το υ 1614, όπω ς π ισ τεύο υ ν οι π ερ ισ σ ότερ οι. Α π ε ν α ν τία ς τό τε α κ ρ ιβ ώ ς άρ χισ ε να δίνει καρπ ούς. Οι χ α ρ α ­ κτή ρ ες το υ μ υ θ ισ το ρ ή μ α το ς που έ μ ε ιν α ν σε δ εύ τε ρ ο π λάνο, η ανιψ ιό, η ο ικ ο ν ό μ ο ς, ο κου ρ έα ς, ο παπάς, ό τα ν χ ά ν ο υ ν το ν ή ρ ω ά τους, α ν α κ α λ ύ π το υ ν ότι η γνω ρ ιμ ία μ α ζί το υ ΑΝΤΡΕΣ ΤΡΑΠΙΕΓΙΟ

Όταν πέθανε ο Δον Κιχώτης ΑΝΤΡΕΣ ΤΡΑΠΙΕΓΙΟ Ό τα ν πέθανε ο Δ ο ν Κ ιχ ώ τ η ς

μυθιστόρημα

το υ ς έχει σ τιγματίσει. Έτσι, επ ιδ ιώ κ ο υ ν να κ ρ α τή σ ο υ ν ζ ω ν τα ν ά τα ιδα νικά του Δ ο ν Κ ιχώ τη ε ν ερ γ ώ ν τα ς σε π ολλές περιπτώσεις α κ ό μ η πιο τρ ελά απ ό το ν ίδιο . Ο ρ ισ μ ένες μ ά χ ες μ π ο ρ ο ύ ν να δ ο θ ο ύ ν μ ό ν ο απ ό τη ν π λευ ρ ά τη ς τρ έ­ λας για τί κανείς δ εν είναι πιο ε λ εύ θ ε ­ ρ ος απ ό έ ν α ν τρ ελό. Ζ Η Τ Η Σ Τ Ε Τ Ο ΣΕ Ο Λ Α ΤΑ Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΑ

www.metaixmio.gr

της Όλγας Σελλά

νόψει τη ς θερινής αγοράς άρχισαν να πυκνώνουν και οι νέες εκδό­

Ε

σεις. Πολλές και καλές. Ελλήνων και ξένω ν συγγραφέων. Όρεξη (και

χρόνο) να έχουμε και μπορούμε να διαλέξουμε ανάμεσα σε πολλά.

Μάιος και μπαίνουμε στο μήνα τω ν εκθέσεων. Γιά τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου τη ς Θεσσαλονίκης είναι η 6η χρονιά που πραγματοποιείται και φ έτος είναι αφιερωμένη στο ιστορικό βιβλίο με τιμώμενη χώρα τη Γερμανία. Έχουν προ­ σκληθεί και θα έρθουν πολλοί και καλοί γερμανοί συγγραφείς, απ' ό λες τις γενιές. Όσο για την εαρινή έκθεση τω ν αθηναίων εκδοτώ ν (ΣΕΒΑ), αυτή τη φορά θα φιλοξενηθεί στο τμήμα της πεζοδρομημένης οδού Ερμού, από το Θησείο προς την Πειραιώς. Διονυσίου Αεροπαγίτου τέλος, μια που έρχεται το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Όσο για το νέο χώρο είναι μία πρόταση που είχε ακουστεί από παλιά και, κατά τη γνώμη μας, πρόκειται για μία από τις πιο ζωντανές περιοχές της Αθήνας. Αναμένουμε.

Φ 19 Μ α ρ τίο υ _________________________________________________ Τώρα πια έχουν αρχίσει να μιλούν οι απόγονοι όσων έζησαν πρωτογενώς ση­ μαντικό γεγονότα. Ιστορικά, πολιτικά, πολιτιστικά. Έτσι, η Τουρκάλα Σαμπά Αλτίνσαϊ έγραφε για την ιστορία του παππού, του Ιμπραήμ Γιαμαρκαμάκη, μου­ σουλμάνου των Χανιών, που υποχρεώθηκε με την οικογένειά του ν' αφήσει την Κρήτη, ατη διάρκεια της ανταλλαγής πληθυσμών το 1924. Η Σαμπά Αλτίνοαϊ (που είναι και πολύ όμορφη γυναίκα) ήρθε πρόσφατα στην Ελλάδα για να πα­ ρουσιάσει το βιβλίο της Κρήτη μου (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος) και τα 8 χιλιάδες αντίτυπα που πούλησε σε σύντομο διάστημα δείχνουν το κοινό ενδιαφέρον για την πρόσφατη ιστορία.

__________________________________________________________ 21 Μ α ρ τίο υ ^ Εαρινή ισημερία, Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης. Οι εκδηλώσεις, όπως κάθε χρόνο, πολλές. (Μόνο το ΕΚΕΒΙ δεν μπόρεσε να μετάσχει στην ημέρα. Τά οικονομικά του είναι εξαιρετικά στενεμένα. Αλλο θέμα αυτό, καυτό). Όσοι είδαν, πάντως, την εκδήλωση που διοργάνωσε το Μουσείο Μπενάκη, με μαθητές bloggers από το 6ο Λύκειο Καλλιθέας και το 10ο Λύκειο Πειραιά, αφιερωμένη στον Γιάννη Ρίτσο, λένε ότι είχαν καιρό να παρακολουθήσουν μία τόσο ζωντανή, έξυπνη και ταυτόχρονα τρυφερή εκδήλωση. Εξέπληξε ακόμη κι εκείνους που ξέρουν τον Ρίτσο απέξω.

10

ΜΑΪΟΣ 2009

___ ________________________________________________________50 Μ α ρ τίο υ ^ Εκτός από «ο πλέον μεταφρασμένος» είναι και «ο πλέον μελοποιημένος». 0 λόγος για τον Κ. Π. Καβάφη, με τα ποιήματα του οποίου καταπιάστηκε ο Θάνος Μικρούτσικος, ένας συνθέτης που έχει ιδιαίτερη σχέση με την ποίηση. Για την ιστορία, να σημειώσουμε την καταγραφή που έκανε ο Γιώργος Μονεμβασίτης: ότι έχει βρει 160 συνθέσεις λόγιας ελληνικής μουσικής που έχουν ντύσει ποιήματα του Καβάφη. Πρόκειται πράγ­ ματι για ρεκόρ!

β 5 AnpiRiOU__________ Κυριακή, όπως πάντα, οι συγγραφείς συγκεντρώθηκαν στο αμφιθέατρο του υπουργείου Πολιτισμού για να εκλέξουν τους εκπροσώπους τους στο νέο Διοικητικό Συμβούλιο. Ποιους επέλεξαν; Τους: Αλέξη Ζήρα (με 117 ψήφους), Γιώργο Ξενάριο (78), Κώστα Κατσουλάρη (51), Στάθη Κουτσούνη (47), Έλενα Χουζούρη (46), Ιωσήφ Βεντούρα (45) και Πέτρο Τατσόπουλο (42). Δεν εκλέχτηκαν οι: Βασίλης Βασιλικός, Κλαίτη Σωτηριάδου, Αργυρώ Μαντόγλου και Ανδρέας Αντωνιάδης. Το νέο Δ.Σ. συγκροτήθηκε γρήγορα σε σώμα, με νέο πρόεδρο τον Αλέξη Ζήρα, αντιπρόεδρο την Έλενα Χουζούρη, γενικό γραμματέα τον Γιώργο Ξενάριο (για δεύτερη θητεία) και ταμία τον Ιωσήφ Βεντούρα. Νέοι άνθρωποι στο τιμόνι της Ε ταιρείας Συγγραφ έω ν.

M 8TCIIXMIO (J ) β ιβ λ ία α ιχ μ ή ς T o Misterioso η χ ο γ ρ α φ ή θ η κ ε απ ό το ν π α ρ α γω γό και φ α ν α τικ ό ο π α δ ό το υ Μ ο ν κ Ό ρ ιν Κ ίπ νιο υζ και το ν τεχ νικό ή χ ο υ Ρέι Φ ά ο υ λερ , τη μ α γευ τικ ή νύ χτα Tns 7ns Α υ γ ο ύ σ το υ 1958 σ το Five S p o t Cafe Tns Ν έα 5 Y o p K n s... Έ να τέτο ιο κ ο μ μ ά τι ή τα ν μ α γ ε υ τικ ό ό τα ν γ ε ν ν ή θ η κ ε , α λλά π έθ α νε α μ έ σ ο υ μετά. Έτσι π ίσ τευα ν ϊ ϊ απόσπασμα από το Βιβλίο Ένα συναρπαστικό αστυνομικό μυθιστόρημα που αγαπήθηκε από εκατομμύρια αναγνώστεε σε όλο τον κόσμο. 0 οουηδόε Άρνε Νταλ ουστήνεται στο ελληνι­ κό κοινό με το Misterioso, μια τζαζ παραλλαγή του αστυνομικού μυθιστορήματοε.

Ζ Η Τ Η Σ Τ Ε Τ Ο ΣΕ Ο Λ Α ΤΑ Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΑ

www.metaixmio.gr

[ΑδΠι Οα β αΜ ζΗ Νω Α]

ΣΕ

Μ Η Ν Α

___________________________________________________________ 6 A n p lfliO U β Κοντεύει πια να γίνει παλιός γνώριμος ο γάλλος δημοσιογράφος, κριτικός και συγγραφέας Πιερ Ασουλίν. Γοητευτήκαμε την προηγούμενη φορά με το βιβλίο του Ξενοδοχείο Lutetia (εκδόσεις Πόλις). Αυτή τη φορά ήρθε στην Αθήνα για δύο λόγους. Κατ' αρχάς, για την προβολή, μετά 40 χρόνια του «Ζ», του Κώστα Γαβρά, και με την ευκαιρία είδε και μερικούς δημοσιογράφους, αφού πρόσφατα κυκλοφόρησε το νέο του βιβλίο Το πορτρέτο (πάλι από τις εκδόσεις Πόλις). Ένας άνθρωπος που ενδιαφέρεται για ό,τι συμβαίνει γύρω του, παρακολουθεί τις εξελίξεις και τα γεγονότα, γοητεύεται τόσο από την ιστορία όσο και από την τεχνολο­ γία, και επιλέγει πάντα την ιστορία για φόντο στα βιβλία του. Φ 8 Απ ριλίου____________________________________________________________ Κάνει σιωπηρά, αλλά μεθοδικά μια σημαντική δουλειά εδώ και 50 χρόνια το Ίδρυμα Μανόλης Τριανταφυλλίδης. Και φέτος αποφάσισε να δημοσιοποιήσει μέσω του τύπου τη δράση του: τις εκδόσεις του, τα ερευνητικά του προγράμματα, την αντίληψή του για τη γλώσσα και την παιδεία. Έτσι ακριβώς όπως ήταν η παρακαταθήκη του ιδρυτή του, του γλωσσολόγου και πανεπιστημιακού Μανόλη Τριανταφυλλίδη, που άφησε την περιουσία του όλη με σκοπό τη δημιουργία του Ιδρύματος. Διπλή επέτειος φέτος: 50 χρόνια από το θάνατο του σπουδαίου αυτού ανθρώπου και 50 χρόνια από τη γένεση του Ιδρύματος. __________________________________________________________ 14 AlipiRiOU ^ Έφτασε ξαφνικά στα δημοσιογραφικά γραφεία. Ένα νέο περιοδικό διαλόγου, προβληματισμού και παρέμ­ βασης. Τίτλος του Κωπηλάτες και... δράστες είναι ο Σάμης Γαβριηλίδης (που έχει επωμιστεί όλη την ευ ­ θύνη της έκδοσης) και ο Πέτρος Μάρκαρης (που με εξέπληξε με τη νέα του ιδιότητα). Καλοδεχούμενο ένα ακόμα περιοδικό απόψεων, σε μια εποχή που και ο διάλογος είναι απαραίτητος, και ο προβληματισμός και οι θαρραλέες παρεμβάσεις. Φ 15 Απ ριλίου__________________________________________________ Με την ένδειξη «δυσάρεστα νέα» έφτασε το mail από τις εκδόσεις Εστία. Και ήταν πράγματι απροσδόκητα τα νέα, αφού εκεί που είχαν ετοιμάσει στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης στις 29 Μάίου την εκδήλωση για τα βιβλία του Χέρμαν Φρανκ Μάγερ που κυκλοφορούν στην Ελλάδα ήρθε το νέο του ξαφνι­ κού θανάτου του σε τροχαίο δυστύχημα, στη Γερμανία. Ήταν μόνο 69 χρόνων και είχε επισκεφτεί την Ελλάδα για πρώτη φορά το 1963, αναζητώντας τα ίχνη του αγνοούμενου πατέρα του, αξιωματικού της Βέρμαχτ, που είχε φτάσει στην Ελλάδα το 1942, για να πάρει μέρος στην επισκευή της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Από τις εκδόσεις Εστία κυκλοφορεί το βιβλίο του Από τη Βιέννη στα Κα­ λάβρυτα. Τα αιματηρά γεγονότα της 117ης μεραρχίας καταδρομών στη Σερβία και την Ελλάδα. Αυτό το μήνα θα κυκλοφορήσει (πάλι από τις εκδόσεις Εστία) το δίτομο έργο του Αιματοβαμμένο εντελβάις. Η 1η Ορεινή Μεραρχία, το 22ο Ορεινό Σώμα Στρατού και η εγκληματική δράση τους στην Ελλάδα, 1943-1944. Ο Χ Φρανκ Μάγερ δεν ήταν ιστορικός. Επιχειρηματίας ήταν. Αλλά ασχολήθηκε με την ιστορία αυτής της περιόδου όσο λίγοι. Και μας άφησε τα έργα του.

1 2 ΜΑΙΟΣ 2009

LL ** Γ ι ώ ρ γ η ς Π α τ ρ ε ι μ α ν ώ λ α κ η ς J Eaahnikh

Λ

ογοτεχνία

To χρονικό ίου Δαρείου Ένα λεκτικό πανηγύρι μ ε γενναίες δόσεις εψωνείας και σαρκασμού όπου παρωδείται π πολιτικά διαδρομή του Ανδρέα Παπανδρέου και π κληρονομιά που άφησε το Π ΑΣΟ Κ ... ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ, Ελευθεροτυπία

ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

Σ Ώ Τ Η Ρ Η Σ Δ Η Μ Η Τ ΡΙΟ Υ Ελληνική

Λ

ογοτεχνία

Σαν το λίγο το νερό Ακραία φόρμα, τρελό χιούμορ, γλώσσα δημιουργικά και μπρα ντε φερμε το αυθεντικό. Τίποτα λιγότερο από όσα περιμέναμε. ΡΟΥΛΑ ΙΈΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Τα Νέα

_

Νέοι και παλιότεροι αναγνώστες μάς ζητάνε γνώμες ή μάς κάνουν προτάσεις. Κάποιοι διαφωνούν καλοπροαίρετα κι άλλοι από πίκρα. Έχουμε

V

μάθει να ακούμε, να συζητάμε και να απαντάμε. Εν μέσω αυτών και των άλλων συνεχίζουμε να πορευόμαστε. Tp* Κατσαδήμα Αντιγόνη, πραγ­

ματικά είναι ενδιαφέροντα τα κείμενα στο blog σου. To Storytelling είναι πολύ καλά γραμμένο. A propos, επειδή κατάλαβα ότι σου αρέσει η νουβέλ βαγκ, πρέπει οπωσ­ δήποτε να διαβάσεις το μυθιστόρημα Κινηματογραφικά φιλιά του (διευθυντή της Μοντ) Ερρικ Φοτορινό (εκδόσεις Πόλις). ^

2ο Γενικό Λύκειο Ηρακλείου Αττικής, ευχαρι­

στούμε για τα καλά σας λόγια, ελπίζω τα βιβλία να διαβαστούν, εξάλλου εδώ είμα­ στε πάλι. ^

Λαλάγκα Ηρακλή, τα βιβλία παρουσιάζονται στο περιοδικό αν κάποιος

από τους συνεργάτες μας ζητήσει να τα παρουσιάσει. Αν τώρα θέλετε απλώς να δια­ φημίσετε το βιβλίο σας, πρέπει να συνεννοηθείτε με τον εκδοτικό σας οίκο ή απευ­ θείας με το περιοδικό μας. Είναι συγκινητικό που έστω και σε μεγάλη ηλικία αρχίσατε να γράφετε, αλλά να ξέρετε ότι είναι πολλοί, πολύ μεγάλοι και πολύ μικροί, που γρά­ φουν σε όλο τον κόσμο, η συγγραφή δεν έχει ηλικία, αλλά δεν δίνει και άλλοθι. Η λο­ γοτεχνική ικανότητα κάνει τα βιβλία να ξεχωρίζουν. ^

Παπαδούλη Δημήτρη, ευ­

χαριστώ για τα καλά σας λόγια. Το περιοδικό πορεύεται μέσα σε δύσκολες -οικονο­ μικά- συνθήκες και πάντα μας χαροποιεί να μας δίνουν κουράγιο. Φυσικά και έχω με­ ταβιβάσει τις ευχαριστίες σας στο συνεργάτη μας. Παπαλεοντίου Λευτέρη, Λευκωσία, πάρα πολύ ενδιαφέρον το τεύχος 7 των Μικρών Φιλολογικών τετραδίων με ανέκδοτα κείμενα του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Πότε άραγε θα τα έχουμε σε μία πλήρη έκδοση; <£$* Παπαδόπουλε Ελευθέριε, πολύ καλή η σκέψη σας να μεταφράσετε όλους αυ­ τούς τους σημαντικούς ποιητές, αλλά δυστυχώς δεν είμαστε φιλολογικό περιοδικό, όπως μας αποκαλείτε, αλλά μία απλή επιθεώρηση βιβλίου, και ως εκ τούτου δεν δη­ μοσιεύουμε λογοτεχνική ύλη. Καλύτερα να απευθυνθείτε σε κάποιο ανάλογο περιο­ δικό. Υγιαίνω, το αυτό επιθυμώ και δι 'υμάς.

οναγνώηιηι:

Παναγιώτης Νούτσος

m m

Πώς η Ιστορία γίνεται παρεϋθόν Παναγιώτης

Ν ο ύ τσ ο ς

Πώς Π Ισ τ ο ρ ία

Κ ριτική εξέτα σ η

γ ίν ε τ α ι 'r,· παρελθόν

θεω ρητικώ ν α ν τιϋ ή ψ εω ν για τ η ν ιστορία και το έ ρ γ ο τω ν ιστορικώ ν.

*

j

^ d .|x p ta .T (X

u

[

Ο Λ Α

ΤA

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

28 - 31 ΜΑΪΟΥ 2009

Γ

ια έκτη χρονιά η Θεσσαλονίκη θα φιλοξενήσει τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου από τις 28 έως τις 31 Μαΐου. Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου που έχει την ευ ­

θύνη της Έκθεσης φιλοδοξεί, παρά τις όποιες δυσκολίες (οικονομικές και άλλες), να είναι εξίσου επιτυχημένη με τις προηγούμενες χρονιές και όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι θα το καταφέρει. Η φετινή Διεθνής Έκθεση Βιβλίου έχει τιμώμενη χώρα τη Γερμανία και βασικό θεματικό άξονα την ιστορία και το ιστορικό βιβλίο. Πάνω σε αυτούς τους δύο άξονες έχει δομηθεί το πλούσιο, ομολογουμένως, πρόγραμμα της έκθεσης. Φιλοξενούμενοι είναι μερικοί από τους πιο γνωστούς σύγχρονους γερμανούς μυθιστοριογράφους, όπως ο Μάρτιν Βάλζερ, ο Ντάνιελ Κέλμαν, η Γιούλια Φρανκ, Ίνγκο Σούλτσε κ.ά. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Την πρώτη ημέρα, Πέμπτη, εκτός από τα επίσημα εγκαίνια που θα γίνουν στις 7.30, ξεχωρίζουν: Στρογγυλό τραπέζι για τα 20 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους όπου παίρνουν μέρος συγγραφείς από το πρώην ανατολι­ κό μπλοκ (Τσεχία, Ρουμανία, Σλοβενία, Σερβία) και συζητούν για την εποχή εκείνη με συντονιστές τη Λένα Διβάνη και τον Χρήστο Χρυσόπουλο. Τη δεύτερη ημέρα, Παρασκευή, ξεχωρίζει η συζήτηση με θέμα «Ο Φιλελευθερισμός στην Ελλάδα: Ιστορία και Πολιτική». Πρό­ κειται για συζήτηση με αφετηρία εκδόσεις του Ινστιτούτου Δημοκρατίας Κωνσταντί­ νος Καραμανλής για την επίδραση του φιλελευθερισμού στη σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία. Ομιλητές: Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Αριστείδης Χατζής, Αντώνης Κλάψης. Τη συζήτηση οργανώνει το Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής Επίσης, ξεχωρίζει το στρογγυλό τραπέζι με θέμα: «Ελληνική Κοινωνία και Ιστορία» και ομιλητές τους Μένη Κουμανταρέα, Δημήτρη Νόλλα, Νίκο Δαββέτα, Έλενα 1 6 ΜΑΙΟΣ 2009

Χουζούρη και συντονιστή τον Ηλία Μαγκλίνη. Την ίδια ημέρα θα γίνει μία πολύ ενδιαφέ­ ρουσα επαγγελματική συνάντηση στο πλαίσιο της προώθησης της ελληνικής λογοτεχνίας με τίτλο «Εννέα βιβλία προτείνονται σε ξένους εκδότες» και ομιλήτρια την Ελένη Ζέρβα, διευθύντρια του ΕΚΕΜΕΛ. Στο χώρο του γερμανικού περιπτέρου θα διεξαχθεί συζήτηση για τη γερμανο-ελληνική Ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μία τιμητική εκδήλωση εις μνήμη του Χέρμαν Φρανκ Μάγερ που έφυγε πρόσφατα. Το Σάββατο ξεχωρίζει μία μεγάλη συζήτη­ ση για τα πνευματικά δικαιώματα και την υπόθεση Google με καλεσμένους τον υπεύθυνο από την Google για την Ευρώπη, εκπρόσωπο των Ευρωπαίων εκδοτών, με τη συμμετοχή του ΟΣΔΕΛ κι άλλων. Την ίδια μέρα σημαντικό είναι και το στρογγυλό τραπέζι με θέμα: «Η ιστορία μέσα από τη λογοτεχνία». Ομιλητές: Χατζόπουλος Μιλτιάδης (ερευνητής, ιστο­ ρικός, Διευθυντής του Κέντρου Ελληνικής & Ρωμαϊκής Αρχαιότητας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών), Διαμαντόπουλος

ε κ δ ό σ ε ι ς

• επίκεντρο σ τ ο ε π ί κ ε ν τ ρ ο τ η ς γ ν ώ σ η ς . ..

28-31 Μαΐου 2(

δ ιεθ ν ή ς

έ κ θ ε σ η β ιβ λ ίο υ

Θεσσαλονίκης wvvw.thessalonikibookfair com

Θανάσης (καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο), Κωνσταντίνομ Βασίλης (συγγραφέας). Συντονιστής είναι ο ιστορικός Νίκος Καραπιδάκης. Στο χώρο του γερμανικού περιπτέρου θα διεξαχθεί στρογγυλό τραπέζι με θέμα: «Β' Παγκόσμιος Πόλεμος Γερμανοί στην Ελλάδα», με ομιλητές τους: Christoph Schminck-Gustavus, Klaus Modick, Ulrich Kadelbach, Hagen Fleischer και συντονιστή τον Σπύρο Μοσκόβου (Deutsche Welle). Σημαντική είναι, επίσης, η συζήτηση με θέμα: «Βιβλία για την ιστορία: πριν και μετά» και ομιλητές τους Δημήτρη Αρβανιτάκη, ιστορικό - υπεύθυνο εκδόσεων του Μουσείου Μπενάκη, Πάνο Μουλλά, Ομότιμος Καθηγητή Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσοαλονίκης, Νίκο Καλογερόπουλο, εκπαιδευτικό. Την εκδήλωση οργανώ­ νει το Μουσείο Μπενάκη. Τέλος, την Κυριακή ξεχωρίζει το στρογγυλό τραπέζι με θέμα «το πώς οι συγγραφείς βλέπουν την ιστορία: 20 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους» και ομιλητές μερι­ κούς από τους καλύτερους σύγχρονους γερμανούς συγγραφείς: Julia Franck, Daniel Kehlmann, Ingo Schulze, Martin Walser, Περικλή Μονιούδη και Κατερίνα Ζάχου. Συντονίζει ο Ramon Garcia-Ziemsen (Deutsche Welle). Την ίδια ημέρα στο γερμανικό περίπτερο θα διεξαχθεί η συζήτηση με θέμα: «Η Βέρμαχτ στην Ελλάδα και το ολοκαύτωμα τον εβραϊκών κοινοτήτων». Ομιλητές: Christoph Schminck-Gustavus, Rena Molho. Σε όλη τη διάρκεια των τεσσάρων ημερών που διαρκεί η Έκθεση Βιβλίου παρουσιάζονται πολλά βιβλία από μέρους των εκδοτών τους, ενώ γίνονται και αρκετές περιφερειακές συζητήσεις για ειδικότερα θέματα (το θέμα της μετάφρασης, τα ιστορικά περιοδικά, κ.ά.). Τέλος, μέσα στο σύνολο του προγράμματος υπάρχει ένα άλλο ξεχωριοτό πρόγραμμα για παιδιά που θα λαμ­ βάνει χώρα στην Παιδική Γωνιά και θα έχει τίτλο «Ιστο­ ρίες...για την ιστορία». Παίρνουν μέρος δεκάδες συγ­ γραφείς, παιδαγωγοί, εικονογράφοι και τα θέματα είναι όλα μία βεντάλια, αναπτυγμένη σε κάθε πτυχή που αφορά τη σχέση παιδιού και βιβλίου, με έμφαση στο θέμα της ιστορίας. ■

ΚΩΣΤΑΣ ΧΡΥΣΟΓΟΝΟΣ, Η ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Η σύντηξη δημόσιας και ιδιωτικής εξουσίας, η οικογενειοκρατία στα πολιτικά κόμματα, τα οικονομικά σκάνδαλα... μια μελέτη των παράδοξων στην ελληνική δημοκρατία.

ΝΙΚΟΣ ΔΟΪΚΟΣ, Ο ΑΝΑΡΙΘΜΟΣ ΔΡΟΜΟΣ Η σχέση πολιτικής, κοινωνίας και δημόσιας ηθικής και η ανάγκη συγκρότησης μιας κοινωνικά ευαίσθητης, πολιπκά αξιόπιστης, και οικονομικά αποτελεσματικής κεντροαριστεράς. Αθήνα: Κιάφας 5 - ΤΚ10678 · τηλ: 210 3811077 · Fax: 210 3811086 Θεσσαλονίκη: ΚαμβουΑιν 9 - ΤΚ 54621 · τηλ.: 2310 256146 · Fax: 2310 256148 w w w .e p ik e n tro .g r · e - m a il:b o o k s @ e p ik e n tro .g r

[

δ ι α β α ζ ω ] Ρ Ε Π Ο Ρ Τ Α Ζ

ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΣΤΗΝ ΕΡΜΟΥ (14-25 Μαίου)

Η εαρινή έκθεση βιβλίου μετακομίζει ανοιξιάτικη έκθεση βιβλίου αφή­ νει τον πεζόδρομο της Διονυ­ σίου Αρεοπαγίτου και μεταφέρεται λίγο πιο κάτω, στην πεζοδρομη­ μένη Ερμου, στο τμήμα του δρόμου που ξεκινάει από το οταθμό του Θη­ σείου και φτάνει μέχρι την Πειραιώς, απέναντι από το Γκάζι. Εκεί οι εκδότες θα στήοουν, όπως κάθε χρόνο, τα πε­ ρίπτερά τους από τις 14 ως τις 25 Μαίου. Για πρώτη φορά διοργανωτής της Έκθεσης Βιβλίου δεν είναι ένας από τους δύο συνδικαλιστικούς φο­ ρείς των Αθηνών, αλλά συνενώνονται

Η

ο ΣΕΒΑ, ο ΣΕΚΒ και το ΕΚΕΒΙ. Για φέτος προγραμματίζονται ορισμένες εκδη­ λώσεις στο Πολιτιστικό Κέντρο «Με­ λίνα Μερκούρη» και κάποιες παρου­ σιάσεις βιβλίων στο χώρο της έκθε­ σης. Σχεδιάζονται, επίσης, κάποιες μικροεκθέοεις οε διάφορα οημεία του Δήμου Αθηναίων (Σταθμός Λαρίσης, Νέος Κόσμος, Αμπελόκηποι). Τέλος, οι διοργανωτές ετοιμάζουν ένα dvd, όπου περίπου 30 προσωπικότητες θα μιλούν για τη σχέση τους με το βιβλίο και δρομολογείται η προβολή του από την ΕΡΤ. ■

Τα 50 χρόνια του Ινστιτούτου

Ν εοελληνικώ ν Σπουδών (1959-2009) Μ. Τριανταφυλλίδης, με τη διαθήκη που συνέταξε το Μάιο του 1956, κληροδότησε την περιουσία του στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, για να δημιουργηθεί το Ίδρυμα που φέρει το όνομά του. 0 ίδιος ορίζει ότι σκοπός του Ινστιτούτου είναι «η επιστημονική καλλιέρ­ γεια και η προαγωγή της δημοτικής γλώσ­ σας και της νεοελληνικής φιλολογίας, καθώς και η προαγωγή της παιδείας του ελληνικού λαού με κάθε πρόσφορο μέσο, και ειδικότερα με την έκδοση βιβλίων [.,.]». Κατά την πρώτη δεκαετία από την ίδρυ­ ση του Ινστιτούτου ολοκληρώνεται η δημοσίευση των Απάντων του Τριανταφυλλίδη. Στη συνέχεια, το Ινστιτούτο αναλαμβάνει την έκδοση σημαντικών έργων για την ελληνική γλώσσα, όπως

Ο

13

ΜΑίΟΣ 2009

το Ετυμολογικό Λεξικό τ ου Ν. Π. Ανδριώτη, οι Ιστορίες της ελληνικής του Ν. Π. Ανδριώτη και του Στ. Καψωμένου και η Νέα ελληνική γλώσσα του A. Mirambel. Ξεκινούν οι μεταφράσεις γλωσσολογικών εγχειριδίων. Παράλληλα, στα πρώτα χρόνια της μετα­ πολίτευσης, το Ίδρυμα συμβάλλει με το κύρος του, και κυρίως με τη δουλειά του, στην καθιέρωση της δημοτικής και στην υλοποίηση των αρχών της γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1976. Η ολοκλήρωση και έκδοση του Λεξικού της Κοινής Νεοελληνικής το 1998 σηματοδο­ τεί την έναρξη μιας νέας εποχής, καθώς, με απελευθερωμένες τις δυνάμεις του, το Ινστιτούτο προγραμματίζει και υλο­ ποιεί ένα ευρύτερο εκδοτικό σχέδιο. ■

ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΞΕΧΩΡΙΖΟΥΝ Πριν από πολλά χρόνια, οι χοροί μεταμφιεσμένων είχαν μια ποιητική γοητεία. Σου πρόσφεραν την ευχέρεια να βιώσεις, δίχως ενοχές, εκείνο που ονειρευόσουν να είσαι. Να φορέσεις το προσωπείο που σου εξιδανικεύειτο πρόσωπο. Σήμερα έχασαν την αίγλη τους. Τούτη η αλλαγή δεν είναι ασύνδετη από τον τρόπο που πια λειτουργούμε. Η θεμιτή, η σχεδόν επιβεβλημένη διπλοπροσωπία για να επιβιώνεις κοινωνικό έχει κάνει τη μεταμφίεση μια καθημερινή ρουτίνα. Το να σε ελκύει να μεταμφιεστείς, να γίνεις συνειδητά άλλος, προϋποθέτει ότι γνωρίζεις ποιος είσαι. Πώς αλλιώς θα ξεχωρίσεις το «άλλος»;

Κλαίλια... Η μητέρα της λάτρεψε την ηρωίδα του Ιενόπουλου και της έδωσε το όνομά της. Μαςί όμως της δώρισε χωρίς να το θέλει και τη μοίρα της λαμπερής κοντεσίνας. Υπήρχε και για κείνην ένας Παύλοςβαθιά, απόλυτα ερωτευμένος. Αλλά η Κλαίλια ήθελε να γνωρίσει τον έρωτα όπως ζωντάνευε μέσα στις σελίδες των βιβλίων. Χρόνια μετά, ςει παρέα με θύμησες που πληγώνουν και επιθυμίες που κοιμούνται. Μα ξαφνικά... Μια ιστορίαρομαντική, όπως τα τρυφερά κοριτσίστικα όνεφα. Μια γυναίκα που αναδύεται από το σκοτεινό πέλαγος του έρωτα, για να αντικρίσει, ώριμη πια, τον εκτυφλωτικό ήλιο της αγάπης!

1η ΕΚΔΟΣΗ - 50.000 ΑΝΤΙΤΥΠΑ ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Η ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ (75η ΧΙΛΙΑΔΑ)

θα ήθελα να τοναγκαλιάαω εκεί ατπμέση του δρόμου, να τον φιλήσω στο στόμα για να τον κάνω να πάψει ναλέει λόγια πικρά, θα ήθελα να Βαδίζαμε χέρι χέρς να έλαμπε ο ήλιος και να μην υπήρχε ο πόλεμος και η μυρωδιά του αίματος και των αντισηπτικών που έχουν ποτίσει την ύπαρξή μου. Όμως μια νοσοκόμα με στολή δεν μπορεί να κρατά από το χέρι έναν αξιωματικό, εκτός και είναι τραυματίας ή τυφλός. Μια συγκλονιστική ιστορία ζωντανεύει με τρόπο μαγευτικό μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αυτού: αλήθειες που πληγώνουν, μια χαμένη αγάπη, μια προδοσία, πάθη που τυφλώνουν, παλιές αμαρτίες και καινούργιες επιθυμίες φέρνουν στο προσκήνιο μια ολόκληρη εποχή.

Η Ελισάβετ, που την εποχή του Μεσοπολέμου υπήρξε διάσημη ηθοποιός και γοητευτική γυναίκα, αναπολεί το παρελθόν της, την Αλεξάνδρεια και το Παρίσι της νιότης της. Ανασύρει πρόσωπα και γεγονότα από τους δαιδάλους της μνήμης και αφουγκράςεται ξεχασμένους ψιθύρους, θύμα των ψευδαισθήσεων της, ανήμπορη να ξεχωρίσει την πραγματικότητα από τους θεατρικούς ρόλους που υποδύεται, διχάζεται, ανάμεσα σε δυο άντρες: τον ιδεαλιστή Αλέξανδρο και τον τυχοδιώκτη Πιερ. Η επιλογή της θα τη στιγματίσει για πάντα...

4 ΜΑΪΟΥ 7:00 μ.μ. ΝΕΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ ΟΕΙΡΑΙΟΕ138 ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΑΕΥΟΕΡΗ ΜΕΤΑΛΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ τα νε α Ο GrantThomton

αθή^φ

mm

tffti'iim i C H i IM 9 3 .6 J

1 |

(ilj.g r

iliPiilil EliS ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΔΙΑΒΑΖΩ 2009

Ένας θεομός που διαρκεί

έσα σε μία δύσκολη χρονιά, με το χώρο του βιβλίου να υφίσιαιαι τις επιδρά­ σεις της ύφεσης, αλλά από την άλλη να ανθίσταται και να παραμένει στοιχείο πνευματικής αντίστασης, το περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ συνεχίζει, με δυσκολίες αλλά και με τη βοήθεια πολλών φίλων, για δωδέκατη χρονιά την παράδοση των Λογοτεχνι­ κών Βραβείων ΔΙΑΒΑΖΩ. Η απονομή των βραβείων θα γίνει στις 4 Μαϊου, στο Νέο Μου­ σείο Μηενάκη, στην οδό Πειραιώς 158, στις 7:00 μ.μ., στο αμφιθέατρο του Μουσεί­ ου. Ήδη οι δύο κριτικές επιτροπές έδωσαν στη δημοσιότητα, στις 6 Απριλίου 2009, σε συνέντευξη τύπου, στο καφέ του βιβλιοπωλείου Ιανός, τις μικρές λίστες των υπο­ ψήφιων βιβλίων για βράβευση, ανά κατηγορία. Τα βραβεία που θα δοθούν είναι: Μυθιστορήματος, Διηγήματος, Δοκιμίου, Ποίησης, Πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα (στη μνήμη Ηρακλή Παπαλέξη), Εικονογραφημέ­ νου Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου και Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου για μεγάλα παι­ διά. θα απονεμηθεί, επίσης, το Βραβείο Προσφοράς στο Βιβλίο στη μνήμη του ιδρυ­ τή του περιοδικού, Περικλή Αθανασόπουλου.

Μ

Από τη συνέντευξη τύπου όπου παρουσιά­ στηκαν οι μικρές λίστες, (από αριστρά: Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, Γ. Ν. Μπασκόζος, Γιώργος Γαλάντης.

Μικρή αλλαγή στη διαδικασία Οι επιτροπές των βραβείων έκριναν το σύνολο της παραγωγής του 2008. Το υλικό τους αντλήθηκε από τους κοινούς καταλόγους της ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ και του Διαβάζω, όπως δημοσιεύονται στα μηνιαία δελτία που εμφανίζονται στην ιστοσελίδα του ΕΚΕΒΙ. Έλα­ βαν, επίσης, υπόψη τους και τις μεμονωμένες παραγωγές όσων συγγραφέων είχαν την καλοσύνη να αποστείλουν τα βιβλία τους στη διεύθυνση του περιοδικού. Η ψηφοΜΑίΟΣ 2009 21

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α

Β Ρ Α Β Ε Ι Α

2 0 0 9

φορία είναι μυστική. Το κάθε μέλος ιης επιτροπής αξιολογεί τα βιβλία με σειρά προ­ τίμησης. Η αλλαγή που ενέκρινε η τωρινή επιτροπή είναι το πρώτο βιβλίο στην αξιο­ λόγηση κάθε μέλους να πριμοδοτείται με δύο βαθμούς (αντί για 10 βαθμούς, 12 βαθ­ μούς). Το τελικό άθροισμα των βαθμών που θα δώοουν τα μέλη της κάθε επιτροπής κρίνει και το αποτέλεσμα. Βραβεύεται, δηλαδή, το βιβλίο που θα συγκεντρώσει το υψηλότερο άθροισμα βαθμών. Η ψηφοφορία γίνεται με κλειστό φάκελο ή e-mail που απευθύνεται προς τη δικηγόρο Αθανασία Τριανταφυλλοπούλου-Καλλή, η οποία αθροίζει τους βαθμούς και δίνει το τελικό αποτέλεσμα. Ο φάκελος των αποτελεσμά­ των, ανά κατηγορία, παραδίδεται από τη δικηγόρο στη διεύθυνση του Διαβάζω, σφραγισμένος, λίγο πριν από την έναρξη της τελετής απονομής. Τα ψηφοδέλτια βρί­ σκονται στα χέρια της δικηγόρου προς διευκρίνιση οποιουδήποτε ερωτήματος ή ένστασης. Το βραβείο Το βραβείο παραμένει το ίδιο και είναι μία γλυπτή σύνθεση του εικαστικού Θανάση Διαμαντόπουλου και συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 1.000 €. Το Βραβείο Προ­ σφοράς στο Βιβλίο δεν συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο. Οι κριτικές επιτροπές Η κριτική επιτροπή για το μυθιστόρημα, διήγημα, δοκίμιο, ποίηση, προωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα αποτελείται από τους: Αλέξη Ζήρα, κριτικό λογοτεχνίας, Κώστα Καρακώτια, κριτικό λογοτεχνίας, Κώστα Κατσουλάρη, συγγραφέα, κριτικό λογοτε­ χνίας, Ντέιβιντ Κόνολι, Αναπληρωτή Καθηγητή Μεταφρασιολογίας στο ΑΠΘ, Χριστίνα Ντουνιά, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, συγγραφέα, Δημήτρη Πολυχρονάκη, Λέκτορα στο Τμήμα Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Λίζυ Τσιριμώκου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στη Φιλοσοφική Σχολή στο ΑΠΘ. Η κριτική επιτροπή για το παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο και για το λογοτεχνικό βιβλίο για μεγάλα παιδιά αποτελείται από τους: Πολύ Βασιλάκη, εκπαιδευτικό, συγ­ γραφέα, Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, Καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Σούλα Οικονομίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Επιστημών της Εκπαί­ δευσης στην Προσχολική Ηλικία στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Γιάννη Παπαδάτο, Λέκτορα στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Γιώργο Παπαντωνάκη, Επίκουρο Καθηγητή στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης στο Πανε­ πιστήμιο Αιγαίου. ΧΟΡΗΓΟΙ Η φετινή εκδήλωση δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς τους χορηγούς, τους υποστηρικτές και τους φίλους μας που πιστεύουν στη δουλειά μας και στη δια­ χρονική αξία του θεσμού. Τους ευχαριστούμε θερμά. ΜΕΓΑΛΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ: Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων Λόγου ΧΟΡΗΓΟΙ: Grant-Thornton, Ίδρυμα Κώστα & Ελένης Ουράνη, Ίδρυμα Κώστα Δ. Κυριαζή Ευχαριστούμε προσωπικά τους κ. Άρη Πετρόπουλο και Δημήτρη Παντελέσκο, Βασίλη Καζά, Ιάκωβο Καμπανέλλη, Νίκο Κυριαζή.

22

ΜΑΙΟΣ 2009

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ Κατώγι-Στροφιλιά, Max Productions, Ουίσκι CARDHU. ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Τα Νέα, City Press, Athens Voice, ΕΡΤ, Αθήνα 984, Μελωδία 992, Kosmos 936, Τρίτο Πρόγραμμα, Αθη­ ναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, www.in.gr ΟΙ ΦΙΛΟΙ Οι φίλοι μας είναι πολλοί. Αυτοί που προσέφεραν οικονομική στήριξη και όσοι δραστηριοποιούνται για την αρτιότητα της διοργάνωσης. Ευχαριστούμε τις εκδόσεις: Αρμός, Ελληνικά Γράμματα, Επίκεντρο, Ίκαρος, Ιωλκός, Ίων, Κέδρος, Μεταίχμιο, Μίνωα, Παπαδήμα, Πατάκη, Ψυχογιός, Ωκεανίδα, για την οικονομική τους υποστήριξη. Επίσης, ευχαριστούμε θερμά τα βιβλιοπωλεία Ιανός και Ευριπίδης. Ευχαριοτούμε τους εκδότες που ανταποκρίθηκαν οτο κάλεσμά μας και φρόντισαν για την έγκαιρη αποστο­ λή των προς εξέταση βιβλίων στα μέλη των κριτικών επιτροπών. Ευχαριστούμε το Μουσείο Μπενάκη για τη φιλοξενία της τελετής απονομής των βραβείων. Ευχαριστούμε την Εταιρεία Beluga. Ευχαριστούμε θερμά το γραφίστα Χρήστο Τζοβάρα, που σχεδίασε το επικοινωνιακό υλικό, τον Νίκο Βασιλάκο, δημοσιογράφο, τον Νίκο Χρυσικάκη, φωτογρά­ φο - σκηνοθέτη, τον Αχιλλέα Κυριακίδη και τον Γιάν­ νη Ευσταθιάδη.

GJ

σ Ο 00

Γενικότερη άποψη των μελών της επιτροπής είναι ότι το 2008 ήταν μια παραγωγική χρονιά για το ελληνικό μυθιστόρημα. Αρκετά ήταν τα βιβλία που διέθεταν κα­ τασκευαστική αρτιότητα, πρωτοτυπία, επάρκεια στη διερεύνηση του θέματός τους, υψηλή στόχευση. Ση­ μαντική ήταν, επίσης, η ποικιλία, τόσο από θεματικής όσο και από αφηγηματικής πλευράς, με αποτέλεσμα

rS

ο s O

0 Q

>

5

Ο

„

1 Μ

Μικρές Πίστες υποψήφιων βιβΠίων προς βράβευση Η επιτροπή μυθιστορήματος, διηγήματος, δοκιμίου, ποίησης και πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα έκρινε τα εξής:

£

CD Ο

Ο

00 ο α

0 ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΟΡΑΤΙΟΣ ΝΤΟΡΛΑΝ

_

>

9 " οο

δ ι α β α ζ ω ] Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α

Β Ρ Α Β Ε Ι Α

2 0 0 9

συχνά να είναι δύσκολη η σύγκριση μεταξύ τους. Ο τελικός αριθμός των δέκα μυθι­ στορημάτων που απαρτίζουν τη λίστα, πάνω στην οποία θα γίνει και η τελική ψηφο­ φορία, θα μπορούσε εύκολα να είναι κατά δύο με τρία βιβλία μεγαλύτερος. Από την άλλη, τέσσερα με πέντε από αυτά φαίνεται να συγκεντρώνουν τη γενικότερη αποδοχή, χωρίς ωστόσο να είναι πρόδηλο ποιο θα συγκεντρώσει τελικά τις περισσότερες προ­ τιμήσεις. Στο διήγημα, αντίστοιχα, αρκετές ήταν οι συλλογές που συγκέντρωσαν το ενδιαφέ­ ρον, εξού και ο μεγάλος αριθμός των προτεινόμενων βιβλίων. Ωστόσο, τα περισσό­ τερα μέλη της επιτροπής εξέφρασαν την άποψη ότι η φετινή παραγωγή διηγήματος ήταν κάπως πιο υποτονική σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Σε κάθε περίπτωση, οι επιλογές και οι κρίσεις κάθε κριτικής επιτροπής υπόκεινται στο προσωπικό γούστο και στις προκαταλήψεις των μελών της και δεν αποτελούν θέ­ σφατα. Βαθύτερη επιθυμία όλων μας είναι η αύξηση της αναγνωσιμότητας και η ευ­ ρύτερη δυνατή συζήτηση γύρω από καλά βιβλία. Τέλος, η επιτροπή αποφάσισε να κάνει μνεία στο άρτιο κατασκευαστικά και αφηγημα­ τικά γραφιστικό μυθιστόρημα Logicomixτων Απόστολου Δοξιάδη, Χρίστου X. Παπαδημητρίόυ, Αλέκου Παπαδάτου και Annie Di Donna. Δυστυχώς, για την ώρα, η περιορι­ σμένη παραγωγή γραφιστικών μυθιστορημάτων στη χώρα μας δεν επιτρέπει τη θέ­ σπιση ξεχωριστής κατηγορίας. Ωστόσο, όλα δείχνουν ότι τα επόμενα χρόνια θα χρει­ αστεί να δούμε από πιο κοντά το σχετικά νέο αυτό αφηγηματικό είδος. Στην κατηγορία του δοκιμίου, η κριτική επιτροπή έπειτα από αρκετές συζητήσεις απο­ φάσισε να εντάξει όσα βιβλία σχετίζονται με την ευρύτερη περιοχή της λογοτεχνίας, δηλαδή όσα αναφέρονται στην κριτική και στην ερμηνεία λογοτεχνικών έργων, αλλά και όσα συνδέονται έμμεσα με τη λογοτεχνική δημιουργία, όσα δηλαδή πραγματεύ­ ονται ζητήματα ιδεολογίας, γλώσσας και αισθητικής. Βασικά κριτήρια στην αξιολόγηση των δοκιμίων ήταν η αναζήτηση προσωπικού ύφους, η καλλιέργεια ενός κατά βάση δοκιμιακού λόγου, η πρωτοτυπία του θέματος και επικοινωνιακή τους δυναμική. Με αυτά τα κριτήρια και με αυτές τις βασικές προδιαγραφές καταρτίστηκε η τελική λίστα για το είδος του δοκιμίου. Τα μέλη της κριτικής επιτροπής, με ομόφωνη απόφαση, απέκλεισαν καταρχήν από την κατηγορία του δοκιμίου όσες σημαντικές μελέτες ανήκαν αμιγώς στην περιοχή και στο είδος των επιστημονικών διατριβών. Επίσης, η κριτική επιτροπή αποφάσισε να εντά­ ξει στην τελική λίστα τα βιβλία που είχαν μια εσωτερική συνοχή και -τουλάχιστον κατά το μεγαλύτερο μέρος τους- περιείχαν κείμενα που έρχονταν για πρώτη φορά στο φως της δημοσιότητας. Έτσι, δεν συμπεριλήφθηκαν στη λίστα εκείνων που διεκδικούν το βραβείο δοκιμίου όσα βιβλία ουσιαστικά αποτελούν επανεκδόσεις ή συναγωγή ήδη δη­ μοσιευμένων άρθρων. Η αμείωτη παραγωγή βιβλίων ποίησης και μάλιστα υψηλής στάθμης, παρά τη σχετική απροθυμία των εκδοτών να την στηρίξουν και τη συστηματική υποβάθμισα ή αδιαφο­ ρία για την αξιολόγησή της από τον ελληνικό τύπο, είναι εδώ και πολλά χρόνια ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζει την πολιτισμική μας ταυτότητα. Ήδη στους τίτλους του 2008 εκπροσωπούνται τάσεις και φωνές από λογοτεχνικές γενιές που έχουν μεγάλη χρονική διαφορά μεταξύ τους, ενώ οι νεότεροι ποιητές, των S0-35 χρόνων, όπως επισημάνθηκε και σε προηγούμενες αποτιμήσεις του Διαβάζω, συνδυάζουν στα κείμενά τους τεχνικές από άλλα λογοτεχνικά είδη, όπως το διήγημα, το θέατρο, το σενάριο, το δοκίμιο. Το ότι η επιτροπή κατέληξε να επιλέξει 10 βιβλία ποίησης για τη μικρή λί24

ΜΑ! 01 2009

· Τ α μ

Τ α

Τ α

i u

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ Γκάκας Σέργιος, Στάχτες, εκδόσεις Κασχανιώχη Ελευθερίου Μόνος, Άνθρωπος στο πηγάδι, εκδό­ σεις Μεχαίχμιο Ευσχαθιάδη Μαρία, Το κόκκινο ξενοδοχείο: Η αδύ­ νατη αναπαράσταση, εκδόσεις Κέδρος Θέμελης Νίκος, Οι αλήθειες των άλλων, εκδόσεις Κέδρος Καραγάχση Μαρίνα, Το ευχαριστημένο ή Οι δικοί μου άνθρωποι, εκδόσεις Άγρα Κούρχοβικ Δημοσθένης, Τι ζητούν οι βάρβαροι, εκδόσεις Ελληνικά Γράμμαχα Μαγκλίνης Ηλίας, Η ανάκριση, εκδόσεις Κέδρος Μαρούχσου Έλενα, Μεταξύ συρμού και αποβάθρας, εκδόσεις Κασχανιώχη Σχαμάχης Αλέξης, Βίλα Κομπρέ, εκδόσεις Κασχανιώχη Χρυσόπουλος Χρήσχος, Η λονδρέζικη μέρα της Λώρας Τζάκσον, εκδόσεις Κασχανιώχη

α

Τ

στα δεν σημαίνει ότι πολλά από χα άλλα βιβλία ίου είδους που εκδόθηκαν χο 2008 δεν είναι ισάξια ή χο ίδιο ενδιαφέρονχα με όοα επιλέχθηκαν. Όσον αφορά σχη λίσχα χων πρωχοεμφανιζόμενων συγγραφέων, η επιχροπή αποφάσισε να εξεχάσει από κοινού βιβλία πεζογραφίας και ποίησης, για να μην αδικηθεί η ποίηση, η οποία ούχως ή άλλως δυσκολεύεχαι να βρει χους εκδόχες και χους αναγνώσχες σχους σημερινούς καιρούς. Επειδή χο βραβείο αυχό ουσιασχικά αποσκοπεί σχο να ενθαρρύνει χους νέους λογοχέχνες χέθηκε ως κριχήριο και η ηλικία χων πρωχοεμφανιζόμενων, έσχω και αν χα χελευχαία χρόνια εμφανίζονχαι για πρώχη φορά σχη λογοχεχνία πεζογράφοι και -σπανιόχερα ποιηχές- που έχουν περάσει όχι μόνο χην πρώχη αλλά και χη δεύχερη νεόχηχα.

ΔΙΗΓΗΜΑ Δαγδελένης Σχαμάχης Ε„ Το βιβλίο των αιρέσεων, εκδόσεις Γαβριηλίδης Καραγιάννης Βασίλης Π., Το χρώμα της νοσταλγίας, εκδόσεις Γαβριηλίδης Κίχσιου Ειρήνη, Εκπαιδευτής γρύλων, εκδόσεις Κ. Μ. Ζαχαράκης Κουγιουμτζή Μαρία, Άγριο βελούδο, εκδόσεις Κασχανιώχη

συνεχίζΕ

δ ι α β α ζ ω ] Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α

Β Ρ Α Β Ε Ι Α

2 0 0 9

Κουμανταρέας Μένης, To Show είναι των Ελλήνων, εκδόσεις Κέδρος Κύρκος Νίκος, Η νύχτα του στρατηγού και άλλα διηγήματα, εκδόσεις Νεφέλη Μηλιώνης Χριστόφορος, Τα πικρά γλυκά, εκδόσεις Μεταίχμιο Παρίσης Νικήτας I., Τα κόκκινα στραγάλια: Δεκατρία διηγήματα, εκδόσεις Μεταίχμιο Σταυρίδης Στέφανος, Η βιβλιοθήκη του Ραβέλ, εκδόσεις Καστανιώτη Χιόνης Αργύρης, Το οριζόντιο ύφος: Και άλλες αφύσικες ιστορίες, εκδόσεις Κίχλη ΔΟΚΙΜΙΟ Zimbone Anna, Ρεαλιστική παράσταση και ποιητική ενόραση στην πεζογραφία του Γιώργου Ιωάννου, εκδόσεις Γαβριηλίδης Ιωαννίδου Αλεξάνδρα Δ„ Υπόθεση Γκράνιν·. Η λογοτεχνική κριτική στο εδώλιο, εκδό­ σεις Καστανιώτη Λαμπρέλλης Δημήτρης Ν., Χριστούγεννα στην ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη, Η ανακλαστική διαλεκτική και τα ματωμένα της θραύσματα, εκδόσεις Ίκαρος Μπακουνάκης Νίκος, Μια στιγμή της Ευρώπης οτην Ελλάδα του 19ου αιώνα. Ο λόγος, η εικόνα, ο μύθος του Ανδρέα Ρηγόπουλου, εκδόσεις Πόλις Πεχλιβάνος Μίλτος, Από τη «Λέσχη» στις «Ακυβέρνητες Πολιτείες»: Η στίξη της ανά­ γνωσης, εκδόσεις Πόλις Ροζάνης Στέφανος, Ένας λανθάνων ρομαντισμός, εκδόσεις Μεταίχμιο Σταυρίδη-Πατρικίου Ρένα, Οι φόβοι ενός αιώνα, εκδόσεις Μεταίχμιο ΠΟΙΗΣΗ Αγγελάκος Χρήστος, Τα φώτα απέναντι, εκδόσεις Ίκαρος Βέης Γιώργος, Ν όπως νοσταλγία, εκδόσεις Ύψιλον Δαράκη Ζέφη, Σε ονομάζω θα πει σε χάνω, εκδόσεις Αλεξάνδρεια Κοντός Γιάννης, Ηλεκτρισμένη πόλη, εκδόσεις Κέδρος Κοροπούλης Γιώργος, Αντιύλη, εκδόσεις Ύψιλον Κούσουλας Λουκάς, Το φεγγάρι του Υμηττού και άλλα ποιήματα, εκδόσεις Γαβριηλίδης Κουτσούνης Στάθης, Έντομα στην εντατική, εκδόσεις Μεταίχμιο Πασχάλης Στρατής, Εποχή παραδείσου, εκδόσεις Γαβριηλίδης Πορφυρής Τάσος, Έρημα, εκδόσεις Ύψιλον · Πούλιος Λευτέρης, Η κρυφή συλλογή, εκδόσεις Κέδρος ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΙ Βουδούρης Νίκος Αδάμ, Ο βυθός είναι δίπλα, εκδόσεις Πατάκη (διηγήματα) Γιανναράς Σπάρος, Ο Λοξίας, εκδόσεις Ίνδικτος (διηγήματα) Κατσού Ναταλία, Μαγωδός, εκδόσεις Καστανιώτη (ποίηση) Μακριδάκης Γιάννης, Ανάμισης ντενεκές, εκδόσεις Εστία (μυθιστόρημα) Παλούκης Σπάρος, Ο Καρλομάγνος και η κάμερα με τα μυστικά, εκδόσεις Μαγικό κουτί (μυθιστόρημα) Σκαλίδη Σταυροάλα, Προδοσία και εγκατάλειψη, εκδόσεις Πόλις (νουβέλα) Τασσοποάλου Κωνσταντίνα, Τα κοινόχρηστα, εκδόσεις Καστανιώτη (μυθιστόρημα) Τζανακάρη Βάσια, Έντεκα μικροί φόνοι: Ιστορίες εμπνευσμένες από τραγούδια του Nick Cave, εκδόσεις Μεταίχμιο (διηγήματα) Ψάλτης Γιώργος Κ„ Επιστροφή στην ενιαία χώρα, εκδόσεις Ίκαρος (ποίηση) 2 0

ΜΑΙΟΣ 2009

Η επιτροπή για το παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο και για το λογοτεχνικό βιβλίο για μεγάλα παιδιά έκρινε τα εξής: Τα μέλη της κριτικής επιτροπής, ύστερα από συχνές συναντήσεις και συζητήσεις τους για τα παιδικά βι­ βλία του 2008, αποφάσισαν την κατάρτιση καταλό­ γων αντιπροσωπευτικών βιβλίων και για τις δύο κα­ τηγορίες. Παρά το γεγονός ότι πέρσι είχαμε προτεί­ νει τη θέσπιση βραβείου για μια τρίτη κατηγορία, αυτή των λογοτεχνικών βιβλίων γνώσεων, η πενιχρή φετινή παραγωγή στην κατηγορία αυτή δεν μας έδωσε τη δυνατότητα κατάρτισης λίστας στη συγκε­ κριμένη κατηγορία, παρά την ύπαρξη λίγων μεν αλλά εξαίρετων δειγμάτων του είδους. Εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο Τα βιβλία της κατηγορίας αυτής διακρίνονται για την εντυπωσιακή εικονογράφηση, που είναι κοντά στην παιδική ψυχοσύνθεση, χωρίς, όμως, να έχει αυτή στοιχεία ανανέωσης. Αντίθετα, διαπιστώνεται ανα­ νεωτικός χειρισμός παραδοσιακών θεμάτων, όπως εί­ ναι η λαϊκή παράδοση, το οικολογικό ζήτημα ή η ενεργή συμμετοχή του ζωικού κόσμου στα ανθρώ­ πινα. Μερικά βιβλία ξεχωρίζουν ακόμη για την ποιητικότητα του λόγου τους. Με βάση αυτές τις επιση­ μάνσεις, η επιτροπή προχώρησε στην κατάρτιση της μικρής λίστας γι' αυτή την κατηγορία. Λογοτεχνικό βιβλίο για μεγάλα παιδιά Στα βιβλία της κατηγορίας αυτής, κυρίως στα εφη­ βικά, τα μέλη της κριτικής επιτροπής διαπιστώσαμε ανανέωση στα θέματα και τόλμη στο χειρισμό τους. Η οικογενειακή πραγματικότητα και οι σχέσεις των εφήβων με τους γονείς τους, με τον κοινωνικό περί­ γυρο και με τους συνομήλικούςτους, πολλές φορές, με τραγική κατάληξη, μεταπλάθονται με ρεαλισμό και λογοτεχνικότητα. Το οικολογικό ζήτημα συνδέεται, με τρόπο δυναμικό, με κοινωνικά και οικουμενικά προβλήματα. Στο επίπεδο της θεματολογίας, η εμφά­ νιση και αυτή τη χρονιά κειμένων αστυνομικού τύπου δηλώνει την ανάπτυξη αυτού του είδους αφήγησης στο χώρο του παιδικού λογοτεχνικού βιβλίου. Επιση­ μαίνουμε και φέτος την έκδοση άτεχνων «κοριτσίστι­ κων» βιβλίων που δεν προσφέρουν τίποτε. Η παρου-

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω , !

. Λ Ο Γ Ο Τ Ε X

Β Ρ Α Β Ε Ι Α

2

0

0

9

αία του χιούμορ είναι εμφανής και στη φετινή παραγωγή, καθώς και η χρήση πρωτό­ τυπων υφολογικών στοιχείων και πολλών αφηγηματικών τρόπων. Στο πλαίσιο των πα­ ραπάνω επισημάνσεων η επιτροπή προχώρησε στην κατάρτιση της μικρής λίστας γι' αυτή την κατηγορία. ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ Αγγελίδου Μαρία (κείμενο), Σαμαρτζή Ίρις (εικονογράφηση), Το δέντρο με τα ψέματα, εκδόσεις Παπαδόπουλος Βαλάση Ζωή (κείμενο), Βαλάσης Κωστής (εικονογράφηση), Το ασώματο θεριό: Ιστορίες ανθρώπων, δράκων, και άλλων θηρίων, εκδόσεις Κέδρος Γεωργαλά-Καρτούδη Μαρία (κείμενο), Γαλανομάτη Ιωάννα (εικονογράφηση), Το συναχωμένο αεροπλανάκι, εκδόσεις Κ. Μ. Ζαχαράκης Μανδηλαράς Φίλιππος (κείμενο), Τσάμπρα Ελένη (εικονογράφηση), Τα τρελομπαλάκια, εκδόσεις Πατάκη Μητσιάλη Αλεξάνδρα (κείμενο), Μπαχά Μάρια (εικονογράφηση), Το αστερόσπιτο, εκδόσεις Πατάκη Μιχαλοπούλου Αμάντα (κείμενο), Τουλιάτου Σοφία (εικονογράφηση), Ο Ισίδωρος και ο ναυαγός, εκδόσεις Πατάκη Μώραλη Βάσια (κείμενο), Λαδά Έφη (εικονογράφηση), Η βροχή των αστεριών, εκδόσεις Modern Times Νευροκοπλή Βασιλική (κείμενο), Ανδρικόπουλος Νικόλας (εικονογράφηση), Το παραμύθι της μουσικής, εκδόσεις Λιβάνη Φραγκούλη Φωτεινή (κείμενο), Στεφανίδη Φωτεινή (εικονογράφηση). Εφτά ορφανά μολύβια... εφτά ιστορίες, εκδόσεις Ελληνικά γράμματα Ψυχογυιού Δήμητρα (κείμενο και εικονογράφηση), Ο κηπουρός του ουρανού, εκδόσεις Άγκυρα ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΑ ΠΑΙΔΙΑ Αγγελίδου Μαρία, Το τετράδιο με τους ορισμούς: Ένα κεφάλαιο από την αυτοβιογραφία του Ηλία Μακρή, εκδόσεις Παπαδόπουλος Ζαραμπούκα Σοφία, Πέτρου και Παύλου, εκδόσεις Κέδρος Ηλιόπουλος Βαγγέλης, Παίξε το ανάποδα, εκδόσεις Πατάκη Κλιάφα Μαρούλα, Άγρια παιχνίδια, εκδόσεις Κέδρος Παπαθεοδώρου Βασίλης, Το μεγάλο ταξίδι της κινέζικης πάπιας, εκδόσεις Καστανιώτη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Λότη, Η προφητεία του κόκκινου κρασιού, εκδόσεις Πατάκη Πριοβόλου Ελένη, Το σύνθημα, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα Ρεμούνδος Γιάννης (κείμενο), Πέντε μέρες που συγκλόνισαν το σπίτι μας, εκδόσεις Ψυχογιός Τριανταφύλλου Σώτη, Αφρικανικό ημερολόγιο, εκδόσεις Πατάκη

28

ΜΑΤ0Σ 2009

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΑΙΑΒΑΖΟ

μ εγάλο ς

ΧΟΡΗΓΟ Σ

2009

φ

G ra n t T h o rn to n

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ

ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΤΑ Ν ΕΑ

E S M

f a t

(lQ.gr

^ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ΑΡΜΟΣ

α8π^|

^ά \λ.\Α .α χ α .

ILA N O S

«9 « » Χ

Μ ε τα ιχ Μ ίο ( ] )

J

^ ίω ν

μ ιν ω α ς Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑΣ

Λ ΩΚΕΑΝ,ΔΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Δνγουβοίγί OSAtf/tUTLS

του Α λέξη Ζήρα

Λίστες πασχαλινές

και άΠΠες ΕΓΑΛΟΣΑΒΒΑΤΙΑΤΙΚΟ, κάθομαι μπροστά στην οθόνη του υπολο­ γιστή μου και σκέπτομαι πόσο μπορεί να μου χρησιμεύσει ως έναυσμα για ένα σχόλιο, σ' αυτήν εδώ τη σελίδα, το «Εχ Libris» της Μ. Θεοδοσοπούλου στην Εποχή (12/04/2009), όπου και κρίνονται ή, ας πούμε, αποδομούνται οι μι­ κρές λίστες των φετινών βραβείων του Διαβάζω. Κίνητρό μου βέβαια είναι το ότι είμαι «εμπλεκόμενος» σ' αυτή την υπό­ θεση -ελπίζω το «εμπλεκόμενος» να μην εγείρει πονηρούς συλλογισμούς- αλλά και πάλι δεν θα ήθελα να μπω στη διαδι­ κασία του είπες είπα, αν δεν υπήρχαν σε τούτο το «Εχ Libris» ορισμένα σημεία που ενδιαφέρουν γενικότερα, καθώς θίγονται ζητήματα τα οποία κατά καιρούς έχουν συναντήσει μπροστά τους οι όποιες επι­ τροπές βραβεύσεων. Από τις πέντε απο­ ρίες που εκφράζει στο άρθρο της η Μ. Θεοδοσοπούλου και τη μία διαπίοτωση με την οποία το κλείνει, νομίζω ότι πιο πολύ με παρακινούν να επιχειρήσω (η αφεντιά μου μόνο και όχι για λογαριασμό των υπολοίπων) κάποιες διευκρινήσεις οι τρεις διατυπωμένες απορίες. Η πρώτη εί­ ναι αν το όριο των σαράντα ετών είναι απολύτως δεσμευτικό για να θεωρηθεί ένας ποιητής ή πεζογράφος, πρωτοεμφανιζόμενος στα γράμματα, ως υποψή­ φιος για το αντίστοιχο βραβείο. Η δεύ­ τερη αν μία μαρτυρία μπορεί να θεωρη­ θεί μυθιστόρημα. Η τρίτη αν υπάρχουν άτυπα index για τους εκδότες, κατά τρόπο που ορισμένοι «καταδικάζονται» να εκπροσωπούνται από ένα και μόνο βι­ βλίο. Υπάρχουν και άλλες δύο εγειρόμε­ νες απορίες, τις οποίες όμως θα παρακάμψω, γιατί ούτε διορατικές αρετές έχω ούτε μπορώ να λύσω το γνωστό πρό­

Μ

βλημα που τέθηκε σύμφωνα με την πα­ ράδοση στον Κολόμβο, ποιο δημιουργήθηκε πρώτα, το αυγό ή η κότα. Δεν έχω διορατικές αρετές, γιατί δεν μπορώ να ακολουθήσω την εξιχνιαστική επιθυμία της φίλης μου της Μάρης και να εκμαιεύσω τους λόγους για τους οποίους ζή­ τησαν ο Πέτρος Μάρκαρης, ο Θανάσης Βαλτινός να εξαιρεθούν της διαδικασίας επιλογής. Τι έπρεπε να κάνει η επιτροπή, να αγνοήσει την επιθυμία τους και να τους σύρει «σιδηροδέσμιους» στη διαδι­ κασία της βράβευσης; Και, επίσης, δεν μπορώ να λύσω το αίνιγμα του αν το πράγματι αξιόλογο βιβλίο με πεζά του Πάνου Τσίρου, Φέρτε μου το κεφάλι της Μαρίας Κένσορα, είναι εσοδείας '07 ή '08, καθώς στη σελίδα 5 η ταυτότητα του βιβλίου αναφέρει το 2007, ενώ στη σε­ λίδα 71 αναφέρεται ο Ιανουάριος του 2008. Διπλοσημία που φαίνεται αμέσως και που δεν μπορώ να καταλάβω γιατί αποσιωπήθηκε από το πάντοτε προσε­ χτικό «Εχ Libris»! ΑΣ ΜΕ ΣΥΓΧΩΡΕΣΕΙ η Μ. Θεοδοσοπούλου, αλλά παρά την περί του αντιθέτου γνώμη της, όλο το άρθρο της στην Εποχή διαπνέεται από μία ελεγκτική διάθεση. Και θα έλεγα ότι καλώς διαπνέεται, αν ο έλεγχός της γινόταν στο κοινώς λεγό­ μενο «ψητό» και όχι σε περιφερειακά της διαδικασίας. Τα βιβλία που πέρασαν στις μικρές λίστες, αυτά είναι που ενδιαφέ­ ρουν, το πόσο αξίζουν ή δεν αξίζουν, ή το αν έμειναν απέξω άλλα βιβλία που κατά τη γνώμη της ήταν καλύτερα από τα προαχθέντα. Αν το δούμε έτσι (και πώς αλλιώς να το δούμε;) τι νόημα έχει η δια­ πίστωσή της ότι προκρίθηκαν έργα που οι δημιουργοί τους είναι συγγενείς πρώτου βαθμού με άλλους γνωστούς, και ίσως

δημοφιλείς; Φέτος, ο γιος του Χρήστου Γιανναρά και η κόρη του Βασίλη Τζανακάρη, πέρσι η κόρη της Ευγενίας Φακίνου. Μα, δεν είναι λίγο σκανδαλοθηρικό το ερώτημα; Δεν προτείνεται έτσι ένα ζεστό και γαργαλιστικό θέμα που μπορούν να το παραλάβουν οι ποικίλες δημοσιογρα­ φικές κρεατομηχανές, πολτοποιώντας δι­ καίους και άδικους, έως δέκατης πέμπτης γενεάς; Συναφής με αυτό το σημείο είναι και η τρίτη απορία, η σχετική με τους εκ­ δότες και με το πόσα βιβλία του καθενός περνούν στις μικρές λίστες. Φοβάμαι ότι αν σε όλο το άρθρο υπάρχει ένας, μέγι­ στος κόλαφος, για τις ικανότητες και την όποια εντιμότητα των μελών της επιτρο­ πής, ο κόλαφος αυτός εδώ ακούγεται ηχηρότερα. Χαστούκι ξεγυρισμένο! Τι άλλο σημαίνει η απορία για την ικανή ή όχι εκπροσώπηση ορισμένων εκδοτών στις λίστες; Άραγε, ότι το κάθε μέλος κρατάει τεφτέρι και σβήνει τα βιβλία των εκδοτών ή των συγγραφέων με τους οποίους έχει διαφορές; Ότι υπάρχει γραμμή της επιτροπής να αναρτηθούν κάποιοι στο μαυροπίνακα, προς παρα­ δειγματισμό; Τέτοια προκατάληψη! ΑΣ ΠΕΡΑΣΩ, όμως, στις υπόλοιπες δύο απορίες, που μάλλον είναι και οι ουσιω­ δέστερες, ή πάντως αυτές για τις οποίες μπορούμε να κάνουμε μία συζήτηση της προκοπής. Εννοώ, το θέμα της ηλικίας των πρωτοεμφανιζομένων και αυτό της δύσκολης εξακρίβωσης του σε ποιο είδος ανήκουν, ορισμένα τουλάχιστον προς επιλογή βιβλία. Να διευκρινίσω πρώτ' απ' όλα ότι θεσμικός ή καταστατικός κανονι­ σμός για τα βραβεία του Διαβάζω δεν υπάρχει. Δεν θέλω να κρύψω ότι πολλές φορές στα προηγούμενα χρόνια τέθηκε το ερώτημα του τι εννοούμε ονομάζο­ ντας κάποιον «πρωτοεμφανιζόμενο», ως ποια ηλικία δικαιολογείται να θεωρείται έτσι και από πότε όχι. Όμως τα σαράντα, όπου καταλήξαμε τελευταία, νομίζω (και το νομίζω εγώ ο ίδιος) πως δεν πρέπει να

είναι κάτι σαν στρατολογική κλάση ή σαν όριο αυστηρής επιλογής και αξιολόγη­ σης. Έχω γράψει με άλλη ευκαιρία, αναφερόμενος στο θέμα των λογοτεχνικών γενεών (άλλη βαβούρα γι' αυτές), ότι πολλές φορές οι ποιητές που αποτελούν μεταβατικές περιπτώσεις και έχουν εμ­ φανιστεί πρωιμότερα ή οψιμότερα από τον κυρίως κορμό της λογοτεχνικής γε­ νιάς, είναι πολύ ενδιαφέρουσες, γιατί συ­ νήθως έχουν στο έργο τους πιο ποικίλα χαρακτηριστικά, από το παλιό και το νέο. Επομένως, θα πρότεινα, όταν οι αποκλί­ σεις είναι μικρές, να αφήνουμε στην άκρη τους υπολογισμούς της ηλικίας και τις μιζέριες των μετρήσεων και να ενδιαφερό­ μαστε για την αξιοσύνη του βιβλίου. Τέ­ λος, μερικά για την απορία της Μ. Θεοδοσοπούλου, ως προς το αν το βιβλίο της Μαρίνας Καραγάτση, Το ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι, είναι ή δεν είναι μυθιστόρημα. Εδώ δεν μπορώ να πω πολλά, και τούτο διότι το δυσκολότερο πράγμα σήμερα είναι να ορίσεις με ευκρί­ νεια και πειστικότητα αν ένα κείμενο που εξ υπαρχής του καταργεί τα όρια των ει­ δών, είναι ποίηση, διήγημα, βιογραφία, μυθιστόρημα ή οτιδήποτε άλλο. Τέτοιο είναι και το πεζό της Καραγάτση. Ένα κατεξοχήν υβριδικό αφήγημα που με κα­ νένα τρόπο δεν θα μπορούσα να το κλείσω στον άλλωστε αμφίλογο ορισμό της θεοδοσσπούλου «μαρτυρία χαρα­ κτήρα ενδοοικογενειακού». Ας με συγχωρεί, γνώμονας για το πεζό αυτό δεν είναι το αν αποτελεί μαρτυρία και πόσο, αν πρωταγωνιστές του είναι πρόσωπα που υπήρξαν, αλλά το αν έχει τα στοιχεία της μυθοπλασίας. Αν, δηλαδή, η συγγραφέας του επινοεί τελικά μια πραγματικότητα που όσο και αν το θέλει, δεν είναι η πραγματικότητα που έζησε, αλλά μια άλλη, φανταστική. Να κάτι που αν μας απασχολήσει ως ζητούμενο, θα μας βοη­ θήσει όλους να συζητήσουμε γονιμό­ τερα... η

με αρρμιί ένορι|)ΐιι Όταν η ιστορία

ΙΟ «ΣΚΑΪ» Μόνος Στεφανίδης

ίχα τη χαρά και την τιμή, αν και μη ειδικός, να παρουσιάσω μαζί με το μαέστρο Δημήτρη Αγραφιώτη και το συνθέτη Χάρη Βρόντο, τον εξαιρετικό συλλογικό τόμο Νίκος Σκαλκώτας, Ένας Έλληνας Ευρωπαίος. (Μουσείο Μπενάκη, 7.4.09). Εκεί διαβάστηκε από τον ποι­ ητή Νίκο Σοφιανό ένας λίβελος που ο Σκαλκώτας (1904-1949) δημοσίευσε στο περιοδικό Μουσική Ζωή (31 Μαΐου 1931) με κορυφαία παρατήρηση την εξής: «Η ερασιτεχνία είναι στον τόπο μας περισ­ σότερο από κάθε τι άλλο μια χρονίως επιδημιακή ασθένεια». Και βέβαια ο Σκαλ­ κώτας, μαθητής του Σένμπεργκ και του Κουρτ Βάιλ, έχει αναγνωριστεί ανάμεσα στους κορυφαίους συνθέτες του XX αιώνα, αλλά και πρωτοπόρος οτο χώρο

Ε

Νίκος Σκαλκώτας Ένας Έλληνας Ευρωπαίος Μουσείο Μπενάκη, 7.4.09

32

ΜΑΪΟΙ 2009

της δωδεκαφθογγικής και σειραϊκής μου­ σικής. Αυτά όλα «εξαποδώ». Διότι εντός, το αρχείο ή τα κείμενά του ακόμη παρα­ μένουν ανέκδοτα και το έργο του αταξινόμητο. Το 2004, έτος των Ολυμπιακών Αγώνων, δεν ακούστηκε επισήμως ούτε ένα μέτρο του Σκαλκώτα -έστω, κάτι από τους κλασικότροπους 36 ελληνικούς χορούς του- ούτε βέβαια τιμήθηκε όπως θα έπρεπε η εκατονταετία από τη γέννη­ σή του. Η Ελλάδα, ως χώρα των θεσμοποιημένων μέτριων, μισεί οτιδήποτε αντιστρατεύεται τον κανόνα αυτόν. Απ' την άλλη, ο Στέρης, ο Μπουζιάνης, ο Διαμαντόπουλος, ο Παπαλουκάς, ο Σκαλκώ­ τας, ο Δραγατάκης, ο Σισιλιάνος, ο Κωστής Παπανικολάου, ο Ιάννης Ξενάκης, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, η Μιμικά Κρανάκη, η Μέλπω Αξιώτη, ο Ιάσων Μολφέσης, ο Γιάννης Κωνσταντινίδης δεν έγιναν ποτέ κτήμα του ευρύτερου παιδα­ γωγικού και πολιτιστικού μας συστήμα­ τος- του μορφωσιακού μας μοντέλου. Μιλάω στους μαθητές μου γι' αυτά τα ονόματα και με κοιτάνε με απορία: terra incognita! Και βέβαια, δεν φταίνε αυτοίφταίει ένας ολόκληρος μηχανισμός απο­ βλάκωσης που έχει πυροδοτηθεί άνωθεν και δεκαετίες τώρα αλέθει κόκαλα και μυαλά. Κορωνίδα του νεοελληνικού πολιτισμού βέβαια η κουτσομπόλα νοικοκυρούλα κυρία τηλεόραση. Των θέμηδων, Μάκηδων, Λάκηδων και του κυβερ­ νητικού εκπροσώπου βεβαίως βεβαίως. Τελευταίο κρούομα η εθνική ιστορία ως reality με προτεινόμενες μαζικές ψηφο­ φορίες και απίθανα αποτελέσματα, σύμ­ φωνα με τα οποία ο Λαζόπουλος συνευ­ ρίσκεται με τον Ιουστινιανό και ο Πλάτων κάνει πλάτες οτον Ζαγοράκη. Ολόκληρο το μεταμοντέρνο kitsch που μας χαρα-

ρ

Ε Κ Δ ΟΣ Ε IΣ

Μ ΚΟΝΙΔΑΡΗ κτηρίζει ως κουλτούρα στο ΣΚΑΪ δικαιώνεται. Κι ας μην μου πει κανείς ότι η διαδικασία έχει κοι­ νωνιολογικό ενδιαφέρον, είναι καθρέφτης της συλλογικής μας αγνοίας, κ.λπ. Αυτοί που έβαλαν τους κανόνες, αντιμετωπίζοντας την ιστορική πραγματικότητα σαν χυλό στον οποίο χωράνε τα πάντα, διαφορετικές περίοδοι, προσωπικότητες, πολιτισμικά συστήματα, κ.ο.κ., εισέπραξαν τον Γεώργιο Παπαδόπουλο δίπλα στον Παναγούλη. Επειδή η δημοκρατία είναι πολύ ύπουλη μέθο­ δος όταν εφαρμόζεται με όρους supermarket. Έβλεπα ενεός στο Παγκράτι τον Αριστοτέλη να εκλιπαρεί μέσα από μια τεράστια αφίοα «Ψηφί­ στε με, γιατί είμουν ο δάσκαλος του Αλέξαν­ δρου». Ή τον Κολοκοτρώνη να απαιτεί την ψήφο των τηλε-πολιτών, «Επειδή έγινε κλέφτης για χάρη τους». Φαντάζομαι πως τέτοια ατάκα δεν θα χρησιμοποιούσε ούτε ο Μπομπ Βουλγαράκης. Έτσι, η δεκάδα των πιο «δημοφιλών» προέκυψε αβίαστα, ανακατεύοντας «δημοκρατικά» ό,τι πετάει κι ό,τι κολυμπάει. Και αφήνοντας βέβαια έξω τον ελληνικό πολιτισμό ατόφιο (Απ' τον Γκρέκο ως τον Σκαλκώτα και από τον Σολωμό ως τον Εμπειρικό). Μικρό το κακό. Διασώζεται έστω ο Γεώργιος Παπανικολάου, ένας διάσημος επι­ στήμονας - ευεργέτης της ανθρωπότητας. Αν και μεταξύ μας, δεν νομίζω ότι υπερψηφίστηκε τόσο για το test pap του. Όσο, γιατί θυμίζει στους συμπατριώτες μας το αλήστου μνήμης παλαιό εκείνο δεκαχίλιαρο. Μαγικό χαρτονόμι­ σμα σε σχέση με τα σημερινά εικοσάευρα ή πενηντάευρα. Άρα, συναισθηματικοί λόγοι πλειο­ δοτούν την υποψηφιότητα του Ντόκτορ Παπ. Τουτέστιν, τι είχαμε και τι χάσαμε! Ή, αλλιώς, η Ιστορία το σκάει απ' το παράθυρο όταν κάποιοι την σπρώχνουν να διαβεί την πόρτα της τηλεό­ ρασης.

γ.Γ. Κοίταγα την έκδοση Σκαλκώτας του Μουσεί­ ου Μπενάκη και έψαχνα να βρω κάποιον χορηγό, το ΥΠΠΟ, μιαν από τις κουλτουριάρες μας τρά­ πεζες ή έστω μια ευαίσθητη εταιρεία. Διάβολε, μιλάμε για μία μουσική ιδιοφυία! Εις μάτην... ■

Ο Χίτλερ δεν πέθανε ιο 1945. Καιέχει όλη mv Ευρώ­ πη και κατευθυνεται, αμείλικτα, προς ιην καιάκιηοη της Νέας Υόρκης, έχονιας αιχμάλωτο τον άνθρωπο που τον έχει αψηφήσει εξοργιστικά: τον Τσάρλι Τσάηλιν. Μια αλληγορία για την αλαζονεία της εξουσίας και την ελευθερία του λόγου στη σημερινή εποχή...

Γιώρ^οτ 4*tptyrivos

To f l άρρα ηου &.γ πρ6 Μ $ α να g-p«cpw

Ή ζωή κρύβει πολλά απρόοπτα...Ένα γράμμα που δεν έμελλε να ξεκινήσει, από μια στιγμή που στάθηκε μοι­ ραία για τον αποστολέα του, γίνεται μετέωρη παρουσία στον αγώνα του για επιβίωση...

w w w .k o n id a ris .g r Τοσίτσα ιΑ ' · Αθήνα ιο6 82 · info@konidaris.gr τηλ.: 2 ΐο 8846570-2-4 · fax: 210 8 8 46 571

BC Μάνα

Ευρώπη Κώστας Μποτόπουλος

3 4

ΜΑΪ0Σ 2009

Ευρώπη δεν είναι μία ήπειρος. Είναι ένα ζωντανό και π α υ ό ­ μενο σώμα. Δεν είναι ιδέα αλλά χώμα και γεύση. Δεν συζητιέται, νιώ­ θεται. Δεν την συγκροτούν οι χώρες της αλλά οι άνθρωποί της. 0 ιστός της δεν είναι πολιτικός αλλά ιστορι­ κός. Δεν την ζούμε, μας ζει. Τα εί­ χαμε ξεχάσει όλα αυτό - ακόμα και τώρα, ιδίως τώρα (αυτή είναι η μ ε­ γάλη συλλογική αποτυχία μας), που έρχονται οι ευρωπαϊκές εκλογές. Ευ­ τυχώς που υπάρχουν πάντα κάποιες σπίθες να μας τα θυμίζουν: μια λέξη, με τις ρίζες τη ς στο ευρωπαϊκό χώμα, ένα τοπίο, τόσο άμεσα οικείο, ένα πρόσωπο με την ατομική του και τη συλλογική μας ιστορία, ένα βιβλίο, πιο σπάνιο, μα ίσως ακόμα πιο βαθύ. Με ένα τέτοιο βιβλίο, σοβαρό διεκδικητή του πιο ενδιαφέροντος κειμένου που έχω

Η

διαβάσει τα τελευταία χρόνια, θα ήθελα να αποχαιρετήσω την ευρωπαϊκή θητεία που λήγει τον Ιούνιο. Συγγραφέας του ένας Ολλανδός δημοσιογράφος -ιστορι­ κός- ελεύθερος σκοπευτής, ο Χέιρτ Μακ. Όσο κοφτό είναι το όνομα, τόσο πυκνό εί­ ναι το βιβλίο. Έχει τον απλό τίτλο Στην Ευρώπη και τον καθαρό υπότιτλο Ταξίδια μέσα στον 206 αιώνα. Στηρίζεται όμως στη διόλου απλή και ακόμα λιγότερο εύ­ κολη ιδέα της προβολής της ευρωπαϊκής ιστορίας -και ψηλάφησης της ευρωπαϊκής ψυχής- μέσα από τους τόπους στους οποίους εκτυλίχτηκε και τους ανθρώπους τους οποίους, από κοντύτερα ή μακρότερα, άγγιξε. Ο Μακ πέρασε την τελευ­ ταία χρονιά του περασμένου αιώνα δια­ σχίζοντας από άκρου σε άκρο την Ευ­ ρώπη, συλλέγοντας τα ίχνη της ιστορίας της -και άρα και του μέλλοντός της- και στέλνοντας καθημερινές ανταποκρίσεις στην εφημερίδα του. Το ταξίδι δεν ήταν τουριστικό (φυσικά), δεν ήταν ευθύγραμμο (λιγότερο αυτονόητο), δεν είχε τη λογική του «βλέμματος» (να δω για να καταλάβω) αλλά του θέματος (να βρεθώ εκεί απ' όπου πέρασαν τα γεγονότα, για να καταλάβω όχι τον τόπο αλλά τα γεγο­ νότα). Πρόκειται για ένα άλλο είδος ιστορικής αφήγησης - πολύ πιο συναρπαστικό από την κλασική ή την όποια νεωτερική μορφή της. Οι 12 μήνες του χρόνου απο­ τελούν 12 ιστορικούς σταθμούς: ο Γενά­ ρης είναι αφιερωμένος στις μεγάλες πό­ λεις που ετοιμάζουν και αναμένουν τον 20ό αιώνα (Παρίσι, Λονδίνο, Βερολίνο, Βιέννη - το Αμστερνταμ είναι απλώς η αρχή του ταξιδιού και ίσως για τον Μακ, που έχει γράψει ένα ομώνυμο βιβλίο, η αρχή των πάντων), ο Φλεβάρης στον Α'

ϋ ) UNIVERSITY STUDIO PRESS Εκδόσεις Επιστημονικών Βιβλίων & Περιοδικών

Παγκόσμιο Πόλεμο (Βιέννη και Σαράγιεβο ξανά, για τη δολοφονία που άναψε τη σπίθα, και μετά Ιπρ, Κάσελ, Βερντέν, Βερσαλλίες), ο Μάρτης στη γέννηση του κομμουνισμού (μέσα από το ταξίδι του Λένιν από την εξορία προς την Πετρούπολη και τα ανάκτορά της), ο Απρίλης στο ναζιομό (Γερμανία, Αυστρία, στα ίχνη του Χίτλερ ως στρα­ τιώτη, ζωγράφου, κοινοβουλευτικού άνδρα, δι­ κτάτορα), ο Μάης οτο φασισμό (από το Πρεντάπιο, γενέτειρα του Μουσολίνι, ως τη Μπαρτσελόνα και τη Γκέρνικα του Ισπανικού Εμφύλιου) και ούτω καθεξής. Σταθμοί όπως ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος (τρεις μήνες, 19 πόλεις, 200 σελίδες) η Μεγάλη Ανασυγκρότηση (τι θα είχε γίνει αν η απόβαση στη Νορμανδία, όπως παρά ελάχιστα έλειψε, είχε αποτύχεί; Αν οι Αμερικανοί είχαν μόνο πολεμήσει κι όχι επενδύσει;), η γέννηση της Ενωμένης Ευρώπης, η Πτώση του Τείχους, ο τ ε ­ λευταίος ευρωπαϊκός πόλεμος του αιώνα στα Βαλκάνια περνάνε μέσα από πόλεις όπως, ξανά και ξανά, το Βερολίνο (πρωταθλήτρια με 6 επι­ σκέψεις), το Αουσβιτς, το Στάλινγκραντ, η Κεφαλονιά (μόνη ελληνική παρουσία), η Δρέσδη και η Νυρεμβέργη, το Γκντάνσκ και το Τσερνόμπιλ, η Σρεμπρένιτσα και το Σαράγιεβο. 0 αιώνας της Γερμανίας, του κακού και της ελπίδας. Ένας αι­ ώνας που έκανε την Ευρώπη αυτό που είναι, αυτό που δεν μπορεί να ξαναγίνει κι εκείνο από το οποίο δεν μπορεί ούτε να κρυφτεί ούτε να πάει πίσω. Το εγχείρημα θα έπεφτε σαν χάρτινος πύργος χωρίς το συγγραφικό ταλέντο του Μακ. Μάτι για την κρίσιμη λεπτομέρεια, ανάπλαση μιας ολό­ κληρης περιόδου μέσα σε μια φράση, ιστορικές αποκαλύψεις σαν σε ρεπορτάζ (η τραγική χιονο­ στιβάδα που οδήγησε στον Α' Παγκόσμιο, η πα­ ράδοση της εξουσίας στο Χίτλερ από τις «δημο­ κρατικές δυνάμεις», η γένεση της ιδέας της Ενω­ μένης Ευρώπης, πάντα από τον Μονέ, αλλά ήδη από τον Α' Πόλεμο, το πόσες φορές η ιστορία πέ­ ρασε ξυστά από το να αλλάξει ρου), τρυφερό­ τητα για τα πρόσωπα και τις ιστορίες τους, χιού­ μορ, ανθρωπιά. Μία Ευρώπη ζωντανή, έλεγα. Αλλά κυρίως δική του, όπως νιώθει ο αναγνώ­ στης κλείνοντας το βιβλίο. Έτοιμος για το δικό του ταξίδι. ■

Ζωή Σαμαρά ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ «...ένα ειΑικρινέε Βιβλίο που δεν φιλοδοξεί να σε κάνει συγγραφέα -αυτή η ικανότητα είναι αποκλει­ στικά δικό σου προνόμιο- αλλά να σε προικίσει με το βλέμμα του συγγραφέα...» σχ.: 14x21, τιμή; 12,00 €

Christa Wolf ΜΟΙΡΑΣΜΕΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ Μ υθιστόρημα

Το πρώτο μυθιστόρημα ms Κρίστα Βολφ. Μετα­ φράστηκε σε 20 γλώσσεε, γυρίστηκε ταινία για το σινεμά και διδάχθηκε στα σχολεία α» αντιπροσω­ πευτικό δείγμα tns ζωήε στην Αν. Γερμανία, σχ.: 14x21, τιμή: 15,00 €

Αρμενοπούλου 32, 54635 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, Τηλ. 2310 208731 E-mail: info@universitystudiopress.gr ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ-Πεσμαζόγλου 5, 105 64 ΑΘΗΝΑ, Τηλ. & Fax 210 3211097

w ww .universitystudiopress.gr

MtUElE!

μ

Μία δ ια φορετική εμπειρία μας π ροτείνει στο τε λ ε υ τα ίο τη ς βιβλίο Όλα στο μηδέν η Αργυρώ Μ αντόγλου (κυ κλοφ ο ρ εί από τα «Ελληνικά Γράμ­ ματα»), Μας προσκαλεί σ' ένα καζίνο, σ τον κόσμο το υ τζό γο υ, τη ς τ ύ ­

χης, τη ς εξάρ τησ ης. Είναι το τέ τα ρ τ ο μυθιστόρημά τη ς, και ενώ τη ν ξέρ ω πολλά χρόνια δ εν είχα π οτέ μία προσωπική κουβέντα μαζί τη ς για τη

δ ου λειά τη ς. Η ευκαιρία δόθ ηκε μ' αυ τή τη σ υ νέντευξη. Είχα απέναντι μου μία νέα γυναίκα, που π αρατηρεί τη ν ζω ή, το υ ς ανθρώ πους, μ' έναν πολύ ε υ ­ αίσθητο δ έκτη , και μέσα απ' α υ τές τις παρατηρήσεις φτιάχνει τις ιστορίες της. Εμπνεόμενη από τις δικές τη ς αξίες, τα δικά τη ς πρότυπα. Ά λλω σ τε η ίδια θ εω ­

ρ εί ότι κάνει κάτι «στρατευμένο», μ ε μια μ ετα μ οντέρ να έννοια. Γιατί, όπως λέει, «γράφω μυθιστόρημα για να μιλήσω για τη σύγχρονη σύγχυση, τη ν απελπισία, τη ν αγωνία, τη ν αναζήτηση. Για ποιο λόγο να γράψω λογοτεχνία; Α λλιώ ς θα έγρα φα δοκίμιο». Η Αργυρώ Μ αντόγλου μετα φ ρ ά ζει για να βιοποριστεί αλλά , αντίθετα απ' ό,τι ίσως θα πίστευε κανείς, δ εν ήταν η διαδικασία τη ς μ ετάφ ρασ ης που τη ν έσ π ρω ξε στη γραφή. Το αντίθετο . «Η μετάφρασ η ξεκίνησ ε μέσα στην πορεία ενασ χόλησης με τα κείμενα. Στη λογοτεχνία μπήκα σε πολύ μικρή ηλικία, αρ­ χής γενο μ ένη ς με τη ν ποίηση και μετά πέρασα στο πεζό. Χ ρειαζόμουνα τ ό τε μ εγα λύ τερ η αφ ηγηματική φόρμα για τα θ έμ ατα που με απασχολούσαν».

ποια είν α ι α υ τ ά τα θ έ μ α τα ;

Υπάρχουν κάποια θεματικά μοτίβα που επανέρχονται και αυτό γίνεται ασυνείδητα, εκτός από το τελευταίο που έγινε συνειδητά. 0 κόσμος των γυναικών, η πόλη, η ίδια η διαδικασία της γραφής, η μυθοπλασία, η σχέση μυθοπλασίας και πραγματικότητας. Και πέρα απ' όλα αυτά, μ' ενδιέφερε και η κριτική σκέψη, που είναι και το αντικείμενο των σπουδών μου και απα­ σχόλησε ιδιαίτερα τα πρώτα μου βιβλία. Δηλαδή, γράφουμε και ταυτόχρονα παρατηρούμε αυτό που γράφουμε. Αυτή η συνείδηση που αποκωδικοποιείτο θέμα και το κείμενο. Μία διαδικασία από την οποία ελ­ πίζω να έχω απαλλαγεί. Θέλω να πω, ελπίζω να έχω καταφέρει να το κάνω ωριμάζοντας, χωρίς να «φω­ νάζει» μέσα στο κείμενο. Δ η λ α δ ή , δ ε ν έχ ει α λ λ ά ξ ε ι τό σ ο η θ ε μ α το λ ο γ ία σ ου όσ ο η σ χέσ η σ ου μ ε τη γ ρ α φ ή ;

Σίγουρα. Στα πρώτα μου βιβλία μεγάλο ρόλο έπαιξε

η θεωρία. Υπήρξε τότε η απόπειρα να μυθιστορικοποιήσω κάποιες θεωρητικές μου ανησυχίες. Εν είδει φιλοσοφικού μυθιστορήματος... Κάποια σ τιγμή έν ιω σ ες ό τι α υ τ ό το είδ ο ς α φ ο ­ ρ ούσ ε μία μικρή ανα γ νω σ τική ομάδ α ;

Ναι, αφορούσε λίγους ανθρώπους αυτό το είδος αλλά δεν ήταν αυτός ο λόγος που άλλαξα - αν άλ­ λαξα. Είναι η ίδια η πορεία της ωριμότητας. Διαπιστώ νω μία ζω ν τα ν ή σ χέση με τη δ ια δ ικ α σ ία τη ς γ ρ α φ ή ς . Ε ίναι σ α ν να έ χ ε ις το γρ απ τό σ ου α π ένα ν τι και κ ά θ ε φ ο ρ ά το κ ο ιτά ς , σ ε απ ασ χο­ λ ε ί το πώς θ α το δ ώ σ εις ...

Είναι ακριβώς έτσι. Είναι βέβαια και η θεματολογία που μου επιβάλλει τον τρόπο χειρισμού και γραφής. Αλλά είναι και η δική μου εξέλιξη και αλλαγή. Και φυσικά τα βιώματα. Αυτό γίνεται μέσα στο χρόνο. Τα βιώματά μας μας πάνε παραπέρα. Ναι, η οχέση μου ΜΑΙΟΣ 2009 3 7

δ ι α β α ζ ω

[

]

Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η

Αργυρώ Μ α νχ ό γ λο υ Ό λα στο μηδέν Ελληνικά Γράμματα, 2009 σ. 387, € 16,00

με τη γραφή είναι στενή, δεν γίνεται διαφορετικά. Στο ερώτημα «αν ζεις ή γράφεις», που είναι πλαστό ερώτημα, δεν το διαχωρίζω. Νομίζω ότι ζώντας γρά­ φεται και το κείμενο της ζωής σου. Για το τ ε λ ε υ τ α ίο σ ου β ιβ λ ίο ποια ή τα ν τα βιώ ­ μα τα ;

Ήταν πολλά τα βιώματα, αλλά κατ' αρχάς να πω γιατί άλλαξε ο αφηγηματικός μου τρόπος. Ήθελα να δημιουργήσω έναν άντρα ήρωα, γιατί μέχρι τώρα οι κεντρικές ηρωίδες ήταν γυναίκες. Στα βιβλία μου οι ηρωίδες είναι πάντα γυναίκες, άλλωστε έχω συνδε­ θεί με το φεμινιστικό ζήτημα. Ήθελα, λοιπόν, έναν άντρα ήρωα, αλλά όχι έναν άντρα οικείο σε μένα. Έναν λαϊκό τύπο, τυχοδιώκτη, που να μιλάει μια γλώσσα που δεν ξέρω. Έτσι ξεκίνησε πριν βρω το θέμα, αυτό επιθυμούαα. Και ήθελα να χρησιμοποιή­ σω την τρέχουσα και να σχολιάσω μέοα απ' αυτή τη γλώσσα και τις γυναίκες, πώς αυτοί οι άντρες βλέ­ πουν τις γυναίκες. Σημείωνα για μεγάλο διάστημα εκφράσεις που βέβαια έχουν και ένα ιδεολογικό υπόβαθρο από πίσω. Ά ρ α χ ρ ειά σ τη κ ε ν α κ ιν η θ ε ίς σ ε κάπ οιο υς χώ ρους που δ ε ν ή τα ν ο ικ ε ίο ι...

Ναι, κινήθηκα αρκετά. Μετά προέκυψε το θέμα του καζίνου, αν και από μικρή με γοήτευε αυτός ο κό­ σμος. Έχω άλλωστε διαβάσει ό,τι έχει γραφτεί στη λογοτεχνία. Η πρώτη φορά που πήγα σε καζίνο ήταν όταν σπούδαζα στο Λονδίνο και συνόδευα μία ώριμη 3 8

ΜΑΪΟΣ 2009

φίλη μου, όχι για να παίξω, αλλά γιατί είχε δωρεάν φαγητό. Δεν έπαιξα ποτέ, όμως πάντα αυτός ο κό­ σμος με γοήτευε, γιατί είναι ένας κόσμος μες στον κόσμο. Μπαίνεις εκεί και χάνεσαι. Δεν υπάρχει ρολόι, δεν υπάρχουν παράθυρα, μπαίνεις σ' ένα θερμοκή­ πιο και αγωνίζεσαι με την τύχη. Εντατικά. Φυσικά εί­ ναι κάτι που κάνεις και στον κανονικό κόσμο. Όλοι με την τύχη παίζουμε. Αλλά εκεί είναι συμπυκνωμένο και η ετυμηγορία βγαίνει μέοα σε λίγα δευτερόλε­ πτα: αν είσαι ευνοούμενος της τύχης ή όχι. Αργότερα έτυχε να συναναστραφώ με ανθρώπους που είχαν αυτό το πάθος και παρακολούθησα πώς λειτουρ­ γούν, τον ψυχισμό τους και μου δημιούργησε μυθι­ στορηματικό ενδιαφέρον. Αρχισα, λοιπόν να πηγαίνω συστηματικά. Πότε μόνη μου, πότε με κάποιους παί­ κτες ή παίκτριες. Έπαιξα κι εγώ για ένα διάστημα. Θα μπορούσα να έχω κολλήσει, αλλά ευτυχώς ή δυστυ­ χώς δεν είχα την οικονομική άνεση από τη μια, κι από την άλλη έχω κρατήματα. Εν δυνάμει είμαστε όλοι παίκτες, γιατί είναι τέτοια η ευφορία, που θέλεις οπωσδήποτε να το ξανανιώσεις. Είναι κάτι που ισχύει με όλα τα επικίνδυνα σπορ. Με βασανίζει, λοιπόν, πολύ το θέμα της εξάρτησης, όχι μόνο στο παιχνίδι, αλλά σε όλες τις εκδοχές της ζωής μου: από ανθρώ­ πους, από συνήθειες, από ευχάριστα πράγματα, κι από την ίδια την ζωή. Τι π ισ τεύ εις γ ια τ η ν τύχη;

Είναι από τις βασικές αναζητήσεις του ανθρώπου και μπορεί να εμφανιστεί με πολλές μορφές. Στο ναό του τζόγου είναι συγκεκριμένο. Αλλά γύρω μας βλέπουμε το πόσο αυτό πουλάει σήμερα, γιατί εί­ ναι βαθιά ριζωμένο μέσα μας. Είναι ανάλογο με το τι είμαστε εμείς. Σήμερα ειδικά, που ζούμε σε μια κοινωνία σε κρίση, όλο και περισσότεροι άνθρωποι αφήνονται στα χέρια της τύχης και επενδύουν σ' αυτήν. Είναι η σχέοη μας με το άγνωστο, είναι η αλαζονεία ότι ελέγχουμε το μέλλον μας... Κι αυτό οιγά σιγά δημιουργεί έναν εθισμό. Εθισμός είναι να ξεφυλλίζεις τα ζώδια για να δεις πώς θα κυλήσει η ζωή σου. Τη σχέση με την τύχη την καλλιεργεί το σύστημα, απομακρύνοντας έτσι τις δικές του ευθύ­ νες. Αλλά όλα αυτά δεν είναι μόνο οημερινά. Είναι παμπάλαια. Σε ευχ αρ ισ τώ . ■

Αξεπέραστα και μοναδικά. Δύσκολα και απολαυστικά. Απαιτητικά και απαραίτητα. Μπροχ και Μαν, από τις εκδόσεις Gutenberg.

G UTENBERG Διδότου 37,10680 ΑΘΗΝΑ - 210 - 36.42.003 - info@dardanosnet.gr - wvw.dardanosnet.gr

ΚΟΝΤΡΑ

διάβασμα από τον κώστα Κατσουλάρη w w w .k ats o u la ris .g r

Δημήτρης Σωτάκης Το θαύμα της αναπνοής κέδρος, 2009 Ο. 209, € 14

ΑΣΧΕΤΩΣ αν υπήρχε πρόθεση, με το νέο του βιβλίο ο Σωτάκης ολοκληρώνει (;) μία απολύτως συνεκτική τριλογία. Προηγήθηκαν δύο μυθιστορήματα (Γο σπίτι, 1997, Η πράσινη πόρτα, 2002) και μία συλλογή με διηγήματα (Έντεκα ερωτικοί θάνατοι, 2004), ωστόσο, ο συγγραφέας κατάφερε να τιθασεύσει ολοκληρω­ μένα το υλικό του για πρώτη φορά στην Παραφωνία (2005), μία ιστορία με αναφορές στη Δίκη του Κάφκα. Σημαντική διαφορά·. Τα καφκικά στοιχεία, στον Σωτάκη, τείνουν προς την παρωδία, αφού αντίθετα από τους καφκικούς ήρωες, που βαραίνονται με ανομολόγητα, άγνωστα και στους ίδιους αμαρτήματα, οι δικοί του ήρωες «πνίγονται», ή τουλάχιστον έτσι φαίνεται, σε μια κουταλιά νερό. ΜΕ ΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ βιβλίο του, τον Άνθρωπο Καλαμπόκι (2007), αντέστρεψε την προβληματική του, αφού ο ήρωας δεν ήταν πια το μοναχικό κι αδύναμο πλάσμα που συνθλίβεται από έναν απρόσωπο μηχανισμό. Φτιάχνοντας ένα χαρακτήρα ο οποίος επενδύει όλη του την εμμονική ψυχολογία σε κάτι τόσο basic όσο το καλαμπόκι κι απολαμβάνοντας προς τούτο τιμές μεσσία, ο Σωτάκης κατάφερε να συνομιλήσει με την εποχή μας, την απόλυτη αδυναμία ιεραρχήσεων, τους αυτόκλητους μεσαίες, τη λατρεία της κενότητας χωρίς να ήταν πάντοτε σαφές από ποια πλευρά της ζυγαριάς βάραινε το συγγραφικό βλέμμα. ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΒΙΒΛΙΟ έρχεται να γεφυρώσει τα προηγούμενα και ταυτόχρονα να τα υπερβεί. Εδώ ο ήρω­ ας δεν βασανίζεται ούτε από ευαισθησίες ούτε από εμμονές μεγαλείου: Το μόνο που θέλει είναι να βρει δουλειά. Η χρόνια οικονομική δυσπραγία τον έχει καθηλώσει σε μια οιονεί περιθωριακή κατάσταση. Και οι τρεις βασικές σχέσεις του, με την άρρωστη μάνα του, τη συγκαταβατική φιλενάδα του, τη Ρίσα, και τον πιστό φίλο του, το ζωγράφο Ντίτο, βρίσκονται σε μία άνευρη στασιμότητα. ΚΑΙ ΤΟ ΘΑΥΜΑ γίνεται. Η δουλειά βρίσκεται, και είναι μάλιστα καλοπληρωμένη. Μόνο που δεν είναι ακρι­ βώς... δουλειά. Περισσότερο μοιάζει με παραχώρηση. Τι του ζητάνε; Πολύ απλά, η εταιρεία που τον προ­ σλαμβάνει τον αμείβει για να της παραχωρεί τον προσωπικό του χώρο, με τον ίδιο μέσα. Συγκεκριμένα, αγοράζει το δικαίωμα να μεταφέρει, σε μέρα και ώρα της αρεσκείας της, διάφορα αντικείμενα στο διαμέ­ ρισμά του. Κυρίως έπιπλα. Αλλά και λευκές συσκευές, μπιμπελό, φωτιστικά. Πρώτο παράδοξο■Η βασική αρχή που θέλει τον εργαζόμενο να παραχωρεί στον εργοδότη «χρόνο» εδώ αντιστρέφεται.

0 ΣΩΤΑΚΗΣ ΚΙΝΕΙΤΑΙ στο χώρο του παραλόγου με άνεση και φυσικότητα. Η εξωφρενική συνθήκη στην οποία τοποθετεί τον ήρωά του γρήγορα παύει να ξενίζει. Στο διαμέρισμά του στοιβάζονται ατάκτως διά­ φορα μεγάλα ή μικρά έπιπλα, ενόσω ο τραπεζικός λογαριασμός του φουσκώνει αναλόγως. Δεύτερο παράδοξο·. Καθώς η καθημερινότητά του γίνεται πιο ανοίκεια, ο ίδιος αισθάνεται περισσότερο κανονικός, έτοιμος να ζήσει μία φυσιολογική ζωή. Μπαίνει μάλιστα στον πειρασμό, μαζί με τη Ρίσα, που ούτε κι αυτή αντιδρά στον παραλογισμό της κατάστασης, να ονειρεύονται ένα σπίτι σε ακριβό προάστιο. ΣΤΟ ΚΛΕΙΣΙΜΟ, η αρχική σύλληψη οδηγείται στις ακραίες της συνέπειες. Ο ήρωας θάβεται κυριολεκτικά στο ίδιο του το διαμέρισμα, κάτω από αντικείμενα που, σε άλλη περίπτωση, θα στοιχειοθετούσαν την ευημε­ ρία του. Στο μεταξύ, κι αυτό είναι ίσως η μοναδική ανατροπή, μία αναπάντεχη εξέγερση των φυλακισμέ­ νων στην πόλη έχει δημιουργήσει συνθήκες γενικής διάλυσης. Έτσι, ενώ η καθεστηκυία τάξη γύρω του ανατρέπεται, ο ήρωας του Σωτάκη αργοπεθαίνει καθηλωμένος στο δικό του μικρόκοσμο, τον οποίο ούτε ελέγχει ούτε και κατανοεί σε βάθος. ■ 40

ΜΑΪΟΣ 2009

Z D Z E A D Y IZ n E IZ D T D Ξ Ε Ν Η

Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

Νεκροταφείο πιάνων Έν α κ είμ ενο μαγικού ρεαλισμού. Μ ια υ π έρ οχη ιστορία για την αγάπη, τη ζωά και το θάνατο στη σαγηνευτική Λισαβόνα...

ΟΖ.Λ, Πεϊοότο είναι η εντυπωσιακό ανακά λυψη της σύγχρονης πορτογαλικόςλογοτεχνίας. ΖΟΖΕ ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ

S|W^ Aά TρiYρiUα . .i$τ lα | ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

ΓΕΜΙΛΥΜ Π A ΡΤ □ Ν I

Ξ

έ ν η

Λ

ο γ ο τ ε χ ν ί α

Μανδραγόρας Έ να συναρπαστικό λαϊκό παραμύθι για το χω ριό Μ ανδραγόρας, όπ ου ο χρ όνος μοιάζει ν α έχει σταματήσει στο Μ εσαίωνα...

Ένα ευφυές διασκεδασττκόμυθιστόρημα για την επιδίωξη του εκμοντερνισμού και των παράπλευρων απωλειών της. Επιβεβλημένο ανάγνωσμα στην εποχή της τυραννίας της τεχνολογίας.

ΧΩΡΙΣ

προϋπηρεσία από τον Γιώργο Ξενάριο

ΙΜίκος Αδάμ Βουδούρης Ο βυθός είναι δίπλα Πατάκης, 2008 σ. 172, € 10,90

ΕΚΕΙΝΟ που χαρακτηρίζει τον Βυθό είναι ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας του χειρίζεται την πραγ­ ματικότητα: χωρίς να αφίσταται τελείω ς από αυτήν, αλλά και χωρίς να την παραμορφώνει ριζικά, την διαθλά. Ακριβέστερα: επεκτείνει τα όριά της. Ενώ όλα βαίνουν «κανονικά» και ο αναγνώστης προετοι­ μάζεται για μια «φυσιολογική» εξέλιξη των πραγμάτων, ο συγγραφέας παρεμβαίνει τροποποιώντας τη ροή τους -και μαζί με αυτήν και τους όρους της λογοτεχνικής σύμβασης- για να επεκτείνει το πραγ­ ματικό στα, πειστικά, όρια του πιθανοφανούς, αλλάζοντας ταυτόχρονα και τον ορίζοντα ανάγνωσης του κειμένου. Χωρίς τις φανφάρες και την περιττολόγο φαντασμαγορία ενός τμήματος της λεγάμενης φανταστικής λογοτεχνίας, ο Ν. A. Β. κατορθώνει να συοτήσει μια ρωμαλέα, πλην εγκρατή, αφήγηση γύρω από πτυχές του πραγματικού υπονομεύοντάς το. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ όλων των παραπάνω είναι το πρώτο διήγημα της συλλογής, το «Λουτρικό», όπου, ενώ εκκινεί με ένα κοινότοπο εύρημα την προσωποποίηση ενός αντικειμένου το οποίο παίρ­ νει τη θέση του πρωτοπρόσωπου αφηγητή, κατορθώνει με μία ευρηματική σκηνοθεσία και τηρώντας τήν, πάντα ευαίσθητη, ισορροπία ανάμεσα στο μελό και στη σοβαρή αφήγηση, να αφηγηθεί την ιστο­ ρία χωρίς να εκτρέπει τον αναγνώστη σε συγκινήσεις ξένες προς τη λογοτεχνική γραφή. ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ του Βυθού δεν έχουν ακριβώς παραβατική συμπεριφορά, ωστόσο μοιάζουν να απεχθάνονται τη φυσιολογική ροή των πραγμάτων, αυτήν που θα όριζε μια εκδοχή της κανονικότητας. Το στοι­ χείο αυτό είναι τόσο έκτυπο σε όλη τη συλλογή, που δεν θα ήταν πολύ άστοχο να ισχυριστεί κανείς ότι μία από τις προθέσεις -και αφετηρίες- του συγγραφέα είναι η συγκρότηση μιας ποιητικής της ανα­ τροπής, όχι όμως στην κατεύθυνση της σάτιρας ή του γκροτέσκου, αλλά σ' εκείνην του αιφνιδιασμού, έναν αιφνιδιασμό που τον υπαγορεύει η ίδια η ψυχική σύνθεση των ηρώων. ΟΠΟΙΟΙ και αν είναι οι ήρωες ή τα πραγματικά περιστατικά, ο συγγραφέας επιχειρεί μία αναδίφηση της ατομικότητάς τους. Ο Βουδούρης εισέρχεται στον εσωτερικό λαβύρινθο που συνθέτει την ταυτότητά μας. Υιοθετεί τους ήρωές του, βάζοντάς τους συχνά στο ασταθές βάθρο του αφηγητή, και ανιχνεύει τις πράξεις τους, πράξεις συχνά δίχως κίνητρα, υπαγορευμένες όμως από την ιδιότυπη ψυχική ζωή τους, πράγμα που συνιστά και το κυρίαρχο μοτίβο της συλλογής. ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ: με τον Βυθό ο συγγραφέας του μας προτείνει μία άκρως ενδιαφέρουσα συλλογή διη­ γημάτων -που διαθέτει πολλά κοινά οημεία με την προ ολίγων μηνών εκδοθείσα συλλογή της Μαρίας Κουγιουμτζή-, με υφολογική επάρκεια και ευφάνταστο πραγματολογικό υλικό, αν και χωρίς απαιτητι­ κούς αφηγηματικούς μηχανισμούς. Μένει να δούμε τι έκβαση θα έχει -αν κάτι τέτοιο σ υμβεί-το δύσκο­ λο εγχείρημα της μετάβασης στο, πάντα απαιτητικότερο, μυθιστόρημα. ■

4-2

ΜΑΙΟΣ 2009

Ο πολυβραβευμένος Πίτερ Κ άρα μ ε άρωά του τον επτάχρονο χαρισματικό Τσε ζωντανεύει μ ε τολμηρές πινελιές την εποχά του Βιετνάμ και του φοιτηπκού κινήματος στην Αμερική, αλλά και την άγνωστη Αυστραλία των εναλλακτικών κοινοτήτων και της στυγνής αστυνομοκρατίας.

Ο Κάρα διαθέτει τα σιγουριά του γνήσιου παραμυθά.

Boston Chronicle

y p a p -p -a ra

ΣΕ

ΟΛΑ

ΤΑ

Ο παράνομος εαυτός του ξεχειλίζει ρωμαλέα

συναισθήματα χωρίς ίχνοςμελοδραματισμού.

Sunday Times

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

Νεότερη

ελληνική ιστορία και ιστοριογραφία ν αναζητούσαμε σημεία - τομές στην ανάπτυξη της ελληνικής ιστοριογραφίας, αλλά και στη «ζήτηση» εκ μέρους του ευρύτερου αναγνωστικού κοινού για βι­ βλία ιστορίας, δύο χρονολογίες αναδύονται με αρκετά ξεκάθαρο τρόπο: το 1974 και το 1989, Η πρώτη, μία στιγμή τομής σε όλα τα επίπεδα, σηματοδοτεί την κυριαρ­ χία των νέων, τότε, ρευμάτων που είχαν αρχίσει να διαμορφώνονται στους κύκλους των προοδευτικών επιστημόνων και διανοουμένων ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 70, επηρεασμένα σε μεγάλο βαθμό από τις επεξεργασίες της γαλλικής σχολής των Annates, την άνοδο της οικονομικής ιστορίας κ,λπ. Παράλληλα, περίοδοι της ελ­ ληνικής ιστορίας που βρίσκονταν καταδικασμένες στη σιωπή, λόγω της κυριαρχίας των νικητών του Εμφυλίου οε όλα τα θεσμικά επίπεδα της ελληνικής κοινωνίας, «ανοίγουν» πλέον, όχι μόνο για τους επαγγελματίες ιστορικούς όσο, κυρίως, για το ευρύτερο κοινό, που αναζητεί μια για πολλά χρόνια στερημένη αυτογνωσία. Αναζητήσεις που διευκολύνονται και ανατροφοδοτούνται από τη σταδιακή άνοδο (και μετά το 1980 κυ­ ριαρχία) της αριστερός στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο. Η δεύτερη «στιγμή», που σηματοδοτείται από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, φέρνει νέες θεματικές στο φως της επιστημονικής έρευνας, οδηγώντας άλλες σε ένα πρόσκαιρο ερευνητικό «περιθώριο». Οι μελέτες για τη δε­ καετία του '40, την Αντίσταση, την Κατοχή και τον Εμφύλιο κυριαρχούν την προηγού­ μενη και, πολύ περισσότερο, κατά την παρούσα δεκαετία, κάποτε ξεφεύγοντας από τους πανεπιστημιακούς χώρους για να διαχυθούν, με τρόπο όχι πάντα επιστημονικό, στο πεδίο της «δημόσιας ιστορίας», πυροδοτώντας δημόσιες διαμάχες. Δεν είναι όμως μονάχα οι θεματικές που αλλάζουν αυτά τα χρόνια. Και η οπτική των ερευνητών δια­ φοροποιείται: ο τόνος πέφτει στην κοινωνική, περισσότερο, ιστορία, σε μία ιστορία, όπως έχει αποκληθεί, «από τα κάτω», σε μία ιστορία των υποκειμένων (μειονότητες, γυναίκες, φυλακισμένοι κ,λπ.) και λιγότερο των οργανώσεων ή των διπλωματικών κι­ νήσεων. Μία επισκόπηση των εξελίξεων αυτών στο χώρο της ιστοριογραφίας της νεότερης ελληνικής ιστορίας παρουσιάζουν συνοπτικά στο αφιέρωμα αυτού του τεύχους τέσσερις γνωστοί νέοι έλληνες ιστορικοί, καταγράφοντας τόσο τις κατακτήσεις όσο και τα ερευνητικά κενά της ιστοριογραφικής παραγωγής των τελευταίων ετών. ■

Α

Ε π ιμέλεια φ α κ έλ ο υ : Σπύρος Κα κουρ ιώ της

w w w .o d issea s.gr in fo@ odisseas.gr

οδυσσέας ΙΣΤΟΡΙΑ

1821: Από κυρίαρχο αντικείμενο έρευνας

και διδασκαλίας στην υποβάθμιση και στη σιωπή ο 1821 αποτελεί το κορυφαίο, το «τραυματικό» γεγονός της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Δεν είναι, επο­ μένως, τυχαίο ότι προκάλεσε το ενδια­ φέρον της επιστημονικής έρευνας, των πόσης φύσεως ασχολουμένων ερασιτε­ χνικό με την ιστορική γραφή, αλλά και πολλών κοινωνικών ομάδων που σ' αυτό αναζήτησαν την αφετηρία των οραμά­ των και διεκδικήσεών τους. Η ιδεολογική χρήση του υπήρξε τόσο μεγάλη, ώστε μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτέλεοε βασι­ κό στοιχείο για τη διαμόρφωση της νεο­ ελληνικής ιδεολογίας. Εάν κάποτε, όμως, ήταν στο επίκεντρο του ενδιαφέ­ ροντος της ελληνικής ακαδημαϊκής κοι­ νότητας, τα τελευταία 30-35 χρόνια έχει παραμεληθεί σε μεγάλο βαθμό. Αυτή η σιωπή, η «παράδοξη» απουσία, κατά τον Σπάρο Ασδραχά,1 θα μπορούοε να απο­ δοθεί στους ακόλουθους κυρίως λόγους: α) Η αλλαγή που επέφερε στις συνειδή­ σεις των Ελλήνων η δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967. Ώθησε, κυρίως τους νέους ερευνητές, να στραφούν περισσότερο στην πρόσφατη ιστορία, για να αναζητήσουν εκεί τα αίτια του αδιεξόδου του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού. β) Οι νέοι προσανατολισμοί των ελλήνων ιστορικών από τη δεκαετία του 1970, κάτω από την επίδραση της γαλλικής και αγγλικής ιστορικής σχολής. 0 τρό­ πος που είχε ερμηνευθεί το 1821

Τ

θεωρήθηκε, και δικαίως σε μεγάλο βαθμό, απαρχαιωμένος και μαζί με τον τρόπο αυτό γραφής παραμελήθηκε και το αντικείμενο, γιατί είχε ταυτιστεί με τη στρατιωτική, διπλωματική και πολιτική ιστορία. γ) Η έντονη χρήση του, για λόγους πολι­ τικούς και ιδεολογικούς, συνέβαλε στο να κυριαρχήσουν γραφές που δεν τηρούσαν, τις περισσότερες φορές, τους στοιχειώδεις κανόνες ιστορικής γραφής. Είχαν όμως ευρεία απήχηση και έτσι αποθάρρυναν όσους έβλεπαν τα αδιέξοδα αυτών των ερμηνειών, αλλά δεν ήθελαν, για ποικίλους λόγους, να διαφοροποιηθούν, δ) Πολλοί που θέλησαν να ασχοληθούν σοβαρά με το αντικείμενο αυτό σκό­ νταψαν μπροστά στον όγκο της σχετι­ κής βιβλιογραφίας και το πλήθος των τεκμηρίων. ε) Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι θεσμοί, δηλαδή τα ερευνητικά κέντρα και τα πανεπιστήμια, δεν ασχολήθηκαν συστηματικά με το μείζον αυτό θέμα. Ωστόσο, παρά τις δυσκολίες και τις στα­ σιμότητες, υπάρχουν ερευνητικές περιο­ χές στις οποίες έχει επιτελεστεί ουσια­ στική πρόοδος. Α) Κατ' αρχάς, έχει μελετηθεί συστηματι­ κά, υποδειγματικά θα μπορούσε να ειπω­ θεί, η περίοδος που καλύπτει τις τελευ­ ταίες πριν το 1821 δεκαετίες, κυρίως ως προς το φαινόμενο που ονομάστηκε

Χ ρησ τός Λ ο ύκ ο ς

PATRICIA BUCKLEY EBREY

w w w .o d issea s.gr info@ odisseas.gr ISBN 978-960-210-538-2 σχήμα 17 x 24 · σελίδες 443 τιμή: 30,00€

οδυσσέας ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

[

δ ι α β α ζ ω

Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η

]

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Ως μία από τις ισχυρότερες εξηγήσεις θα μπορούσε να προταθεί η ιδιαίτερη προτίμηση του Κ. θ. Δημαρά και των συνεργατών του για το φαινόμενο αυτό και η συστηματική, με υψηλές προδιαγραφές, σε ατομικό και θεσμικό επίπεδο μελέτη του. Άλλοι, στην κατεύθυνση που χάραξε ο Νίκος Σβορώνος με το πρωτοποριακό έργο του Το εμπόριο της Θεσσαλονίκης τον 18ο αιώνα (Θεμέλιο, 1996), ασχολήθηκαν κυρίως με τις οικονομικές πραγματικότη­ τες που ίσχυαν στη βαλκανική κατά μείζονα λόγο χερσόνησο επί οθωμανικής κυριαρχίας.2 Γνωρίζουμε, έτσι, με βεβαιότητα ότι η Επανάσταση, αντίθετα με ό,τι υποστήρι­ ζε μία στείρα, κυρίως εθνικιστική, ιστο­ ριογραφία, ξέσπασε σε μία περίοδο βαθύτατης οικονομικής και πνευματικής κρίσης του ελληνισμού. Το Πατριαρχείο είχε καταφέρει, με μεθοδευμένες ενέρ­ γειες, να πλήξει όλα τα κέντρα νεωτερικής παιδείας στην καθ' ημάς Ανατολή και να υπονομεύσει κάθε ιδέα που θα μπο­ ρούσε να απειλήσει τον αποκλειστικό έλεγχο που ασκούσε στις συνειδήσεις των χριστιανών,5 ενώ με το τέλος των ναπολεόντειων πολέμων αναιρέθηκαν οι έκτακτες συνθήκες, οι οποίες επί δύο περίπου δεκαετίες είχαν ευνοήσει την ελληνική ναυτιλία και το εμπόριο. Με τη σειρά τους, και οι άλλοι τομείς της οικο­ νομικής δραστηριότητας, που και αυτοί είχαν ευνοηθεί από τη συγκυρία, συμπα­ ρασύρθηκαν στην κρίση.4 Β) Για το 1821, που πρέπει να καλύπτει την περίοδο έως και το 1832, έχουν γρα­ φεί, ιδιαίτερα τα τελευταία 35 χρόνια, μερικές μονογραφίες και αρκετά άρθρα που μπορούν να αποτελέσουν ισχυρό έρεισμα για μια προσέγγιση του ιστορι­ κού αυτού φαινομένου με νέους όρους . Επιχειρήθηκε δηλαδή να κατανοηθούν οι άνθρωποι, οι κοινωνικές ομάδες, οι θεσμοί και οι φορείς τους στο ιστορικό 4 (0

ΜΑΙΟΣ 2009

τους πλαίσιο, χωρίς αναχρονισμούς και ηθελημένες παραποιήσεις των ιστορικών τεκμηρίων. Θα μπορούσε, όμως, εύλογα να τεθεί το ερώτημα: αφού διαπιστώνεται ότι διαθέ­ τουμε ουσιαστικές κατακτήσεις στην ιστοριογραφία του 1821, γιατί ο απελπι­ στικός τίτλος στο παρόν κείμενο; Θα απαντούσα ότι, ακριβώς επειδή γράφτη­ καν με νέους όρους εργασίες για το Σούλι και τους Σουλιώτες,5 για τους προ­ κρίτους της Πελοηοννήσου6 ή εκδόθηκαν υποδειγματικά σειρές εγγράφων,7 για να αναφέρω τρία μόνο παραδείγματα από τους νεότερους ερευνητές και όχι από τους δασκάλους μας, ακριβώς γι' αυτό θλίβομαι, αναλογιζόμενος τι θα μπορού­ σε να είχε παραχθεί, αν δεν λειτουργού­ σαν ανασταλτικά οι παράγοντες που ανέ­ φερα στην αρχή. Παρά τις ουσιαστικές συμβολές, τα στερε­ ότυπα παρέμειναν. Δείχνουν τη δύναμη και την αντοχή τους. Δείχνουν, επίσης, και το πόσο εύκολα υποκαθίσταται ο επιστημονι­ κός λόγος από αμφίβολης εγκυρότητας κατασκευές του παρελθόντος. Δημιουργείται, έτσι, το εξής παράδοξο: οι ιστορικοί, πολλές φορές με επίπονη προσπάθεια, να έχουν διαμορφώσει μια εικόνα για το 1821, ή για άλλη ιστορική περίοδο, η οποία θα μπορούσε να λειτουργήσει απελευθερωτι­ κά για τις συνειδήσεις σ' αυτή τη συνεχή διαλεκτική σχέση παρόντος - παρελθό­ ντος, και όμως η άποψή τους να μη λαμβάνεται υπόψη ούτε καν από τους κρατικούς φορείς, να μην περνά στα σχολικά εγχειρί­ δια και να περιθωριοποιείται. Πέρα από τη γενική αποτίμηση, είναι σαφές ότι υπάρχουν σημαντικά θέματα που, κατά τη γνώμη μου, χρήζουν επανερμηνείας ή δεν μελετήθηκαν επαρκώς, όπως οι θεωρητικές προσεγγίσεις, η ουσιαστική γνώση της Οθωμανικής Αυτο­ κρατορίας, τα δημογραφικά, η πολιτική, τα πολεμικά γεγονότα, οι κοινωνικές αντιπα­ ραθέσεις, οι συμπεριφορές και νοοτροπίες.

Νίκος Γ. Σβορώνος Το εμπόριο της Θεσσαλονίκης θεμέλιο

Γ. Β. Δεριιλής Ιστορία του Ελληνικού κράτους 1830-1920 Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Το πλήθος και η ποικιλία ίων μαρτυριών για το 1821 διευκολύνουν πολλαπλές προσεγγίσεις. Η Ελληνική Επανάσταση υπήρξε γεγονός με ευρύτερη απήχηση. Εκτός από τις μαρτυρίες των εμπλεκόμε­ νων, τον όγκο του σωζόμενου αρχειακού υλικού, τα ποικίλα έντυπα και λοιπά τεκ­ μήρια, διαθέτουμε και τις μαρτυρίες των ξένων που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο βρέθηκαν στις αγωνιζόμενες περιοχές. Σ' αυτά θα πρέπει να προστεθούν οι ανεκ­ μετάλλευτες ακόμη σχετικές με το 1821 τουρκικές πηγές, οι οποίες φαίνεται ότι σώζονται ακέραιες. Για την εκμετάλλευση όλων αυτών των στοιχείων είναι άκρως αναγκαία η δημι­ ουργία ενός ειδικού επιστημονικού κέντρου ή ινστιτούτου, το οποίο, ανάμε­ σα στις βασικές δραστηριότητές του, θα εγγράφει και τον καταρτισμό μιας συστη­ ματικής βιβλιογραφίας για το 1821. Το ινστιτούτο αυτό θα μπορεί, επίσης, να αναθέτει μελέτες σε νέους ερευνητές, θα βρίσκεται σε επαφή με ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια του εξωτερικού που μελετούν τα επαναστατικά φαινόμε­ να, θα οργανώνει συνέδρια κ.λπ. Αυτό σημαίνει έναν αριθμό απασχολούμενων ερευνητών, σημαίνει κάποιον άξιο λόγου προϋπολογισμό, θα απαντήσει θετικά το κράτος σε μια τέτοια αίτηση ή θα περιο­ ριστεί μόνο σε ρητορικούς λόγους για το μεγαλείο του 1821 με αφορμή κάποια w w w .odisseas.gr info@ odisseas.gr

Συλλογικό Η Συγκρότηση του Ελληνικού Κράτους Νεφέλη

επέτειο; Η απαξίωση της νεότερης ελλη­ νικής ιστορίας, σε αντίθεση με ό,τι θεω­ ρείται αρχαία και χριστιανική κληρονομιά, δεν αφήνει πολλά περιθώρια για αισιο­ δοξία. Ωστόσο, για μία νέα και συνολικότερη μελέτη του 1821 είναι βασικό να εκκινή­ σουμε από μία θεωρητική παραδοχή που θα προσδιορίσει σε μεγάλο βαθμό τις προσεγγίσεις μας. Αν εκλάβουμε το μείζον αυτό γεγονός μόνο ως απελευθερω­ τικό πόλεμο, όπως ήθελε μία ερμηνεία που ήταν διαδεδομένη τη δεκαετία του 1970s και η οποία τόνιζε κυρίως τις συνέ­ χειες ανάμεσα στην προεπαναστατική και μετεπαναστατική Ελλάδα, θα μας διαφύγει ό,τι καινοφανές παρουσίασε η επανα­ στατική δυναμική, έστω για λίγο διάστη­ μα, έστω ακόμη και στο επίπεδο των προθέσεων. Η επαναστατική πράξη, με την ορμή της, αποδέσμευσε δυνάμεις που, αν δεν ανέτρεψαν τις υπάρχουσες δομές, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την αμφισβήτησή τους, για την ανα­ τροπή τους, σε τελευταία ανάλυση. Χάσαμε στη δεκαετία του 1970, για λόγους που αναφέρθηκαν, την ευκαιρία η Ελληνική Επανάσταση, με το πλήθος των μαρτυριών της, με το εύρος των προβλημάτων που τέθηκαν υπό νέα δια­ πραγμάτευση, να αποτελέσει αφετηρία για γενναία ανανέωση της νεοελληνικής ιστοριογραφίας. Μήπως δεν θα ήταν GW ENDOLYN LEICK

ΟΙ

οδυσσέας Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΙ ISBN 978-960-210-524-5 · σχήμα 14 χ 21 · σελίδες 220 · τιμή; 14,00€

ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ] Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

τελείως ουτοπικό να το τολμήσουμε σήμερα; Νομίζω ότι μπορούμε.

0 χρηστός Λούκος είναι καθηγητής στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Το παραπάνω κείμενο αποτελεί απόσπασμα από ομότιτλο άρθρο του, που δημοσιεύτηκε στα «Πρα­ κτικά του Δ' Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας. Ιστοριο­ γραφία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας, 1833-2002», επιμέλεια: Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης - Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης, τόμος Α', Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών ΕΙΕ, 2004, σελ. 579-594. «Το «παράδοξο» μιας απουσίας», εφημ. Η Αυγή, 24/03/2001.

2Βλ., Ενδεικτικά, Ασδραχάς, Σπύρος, Ελληνική κοινωνία και οικονομία ιη' και ιθ' αι (υποθέσεις και προσεγγίσεις), Ερμής, Αθήνα, 1982/1988 και Βασίλης Κρεμμυδάς, Το εμπόριο της Πελοπόννη­

σου στο 18" αιώνα, 1715-1792 (με ρύση τα γαλ­ λικά αρχεία), Αθήνα, 1972.

J Ηλιού, Φίλιππος, Τύφλωσον Κύριε τον λαόν σου: οι προεπαναστατικές κρίσεις και ο Νικόλαος Πίκκολος, Πορεία, Αθήνα, 1988.

4 Κρεμμυδάς, Βασίλης, «Η οικονομική κρίση στον ελλαδικό χώρο στις αρχές του 19ου αιώνα και οι επιπτώσεις της στην Επανάσταση του 1821», Μνημών 6 (1976-1977) σελ. 16-33. s Ψιμούλη, Βάσω, Σούλι και Σουλιώτες, Αθήνα, 1998.

6Πύλια, Μάρθα, «Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου κατά τη δεύτερη Τουρκοκρατία (1715-1821)», Μνήμων 23 (2001) σελ. 67-98.

7Λάππας, Κώστας, Σταμούλη, Ρόδη, (επιμ.), Κων­ σταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων, Αλληλο­ γραφία, τόμος Α': 1802-1817, τόμος Β': 18181822, Αθήνα, 1989, 2002.

8Βλ. διάφορες απόψεις στα άρθρα του συλλογι­ κού τόμου: Διαμαντούρος, Ν., (επιμ.), Hellenism and the First Creek War of Liberation (18211830), Continuity and Change, Θεσσαλονίκη, 1976.

Επισκοπώντας

ιον ελληνικό μακρό 19ο αιώνα Β α γγ έλη ς καραμανω λάκης

w w w .o d issea s.gr info@ odisseas.gr

οδυσσέας Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ιστοριογραφική παραγωγή των τελευταίων δεκαετιών για τον ελληνικό 19ο αιώνα παρουσιάζει μία σημαντική ασυμμετρία. Σε αντίθεση με την έντονη παρουσία της συγκεκριμέ­ νης περιόδου στην ιστορική παραγωγή των δεκαετιών του 1970 και 1980, μετά το 1990 το ενδιαφέρον είναι αισθητά μικρότερο, όχι όμως και αμελητέο: λιγο­ στές μονογραφίες και συλλογικοί τόμοι, μικρός αριθμός άρθρων, περιορισμένα ερευνητικά προγράμματα και αντίστοιχες διδακτορικές διατριβές και μεταπτυχια­ κές εργασίες. Ας ξετυλίξουμε, όμως, το νήμα από την αρχή.

Η

Η έντονη πολιτικοποίηση των πρώτων χρόνων της Μεταπολίτευσης και το αίτη­ μα να «να ξαναγραφτεί η ιστορία», αίτη­ μα με πολλαπλές πολιτικές και κοινωνι­ κές συνδηλώσεις, συνδυάστηκε με την επιστροφή ενός σημαντικού αριθμού Ελλήνων ιστορικών από το εξωτερικό -στη συντριπτική τους πλειονότητα από τη δυτική Ευρώπη και κυρίως τη Γαλλία—, οι οποίοι εμπλούτισαν αποφασιστικά το επιστημονικό δυναμικό. Το ερώτημα «πώς φτάσαμε ως εδώ», μαζί με το αίτη­ μα να ερμηνεύσουμε την κοινωνία μας για να την αλλάξουμε -είναι η εποχή των μεγάλων προσδοκιών αισιόδοξου πολιτιROBERT G. H O YLA ND

«~ = Η ΑΡΑΒΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΑΒΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΙΣΛΑΜ

ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

κο-ιδεολονικού και πνευματικού κλίμα­ τος της Μεταπολίτευσης- οδήγησε στην επανεξέταση της ελληνικής ιστορίας- σε μια στροφή προς τις απαρχές του ελλη­ νικού κράτους, τη συγκρότησή του, τον τρόπο που λειτούργησαν οι θεσμοί οτο μακρό 19ο αιώνα, από τη δεκαετία του 1830 έως το κίνημα στο Γουδί και τις παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων. Οι πελατειακές σχέσεις, η εξαρτημένη ανά­ πτυξη, οι σχέσεις μητρόπολης - περιφέ­ ρειας, η θέση της Ελλάδας στο διεθνές πλαίσιο αποτέλεσαν κεντρικά διακυβεύματα ιστοριογραφικών και παράλληλα πολιτικών συζητήσεων. Δίπλα στην πολι­ τική ιστορία, η ανάπτυξη της οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας στη δεκαετία του 1980 επικεντρώθηκε στο 19ο αιώνα. Στα νέα περιφερειακά πανεπιστήμια αλλά και στα ερευνητικά κέντρα, στα μορφωτικά ιδρύματα των τραπεζών (τη δεκαετία του 1980), στα αρχεία, ο πρώτος αιώνας ζωής του ελληνικού βασιλείου αποτέλεσε την κατεξοχήν περίοδο αναφοράς, οδηγώντας σε πλήθος μελετών και μεταφράσεων, πολλές από τις οποίες, -καθώς έχουν πρωτογραφτεί ή και κυκλοφορήσει στο εξωτερικό-, κυκλο­ φορούν τώρα μεταφρασμένες και στα ελληνικά. Τα πράγματα, μπορούμε να πούμε, σχη­ w w w .o d issea s.gr in fo@ odisseas.gr

οδυσσέας Ι ΣΤΟΡΙΑ

ματοποιώντας βέβαια, αλλάζουν από τη δεκαετία του 1990 και την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ έως σήμερα. Δεν ήταν μόνο η απουσία ενός συνεκτικού ιστοριογραφικού παραδείγματος, σε μία ιστορική παραγωγή πολυποίκιλη και απο­ σπασματική, από την οποία απούσιασε το ενδιαφέρον για τις μεγάλες συνθέ­ σεις. Οι νέες προσεγγίσεις για τις αναπα­ ραστάσεις και τις ετερότητες, τις εθνικές μειονότητες, την ιστορία του φύλου, τους μετανάστες, κ.ά., έστρεψαν αποφα­ σιστικά το ενδιαφέρον προς τον 20ό αιώνα. Έναν αιώνα σημαδεμένο για την ελληνική ιστορία από τραυματικά γεγο­ νότα, που ζητούσαν πια το δικό τους χώρο για συζήτηση και έρευνα. Η δεκαε­ τία του 1940-1950, η Κατοχή και ο Εμφύ­ λιος αποτελούν σήμερα τα πλέον προ­ νομιακά πεδία μελέτης, συζήτησης και έρευνας για τις νεότερες γενιές των ιστορικών. Παρόλα αυτά, όπως ήδη σημειώθηκε, εξακολουθεί να υπάρχει μία αξιόλογη σύγ­ χρονη ιστοριογραφική παραγωγή για το 19ο αιώνα, πολυποίκιλη και πολυθεματική. Θα επισημάνω κάποιες σημαντικές, κατά τη γνώμη μου, προσπάθειες συνολικής κατανόησής του, καθώς η αναφορά σε μεμονωμένες συμβολές θα απαιτούσε ένα πολύ εκτενέστερο κείμενο.

[

δ ι α β α ζ ω

Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η

] Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Από τις προσπάθειες, λοιπόν, συνολικής κατανόησης του 19ου αιώνα θα πρέπει να μνημονεύσει κανείς κατ' αρχός το δίτομο έργο του Γ. Β. Δερτιλή, Ιστορία του ελληνικού κράτους 1830-1920 (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2005) όπου, με κέντρο εστίασης το ελληνικό κράτος και με έμφαση στην οικονομία, ο γνω­ στός ιστορικός μελετά τις αλλαγές που προκλήθηκαν στις ζωές και στις συνειδή­ σεις των υπηκόων του, στο πλαίσιο των ευρύτερων γεωπολιτικών εξελίξεων. Εάν το έργο αποτελεί επιστέγασμα και σύνοψη μίας πλούσιας ατομικής ιστορι­ κής και ερευνητικής πορείας, η έκδοση της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού 17702000 (διεύθυνση έκδοσης: Βασίλης Παναγιωτόπουλος, Τα Νέα - Ελληνικά Γράμματα, 2005) αποτελεί την πιο σημα­ ντική πρόταση ενός συλλογικού έργου αφιερωμένου στο νέο ελληνισμό. Οι συμβολές που αφορούν στο 19ο αιώνα (4ος και 5ος τόμος) από παλαιότερους και νεότερους ιστορικούς καλύπτουν ευρύτατες θεματικές γύρω από την πολι­ τική, την οικονομία, τον ελληνισμό της διασποράς, την εκπαίδευση, κ.ά., αναδεικνύοντας επιτεύγματα και αποτυπώνοντας ελλείψεις. Ένας άλλος συλλογικός τόμος αφιερωμένος οτη συγκρότηση του ελληνικού κράτους (Κ. Γαρδίκα, Β. Κεχριώτης, X. Λούκος, X. Λυριντζής, Ν. Μαρωνίτη, Η συνκρότηση του ελληνικού κράτους. Διεθνές πλαίσιο, εξουσία και πολιτική τον 19ο αιώνα, Αθήνα, Νεφέλη, Ιστορία, 2008), συμπυκνώνει ουσιαστικά τις επεξεργασίες της ελληνικής ιστοριο­ γραφίας για το θέμα, τοποθετώντας το στο πλαίσιο της προϊούσας κρίσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά και στα ευρύτερα συμφραζόμενα του ανατολι­ κού ζητήματος και των βαλκανικών αντα­ γωνισμών. Στις προσπάθειες ένταξης του ελληνικού 19ου αιώνα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ερμηνείας εντάσσονται δύο ακόμη έργα, 50

ΜΑΙΟΣ 2009

τα οποία -παρόλο που το πρώτο αναφέρεται στην οικονομική και το δεύτερο στην πολιτική ζωή- στην πραγματικότητα υπάγονται σε ευρύτερα σχήματα θεώρη­ σης της νεοελληνικής ιστορίας. Η δίτομη οικονομική ιστορία που επιμελήθηκε ο Σπύρος I. Ασδραχάς, (με τη συνεργασία των Νίκου Καραπιδάκη, Όλγας Κατσιαρδή-Hering, Ευτυχίας Λιάτα, Άννας Ματ­ θαίου, Michel Sivignon, Traian Stoianovitch, Ελληνική οικονομική ιστο­ ρία ΙΕ'- /Θ' αιώνας, 2 τόμοι, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, 2005), με βάση ευρύ τεκμηριωτικό υλικό και μία πλου­ σιότατη βιβλιογραφία, συγκεφαλαιώνει τις κατακτήσεις της οικονομικής ιστορίας στη χώρα μας, επιμένοντας στη σημασία των οικονομικών δομών, αλλά και των μεταβολών στη μακρά διάρκεια. Η μετά­ φραση του έργου του Γκούναρ Χέρινγκ Πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, 18211936 (2 τόμοι, μετάφραση: Θεόδωρος Παρασκευόπουλος, ΜΙΕΤ, 2005) πρόσθεσε στην ελληνική βιβλιογραφία ένα έργο αναφοράς, όπου τα ελληνικά κόμματα εξετάζονται διεξοδικά, σχηματίζοντας μία μοναδική τοιχογραφία της πολιτικής ζωής, ιδιαίτερα του 19ου αιώνα. Μέσα από τη διεξοδική μελέτη των πηγών καταρρίπτονται στερεότυπα για την ελληνική ιδιοτυπία, αναδεικνύεται η συνάφεια των ελληνικών πολιτικών κομ­ μάτων με τα ευρωπαϊκά παράλληλα, ενώ διεμβολίζονται ουσιαστικά οι θεω­ ρίες περί πελατειακών σχέσεων. Συνοψίζοντας: Η έλλειψη ενός έντονου ιστοριογραφικού ενδιαφέροντος για το 19ο αιώνα, στη σημερινή συγκυρία, δεν σημαίνει ούτε ότι δεν γίνονται σημαντι­ κές εργασίες ούτε ότι δεν υπάρχει ήδη ένα αξιοσημείωτο απόθεμα εργασιών γύρω από την πρώτη αυτή περίοδο λει­ τουργίας του ελληνικού κράτους. Θα ήταν ευχής έργο εάν οι κατακτήσεις αυτές κατέληγαν στη συγκρότηση μίας συνεκτικής ιστορίας, η οποία θα παρακο­

λουθούσε συστηματικά την πορεία του ελληνικού κράτους, θα κατέγραφε τα γεγονότα και παράλληλα θα αποτύπωνε τα πρόσωπα που συμμετείχαν σε αυτά, σε ένα αξιόπιστο χρονολόγιο και προσωπολόγιο. Μία ιστορία, η οποία θα συν­ δύαζε τις γνώσεις μας για την πολιτική ιστορία με τα όσα έχουν κατακτηθεί τα τελευταία χρόνια στο επίπεδο της οικο­ νομικής και κοινωνικής ιστορίας, της ιστορίας των ιδεών, της ιστορίας της διασποράς. Και τελευταίο, αλλά όχι λιγότε­ ρο σημαντικό, η σύνδεση των όσων

συνέβησαν στο μικρό νεοσύστατο βασί­ λειο με το βαλκανικά και τα ευρωπαϊκά συμφραζόμενα, η ένταξή τους σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, πλαίσιο αναφοράς και κατανόησης. Τα όσα, όμως, θα ακολου­ θήσουν είναι, όπως πάντα, αποτέλεσμα των αναζητήσεων των ιστορικών αλλά και μιας κοινωνίας, η οποία, όπως κάθε κοινωνία, διαβάζει το παρελθόν με βάση τις ανάγκες της σήμερον.

0 Βαγγέλης Καραμανωλάκης είναι ιστορικός (Πανεπιστήμιο Αθηνών).

Ιστοριογραφία του πρώτου μισού

ίου 20ού αιώνα (1909-1940) ι πρώτες τέσσερις δεκαετίες του 20ού αιώνα αποδείχθηκαν ιδιαίτε­ ρα κρίσιμες για την Ελλάδα, καθώς, στο περιθώριο των κοσμογονικών ευρωπαϊκών αλλαγών, χαρακτηρί­ ζονται από την εδαφική επέκταση των Βαλκανικών Πολέμων και των συνθηκών ειρήνης του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, τη μικρασιατική καταστροφή και την κατάρ­ ρευση της Μεγάλης Ιδέας, τις μετακινή­ σεις εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων από και προς την Ελλάδα, την άνοδο του βενιζελικού φιλελευθερισμού, τον εθνι­ κό διχασμό, την αμφισβήτηση και την πρόσκαιρη κατάργηση της μοναρχίας, την όξυνση των κοινωνικών συγκρούσε­ ων και την εμφάνιση του ΚΚΕ, τα στρα­ τιωτικά κινήματα και τις δικτατορίες του Μεσοπολέμου. Σε σύγκριση με την αμέ­ σως προηγούμενη χρονική περίοδο, το

Ο

www.odisseas.gr info@odisseas.gr

δεύτερο μισό του 19ου αιώνα δηλαδή, η Πέτρος περίοδος 1900-1940 προσφέρει στον Παπαπολυβίου ιστορικό ερευνητή τη δυνατότητα να ερευνήσει ένα πλήθος θεμάτων με μεγάλο ενδιαφέρον για το ευρύτερο κοινό και τη σύγχρονη «δημόσια ιστο­ ρία». θα ξεκινήσουμε τη συνοπτική παρουσία­ ση της βιβλιογραφικής παραγωγής των τελευταίων είκοσι χρόνων (βιβλία που εκδόθηκαν αυτοτελώς μετά το 1990) για την περίοδο 1909-1940, επαναλαμβάνο­ ντας το συμπέρασμα του Αντώνη Λιάκου σε ένα ανάλογο εκτενέστερο του άρθρο («Η νεοελληνική ιστοριογραφία το τελευταίο τέταρτο του εικοστού αιώνα», Σύγχρονα Θέματα, 76-77 (ΙανουάριοςΙούλιος 2001): «Η ιστορία του Μεσοπο­ λέμου γράφεται κυρίως από τη μεταπο­ λιτευτική γενιά, που δημοσιεύει αυτοτε-

Α. Μ. W ARD - C. A. YEO - F. Μ. HEICHELHEIM

Λ

Ο Ι Ρ Ω Μ Α ΙΟ Ι οδυσσέας Ι ΣΤΟΡΙ Α

ISBN 978-960-210-532-0 · σχήμα 17 χ 24 · σελίδες 748 · τιμή: 45,00€

ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

,(

[

δ ι α β α ζ ω

Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η

] Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

λώς στη δεκαετία του '80». Αν και η καν τα τελευταία χρόνια αρκετοί τίτλοι, περαιτέρω συζήτηση θα ήταν εξόχως με αφετηρία το σχετικό επετειακό συνέ­ ενδιαφέρουσα για τις δομές της ελληνι­ δριο που οργάνωσε το ΕΛΙΑ (Η Ελλάδα κής ιστοριογραφίας, υπογραμμίζουμε ότι των βαλκανικών πολέμων 1910-1914, τα χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι σήμε­ ΕΛΙΑ, 1995). Αντίστοιχα, για την εποχή ρα επιβεβαιώνουν αυτό το συμπέρασμα. του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και του εθνι­ Με συμβολική «τομή» το κίνημα στο κού διχασμού επισημαίνουμε τη μελέτη Γουδί, η αλληλεξάρτηση στρατού και του Γιώργου Θ. Μαυρογορδάτου, Εθνικός πολιτικής εξακολουθεί να προκαλεί το διχασμός και μαζική οργάνωση. 1. Οι επί­ ενδιαφέρον των ερευνητών. Για το στρατοι του 1916, (Αλεξάνδρεια, 1996), σημαντικό αυτό κεφάλαιο θεμελιώδεις την ελληνική έκδοση του βιβλίου του παραμένουν οι μελέτες του Θάνου Βερέ­ Γεώργιου Β. Λεονταρίτη, Η Ελλάδα στον μη (πιο πρόσφατη έκδοση, 0 στρατός Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο 1917-1918, στην ελληνική πολιτική. Από την Ανεξαρ­ (ΜΙΕΤ, 2000), και το πρόσφατο βιβλίο του τησία έως τη Δημοκρατία, Κούριερ Εκδο­ Γιάννη Μουρέλου, Τα «Νοεμβριανά» του τική, 2000). Νέοι τίτλοι τα τελευταία 1916. Από το αρχείο της μεικτής επιτρο­ χρόνια εξετάζουν αναλυτικά τη συγκρό­ πής αποζημιώσεων των θυμάτων (Πατάτηση του σώματος των ελλήνων αξιω­ κης, 2008). ματικών και τη θέση του στην ελληνική Για τη μικρασιατική εκστρατεία και την κοινωνία, ενώ ένα σημαντικό βιβλίο καταστροφή του 1922 τα μεγάλα κενά παρουσίασε το ρόλο της εξωθεσμικής και η αμηχανία της ελληνικής ιστοριο­ παρέμβασης των στρατιωτικών στην γραφίας παραμένουν, παρά την πλούσια εξωτερική πολιτική: Γιάννης Ν. Γιαννου- συνεισφορά και τις διδακτορικές διατρι­ λόπουλος, «Η ευγενής μας τύφλωσις...» βές αρκετών νέων ερευνητών, ειδικά Εξωτερική πολιτική και «εθνικά θέματα» στο κεφαλαιώδες ζήτημα των προσφυγιαπό την ήττα του 1897 έως τη Μικρασια­ κών εγκαταστάσεων. Σημειώνουμε την τική καταστροφή (Βιβλιόραμα, 1999). Για πλούσια παραγωγή ιστορικών μελετών το κυριότερο ζήτημα για την ελληνική για τον ποντιακό ελληνισμό, την ολοκλή­ εξωτερική πολιτική και την κοινή γνώμη ρωση του πολύτομου έργου του Κώστα στις αρχές του 20ού αιώνα, τον αγώνα Φωτιάδη για την ποντιακή γενοκτονία, επικράτησης στη Μακεδονία, λόγω και αλλά και τη σημαντική έκδοση του τρίτο­ της αναζωπύρωσης του «Μακεδονικού», μου αρχείου του Μητροπολίτη Σμύρνης τα τελευταία χρόνια έχουν εκδοθεί, με Χρυσοστόμου, με επιμέλεια του Αλέξη κέντρο τη Θεσσαλονίκη και το Μουσείο Αλέξανδρό (ΜΙΕΤ, 2000). Μακεδονικού Αγώνα, δεκάδες νέοι τίτλοι Για τη γενικότερη πολιτική ιστορία του που αναφέρονται οτο Μακεδονικό Μεσοπολέμου επισημαίνουμε την ελλη­ Αγώνα, το ρόλο των ευρωπαϊκών δυνά­ νική έκδοση του δίτομου έργου του μεων, αλλά και τη «μάχη των ταυτοτή­ Gunnar Hering, Τα πολιτικά κόμματα στην των». Ελλάδα 1821-1936 (ΜΙΕΤ, 2004). Ο ΒενιΓια τους Βαλκανικούς Πολέμους εκδόθη- ζέλος και η διαχείριση της μνήμης του

w w w .o d is s e a s .g r

Ν. Κ. SA N D A RS

in f o @ o d is s e a s .g r

ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ISBN 9 6 0 -2 10-404-Χ

o * ,4"

οδυσσέας Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

s

U

/Λ Τ

i

i

/ Λ Τ

/ Jgi J L

l

ΣΕ ΟΑΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

J

I Η ΕΑΑΑΑΑ 3649

Γιόννπς Ν. ηανουλόπουλος «Η ευγενής μας τύφλωσις...· Βιβλιόραμα

Άγγελος Γ. Ελεφαντής Η Επαγγελία της αδύνατης επανάστασης θεμέλιο

συνεχίζουν να τροφοδοτούν με πολλούς τίτλους και συλλογικούς τόμους την ελληνική βιβλιογραφία. Αξιοσημείωτο είναι το αυξημένο ενδιαφέρον και για τον Ιωάννη Μεταξύ: Το 2005 εκδόθηκαν δύο βιογραφίες του από τους Παναγιώτη Γ. Βατικιώτη (Ευρασία) και τον Ιωακείμ Γ. Ιωακείμ (Παπαδήμας). Πάντως, το δημο­ φιλές, μετά τη μεταπολίτευση, σχήμα της εξέτασης της κατοχικής και εμφυλιακής περιόδου με αφετηρία την 4η Αυγούστου έχει πλέον εγκαταλειφθεί, λόγω της υπερθέρμανσης του ενδιαφέροντος για την περίοδο 1943-1949. Η πρώιμη ιστορία του ΚΚΕ και του ευρύτερου χώρου της Αριστερός συνεχίζει να ελκύ­ ει πολλούς νέους ερευνητές, χωρίς όμως να ξεπεραστεί η κλασική μελέτη του Αγγέλου Ελεφάντη, Η επανγελία της αδύνατης επανάστασης. ΚΚΕ και αστι­ σμός στον μεσοπόλεμο (Θεμέλιο, γ' έκδοση, 1999). Για τη διπλωματική ιστορία της περιόδου τα σημαντικότερα έργα παραμένουν το γενικό έργο του Κωνσταντίνου Σβολόπουλου, Η ελληνική εξωτερική πολιτική 1900-1945 (Εστία 2001), και για την τελευταία περίοδο το βιβλίο του Ιωάννη Κολιόπουλου για τις ελληνοβρετανικές σχέσεις κατά το 1935-1941 (τελευταία έκδοση, Η δικτατορία του Μεταξά και ο πόλεμος του '40. Επίκεντρο, 2005), Για w w w .o d issea s.gr info@ odisseas.gr

οδυσσέας Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Χάγκεν Φλάισερ Η Ελλάδα 36- 49 στον Εμφύλιο Καστανιώχης

την πρώιμη περίοδο, σημειώνουμε το βιβλίο της Ελένης Γαρδίκα-Κατσιαδάκη, Greece and the Balkan Imbroglio. Greek Foreign Policy 1911-1915 (Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, 1995). Η στροφή αρκετών ερευνητών στη μελέ­ τη του ελληνισμού της διασποράς είναι εμφανής, τόσο για την «παραδοσιακή» Αίγυπτο όσο, κυρίως, για την Αμερική αλλά και την Αυστραλία. Ταυτόχρονα, υπάρχει η τάση για την ανάδειξη της ελλαδικής «πολυμορφίας», με μελέτες για την ιστορία εθνικών ή θρησκευτικών ομάδων, κυρίως για τις εβραϊκές κοινότη­ τες των ελληνικών πόλεων. Αντίθετα, «ανεπιθύμητοι» για τη μητροπολιτική ιστοριογραφία (πλην ελάχιστων εξαιρέ­ σεων) εξακολουθούν να παραμένουν οι μετά το 1923 εκτός της ελληνικής επι­ κράτειας ελληνικοί πληθυσμοί. Εκτός από την πολιτική ιστορία, κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες για το Μεσο­ πόλεμο εκδόθηκαν δεκάδες εξαιρετικές μελέτες για την οικονομική ιστορία, τις τράπεζες, τη βιομηχανία, την επιχειρημα­ τικότητα και την ελληνόκτητη ναυτιλία, την ιστορία της εργασίας και της νεότη­ τας, αλλά και την ιστορία του αθλητι­ σμού, της εκπαίδευσης, του τύπου και της ιστορίας των πόλεων. Επίσης, τα τελευταία χρόνια έχουν εκδοθεί πολύ σημαντικά συλλογικά έργα για τον 20ό

G.E.M. DE STE CROIX

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΎ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ

ΛF

ISBN 960-210-475-9 ΓΤ Π Μ Ο Υ σχήμα 14 x21 · σελίδες671 «τιμή: 30,00€ X JL V - / 1 X X - iX T A V - / X

ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

[

δ ι α β α ζ ω

Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η

] Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

αιώνα, τα οποία περιλαμβάνουν και εκτε­ νή κεφάλαια για την περίοδο 1909-1940. Όμως, τα κενά για την ίδια περίοδο παραμένουν, γεγονός τουλάχιστον παρήγορο για τους νέους που ξεκινούν να σπουδάοουν ιστορία. Από την άλλη, στο εκδοτικό τοπίο, πολλά καθορίζονται, αήμερα ακόμη περιασότερο, από τις «ανάγκες και τους νόμους της αγοράς», όπως τους αντιλαμβάνονται και τους

βιώνουν οι εκδότες, σε συνάρτηση με πολλούς άλλους παράγοντες, όπως το καίριο ζήτημα των πανεπιστημιακών εγχειριδίων. Αλλά αυτά είναι μια άλλη ιστορία. ο Πέτρος Παπαπολυβίου είναι Επίκουρος Καθηγητής Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

1940-1949: Στροφή στην κοινωνική ιστορία

και στις εμφύλιες ουγκρούσεις Πολυμερής Βόγλης

w w w .o d issea s.gr info@ odisseas.gr

οδυσσέας I Σ Τ Ο Ρ I A

ιστοριογραφία για τη δεκαετία του 1940 έχει γνωρίσει, την τελευταία περίπου δεκαετία, μία εντυπωσια­ κή άνθηοη. Βιβλία, άρθρα σε επιστημονι­ κά περιοδικά, συλλογικοί τόμοι, συνέ­ δρια, αλλά και γενικότερα μια ζωντανή δημόσια συζήτηση για την περίοδο της Κατοχής, της Αντίστασης και του Εμφυλί­ ου, που σπάνια έχουμε δει για άλλη περίοδο της ελληνικής ιστορίας. Τα αίτια για την εκδήλωση του τόσο έντονου ενδιαφέροντος θα πρέπει να αναζητη­ θούν, αφενός στη μακροχρόνια σιωπή και στην έλλειψη, ουσιαστικά, επιστημο­ νικής έρευνας και, αφετέρου, στη βαρύ­ τητα που είχε η δεκαετία του 1940 στη διαμόρφωση της νεοελληνικής κοινω­ νίας και πολιτικής. Η στενή σχέση της δεκαετίας του 1940 με τη σύγχρονη πολιτική και τις πολιτικές ταυτότητες εξηγεί και την ένταση του διαλόγου, αλλά και την εξέχουσα θέση που κατέχει στη δημόσια ιστορία. Η ιστοριογραφική παραγωγή της τελευ­

Η

ταίας περίπου δεκαετίας άντλησε, σε μεγάλο βαθμό, από προγενέστερες μελέτες, τις πρώτες επιστημονικές, που είχρν εμφανιστεί στη δεκαετία του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Οι μελέτες του Χάγκεν Φλάισερ Στέμμα και σβάστικα, του Μαρκ Μαζάουερ Στην Ελλάδα του Χίτλερ και ο συλλογικός τόμος του Γιάννη Ιατρίδη Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950 αηοτέλεσαν το πλαίσιο αναφοράς για μελέτες που ακο­ λούθησαν. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 οι μελέτες που εντάσσονται στο πεδίο της κοινωνικής ιστορίας πολλαπλασιάστηκαν (Τασούλα Βερβενιώτη, Η γυναίκα της Αντίστασης, Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν, Ανάποδα χρόνια, Γιώργος Μαργαρίτης, Από την ήττα στην εξέγερ­ ση) και κυριάρχησαν στην ιστοριογραφι­ κή παραγωγή. Σε αυτό το σημείο, υπήρ­ ξε μία αξιοπρόσεκτη αλλαγή. Μελέτες που αφορούσαν στην πολιτική ή διπλω­ ματική ιστορία, και ιδιαίτερα στη βρετανι­ κή και αμερικανική επέμβαση στην ΕλλάHUGH POULTON

‘ΗΜΙΨΗΛΟ, ΓΚΡΙΖΟΣ ΛΥΚΟΣ ΚΑΙ ΗΜΙΣΕΛΗΝΟΣ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

'

«ι

δα, και οι οποίες είχαν απασχολήσει κατά κόρον ξένους και έλληνες ιστορικούς τα προηγούμενα χρόνια, άρχισαν να μειώ­ νονται, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι έπαψαν να εκδίδονται (όπως, π.χ. του Χάιντς Ρίχτερ, Η επέμβαση των Άγγλων στην Ελλάδα και του Θανάση Σφήκα, Οι Άγγλοι Εργατικοί και ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα). Η στροφή στην κοινωνική ιστορία συνεχίστηκε και στα επόμενα χρόνια και έφερε στην επιφάνεια μερικές από τις πιο γνωστές, αλλά λιγότερο μελετημένες, πλευρές, όπως οι πολιτικοί πρόσφυγες (στο συλλογικό τόμο Το όπλο παρά πόδα. Οι πολιτικοί πρόσφυγες του ελληνικού εμφυλίου πολέμου στην Ανατολική Ευρώπη), οι πολιτικοί κρατού­ μενοι (Πολυμέρης Βόγλης, Η εμπειρία της φυλακής και της εξορίας). Αρα, το πρώτο χαρακτηριστικό της ιστοριογραφι­ κής παραγωγής για τη δεκαετία του 1940 είναι η έμφαση στην κοινωνική ιστορία. Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η εστία­ ση στη μελέτη των εμφύλιων συγκρού­ σεων στα χρόνια της Κατοχής. Η μελέτη του φαινομένου του δωσιλογισμού έφερε στην επιφάνεια τις ιδιαίτερα αιμα­ τηρές συγκρούσεις μεταξύ ΕΛΑΣ και ένο­ πλων συνεργατών των κατακτητών. Μελέτες, όπως του Νίκου Μαραντζίδη Γιασασίν Μιλλέτ, του Στράτου Δορδανά Έλληνες εναντίον Ελλήνων ή οι συλλο­ γικοί τόμοι 0 «εχθρός» εντός των τειχών w w w .o d issea s.gr info@ odisseas.gr

και Οι άλλοι καπετάνιοι παρουσίασαν το φαινόμενο της ένοπλης συνεργασίας στη βόρεια Ελλάδα και εξέτασαν τα ποικίλα κίνητρα και τα διαφορετικά χαρακτηριστι­ κά των ένοπλων συνεργατών των Γερμα­ νών. Η μελέτη του δωσιλογισμού προκάλεσε την κατάρρευση του μύθου της «παλλαϊκής» αντίστασης που είχε καλ­ λιεργηθεί μεταπολιτευτικά ως θεμέλιο της εθνικής ενότητας. Ταυτόχρονα, επη­ ρέασε την ιστοριογραφία για δύο άλλους λόγους: πρότεινε μία διεύρυνση της περιόδου του Εμφυλίου Πολέμου από τα χρόνια της Κατοχής (1943-1949) και ανέδειξε ως θέμα τη βία της Αριστερός (η οποία υποτίθεται ότι προκάλεσε την ένο­ πλη συνεργασία με τους κατακτητές). Το τρίτο χαρακτηριστικό είναι ότι η συζή­ τηση για τις συγκρούσεις της δεκαετίας του 1940 μετατοπίστηκε από το ποιος φταίει για τον Εμφύλιο στο πώς και γιατί οι αντιθέσεις οδήγησαν στον Εμφύλιο. Βέβαια, συχνά η μελέτη των διαδικασιών και των εξελίξεων που οδήγησαν στον Εμφύλιο μπορεί να εμπεριέχει και την απόδοση ευθυνών, όπως, π.χ., συνέβη στην περίπτωση του δίτομου έργου του Ιωάννη Κολιόπουλου Λεηλασία φρονη­ μάτων, που θεώρησε υπεύθυνους για τον Εμφύλιο Πόλεμο τους Σλαβομακεδόνες. Πάντως, οι περισσότεροι ιστορικοί αποφεύγουν τέτοιου είδους ερωτήματα που αναπαράγουν μονομερείς ερμηνείες ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΑΡΑΚΑΣΙΔΟΥ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΘΗ

οδυσσέας ΙΣΤΟΡΙΑ

σχήμα 1 4 x 2 1 · σελίδες 444 · τιμή: 20,00€ J

ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

[

δ ι α β α ζ ω

Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η

] Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

του παρελθόντος. Στην αντίθετη κατεύ­ θυνση κινήθηκε ο Φίλιππος Ηλιου στο 0 ελληνικός εμφύλιος πόλεμος. Η εμπλο­ κή του ΚΚΕ, στο οποίο ανασύνθεσε τις κρίοιμες αποφάσεις που οδήγησαν το Κομουνιστικό Κόμμα στη στρατιωτική σύγκρουση. Άλλοι μελετητές έστιασαν στο κοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρο των συγκρούσεων, όπως ο Γιώργος Σταθάκης, Το Δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ, ή αναζήτησαν τις τομές και τις συνέχειες σε μία ευρύτερη χρονική περίοδο, όπως ο συλλογικό τόμος Η Ελλάδα '36-'49. Από τη δικτατορία στον Εμφύλιο. Το τελευταίο χαρακτηριστικό της ιστο­ ριογραφικής παραγωγής είναι η στροφή προς τη μελέτη των φαινομένων στη γεωγραφική ή στην τοπική διάσταση, όπως, π.χ., το βιβλίο του Στράτου Δορδανά Το αίμα των αθώων για τα γερμανικά αντίποινα στη Μακεδονία ή του Τάσου Χατζηαναστασίου Αντάρτες και καπετάνι­ οι για την αντίσταση στην ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Αντίθετα, λείπουν οι συνθετικές μελέτες. Η πιο φιλόδοξη προσπάθεια ήταν του Γιώργου Μαργαρί­ τη στη δίτομη Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, η οποία όμως έδωσε δυσανάλογα μεγάλο βάρος στη στρατιω­ τική πλευρά του Εμφυλίου. Το δίτομο έργο του Γ. Μαργαρίτη μαζί με το Οι ρίζες του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα του Ντέιβιντ Κλόουζ αποτέλεσαν κάποιες από τις ελάχιστες συνθετικές μελέτες για τη δεκαετία του 1940. Δεν υπάρχει κάποια αφετηριακή αντίθεση μεταξύ συνθετικών και επιμέρους μελετών. Πάρα πολλές μελέτες που εστίασαν σε ένα συγκεκριμένο θέμα μπόρεσαν να προτείνουν συνολικότερες ερμηνείες ή να ανασυγκροτήσουν γενικότερα φαινό­ μενα, όπως και αντίστοιχα βιβλία που επεδίωκαν μία «μεγάλη αφήγηση» έμει­ ναν σε ένα επίπεδο απλής περιγραφής ή δεν μπόρεσαν να τεκμηριώσουν τα θεω­ 5 0

ΜΑΪ0Σ 2009

ρητικά τους σχήματα. Η ιστοριογραφία της δεκαετίας του 1940 αντιμετωπίζει τα προβλήματα της «ωρίμανσης» ενός πεδίου ιστορικής έρευνας. Υπάρχει ένα πλήθος μελετών, οι περισ­ σότερες, όμως, είναι άρθρα σε περιοδικά και συλλογικούς τόμους και λιγότερο μονογραφίες, άρα λείπει η απαραίτητη εμβάθυνση και διεύρυνση των ζητημά­ των που κατά καιρούς έχουν τεθεί, όπως, π.χ., η πολιτική των κατοχικών κυβερνή­ σεων, το εργατικό κίνημα, η μεταπολεμι­ κή ανασυγκρότηση του κράτους και πολλά άλλα. Υπάρχει η τάση αυτονόμη­ σης της ιστοριογραφίας της δεκαετίας του 1940 από τη συνολικότερη ιστοριο­ γραφική παραγωγή, εγχώρια και ξένη. Αυτό, με τη σειρά του, προκαλείτην αδυ­ ναμία ένταξης των εξελίξεων και των φαινομένων σε μία μεγαλύτερη ιστορική διάρκεια και τη σύγκριση με τα αντίστοιχα στην υπόλοιπη Ευρώπη, που θα επέτρε­ πε τη θεωρητικοποίηση των αναλυτικών κατηγοριών και των ερμηνευτικών σχη­ μάτων που προτείνονται. Με ποιο τρόπο η μελέτη της δεκαετίας του 1940 συνέβαλε στον προβληματισμό για αναλυτικές κατηγορίες, όπως «φύλο» ή «τάξη» στην τρέχουσα ιστοριογραφία; Τέλος, δεν υπάρχει η «αντικειμενική» ιστορία της δεκαετίας του 1940, την οποία κάποιοι καλούνται να γράψουν έναντι κάποιων άλλων που υπηρετούν τη «στρατευμένη» ιστορία. Στην ιστορία, αυτά που τίθενται προς συζήτηση είναι τα ερωτήματα, οι πηγές, η ερμηνεία, η μεθοδολογία ενός ιστορικού και όχι το εάν είναι αντικειμενι­ κός. 0 «αντικειμενικός» ιστορικός, που βρίσκεται εκτός των πολιτισμικών, δια­ νοητικών, ιδεολογικών, πολιτικών πλαι­ σίων της εποχής του, ανήκει στο χώρο της εκλαϊκευτικής επιστημονικής μυθολο­ γίας παρά της ιστοριογραφίας. Ο Πολυμερής Βόγλης διδάσκει μεταπολεμική ιστορία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

*£ ? }

ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ & ΜΕΛΕΤΩΝ

«ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕ Ν ΙΖΕΛ Ο Σ» » ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Δ. ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ΗΑΠΟΦΑΣΗΓΙΑΤΗΝΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣΕΛΛΗΝΙΚΗΣΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΗΜΙΚΡΑΑΣΙΑ

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η Κύπρος Γιώργος Καζαμίας - Πέτρος Παπαπολυβίου

-> ·< -

Σβολόπουλος Κωνσταντίνος Δ.

Καζαμίας Γ., Παπαπολυβίου Π. (επιμ.)

Η απόφαση για τη ν επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία: Κριτική επαναψηλάφηση

0 Ελευθέριος Βενιζέλος και π Κύπρος: Πρακτικά Συνεδρίου

Ίκαρος - ΕθνικόΊδρυμα Ερευνών & Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», Αθήνα 2009

Πανεπιστήμιο Κύπρου - ΕθνικόΊδρυμα Ερευνών & Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» - Καστανιώτπς, Αθήνα 2008.

Η έκδοση αποσαφηνίζει το χαρακτήρα της επέμβασης της Ελλάδας στη Μικρά Ασία. 0 Κ. Σβολόπουλος, μετά από έρευνα και επεξεργασία ιστορικών τεκμηρίων, καταλήγει σε μια θεμελιακή διαπίστωση: Η επέκταση της κυριαρχίας της Ελλάδας στη Μικρά Ασία ήταν αγώνας λύτρωσης και απελευθέρωσης των Ελλήνων. Πρόκειται για ιστορική σύνθεση, που συνίσταται όχι μόνο στην παράθεση στοιχείων και την τεκμηριωμένη αναφορά των γεγονότων, αλλά και στην πολιτική ανάλυσή τους, ανάλυση που προσφέρει μια πλήρη εικόνα της πολιτικής, στρατιωτικής και διπλωματικής διάστασης της επέμβασης της Ελλάδος στην Ιωνία.

Βασική επιδίωξη για την διεξαγωγή του συνε­ δρίου και την έκδοση του τόμου - πέρα από την σαφή εικόνα της πολύπλευρης ανάμειξης του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Κυπριακό ζήτημα - υπήρξε η ανάγκη να ενθαρρυνθούν παλαιότεροι και νεότεροι ερευνητές να ασχοληθούν με το θέμα, να επανεκτιμήσουν πτυχές του που έχουν ήδη μελετηθεί, να αναδειχθούν νέοι θεματικοί άξονες, τους οποίους θα μπορούσε να ακολουθήσει η μελλοντική έρευνα. Η έκδοση επιχορηγήθηκε από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Πλατεία Έλενας Βεντζέλοο, Χαλέπα, 73133 Χανιά Τηλ.: 28210 56008,51555,51556 Fax: 28210 56009 Email: info@venizelos-foundation.gr www.venizelos-foundation.gr

Κ ω νσ τα ντίνα Μ π άδα

Θέατρο ατομικών και συλλογικώ ν αναμνήσεω ν τ ο διαμαντένιο Άλφα έχ ο υ μ ε να κά­ ν ο υ μ ε μ ε μια εξα ίρ ετη λογ ο τεχν ικ ή γρα φή που αποτυπώνει π τυχές τη ς π ολιτισ μικής ισ τορίας και τη ς α νθρω πολο­ γίας το υ γυναικείου φύλου από το τέ λ ο ς το υ 19ου αιώνα ως τη δικτα το ρία , ιδιαίτερα γυ­ ναικών τη ς νεο α ν ερ χό μεν ης, νεό π λο υτη ς και επ ικρα τούσ ας μεσ ο-μικρ οα σ τική ς τά ­ ξη ς. Π ρ όκειτα ι, επίσ ης, για μια λ ογο τεχνική σ κιαγράφηση τη ς α στικής ο ικο γένειας και Ν ό ρα Πυλόρω φτη ς ηθικής τη ς. Α π ο δο μεί, δηλαδή, τ ο μυθι­ Π ρ ο κ ο π ίο υ σ τόρ ημα τ ο από τ ο 19ο αιώνα προω θού­ Το διαμαντένιο μενο, κυρίως μέσω τη ς εκπ αίδευσ ης αλλά και άλλων μηχανισμών, α στικό π ρ ότυπ ο για Άλφα Ελληνικά Γράμματα, 2008 τη ν οικο γένεια και για τ ο ν κοινω νικό ρ ό λο σ. 420, € 18,90 τη ς γυναίκας ως μη τέρ ας, σ υζύγου και νοι­ κοκυράς. Η πλοκή το υ έρ γ ο υ β ασ ίζεται σ την εξ ισ τ ό ρηση τη ς μνήμης και σ τη μα ρτυρία. Ο ανα­ γνώ στης μπ ορ εί να φ α ν τα σ τεί τ ο ν εα υ τό το υ θεα τή σ ε μια κ α λο σ τη μένη θεα τρικ ή σ κηνή, όπ ου η μνήμη τη ς Α ντριά νας, τη ς αφη γή τριας, έχ ει σ τήσ ει ένα θ έ α τρ ο α το ­ μικών, ο ικο γενεια κώ ν και σ υλλογικώ ν ανα­ μνήσεων, όπ ου ξεπ ετά γ ο ν τα ι και ξεδιπ λ ώ ­ νου ν τη ζωή τ ο υ ς οι γυνα ίκες - π ρ όγο νοί τη ς, μια μια. Α υτο π α ρο υσ ιά ζο νται και α φ η­ γού νται κ ομ μά τι κ ομ μά τι τη ζωή το υ ς , αλλ ηλ ο κα τηγ ο ρο ύν τα ι, αλλά και εκδ ηλώ νου ν μια κ ρυ φ ή και φ ανερ ή α λληλεγγύη και κα­ τα νό ησ η μ ε τα ξύ το υ ς , που β ασ ίζεται σ την κοινή τ ο υ ς εμπειρία ως βουβά και υπ οτιμημένα κοινωνικά υπ οκείμενα, αλλά και ως υπ οκείμενα που α π ο κτο ύν δύναμη, δια χ ειρ ιζό μενα α ισθήματα, π ρ α κ τικ ές και τ ρ ό ­ π ο υς π ου α π ο δ ό θ η κ α ν σ τη γ υν α ικ εία φ ύση: π ο ν ηρ ές Εύες, άπισ τες, επ τά ψ υ χες σαν τις γ ά τες, εκ δ ικ η τικ ές . Ο ι κοινω νικές σ υμ π ερ ιφ ορ ές, τα πάθη το υ ς, ο δικό ς το υ ς γυνα ικείο ς τρ ό π ο ς α ντί­ δρασ ης στη σ ω ματική και ψ υχική βία που α σ κεί τ ο α ντρ ικ ό φ ύλ ο και η κοινωνία

Σ

5 8

ΜΑΪ0Ι 2009

επάνω το υ ς αποδίδονται, σ ε κάποια σημεία το υ κειμ ένο υ, σ ε π ερισ σ ότερο β ιολογικούς ό ρ ο υ ς, σ ε α π ό ρρο ιες κ λη ρ ο νομ ημ ένω ν γονιδίω ν τη ς γενιά ς και το υ φ ύλ ου το υ ς , παρά σ ε κοινω νικούς πα ρά γοντες. Ο ι β ιο γρ α φ ίες τω ν ανθρώπων, οι κοινω νι­ κ ές σ χέσ εις π ρ οσ δ ιορ ίζοντα ι, διαμ εσ ολα β ούνται από π ο λ ιτισ τικ ές π α ρ α μ έτρ ο υς που τις γρ ά φ ο υ ν τα υλικά α ντικείμ ενα : τ ο κό κ κιν ο σαλόνι, κολαστήριο ψυχών, τ ο δ ια μ α ντένιο δ α κτυλίδ ι, οι φ ω τογ ρ α φ ίες, τα έπιπ λα, τα ρούχα, αλλά και οι χώ ροι, γνω­ σ το ί και άγνω σ τοι τη ς Σ αλονίκης: η Άνω Π ό λη, οι κ ρ υ φ έ ς γω νιές, τα κ α φ ενεία, το Π ο δ ρ ό μ ι, η Μπάρα. Ε ξαιρετικά σ ε το ύ το τ ο μυθιστόρημα , τα υλικά α ντικείμ ενα απο­ κ το ύ ν κοινω νική υπόσταση, δείχ ν ο υ ν να έχ ο υ ν κι αυτά μια κοινω νική ζωή. Εμφανί­ ζοντα ι όχι μό ν ο να σ υ μ βο λίζου ν ή να μ ε ­ τα βιβ ά ζου ν μηνύματα για τα πρόσωπα, να αντα νακλού ν τη ν α το μ ική και τη ν ο ικ ο γ ε­ νειακή ζωή, τις α λλαγές τη ς και τις στασιμ ό τη τ ές τη ς, αλλά να έχ ο υ ν και δράσ η. Τα πρόσωπα, δηλαδή, κατά ένα β α θ μό «κα τα ­ σ κευά ζοντα ι» δια μ έσ ου τω ν αντικειμ ένω ν, στα οπ οία έχ ο υ ν μετα β ιβ α σ τεί π ο ιό τη τε ς και χ α ρα κτηρισ τικά το υ ς . Τ ο δρ ω ν υ π ο κ είμ εν ο Α ντριά να, σ’ α υτήν τη ν παράσταση τη ς μνήμης, που σ τήνει ένα ο ικο γ εν εια κ ό και κοινω νικό π α ρελθό ν χω ­ ρ ίς εξω ρα ϊσ μο ύς, ένα π α ρελθό ν ασ υ νέ­ χεια ς, ρ ή ξη ς, ξέ φ ρ ε ν ο υ ερ ω τισ μ ού , υπο­ κρισίας, σ υ γ κ ρ ο τεί μία ιδ ια ίτερ η γυναικεία τα υ τό τη τα : τη ν τα υ τό τη τα μιας γενναίας μα χό μενης γυναίκας, που ά ν τ ε ξε τ ο πα ρελ­ θόν, που κ α τά φ ε ρ ε ως ένα σ η μ είο να τ ο ερ μ η ν εύ σ ει, αλλά και, παρά τις απώλειες, να τ ο ελ έ γ ξει. Η Κωνσταντίνα Μπάδα είναι Καθηγήτρια στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

L

Δ I A Β A Ζ Ω Β I Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η *

Μ ό νο ς Κ ον τολ έω ν

Η αδύναμη πλευρά του α ρ σ ενικο ύ Κ ώ σ τας Α κρ ιβ ό ς σ το τελ ε υ τα ίο το υ βιβλίο, μ ε τίτλ ο Τ ε λ ε τ έ ς ενηλικίω σης, έχ ει πρ οσ θ έσ ει τ ο ν υπό­ τιτλ ο Μια ζωή σε δεκαεφτά επεισόδια. Σ την ουσία πρόκειται για μια συλλογή δ εκαεπ τά μικρών κειμένω ν που, αν και άνετα κανείς τα το π ο θ ετεί σ το είδ ο ς το υ σ ύντομ ου διηγή­ μα τος, μπ ορούν να θεω ρ ηθ ού ν - ο ίδιος ο σ υγγρα φέας μάλλον α υ τό π ρ ο τιμ ά - και ως υβριδικά κεφ άλαια μιας σπονδυλω τής μυθι­ σ τορ ημ α τικ ή ς σ ύνθεσης. Προσωπικά, όμω ς, το π ο θ ετ ώ τ ο βιβλίο α υτό σ το χώ ρ ο το υ διηγή μα τος - μια συλ­ λογή διηγημάτω ν με ενιαίο θ εμ α τικ ό άξονα που το ν υποδηλώνει ο τίτλ ο ς. Η ενηλικίωση. Αλλά ας διευκρινίσ ω αμέσω ς πως π ρόκειται για ενηλικίωση α τό μ ο υ που ανήκει σ το ισ χυρό φ ύλο. Ισ χυρό φ ύλο; Λ οιπ όν, ο Κ ώ σ τας Α κρ ιβ ό ς με τ ο έρ γ ο το υ α υ τό φ ω τίζει τη ν α δύναμη πλευρά το υ α ρσ ενικού, τό σ ο σ την π ερ ίο δ ο που ανακαλύπτει τη ν φ υλετική το υ τ α υ τό ­ τη τα , όσ ο και α ρ γ ότερ α που α υτήν τη ν τ α υ ­ τό τη τα θέλ ει να τη ν επιβεβαιώνει συνεχώς. Η κρυφή, λοιπόν, πλευρά τω ν αρσενικών, ίσως πιο σωστά η α δύναμη πλευρά. Η υγρή. Π οια είναι αυτή; Μα η σ υνειδητοπ οίησ η και η έκφ ρα σ η τη ς σ εξο υ α λ ικό τη τα ς - γ ι’ α υτό και υγρή. Ο Α κρ ιβ ό ς γρά φει για τα υγρά το υ αγοριού, τα υγρά το υ νέο υ άντρα, τα υγρά το υ ηλικιω μένου. Υγρά που ά λλ ο τε αναβλύζου ν με δύναμη κι ά λλ ο τε μό νο σ τάζο υν ή και έχ ο υ ν πια σ τερ έψ ει... Μ έσα σ ε μια ρευσ τή , λοιπόν, υπόσταση τ ο α γόρι ανακαλύπ τει το ν α νδρισμό το υ , μέσα

Ο

ΙΑΠΥΡΟΣ

Γ k

σ ε μια κατα ρρ ακτώ δ η έκκρισ η ο ενή λικο ς ά ντρας το ν επιβεβαιώνει, μέσα σ ε μια σ τα ­ διακή σ ω ματική ξηρα σία ο ενή λικο ς το ν υπερασπίζεται. Κι όλα αυτά εν τό ς μιας κοινωνίας που έχει μοιράσ ει ρό λ ου ς και έχ ει σ κη νοθ ετή σ ει τα δρώ μενα. Τα αρσ ενικά το υ Α κρ ιβ ο ύ ά λλ ο τε είναι τρ υ φ ερ ά , ά λλ ο τε φ τηνά και χυδαία. Ά λ λ ο τε νικού ν κι ά λλ ο τε χάνουν. Και π ρ ο­ σ παθούν να επ ικοινω νήσ ουν μ ε τα ξύ το υς. Επικοινωνίες που κρύ βο υν τη ν ουσ ιασ τική τ ο υ ς τα υ τό τη τα και γαντζώ νονται πάνω σ ε π ρ οκα τα σ κευα σ μένες σ υμ π εριφ ορ ές. Τα π ερισ σ ότερα από τα κείμ ενα έχ ο υ ν μια αναφ ορά σ ε ένα α γόρι, τ ο ίδιο που α ρ γ ό­ τ ε ρ α θα γίνει άντρας, που θα βλέπει τ ο μέλ­ λ ον το υ σ τις σ υμ π ερ ιφ ορ ές τω ν μ εγα λύ τερών το υ , που θα αναζητά τις ρ ίζες το υ στις π ρ ά ξεις τω ν προγόνω ν το υ . Ερωτικό, λοιπόν, βιβλίο θα τ ο χα ρα κτήριζα . Και μάλιστα από εκείνα που σπάνια κανείς διαβάζει, καθώς η εσ ω τερική ανίχνευση τω ν ερω τικώ ν ανασφαλειώ ν τω ν αρσ ενικώ ν μή τε από γυνα ίκες σ υγγρα φ είς μπ ορούν να απο­ δο θο ύν, μ ή τε και οι ά ντρ ες σ υνά δελφ οί το υ ς έχ ο υ ν τη ν τό λ μ η να τ ο επ ιχειρήσ ουν. Θ α ήθελα α κόμα να επισημάνω τη γλώσσα τω ν διηγημά τω ν αυτών. Ο Α κρ ιβ ό ς, μ ε τη φιλολογική το υ κατάρτιση, ξέ ρ ε ι να χρ ησ ι­ μοποιεί λ έ ξε ις που ά λλ ο τε είναι κα θ ημ ερ ι­ ν ές κι ά λλ ο τε πιο σπάνιες. Και μαζί μ ε αυ­ τ έ ς να ολοκληρώ νει π ρ οτά σ εις ευ φ ά ντα ­ σ τες και να π εριγράφ ει αποτελεσ μα τικά συ­ ναισθήματα - κι όλα αυτά να δια τη ρο ύν πά­ ντα τη ν αψιά έκφ ρα σ η εν ό ς άντρα. ■

πορτογαλόφωνοι συγγραφείς I

Damian Tabarovsky

Ιατρική αυτοβιογραφία Μια μεταφορά της σύγχρονης εργασιακής παράνοιας, όπου η ανεργία και κάθε είδος αδράνειας γίνονται μορφές συμβολικού θανάτου. Ο ήρωας της προφητικής αυτής νουβέλας ζει δίπλα μας, αν όχι μέσα μας, και εν μέσω οικονομικής κρίσης είναι πιο «ασθενής» από ποτέ.

Κ ώ σ τα ς Α κ ρ ιβ ό ς Τ ελ ετές ενηλικίω σης Μια ζωή σε δεκαεφτά επεισόδια Μεταίχμιο, 2009 σ. 194, € 12

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Γιώργος Βέης

Οι αρετές της αφ ηγηματικής πύκνω σης α πρόσωπα τη ς άριστα σ υγκερα σ μένης α υτή ς νου β έλ α ς γνω ρίζο υν από π ρ ώ το χέ ρ ι ότ ι η χώ ρα μας είναι, ως ε κ τω ν πραγμάτω ν, η εσ τία τη ς σ υνάντησης με τη ν ετ ε ρ ό τ η τ α κάτω από ήπιες, έ ν το ν ες ή και συχνά πυκνά ά γρ ιες σ υ νθή κες ρ ή ξη ς. Ε ξαρ τάται πώς πα ίζεται τ ο παιχνίδι τη ς τ ε ­ λικής α να μέτρησης. Ο σ υγ κ εκ ρ ιμ έν ο ς α φ η­ γη μ α τικό ς χώ ρ ος, λόγω ακριβώ ς τη ς γεω ­ γ ρα φ ική ς το υ σ υνισ ταμ ένη ς, τη ς γ ειτον ία ς το υ δη λαδ ή με χ ώ ρ ες διέλ ευ σ η ς και π ρ ο ­ έλ ευσ ης «λαθραίων» και β εβαίω ς τη ς ιδιοπροσωπίας το υ , α ντιμετω π ίζει έν το ν η μετα να σ τευ τικ ή πίεση από α λλο δα π ο ύς δια­ φ όρω ν υπ ηκοοτήτω ν, σ υνισ τώ ντας μία από τις σ ημ α ν τικ ό τε ρ ε ς π ύλες εισ ό δ ο υ για το ν επ ίγειο π α ρά δ εισ ο τη ς Ευρωπαϊκής Ένω­ σης. Γι' α υ τό και τα πάντα εδ ώ είναι εμ φ α νώς ηλεκτρ ισ μένα . Ο Δ η μ ή τρ η ς Ν ό λ λα ς α σκώ ντας, μ ε τα ξύ άλλων, τη ν τέ χ ν η τω ν κρίσ ιμω ν υπαινιγμών, π ρ οσ δ ιορ ίζει τ ο σ υ­ νεπ α γ ό μ ενο ά γος δ ϊ απλών ν ευ μά τω ν, ημι­ τελώ ν χειρ ο ν ομ ιώ ν , ημι-δηλώ σ εω ν, αλλά και φ ονικώ ν υπ ονοουμένω ν.

Τ

Δ π μ ή τρ η ς Ν όλλα ς

Ναυαγίων πλάσματα Κέδρος, 2009 σ. 92, €8,50

Ο σ υ γγ ρ αφ έας ανάγει τεχνη έν τω ς τ ο ζήτη μα στην οικ ο υμ εν ικ ή το υ διάσταση: η φ ύλαξη τω ν συνόρω ν σ υνεπ άγεται πάντα θ υ σ ίες

Ο α ν ο μ ο λ ό γ η το ς ή και α κα τον ό μα σ το ς έρ ω τα ς το υ Ρήγα Β ολιώ τη για τη ν π ερσ όνα το υ ε ξ ω τ ικ ο ύ ή τ ο ι ο ν ε ιρ ικ ο ύ π ά θ ου ς Α σ μ ά τ συνιστά τη ν κύρια εσ τία τω ν εκ δ ιπλώ σεων τη ς α π α ρα ίτητη ς δράσ ης. Τ ο ε ν ­ δ ε χ ό μ ε ν ο τη ς εν ψ υχρώ δ ο λ ο φ ο ν ία ς ή και το υ σ ολοικισμού τη ς α υτο κτο νίας, όπως θα π α ρα τη ρού σ ε εν π ρ οκ ειμέν ω ο Χ ό ρ χ ε

<θΟ

ΜΑΙΟΣ 2009

Λ ο υ ίς Μ π ό ρχες, κ λείνει τη ν κειμ εν ικ ή α υ­ λαία, α φ ή νο ν τα ς σ το ν ανα γνώ σ τη μια γεύση μη-κάθαρσης. Ίσω ς α υ τό να συνισ τά τ ο α π ώ τερο π ρ ο σ δ ο κ ώ μ εν ο α υτή ς τη ς καθόλα δ ό κ ιμ η ς γρα φ ή ς, η οποία δ ε ν θέλει να απ ο κρ ύψ ει τη σ υγγένειά τη ς ή τη ν κα­ θα ρή έλ ξη π ρ ος τη ν π οίηση εν γ έν ει. Τ ο κ ρυ π τικό ρήμα και τα ά ρρη τα σ τοιχ εία , τα οποία κατά κανόνα σ υ νέχ ου ν ή σ κιάζουν τη δ ε ύ τε ρ η , εμ φ ιλ ο χ ω ρ ο ύ ν ευ ερ γ ετικ ά σ την π ολύπ ειρη και ά λλο τό σ ο φ ιλ ό ξεν η πρόζα το υ Δ η μ ή τρ η Ν ό λλα . Η δ ε Α σ μ ά τ, η οπ οία παραπ έμπει εμ μέσ ω ς πλην σαφώς σ το υ ς εξα ιρ ετικ ά δ ίσ η μο υς τό π ο υ ς και σ το υ ς α π α γο ρ ευμ έν ο υς καρ π ούς τω ν Χιλίων και μίας νυκτός, ως σ χ εδ ό ν βουβή ηρωίδα υπ οσ τασιοπ οιεί το ν μέγα γ ρίφ ο , τ ο πώς δη λαδ ή θα σ τεγ ά σ ο υ μ ε το ν Ά λ λο ε κ ε ί όπ ου δ ε ν έχ ο υ μ ε Σ τέγ η ή Ο ίκ ο , όπως θα μας δ ιόρ θω ν ε ο Χ ά ιν τε γ κ ε ρ . Η φ α ινο μένη σ τέγ η είναι η ερ ημ ία μας εν τέ λ ει. Π ώ ς θα χω ρ έσ ει τη ν α τυ χ εσ τ ά τη Α σ μ ά τ; Βεβαίως, χω ρ ίς κ ειμ εν ικ έ ς εκπ τώ σ εις, ο σ υγγρα­ φ έα ς, ο ο π οίος μάλιστα υπ οδηλώ νει ότι δ ε ν είναι α κριβώ ς Σ υγγρα φ έα ς αλλά κάτι μ ετα ξύ σ κ έ το υ α π ο μα γνη τοφ ω νητή και οιον ε ί re p o rte r μ ετα να σ τευ τικώ ν επιπλοκών, ανάγει τε χ ν η έ ν τω ς τ ο ζήτη μα σ την ο ικ ο υ ­ μενική το υ διάσ ταση: η φ ύλ α ξη τω ν σ υνό­ ρω ν σ υνεπ άγεται πάντα θυ σ ίες. Τ ο χ υ μ έν ο αίμα είναι τ ο ανά θεμα , τ ο γ έρ α ς και η ανα­ νέω ση τη ς υπ όσ χεσης να αγαπήσει επ ιτέ­ λ ου ς ο ένα ς τ ο ν άλλο, όπως α κριβώ ς κα τέδ ε ιξ ε εκ ε ίν ο ς ο μετα νά σ της ε ξ απαλών ονύχω ν, ο Χ ρ ισ τό ς . Ο Ρήγας Β ολιώ της εν ­ σ αρκώ νει πάντω ς τη ν ερ ω τικ ή διάσ ταση τω ν παραπάνω υπό τη σ τεν ή έννοια το υ όρ ο υ . Τ ο ό τι η αγάπη / έρ ω τά ς το υ πιθα­ νό τα τα σ κο τώ νει, σ ημαίνει άρα γε ό τι τε λ ικώς έχ ει δ ίκιο ο Ό σ κ α ρ Γουάιλντ, ο ο π οίος δ ιεκ ή ρ υ ξε ότι «όλοι οι άνθρω ποι σ κο τώ νου ν α υ τό που αγαπούν»; ■

Β Ι Β Λ Ι Ο

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η .

Λημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης

Μνήμη και λήθη

ΙΑΠΥΡΟΣ

ε κ δ ικ η θ ε ί τ ο Θ ε ό και το υ ς α νθρώ π ους και να α π ο δ είξει σ ε ό λ ο υ ς πως ο Ο υ ρ ιό λ ά ξιζ ε να τ ο ν τ ιμ ο ύ ν σ αν π ρ α γ μ α τικό άγιο. Η ισ τορία μετα φ έ ρ ε τα ι εξή ν τα χρ όνια α ρ­ γ ότερ α , ό τα ν η Τίνα, μια φιλήσυχη δασκάλα, β ρίσκει κρυ μ μ έν ο πίσω από τ ο ν πίνακα μιας τ ά ξη ς σ το σ χο λ είο τη ς Τ ο υ ρ έν α ένα κ ο υ τί μ ε γ ρά μματα το υ Ο υ ριό λ. Η ανακάλυψη α υτή είναι η θρυαλλίδα για μια σειρά π α ρε­ ξηγήσ εω ν, ηρω ισ μού και δειλίας, που η άκρη τη ς βρίσ κετα ι χα μένη σ την Καταλονία τη ν επ οχή το υ Ε μφυλίου Π ο λ έμ ου . Ο Ζ α ο υ μ έ Κ α μ π ρ έ χειρ ίζε τα ι εξα ιρ ετικ ά τ ο ά φ θ ον ο ισ τορ ικ ό υλικό που έχ ει στα χ έ ­ ρια το υ . Π λά θει το υ ς ήρ ω ές το υ μ ε ζω ντά ­ νια. Α φ η γ είτα ι τη ν ισ τορ ία το υ και παράλ­ ληλα αφ η γείτα ι τη ν ισ τορία τη ς π εριπ έτεια ς τη ς α υ το νο μ ία ς τη ς Κ α τα λονία ς μέσ α από τ ις σ υν έπ ειες τω ν π ρ ά ξεω ν α νθρώ πων που δ ε ν επ έτρ εψ α ν π ο τ έ σ το ν εα υ τό το υ ς να σ υγχω ρ έσ ουν. Τ ο βιβλίο Ο / φωνές του ποταμού Παμάνο είναι ένα β ιβλίο που, π έρα ν όλω ν τω ν άλ­ λων α ρ ετώ ν το υ , π ρέπ ει να π ρ οβ λη μα τίσ ει τ ο ν έλληνα αναγνώ στη. Μ ε α νά λογες ισ το ­ ρ ικ έ ς σ υ ν θ ή κ ες β γ ήκ ε και η Ελλάδα από ένα ν εμ φ ύ λ ιο π ό λ εμ ο , τ ο ν ο π οίο μ έχρ ι σή­ μερα ελά χισ το ι έχ ο υ ν α να σ το χα σ τεί με ψ υχραιμία και ν ηφ α λ ιότη τα . Ο ι ν εκ ρ ο ί το υ , και από τ ις δ ύ ο π λ ευρ ές, π α ρα μ ένου ν ά τα φ οι και ά κλα υτο ι. Και καμιά κοινωνία δ ε ν μ π ο ρ εί να π ρ ο χ ω ρ ή σ ε ι π ρ ο ς τα εμ π ρ ός, όσ ο έχ ει κ ρ υ μ μ έν ο υ ς σ κ ε λ ετο ύ ς σ τις ντο υ λ ά π ες τη ς . ■

ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ Λ ΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

John Haskell

Αμερικάνικο καθαρτήριο Ένα βιβλίο που καταργεί τους κλασικούς διαχωρισμούς των ειδών κινείται μεταξύ ψυχολογικού θρίλερ, μεταφυσικής αναζήτησης, αστυ­ νομικού μυθιστορήματος και σεναρίου για road movie.

Jaum e C a b re

Οι φωνές του ποταμού Παμάνο Μετάφραση: Ευριβιάδης Σοφός Πάπυρος, 2009 σ. 647, € 24

www.papvrosonline.gr

Ζ α ο υ μ έ Κ α μ π ρ έ είν α ι έν α ς σ υ γ ­ γ ρ α φ έ α ς ιδ ια ίτ ε ρ α α γ α π η τό ς σ τη ν π α τρ ίδ α τ ο υ , γ ε γ ο ν ό ς που επ ιβ ε β α ιώ ν ε τα ι α π ό τ η ν π ο λλαπ λή τ ο υ β ρ ά β ευ σ η , τ ό σ ο σ τη ν Ισ πανία, ό σ ο και σ το ε ξ ω τ ε ρ ικ ό μ ε σ η μ α ν τικ ά λ ο γ ο τ ε ­ χ ν ικ ά β ρ α β εία , όπ ω ς τ ο Ε θν ικ ό Β ρ α β είο Λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς , τ ο Β ρ α β είο Κ ρ ιτικ ώ ν και το P rix M e d ite rra n e e . Γ ε ν ν η μ έ ν ο ς τ ο 1947 σ τη Β α ρ κελ ώ ν η , σ π ο ύ δ α σ ε κ α τα λ α ν ικ ή φ ιλ ο λ ο γ ία και δ ιδ ά σ κ ε ι σ τ ο Π α ­ ν επ ισ τή μ ιο τ η ς Lle id a. Τ ο μυ θισ τό ρη μά το υ Οι φωνές του ποτα­ μού Παμάνο είναι μια σ πουδή σ τη μνήμη και σ τη λησ μονιά , ένα θέμα ιδ ια ίτερ α επώδ υ ν ο για τη ν Ισπανία, η οπ οία, δ ε κ α ε τίε ς μετά τ ο τ έ λ ο ς το υ Ε μφ υλίου Π ο λ έμ ο υ , εξ α κ ο λ ο υ θ εί να γ ια τρ ο π ο ρ εύ ει τ ις πληγές π ου τις ά ν ο ιξε η α δ ε λ φ ο κ τό ν ο ς σ ύρ ρα ξη. Μ έσ α από τις 600 και π λ έον σ ελ ίδ ες το υ έρ γ ο υ , ο αναγνώ στης π α ρ α κ ο λ ο υ θ εί βήμα βήμα τη ν ε ξ έ λ ιξη τη ς ισ τορ ία ς τω ν κ α το ί­ κων εν ό ς χω ρ ιο ύ από τ ο τρ ο μ ε ρ ό κ α λ ο ­ καίρι το υ 1936 μ έχρ ι τις μ έ ρ ε ς μας. Ε κείνο τ ο καλοκα ίρι η Ε λιζέντα Βιλάμπρου ε ίδ ε το υ ς α να ρχ ικού ς να σ κο τώ ν ο υ ν βάναυσα τ ο ν π α τέρα και τ ο ν α δ ε λ φ ό τη ς . Λ ίγα χ ρ ό ­ νια α ρ γ ό τερ α , τ ο 1944, ό τα ν τα σ τρ α τεύ ­ ματα το υ Φ ρ ά ν κ ο κ α τέλα β α ν τη ν π εριοχή , κάποιοι δο λ ο φ ό ν η σ α ν μέσα σ την εκκλησ ία το υ χω ρ ιο ύ τ ο ν Ο υ ρ ιό λ Φ ο υ ν τέλ ια ς, τ ο ν ά ντρα που εκ ε ίν η α γα π ούσ ε κρυ φ ά . Τ ό τ ε η ζωή τη ς Ε λιζέντα α π οκτά νόη μα και σ κοπό. Γεμά τη σ κιές η ψ υχή τη ς , θ έλ ει να

Ο

ί

δ ι α β α ζ ω

]

L b i b a i o k p i t i k h

Λημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης

Από το ιστορικό στο α σ τυ νομικό Μ έσ η Α ν α το λή α νέκ α θ εν α σ κ ού σ ε μια α κα τα μ ά χ ητη γο η τεία σ το υ ς σ υγγρα φ είς όλω ν τω ν επ οχών. Έτσι και ο Edw ards W h itte m o re , σ το π ρ ώ το από τα τέ σ σ ερ α α υ το τελ ή μυ θισ το ρή μα τα το υ Κουαρτέτου της Ιερουσαλήμ, π ρ οσ εγ ­ γ ίζει μ ε σ εβ α σ μ ό αλλά και ευ ρυ μά θεια τη μα κ ρ ό χρ ο ν η αλλά και συνάμα σ ύνθετη ισ τορία α υτή ς τη ς πολύπ αθης περιοχή ς. Δ ε ν θα ήταν α δ ό κιμ ο αν λ έγ α μ ε ό τι ο συγ­ γ ρ α φ έα ς πλάθει μια ενα λλα κτική εκ δ ο χ ή για τη ν ισ τορία τη ς π ερ ιοχή ς, η οπ οία α ρ ­ χίζει ό τ α ν σ τις α ρ χ έ ς τ ο υ 19ου αιώνα ο Σ κά ν τεμ π ερ γ κ Βαλενστάιν, ένα ς φ α να τικό ς μ ο ν α χ ός από τη ν Α λβα νία το υ τά γμ α τ ο ς τω ν Τραπ ιστώ ν, ανακαλύπ τει μια αλήθεια, η οπ οία μ π ο ρ εί να α να τρέψ ει τα θέσ φ α τα τω ν μεγάλω ν θρ ησ κειώ ν. Ο ήρωας το υ Edw ards W h itte m o re α ντιμ ε­ τω π ίζει τ ο ε ξ ή ς δίλημ μα : να αποκαλύψ ει τη ν α λήθεια, μ ε κ ίνδυ νο να κα τα ρ ρ εύ σ ει η π ίστη τω ν ανθρώ πων ή να τη ν αποσιωπή­ σ ει; Ο ίδ ιος π ρ εσ β εύ ει α κρ άδ αντα πως «οι άνθρω ποι π ρέπ ει να έχ ο υ ν τ η δική τ ο υ ς Ιε-

Η

E dw ards W h itte m o r e

Ο κώδικας του Σινά Το κουαρτέτο της Ιερουσαλήμ Μετάφραση: Γ^ η ς Καστανάρας Γκοβόστης, 2009 σ. 455, €20

Ο σ υ γγρ αφ έας, με τη σκόπ ιμη αυτή επιλογή το υ , ο δ η γ εί το ν αναγνώστη να σ κ ε φ τ ε ί πως οι ψ ευ δ α ισ θ ή σ εις μπ ορούν να γεννήσ ουν π ρα γμ α τικ ό τη τες ρουσ α λήμ», α φ ο ύ μό ν ο η θρ η σ κ ευ τικ ή πί­ σ τη εμ π ο δίζει τ ο ν κ όσ μο να οδ η γ η θ εί σ τον ό λ εθ ρ ο . Ο σ υγγρα φ έας, μ ε τη σ κόπιμη α υτή επ ι­ λογή το υ , ο δ η γ ε ί τ ο ν α ναγνώστη σ το ν ανασ το χα σ μ ό εν ό ς φ α ιν ο μ ένο υ γ νω σ τού σ την επ ισ τήμ η τω ν ισ το ρ ικ ώ ν σ π ουδώ ν, τ ο οπ οίο δ ε ν είναι ά λλο από τ ο υ ς τρ ό π ο υ ς μέσω τω ν οπ οίω ν οι ψ ευ δα ισ θή σ εις μπ ο­ ρ ο ύ ν να γ εν ν ή σ ο υ ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τε ς ,

6 2

ΜΑΪΟΙ 2009

μέσω τω ν οπ οίω ν οι π ρ α γ μ α τικό τη τες μπο­ ρ ο ύν να μ ε τα μ ο ρ φ ω θ ο ύ ν από τα όνειρα και πάνω απ’ όλα, μέσω τω ν οπ οίω ν τ ο π ρ αγμ ατικό και τ ο φ α ντα σ τικό μπ ορ ού ν να σ υνω μ οτή σ ο υν για να δ η μιου ρ γ ήσ ο υν τα γεγ ο νό τα και το υ ς θρ ύ λ ο υ ς που κ α θ ορ ί­ ζο υ ν το ν τρ ό π ο μ ε τ ο ν ο π οίο ζο υ ν και π ε­ θα ίνο υν οι άνθρω ποι επ ί τη ς γης. Π α ρ ό τι ο ίδ ιος ο σ υγγρα φ έας τ ο χ α ρ α κτ η ­ ρ ίζει «ως ισ το ρ ικ ό μ υ θισ τό ρη μα » εν τ ο ύ ­ το ις ο Κώ δικα ς το υ Σινά θα μπ ορ ού σ ε κάλλ ισ τα να π ο λ ιτο γρ α φ η θ εί και ως «α σ τυν ο­ μικό μυ θισ τό ρη μα », α φ ο ύ η πλοκή το υ μα­ γ εύ ει τ ο ν αναγνώστη από τη ν πρώ τη μέχρ ι τη ν τελευ τα ία σ ελίδα. Ιδια ίτερ α α ξιο μ ν η μ ό ­ ν ε υ τ ε ς είναι οι π ερ ιγρ α φ ές τω ν τόπω ν, το υ ς ο π οίου ς ο σ υγγρα φ έα ς θεω ρ εί «ως α ρχή τη ς μνήμης». Έ τσ ι, μέσ α από τις σ ε­ λ ίδ ες το υ β ιβλίου πα ρελαύ νου ν η Ιεριχώ , η Δ α μ α σ κός, η Β ηρ υτό ς, η Ιερο υσ α λή μ και τ ο Σινά, μ ε π ερ ιγρ α φ ές που περιλα μ βά ­ ν ου ν τη δ ο μ ή και τις λ επ το μ έρ ειε ς τω κ τι­ ρίων και τω ν αγορώ ν, τω ν υπ όγειω ν θαλά­ μων και τω ν υπ έρ γειω ν οχυρώ ν, τω ν Α γίω ν Τόπω ν και τη ς ερ ή μ ο υ , δη μιου ργώ ντα ς μια π α νοραμική εικό να τη ς π ερ ιο χή ς αλλά και τη ς ισ τορ ία ς τη ς. Ο Edw ard W h itte m o re (19 33-1995) σ πού­ δ α σ ε σ το Π α νεπ ισ τήμ ιο το υ Γιέιλ και α κ ο ­ λούθω ς υπ ηρ έτη σ ε ως α ξιω μ α τικό ς τω ν π ε­ ζονα υτώ ν σ την Ιαπωνία. Επί μία δ εκ α ετία έδ ρ α σ ε ως π ρ ά κ το ρ α ς τη ς C IA σ την Άπω Α ν α το λή , σ την Ευρώπη και σ τη Μ έσ η Α ν α ­ το λή . Μ ετα ξύ άλλων διη ύ θ υ νε και μια εφ η ­ μ ερίδα σ την Ελλάδα. Δ ο ύ λ εψ ε σ ε μια β ιο ­ τεχ ν ία υπ οδ ημ άτω ν σ την Ιταλία και ερ γ ά ­ σ τη κ ε σ την Υπηρεσία Δ ίω ξη ς Ν α ρκω τικώ ν τη ς Ν έ α ς Υ ό ρ κη ς, επ ί δη μα ρχ ία ς Lindsay. Α π ό τ ο 1977 ως τ ο 1987 έγ ρ α ψ ε τ ο Κουα­ ρτέτο της Ιερουσαλήμ, ενώ μ ο ίρ α ζε τ ο χ ρ ό ν ο το υ ανάμεσ α σ τη Ν έ α Υ ό ρ κη και σ την Ιερο υσ αλή μ. ■

[ Δ I A B A Z Ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

1

Σπύρος A. Γεωργίου

Κριτική στις πτυχές

της φιλελεύθερης λογικής ύμφωνα με το ν Ά ν τα μ Φ έρ γκιου σ ο ν, α υ τό που πραγματικά κινεί τις κοινω ­ νίες είναι «κ α τα ρ χήν τ ο α π ο τέλεσ μα τη ς ανθρώ πινης δρ άσ η ς κι όχι τ ο α π ο τέλ ε­ σμα τη ς ανθρώ πινης πρ όθεσ ης». Κ α τε ξο χ ή ν ιδ εο λογία τω ν ν εω τερ ικώ ν κ ο ι­ νωνιών ο φ ιλελευ θερισ μ ός, παγιώνεται ορ ι­ σ τικά ως τ ο μ ο ν τέρ ν ο π ρ ότα γμα που χα ­ ρ α κ τηρ ίζει τη ν π ολιτική « το υ μ ικρ ό τε ρ ο υ κακού». Τ η ν πολιτική, δη λαδ ή, που ε κ τ υ ­ λίσ σεται α φ ενό ς σ τις ρ ά γες το υ φ υσ ικού εγω ισμού κι α φ ε τέρ ο υ τη ς ο ρ ιο θ ε τη μ έν η ς ελ ευ θ ερ ία ς - χά ρη σ το υ ς φ ιλ ελ εύ θ ερ ο υ ς θεσ μ ο ύ ς τη ς α γο ρά ς και το υ δικα ίου. Ω σ τό σ ο, π α ρόλο που επ ιδ ίω κε τη ν ανά­ δυσ η (και λ ειτου ρ γ ία ) μιας αλληλέγγυας κ οιν ό τητα ς, που θα τελειο π ο ιείτ α ι από μόνη τη ς, ο φ ιλ ελ ευ θ ερ ισ μ ό ς δ ε ν μπ ορ εί να κ α υ χηθ εί ό τι τελ ε σ φ ό ρ η σ ε . Π αρά τις δ ια κ ρ ιτές α ποχρώ σ εις το υ ως π ο λ ιτικ ός πο λιτισ μικό ς - ο ικο ν ο μ ικ ό ς φ ιλ ελ ευ θ ε ρ ι­ σ μός, η πραγμάτω ση εν ό ς γαλήνιου κοινω ­ νικού το π ίο υ δ ε ν επ ιτεύχθ ηκ ε. Η α πομείω σ η τη ς σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η ς ιδ εο λ ο ­ γίας σ ε α γο ρα ίες σ υναλλαγές, η αδυναμία επ ικρά τησ ης αξιοπ ρεπ ώ ν όρω ν συμβίωσης

Σ

και ο σ κλ η ρός α ντα γω νισ μός σ υ μ φ ε ρ ό ­ ντω ν σ κιαγρα φούν, μάλλον, μια α υ το κρ α ­ το ρ ία κι όχι μια δίκαιη κοινωνία, Σ ε α υ τό ακριβώ ς τ ο κ ο μ β ικό σ ημ είο εσ τιά ­ σ τη κ ε και η κ ριτική που διατύπω σαν όσ οι δια π νέο ντα ν από τα σ οσ ιαλιστικά ιδεώ δη. Σ το γ εγ ο νό ς, δηλαδή, ότι η κοινω νική σ υ­ νύπ αρ ξη δ ε ν δύνατα ι να δ ρ ο μ ο λ ο γη θ εί, ο ύ τ ε να ευ ο δ ω θ εί αν δ ε ν θ εμ ελ ιω θ εί σε ένα corp us σ τοιχ ειω δώ ν α ρετώ ν, όπως ε ί­ ναι, για π α ρά δειγμα, η τιμ ιό τ η τα , η ευ θ ύ ­ τη τα , η γενναιοδω ρία. Α υ τ έ ς οι κοινά α π ο δ εκτές α ξίες -π ο υ ο Τζ. Ό ρ γ ο υ ε λ ον ό μ α σ ε c om m on d e c e n c y- δ εν είναι, όμω ς, μετα φυσικά υπ οδείγμα τα ζωής που εν δ έχ ετα ι να λειτο υ ρ γ ή σ ο υ ν λαϊκίσ τικα. Είναι ανθρώ πινες α ρ ετ ές που α ξίζει να π ρ ο τα χθ ο ύ ν νηφάλια από τα μέλη τη ς κοινωνίας, εφ ό σ ο ν εν δ ια φ έρει η προοπτική δ ό μη σ ης μιας πιο α ξιοπ ρ επ ο ύς κοινω νικής π ρ α γμ α τικό τητα ς. Ό λ ε ς α υ τές οι διαπ ισ τώ σ εις είναι τ ο πλαί­ σιο α να φ ορά ς το υ Jean-Claude M ichea π ου επ α να διαπ ρα γμα τεύ ετα ι με τ ο δ ο κ ίμ ιό το υ για τ ο φ ιλ ελ εύ θ ε ρ ο π ο λιτισ μό τη λογική το υ « μ ικ ρ ό τερ ο υ κακού». ■

Jean-C laude M ichea

Η αυτοκρατορία του μικρότερου κακού Μετάφραση: Άγγελος Ελεφάντης Πόλις, 2008 σ. 261, € 16

Αν πιστεύετε στην αξία της Λογοτεχνίας ή ότι τα αληθινά μεγάλα έργα μπορούν πράγματι να αλλάξουν τη ζωή σας, ή αν γνωρίσατε βιβλία που σας ταξίδε­ ψαν σε αλλόκοτους αλλά πανέμορφους τόπους, [...] τότε πρέπει να διαβάσετε τον Edward Whittemore. Δεν θα σας απογοητεύσει!

Jeff V anderM eer

www.govostis.gr

ΕΚΔΟΣΕΙ Σ ΓΚΟΒΟΣΤΗ Ζ. ΠΗΓΗΣ 73*106 81 ΑΘΗΝΑ·ΤΗΛ.: 2103815433-2103822251

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Γιάννης Ν. Μπασκόζος

Αναχρέποντας

τα δεδομένα υλλ ο γικό έρ γ ο που π ρ ο έ κ υ ψ ε ως α π ο τέλ εσ μ α επ ισ τη μ ο ν ικ ο ύ σ υ ν ε­ δ ρ ίο υ που ορ γά νω σ ε η Ελληνική Ε ταιρεία Γενική ς και Σ υ γ κρ ιτικ ή ς Γρα μ μα ­ το λο γ ία ς , σ ε σ υνεργασ ία μ ε τ ο τμ ή μ α Φ ι­ λ ολ ο γία ς τ ο υ Π α ν επ ισ τημ ίου Α θη ν ώ ν το Δ ε κ έ μ β ρ ιο 2005 και μ ε τ ίτ λ ο « Τ ο διήγημα σ τη ν ελλη νική και τ ις ξ έ ν ε ς λ ο γ ο τεχ ν ίε ς » . Ο ι α να κοινώ σ εις τ ο υ σ υ ν εδ ρ ίο υ -π ο υ ίσως δ ε ν π ρ ο σ ε χ το ύ ν ό σ ο πρ έπ ει από το υ ς « γ εν ικο ύ ς α να γ ν ώ σ τε ς » - σ υ ν εισ φ έ­ ρο υ ν κατά πολύ σ τη μ ε λ έτη τη ς ελ λ η νική ς γ ρ α μ μ α τε ία ς . Μία π λ ειά δα φ ιλ ο λ ό γ ω ν ε ρ ευ ν η τώ ν , π α νεπ ισ τημια κώ ν, καθώ ς και κρ ιτικώ ν λ ο γ ο τεχ ν ία ς α να ζη το ύ ν τ ις ρ ίζε ς το υ ελλη νικο ύ διη γ ή μ α το ς , σ ε μία π ρ ο ­ σπάθεια να α ν α τρ έψ ο υ ν π α ρ α δ εδ εγ μ έ ν ες «α λ ή θ ειες » που για χρ όν ια δυ ν ά σ τευσ α ν τη ν κ ρ ιτική και ά φησα ν έξω από τ ο λ ο γ ο ­ τε χ ν ικ ό σώμα τη ς χώ ρ α ς σ ειρ ά πρώιμων, κυρίω ς, δ ιηγη μά τω ν που σ το ν ένα ή τ ο ν ά λλο β α θ μό π ρ ο σ φ έρ ο υ ν μία άλλη οπ τική σ την ε ξ έ λ ιξ η τη ς ελ λ η νική ς λ ο γ ο τεχ ν ία ς το υ τ έ λ ο υ ς το υ 19ου και τω ν α ρχώ ν τ ο υ 20 ού αιώνα. Η σ υ γ κ ρ ιτική μ ε λ έτη τω ν μι­ κ ρώ ν ισ τορ ιώ ν μ ε ά λλες λ ο γ ο τεχ ν ίε ς , κ υ ­ ρίως α υ τέ ς τη ς βικτω ριανή ς π ε ρ ιό δ ο υ , αλ­ λά ζο υν και τ ο επ ίπ εδ ο μ ε λ έτη ς τ ο υ ελ λ η ­ ν ικ ού δ ιη γ ή μ α το ς τη ς ρ ο μ α ν τικ ή ς π ε ρ ιό ­ δ ο υ. Ε κεί που όλο ι ν ο μ ίζ α ν ε ό τ ι μ ό ν ο μία δ εκ ά δ α και κάτι παραπάνω είναι τα διη γ ή ­ μα τα που είναι α ξιό λ ο γ α να μ ελ ετη θ ο ύ ν , η ερ ευ ν η τικ ή ερ γασ ία α π ο κά λυψ ε μία άλλη π ρ α γ μ α τικό τη τα . Η Σ οφ ία Ν τε ν ίσ η σ τη ν εισήγησ ή τη ς α να φ έρ ει ό τ ι α π ο τελ έ­ σ ματα σ χ ετικο ύ ερ ευ ν η τικ ο ύ π ρ ο γ ρ ά μ μ α ­ το ς φ α ν ερ ώ ν ο υ ν πως μ ε τ α ξύ τω ν ετώ ν 1830-1880 δη μ ο σ ιεύ τη κ α ν σ ε π εριοδ ικά 300 π ερίπ ου σ ύν τομ α π εζο γ ρ α φ ή μ α τα / διηγή μα τα, για τα οποία π ρ ό τε ιν ε τρ ό π ο υ ς επ α να ξιο λ όγ ησ ης σ τη βάση και τη ς δ ιε ­ θ ν ο ύ ς εμ π ειρ ία ς. Σ το ιχ εία από τη ν πραγ-

Σ

Ελένη Π ο λ ίτο υ Μ α ρ μ ά ρ ιν ο υ Σ ο φ ία Ν τε ν ίσ η (επ ιμ.)

Το διήγημα στην ελληνική και τις ξένες λογοτεχνίες Gutenberg, 2009 ο. 659, €41

<3Α-

ΜΑΪ0Σ 2009

μα το π ο ιηθ είσ α έρ ευ ν α και σ κέ ψ εις πάνω σ ε αυτά διατυ π ώ νο υν και οι μ ε λ ε τ η τέ ς Λ ά μ π ρ ο ς Β αρελάς, Γεω ργία Γκότσ η και η καθ ηγήτρια Έ ρη Σ τα υ ρ ο π ο ύ λ ο υ . Ο Α λ έξη ς Ζ ή ρ α ς θα το ν ίσ ε ι ιδ ια ίτερ α τη ν κ α θ υ­ σ τέρ η σ η τη ς μ ε λ έτη ς το υ ελλ η νικο ύ δ ιη ­ γ ή μ α το ς , επ ισ ημ α ίνο ν τα ς ό τι ο α ρ ν η τικό ς χ α ρ α κτη ρ ισ μ ό ς το υ δ ιη γ ή μ α το ς ως « η θ ο ­ γ ρ α φ ικο ύ » π α ραπ λάνησ ε το υ ς μ ε λ ε τη τέ ς και ο δ ή γ η σ ε σ ε υπ οτίμη σ η τη ς α φ η γη μα ­ τικ ή ς και α ισ θ ητική ς α ξία ς τη ς δ ιη γ η μ α το γ ρα φ ία ς σ τη χώ ρα μας. Σ το βιβ λίο δ η μ ο ­ σ ιεύ ον τα ι, επ ίσ ης, α να κοινώ σ εις μ ε λ ε τη ­ τώ ν για σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν α πρόσωπα, έρ γα ή γ ενικώ ς ζ ητή μα τα τη ς ν εο ελ λ η ν ικ ή ς διηγημα το γρ α φ ία ς. Σ ειρ ά άλλη α να κοινώ σ εω ν α να φ έρ ετα ι σ τις ε κ λ ε κ τικ έ ς όσ ο και π ρ ο ­ κ λ η τικ ές σ υ γ γ έν ειες ελλή νω ν και ξένω ν δ ιηγ η μα τογ ρ ά φ ω ν , όπως τω ν Επισκοπόπ ο υλο υ - Έ ν τγ κ α ρ Α λ α ν Π ό ε, Ξ ενόπ ου λο υ - Χ έμ ιν γ ο υ εϋ , Κ οσ μά Π ο λ ίτη - Τ ζ έ ημς τ ζ ό ις , κ.ά. Τ ο σ η μ ερ ιν ό διήγημα δ ε ν έμ ε ιν ε έξω από τις μ ε λ έτε ς , καθώ ς τ ρ ε ις το υ λ ά χ ισ το ν ε ι­ σ ηγήσ εις α σ χο λ ού ν τα ι μ ε τα διηγή μα τα τω ν Τ σ έχω φ , Φ ο υ έν τε ς , Τ έ ν ε σ ι Ο υ ίλ ια μ ς και τω ν ιταλώ ν διηγ η μα τογ ρ ά φ ω ν . Π ο λύ εν δ ια φ έρ ο υ σ α είναι η ερ ευ ν η τικ ή εργασ ία το υ Α γ γ έ λ ο υ Α φ ρ ο υ δ ά κ η για τ ις θ ε μ α τι­ κ ές , υ φ ο λ ο γ ικ ές και τε χ ν ο τρ ο π ικ έ ς σ ύγ­ χ ρ ο ν ε ς τά σ ε ις ξέ ν ω ν και ελλήνω ν διηγη μα το γρ ά φ ω ν π α ρ α θ έτο ντα ς τα α π ο τελ έ­ σ μα τα έρ ευ ν α ς πάνω σ ε ένα σώμα δ ιηγ η­ μά τω ν 90 ξέ νω ν και 133 ελλήνω ν διηγη μα το γρ ά φ ω ν . Π ρ ό κ ειτα ι για ένα βιβλίο που α να τρέπ ει τα δ ε δ ο μ έ ν α για τ ο ελλ η νικό διήγη μα όπως τ ο ξέ ρ α μ ε , αλλά τα υ το χ ρ ό ν ω ς θ έ τε ι π ρ ο ­ ϋ π οθ έσ εις κα τα νόη σ η ς και τη ς σ ύγχρ ονης παραγω γής διη γ ή μ α το ς , που τό σ ο παραμ ε λ η μ έν ο εμ φ α ν ίζετα ι από ε κ δ ό τε ς και ανα γνω σ τικό κοινό . ■

LΔ IA BA Ζ Ω Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η . Γιάννης Νέδας

Περίτεχνο

graphic novel ρω τοπ ορ ιακό graphic novel. Γνωρί­ σ αμ ε πρόσ φ ατα τ ο Logicomix το υ Α π ό σ το λ ου Δ ο ξιά δ η , αλλά α υτό σί­ γουρα δια φ έρ ει, καθώς είναι πιο πρ οχω ρη­ μένη η α φηγημα τική τεχ ν ική το υ . Π ρ ό κ ει­ ται για ένα μυ θισ τό ρη μα που κάπ οιες από τις σ ελ ίδ ες το υ , και μ ερ ικές φ ο ρ έ ς ορ ι­ σ μένα ολό κλη ρα κεφάλαια, όπως τ ο δ ε ύ ­ τε ρ ο , απ ο τελείται μό νο από σ ελ ίδ ες κόμικ. Κ είμ εν ο και εικό ν ες διαβά ζονται σ ε σ υνέ­ χεια, όσ ο κι αν α υ τό δ υ σ κο λ εύ ει κάπ οιες φ ο ρ έ ς το ν αναγνώστη. Ο Α ν τρ έ ι Κ λιμό φ σκι είναι εικα σ τικός, Κ αθ ηγη τής σ το Royal College o f A r t σ την Αγγλία και έχ ει σ υνερ­ γ ασ τεί π ολλές φ ο ρ έ ς με γνω στούς σ υγγρα­ φ είς για τα εξώ φυλλα τω ν βιβλίω ν το υ ς. Α υ τό είναι τ ο τ ρ ίτο graphic novel που ε κ ­ δίδει σ το σ τυλ το υ νουάρ. Ο ήρωάς το υ ε ί­ ναι ο Ο ρ ά τιο ς Ν τό ρ λ α ν κ αθηγητής και ει­ δικό ς σ την εν το μο λ ογ ία , ο οπ οίος μαζί με τη ν ερ ευ ν η τικ ή το υ ομ ά δα ετοιμ ά ζει μία διά λεξη σ την Πίζα, με μουσ ική υπ όκρουση κ ο υ ιν τέτο υ , η λ εκτρ ο α κ ο υ σ τικ ές π α ρεμβά ­ σ εις και ψ ηφ ια κό φ ω τισ τικό θέαμα. Ο β ο η θ ό ς το υ , ο Εντ, ξυ λ ο υ ρ γ ό ς που κα-

Π

τα σ κ ευ ά ζει ξύ λινα εξα ρ τή μ α τα για τις μ ε ­ λ έ τ ε ς κι έρ ευ ν ές το υ παθαίνει ένα α τύ ­ χημα. Ο καθ ηγητής ανακαλύπ τει πως ο Εντ δ ο υ λ εύ ει πάνω σ ε ένα π ερ ίερ γο χ ε ιρ ό ­ γ ρ α φ ο για μία γυναίκα - έ ν το μ ο . Ν τό ρ λ α ν και Έ ντ κινούνται μ ε τα ξύ ψ ευδα ίσ θησ ης και π ρ α γ μ α τικό τητα ς. Η σ ύζυγο ς το υ Έ ντ είναι σ τημ έν η ως φ ιγού ρα φ αμ φατά λ, η οπ οία μας μ π ερ δ εύ ει με τη ν παρουσ ία και τη ν απουσία τη ς. Ένα μ ικρ οσ κ οπ ικό κου ιν τέ το κρ ύ βετα ι σ ε ένα παλιό έπιπλο - ρα ­ διόφ ω νο, μία γυναίκα - ν υ χ τερ ίδ α εμ φ α ­ νίζετα ι και εξα φ α ν ίζετα ι ...σ το ιχ ε ία υπ ερ­ ρ εαλισ τικά που εμ π λ έκο ν τα ι σ το σ τόρ ι, καθ ισ τώ ντας κ ά θ ε σ ελίδα το υ βιβλίου α να πά ντεχη, γ εμ ά τη νέα δ εδ ο μ έ ν α . Έ χ ο υ μ ε μπ ροσ τά μας τη δυ ν α τό τη τα μιας ν έα ς σ ύνθεσ ης εικό ν α ς -κ ειμ έν ο υ , που δ εν α π ο τελ εί μίξη ή κολ λ ά ζ αλλά εντά σ σ ετα ι σ ε μια οργανικά σ υ ν τετα γ μ έν η α φ η γη μα ­ τικ ή ρο ή. Ο αναγνώ στης δ ε ν έχ ει παρά να απολαύσ ει τ ο κ είμ εν ο μ ε ό λ ε ς το υ τις αι­ σ θήσ εις. Η σ υνέχ εια α υτο ύ το υ π ειρ άμ α ­ τ ο ς θα είναι, φ α ντά ζο μα ι, ο ήχ ος, ο θεα τρ ο π ο ιη μ έ ν ο ς ήχ ος. ■

EDWARD ................ Μ

%

Α ν τρ έ ι Κ λ ιμό φ σ κ ι Ο κ α θ ηγ ητής Ο ρ ά τιο ς Ντόρλαν Μετάφραση: Γιώργος Μπέτσος Τόπος, 2009 σ. 240, € 17,90

III IPHI ΙΠΟ ΤΗΣ itPOVEflAHiB

KCDA.IKXG t o y C l ΝΑ. ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΚ Ο Μ Υ Θ ΙΣ Τ Ο Ρ Η Μ Α

Γ ν ω ρ ίσ τ ε μ ια π ρ α γ μ α τικ ή ιδ ι ο φ υ ία π ο υ έ μ ε ιν ε σ τ η ν α φ ά ν ε ια . Α ν α κ α λ ύ ψ τ ε έ ν α απ ό τα μ ε γ α λ ύ τ ε ρ α μ υ σ τ ικ ά τ η ς Α μ ε ρ ικ α ν ικ ή ς Λ ο γ ο τε χ ν ία ς . Τα μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α τ α το ύ E d w a r d W h itte m o re ε ίν α ι ε θ ισ τ ικ ά , π λ ο ύ σ ια , σ κ ο τ ε ιν ά , κ α λ ό γ ο υ σ τα , δ ια σ κ ε δ α σ τ ικ ά , α π ο κ α λ υ ­ π τικ ά , ε ξ ω τ ικ ά , α λ λ ό κ ο τα , κ α ι λ ί γ ο . . . ε π ικ ίν δ υ ν α .

- TomRobbins

ΕΚΔΟΣΕΙ Σ ΓΚΟΒΟΣΤΗ -------------------------------------------2. ΠΗΓΗΣ 73 · 106 81 ΑΘΗΝΑ·ΤΗΛ.: 2103815433-2103822251

δ ι α β ά ζ ω ] Β I Β Λ I Ο Κ Ρ

Εισαγωγή σε όψεις

του Βυζαντίου π ρ οκ ά λεσ ε σ τη β υζαντινή κοινωνία η α ντι­ τ ο ν π ρ όλο γό τη ς η σ υγγρα φ έας πα­ παράθεσ η ανάμεσα σ τη μετα βο λή και τη ρ α θ έτει τη ν φράση «Για τ ο υ ς περισ ­ σ υνέχεια α π ο τελ εί ένα από τα κ εντρικά ζη­ σ ό τε ρ ο υ ς ισ τορ ικ ού ς τ ο Β υζάντιο τή μ α τα που δ ιερ ευ νώ ντα ι σ το βιβλίο αυτό. ισ οδυνα μεί με μια απουσία», κι α υτό ς α κρι­ Η σ υγγρα φ έας σ ημειώ νει ότι « το να γρά ­ βώς π ρ οσ π αθεί να α να τρέψ ει με τ ο έρ γ ο φ ει κάπ οιος μ ε τρ ό π ο που καθιστά τ ο Βυ­ τη ς. Ω ς γνω στόν, η Βυζαντινή Α υ τ ο κ ρ α το ­ ρία κ α τέχει αβέβαιη θέσ η σ την ευρω παϊκή ζά ν τιο π ρ ο σ ιτό σ το ν αναγνώ στη θ έ τει π ο λλές προκλήσ εις. Κ ατά π ρώ τον, πρέπ ει ισ τορία. Α ν και συχνά π α ρερμ ην εύετα ι ως να υ π ερ β εί τ η σ υν εχ ιζόμ εν η π ροκα τάληψ η ο εκλιπών δ ιά δ ο χ ο ς το υ κλασ ικού κόσ μου, εις β ά ρ ος τη ς α να τολική ς α υτο κρ α το ρία ς, α νήκει σ το κυρίω ς ρεύμ α τη ς ευρω παϊκής και μεσ ογ εια κ ής ισ τορίας. Ο α ντίκτυ π ο ς αλλά και τα σ τερ εό τυ π α που τη ν κ α τα τρ ύ ­ τη ς είναι α ισ θητός ως τ ις μ έ ρ ε ς μας στα χουν». Σημ ειώ νει α κόμα πως οι γρα π τές π ηγές παρα μ ένου ν α κόμα δυ σ π ρ όσ ιτες, Βαλκάνια, σ την α να τολική Ευρώπη και τη Μ έσ η Α να το λή . Τ ο π α ρόν βιβλίο εισάγει δ η μ ο σ ιευ μ έν ες σ ε σπάνιες εκ δ ό σ εις και δ υ σ εύ ρ ετες γλώ σσ ες. Α υ τό σημαίνει ότι το ν αναγνώστη στα περίπλοκα ζητή μα τα τη ς ισ τορία ς, τω ν α υ τό ς που γρά φ ει για εθ ν ο τή τω ν και τη ς Ο κ όσ μος που π εριέβα λε ί ο μια κοινωνία με τό σ ε ς τα υ τό τη τα ς το υ λ ίγ ες π η γές α π α ιτεί βυζαντινό κ ρ ά το ς γνώ ρισε και β υ ζα ν τιν ο ύ κρά­ ιδ ια ίτερ ες τε χ ν ικ έ ς και α ρ κ ετή φαντασία. το υ ς. Ο βυζα ντινός αυ τό ς δ ρ α μ α τικές αλλαγές κόσ μος υ π ή ρ ξε κατά την ίδια π ερ ίο δ ο , αλλά η Η σ υγγρα φ έας επ ιλέ­ συνάμα τ ο σ ημ είο γει να ξεκιν ή σ ει τη ν βυζαντινή τ α υ τό τη τα υπ ή ρξε σ υνά ντη σ η ς το υ ισ τορία τη ς από τ ο Ισ λάμ με τη Χ ρ ι­ αν θεκ τικ ή και διακριτή 330 μ.Χ., τη ν επ οχή σ τιανοσύνη. Ο ι Βυ­ τω ν εγ κ α ιν ίω ν τη ς ζαντινοί βρέθη κα ν να αλληλεπιδρούν και να Κ ω νστα ντινούπ ολης από τ ο Μ εγά λο Κω ν­ σ υνυπ άρχουν μ ε τ ο υ ς μουσ ουλμά νους, σ τα ντίνο και να α κο λουθ ήσ ει τη βυζαντινή ε ίτε επ ρ ό κ ειτο για τ ο υ ς Α ρ α β ες το υ 7ου ισ τορία μέχρ ι τη ν άλωση τη ς Π ό λ η ς τ ο αιώνα ε ίτ ε για το υ ς Ο θ ω μα νού ς τ ο υ 15ου 1453. Γρά φ οντα ς α υ τό τ ο πόνημα, η Κ ά μ ε­ αιώνα. Η έκτα σ η και η μο ρφ ή τη ς Β υζα ντι­ ρο ν έχ ει σ το νου τη ς τ ο ν απλό αναγνώστη. Κ ατά α υ τό το ν τρ ό π ο παραλείπει κάπ οιες νής Α υ το κρ α το ρ ία ς , κατά τη διάρ κεια τη ς μακράς ισ τορ ία ς τη ς, υπ έσ τησαν πολλές ισ το ρ ικ ές λ επ το μ έρ ειε ς και δίνει μεγαλύ­ μετα β ο λ ές , ενώ ο π ο λ ύ μ ο ρ φ ο ς κ όσ μο ς τ ε ρ ο β ά ρ ος σ τις βασ ικές κοινω νικές και τω ν υ σ τερο βυ ζαντινώ ν χρ όνω ν δ ιέφ ερ ε π ο λιτικές δ ιερ γα σ ίες που χα ρα κτήρισ α τη ν κατά πολύ από τη ν α να τολική ρω μαϊκή αυ­ βυζαντινή α υτο κρ α το ρ ία . Σ τό χ ο ς τη ς είναι το κρ α το ρ ία το υ 4ο υ αιώνα, επ οχή κατά τη ν να π α ρα θέσ ει μερικά ερ ω τή μα τα και τα υ ­ οποία είχ ε ιδ ρ υ θεί η π ρ ω τεύουσ α, Κων­ τό χ ρ ο ν α να δώ σει βασικά ισ τορικά σ το ι­ σ ταντινούπ ολη. Ο κό σ μ ο ς που π εριέβ α λε χεία , ώ σ τε ο αναγνώ στης να ο δ η γ η θ εί μ ό ­ τ ο βυζα ντινό κ ρ ά το ς γνώ ρισε και α υτό ς ν ος το υ ς σ ε κάπ οιες σ κέψ εις. Δ ε ν π ρ ό κ ει­ δρ α μ α τικές αλλαγές κατά τη ν ίδια π ερίοδ ο, τα ι, λοιπόν, για μία ισ τορία το υ Β υζαντίου αλλά η β υζαντινή τα υ τό τη τα υπ ήρ ξε α νθ ε­ αλλά για μία εισαγωγή σ ε όψ εις το υ Βυζα­ κ τική και διακριτή. Η έντα σ η τη ν οποία ν τίο υ και το υ π ολιτισ μού το υ . ■

Σ

Ά β ε ρ ιλ Κ ά μ ερ ο ν

Οι Βυζαντινοί Μετάφραση: Γιώργος Τζήμας Ψυχογιός, ο. 416, €22

0 0

ΜΑΙΟΣ 2009

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ! β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή !

Γ. Ν.

Η ιστορία

του τύπου ρειά σ τη κ α ν 12 χρ όνια για να τ ε λ ε ι­ ώσει Η Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνι­ κού Τύπου αλλά ά ξιζ ε τ ο ν κόπ ο, καθώς έχ ο υ μ ε τα χέρ ια μας ένα σ ημαντικό ερ γ α λ είο όπ ου κ α τα γρά φ ο ντα ι ό λ ε ς σ χ ε­ δ ό ν οι π ρ οσ π άθ ειες το υ ελ λη νικο ύ τύ π ο υ. Δ ε ν ήταν κ α θ όλ ου εύ κ ο λ η δ ο υλειά για το υ ς ερ ευ ν η τέ ς το υ ΕΙΕ η κατα γρα φή όλω ν α υτώ ν τω ν εντύπω ν, για τί συχνά υπ ήρχαν ελά χισ τα σ τοιχ εία ή δ ε ν ε ίχ ε διασ ω θεί κα ­ νένα α ντίτυπ ο. Ό π ω ς, για πα ρά δειγμα, η π ρώ τη ελλη νική εφ η μ ε ρ ίδ α που τυ π ώ θ ηκε σ τη Βιέννη τ ο 1784 (ο π ό τε α ρχίζει και η κατα γρα φ ή τη ς Ε γκυκλοπα ίδεια ς) από τ ο ν ε κ δ ό τη και τυ π ο γρ ά φ ο Γεώ ργιο Β εν τό τη , τη ς οπ οίας όμ ω ς δ ε ν έχ ει διασ ω θ εί ο ύ τε ένα φ ύλλο. Ο ι ε ρ ευ ν η τέ ς το υ ΕΙΕ σ τηρ ί-

Χ

M isha G len n y

χτη κα ν σ το α ρ χ είο Λ ευ τέρ η Κ αρ ιά τογλου , που ήταν η πρώ τη πιο σ υντονισ μ ένη κα τα ­ γ ρα φή το υ ελληνικού Τύπου. Σ το ιδ ια ίτερ ο α υ τό « λ ε ξικ ό » παρουσ ιά ζοντα ι ό λ ε ς οι σ υλ λ ογ ικ ές π ρ οσ π άθ ειες, ό λ ε ς οι επ ιχει­ ρ η μ α τικ ές ιδ έε ς , ό λ ε ς οι π ρ ω το π ό ρ ες μ ο ρ φ ές το υ ελλη νικο ύ τύ π ο υ, αλλά και ό λ ε ς οι α ισ θ ητικές, σ τη δ ιά ρ κεια τω ν δ ύ ο α υτώ ν αιώνων, ελληνικώ ν εφ η μ ε ρ ίδ ω ν και εντύπω ν. Κ αθ ένα από τα λ ήμ μα τα π ερίλαμβάνει, όπ ου είναι δ υ να τό ν, τα σ τάδια , τις π ερ ιόδ ου ς, τ ις σ ημ α ν τικ ό τε ρ ε ς σ τιγ μ ές το υ κ ά θ ε εντύ π ο υ, τη β ιβλιογραφ ία κα, τα 1Γ Γ , α ρχεία σ τα οπ οία υπ α ρχουν τα π ρ ώ το τυπα αντίτυπ α. Τα πα ρα ρτήμα τα συμπληρώ νο υν α υ τό τ ο πανόραμα με πολλά συ­ μπ ληρω ματικά σ το ιχ εία . Η

McMAFIA - Έ γ κ λ η μ α

Η Εγκυκλοπαίδεια το υ Ελληνικού Τύπου (1784-1974) 4 τόμοι Λουκία Δρούλια, Πούλα Κουτσοπανάγου (επιμ.) " τ ο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού φύματος Ερευνών, 2009 ο. 2421,€ 160

χ ω ρ ί ς σι

«Ό ποιος έ χ ε ι έστω κ α ι το π αραμικρό ε ν δ ια φ έ ρ ο ν γ ια το πώς π ραγματικά λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί ο κόσμος π ρέπ ει οπωσδήποτε να δ ια β ά σ ει το β ιβ λ ίο αυ τό.» Ο Γκλένι ολοκλήρωσε μια επικίνδυνη έρευνα στη σκοτεινή πλευρά της παγκοσμιοποίησης, καταγράφοντας γλαφυρά περιστα­ τικά εγκληματικώ ν δραστηριοτήτω ν από τη Ρωσία και τα Βαλκάνια ω ς το Ντουμπάι, την Ιαπωνία, τον Καναδά και |η , Βραζιλία. Ναρκωτικά, πορνεία, ηλεκτρονικό έγκλημα, διακίνηση όπλων και πλαστών προϊόντων, εκβιασμοί, παράνομη εργασία... Σύ μφω να μ ε την έρευνα του, περίπου το 20% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος παγκοσμίως οφείλεται στην παραοικονομία. Η τολμηρή έ ρ ευ ν α του Γ κ λ ένι φ ω τ ίζ ε ι έν α ν α φ α ν ή κόσμο που δ ρα πολύ πιο κοντά μας απ' όσο νο μ ίζο υ μ ε. « Σ ε λ ίδ ε ς π ο υ δ ια β ά ζ ο ν τ α ι α π ν ε υ σ τί, σ α ν μ υ θ ισ τό ρ η μ α . Γ ρ α μ ­ μ έ ν ο γ λ α φ υ ρ ά , το β ιβ λ ίο έ χ ε ι ό λ α τα σ το ιχ ε ία ε ν ό ς κ α λ ο ύ θ ρ ίλ ερ : αίμα, χρή μ α, σ εξ , δύναμη, ε ξο υ σ ία , ίν τρ ιγ κ α , α ν α τρ ο π ές . Μ ό ν ο π ου τα π ε ρ ισ τα τικ ά π ου π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι δ ε ν ε ίν α ι φ α ν τα σ τικ ά , α λ λ ά α π ο λ ύ τω ς α λ η θ ιν ά .» Δημήιρης Χουλιαράκης, ΤΟ ΒΗΜΑ

[

δ ι α β α ζ ω

]

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Λ η μ ή τ ρ η ς Β .Τ ρ ια ν τα φ υ λ λ ίδ η ς

Ένα ιστορικό

κείμενο ήμ ερ α, σ ε ένα περιβάλλον ρευσ τό , τ ό τ ε και μέχρ ι τ ο 1935, όπ ου κα τα ρ ρ έει γ εμ ά το α βεβαιότητα και σ ε σ υνθήκες ουσ ιασ τικά, γ ρά φ ει 33 τετρ ά δ ια με 2.848 π υ κ ν ο γ ρ α μ μ έν ες σ ελ ίδ ες . Τα τετρ ά δ ια κ α τά ρρ ευ σ η ς όλω ν τω ν σ ταθερ ώ ν το υ π α ρ ελ θ ό ν το ς (διάλυση τη ς Ε.Σ.Σ.Δ. και αυτά σ ώθηκαν χά ρη σ τη φ ρο ν τίδ α τη ς Τ α ­ α ποτυχία τη ς «θ ρη σ κείας» το υ ν εο φ ιλευ τιά νας Σ ο υ χτ, κουνιάδας το υ Γκράμσι, η θ ε ρισ μ ού ), η τά σ η τη ς επ ισ τρ ο φ ή ς σ ε κ εί­ οποία το υ πα ρα σ τάθ ηκε στα χρ όνια τη ς μενα, τα οποία σ ημ άδ εψ αν τη ν π νευματική φυλακής. Σ το διάσ τημα μ ετα ξύ 1947-1951 π ο ρεία το υ π α ρ ελ θό ν τος, φ αντά ζει ως μια κ υκλοφ όρ ησ α ν σ την Ιταλία αποσπάσματα επ ιβ εβλη μένη διαδικασία, π ρ ο κ ειμ έν ο υ να από αυτά τα τε τρ ά δ ια τη ς φ υλακής, σ ε επι­ κ α τα ν οή σ ο υμ ε τ ο παρόν. Ένα από τα κ εί­ μέλεια το υ Φ ελ ίπ ε Π λ α τό ν ε και τ ο 1975 η μενα αυτά είναι και Τα τετράδια της φυλα­ πρώ τη ο λ ο κλη ρω μ ένη έκ δ ο σ η , σ ε επ ιμ έ­ κής του ιταλού κομ μο υνισ τή ηγέτη Α ν τ ό ­ λεια το υ Β αλεντίνο Τζερ ά ντα . νιο Γκράμσι, κ είμ εν ο τ ο οπ οίο σ η μ ά δ εψ ε Ο Ιστορικός Υλισμός α π ο τελ ο ύ σ ε και τη ν πολιτική θεω ρία το υ 20ού αιώνα και α π ο τελ εί το ν α κρογω νια ίο λ ίθ ο τη ς μ α ρ ξι­ π ρ οκά λεσ ε διαμάχες σ τικ ή ς κ ο σ μ ο θ ε ω ­ και σ υ γ κ ρ ο ύ σ εις ρίας και ως ε κ τ ο ύ ­ ανάμεσα σ το υ ς πι­ Α ν ε ξά ρ τη τα από τ ο αν το υ ήταν και παρα­ σ τού ς τη ς κομ μ ο υ ν ι­ μένει πάντα σ το επί­ σ τικ ής ο ρ θ ο δ ο ξία ς ασπ άζεται κανείς ή όχι τη κ εν τρ ο τη ς π ρ οσ ο­ και σ το υ ς α ναθεω ­ χή ς τω ν διανοητώ ν, ρ η τές τη ς. ε ίτε το ν ασπάζονται, μαρ ξισ τική θεω ρ ία ως Ο ι εκ δ ό σ εις « Ο δυ σ ­ ε ίτ ε ό χ ι. Για τ ο ν σέας», με τη ν έ κ ­ Γκρά μσ ι, όμ ω ς, ε ρ γα λείο ανάλυσης της δο σ η α υτή, επανα­ εκ τ ό ς από ένα θεω ­ φ έρ ο υ ν σ την επικαιρ η τικ ό όπ λο ήταν π ρα γμ ατικότητας, η συμβολή ρ ό τη τα τ ο κ είμ εν ο και ένα ερ γ α λ είο για α υ τό και είναι μία τη ν κατα νόηση τη ς πρώ της τά ξεω ς ε υ ­ το υ Γκράμσι στην ανάπ τυξή δρ άσ η ς τω ν μαζών, καιρία για το υ ς ανα­ τη ς κινητήρια ς δ ύ ­ γνώ σ τες να μάθουν της π αραμένει καθορ ισ τικ ή να μ ης, κατά τ ο ν από π ρ ώ το χ έρ ι τις Μ ά ρ ξ, τη ς ισ τορίας. απόψ εις εν ό ς ε κ τω ν Α ν εξά ρ τη τα από το σ η μ α ν τ ικ ό τ ε ρ ω ν αν ασπ άζεται κανείς διανο ητώ ν - κ ο μ μο υνισ τώ ν το υ 20ού αι­ ή όχι τη μα ρξισ τική θεω ρία ως ερ γ α λ είο ώνα, εν ό ς ανθρώ που για τ ο ν οπ οίο ο ε ι­ ανάλυσης τη ς π ρ αγμ ατικό τητα ς, η σ υμβολή σ αγγελέας σ τη δίκη είπ ε ρη τά και κ α τη γ ο ­ το υ Γκράμσι σ την α νά π τυξή τη ς π α ραμένει ρ η μα τικά ό τι «π ρέπει να εμ π ο δ ίσ ο υ μ ε αυ­ καθ ορ ισ τική και ως ε κ το ύ το υ η μ ελ έτη αυ­ τό ν τ ο ν εγ κ έφ α λο να λειτο υ ρ γ εί» . το ύ το υ βιβλίου είναι κάτι παραπάνω από Η φυλάκισ η τ ο υ Γκράμσι δ ε ν ήταν παρά αναγκαία για ό λ ο υ ς εκ ε ίν ο υ ς που θέλ ου ν ένα ς α ργός θά νατο ς, ο ίδ ιος όμ ω ς δ ε ν πανα εν τρ υ φ ή σ ο υ ν σ την ε ξ έ λ ιξη τη ς πο λιτι­ ρα δ ίδ ετα ι και π α ρα μένει εν ε ρ γ ό ς και έτσ ι κής επ ισ τήμης κατά το ν π ρ ο η γ ο ύ μ ενο αιτ ο 1929 παίρνει τη ν ά δεια να γρά φ ει. Α π ό

Σ

Α ν τό ν ιο Γκράμσ ι Ισ το ρ ικ ό ς Υ λισ μ ός (Τα τετράδια της φυλακής) Μετάφραση: Τίτος Μυλωνόπουλος Οδυσσέας, 2009 σ. 223, € 11,50

β& ΜΑΙΟΣ 2009

Γιώ ργος Α ν τω ν ίο υ - Ν ίκ ο ς Μ α ρ α ν τζίδ η ς (επ ιμ.) Η εποχή της σύγχυσης Η δεκαετία του ’40 και η ιστοριογραφία Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2008 - σ. 584, € 24 ογκώ δης σ υλλογικός τό μ ο ς , σ τον οπ οίο σ υνεισ φ έρ ουν δεκα τέσ σ ερ ις ν εό τερ ο ι, κυ­ ρίως, ισ τορικοί, σ τοχεύει στην πολυπρισματική επισ κόπηση τη ς ισ τοριογραφ ίας για τη δεκαετία το υ ’40. Δ ίνετα ι η ευκαιρία σ τον αναγνώστη να α ποκτήσει μια πανοραμική ει­ κόνα τω ν θεματικώ ν τό σ ο το υ παλαιότερου όσ ο και το υ σ ύγχρονου ισ τορικού προβλη­ ματισμού σ χετικά με τα θέμα τα τη ς Κ ατοχής, τη ς Α ντίστασ ης και το υ Εμφυλίου, στις δ ιε­ θνείς το υ π τυχές (επισκοπούνται η αγγλόφωνη, η γερμανική και η βαλκανική ισ τοριογρα­ φ ική παραγωγή), αλλά και τις αλλαγές (οπτικής, επ ικέντρωσης, πρ οτερα ιο τήτω ν, μ εθ ο δ ο ­ λογίας και επ ιστημονικών εργαλείων) που μεσολάβησαν από τ ο 1980 έω ς σ ήμερα στις ελ ­ ληνικές μ ελ έτες για τη δεκα ετία το υ ’40. Παράλληλα, παρουσιάζονται τα συλλογικά υπο­ κείμενα τη ς περιόδ ου (Εβραίοι, γυναίκες, π ο λιτικοί π ρ όσ φ υγες) και ο τρό π ο ς που α ντιμε­ τωπ ίστηκαν από τη ν ιστοριογραφία, [Σ. Κ.]

Ο

Jaqueline de R o m illy

Ο Θουκυδίδης και ο αθηναϊκός ιμπεριαλισμός Μετάφραση: Λύντια Στεφάνου Παπαδημας, 2009 - σ. 567, € 52,88 διάσημη ελληνίστρια Ζα κλίν ν τε Ρομιγί σ το έρ γ ο τη ς α υτό ασχολείται με τη ν σκέψ η το υ ισ τορικού Θ ο υ κ υ δ ίδ η και τη γένεσ η το υ έρ γου το υ . Είναι η επ οχή που ο Π ερ ι­ κλής δεσ πόζει π λέον στην πολιτική ζωή τη ς Αθήνας, αλλά τ ο κόμ μα τω ν ευπορώ ν έχει ως αρχηγό το υ τ ο Θ ου κ υδ ίδη , τ ο γιο το υ Μελησία (449), απηνή εχ θ ρ ό το υ Π ερικλή. Η ιμπε­ ριαλισ τική πολιτική τη ς Α θήνας είχ ε ενώσει ένα μεγάλο τμ ήμα το υ ελληνικού κόσ μο υ με κ έν τρ ο τη ν ίδια. Η δημοκρα τία είχ ε θριαμβεύσ ει και είχ ε εξ ο υ δ ετερ ώ σ ει όλες τις εσ τίες πολιτικής δύναμης, που υπ ηρετούσ αν τη ν πολιτική τω ν α ρισ τοκρα τώ ν - ολιγαρχικών. Π α­ ντοδ ύνα μο σώμα η Εκκλησία το υ Δ ήμ ου και η Ηλιαία. Σ την πολιτική μάχη κερ δίζει όπ οιος πείθει ότι εργάζεται για τα σ υμ φ έρο ντα τη ς πλειοψηφίας. [Γ. Ν.]

Η

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ] Ι

β ι β λ ι ο π α ρ ο υ ς ι α ς η

Ε υάνθης Χ α τζ η β α σ ιλ είο υ Σ τα σ ύνορα τω ν κόσ μω ν Η Ελλάδα και ο Ψυχρός πόλεμος, 1952-1967 Πατάκης, 2009 σ. 480, € 29,50

τα ελληνικά προβλήμα τα ασφα­ λείας και τη διαμόρφω ση «υψ η­ λής» σ τρα τηγικής π ρ ος αντιμετώπισή το υ ς κατά τη μετεμ φ υλια κή π ερ ίοδ ο εσ τιά ζετα ι η έρ ευ να το υ καθηγητή Ευάνθη Χ ατζη β ασ ιλείο υ. Α ξιο π ο ιώ ντας πλούσιο α ρχεια κό υλικό, ελλη­ νικό και ξέ ν ο , ε ξ ετά ζε ι τη δ ια μ όρ ­ φωση τω ν π ερί εξω τερ ικ ή ς π ολιτικής α ντιλήψ εων τω ν κυβερνήσ εω ν Παπάγου, Κ αραμανλή, Γ. Π α π α νδρέου και αποστατών, σ το πλαίσιο τω ν προκλή­ σεων που είχαν κάθ ε φ ορά να αντι­ μετωπ ίσουν, με π ρ ο εξά ρ χ ο ν τ ο Κ υ­ πριακό, αλλά και τις σ χέσ εις μ ε τ ο Ν Α Τ Ο και το ν α να τολικό συνασπισμό, τη ν π εριφ ερεια κή πολιτική τη ς Ελλάδας και τις σ χέσ εις τη ς με τη ν Τ ο υρκ ία και τη Γιο υγκοσλαβία. Ξεκα­ θα ρίζοντας ότι η σ τρα τηγική α ντιμε­ τώπισης το υ «από β ορρά ν κινδύνου» (Βουλγαρία) εδ ρ α ζό τα ν σ ε μία ρεα ­ λισ τική αποτίμηση το υ β άρ ους τη ς ισ τορία ς και τη ς γεω γραφ ίας, ο συγ­ γ ρ α φ έα ς α να λύει ε ξα ν τλ η τικ ά τη δεινή θέσ η σ την οποία β ρ έθ η κε η χώρα όταν, ιδιαίτερα τη ν π ερ ίοδ ο 1963-67, εκλήθη να καλύψει αμυντικά και τα α νατολικά τη ς σύνορα, αλλά και να αντα π ο κριθ εί στη σ τρα τιω τική τη ς εμπ λοκή σ την Κύπρο.

Σ

[Σ· Κ.]

ΊΟ

ΜΑΙΟΣ 2009

Ian K e rs h a w Μ ο ιρ α ίες επ ιλο γές Δέκα αποφάσεις που άλλαξαν τον κόσμο, 1940-41 Μετάφραση: Νίκος Μαστρακούλης Πατάκης, 2008 - σ. 840, €27,50

Μ άνος Π ερά κης Τ ο τέ λ ο ς τη ς ο θ ω μ α νικής Κ ρ ή τη ς Οι όροι κατάρρευσης χου καθεστώτος της Χαλέπας (1878-89) Βιβλιόραμα - Ίδρυμα Ε. Βενιζέλος, 2008 σ. 448, € 37,44

ια κεκριμ ένο ς ισ τορικός, Κ αθηγη­ τή ς σ το Πα νεπ ισ τήμιο το υ Σ έφ ιλντ, ο Ian K ershaw, σ υγγραφέας τη ς μνημειώ δους δ ίτομ ης βιογραφίας το υ Χ ίτλ ερ (εκ δ ό σ εις Scripta), μ ε­ λετά εδ ώ τη ν π ερ ίο δ ο από τ ο Μ άιο το υ 1940 έω ς τ ο φθινόπω ρο το υ 1941, κατα γρά φ ο ντας δέκα αποφά­ σ εις τω ν ηγετώ ν το υ Ά ξο ν α και τω ν Συμμάχων, που σ τάθηκαν καθορ ισ τι­ κ ές για τη μοίρα το υ κόσ μο υ και οδήγησα ν σ τη σφαγή 15 εκ α το μ μ υ ­ ρίων ανθρώπων κατά τ ο Β' Π α γκό­ σ μιο Π ό λ εμ ο . Π α ρο υσ ιά ζοντας εξ α ­ ντλητικά τις π α ρα μ έτρο υς που ο δ ή ­ γησαν τ ο υ ς έξ ι η γ έ τες σ ε κοινά σ φάλματα και λάθ ος σ τρα τηγικές, ε ξ ετά ζε ι παράλληλα όλ ο υ ς το υ ς κοι­ νω νικούς και ο ικο ν ομ ικ ού ς παράγο­ ν τες που επ ηρέα σ αν ή οδ ήγησα ν σε αποφάσεις, όπως η επ ίθεσ η το υ Χ ίτ ­ λ ερ στην ΕΣΣΔ, το υ Μ ουσολίνι στην Ελλάδα, ο « α κήρ υχτο ς π ό λεμ ος» το υ Ρ ού ζβελτ κ.λπ. Π αράλληλα, βέβαια, καθώς εξετά ζο ν τα ι οι ενα λλα κτικές επ ιλογές που είχαν ενώ πιον το υς, οπ οιαδ ήπ οτε ανάμεσα σ τις οπ οίες «θα μπ ορ ού σ ε να είχ ε αλλά ξει τη ν πορεία τη ς ισ τορίας», πλανάται τ ο α ντιεπ ισ τημονικό αλλά πάντα γόνιμ ο ερ ώ τημα «τι θα είχ ε γίνει αν...». [Σ. Κ.]

ο «κα θεσ τώ ς τη ς Χ αλέπ α ς», δ η ­ λαδή η μετα ρρύ θμ ισ η που εκ δ η ­ λ ώ θ ηκε σ την Κ ρ ή τη κατά τη ν π ε­ ρ ίο δ ο 1878-89, υ π ή ρ ξε η τελευ τα ία απόπειρα σ υνα ινετικής μ ετα ρ ρ ύ θ μ ι­ σης σ το πλαίσιο τη ς κα τα ρρ έο υσ α ς Ο θ ω μα νικής Α υ το κρ α το ρ ία ς . Ό ρ ισ ε ένα ν έ ο θ εσ μ ικ ό πλαίσιο, α π ο τέλ ε­ σμα τω ν αλλεπάλληλων α ιματηρώ ν επ ανασ τάσ εω ν τω ν χρισ τιανώ ν τη ς Μ εγα λονήσ ου, που επ έφ ε ρ ε τη σ χε­ τικ ή φ ιλ ελ ευ θερ ο π ο ίησ η το υ κ α θ ε­ σ τώ τος, τη μ ερ ική α υτο νό μη σ η τη ς Κ ρ ή τη ς από τη ν Π ύλη και ε π έτρ εψ ε τη ν πο λιτική κυρ ιαρ χία τω ν χρ ισ τια ­ νών επί τω ν μουσ ουλμάνω ν, η οποία σ υ ν ο δ εύ τη κ ε από τη ν α υξα ν όμ εν η, τη ν επ οχή εκ είν η , οικο ν ο μ ικ ή και κοινω νική το υ ς ά νο δο . Τα υτό χρ ο ν α , όμω ς, ο α τελ ή ς εκ δ η μ ο κ ρ α τισ μ ό ς δ ια μ όρ φ ω σ ε και το υ ς ό ρ ο υ ς κα τά ρ ­ ρευσ η ς το υ κ α θ εσ τώ το ς τη ς Χ α λ έ ­ πας, α φ ο ύ, μέσα σ ε σ υ νθή κες ο ικ ο ­ ν ο μ ικ ή ς κρίσ ης, οι κοινω νικοπ ολιτικ ές σ υγκρού σ εις ο ξύ ν θ η κ α ν και τ ο χάσμα μ ε τα ξύ τω ν θ ρ ησ κευ τικώ ν κ ο ιν ο τή τω ν τη ς νήσ ου διευ ρ ύ νθ ηκ ε. Α π ο τέλ εσ μ α τη ς α π ο τυχίας α υτή ς υ π ή ρ ξε η επ ιβολή το υ κ α θ εσ τώ το ς τη ς α υτο νο μίας, που ο δ ήγ η σ ε τελικά σ την ένω ση με τη ν Ελλάδα. [Σ. Κ.]

Τ

[

Β I Β Λ I Ο Π A Ρ

Γιώ ργος Κ α ζα μία ς - Π έ τ ρ ο ς Π α π α π ο λυβ ίο υ (επ .) Ο Ε λευ θέρ ιο ς Β εν ιζέλο ς και η Κύπ ρος Κασιανιώτης - Ίδρυμα Ε. Βενιζέλος, 2008 σ. 232, € 16,00

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος *

ην πολύπ λευρη αλλά τα υτό χρ ο ν α αντιφα τική α νά μειξη το υ Ελευθέριου Β ενιζέλου σ το κυπ ριακό ζήτη μα ε ξ ε τά ζ ε ι ο π α ρόν σ υλλογικός τ ό μ ο ς , που εκ δ ίδ ε τα ι με τη συν­ δ ρ ο μ ή το υ Εθνικού Ιδ ρ ύ μ α το ς Ερευνών και Μ ελ ετώ ν «Ε λευθέριος Κ. Β ενιζέλο ς» και με τη ν επ ισ τημ ονική επ ιμέλεια τω ν ισ τορ ικώ ν Γ. Καζαμία και Π. Π απαπολυβίου το υ Π α ν ε­ π ιστημίου Κ ύπρου. Έ χοντας διαδ ρα μα τίσ ει πρω ταγω νιστικό ρ ό λο σ την ενσωμάτωση τη ς Κ ρ ή τη ς σ το Ελληνικό Βασίλειο, ο Β ενιζέλο ς υ π ή ρ ξε ο Π ρ ω θυ π ο υρ γός που ε ν έ τα ξε τη ν Κ ύπ ρο σ τις εθ ν ικ ές διεκ δ ική σ εις και σ υζήτη σ ε για πρώ τη φ ορ ά με το υ ς Β ρετα νο ύς τ ο εν δ εχ ό μ ε ν ο π αραχώ ρησ ης το υ νησ ιού σ την Ελλάδα, εμ φ υσ ώ ντα ς έτσ ι σ το υ ς Έ λληνες τη ς Κύπ ρου τη ν ελπίδα για τη ν π ραγματοπ οίηση τω ν εθ νικώ ν τ ο υ ς πόθω ν. Τα υτό χρ ο ν α , μετά τη μικρασ ιατική κ α τα σ τρ οφ ή, ήταν ο ίδ ιος που α π ο δο κίμ ασ ε τα Ο κτω β ριανά το υ 1931, τη ν κυπριακή εξ έγ ερ σ η με α ίτημα τη ν Ένωση. Τις αντιφ ά σ εις α υτές, α ντιφά σεις τη ς πο λιτικής το υ « εθνικο ύ κ έν τρ ο υ » απέναντι σ το τε λ ε υ τα ίο α λυ τρ ω τικ ό κίνημα τη ς ν εο ελ λ ην ικ ή ς ισ τορία ς, εξ ε τά ζ ο υ ν απ’ ό λ ε ς τη ς π λ ευρ ές τα κ είμ εν α τω ν πανεπ ισ τημια­ κών που π ερ ιέχο ν τα ι σ το ανά χ είρ α ς έρ γ ο , τα οποία είχα ν π α ρο υσ ια σ τεί σ ε ο μ ό τιτλ ο σ υνέδ ριο, σ τη Λ ευκω σία , τ ο 2005. [Σ. Κ.]

Τ

UTOPI A

ΕΚΔΟΣΕΙΣ τ ο υ ΕΘΝΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΡΕΥΝΩΝ Στα Βήματα του Παυσανία Η αναζήτηση της ελληνικής αρχαιότητας Συλλογικός Τόμος Μέσα από ένα πλούσιο ιστορικό και εικονογραφικό υλικό επιχειρείται π εξερεύ­ νηση των αναγνώσεων του Παυσανία και των σχέσεων τους με την ανακάλυψη της Ελλάδας κατά τους νεότερους χρόνους καθώς η Ελλάδος Περιήγησης είναι το κείμενο που συνδέθηκε όσο κανένα άλλο με την αναζήτηση της ελληνικής αρ­ χαιότητας Σ ύ ν ο λ ο Σ ελίδ ω ν : 2 5 8 | Τιμή : 3 5 € | ISBN 978-960- 7998-38-5

Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου,1784-1974 Επιμέλεια: Λουκία Δρούλια - Γιούλα Κουτσοπανάγου Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών | Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών

Η τετράτομη αυτή έκδοση, ένα συνοπτικό, κατατοπιστικό περίγραμμα της ιστορίας του Τύπου κατά τους δύο και πλέον αιώνες του βίου του, προσφέρει ένα «πα­ νόραμα» της έντυπης δημοσιογραφίας και των πρωτεργατών της στην ελληνική επικράτεια και το εξωτερικό, όπου αναπτύχθηκε ο ελληνισμός.

4 Τ ό μ ο ι | Τιμή : 1 6 0 € | ISBN 978- 960-7916-52-5

Διατίθενται από το βιβλιοπωλείο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (Βασ. Κωνσταντίνου 48, Παγκράτι) τηλ.: 210 7273942, e-mail: bookstore@eie.3 r, w w w .e ie .gr/e dition s

ί

δ ι α β α ζ ω

Ι

β

ι

β

λ

ι

ο

π

] α

ρ

ο

υ

ς

ι

α

ς

η

Α ν δ ρ έ α ς Λ υ μ π ε ρ ά το ς Ο ικ ον ο μία , πο λιτική και εθ νική ιδεολογία Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2009 σ. 582, €35

Κ α ίτη Α ρ ώ ν η -Τ σ ίχ λ η Ισ το ρ ικ ές σ χολ ές και μέθο δο ι Εισαγωγή στην ευρωπαϊκή ιστοριογραφία Παπαζήσης, 2008 σ. 412, €25,08

M ichael W a lz e r Δ ίκαιοι και ά δικοι πό λεμ οι Σκοποί, κανόνες, μέσα, εγκλήματα και θεωρία πολέμου, 428 π.Χ,-2003 μ.Χ. Μετάφραση: Γεωργία Δημητροπούλου Ιωλκός, 2008 - σ. 496, € 25

η δια μ όρ φ ω σ η και τη σ ύγκρου σ η σε το π ικ ό επ ίπ εδ ο το υ β ου λ γα ρ ικο ύ και τ ο υ ελ λ η ν ικ ο ύ ε θ ν ικ ισ μ ο ύ , τ η ν επ οχ ή τη ς κυ ο φ ο ρ ία ς το υ Μ α κ εδ ο ν ικ ο ύ ζ η τή μ α το ς , έτσ ι όπ ω ς ε μ φ α ν ίζ ο ν τα ι σ το υ ς κόλπ ο υς τη ς ο ρ θ ό δ ο ξη ς κ ο ιν ό τη ­ τα ς τη ς οθ ω μ α ν ικ ής Φ ιλιπ π ούπ ολης, κ α τα γ ρ ά φ ει η μ ε λ έτη το υ Α . Λ υ μ π ερ ά το υ . Τ α υ τό χ ρ ο ν α , ο σ υγ γ ρ α φ έα ς πα ρα ­ κ ο λ ο υ θ ε ί τις π ρ ω τό γν ω ρ ες ο ικ ο ν ο μ ικ ές και κοιν ω ν ικ ές δ ιερ γα σ ίες που β ρ ίσ κ ο ­ νται σ ε ε ξ έ λ ιξ η τη ν ίδ ια π ε ρ ίο δ ο , τ ις ν έ ε ς κοιν ω ν ικ ές σ υ μ μ α χίες π ου δ ια μ ο ρ ­ φ ώ νοντα ι, καθώ ς και τις ν έ ε ς μ ο ρ φ ές π ο λ ιτικ ή ς κιν ητο π ο ίησ η ς που σ υ ν ο δ εύ ­ ο υ ν τη ν πρώ τη δη μό σ ια α ντιπ α ρά θεσ η τω ν δ ύ ο εθ ν ικ ισ τικώ ν λόγω ν, τ ο 1851. Β ασ ισ μένο σ ε ε κ τε ν ή και συνδυασ τική χρήσ η α νέκ δοτω ν και δ η μο σ ιευ μένω ν πηγών, σ το έρ γ ο α νιχνεύ ετα ι τ ο σ ύν θετο α υτό το π ίο σ τις διά φ ο ρ ες π τ υ χ ές το υ , ενώ παράλληλα ο σ υγγρα φέας θ έ τει υπό αμφ ισ βήτησ η π ο λλές από τις κ α τε σ τη μ έ­ ν ες π ρ οσ εγγίσ εις τη ς ν εό τερ η ς ισ τορία ς τη ς Φ ιλιπ πούπ ολης και π ρ ο τείν ει ένα ενα λλα κτικό σχήμα για τη ν κατανόηση και τη ν ερ μ η ν εία τω ν εθ νοπ οιη τικώ ν διεργασ ιώ ν στα Βαλκάνια το υ 19ου αι-

α νεπ ιστημια κές πα ρα δόσ εις τη ς σ υγγρα φέω ς σ το Τμ ήμ α Π ο λ ιτι­ κής Επιστήμης και Ισ τορ ία ς το υ Παν τείο υ α π ο τελ ού ν τα κ είμ ενα το υ π α ρ ό ν το ς τ ό μ ο υ , όπ ου επ ιχειρ είτα ι η κατα γρα φή τη ς π ο ρεία ς τ η ς ευ ρ ω ­ παϊκής ισ τορ ιο γρ α φ ία ς από τη γ ένεσ ή τη ς κατά τη ν ελληνική α ρχα ιό­ τη τα μέχρ ι τ ις μ έ ρ ε ς μας. Ό π ω ς ε ί­ ναι φ υσ ικό, οι καινούργιοι δ ρ ό μ ο ι τη ς ισ τορ ικής α να ζήτησης που α νο ί­ χ τη κα ν σ το ν 2 0 ό αιώνα, οι ν έε ς π ροσ εγγίσ εις που εμπλούτισα ν το υ ς π α ρα δ οσ ια κο ύς τρ ό π ο υ ς θ ε ώ ρ η ­ σ ης, μετα λλά σ σ ο ντα ς τη ν ισ τορ ική σ κέψ η, τα νέα ρ εύμ α τα τη ς ισ το ρ ιο ­ γρα φ ίας που α να π τύχθηκαν κατά τ ο τε λ ε υ τα ίο τ έ τ α ρ τ ο τ ο υ π ρ ο η γ ο ύ μ ε­ ν ο υ αιώνα, κ α τ έ χ ο υ ν κ υ ρ ία ρ χη θέσ η, καθώ ς σ ε αυτά αφιερώ νο νται π ερ ισ σ ό τερ ες από τις μισές σ ελ ίδ ες το υ έρ γου . Σ υν δυ ά ζο ντα ς τη ν πα­ ρουσ ίαση τω ν ρευμ ά τω ν ισ τορ ικής σ κέψ ης μ ε τη ν παρουσ ίασ η το υ έ ρ ­ γου εμ β λημ ατικώ ν ισ τορικώ ν, η συγ­ γρ α φ έα ς ολο κλη ρώ νει τη ν αφήγησή τη ς μ ε τη ν «π ρόκληση το υ μ ετα μ ο ν τερ ν ισ μ ο ύ » και τη ν α μφ ισ βήτησ η τη ς ισ τορ ία ς κα θ α υ τής από μια μ ε ­ ρίδα τω ν σ ύγχρ ονω ν διανοητώ ν. [Σ. Κ.]

μ ε λ έτη το υ m ich ael W a lz e r δ ε ν α π ο τελ εί επ ί­ το μ η ισ τορ ία το υ π ο λ έμ ο υ . Τ ο πλο ύσ ιο ισ το ρ ικ ό υ λ ικό που χ ρ η σ ιμ ο π ο ιεί, α ν τλ η μ έ ν ο από ο λ ό κ λ η ρ ο τ ο φάσ μα τη ς π ο λ ε­ μική ς ισ το ρ ία ς τη ς α νθρω π ό­ τη τα ς , από τη σ φα γή τη ς Μ ή ­ λο υ ή τ ο γαλλοπ ρω σ ικό π ό­ λ ε μ ο έω ς τη Χ ιρ ο σ ίμ α ή τ ο Μ άι Λ άι και τ ο ν π ό λ εμ ο σ το Ιράκ, α π ο τελ εί α φ ο ρ μ ή για τη διατύπ ω ση τω ν σ κέψ εώ ν το υ π ερ ί δ ικα ίο υ και ηθ ικής, για να μ ελ ετή σ ε ι τη δ ο μ ή το υ η θ ικού μας κό σ μ ο υ και παράλληλα να α να λύσ ει τα διλ ή μ μ α τα που α να κ ύ π το υ ν και τ η ν α ν τί­ σ το ιχ η επ ιχ ειρ η μ α το λο γ ία . Εί­ ναι « β ιβ λ ίο ε φ α ρ μ ο σ μ έ ν η ς ηθικής», σ ύμφω να μ ε τ ο χα ρ α ­ κ τη ρ ισ μ ό που δ ίν ει ο ίδ ιος, σ το ο π ο ίο τίθ εν τα ι τα κ ρ ιτ ή ­ ρια π ου, κατά τη γνώ μη το υ , δ ια χ ω ρ ίζο υ ν τ ο «δ ίκ α ιο » από τ ο ν «ά δ ικο » π ό λ εμ ο - χω ρ ίς να λείπ ει και ο π ρ ο β λ η μ α τι­ σ μ ό ς για τη ν « π ρ ο λ η π τικ ή β ία» και τ ο ν π ε ρ ιο ρ ισ μ ό τω ν α υτα ρ χικώ ν κα θ εσ τώ τω ν από τη δ ιεθ ν ή κ ο ιν ό τη τα ... [Σ. Κ.]

Τ

[Σ· Κ.]

72

ΜΑΙΟΣ 2009

Π

Η

Β I Β Λ

Δ IA Β A Ζ Ω 1 J

o i i a p o y i i a i h

G o tz A ly Τ ο λαϊκό κράτος του Χ ίτλ ερ Μετάφραση: Νίκος Δεληβοριάς Κέδρος, 2009 ο. 528, € 25 η λ ειτο υ ρ γ ία το υ ν α ζισ τικ ο ύ κ α θ εσ τώ το ς ως ιδ ιό τυ π ο υ , λ η σ τρ ικ ο ύ «κ ο ιν ω ν ικ ού κ ρ ά το υ ς » ε ξ ε τ ά ζ ε ι σ τη μ ε λ έτη τ ο υ α υτή ο γ ερ μ α ν ό ς ισ το ρ ικ ό ς και δ η μ ο σ ιο γ ρ ά ­ φ ο ς Γ κ ετς Ά λ υ . Μ ε α υ τό ν τ ο ν τρ ό π ο ε π ιχ ε ιρ εί να ερ μ η ν εύ σ ε ι τη σ υνα ίνεσ η π ου ο ικ ο δ ο μ ή θ η κ ε γύρ ω από τ ο χ ιτ λ ε ρ ικ ό κ α θ εσ τώ ς , μέσ α από τ η λα ϊκίσ τικ η υπ όσ χεσ η κ ο ινω νική ς ισ ό τη τα ς για ε κ α το μ μ ύ ρ ια Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς τω ν κ α τώ τερ ω ν τά ξεω ν . Για να επ ι­ τύ χ ε ι τ ο σ τό χ ο το υ α υ τό , ο ν α ζ ισ τικ ό ς μη χα ν ισ μ ός, α φ ενό ς , π ρ ο έβ η σ τη ν κα τά σ χ εσ η τω ν π εριου σ ιώ ν τω ν Εβραίων τ η ς Ευρώπης και τη σ υ σ τη μ α τική λεη λασ ία τω ν κ α τα κ τη μ έν ω ν χω ρ ώ ν για τη ν ενίσ χυ σ η τ η ς γ ερ μ α ν ικ ή ς ο ικ ο ν ο μ ία ς και τη δ ια τή ρ η σ η σ τα ­ θ ε ρ ο ύ ν ο μ ίσ μ α το ς . Α φ ε τ έ ρ ο υ , εκ π ό ν η σ ε και υ π ο σ τή ρ ιξε μια π ρ ω το φ α ν ο ύ ς ευ ρ ύ τ η ­ τα ς π ο λ ιτικ ή κοινω νικώ ν π α ρο χώ ν (απ αλλαγή π ο λ εμ ικ ώ ν φ ό ρ ω ν και ά λλ ες ο ικ ο ν ο μ ι­ κ έ ς ελ α φ ρ ύ ν σ εις, επ ιδ ό μ α τα για τ ις ο ικ ο γ έ ν ε ιε ς τω ν σ τρ α τιω τώ ν , δ ια ν ο μ ή τρ ο φ ίμ ω ν κ.ά.). Σ ύμ φ ω να μ ε τ ο ν σ υγγρα φ έα, α υτή η (εθ ν ικ ο )σ ο σ ια λ ισ τικ ή π ο λ ιτικ ή μ π ο ρ εί μ ό ν ο να ερ μ η ν εύ σ ε ι τ ο « γ ε ρ μ α ν ικ ό π α ρ ά δ ο ξο » , τη σ υνα ίνεσ η, δη λ α δ ή , τ ο υ γ ερ μ α ν ικ ο ύ λαο ύ α π ένα ντι σ ε ένα εγ κ λ η μ α τικ ό κα θ εσ τώ ς για τ η ν π ο λ ιτικ ή το υ οπ ο ίο υ ήτα ν π λή­

Τ

UTOPIA

ρω ς εν ή μ ε ρ ο ς ... [Σ. Κ.]

επίκεντρο σ τ ο ε π ίκ ε ν τ ρ ο τ η ς γ ν ώ σ η ς ...

ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

Το κορυφαίο επιστημονικό εγχειρίδιο του Paul Krugman (Νόμπελ Οικονομίας 2008) και της Robin Wells. « έ ν α ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ό κ ε ίμ ε ν ο , ό μ ο ρ φ α γ ρ α μ μ έ ν ο , όπ ο υ τ α π α ρ α δ ε ίγ μ α τ α ε ξ η γ ο ύ ν μ ε ο α φ ή ν ε ια σ η μ α ν τικ έ ς ο ικ ο ν ο μ ικ έ ς α ρ χ έ ς »

φ επίκεντρο Αθήνα: Κιάφας 5 - ΤΚ10678 · τηλ.: 2103811077 · Fax: 210 3811086 θεασαλονίκη: Καμβουνίων9 -ΤΚ54621 · τηλ.: 2310 256146 · Fax: 2310 256146 www.epikentro.gr · e-mail:books@epikentro.gr

Paul Krugm an

Robin Wells

IIKONOiKH

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ] Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

[

Γιάννης Π α π α δά κης

Λ ό ρ δ ο ς Ά κτο ν

Γιά ννα Κ α τσ ό β σ κ α -Μ α λ ιγ κ ο ύ δ η

Η ηχώ της Νεκρής Ζώνης. Οδοιπορικό στη διαιρεμένη Κύπρο

Από την Αναγέννηση στην Αμερικανική Επανάσταση

Η αυτοκρατορική Ρωσία (1613-1917)

Scripta, 2009 σ. 373, €20

Μετάφραση: Ανδρέας Παππάς Εκδόσεις Σμίλη, 2008 σ. 355, € 17,50

Gutenberg, 2008 σ. 311, € 19

ο λύ τιμ ο απόκτημα για τη βιβλιο­ θήκη όσων εν δ ια φ έρο ντα ι για τη σ ύγ χρ ον η ισ τορ ία τ ο βιβ λίο το υ Ά κτο ν , τ ο οπ οίο ευ τύ χ η σ ε να πέσει στα χέρια εν ό ς τό σ ο ά ξιου μετα φ ρ α ­ στή όπως ο Α ν δ ρ έα ς Παππάς. Ο λ ό ρ ­ δ ο ς Α κ το ν είναι από το υ ς μεγάλους εκ είν ο υ ς ισ τορ ικού ς που σφράγισαν με τ ο έρ γ ο το υ ς τ ο ν 19ο αιώνα Ο υπ ότιτλος το υ βιβλίου Η φ ιλελεύ θερη ματιά στην ιστορία προσ διορ ίζει, εν πολλοίς, και τ ο π ε ρ ιεχ ό μ εν ο το υ βι­ βλίου, όπ ου ο Ά κ το ν εισάγει τη ν επι­ σ τημονική, α ντικειμενική θεώ ρησ η τη ς ισ τορία ς κατά τη διάρκεια το υ τα ρα γ­ μένου από εθ νικισ τικές σ υγκρούσ εις 19ου αιώνα και τη ν απαίτησή το υ η ισ τορία να αξιοπ οιήσ ει τη ν διεπ ισ τη­ μονική συνεργασία πολύ πριν ο ό ρ ο ς α υτό ς καθιερ ω θεί σ το λεξιλό γ ιο τη ς σ ύγχρονης επ ιστήμης. Τ ο βιβλίο το υ Α κ το ν είναι ένα υπ όδειγμα ισ τορικής εργασίας, μακριά από ιδ εο ληψ ίες και σ τερ εό τυπ α που τό σ ο συχνά συνα­ ν το ύ μ ε σ ήμερα σ ε αντίστοιχα πονή­ ματα. Ε ξαιρετικά κατα τοπ ισ τικός ο π ρ όλο γος το υ Α ντώ νη Λ ιά κο υ, ενώ τ ο σημείω μα το υ ίδιου το υ μετα φ ρ ασ τή μας αφήνει, έσ τω και άθελά το υ (;), να ρ ίξο υ μ ε μια κ λεφ τή ματιά σ την «κο υ­ ζίνα το υ μετα φρ ασ τή». [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

νδιαφ έρ ουσ α ισ τορική μο νο­ γραφία, η οποία επ ιχειρ εί να καλύψει ένα κ εν ό σ την ελλη νό­ γλωσση βιβλιογραφία. Η Γιάννα Κ α τσ ό φ σ κα -Μ α λ ιγ κο ύ δ η , μέσα από τ ο βιβλίο τη ς, παρουσιάζει τρ ε ις αιώνες ισ τορίας τη ς Ρωσίας, από τη ν ά νο δο το υ δυνασ τικού ο ί­ κου τω ν Ρομανώφ σ το ρω σικό θ ρ όν ο μέχρ ι και τη ν πτώση το υ. Κατά τη χρ ονική α υτή π ερ ίο δ ο η Ρωσία πραγματοποιεί μια τερά σ τια εδ α φ ική επ έκτα σ η και μετα βά λλε­ τα ι σ ε ευρασ ιατική α υτο κρ ατο ρία , η οποία διαδ ρα μα τίζει σ ημαντικό ρό λο σ το ευρω παϊκό και, βαθμιαία, και σ το παγκόσ μιο γίγνεσθαι. Η σ υγγρα φέας σ π ούδασ ε Σλαβική Φ ιλολογία και Ιστορία τη ς α να το­ λικής και νοτιανα τολικής Ευρώπης στα πανεπιστήμια τη ς Πράγας και το υ M un ster. Είναι καθηγήτρια Ισ τορία ς και Π ο λιτισ μο ύ Σλαβικών Λ αώ ν σ το Α .Π .Θ . Τ ο βιβλίο τη ς σ υνοδ εύ ετα ι από ειδική βιβλιογρα­ φία, χ ά ρ τε ς και φ ω τογρ αφ ίες, που σ το χεύ ο υ ν σ την π λη ρέσ τερη πλη­ ρο φ ό ρη σ η, αλλά και σ τη δ ιευ κ ό ­ λυνση τη ς περα ιτέρω μ ελ έτη ς για κάθ ε έναν που εν δ ια φ έρετα ι για ζητή μα τα ισ τορία ς τη ς Ρωσίας. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

σ υγγρα φέας επ ιχειρ εί ένα ο δ ο ι­ π ο ρικό σ την «άλλη π λευρά» και π εριγρ άφ ει τ ο τα ξίδ ι και τη ν παρα­ μονή το υ σ την Τ ο υρ κ ία , τ ο πέρασμά το υ από τη θρ υλική Κ ω νσ τα ντινού­ πολη, πριν γνω ρίσει τη ν Ισ τανμπούλ, και τη ν επ ισ τρο φ ή το υ σ την Κ ύπ ρο, μ ε σ κο π ό να διερ ευ νή σ ει τι διαχώ ­ ρ ιζε τις δ ύ ο κ ο ιν ό τη τε ς το υ νησ ιού και αν υπ ήρ χε κ οιν ό έδ α φ ο ς μ ετα ξύ το υ ς. Η δια δ ρ ο μή το υ σ την άλλη πλευρά τη ς Κ ύπ ρου, για να ακο ύσ ει τι είχα ν να π ουν οι Το υρ κ ο κύ π ρ ιοι για τ ο π α ρελθόν, τ ο ν έ φ ε ρ ε α ν τιμ έ­ τω π ο μ ε ν έε ς αποκαλύψ εις, εν ίο τε δυ σ ά ρ εσ τες, και με δύ σ κο λα ερ ω τή ­ ματα. Α φ ο ύ έζη σ ε πρώτα σ ε μια γ ει­ το νιά τη ς Λ ευ κω σ ία ς, π έρα σ ε σ την άλλη πλευρά, α να ζητώ ντα ς Τ ο υ ρ κ ο ­ κύπ ριους που παλιά ζούσα ν με το υ ς Ελληνοκύπ ριους. Α υ τή είναι η αρχή εν ό ς ο δ οιπ ο ρ ικ ού σ το χώ ρ ο τη ς Κ ύ ­ πρου, δια μ έσ ου τη ς Ν ε κ ρ ή ς Ζώ νης, αλλά και δια μ έσ ου τη ς Ζώ νη ς τω ν Ν εκρ ώ ν , σ το χώ ρ ο τη ς μνήμης, τη ς ισ τορ ία ς και τη ς λησ μονιάς. [ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ]

Ο

74

ΜΑΙΟΣ 2009

Π

Ε

Δ I A B A Ζ Ω β ι β λ ι ο π α ρ ο υ ς ι α ς η

1!

Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Δ ά γ κ α ς - Γιώ ργος Λ ε ο ν π ά δ η ς Τ ο κ ο μ μ α τικ ό α ρ χείο Το αρχείο του ΚΚΕ εσωτερικού και η αντιδικία του ΚΚΕ με τους επαγγελματίες ιστορικούς Πρόλογος: Ελένη Μπιμπίκου-Αντωνιάδου Επίκεντρο, 2009 - ο. 972, € 49 ε ένα «διασπ ασ μένο» α ρχείο, που α κο λούθ ησ ε τη μοίρα το υ κ ό μ μ α το ς τ ο οπ οίο τ ο σ υγκρότησ ε, και σ τις δια δ ρ ο μ ές το υ α να φ έρετα ι η ογκώ δ ης μ ε λ έτη τω ν Α . Δάγκα και Γ. Λ εο ν τιά δ η. Τ ο α ρ χ είο το υ ενιαίου ΚΚΕ, α π ο τελεί ερ ευ ν η τικ ό α ντικείμ εν ο τω ν συγγρα­ φέω ν, οι οπ οίοι π α ρα κολου θο ύν τη μυ θισ το ρη μα τική π ορεία το υ από τη διάσπαση το υ κ ό μ μ α το ς και τη δημιουργία το υ ΚΚΕ εσ. -π ο υ θα αποσπάσει, manu m ilitari, ένα σημα­ ν τικ ό μ έρ ο ς τ ο υ - μέχρ ι τη μετα φ ο ρ ά το υ στα Σκόπια και, πολύ α ργότερα , σ την Α θήνα. Ό π ω ς είναι φ υσ ικό, οι ισ τορ ικοί π α ρα κολου θο ύν και τη ν παράλληλη πορεία τω ν κο μ μ α ­ τικώ ν οργανισμώ ν που κατείχα ν τα δύ ο τμ ήμα τα το υ αρχείου , καθώς και τις εμ π λο κές το υ ς με τα κ όμ μα τα και τις κ ρ α τικ ές α ρ χές το υ ανα τολικού μπλοκ. Είναι γνωστή η κατά ληξη τω ν δύ ο (πλέον) αρχείων: τ ο ένα τμ ήμα , εκ ε ίν ο που απέσπασαν οι δ ιαφ ω νού ντες με τη 12η Ο λ ο μ έλ εια , α π ο τελ εί σ ήμερα τ ο ν α ρχεια κό πυρήνα τω ν Α Σ Κ Ι και είναι ελ εύθ ερ α προσ βάσ ιμο από το υ ς ερ ευ ν η τές. Τ ο τμ ήμα που π α ρέμεινε στα χέρια τω ν α ποκαλούμενω ν τ ό τ ε «δω δεκατικώ ν» βρίσκεται στα υπόγεια το υ Περισ σ ού και ελάχισ τοι είναι εκείνοι που έχ ου ν έσ τω και περιορ ισ μ ένη πρόσβαση σ ε αυτό. Καθώς οι δ ύ ο σ υγγρα φείς υπ ήρξαν μετα ξύ αυτώ ν τω ν ελάχισ τω ν, η μαρτυρία τ ο υ ς καθίσταται α υτό χρη μα π ολύτιμη.

Σ

Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ο ! Σ Υ Γ Γ Ρ Α Φ Ε ΙΣ Α Π Ο Τ ΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Η Ρ ΙΔ Α Ν Ο Σ ΓΚ Α ΙΤ Ε ··

• Η Μινιόν Μ Ο Υ Ζ ΙΛ Ρ Ο Μ Π Ε Ρ Τ -

• Το Μαγεμένο Σπίτι - Η Γκρίτζα Μ Π Υ Χ Ν Ε Ρ ΓΚ Ε Ο Ρ ΓΚ ··

• Λεντε Ρ ΙΛ Κ Ε ΡΑ ΪΝΕ Ρ Μ Α Ρ ΙΑ

• Ιατορίεε του καήού θεού

• Ποιήματα • Η αγάπη και ο θάνατοε του Σημαιοφόρου Χριστόφορου Ρίήκε

Χ Α ΙΛ Ν Τ Ε Ρ Λ ΙΝ Φ Ρ Η Ν Τ Ρ ΙΧ

• Υπερίων

ή ο ερημίτηε στην Εήήάδα Χ Α ΪΝ Ε ΕΡ ΡΙΚ Ο Σ

• Ταξιδιωτικέε εικόνεε Μ Ε Ρ ΙΚ Ε Ε Ν Τ Ο Υ Α Ρ Ν Τ

• Ποιήματα Κ ΡΕΤΣ Φ Ρ Α Ν Τ Σ ΞΑΒ Ε Ρ

• Τέσσερα Μονόπρακτα ΜΠΡΕΧΤ Μ ΠΕΡΤΟ ΛΤ

• Στη ζούγκήα των πόήεων

Κ Α Φ Κ Α ΦΡΑΝΤΣ

• Ο Αφέντηε Πουντίήα και ο Υηηρέτηε του Ματί

• Ο Πύργοε

• Οι μέρεε τηε Κομμούναε

Κ Α Ν Ε Τ Τ Ι Ε Λ ΙΑ

• Μάζα και Εξουσία

0

Εκδόσεις Ηριδανός: Ζωοδόχου Πηγής 79, 114 73 - Αθήνα + Τηλ,/Fax: 210 38.47.660 www.hridanos-ekdosets.gr + E-mail: info@ hrtdanos-ekdoseis.gr

] Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η δ ι α β α ζ ω

[

Μ ερ ό π η Α ν α σ τα σ ιά δ ο υ Θ εσ σ α λ ο νίκη 1830-1912 Μια μητρόπολη χην εποχή των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων Μετάφραση: Βασίλης Πατσογιάννης Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2008 - σ. 656, € 32

ια τηρώ ντας με τη γ εν έτειρ ά τη ς «σ χέ­ σ εις πάθους, αγάπης και αγανάκτησης, τρ υ φ ερ ό τη τα ς και αμφ ισ βήτησ ης», η συγ­ γρα φέας, ερ ευ νήτρ ια σ το τμ ή μ α Τ ο υ ρ κ ι­ κών και Ο θω μανικώ ν Σπουδώ ν το υ γαλλι­ κού CN RS, ε ξετά ζε ι σ το βιβλίο τη ς α υτό τις μετα β ο λ ές το υ α στικού χώ ρ ου - τ ό σ ο χω ρ ο τα ξικ ές όσ ο και, κυρίως, οικο ν ομ ικ ές και συνεπώς κ ο ιν ω ν ικ ές- τη ς μη τρό π ο λης τω ν βαλκανικών επαρχιών τη ς Ο θω μανικής Α υ το κρ α το ρ ία ς. Τ ο χρ ον ικ ό πλαίσ ιο τη ς μελ έτη ς α φορά, κ α τ’ ουσίαν, τ ο 19ο αιώνα, ο οπ οίος τα υτίζεται με τις αγωνιώδεις πρ ο­ σ πάθειες τη ς Π ύλης για μετα ρρυθμίσ εις, που θα επ έτρ επ αν το ν «εξευρω π α ϊσ μό» και, συνεπώς, τη ν επιβίω ση το υ κ ρ ά του ς προσπάθεια που θα τελειώ σ ει τ ο 19 12, με τη ν απώλεια τω ν ευρω παϊκών εδ α φ ώ ν τη ς. Π ο υθ ενά δ ε ν αποτυπώνεται καλύ τερα η μετα ρρυ θμ ισ τική αυτή απόπειρα απ’ όσ ο σ τις πόλεις: Σμύρνη, Θ εσ σ αλο νίκη , Κων­ σ ταντινούπ ολη, Α λ εξά ν δ ρ εια . Μ έσα σ τον αιώνα α υτό αλλάζουν ε κ βάθρων, μετα μ ο ρ ­ φώ νονται και φ έρ ν ο υν σ το π ρ οσ κήνιο τις δυ νάμ εις εκ ε ίν ες που, χά ρη σ την οικο ν ο ­ μική το υ ς ακμή, θα μπ ορούσαν να σ τηρ ί­ ξο υ ν τ ο εγχείρ ημ α το υ εξευρω π αϊσ μού μιας π ολυφ υλετικής α υτοκρατορία ς. Ό μ ω ς η ο ρ μ η τικ ό τη τα το υ 20ού αιώνα σάρωσε ολοκληρω τικά κ ά θ ε τέ το ια απόπειρα...

Δ

[Σ· Κ.]

70

ΜΑΙΟΣ 2009

Laure nce Rees Ο ι Ν α ζί Μετάφραση: Ουρανία Παπακωνσταντοπούλου Παχάκης, 2008 σ. 384, € 22,50

Τ ζ έν ν υ Έ ρ π εν μ π εκ Π α ιχνίδι μ ε τις λ έξε ις Μετάφραση: Αλέξανδρος Κυπριώτης Εκδόσεις Ίνδικτος, 2008 σ. 160, € 14,60

πό το υ ς π λέον έγ κ υρ ου ς και β ρ α β ευ μένο υς παραγωγούς ν τ ο ­ κιμα ντέρ για τ ο BBC, ο συγγραφέας και σ εναρ ιο γρ άφ ο ς μ ετα φ έρ ει εδώ τα α π ο τελέσ μα τα τω ν ερ ευ νώ ν το υ, που έχ ο υ ν αποτυπ ωθεί σ ε ορισ μένα επεισόδια τη ς σ ειράς The War of the Century. Π υρήνας το υ βιβλίου οι δ ε ­ κ ά δ ες σ υ ν εν τε ύ ξε ις που σ υ γ κ έ­ ν τρω σ ε ο Rees από απλούς Γερμα ­ νούς, πρώην μέλη και υπ οσ τη ρικτές το υ ναζισ τικού κ όμ μα τος, σ ε μία προσπάθεια κατανόησης τω ν αιτίων τη ς ανό δο υ το υ ναζισ μού σ την π ρ ο­ πολεμική Γερμανία. Δ εν σ τέκετα ι, όμως, μονάχα σ ε αυτό: α κο λουθ εί το νήμα τη ς ισ τορία ς σ τον ευρω παϊκό π ό λ εμ ο που εξα π έλ υσ ε ο Α δ ό λ φ ο ς Χ ίτλ ερ και οι εθ νικοσ οσ ια λιστές, για να πα ρα κολουθήσ ει σ τενά, τις πιο πολλές φ ο ρ έ ς από τη ν οπ τική τω ν απλών ανθρώπων, και να ερ μη νεύ σ ει τις αποφάσεις εκ ε ίν ες που στάθηκαν μο ιρ αίες και σ φράγισαν τη ν πορεία το υ π ολέμου: Α φ ε ν ό ς τη ν επιχείρηση εξόν τω σ ης τω ν Εβραίων και, α φ ε τ έ ­ ρ ο υ , τη ν επ ίθ εσ η σ τη Σ ο β ιε τικ ή Ένωση, που ε ίχ ε ως συνέπεια τη φ ο ­ ν ικ ό τερ η και α γρ ιό τερ η σ ύγκρουσ η το υ Β' Π α γκο σ μίο υ Π ό λεμ ου . [Σ. Κ.]

ο τ ρ ίτ ο β ιβ λίο τη ς γ ερ μ α ν ίδ α ς σ υγ γ ρ α φ έω ς, γνω ­ σ τή ς κ υρ ίω ς από τ ο μ υ θ ισ τό ­ ρη μα Ιστορία του γερασμένου παιδιού, είναι α ρ ισ το τεχν ικ ά γ ρ α μ μ έν ο , π ρ α γ μ α τεύετα ι ένα σ ημ α ντικό θέμα και έχ ει α ρ κ ε­ τ έ ς δ υ σ κο λ ίες για τ ο ν α μύ η το α να γνώ στη. Α π α ιτεί, λοιπ ό ν, μέγισ τη π ρ οσ ο χή δ ιό τι απ ευ­ θύ νετα ι σ ε όσ ο υς έχ ο υ ν υπ ο­ μονή και τα υ τό χ ρ ο ν α εν δ ια φ έρονται για τη σ ύγχρονη ιστορία το υ κ όσ μο υ. Η ανώ νυμη ηρωίδα α φ η γείτα ι τη ζωή τη ς ανά­ μεσα σ το υ ς γ ο ν είς και το υ ς σ υγγενείς, τα πάντα είναι υπαι­ νικτικά, τίπ οτα δ ε ν είναι ξε κ ά ­ θα ρο, ο ύ τ ε πού δ ια δ ρ α μ α τίζε­ ται η υπ όθεσ η, ο ύ τ ε π ό τε. Δ ια ­ β ά ζ ο υ μ ε: « Ο π α τέ ρ α ς μου δ ο υ λ εύ ει κ ά θ ε μέρα σ’ ένα πα­ λάτι που απ’ έξω είναι εν τελ ώ ς άσπρο». Χ ά ρ η σ το επ ίμ ετρ ο , π λ η ρ ο φ ο ρ ο ύ μ εθ α πως η Έ ρ π ενμπ εκ εμ π ν εύ σ τη κ ε τη ν ισ τορ ία από τ ο δρ άμα σ την Α ρ γ εν τινή το υ 7 0 με τη χ ο ύ ­ ντα, τις εξα φ α ν ίσ εις πολιτώ ν και παιδιώ ν, τα βασανιστήρια και τ ο ν τρ ό μ ο . [Φίλιππος Φιλίππου]

Α

Τ

Β I Β Λ I Ο Π A

Β ασ ιλική Γεω ρ γ ιά δο υ Η ά κρ α δε ξιά και οι σ υν έπ ειες τη ς σ υνα ίνεσ ης Δανία, Νορβηγία, Ολλανδία, Ελβετία, Αυστρία, Γερμανία Εκδόσεις Καστανιώτη, 2008 σ, 544, € 33,44

/ • ^ ν α βιβλίο που έλειπ ε από τη ν ελληνική βιβλιογραφία. Σ τις ευρω παϊκές δη μο κρα τίες παΕ ρ α τη ρ είτα ι μια διαρκώς α υξανόμενη μετα βλητότητα τη ς πολιτικής συμπεριφοράς. Η «δυ­ σθυμία με τη δημοκρα τία» και ο «κο μμ ατικό ς κορ εσ μό ς» α ποτελούν τα σ υνοδευτικά φαι­ νόμενα αυτής τη ς π ραγματικότητας. Ό σ ο πιο α σταθείς στις κομ μα τικές και εκλογικές επι­ λογές το υ ς γίνονται οι ψ ηφ οφ όρ οι και όσ ο περισ σ ότερο απαξιώ νονται στα μάτια το υ ς οι θεσ μοί τη ς αντιπροσωπευτικής δη μο κρα τίας τό σ ο ενισχύονται τα κόμματα τη ς άκρας δ ε ­ ξιάς. Η εμφάνιση τη ς άκρας δ εξιά ς σ το κομ μα τικό σύστημα δ εν σ τηρίζεται μό νο σ ε θυμικές π α ραμέτρους. Στις περιπτώσεις τω ν χωρών που εξετά ζο ν τα ι σ το βιβλίο (Δανία, Ν ο ρ ­ βηγία, Ολλανδία, Ελβετία, Α υσ τρία, Γερμανία) η ενδυνάμωση το υ α κρ οδ εξιο ύ χώ ρου συ­ μπίπτει χρονικά με τις εκδηλώ σ εις οικονομικής κρίσης τη ς δεκαετία ς το υ 1970 και τις με­ τα βο λές στην παραγωγική και τη ν κοινωνική δ ο μή τω ν βιο μηχανικών κοινωνιών. Ο ι κομ μα ­ τικ ές συγκλίσεις και οι ενα ρμονισ μένες πρακτικές, που σ το όνομα το υ συμβιωτισμού και τη ς συναίνεσης εφ ά ρμοσ αν τα κυβερνητικά κόμματα, τα έφ ερα ν αντιμέτωπα με τη ν παρα­ δοσιακή εκλογική βάση το υς. Η εκλογική απογείωση τη ς άκρας δ εξιά ς έχει ως α φετηρία τη ν ανταπόκρισή τη ς στις διαθέσ εις δυσ αρέσ κειας και διαμαρτυρίας τω ν ψ ηφ οφ όρω ν και τη ν αδυναμία τω ν σ υστημάτω ν διακυβέρνησης να πρ οσ φ έρ ουν επ αρκείς δ υ ν α τό τητες εκ τό ­ νωσης τη ς δυσ φορίας τω ν πολιτών. Η Βασιλική Γεωργιάδου διδάσκει Π ολιτική Κοινω νιολογία σ το Τμήμα Π ο λιτικής Επιστήμης και Ισ τορίας το υ Πα ντείου Πανεπιστημίου και είναι μέ­ λος τη ς επιστημονικής επ ιτροπ ής τη ς επιθεώρησης Επιστήμη και Κοινωνία. [Γ. Σ.]

Μαρία Κουρση ΤΑΨΗΛΑ ΔΕΝΤΡΑ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ

Τα ψηλά δέντρα της γαλλικής επαρχίας Εκδόσεις Γαβριηλίδης σελ. 48, τιμή: 7,00 €

Προσωπογραφία εξωφύλλου: Mashi Changizi

Πο

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Ι

β

ι

β

λ

ι

ο

π

α

ρ

ο

υ

ς

ι

Κ ώ σ τα ς Χ ρ υ σ ό γ ο ν ο ς Η ιδ ιω τική δ η μ ο κ ρ α τία Από τις πολιτικές δυναστείες στην κλεπτοκρατία σ.286,€Ρ|9

' ^ ν α καθαρά επ ίκ α ιρ ο β ιβ λίο σ το Ε ο π ο ίο α υτά που ζ ο ύ μ ε εμ π ειρ ικά ή που τα π ρ ο σ λ α μ β ά ν ο υ μ ε μέσ ω τω ν m edia γίν ον τα ι σ κέ ψ εις και κ α τό π ιν σ υ­ μ π ερ ά σ μ α τα . Τ ο β ιβ λ ίο α υ τό α π ο δ εικ νύ ει πώς η δ ια φ θ ο ρ ά τη ς Sie mens δ ε ν α π ο τελ εί π α θ ο λ ο γ ικ ό σ ύμπ τω μα, αλλά ορ γ α ν ικ ή ιδ ιό τη τα το υ π ο λ ιτικ ο ύ σ υ­ σ τή μ α το ς , σ ε μια χώ ρ α όπ ου και ο « ιδ ιω τικ ό ς» τ ο μ έ α ς είναι σ ε μεγ ά λ ο β α θ μ ό κ ρ α τικ ο δ ία ιτο ς . Η ελ λ η νική δ η ­ μ ο κ ρ α τία ιδ ιω τικ ο π ο ιείτα ι ο λ ο έν α και π ερ ισ σ ό τε ρ ο . Η π ο λ ιτικ ή μ ε τα τρ έ π ετ α ι σ ε ιδ ιω τική υπ όθ εσ η τω ν μεγάλω ν π ο ­ λιτικώ ν δ υ να σ τειώ ν και τω ν ισ χυρώ ν ο ι­ κ ο ν ο μ ικ ώ ν σ υ μ φ ε ρ ό ν τω ν πίσω και γύρ ω από α υ τέ ς . Η α δυ να μία σ α φ ού ς διά κ ρ ισ η ς δ η μ ό σ ιο υ και ιδ ιω τικ ο ύ είναι όμ ω ς δ ια κ ρ ιτικ ό τη ς μεσ αιω νικής φ ε ο υ ­ δα ρ χ ία ς κι ό χ ι τη ς α σ τικ ή ς δ η μ ο κ ρ α ­ τία ς. Υ π ά ρχει, λοιπ ό ν, ένα π ο λ ιτικ ό σ ύ­ σ τημ α σ τη ν Ελλάδα που λ ειτ ο υ ρ γ ε ί μ ε ό ρ ο υ ς π ρ ο κ α π ιτα λ ισ τικ ο ύ ς κι α υ τό , αν μη τι ά λλο, είναι ένα ελ λ η νικό π α ρά ­ δ ο ξ ο τ ο υ 21 ου αιώ να. Τ ο ερ ώ τη μ α ε ί­ ναι αν μ π ο ρ εί να γ ίν ει κ άτι για να ανα­ τρ α π εί α υτή η π ο ρεία και τα π ρ άγμ ατα να ξα ν α π ά ρ ου ν τ η βασική το υ ς π ο ρεία , έτσ ι ώ σ τε οι θ ε σ μ ο ί να λ ειτο υ ρ γ ο ύ ν και οι α ξίε ς να υ π ά ρχο υν α υ τε ξο ύ σ ιε ς κι α υ τό ν ο μ ε ς . [Γ. Ν.]

78

ΜΑΙΟΣ 2009

α

ς

η

Β ό λ φ γκ α γκ Μ π ο ϊτίν, κ .ά Ισ τορ ία τη ς γ ερ μ α ν ική ς λ ο γ ο τεχ ν ία ς από τ ις α ρ χές τ η ς ως σ ήμ ερ α University Studio Press, 2009 σ. 761, €

ρό κειτα ι για μία εκ τενή μο ν ο ­ γραφία, γρα μμ ένη από έν τεκα ειδ ικ ο ύ ς επ ισ τή μ ο ν ες , η οπ οία π ρ α γ μ α τεύετα ι τη ν ισ τορία τη ς γερ μα νική ς λ ογ ο τεχν ία ς με πλού­ σια κειμενικά π α ραδείγματα από ό λ ες τις επ οχ ές, από τις οπ οίες υπ άρχουν γραπτά μνημεία. Τα λ ο ­ γοτεχνικά ρεύματα κάθ ε π εριόδου, α ρχίζο ντα ς από τ ο ν πρώιμο Μ ε­ σαίωνα και τελειώ νο ντα ς στη δ εκ α ­ ετία το υ σ ύγχρ ονου 2000, διαγρά­ φ ονται τεκμ ηρ ιω μ ένα με τα α ντί­ σ τοιχα παραθέματα και ενσωματω­ μένα σ την κοινω νικοπολιτική ισ το­ ρία τη ς εκ ά σ το τε επ οχής, για τη ν οποία γίνεται επ αρκής λόγος. Έτσι, γίνονται κα τα ν οη τές οι π ρ οϋ π ο θέ­ σ εις τη ς λο γ ο τεχν ικ ή ς παραγωγής και οι αλληλεπιδράσ εις μ ε τη ν κα­ θα υ τό ιστορία. Ο ι τά σ εις, οι κινή­ σ εις α κόμα και οι μ ό δ ε ς σ τις διά­ φ ο ρ ες λ ογ ο τεχν ικ ές π εριόδ ου ς π εριγράφ οντα ι κα θ εα υτές και μέσα σ το πλαίσιο τη ς θεω ρίας τη ς λ ο γ ο ­ τεχνίας. Ο ι προσ εγγίσ εις α υτές δ ε ν α γνοούν τ ο διάλο γο με τις άλ­ λ ες ευρω πα ϊκές λ ογ ο τεχ ν ίε ς και τη ν εν δ εχ ό μ ε ν η επίδρασή το υ ς στη γερ μα νική λογο τεχνία . [Γ. Ν.]

Π

B oris C y ru ln ik Τ η ς Σ ά ρ κα ς και τη ς Ψ υχ ής Μετάφραση: Σίλια Μανουσοπούλου, Άννα Πλεύρη Κέλευθος, 2008 σ. 293, € 19

■ ■ ιυ χ ή τ ε και σώματι» οι άν\ \ Ψ θρωποι π ισ τεύουν ότι απο­ τελο ύν τα ι από δ ύ ο μέρη, τη ν ψυχή και τ ο σώμα, που αλληλλεπιδρούν μεν, πα ρα μένουν χω ρισ τά δε. Ο ν ευ ρ ο ψ υ χ ία τρ ο ς B oris C y ru ln ik , Κ αθηγητής σ το Π α νεπ ισ τήμιο τη ς Το υλόν, υπ οσ τηρίζει ότι ο διαχωρι­ σ μός α υτό ς δ ε ν είναι τό σ ο σ αφής όσ ο νομ ίζαμ ε. Σ το παρόν βιβλίο το υ παρουσιάζει πώς η βιολογία επ ηρ εά ζει τη ν ψ υχολογία τη ς ευ τυ ­ χίας, τη ς προσκόλλησης, τη ς κοινω­ νικής π ρ ο σ α ρ μ ο σ τικ ό τη τα ς, τω ν γηρατειώ ν. Δ ια βά ζοντα ς, ο ανα­ γνώ στης σ υνειδη τοπ οιεί ότι ένα ά το μ ο που έχ ει σ τερ η θ εί συναι­ σθηματικά παρουσιάζει εγ κ εφ α λι­ κ ές α τρ ο φ ίες και σ υμπεραίνει ότι για να γίνει κάπ οιος έξυπ νο ς π ρ έ­ πει να έχ ει αγαπηθεί. Πρ έπ ει να ση­ μειω θεί ό τι οι θέσ εις α υτές το υ C y ru ln ik α πέχουν πολύ από το ν ν τετερ μ ιν ισ μ ό το υ βιολογικού κα­ θο ρισ μ ού τη ς ψυχής, μια και η επί­ δρασ η μ ε τα ξύ σώ μα τος και ψυχής είναι α μφ ίδρ ομ η. Συνολικά, π ρ όκει­ ται για ένα βιβλίο που διαβάζεται ευχά ρισ τα και βοηθά το ν αναγνώ­ στη να α ποκτήσει μία νέα οπτική αντίληψης. [ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΥ]

HELM U T KRAUSSER

ΕΡΩΣ "Ενα μυθιστόρημα για τά λε­ πτά όρια μεταξύ αγάπης, πά­ θους καί ψευδαίσθησης καί, συνάμα, γιά τον καταστρο­ φικό 20ό αιώνα. Δυό άνθρω­ ποι, ένας άνδρας-κυνηγός καί τό άξιολάτρευτο θήραμά του, σ’ ένα παιχνίδι κρυφτού, δια­ σχίζοντας τή Γερμανία κατά τή μεταπολεμική περίοδο.

© ΙΝ Δ ΙΚ Τ Ο Σ

ΒΙΒΛΙΑ

w w w .in d ik to s .g r

□ ϋΠ Ο Ώ Ο Π Ο

ΒϋϋϋΞ ϋαοει QQBQOBBiUBEl

υμπληρώνονται 20 χρόνια από την πτώση του Τείχους. Η Γερμανία δεν \

είναι πια αυτή που ξέραμε μεταπολεμικά αλλά ούτε και αυτή των αρχώντου '90. Η σύγχρονη γερμανική λογοτεχνία προβληματίζεται καθώς

αναπτύσσεται μέσα από πολλές ξεχωριστές περιπτώσεις. Η επανένωση των δύο Γερμανιών δημιούργησε νέες συνθήκες και νέους συγγραφείς. Είμαστε στην εποχή της συγκρότησής τους σε τάσεις, αντικείμενο που εξετάζει και το αφιέρωμά μας. Επιμέλεια: Έ λενα καρακούλη Γράφουν και μιλούν: Όλγα Λασκαρίδου, Κώστας θ . καλφόπουλος, Εύη Πετροπούλου, Όλγα Σελλά,Έ λενα Καρακούλη, Γ. Νέδας, Σιμπίλε Μπεργκ, Μ άρτιν Βάλζερ, Τζέννυ Έρπενμπεκ ΜΑΙΟΣ 2009 8 1

[

δ ι α β ά ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Όλγα Λασκαρίδοιι

Τάσεις της σύγχρονης

γερμανικής λογοτεχνίας μετά το 1989 ον Οκτώβριο του 1994 δημοσιεύτη­ εαυτές -και τους ήρωές τους- εκπροσώ­ κε στην εβδομαδιαία εφημερίδα πους του μεγάλου ιστορικού γίγνεσθαι Die Zeit ένα άρθρο της κριτικού είτε ως υπερασπιστές είτε ως θύματα λογοτεχνίας Ίριδος Ράντις με τίτλο «Η της παιδικής ηλικίας. δεύτερη ώρα μηδέν», όπου η συγγραφέ­ Αντίθετα, η τρίτη γενιά, εκείνοι δηλαδή ας αποχαιρετούσε τους «βετεράνους» που σήμερα είναι 30-40 χρονών, αποχαι­ της γερμανικής λογοτεχνίας και χαιρέτιζε ρετούν την ιστορία. Η προσωπική ιστορία τη νέα -την τρίτη- μεταπολεμική γενιά του καθενός δεν είναι πια αντιπροσω­ των γερμανών συγγραφέων με τις φρά­ πευτικό μέρος της μεγάλης παγκόσμιας σεις: «Οι νέοι συγγραφείς κλείνουν το ιστορίας, αλλά το μεμονωμένο άτομο μεγάλο βιβλίο της ιστορίας [...]. Η λογο­ μοιάζει τις περισσότερες φορές να μην τεχνική παραγωγή συγγραφέων, όπως ο ταυτίζεται με τα γεγονότα. «Η ιστορική Γκύντερ Γκρας, ο Χέρμαν Λεντς, ο Μάρτιν συνέχεια χάθηκε», καταλήγει η Ράντις. Βάλζερ, η Κρίστα Βολφ και ο Χανς Δείγματα της στάσης αυτής απαντώνται Μάγκνους Έντσενσμπεργκερ είναι εντυ­ πράγματι σε δύο ανθολογίες που κυκλο­ πωσιακή. Εξακολουθούν να δεσπόζουν φόρησαν φέτος με αφορμή την επέτειο στα λογοτεχνικά πράγματα. Κι όμως, το των 20 χρόνων από την κατάρρευση του παρόν το οποίο αφηγούνται, δεν είναι Τείχους. Τα 47 κείμενα των 40 περίπου πια παρόν». συγγραφέων από την πρώην Δυτική και Κύριο μέλημα της πρώτης γενιάς, η Ανατολική Γερμανία αρθρώνουν στη οποία έζησε την άνοδο του ναζισμού σε μεγάλη τους πλειοφηφία την προσωπική μικρή ηλικία, ήταν η κριτική ενασχόληση ανάμνηση ως κάτι που δεν ανάγεται σε με το παρελθόν μέσω της παράδοσης. Η κανένα ευρύτερο ιστορικό πλαίοιο. Στην γενιά αυτή υπεραμύνθηκε της ιστορικής πρώτη συλλογή, με τίτλο Περάσματα συνέχειας, τα βιβλία της διαβάζονται, συνόρων <«Grenz0berg6nge»), η συγγρα­ λέει η Ράντις, ως «θεραπευτικές συνε­ φέας Γιούλια Φρανκ, που επιμελήθηκε δρίες», όπου το ζητούμενο είναι το όνει­ την έκδοση, καλεί στην εισαγωγική επι­ ρο της ιστορικής συνέχειας. «Προϋπόθε­ στολή της «όλους όσων τη σχετική ση της θεραπείας ήταν η πίστη στην εμπειρία ήδη γνωρίζουμε», αλλά και παράδοση.» εκείνους «που ως τώρα δεν είχαν Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά, η γενιά αρθρώσει δημόσια τη σχέση τους με την του 1968, αντίθετα, ξεκαθαρίζει τους άλλη Γερμανία» να θυμηθούν και να λογαριασμούς της με τους γονείς, δηλα­ επουλώσουν, αφηγούμενοι το τραύμα δή με τη γερμανική ιστορία. Για συγγρα­ του χωρισμού, να ξεπεράσουν τα σύνο­ φείς, όπως ο Πέτερ Χάντκε, ο Κρίστοφ ρα που τους χωρίζουν. Τα κείμενα μαρ­ Μέκελ ή ο Μπέρνχαρντ Βέσπερ το τυρούν -για άλλη μια φορά- πως το τεί­ παρελθόν αποτελεί πεδίο απομυθοποίη­ χος χώριζε την Ανατολή από τη Δύση σης και αποδόμησης. Το εισιτήριο για το πολύ περισσότερο απ' ό,τι χώριζε τη σήμερα δεν είναι η θεραπεία, αλλά η Δύση από την Ανατολή. Για κάποιον που αλήθεια. Όμως, οι δύο αυτές γενιές μεγάλωσε στη Δύση το τείχος δεν τέμνει έχουν κάτι κοινό: Και οι δύο θεωρούν τη βιογραφία τόσο τραυματικά σε «πριν»

Τ

82

ΜΑΪ0Σ 2009

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Φ I Ε Ρ Ω Μ A

και «μετά». Μένει η απορία της Φρανκ (που δραπέτευσε με την οικογένεια της από το ανατολικό Βερολίνο στην ηλικία των οχτώ ετών), πώς είναι δυνατόν να υπάρχουν συγγραφείς από οποιοδήποτε μέρος της Γερμανίας που να βίωσαν το τείχος και την πτώοη του ως ενήλικες και να δηλώνουν έλλειμμα εμπειρίας και προβληματισμού πάνω στο έλλειμμα αυτό. Την απάντηση στο ερώτημα της Φρανκ δίνει κατά κάποιον τρόπο η δεύτερη ανθολογία, με τίτλο Η νύχτα που έπεσε το Τείχος («Die Nacht, in der die Mauer fiel»), που επιμελήθηκε ο Ρενάτους Ντέκερτ. Οι συγγραφείς που αφηγούνται εδώ πώς πέρασαν την 9η Νοεμβρίου του 1989 μοιάζουν να συμφωνούν στο εξής: «Ένιωθες πως ήταν μια ιστορική στιγμή, όπου ήσουν απλά φιλοξενούμενος», όπως το διατυπώνει ο δυτικός Ντέτλεφ Κούλμπροτ ή -με ενστικτώδη σκεπτικι­ σμό- ο ανατολικός Ράινχαρντ Γιργκλ, που εργαζόταν για μια παράσταση του Τσέχοφ στη βερολινέζικη Volksb6hne ως τεχνικός φωτισμού και στα διαλείμματα άκουγε τις ειδήσεις: «»Η είδηση αυτή αφορά πράγματι κάποιον σαν εμένα. Ας μείνω καλύτερα εδώ«. Κι έτσι γυρνάω στο σπίτι, περασμένα μεσάνυχτα». 0 τόνος ουσιαστικά δεν διαφέρει. Και στις δύο πλευρές του Τείχους η προσωπική εμπειρία δεν συνάδει με την ιστορική στιγμή, δεν εναρμονίζεται με τα γεγονό­ τα. Τα όσα ακολούθησαν την πτώση του Τεί­ χους και την επανένωση των δύο Γερμα­ νιών στις 3 Οκτωβρίου 1990 αναμφίβολα δημιούργησαν για τους συγγραφείς εντε­ λώς νέες συνθήκες γραφής και δημιουρ­ γίας. Αν στο τέλος της δεκαετίας του 1980 οι κριτικοί μιλούσαν για έντονη κρίση στην παραγόμενη λογοτεχνία, για τέλμα, έλλειψη θεμάτων, έλλειψη εμπει­ ριών, ένδεια ύφους, έλλειψη απήχησης, τα πράγματα αλλάζουν άρδην στη νέα

κατάσταση. Δεν είναι υπερβολικό, λοιπόν, να μιλάμε για τη δεύτερη «ώρα μηδέν», να συγκρίνουμε δηλαδή την πτώση του Τείχους (που δεν χώριζε μόνο το Βερολίνο και τις δύο Γερμανίες, αλλά και τη Μόσχα από την Ουάσινγκτον) και την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ στη συνέχεια, με το τέλος του Β' Παγκο­ σμίου Πολέμου, αφού και οι δύο χρονο­ λογίες σηματοδοτούν μία τομή στην ιστορία, όχι μόνο της Γερμανίας ή της Ευρώπης, αλλά ολόκληρης της υφηλίου, μετά την οποία τίποτα δεν ήταν όπως πριν.

]

ΐνγκο τούλτσε

το μυθιστόρημα της «αλλαγής» Αναμφίβολα το πλέον ενδιαφέρον κομ­ μάτι της νεότερης γερμανικής λογοτε­ χνίας είναι εκείνο που πραγματεύεται τα ΜΑΪ0Σ 2009

S3

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

βιώματα ίων ανθρώπων της Ανατολικής Γερμανίας πριν και μετά την επανένωση ή την «αλλανή» (Wende), όπως την αποκαλούν οι Γερμανοί. Δεν είναι δυνατόν να αναφερθούμε εδώ στις δεκάδες διηγη­ μάτων και μυθιστορημάτων που είναι αφιερωμένα στο θέμα αυτό. Από τα πιο γνωστά στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό είναι οι Απλές ιστορίες (Simple Storys, 1998) και οι Καινούργιες ζωές iNeue Leben, 2005) του Ίνγκο Σούλτσε (1962), το Ήρωες σαν κι εμάς (Helden wie wir, 1995) του Τόμας Μπρούσιγκ (1965), που πρώτος διακωμώδησε την «αλλαγή» ή Ο κύριος Βίλενμπροκ (Willenbrock, 2000) του Κρίστοφ Χάιν (1944). Αλλά και πολ­ λοί δυτικοί συγγραφείς ασχολήθηκαν με το θέμα της επανένωσης, όπως π.χ. ο Φρίντριχ Κρίστιαν Ντέλιους (1945) με Τα αχλάδια του Ρίμπεκ (Die Birnen von Ribbeck, 1991) ή ο Τόμας Χέτχε (1964) στο Λ/ΟΧ (1995). Όμως κανένα από αυτά τα πεζογραφή­ ματα δεν φαίνεται μέχρι σήμερα να έχει ικανοποιήσει απόλυτα τους γερμανούς λογοτεχνικούς κριτικούς, αφού ακόμα περιμένουν το μεγαλόπνοο μυθιστόρημα που θα αφηγηθεί τα πράγματα με τρόπο υποδειγματικό για τις επόμενες γενιές, κάτι σαν τους Μπούντενμπροκτου Τόμας Μαν. Από το 1989 κι έπειτα, σχεδόν κάθε μυθιστόρημα που αναφέρεται στο τέλος της Ανατολικής Γερμανίας και την επανέ­ νωση υποβάλλεται λίγο πολύ σε αυτή τη σύγκριση. Μία σύγκριση που δεν ωφέλησε το μυθι­ στόρημα του Γκύντερ Γκρας Ένα ευρύ πεδίο (Ein weites Feld, 1995). 0 Γκρας προσεταιρίζεται εδώ τον ήπιο και μεγά­ θυμο τρόπο αφήγησης του ομοτέχνού του συγγραφέα του τέλους του 19ου αιώνα, Τέοντορ Φοντάνε, για να συσχετί­ σει δύο περιόδους της γερμανικής ιστο­ ρίας: την επανένωση του 1990 και την πρώτη ενοποίηση της γερμανικής αυτο­ κρατορίας το 1870-71. 0 Φοντάνε κρύβε­ 8 4

ΜΑΪΟΣ 2009

ται πίσω από τον ήρωα Τέο Βούτκε, με το παρατσούκλι Φόντυ, ένα γέρο κλητήρα από την πρώην Ανατολική Γερμανία, το πλευρό του οποίου δεν εγκαταλείπει ποτέ ο αιώνιος χαφιές Χόφταλερ (μία ακόμα λογοτεχνική μορφή, παρμένη από το Τάλχοφερ του Χανς Γιοάχιμ Σέντλιχ του 1986). Οι δύο ήρωες περιδιαβάζουν το Βερολίνο, φλυαρώντας για τη Γερμα­ νία και μην μπορώντας να αποχωριστούν ο ένας τον άλλον, ακόμα και τώρα που η Ανατολική Γερμανία δεν υπάρχει πια. Το μυθιστόρημα ξεσήκωσε θύελλα αντιδρά­ σεων, μεταξύ άλλων και επειδή δεν παρουσιάζει την 3η Οκτωβρίου 1990 ως ημέρα σωτηρίας του γερμανικού έθνους. Αντίθετα, τον τίτλο του «μυθιστορήματος της αλλαγής» διεκδικεί σήμερα το best seller Ο πύργος (Der Turm, 2008) του ανατολικογερμανού Ούβε Τέλκαμπ (1968). 0 δισήμαντος υπότιτλος Ιστορία από μια βυθισμένη χώρα αναφέρεται βέβαια στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμα­ νίας, τα εφτά τελευταία χρόνια της οποί­ ας αφηγείται το μυθιστόρημα. Όμως, μέσα οτο τέλμα της «βυθισμένης» αυτής χώρας, η οποία είναι καταδικασμένη σε απραξία, υπάρχει και η «κοινωνία των Tormer», μία κόστα ανατολικογερμανών πολιτών που ζει σε ένα απομονωμένο προάστιο της Δρέσδης γύρω από την οδό Turm. Μία ομάδα ανθρώπων που μένει σε πανέμορφα σπίτια και συντηρεί μία αοτική παράδοση και παιδεία, με μουσική δωματίου, λογοτεχνικές συζη­ τήσεις και ανθρωπιστικά ιδεώδη. Αυτή τη νησίδα αντίστασης, αλλά και αδυναμίας, περιγράφει ο Τέλκαμπ, με τόνους που αρχικά μεταφέρουν τον αναγνώστη στον 19ο αιώνα. Όμως, σιγά σιγά, και σχεδόν χωρίς να το αντιληφθούμε, το ύφος δίνει τη θέση του σε μια σκληρή, αφτιασίδωτη πρόζα που παρουσιάζει την πραγματικό­ τητα της ΛΔΓ, με το οτρατό, την κατα­ στολή και το χαφιεδισμό της - δίνοντας έτσι το πανόραμα μιας κοινωνίας που με

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Φ I Ε Ρ Ω Μ A

τον έναν ή τον άλλο τρόπο βαδί­ ζει, τρεκλίζοντας, προς το τέλος της. Λίγο πριν το τέλος της ΛΔΓ τοπο­ θετεί και ο Ίνγκο Σούλτσε την πλοκή του τελευταίου μυθιστορήματός του Άνταμ και Έβελιν (Adam und Evelyn, 2008). Η οπτική του όμως είναι διαφορετική: Το καλο­ καίρι του 1989 όλα είναι ακόμα ανοιχτά, οι ήρωες του Σούλτσε δεν μπορούν να διανοηθούν τι θα συμβεί σε λίγους μήνες. Είναι τόσο αθώοι και ανιστόρητοι όσο οι πρώ­ τοι άνθρωποι, ο Αδάμ και η Εύα. Με αβίαστη ελαφράδα, ο Σούλτσε διαπλέκει την πολιτική με τη βιβλι­ κή ιστορία και το αποτέλεσμα είναι ένα μυθιστόρημα αρκετά πιο εύπεπτο από τις Καινούργιες ζωές, πράγμα στο οποίο συντελούν και οι γρή­ γοροι διάλογοι που αποτελούν το μεγα­ λύτερο μέρος του. 0 Ανταμ είναι ευχαρι­ στημένος από την καθημερινότητά του στην Ανατολική Γερμανία, η πανέμορφη Έβελιν όμως όχι και τόσο. Έτσι, μόλις αντιλαμβάνεται ότι ο Άνταμ την απατό με τη Λίλυ (Λίλιθ), δεν διστάζει να τον εγκαταλείψει και να φύγει με τη βοήθεια του (αρχάγγελου) Μίχαελ, που υπόσχεται να την φυγαδεύοει από τον σοσιαλιστικό παράδεισο για να ζήσουν μαζί οτον αλη­ θινό, καταναλωτικό παράδεισο της Δύσης. Και ο θεός - συγγραφέας σιωπά, αφήνοντάς μας με την απορία για το ποιος είναι ή ήταν ο αληθινός παράδει­ σος. Η χειραφ έτηση από το ναζιστικό παρελθόν 0 στοχασμός πάνω οτις γερμανογερμανικές σχέσεις δεν περιορίζεται όμως μόνο στο πρόσφατο παρελθόν. Η περίοδος του ναζισμού, ο πόλεμος και οι συνέπειές του αποτελούν ακόμα κυρίαρχο θέμα

οτη λογοτεχνία της τελευταίας εικοσαετίας. Αξιοσημείωτο είναι πως, αν και η γενιά που βίωσε τα χρόνια 1933-1945 εκλείπει σιγά σιγά, η λογοτεχνία δεν οδηγείται στη λήθη, αλλά αντίθετα απο­ τιμά εκ νέου το παρελθόν. Η νέα γενιά προβληματίζεται πάνω οτην ατομική ή τη συλλογική ευθύνη, όπως π.χ. ο Ούβε Τιμ (1940) στο Παραδείγματος χάριν: ο ναζί αδελφός μου (Am Beispiel meines Bruders, 2003) ή ο Μπέρνχαρντ Σλινκ (1944) στο Διαβάζοντας στη Χάννο (Der Vorleser, 1995). Η διαχείριση της ενοχής φαίνεται να είναι επιτακτική ανάγκη μετά το 1989, μεταξύ άλλων, και εξαιτίας των νεοναζί που κάνουν την εμφάνισή τους. Τις πιο έντονες αντιδράσεις όμως προκάλεσαν, για άλλη μια φορά, οι παλαιότεροι συγγραφείς. 0 Γκύντερ Γκρας με την αυτοβιογραφία του Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι (Be/m Hduten der Zwiebel, 2006), όπου ομολογεί ότι είχε καταταγεί στα Waffen SS, καθώς και ο Μάρτιν Βάλζερ με το αυτοβιογραφικό του μυθιστό­ ρημα Η πηγή (Ein springender Brunnen, 1998). Ο Βάλζερ αφηγείται την ιστορία

]

Γκύνχερ Γκρας

ΜΑΪ0Σ 2009

&5

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ]

[

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

μιας παιδικής ηλικίας και εφηβείας κατά τη διάρκεια της ανόδου του ναζισμού στη Γερμανία. Η αθώα προοπτική του παιδιού δεν κρίνει αθώους ή ένοχους, δεν κατηγορεί και δεν απαλλάσσει κανέναν, αλλά εκφράζει τον κορεσμό της νέας Γερμανίας που δεν θέλει να της υπενθυμίζουν διαρκώς το ιστορικό όνει­ δος, όπως επισημαίνει ο Σπύρος Μοσκόβου στο Βήμα (24/01/1999): «Το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Μάρτιν Βάλζερ είναι σημαδιακό από την άποψη ότι κυκλοφορεί σε μια περίοδο όπου είναι αισθητή η χειραφέτηση της Γερμα­ νίας από το ναζιστικό παρελθόν. Ο συγ­ γραφέας παρουσιάζει αυτό το παρελθόν σαν μια κανονικότητα, χωρίς την κηδεμο­ νία και καταδυνάστευση της μετέπειτα καταδίκης». Ανάμεσα στους νεότερους συγγραφείς που προβληματίζονται πάνω στην ιστο­ ρία είναι ο Ράινχαρντ Γιργκλ, γεννημένος το 1953 στο Ανατολικό Βερολίνο. Με αφορμή το μυθιστόρημά του Οι ημιτελείς (Die Unvollendeten, 2004) η κριτικός Ίρις Ράντις αναθεώρησε μάλιστα στην Zeit (30/04/2004) τη θέση της περί απώλειας της ιστορικής συνέχειας: Με τον Γιργκλ «το μεγάλο βιβλίο της ιστορίας άνοιξε ξανά», καθώς ο συγγραφέας αφηγείται με τον πιο πειστικό τρόπο τη μεταπολε­ μική ιστορία της Γερμανίας. Και όχι μόνο. Οι πρωταγωνιστές του τελευταίου μυθι­ στορήματος του Σιγή (Stille, 2009) έζησαν πέντε αλλαγές καθεστώτων μέσα σε 80 χρόνια: από τον Κάιζερ και τη δημο­ κρατία της Βαϊμάρης στο Π Ράιχ, από την Ανατολική στη Δυτική Γερμανία και, τέλος, στη σημερινή ενιαία Γερμανία. Η ιστορία δύο οικογενειών είναι ταυτόχρο­ να και η ιστορία του γερμανικού έθνους, όπου οι διάφορες πορείες διαρκώς συνα­ ντώντας τέμνονται κι απομακρύνονται, χωρίς όμως ποτέ να εξαργυρώνεται το αναφαίρετο δικαίωμα του ανθρώπου στην ευτυχία, Και η ίδια η γερμανική &<Ε>

ΜΑΪ0Σ 2009

νλώσσα μετατρέπεται σε πεδίο μάχης, όπου ορθογραφικοί και γραμματικοί κανόνες αναιρούνται με στόχο να υπονο­ μεύσουν το λόγο της εξουσίας. Αυτοβιογραφίες Πολλά είναι τα έργα που, όπως Η υπερά­ σπιση της παιδικής ηλικίας (Die Verteidigung der Kindheit, 1991) του Μάρτιν Βάλζερ ή το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά του που αναφέραμε παρα­ πάνω, επιχειρούν μί «κατάδυση» στην παιδική ηλικία. Η αναζήτηση και ο στοχα­ σμός πάνω στην ίδια τους τη βιογραφία είχε ως αποτέλεσμα να δημοσιεύσουν αρκετοί συγγραφείς τα απομνημονεύμα­ τα ή ημερολόγιά τους. Έτσι, π.χ. ο Χάινερ Μύλερ το Πόλεμος χωρίς μάχη (Krieg ohne Schlacht, 1992). Η πιο προσωπική μαρτυρία είναι της Κρίστα Βολφ, που το 2001 εξέδωσε 41 χρονογραφήματα υπό τον τίτλο Μια μέρα το χρόνο (Ein Tag im Jahr). Πρόκειται για ημερολογιακές σημειώσεις που κρατούσε η συγγραφέας επί 41 χρόνια σε μια καθορισμένη, τυχαία ημερομηνία. Αφορμή ήταν η έκκληση της μοσχοβίτικης εφημερίδας Iswestija, η οποία καλούσε το 1960 όλους τους συγ­ γραφείς στον κόσμο να αφηγηθούν μια μέρα από τη ζωή τους. Η Κρίστα Βολφ δεν κατέγραψε τα γεγονότα μίας μόνο ημέρας, αλλά συνέχισε επί 41 χρόνια να κρατά κάθε 27η Σεπτεμβρίου σημειώ­ σεις. Το βιβλίο που προέκυψε έτσι καθρε­ φτίζει όχι μόνο την προσωπική πορεία της συγγραφέως, αλλά και αυτή της χώρας της, και μαρτυρεί πως η πολιτική της απογοήτευση είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα απ' ό,τι πίστευαν στη Δύση. Ο νέος γερμανικός ρομαντισμός Απογοήτευση για τα κοινά και την πολιτι­ κή εκφράζεται και με τη στροφή προς το ερωτικό μυθιστόρημα, το οποίο αναβιώ-

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω I Φ I Ε Ρ Ω Μ Α ΐ

νει στο γύρισμα του αιώνα. Είναι πάρα πολλοί -και ως επί το πλείστον δυτικοί- οι συγγραφείς που αποτραβιούνται στην προσωπική, ιδιωτική σφαίρα, όπου ανακαλύ­ πτουν ξανά τον έρωτα, την επιθυ­ μία, το οώμα. Από την πληθώρα των έργων του «νέου γερμανικού ρομαντισμού», όπως χαρακτηρίζε­ ται από την εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung (14/09/2003), αναφέρουμε ενδει­ κτικά: Ντίτερ Βέλερσχοφ Επιθυμία του έρωτα iDer Liebeswunsch, 2000), Χανς-Γιόζεφ Όρτχαϊλ 0 μεγάλος έρωτας (Die groie Liebe, 2003) και, αργότερα, Ποθώντας τον έρωτα (Das Verlangen nach Liebe, 2007), Μίχαελ Λεντς Ερωτι­ κή εξομολόγηση Uiebeserkldrung, 2003), Κάρεν Ντούβε Λεν είναι τραγούδι αγάπης αυτό (Dies ist kein Liebeslied, 2003), Μπότο Στράους Η νύχτα με τηνΆλις, όταν η Γιούλια τριγύριζε έξω από το σπίτι (Die Nacht m it Alice, als Julia urns Haus schlich, 2003), Άντολφ Μουσγκ Αν είναι ευτυχία! Ερωτικές ιστορίες από τέσσερις δεκαετίες (Wenn es ein CI6ck ist!

Liebesgeschichten aus vier Jahrzehnten, 2008). Άλλοτε γεμάτος ελαφράδα κι αισιοδοξία, άλλοτε απελπισμένος και γεμάτος πόνο, ο έρωτας σε όλες του τις εκφάνσεις απασχολεί τους συγγραφείς ανεξαρτήτως ηλικίας: Από τον Γκρας, που οε ηλικία 76 ετών γράφει ερωτικά ποιήματα, μέχρι τον Μπένγιαμιν Λέμπερτ (1982), το παιδί - θαύμα της νέας γερμα­ νικής λογοτεχνίας από το Φράιμπουργκ, του οποίου το δεύτερο μυθιστόρημα με τίτλο Το πουλί είναι κοράκι iDer Vogel ist ein Rabe, 2003) αφηγείται την ερωτική απελπισία δύο νεαρών. Θα σταθούμε εδώ οε δύο best sellers, που δείχνουν το εύρος της θεματολο­ γίας, αλλά και τη μεγάλη απήχηση που

έχει το θέμα στο αναγνωστικό κοινό. Ως καλύτερο ανάγνωσμα για το 2008 ψηφί­ στηκε από τους αναγνώστες της εφημε­ ρίδας Die Zeit το διήγημα του Ζίγκφριντ Λεντς (1926) Ενός λεπτού σιγή (Schweigeminute, 2008). Κάπου στις βόρειες ακτές της Γερμανίας ο μαθητής Κρίστιαν θυμάται, στη διάρκεια της νεκρώσιμης τελετής για την καθηγήτριά του Στέλλα, τον πρώτο μεγάλο του έρωτα, τη χαμένη ευτυχία και αφηγείται στον εαυτό του και σε εμάς τους ανα­ γνώστες την ιστορία του. Με τρόπο σεμνό, σιγαλό, λακωνικό, αλλά και άκρως ερωτικό, ο Λεντς μιλάει για τη διάρκεια που θέλει ο έρωτας και που πάντοτε απειλείται. Στον αντίποδα του σχεδόν παλιομοδίτι­ κου ύφους του Λεντς, βρίσκονται οι Υγρές περιοχές (Feuchtgebiete, 2008) της νεαρής αγγλογερμανίδας Σάρλοτ Ρόουτς (1978), ένα προκλητικό βιβλίο, στο οποίο η συγγραφέας ξεγυμνώνει το

πούλια Φρανκ

ΜΑΙΟΣ 2009 <37

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

γυναικείο σώμα. Η ηρωίδα της Χέλεν Μέμελ εξερευνά το σώμα της, πειραμα­ τίζεται με τα υγρά του και χαίρεται όταν οι οσμές της γίνονται αντιληπτές ακόμα και μέσα από τα πιο χοντρά τζιν. Το βιβλίο βρίσκεται ακόμα στον κατάλογο των ευπώλητων του περιοδικού Der Spiegel, και η γερμανική κριτική εξακο­ λουθεί να διαφωνεί για το αν πρόκειται για το πρώτο γυναικείο πορνογραφικό μυθιστόρημα ή για μια καινούργια έκφαν­ ση της φεμινιστικής λογοτεχνίας. Κάποι­ οι, μάλιστα, δεν δίστασαν να παρομοιά­ σουν τη Ρόουτς με τον Μαρκήσιο Ντε Σαντ. Ποπ 2 Μία τάση που αναβίωσε τη δεκαετία του 90 είναι η ποπ λογοτεχνία. Κύριος εκπρό­ σωπός της ήταν στη δεκαετία του 60 ο Ρολφ Ντίτερ Μπρίνκμαν (1940-1975), η ποίηση του οποίου αφορούσε τα πιο πεζά και καθημερινά πράγματα. Επηρεα­ σμένος από την αμερικανική ποπ και άντεργκραουντ κουλτούρα, ο Μπρίνκμαν θεωρούσε πως για ένα συγγραφέα «δεν υπάρχει άλλο υλικό από αυτό στο οποίο έχουμε όλοι μας πρόσβαση και με το οποίο ερχόμαστε αντιμέτωποι καθημερι­ νά». Μετά το 1989 έχουμε μία νέα έκρη­ ξη της ποπ λογοτεχνίας με συγγραφείς, όπως ο Μπένγιαμιν φον ΣτούκραντΜπάρε (1975), ο Κρίστιαν Κραχτ (1966), ο Μπένγιαμιν Λέμπερτ (1982), ο Τόμας Μάινεκε (1955), ο Αντρέας Νόιμαιστερ (1959), η Αλέξα Χένιγκ φον Λάνγκε (1973) και η Σιμπίλε Μπεργκ (1962). Είτε εξαιτίας της θεματολογίας τους είτε λόγω του τρόπου γραφής και της γλώσ­ σας τους, έργα των -ως επί το πλείστον δυτικών- αυτών συγγραφέων χαρακτηρί­ στηκαν με την ετικέτα «ποπ 2». Ο κλασι­ κός ορισμός του ποπ, σύμφωνα με τον οποίο λογοτεχνικά και, κυρίως, μη λογο­ τεχνικά θέματα μπαίνουν σε νέες φόρ­ S3

ΜΑΙΟΣ 2009

μες, με στόχο την αποσπασματική και επιφανειακή περιγραφή των πραγμάτων, εξακολουθεί να ταιριάζει σε πολλά από τα έργα, αν και συχνά το νέο κύμα ποπ χάνει τον υπονομευτικό χαρακτήρα του. Αντ' αυτού συναντάμε την ειρωνεία και τον αυτοσαρκασμό. Ενώ η κλασική ποπ λογοτεχνία αρνείται το διαχωρισμό σε υψηλή κουλτούρα και (υπο)κουλτούρα της μάζας, με στόχο να δυναμιτίσει όλες τις ιεραρχίες, η σημερινή γενιά της κατα­ νάλωσης και ευημερίας, προπαντός η λεγάμενη «γενιά Γκολφ», γεννημένη στη Δυτική Γερμανία τη δεκαετία 1965-1975, ουσιαστικά εισάγει νέες ιεραρχίες, μέσα από τη λεπτή διάκριση ανάμεσα στο καλό και το κακό γούστο: Μετά την ανά­ γνωση του «Φάζερλαντ» («Faserland», 1995) του Κραχτ, μπορούμε επιτέλους να πούμε πως το δίλημμα ανάμεσα σε ένα πράσινο ή μπλε μπουφάν είναι πιο δύσκολο απ' ό,τι ανάμεσα σε SPD και CDU», όπως το θέτει ο Φλόριαν Ίλλις στο βιβλίο του Η γενιά Γκοβφ (Die Generation Golf, 2000). Διαπολιτισμική λογοτεχνία Ο όρος χρησιμοποιείται σήμερα για να περιγράφει κείμενα των οποίων οι συγ­ γραφείς ανήκουν σε δύο τουλάχιστον πολιτισμικούς χώρους. Οι απαρχές της διαπολιστισμικής λογοτεχνίας ανάγονται στη λεγάμενη «λογοτεχνία των γκασταρμπάιτερ» από τις αρχές τις δεκαετίας του 1960, καθώς και στο ευρύτερο πεδίο της «μεταναστευτικής λογοτεχνίας», στην οποία ανήκουν συγγραφείς από τις γερ­ μανόφωνες μειονότητες της Ρουμανίας κυρίως, αλλά και άλλων ανατολικών κρατών, οι οποίοι ήρθαν στη Γερμανία ως πρόσφυγες τη δεκαετία του 1980. Σήμε­ ρα, η πιο σημαντική διαπολιτισμική λογο­ τεχνία είναι η γερμανοτουρκική. Συγγρα­ φείς, όπως ο Φεριντούν Ζαΐμόγλου (1964), η Γιαντέ Καρά (1965) ή η Εμινέ

[ δ ι α β α ζ ω Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Σεβγκί Οζνταμάρ (1946), οι οποίοι γρά­ φουν στη γερμανική γλώσσα, έχουν μεγάλη απήχηση και στο «μονοπολιτισμικό» γερμανικό αναγνωστικό κοινό, αφού τα θέματά τους δεν περιορίζονται πλέον μόνο στην επεξεργασία προβλημάτων που έχουν να κάνουν με τη μετανάστευ­ ση, αλλά χαρακτηρίζονται κυρίως από την ιδιαίτερη οπτική, τη διπολιτισμική ματιά πάνω σε κάθε είδους θέματα, είτε αυτά είναι «διαπολιτισμικά» είτε «μονοπολιτισμικά». Όμως, η καταγωγή ή το ξενικό όνομα του συγγραφέα ασφαλώς δεν μπορεί να είναι το μόνο κριτήριο για να χαρακτηριστεί ένα λογοτεχνικό κείμενο διαπολιτισμικά. Εύστοχα το τοποθετεί ο ελληνικής κατα­ γωγής Περικλής Μονιούδης σε μία συνέ­ ντευξή του στο Βήμα (04/11/2007), με αφορμή το καινούργιο του μυθιστόρημα Χώρα (Land, 2007): «Γεννήθηκα στην Ελβετία από γονείς μετανάστες, αλλά εγώ ο ίδιος δεν μετανάστευσα. Είναι φυσικό λοιπόν να νιώθω Ελβετός». Και, αναφερόμενος στον ήρωα του μυθιστο­ ρήματος, ένα νεαρό διπλωμάτη που ανα­ ζητά την ταυτότητά του ανά τη Μεσό­ γειο, ο Μονιούδης συνεχίζει: «Ναι, ο ταξι­ διώτης έχει ελληνικό όνομα και γι' αυτό αισθάνεται την ανάγκη να πάει στην Ελλάδα για να δει ποια σχέση έχει με αυτόν, ποια σχέση έχει αυτός μαζί της. Και είναι μύθος ότι έχει κάποια σχέση. Όλα όσα ξέρει για αυτήν είναι από δεύ­ τερο και τρίτο χέρι, αφού και οι γονείς του έζησαν σε έναν ελληνικό θύλακο στη βόρεια Αίγυπτο. Μα και κάποιον που έχει τουρκικό όνομα στη Γερμανία, είναι όμως παιδί δεύτερης ή τρίτης γενιάς, δεν μπορεί να τον συρρικνώσει κανείς και να τον θεωρήσει Τούρκο». Η νέα γερμανική σοβαρότητα Για το τέλος αφήσαμε τη μεγαλύτερη παγκόσμια επιτυχία της γερμανόφωνης πεζογραφίας των τελευταίων ετών, το

]

μυθιστόρημα Η μέτρηση του κόσμου (Die Vermessung der Welt, 2005), του γεννη­ μένου στο Μόναχο Ντάνιελ Κέλμαν (1975). Όπως επισημαίνει ο Βαγγέλης Αθανασόπουλος στην Ελευθεροτυπία (01/06/2006), το βιβλίο αποτελεί ίσως το πιο σαφές δείγμα της αλλαγής που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στη γερμανόφωνη πεζογραφία, αλλαγή που έγκειται στην προσπάθεια να αποτινόξει τη φήμη της ως περισπούδαστης και βαριάς λογοτεχνίας. Το νέο ζητούμενο είναι ο συνδυασμός της ευχάριστης αφή­ γησης με ένα σοβαρό προβληματισμό, κι ακριβώς αυτό είναι που πετυχαίνει ο Κέλ­ μαν. 0 ίδιος ο συγγραφέας τονίζει τη διά­ σταση αυτή σε συνέντευξή του στη Frankfurter Allgemeine Zeitung (09/02/2006). Κεντρικό θέμα, λέει ο Κέλ­ μαν, δεν είναι ούτε η επιστήμη ούτε η αντιπαράθεση δύο εκκεντρικών επιστη­ μόνων, αλλά η σχέση του ανθρώπου με τα γηρατειά, δοσμένη όμως χωρίς τη βαρύγδουπη σοβαρότητα που χαρακτη­ ρίζει τη σύγχρονη γερμανική λογοτεχνία. Με δυο λόγια: «Στόχος μου ήταν μια σάτιρα της γερμανικής ιδιοσυγκρασίας». Μία ή δύο γερμανικές λογοτεχνίες; Η γερμανόφωνη πεζογραφία των τελευ­ ταίων 20 ετών είναι ιδιαίτερα πολύπλευ­ ρη και δύσκολα μπορεί κανείς να εντοπί­ σει μία κυρίαρχη τάση. Επίσης, γίνεται σαφές πως, τουλάχιστον ως προς την πεζογραφία, η επανένωση της Γερμανίας δεν έχει ακόμα επιτευχθεί, έτσι ώστε να μπορούμε πλέον να μιλάμε και για μία ενιαία λογοτεχνία μετά το 1989. Όμως, όπως είδαμε, π.χ. στον Κέλμαν και τον Σούλτσε, υπάρχουν θετικές ενδείξεις ότι η νεότερη γενιά γερμανών πεζογράφων, ανεξαρτήτως προέλευσης, ανακαλύπτει ένα νέο, πιο ελαφρύ ύφος. ■

ΜΑΙΟΣ 2009

&9

] Ε Ρ Ω Μ Α

δ ι α β α ζ ω

[Α Φ Ι

Vesper, Brinkmann, Kippenberger

Τρεις «καταραμένοι» πρωτοπόροι Στον Βασίλη Βασιλικό, για την σκέψη εικόνα, τον Δημήτρη Νόλλα, που «ονειρεύεται τους φίλους του» και τον Ακύλλα Καραζήση, που έχει δια­ βάσει. Χαρτογραφώντας τη μεταπολεμική γερ­ μανική λογοτεχνία, τα ονόματα των συγ­ γραφέων είναι πόλεις στο ευρύτερο γερ­ μανόφωνο τοπίο που, αντί για το τοπω­ νύμιο, θα μπορούσαν να φέρουν τα ονό­ ματα των δημιουργών (μία εικόνα παρ­ μένη από τον Γλαύκο Θρασάκη του Βασί­ λη Βασιλικού). Ας πούμε πως το Γκτανσκ (πρώην Ντάντσιγκ) είναι η πόλη - βιβλίο του Γκύντερ Γκρας, καθώς χτυπούσε μέσω του μικρού Όσκαρ Μάτσερατ μανιωδώς το Ταμπούρλο. Η Κολωνία (συχνά στη σκιά των ερειπίων) είναι το σκηνικό των περισσότερων μυθιστορη­ μάτων του Χάινριχ Μπελ. Το Αμβούργο, φλέγόμενο από τους αλλεπάλληλους βομβαρδισμούς, το βιβλίο του Χανς Έριχ Νόσακ (Η πτώση). Το Βερολίνο -εδώ ερί­ ζουν πολλοί για τη θέση κάτω από την μεγάλη κουκίδα- κυρίως πριν από τον πόλεμο (Ντέμπλιν, Μπένγιαμιν, Κρακάουερ, κ. ά.), αλλά και μετά, με το Τείχος να υψώνεται στην «πόλη - νησίδα» (Μπρεχτ, Μπεν κ.λπ.). Η Φρανκφούρτη, όπως μοι­ ράζεται από τους Αντόρνο - Χόρκχαϊμερ, ενώ στον Καρλ Σμιτ είναι ολόκληρη περιοχή (Sauerland) που διεκδικεί το όνομά του, όπως και στον Ούβε Γιόνσον, που «κατοικοεδρεύει», παρά τις μετακι­ νήσεις και τις (αυτο)εξορίες στο Μέκλενμπουργκ. Άλλοι, πάλι, συγγραφείς, «υπο­ γράφουν» κάτω από ξένες πόλεις, εκεί που έζησαν εξόριστοι, όπως ο Πέτερ Βάις: Παρίσι, Κοπεγχάγη, Στοκχόλμη. 0 90

ΜΑΙΟΣ 2009

χάρτης ξεδιπλώνεται και μαζί ξεδιπλώνει τη «λογοτεχνία μετά το Άουσβιτς». Όμως, κάπου ανάμεσα, σαν σκιές, δια­ βαίνουν ποιητές και συγγραφείς, που λίγοι γνωρίζουν και ελάχιστοι θυμούνται: Μπέρνβαρντ Βέσπερ (1938-1971), ΡολφΝτήτερ Μηρίνκμαν (1940-1975), Μάρτιν Κιπενμπέργκερ (1953-1997): πρωτοπό­ ροι, μοναχικοί, «καταραμένοι». Συγκρουσιακό διάθεση, ανατρεπτικό ύφος Ένα μυστικό, σχεδόν αόρατο, νήμα, σαν από ιστό αράχνης που γυαλίζει μόνο στο φως, συνδέει τους τρεις δημιουργούς, ακόμα κι όταν το έργο τους διαφέρει και διαφοροποιείται μεταξύ τους. Οι εξω τε­ ρικές ομοιότητες είναι (εκ πρώτης όψεως) πολύ λιγότερες από το «μυστικό τοπίο» (και εν πολλοίς αυτοκαταστροφικό) που δημιουργούν, καθώς προαναγγέλουν κατ' ουσίαν τη στροφή στη σύγχρο­ νη γερμανική λογοτεχνία και ό,τι σήμερα αποκαλείται (και κυριαρχεί) ως Pop Literatur. Από τους τρεις προαναφερθέντες, ο Μηρίνκμαν εκπληρώνει τις ουσιαστικές προϋποθέσεις της λογοτεχνικής βιογρα­ φίας, με σημαντικό ποιητικό (Standphotos. Cedichte 1962-1970) και συγγραφικό έργο Weiner weiss mehr, 1968, Rom. Blicke, 1979), που εντάσσε­ ται στην «ποπ-μέθοδο» (στα ίχνη του Άντυ Γούρχολ, ο οποίος εκτιμούσε το non ως το «απόλυτο παρόν»), την επε­ ξεργασία και ανασύνθεση ενός πρωτογε­ νούς υλικού, με έντονα στοιχεία αυτοαναφορικότητας, μέσα από αποσπάσματα, καταγραφές, αντιγραφές και καταλογογραφήσεις, που διεμβολίζουν το λογοτε­

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω Φ I Ε Ρ Ω Μ A .

χνικό κείμενο, παράλληλα με ένα σημα­ ντικό ποιητικό έργο και μυθιστορήματα με μετανεωτερικά χαρακτηριστικά. Αντίθετα, ο Βέσπερ (Die Reise, Marz Verlag, 1977) και ο (νεότερος) Κιπενμπέργκερ εμφανίζονται από διαφορετι­ κές αφετηρίες.

0 πρώτος καταθέτει το «χρονικό μιας εποχής», πριν και μετά το «γερμανικό '68», υπό τη μορφή ενός road novel, στα ίχνη του Κέρουακ και πιο πέρα ακόμη, που αποτελεί ταυτόχρονα το χρονικό και το ψηφιδωτό της γενιάς εκείνης, που θα έρθει σε ολομέτωπη σύγκρουση (μέχρι και την ένοπλη δράση της RAF) με τη «Δημοκρατία της Βόννης» και τις μικροα­ στικές και καταναλωτικές αξίες (στη βαρειά σκιά του εθνικοσοσιαλισμού) της μεταπολεμικής γερμανικής κοινωνίας. 0 Βέσπερ, γιος ενός ναζί και πρώτος σύντροφος της Γκούντρουν Ένσλιν, συν­ θέτει μία «συλλογική αυτοβιογραφία» στην άκρη της νύχτας και της ψυχής, υπό την επήρεια ψυχοτρόπων ουσιών, παρεμβάλλοντας μνήμες και αναμνήσεις, αλλά και σχεδόν ημερολογιακές κατα­ γραφές από τα χρόνια της εξέγερσης. Το «μυθιστόρημα - δοκίμιο» (Romanessay) θα εκδοθεί μετά θάνατον και θα αποτελέσει σταθερό σημείο αναφοράς για τους ομηλίκους του, αλλά και την επόμε­ νη γενιά, θεωρούμενο ως «τομή» στη μεταπολεμική γερμανική λογοτεχνία. Τέλος, ο Κιπενμπέργκερ, πιο γνωστός ως ζωγράφος στο χώρο των «ΙΜεοαγρίων», μιας ομάδας νέων καλλιτεχνών που από τα τέλη του '70 ανανέωσαν, με έντονα μετα-εξπρεσσιονιστικά στοιχεία αρχικά, τη σύγχρονη γερμανική ζωγραφική και τέχνη ευρύτερα, θα επιχειρήσει μέσω μιας «γεννήτριας κειμένων» (Textgenerator) να συνομιλήσει με την ποίηση και τη λογοτεχνία, ως προέκταση ενός αστείρευτου ταλέντου του, που εκδηλώ­ νεται άλλοτε ανατρεπτικά και άλλοτε προκλητικά (provocative) στον εικαστικό

χώρο. Ένα μεγάλο μέρος του λογοτεχνι- χανς Μάγκνους κού του έργου, όπως και στην περίπτω- Ένχσενσμπέργκερ ση, του Βέσπερ, θα κυκλοφορήσει μετά θάνατον (Wie es wirklich war. Lyrik und Prosa, 2007). Σε αναζήτηση του παρόντος χρόνου Από τα ερείπια του καταστροφικού πολέ­ μου και σε συνθήκες τετραπλής κατοχής, η Γερμανία, ως έθνος και κοινωνία, θα δυσκολευτεί ιδιαίτερα να «επεξεργαστεί» το βεβαρημένο παρελθόν, αλλά και να επανασυνδεθεί με την ευρωπαϊκή μετα­ πολεμική λογοτεχνία. Προτεραιότητα έχουν η αποναζιστικοποίηση (υπό προϋ­ ποθέσεις), και πρωτίστως ανοικοδόμηση και η επιστροφή των αιχμαλώτων. Τα δύο κυρίαρχα μοτίβα αποτελούν οι κατα­ στροφές που επεσώρευσε ο εθνικοσο­ σιαλισμός (περισσότερο οι επιπτώσεις παρά τα αίτια του φαινομένου) και η συνακόλουθη, προϊόν του Ψυχρού Πολέ­ μου, διαίρεση της χώρας, που επικυρώΜΑΪ0Σ 2009

[

δ ι α β ά ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

πέτερ χάντκε

92

ΜΑΪΟΣ 2009

νειαι το 1949 με τη δημιουργία δύο ξεχωριστών κρατών. Το 1959 θεωρείται ως κομβικό έτος για τη μεταπολεμική (δυτική) γερμανική λογοτεχνία, καθώς μεταξύ άλλων εκδίδονται τα πρώτα έργα των Γκύντερ Γκρας (7Ό ταμπούρλο), Ούβε Γιόνσον (Εικασίες για τον Γιάκομπ) και Χάινριχ Μπελ υνίπιλλιάρδο στις εννιάμιση), που θα επανασυνδέσουν τη λογοτεχνία με την ιστορία και την πολιτική και θα προδιαγράφουν ευρύτερες εξελίξεις στα λογοτεχνικά πράγματα της χώρας. Έκτοτε, η μεταπο­ λεμική γερμανική λογοτεχνία θα αποβάλει την εσωστρέφεια και θα δώσει ώθηση σε νέους, Γερμανούς, αλλά και γερμανόφωνους λογοτέχνες, πολλοί εκ των οποίων θα συμμετάσχουν στις συνε­ δρίες της «Λογοτεχνικής ομάδας 47» (Gruppe 47), μεταξύ άλλων η Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν, ο Πέτερ Χάντκε, ο Μάρτιν Βάλζερ, ο Χανς Μάγκνους Έντσενσμπεργκερ και ο Πέτερ Βάις. Το 1968, έτος ευρύτερων αναταραχών και ανακατάταξεων στην Ευρώπη, θα βρει τη Γερμανία σε οικονομική ευμάρεια

και καταναλωτική ευφορία, ένα στοιχείο που θα αποτελέσει σημείο αιχμής και κριτικής από το φοιτητικό κίνημα, σε σχέση με το πρόσφατο ιστορικό παρελ­ θόν. Ταυτόχρονα, θα αποτελέσει την αφετηρία να «δοκιμαστούν στην πράξη» νέες μορφές πολιτικής δράσης και κοι­ νωνικής συμβίωσης, σε μία «σύγκρουση γενεών», που θα εκλάβει δραματικές δια­ στάσεις με την «ένοπλη βία», στην οποία καταφεύγει η RAF, ταυτόχρονα με τις αλλαγές στη δημόσια σφαίρα, τις οποίες έγκαιρα έχουν εντοπίσει ο Χανς Μάγκνους Έντσενσμπεργκερ και, κυρίως, ο Γύργκεν Χάμπερμας, αναφορικά με το ρόλο των ΜΜΕ. Απότοκος ευρύτερων αλλαγών, επιρρο­ ών και ανατροπών, η τάση της «ποπ λογοτεχνίας», που θα βρει τον παράλλη­ λο δρόμο της και στις επιφυλλίδες (Feuilletons) των μεγάλων γερμανικών εφημερίδων και εντύπων, θα ανανεώσει θεματικά και υφολογικά τη σύγχρονη γερ­ μανική λογοτεχνία, χάρις κυρίως στο έργο του Βέσπερ, του Μπρίνκμαν και, εν μέρει, του Κιπενμπέργκερ (με δεδομένο, ότι το κύριο βάρος δίνεται στο εικαστικό έργο). Στις δικές τους «γραφές του παρόντος», πρωτοπόρες και ανατρεπτικές, με αυτοκαταστροφικές διαθέσεις και έμφαση στη χρονικότητα (Zeitlichkeit), κυριαρχεί το αιφνίδιο και αιφνιδιαστικό, η στιγμή και το «στιγμιό-τυπο», καθώς το παρελθόν (το πριν) αναδύεται, συχνά συνειρμικά, χωρίς ρετούς και εκπηγάζει το απροσδιό­ ριστο αύριο (το μετά»), αφήνοντας ανεξί­ τηλα ίχνη στις επιφυλλίδες των εφημερί­ δων αλλά, πρωτίστως, στη σύγχρονη (πριν και μετά την επανένωση) γερμανική λογοτεχνία. Στο έργο τους, η κρίση της γερμανικής μεταπολεμικής κοινωνίας και η νεωτερικότητα ήταν συνώνυμες με την εξωστρέφεια και την κριτική, σαν εμμενές στοιχείο αυτογνωσίας και βασική προϋπόθεση της υπέρβασής της. ■

•Δ Ο Κ ΙΜ ΙΟ Π Α Τ Ο Ν ΣΙΛΛΕΡ το μ α ς M a n n

• ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΕΝΟΣ ΑΠΟΛΙΤΙΚΟΥ

θ ά ν α τ ο ς σ τ η Β ε ν ε τ ία

•ΣΥΓΚΕΧΥΜΕΝΑ ΑΝΕΡΧΟΝΤΑΙ ΤΑ ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΑ

• ΤΟΝΙΟ ΚΡΑΙΓΚΕΡ • 0 ΜΑΡΙΟ ΚΑΙ 0 ΜΑΓΟΣ

•Θ Α Ν Α ΤΟ Σ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ

ϋ ΙΝ Δ ΙΚ Τ Ο Σ ΒΙΒΛΙΑ

w w w .in d ik to s .g r

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Εύη Πετροπούλου

Μ ήδειας εγκώμιον

Αναδρομή ο ιο όψιμο έργο τη ς Christa W olf πρώην ανατολικογερμανίδα συγ­ γραφέας Christa Wolf (1929), μία από τις σημαντικότερες σύγχρο­ νες γερμανίδες δημιουργούς, ανήκει σε κείνη τη γενιά των διανοουμένων που επιδιώκουν να ολοκληρώσουν αυτό που ο γερμανός φιλόσοφος Jorgen Habermas ονόμασε το «ημιτελές έργο της νεωτερικότητας», δηλαδή να συνδιαμορφώσουν τον κενό πνευματικό χώρο, που ανοίγε­ ται μετά το 1945,1τον οποίο οι δημιουρ­ γοί αντιλαμβάνονται ως χώρο ελευθε­ ρίας και στον οποίο βλέπουν να εκφράζε­ ται η συλλογική αναζήτηση για τη νέα κοινωνική και πολιτική ταυτότητα της χώρας. Σ' αυτόν διακρίνουν, οε λανθάνουσα μορφή, τη δυναμική για την ηθική και πολιτισμική αναγέννηση μιας Γερμα­ νίας, η οποία, βιώνοντας το διχασμό, αναλώνεται στην άρνηση ή στην απώθη­ ση του πρόσφατου παρελθόντος της. Η Christa Wolf ανήκει -μαζί με το συμπα­ τριώτη της Heiner M0ller— στους οπα­ δούς του ιστορικού πεσιμισμού· σε κεί­ νους που στα γραπτά τους, χωρίς να αποποιούνται το ανατολικογερμανικό παρελθόν τους, αντιπαρατίθενται με αυτό, καθώς και οι δύο αντιλαμβάνονται τη λογοτεχνία ως τον τόπο στον οποίο εγγράφεται η ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα. Η προσπάθεια κατανόη­ σης του ιστορικού γίγνεσθαι αποτελεί βασικό θεματικό πυρήνα του έργου τους, με το οποίο, ωοτόσο, και οι δύο δημι­ ουργοί αρνούνται να εξευμενίσουν τεχνηέντως τη συνείδηση της μεταπολε­ μικής Γερμανίας: δεν είναι η λήθη, αλλά η υπόμνηση και η αφύπνιση οι κυρίαρχες στοχεύσεις του έργου τους. Η Wolf, η οποία κάνει την εμφάνισή της στη λογοτεχνική σκηνή ήδη στις αρχές

Η

2>Α

ΜΑΙΟΣ 2009

του 1960 με έργα, όπως η Μοσχοβίτικη Νουβέήα (Moskauer Novelle, 1961) και το διήγημα Διχασμένος Ουρανός (Der geteilte Himmel, 1963)2 και γίνεται ευρύ­ τερα γνωστή με το διήγημα Κασσάνδρα (.Kassandra, 1983),5 αρνείται πεισματικά -σε αντίθεση με αρκετούς σύγχρονούς της δημιουργούς- να εκφράσει στα γρα­ πτά της πρώιμης και μέσης παραγωγής της το «πολιτικώς ορθό» -και από πολ­ λούς ίσως αναμενόμενο- πένθος για την πρόσφατη γερμανική ιστορία. Μία σειρά εσωτερικών διλημμάτων και διχασμών πυροδοτούν τη συνειρμική γραφή, χειμαρρώδεις και συνάμα λυτρω­ τικούς μονολόγους, μέσω των οποίων η συγγραφέας αναπτύσσει στο έργο της μια μορφή εσωτερικού διαλόγου με την ιστορία, πρωτίστως όμως με το «εγώ», αποσκοπώντας στην υποκειμενική αυθε­ ντικότητα.'· Η Wolf τελειοποιεί ένα υφολογικό κράμα που επιτρέπει στους αναγνώστες την ταύτιση με τους χαρακτήρες που επιλέ­ γει, ακόμα κι όταν αυτοί ανήκουν στα «εξόριστα πλάσματα της λογοτεχνίας»5: μορφοποιεί σε ένα πολυμορφικό όλον στοιχεία, όπως το τολμηρό ύφος της αφήγησης, την ειρωνική ενδοσκοπική διάθεση των χαρακτήρων, την ελεγειακή τους ευαισθησία και ένα «χοληφόρο» και καυστικό χιούμορ, στοιχεία που της επι­ τρέπουν εντέλει το διάλογο για τα απα­ γορευμένα θέματα της γερμανικής λογο­ τεχνίας, με πρώτο το θέμα της ενοχής. Η σύζευξη ετερογενών και αντιφατικών στοιχείων στο έργο της Wolf δεν απω­ θούν, ωστόσο, ούτε σοκάρουν τον ανα­ γνώστη με τον τρόπο που το κάνει, π.χ., η δραματουργία του MQIIer. Τα κείμενά της δεν βρίθουν σκηνών διάλυσης.

L

Δ IA BA Ζ Ω

A Φ I E P Ω M A .

οήψης, αποσύνθεσης ή δυσαρμονίας. Η κατάρριψη των ψευδαισθήσεων επιτυγ­ χάνεται με διαφορετικό τρόπο: στρατηγι­ κή της είναι ο συναισθητικός σαρκασμός που επιτρέπει τη διπλή ανάγνωση των γραφομένων, η ανυπόκριτη, αφοπλιστική ειλικρίνεια και η (αυτό)ειρωνεία. Τα σημαντικότερα έργα της πρώιμης και μέσης συγγραφικής της παραγωγής χαρακτηρίζονται από αυτή την τεχνική. Η Κασσάνδρα, το Ουδείς τόπος. Πουθενά iKein Ort. Nirgends, 1979), το Καλοκαιρι­ νό κομμάτι (SommersWck, 1989), το Βλάβη. Ειδήσεις μιας ημέρας (Stdrfall.

Nachrichten eines Tages, 1987) προκύ­ πτουν από αυτή την ιδιότυπη και αντιφα­ τική διαφωτιστική τακτική, που εκπηγάζει από τη σύγκρουση του ιδανικού με την πραγματικότητα. Στα πρωτόλειό της, π.χ., Μοσχοβίτικη Νουβέλα, Διχασμένος Ουρανός και Σκέψεις για την Christa Τ. (.Nachdenken uber Christa Τ„ 1968) η Wolf συσσωρεύει μοτίβα της απογοήτευ­ σης και της αδιέξοδης ζωής. Αρκετά χρό­ νια μετά, κατευθύνει στην Κασσάνδρα αυτόν το συσσωρευμένο θυμό ενάντια στην κοινωνική αδιαφορία, την επιθετικό­ τητα, τον κυνισμό, στοιχεία, που κατονο­ μάζει ως ιστορικές σταθερές της πολιτι­ σμικής διαδικασίας. Η Κασσάνδρα προ­ βλέπει την πτώση, αλλά κανένας δεν ακούει την προφητεία της: η ηρώίδα αποδύεται, έτσι, σε έναν αγώνα ενάντια σε μία εθελοτυφλούσα ανιστορημοσύνη. Η Wolf προσφέρει μία εναλλακτική θηλυ­ κή οπτική του τρωικού πολέμου, ένα «κατηγορώ» ενάντια στην αρσενική κατα­ στροφική ισχύ και τις στρεβλωτικές επι­ δράσεις της στο υποκείμενο. Ωστόσο η επανένωση των δύο Γερμα­ νιών (Wende) σηματοδοτεί μία ουσιαστι­ κή τομή στη συγγραφική της παραγωγή. Το Καλοκαιρινό κομμάτι (SommersWck, 1989) αποτελεί ένα βιβλίο αναμνήσεων και συνάμα το λογοτεχνικό απολογισμό της αποτυχίας μιας πολιτικής ουτοπίας.

Christa Wolf

Σ' αυτό περιγράφει, ανακαλώντας τις μνήμες που καθόρισαν τη ζωή της, ένα καλοκαίρι του 1970, τις στιγμές της κοι­ νωνικής στασιμότητας, τον αναστοχασμό για την αποτυχία επίτευξης μιας νέας αρχής και αναμετρά τις προσωπικές και κοινωνικές απώλειες. Πρόκειται για τη λογοτεχνία μιας μεταεπαναστατικής επο­ χής, στην οποία όμως η συγγραφέας υπαινίσσεται τη δυναμική νέων εξορμή­ σεων, η οποία συντηρεί και τρέφει την ελπίδα για το ιστορικό υποκείμενο. Ένα χρόνο αργότερα, εκδίδει το διήγημα Τι απομένει (Was bleibt, 1990),6 στο οποίο επίσης θεματοποιεί το πένθος της για τον αποχαιρετισμό μιας ουτοπίας. Κανέ­ να άλλο έργο της Wolf, ωστόσο, δεν αντιμετωπίστηκε τόσο αντιφατικά από κοινό και κριτική, καθώς το συγκεκριμένο διήγημα πυροδότησε τη λεγάμενη «γερμανο-γερμανική λογοτεχνική διαμάχη» (deutsch-deutscher Literaturstreit) ανάμεσα σε (πρώην) δυτικογερμανούς και ανατολικογερμανούς καλλιτέχνες και διανοούμενους σχετικά με το ρόλο της διανόησης στη ΛΔΓ. Η Wolf, της οποίας η ΜΑΙΟΣ 2009

25

Δ Ι Α Β Α Ζ ο ]

[

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

πολιτική αξιοπιστία αμφισβητείται, κατηγορείται ότι ανήκει σε μία γενιά που γρή­ γορα αντικατέστησε την ιδεολογία της με μία νέα. Κατηγορείται ότι ντύνει τη λογοτεχνία της με ηθικολογία, ότι αλλοι­ ώνει την αισθητική αξία του κειμένου με μία θεωρία της νοοτροπίας περί ηθικής και ουμανισμού, ασύμβατη με τη λογοτε­ χνική αξία των έργων.7Ωστόσο, τον ιδεο­ λογικό «οπορτουνισμό», που της προσή­ ψαν μετά την επανένωση, τον είχε από καιρό προσάψει η ίδια στον εαυτό της, καθώς στα συγγραφικά της κίνητρα συγκαταλέγει σαφώς μεταξύ άλλων και την αιδώ για την καταγωγή της. Η Wolf δεν βαυκαλίζεται με τη δικαιολογία της «γενιάς που την ξεγέλασαν». Το δριμύ «κατηγορώ» των κειμένων της, που συνοδεύει τον αναστοχασμό πάνω σε θέματα κοινωνικής στράτευσης, το απευθύνει πρώτιστος στον εαυτό της.8 Τρία χρόνια αργότερα, η Christa Wolf εκδίδει το μυθιστόρημα Μήδεια: φωνές8 {.Medea. Stimmen, 1996), το έως τώρα σημαντικότερο έργο της ύστερης παρα­ γωγής της, που από πολλούς θεωρητι­ κούς της λογοτεχνίας και κριτικούς ανεγνώσθη ως η απάντηση της συγγραφέως στη θύελλα κατηγοριών και συζητήσεων, που είχε ξεσπάσει τα προηγούμενα χρό­ νια. Πρόκειται για ένα ανατρεπτικό κείμε­ νο, με σαφείς κοινωνικοπολιτικές και βιογραφικές10προεκτάσεις. Πρωταγωνίστρια είναι μία γυναικεία μορφή που αποτυγχά­ νει να αναγνωρίσει και να εκτιμήσει ορθά τη νέα κοινωνική πραγματικότητα, στην οποία καλείται να ζήσει. Η δράση εκτυλίσσεται σε ένα τοπίο μιας αποτυχημένης κοινωνικής ουτοπίας. Όταν το έργο πρωτοδημοσιεύτηκε, η λογοτεχνική κριτική παρερμήνευσε απλουστευτικά την τοπογραφία του έργου, θεωρώντας ότι στην αφηγηματι­ κή επανασκηνοθεσία της δράσης αποτυ­ πωνόταν η κατάσταση της πρώην Δτικής και Ανατολικής Γερμανίας - αντίληψη,

96

ΜΑΪΟΣ 2009

που ενδεχομένως να εκκινούσε από τη ρήση του Ιάσονα ότι η Κολχίδα της Μήδειας αντιπροσώπευε το «ανατολικότερο σύνορο του κόσμου του».11 Το έργο, ωστόσο, θεματοποιεί πρώτι­ στος τη σταδιακή περιθωριοποίηση της Μήδειας,12 τον εγκλωβισμό της έξω από αυτό το σύνορο, σε ένανου-τόπο, αυτόν της ξενότητας, της ανεστιότητας, καθώς η πρωταγωνίστρια αυτοεξορίζεται από την πατρική γη, τιμωρώντας τον εαυτό της για ένα έγκλημα που διαπράττει ο πατέρας της, ο οποίος -στην εκδοχή της Wolf- θυσιάζει το γιο του για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας. Η ελπίδα για μια καλύτερη ζωή στην Κόρινθο διαψεύδεται, όταν η Μήδεια ανακαλύπτει κι εκεί τη λειτουργία των ίδιων κρατικών μηχανι­ σμών, εφόσον και ο βασιλιάς της Κόριν­ θου, για παρόμοιους λόγους, διατάσσει τη δολοφονία της πρωτότοκης κόρης του. 0 φόβος της αυλής ότι η γνώση του εγκλήματος δίδει στη Μήδεια εξαιρετική ισχύ πάνω στο βασιλιά, αλλά και η ενο­ χλητικά «ανθρωπιστική» δράση της μετα­ τρέπει την πρωταγωνίστρια σε persona non grata και στην καινούρια της πατρίδα και την ανάγει σε «αρχή του ξένου / του αλλότριου».13 Ωστόσο, στο μυθιστόρημα της Wolf, η Μήδεια δεν έχει διαπράξει κανένα από τα εγκλήματα που της προ­ σάπτουν όχι μόνον η ευριπίδεια και όλες οι μετέπειτα εκδοχές του μύθου (με πλέον αποτρόπαιο το φόνο των παιδιών της), αλλά και κανένα από τα εγκλήματα των προευριπίδειων μυθολογημάτων. Όλα αποδεικνύονται εσκεμμένες πράξεις του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλο­ ντος της.14 Πρόκειται για εγκλήματα που αποτελούν σημεία σαθρών και νοσηρών πολιτισμικών και μακροϊστορικών δομών: μίας διεφθαρμένης και αμετροεπούς πατριαρχίας, που επιδιώκει την εφαρμο­ γή των κυριαρχικών της δικαιωμάτων με απίστευτη βιαιότητα. Η Μήδεια, από την άλλη πλευρά, παραμένει εκπρόσωπος

[ δ ι α β α ζ ω Φ I Ε Ρ Ω Μ A «

μιας ανίσχυρης πλέον μητριαρχικής κοι­ νωνίας. Η απεχθής φήμη της είναι, σύμφωνα με τη Wolf, αποτέλεσμα συκοφαντίας, μιας συνειδητά κατασκευασμένης σκευωρίας της «αρσενικής» ιστοριογραφίας, εκπε­ φρασμένης μέσω της διαφθοράς του επίσημου κράτους που αναπτύσσει κοινωνικοπολιτικές και ψυχολογικές στρατη­ γικές αποκλεισμού του ανοίκειου (το οποίο αντιλαμβάνεται ως απειλή), αλλά και κάθε ξένου στοιχείου. Η συγγραφέας επιδιώκει, ανασκευάζοντας τον μύθο,15 να καταδείξει τις πολιτικά ισχύουσες και κοινωνικά δρώσες δομές εξουσίας, που καταπνίγουν το (διαφορετικό) υποκείμε­ νο και που, σύμφωνα με τη Wolf, αποτε­ λούν σταθερές από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας. Το θέμα των φύλων και της συνεπακόλουθης εργαλειοποίησης της γυναίκας, που είναι παρόν σε κάθε κείμενό της, υποδεικνύει και εδώ τη μη εφαρμοσιμότητα εναλλακτικών «θηλυ­ κών» οπτικών. Σε αντίθεση με την ακραία και οδυνηρή διαμάχη των φύλων και τη μαχητική, επι­ θετική και ενίοτε βίαιη γυναικεία φύση που παρουσιάζει ο Miiller, η εικόνα που σκιαγραφεί η Wolf στο έργο της αποτελεί οπισθοδρόμηση προς την κατεύθυνση μιας μανιχαϊκής θεώρησης του κόσμου, καθώς η συγγραφέας δημιουργεί έναν απλοϊκό μύθο, που συντήκει την απόλυ­ τη θηλυκότητα με την ανθρωπιστική ιδέα.16 Η πρωταγωνίστριά της, αναλαμ­ βάνοντας το ρόλο του θύματος και απο­ ποιούμενη το ρόλο του θύτη,17μετατρέπεται σε φωτογραφικό αρνητικό της εικόνας που διέδωσαν οι λογοτεχνικές και θεατρικές αναπαραγωγές του μύθου αιώνες τώρα.18 Το μόνο χαρακτηριστικό ισχύος, που θυμίζει ίσως ακόμα αμυδρά τη μυθική ισχυρή, αδίστακτη Μήδεια, είναι η κατάρα που η πρωταγωνίστρια εκστομίζει στο τέλος του έργου ενάντια σε θεούς και

Christa W o lf

Μοιρασμένος ουρανός Μετάφραση: Κυριακή Χρυσόμαλλη - Henrich University Studio Press, 2009

θνητούς, πρωτίστως όμως ενάντια στον Ιόσονα. Η κατάρα αυτή αποτελείτο φρα­ στικό σύστοιχο μιας όχι αιματηρής, αλλά εξίσου βίαιης εκδίκησης· είναι η εκκοσμικευμένη λογοτεχνική μορφή της μαγικής μεταφυσικής δύναμης του κακού που καταδικάζει τον Ιόσονα όχι στο φυσικό θάνατο, αλλά σε ένα θάνατο πολύ πιο φρικτό, στην κοινωνική και υπαρξιακή σιωπή.19 Με το κείμενο αυτό η Wolf επιχειρεί μία μηδενιστική κίνηση: επιδιώκει να εκφράσει μία σαρωτική κριτική του πολιτισμού και του πολιτικού ρασιοναλισμού - και το σκεπτικισμό της απέναντι στο σοσιαλι­ σμό αλλά και στον καπιταλισμό - έναν ίσως επίκαιρο προβληματισμό. Μα τότε «Τι απομένει;» (Was bleibt), θα μπορούσε εύλογα να αναρωτηθεί κανείς. Τα κείμενά της, που -αν δούμε πέρα από την εκάστοτε ιστορική, κοινωνική, πολιτι­ κή ή άλλη πραγματικότητα-, βασίζονται απαρέγκλιτα σε θεμελιώδη προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης και υπογραμμί­ ζουν την καθολικότητα του ανθρώπινου βιώματος. ■ Η Εύη Πετροπούλου είναι Επίκουρη Καθηγήχρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. ΜΑΪ0Σ 2009

2Π

δ ι α β α ζ ω

]

. Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

1Σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο του Florian lilies με τίτλο «Jahrgang 1929» οτην ευρείας κυκλο­ φορίας γερμανική εφημερίδα Die Zeit (12/03/2009, Nr. 12). Βλ., στο ίδιο άρθρο, και τις αναφορές σε σχετική επιστολή του Jorgen Habermas στην Christa Wolf (από το έτος 1991). Ο lilies αναφέρει ως πνευματικά αδέλφια της Wolf από την ίδια γενιά, εκτός από το Habermas, ακόμα τους Hans Magnus Enzensberger, Heiner Moller, Walter Kempowski, Peter Riihmkorf, Michael Ende, Horst Janssen, κ.ά. (Όπου δεν υπάρχει άλλη σχετική ένδειξη οι μεταφράσεις είναι δικές μου, Ε. Π.)

2Άλλα σημαντικά έργα της πριν από το 1989 είναι μ. ά. τα ακόλουθα: Nachdenken iiber Christa Τ. (Σκέψεις για την Christa I , 1968), Kindheitsmuster (Στερεότυπα παιδικής ηλικίας, 1976), Kein Ort. Nirgends (Ουδε/'ς τόπος. Που­ θενά, 1979), Storfall. Nachrichten eines Tages {Βλάβη. Ειδήσεις μιας μέρας, 1987). ! Το διήγημα κυκλοφόρησε το 1986 σε ελληνική μετάφραση του θωμά Νικολάου από τις εκδό­ σεις Νέα Σύνορα (Αθήνα).

4 Βλ. Christa Wolf: Warum Medea? (Christa Wolf im Gesprach mit Petra Kammann am 25.1.1996), στο: Marianne Hochgeschurz (επιμ.): Christa Wolfs Medea, voraussetzungen zu einem Text. Mythos und Bild, Berlin: (Gerhard Wolf) Janus press 1998, σελ. 49-57, εδώ σελ. 53. Βλ. ακόμα σχετικώς στον ίδιο τόμο το θεωρητικό κείμενο της Christa Wolf «Von Kassandra zu Medea» (σελ. 11-17), στο οποίο διακρίνουμε τον αναστοχασμό πάνω στις ανθρωπολογικές προϋποθέσεις σύγχρονων μορφών της κοινωνίας, και τη μελέτη της Margaret Atwood «Zu Christa Wolfs Medea» (σελ. 69-74).

5Πρόκειται για χαρακτηρισμό που χρησιμοποιεί ο Γιώργος Χειμωνάς για τον Άμλετ, στην «Εισαγωνή» του στο ομώνυμο έργο του Shakespeare και που θα μπορούσε, κατά την άποψή μου, να χρη­ σιμοποιηθεί για να αποδώσει και τη μοναξιά των βολφικών χαρακτήρων, όπως της Κασσάνδρας ή της Μήδειας. Βλ. Χειμωνάς, Γιώργος: «Το πρόσχη­ μα και το σχήμα», Εισαγωγή στο βιβλίο του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Άμλετ, μτφρ. Γ. Χειμωνάς, Αθήνα, Κέδρος, 1988, σελ. 7-10, εδώ σελ. 10.

6Πρόκειται για ένα βιβλίο, το οποίο η Wolf συνέγραψε το 1979 με αφορμή την απέλαση του W. Biermann από την ΜΓ - πολιτική απόφαση, κατά της οποίας η συγγραφέας αντιστάθηκε, μαζεύοντας υπογραφές. Στο έργο θεματοποιείται και η παρακολούθηση της Wolf από τη Stasi. Δέκα χρόνια αργότερα, μετά την πτώση του Τεί­ χους, η συγγραφέας επεξεργάζεται πάλι το κεί­ μενο, προκειμένου να το δημοσιεύσει. Το διή­ γημα κυκλοφόρησε το 2003 σε ελληνική μετά­ φραση του Γιάννη Κέλογλου από τις εκδόσεις

93

ΜΑΪΟΣ 2009

Γραφές (Αθήνα).

7 Βλ., ενδεικτικά, σχετικά με το θέμα της «γερμανο-γερμανικής λογοτεχνικής διαμάχης» και τη σχέση του με τη Wolf: Anz, Thomas, (επιμ.):«Es geht nicht um Christa Wolf». Der Uteraturstreit im vereinten Deutschland, Munchen: Spangenberg 1991 και Hermann Vinke (επιμ.): Akteneinsicht Christa Wolf. Zerrspiegel und Dialog. Eine Dokumentation, Hamburg: Luchterhand Literaturverlag 21993. Πρβλ. ακόμα: Greiner, Ulrich,: Die deutsche Cesinnungs6sthetik. Noch einmal Christa Wolf und der deutsche Uteraturstreit. Eine Zwischenbilanz, στην εφημερίδα: Die Zeit, 02.11.1990, Nr. 45 (αναδημοσίευση στον προαναφερθέντα τόμο του Αηζ, σελ. 208-216) και Zimmermann, Hans Dieter,: Literaturbetrieb Ost-West. Die Spaltung der deutschen Uteratur von 1948 bis 1998, Stuttgart u.a.: Kohlhammer 2000. Ειδικά για την όψιμη λογοτεχνική παρα­ γωγή της Wolf βλ. το βιβλίο της Barbara Siprensen: Sprachkrise und Utopie in Christa Wolfs Texten nach der Wende: die Krise der Intellektuellen im wiedervereinigten Deutschland, Kopenhagen: Verlag Text und Kontext, 1996.

8 Παρά τη συνειδητή και εγνωσμένη αποστασιο­ ποίηση της Wolf από την επίσημη πολιτική γραμμή της ΛΔΓ και του κόμματος SED, όταν το 1993 γίνεται γνωστή η περιστασιακή και σύντο­ μη συνεργασία της με τη Stasi, η δημόσια εικό­ να της δέχεται ένα σοβαρό πλήγμα, ακόμα κι όταν αποσαφηνίζεται ότι η συνερνασία αυτή (την οποία η ίδια ποτέ δεν επεδίωξε, αλλά στην επιβολή της οποίας δεν αντιστάθηκε, σύμφωνα με τα λεγόμενό της) έληξε γρήγορα και άδοξα, αφού η Stasi κρίνοντας ότι δεν απέδιδε τα ανα­ μενόμενα, χαρακτήρισε τη συγγραφέα «δειλό υπηρέτη του κράτους». Βλ., σχετικά, Vinke, Hermann, (επιμ.): Akteneinsicht Christa Wolf, ό.π., ιδιαιτέρως σσ. 185 κ.ε. και 257 κ.ε.

9Το μυθιστόρημα Medea: Stimmen (Μήδεια: φωνές, 1996), το οποίο θεωρήθηκε η συνέχεια της Κασσάνδρας, κυκλοφόρησε το 1996 στα ελληνικά σε μετάφραση της Αγγέλας Βερυκοκάκη από τις εκδόσεις Νέα Σύνορα (Αθήνα). Αλλα αξιομνημόνευτα (αμιγώς λογοτεχνικά) έργα της νεότερης παραγωγής της Wolf είναι το Hierzulande Andernorts. Erzahlungen und andere Texte 1994-1998 (Στον τόπο μου Αλλού. Διηγήματα και άλλα κείμενα, 19941998,1999), το διήγημα Leibhaftig. {Με σάρκα και οστά, 2002), το οποίο το 2005 κυκλοφόρη­ σε και σε ελληνική μετάφραση του X. Αστερίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη (Αθήνα) και η συλλογή διηγημάτων, που φέρει τον ιδιαιτέρως εύγλωττο τίτλο, ενδεικτικό της τομής που χαρακτηρίζει τη λογοτεχνική της παραγωγή

L

Δ IA BA Z Ω

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α .

πληροφορείται χρόνια μετά. μετά το 1989, Mit anderem Blick (Με afirin 15Πρόκειται για μια «ανασκευή» (Renovation) ματιά, 2005). Η ελληνική μετάφραση των διη­ χαρακτηριστική για τον 20ό αιώνα: Έχει προηγημάτων (της Γιώτας Λαγουδάκου) κυκλοφόρη­ γηθεί η Ursula Haas με το μυθιστόρημα σε φέτος (2009) από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Freispruch fur Medea (Mit einem Nachwort v.

10Βλ. Anz, Thomas, Medea - Opfer eines Cunna Wendt-Rohrbach, Frankfurt a. M./Berlin: Rufmords. Christa Wolfs Weiterarbeit am Ullstein Verlag 1991 ΙΊ987Ι). Την εκδοχή της Mythos, στην εφημερίδα Siiddeutsche Zeitung, αθωότητας της Μήδειας προάγουν και δύο 02./03.03.1996, x.o. («Στη φωνή της Μήδειας πολύ σύγχρονες θεατρικές προσεγγίσεις, το αρθρώνονται οι ελπίδες, απογοητεύσεις και Medea Good Girl του Andreas Staudinger πικρίες της ίδιας της Wolf.»)

(Medea Good Girl, abermaiungen, Klagenfurt 11Wolf, Christa, Medea. Stimmen, Miinchen: 1997) και το Manhattan Medea της Dea Lohers ILuchterhand Literaturverlagl 1996, σελ. 37.

(Manhattan Medea. Blaubart- Hoffnung der 12Εξαιρετικά διαφωτιστικές για τη θεματολογία Frauen, zwei Stucke, Verlag der Autoren, του μυθιστορήματος είναι οι ακόλουθες μελέ­ Frankfurt a.M. 1999). τες: Birgit Roser: Mythenbehandlung und 16Αποψη κοινή σε πολλούς μελετητές του έργου.

Kompositionstechnik in Christa Wolfs «Medea. Ενδεικτικά σναφέρω την Ehrhardt, η οποία δια­ Stimmen», Frankfurt a. M.: Lang 2000, Irmela κρίνει χαρακτηριστικά στη Μήδεια την «εκπρό­ von der L6he:«Unsere Verkennung bildet ein σωπο της αρχής του ουρανισμού». Βλ. Ehrhardt, geschlossenes System»- Christa Wolfs «Medea· Marie-Luise, Christa Wolfs Medea - Eine Gestalt im Lichte der Schillerschen Asthetik, Marbach: auf der Zeitengrenze, Wiirzburg: Kcpnigshausen Dt. Schillergesellschaft 2000, Ute Schmidt& Neumann 2000, βλ. κυρίως σελ. 46 -55, εδώ Berger: Christa Wolfs «Medea». Eine feministiσελ. 46. sche Transformation des Mythos, στο: Der 17Ωστόσο υπάρχουν και μελετητές, που υποστη­ Altsprachliche Unterricht, XL. Jg., τεύχος 4/5, ρίζουν, ότι και στο συγκεκριμένο έργο υπάρ­ Σεπτεμβρίου 1997, σελ. 127-140, Monika Shafi: χουν στιγμές βίαιης θηλυκής δράσης. Ενδεικτι­ «Falsch leiden solltes es das auch geben». κά αναφέρω τη σύντομη μελέτη του Ludger Konfliktstrukturen in Christa Wolfs Roman Liitkehaus «Medea und einige ihrer Kinder» στον Medea, στο: Colloquia Germanica, 30,1997, τόμο, τον οποίο επιμελήθηκε ο ίδιος με τίτλο σελ. 375-385 και Franz Baumer: Der Fluch der Mythos Medea, Leipzig: Reclam 2001, βλ. ιδιαι­ Medea, στο: του ίδιου: Christa Wolf. Berlin: τέρως σελ. 323-325. (Αντιηρβλ. εδώ και υποMorgenbuch Verlag 1996, σςελ. 94-104 σημ. 16) ,3 H Ortrud Cutjahr κάνει λόνο μ.ά. για το «Prinzip 18Βλ. τον τόμο του Ludger LOtkehaus: Mythos des Fremden». Βλ. Cutjahr, Ortrud, Mythos Medea, ό.π., που συγκεντρώνει ένα μεγάλο nach der Wiedervereinigung. Zu Christa Wolfs αριθμό λογοτεχνικών και θεατρικών εκδοχών (ή Medea Stimmen und Botho StrauB' Ithaka, στο: αποσπασμάτων) του έργου. Η ανεστιότητα της Verena Ehrlich-Haefeli etal. (επιμ.): Μήδειας στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα δεν Antiquitates Renate. Deutsche und franzosische εντοπίζεται μόνον στο χώρο αλλά και στο Beitrage zur Wirkung der Antike in der europdiχρόνο, αφού η πρωταγωνίστρια αποτυγχάνει να schen Literatur. Frestschrift fur Renate βρει τη θέση της στο παρόν, επιδιώκει να δρα­ Bcpschenschtein zum 65. Geburtstag, Worzburg πετεύσει από το παρελθόν της και αντιμετωπί­ u.a.: 1998, σελ. 345-360 εδώ σελ. 350.

14 Η Μήδεια της βολφικής εκδοχής χαρακτηρίζεται ζει ένα αβέβαιο μέλλον. Για την κριτική που ασκήθηκε στη Wolf, ότι ο χαρακτήρας που από απόλυτη αθωότητα. Αναφέρω χαρακτηρι­ παρουσιάζει στο έργο της δεν έχει πλέον καμία στικά κάποιους από τους νεωτερισμούς της ομοιότητα με τη Μήδεια, βλ. ενδεικτικά τη μυθιστορηματικής εκδοχής της. Το φόνο του μελέτη της Anna Chiarloni «Medea und ihre αδελφού της Μήδειας τον διατάσσει ο πατέρας Interpreter στο: Marianne Hochgeschurz της. Επιπλέον, η Μήδεια όχι μόνον δεν βλέπει (επιμ.): Christa Wolfs Medea. Voraussetzungen ανταγωνιστικά την πριγκίπισσα Γλαύκη, αλλά zu einem Text, ό.π., σσ. 111-119. Για μια αποτί­ συνδέεται μαζί της με βαθιά φιλία. Η πρωταγω­ μηση και σύγκριση του έργου της Wolf με τον νίστρια χρησιμοποιεί εξάλλου τη μαγική γνώση μύθο βλ. Giorgina Paul: Schwierigkeiten mit der της μόνον για θεραπευτικούς σκοπούς. Κουρά­ Dialektik. Zu Christa Wolfs Medea Stimmen. ρει τη Γλαύκη και της συμπαραστέκεται στις στο: German Life & Letters, 50,1997, σελ. 227επιληπτικές κρίσεις που παρουσιάζει, ενώ 240, ιδιαιτέρως σελ. 232 κ.ε. παράλληλα της προσφέρει ψυχολογική στήριξη.

19Christa Wolf: Medea. Stimmen, ό.π., σελ. 236: Η Γλαύκη, ωστόσο, σε μία από αυτές τις κρίσεις In Korinth hat er «nichts mehr zu sagen» (που της αυτοκτονεί. Τέλος, ο λαός της Κορίνθου θα μπορούσε να αποδοθεί ως: «Στην Κόρινθο σκοτώνει με αποτρόπαιο και εξαιρετικά βίαιο δεν έχει πλέον να λέει τίποτε»). τρόπο τα παιδιά της, ενώ η εξόριστη Μήδεια το

ΜΑΙΟΣ 2009

99

[

δ ι α β α ζ ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Σιμπίλε Μπεργκ

Η ζω ή είναι επικίνδυνη

Γράφετε θέατρο και πρόζα, κυρίως μυ­ θιστόρημα. Ποιες ομοιότητες ή ποιες διαφορές διαπιστώνετε σε αυτές σας τις δύο ιδιότητές σας; Το θέατρο είναι πιο γρήγορο. Και αποφέρει περισσότερα χρήματα. Όχι, λάθος, πάμε ξανά. Το θέατρο είναι πιο γρήγορο και δίνεται η ευκαιρία ακόμα και αν το κείμενο είναι μέτριο, να παρου­ σιαστεί σε μία εντυπωσιακά καλή σκηνο­ θεοία. Ένα κακό βιβλίο παραμένει ένα κακό βιβλίο. Ποιο είναι το στίγμα της νεότερης γερ­ μανικής λογοτεχνίας; Με ποιους νεότε­ ρους λογοτέχνες της παγκόσμιας λογο­ τεχνίας νιώθετε «συγγενείς»; Διαβάζω ελάχιστα. Είναι γεγονός. Όταν έχω χρόνο, κοιτάζω το ταβάνι. Ή διαβάζω πού και πού θρίλερ και βιβλία τσέπης. Πιο κοντά αισθάνομαι στην Elfriede Jelinek (η οποία όμως είναι Αυστριακή), γιατί και

10 Ο

ΜΑΪ0Σ 2009

εκείνη μισήθηκε με παρόμοιο τρόπο, εξί­ σου δυνατά και ακατανόητα από τους κρι­ τικούς, όπως κι εγώ. Τι άλλο όοον αφορά στη σύγχρονη γερμανόφωνη λογοτεχνία; Ελπίζω να έχουν γίνει πιο διασκεδαστικά τα βιβλία. Παρά το έντονο χιούμορ, η ζωή μοιάζει δύσκολη, μοναχική και εχθρική ιδίως για γυναίκες γύρω στα 30 στο «Σεξ II». Απουσία της αγάπης, ανία, κόπωση, θά­ νατος σε πολλές παραλλαγές. Από πού προέρχεται αυτός ο πεσιμισμός; Δεν βλέπετε καμία διέξοδο; Η ζωή είναι επικίνδυνη για τον καθένα. Προσπάθησα να παρουσιάσω ουδέτερο -ως προς το φύλο- τον κεντρικό χαρα­ κτήρα του βιβλίου Σεξ //, γιατί σε αυτό το βιβλίο δεν παίζει το φύλο κάποιο ρόλο. Πεσιμισμός; Γελάω δυνατά και πέφτω από την καρέκλα μου. Διαβάσατε σήμερα εφημερίδα; ■

@ ΙΝΔΙΚΤΟΣ

ΒΙΒΛΙΑ

w w w .in d ik to s .g r

[

Δ Ι Α Β Α Ζ Ω ] Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

Μάρτιν Βάλζερ |\ια αφηγηθείς κάτι τόσο ωραία,

που ο ιη ν π ραγματικότητα δ εν υπάρχει...

Υ

πάρχει ένα ς μ υθισ τορ ιογρ ά φ ος ο νό μ α ιι Μ άρτιν Β άλζερ, που γνω ρίζει πώς να μ ετα π λά θ ει τις ή ττε ς σε νίκες, και να δίνει σ του ς η ττη μ έ ν ο υ ς τη ν ευκαιρία να π άρουν το ν λόγο». «0 μ ό ­

νος Γερμανός σ υγγραφ έα ς μ ετά το ν Μπέρνχαρτ που θα το λ μ ο ύ σ ε να γρ ά­ ψει γι' α υτά τα θ έματα...». Α υτά είναι μερικά μόνο από τα π ολλά επ α ινε­ τικά λόγια που έχο υ ν ειπ ω θεί για το ν Μ άρτιν Β άλζερ, το ν π λέο ν ε μ β λ η ματικό σ υγγραφ έα τη ς Γερμανίας που ξέ ρ α μ ε και τη ς Γερμανίας που μ ε ­ τα μ ο ρ φ ώ θ η κ ε μ ετά το 1989. Έ νας λο γ ο τέχ ν η ς το υ καιρού το υ , που δ εν το ν α κο λο ύθ ησ ε α λλά ε ξα κ ο λ ο υ θ εί να το ν επ η ρ εά ζει μ ε τις σκέψ εις το υ . Π ερ ιμ ένοντά ς το ν σ την Ε λλάδα είχα με τη ν ευκαιρία για μία σ ύντομη συ­ ν έ ν τε υ ξη . Συνέντευξη στην Όλγα Σελλά Είστε από τους πλέον καταξιωμένους γερμανούς συγγραφείς και υπηρετείτε πολλά χρόνια τη γραφή. Από το 1989 μέχρι σήμερα πόσο έχει αλλάξει η γερ­ μανική λογοτεχνία και προς ποια κα­ τεύθυνση; πόσο μπολιάστηκε, δηλαδή, από τη θεματολογία των πρώην Ανατολικογερμανών; Όταν ίο 1991 κυκλοφόρησε το μυθιστό­ ρημά μου Η υπεράσπιση της παιδικής ηλι­ κίας, η κριτική το υποδέχτηκε εξαιρετικά θερμά, χαρακτηρίζοντάς το ως το «μυθι­ στόρημα της Αλλαγής» (μετά την πτώση του Τείχους - ΚΚ). Είναι ένα «γερμανογερμανικό» μυθιστόρημα, αφού ο πρωτα­ γωνιστής, που κατάγεται από τη Δρέσδη, μεταβαίνει στη «Δύση», αναγκασμένος να εγκαταλείψει τη μητέρα του, χωρίς όμως να μπορεί να ζήσει μακριά της, και ουσια­ στικά καταρρέει. Αυτό πρέπει να ήταν πι­ θανώς και το τελευταίο μυθιστόρημα αυ­ τού του είδους. Από τότε που η άθλια «δι­ 102

ΜΑΪΟΣ 2009

χοτόμηση» δεν υπάρχει πλέον, τα μυθι­ στορήματα είτε εξελίσσονται στη Δύση είτε στην Ανατολή και περιγράφουν έναν ανατολικό ή δυτικό κοινωνικό χώρο. Η θε­ ματική της DDR σήμερα εμφανίζεται μόνο ως υλικό για αναμνήσεις από συγγραφείς που γεννήθηκαν εκεί. Έχετε υπηρετήσει πολλά είδη λόγου. Πιστεύετε ότι η λογοτεχνία είναι το πιο πρόσφορο για να συνομιλήσετε και να επικοινωνήσετε με το ευρύ κοινό; Για μένα η λονοτεχνία είναι αυτό που πά­ ντα υπήρξε. Μία από τις αρχές μου ως συγγραφέας είναι «να αφηγηθείς κάτι τόσο ωραία, που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει». Κάθε συγγραφέας έχει το αναγνωστικό του κοινό. Κι αυτό δεν έχει μειωθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια.

Multimedia και εικονικός κόσμος είναι κοι­ νωνιολογικές κατηγορίες. Η λογοτεχνία είναι κατεξοχήν γλώσσα, έκφραση, και ως

[ δ ι α β α ζ ω Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α .

τέτοια δεν μπορεί να υποκατασταθεί από κανένα μέσο. Η γλώσσα είναι στοιχείο ύπαρξης, ό,τι είναι το οξυγόνο για τους πνεύμονες, είναι η γλώσσα για την ψυχή. Τα multimedia έχουν «γλώσσα»; Συχνά καταπιάνεστε με πολύ κοινά και καθημερινά θέματα, αλλά δεν παραλεί­ πετε την ανατροπή και το σασπένς στα βιβλία σας. Πώς θα περιγράφατε, πολύ σύντομα, τα στοιχεία που κυριαρχούν στη ζωή ενός μέσου Ευρωπαίου σή­ μερα, και τα οποία θα σας ενέπνεαν για ένα μυθιστόρημα; Δεν παρακολουθώ τα μοτίβα και τα θέ­ ματα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, κι ούτε πιστεύω ότι αυτά αλλάζουν. Ουσια­ στικά, μόνο ο τρόπος έκφρασης αλλάζει. Η γλώσσα είναι πάντα νέα, καινούργια. Έρωτας, μίσος, νοσταλγία, ζήλια, ποτα­ πότητα, μανία εξουσίας, αδικίες, τρυφε­ ρότητα, τα μοτίβα είναι πάντα ίδια είτε στον Φλωμπέρ είτε στον Τολστόι. Η δια­ φορά ανάμεσα στον Οδυσσέα και στον Αι­

νεία εμφανίζεται σήμερα σε κάθε μεγάλη επιχείρηση. Δεν έχουμε πλέον έμμετρο στυλ, αλλά έχουμε μια γλώσσα, που προ­ κύπτει εκεί που την έχουμε ανάγκη. ποιους σύγχρονους συγγραφείς παρα­ κολουθείτε και από πού πιστεύετε ότι εμπνέεται σήμερα η ευρωπαϊκή λογοτεΤελευταία, διάβασα με ιδιαίτερο ενδιαφέ­ ρον μυθιστορήματα του Ντένις Τζόνσον, του Καρλ Χάιντς Οττ, του Ίνγκο Σούλτσε, του Άρνολντ Στάντλερ. Πάντως, η ικανό­ τητά μου ως αναγνώστης περιορίζεται από το γεγονός ότι όταν ετοιμάζω ένα νέο μυθιστόρημα, σταματάω να διαβάζω οτιδήποτε άλλο. Αυτό είναι ένα είδος ψυ­ χικής υγιεινής, στην οποία καταφεύγω, αλλά η λογοτεχνία συνεχίζεται, προχωράει, αυτό μπορώ κι εγώ ως αναγνώστης να το διαπιστώσω. ■ Απόδοση στα ελληνικά: Κ. θ. Καλφόπουλος

ΜΑΪΟΣ .2009 1 0 3

λ ι α β α ζ ω

[

]

Α Φ I Ε Ρ Ω Μ

Τζέννυ Έρπενμπεκ

Και θ έα τρ ο και Π ογογοτεχνία

Συνέντευξη στον Γ. Νέδα Ποια είναι τα βασικά στοιχεία (θέμα, λάιτμοτιβ, αφηγηματικές φόρμες και τεχνοτροπίες, κ. ά.) στη σύγχρονη γερ­ μανική λογοτεχνία; Και πού, κατά τη γνώμη σας, εντάσσεται το δικό σας έργο; Στην πραγματικότητα χαίρομαι πολύ που δεν έχω σπουδάσει επιστήμη της λογοτε­ χνίας, γιατί τότε θα μπορούσα πιθανόν να απαντήσω αυτή την ερώτηση, αλλά εν­ δεχομένως δεν θα έγραφα πλέον λογο­ τεχνικά. Και ως αναγνώστρια δεν είμαι ει­ δικός στη σύγχρονη γερμανική λογοτε­ χνία - η πραγματικά καλή λογοτεχνία, δόξα τω Θεώ, δεν φτάνει ποτέ να γίνει παρωχημένη, κι έτσι πάντα με ευχαρι­ στούν πολύ ο Τέοντορ Στορμ, ο Τόμας Μαν, ο Χάινερ Μύλερ. Για ένα συγγραφέα που κινείται μεταξύ θεάτρου και λογοτεχνίας πού συναντάται και πού διαχωρίζεται η λογοτεχνική με τη θεατρική δημιουργία; Και τα δύο στη δική μου περίπτωση φυ­ σικά λαμβάνουν χώρα σε ένα κεφάλι. Και σίγουρα μερικά πράγματα που έχω μάθει 104

ΜΑΪΟΣ 2009

για το θέατρο περί δραματουργίας, ρυθ­ μού, εναλλαγής του τέμπο, κ. ά., επηρε­ άζουν και το γράψιμό μου. Προπάντων, η σκέψη με μουσικές δομές είναι σίγουρα μεγάλης σήμασίας τόσο για τη δουλειά μου ως σκηνοθέτιδος όπερας όσο και για τη γλώσσα μου. Είναι ωραία η εναλλαγή μεταξύ των δύο αυτών επαγγελμάτων, επειδή κατά βάση είναι δύο διαφορετικοί τρόποι δουλειάς. Στο θέατρο πρέπει να στηρίζεσαι στην ομάδα και να συνεργάζε­ σαι με πάρα πολλούς άλλους, να κάνεις και συμβιβασμούς, στο γράψιμο είσαι πολύ μοναχικός, αλλά μπορείς και να αποφασίζεις εσύ ο ίδιος για τα πάντα. Με ποιους νεότερους συγγραφείς έχετε την αίσθηση ότι συνομιλείτε άμεσα ή έμμεσα σε ένα λογοτεχνικό διάλογο; ΤΟ κατά πόσο είναι ή γίνεται ένας διάλο­ γος δεν μπορώ να το πω - αλλά τουλά­ χιστον εκτιμώ πολύ τα βιβλία του αυ­ στριακού συγγραφέα Γιόζεφ Βίνκλερ (Josef Winkler) και στη δική του λογοτε­ χνική αντιπαράθεση με το εφήμερο ανα­ γνωρίζω τα δικά μου ερωτήματα. ■

Στο τρίτο της βιβλίο ή Γερμανίδα Τζέννυ ’Έρπενμπεκ, γνω­ στή στο ελληνικό κοινό άπό την Ιστορία του γερασμένου παώιοΟ και τά Σκύβαλο, δανείζεται τό υλικό της άπό την πολιτική π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ^ μακρινής ηλιόλουστης χώ­ ρας και με χειρουργική ακρίβεια αποκαλύπτει ένα φρικτό έγκλημα. Καταφέρνει μία άσκηση ισορροπίας, στήν οποία ή φρίκη και ή ομορφιά δ ω ρισ μένες άπό μία αδιόρατα λε­ πτή κλωστή- αγγίζουν ή μία τήν άλλη.

«Ματιά σέ ψυχικές άβύσσους: ή Τζέννυ ’Έρττενμττεκ είναι μία ψυχρή άναλύτρια των άνθρωττίνων σχέσεων. Πάντα δταν ή Τζέννυ 'Έρπενμπεκ κατευθύνει τήν κοφτερή ματιά της στά πράγματα, αυτά αλλάζουν αστραπιαία. *Η επιφάνεια λιώνει. Άπό κάτω εμφανίζεται 6,τι κινεί τις φιγούρες ως υποδόριος ερεθισμός».

Frankfurter Allgemeine Zeitung

ϋ ΙΝ Δ ΙΚ Τ Ο Σ

ΒΙΒΛΙΑ

w w w .in d ik to s .g r

ΔΕΛΤΙΟ ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΜΑΡΤΙΟΥ 2009 Επιμέλεια: θοδωρής πέρσης

ΕΛ ΛΗ Ν ΙΚ Η ΠΕ ΖΟ ΓΡ Α Φ ΙΑ Αβέρωφ Τατιάνα: Θράσος ίΚ. Κατσουλάρης, Ελεύ­ θερος Τύπος, 29.3.09) Αδαμόπουλος Αλέξανδρος: Το τσιγάρο και η γιόγκα (Λ. Πανταλέων, Ελευθεροτυπία,20.3.09) Αλεβίζος Άρις: Ας ρην ενοχληθεί κανείς (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 15.3.09) Αρκουδέας Κώοτας: Ο αριθρός του Θεού (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 29.3.09) Αχζακάς Γιάννης: Θολός βυθός (Μ. θεοδοσοπούλου: Ελευθεροτυπία, 13.3.09, Μ. Πιμπλής, Τα Νέα1 14.3.09, Α. Διαβάτη, Διαβάζω, 03/09) Γιατρομανωλάκης Γιώργης: Το χρονικό του Δαρείου (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 10.3.09) Γκουρόγιάννης Βασίλης: Κόκκινο οτην πράσινη γραμμή (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 28.3.09) Δημητρίου Σωτήρης: Σαν το λίγο το νερό (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 14.3.09 , Ε. Γκίκα, Έθνος, 15.3.09, Μ. θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 27.3.09) Δοξιάδης Απόστολος - Παπαδημητρίου Χρήστος: Logicomix (Κ. Γαβρόγλου, Αυγή, 15.3.09) Ελευθερίου Μόνος: Άνθρωπος στο πηγάδι (Τ. Μανδηλαρά, Πρώτο Θέμα, 15.3.09) Ευσταθιάδης Γιάννης: Πορσελάνη (Α. Σουλογιάννη, Διαβάζω, 03/09) θέμελης Νίκος: Οι αλήθειες των άλλων (Ε. Γκίκα, Έθνος, .8.3.09) Κακούρη Αθηνά: Ξιφίρ Φαλέρ (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 22.3.09) Καλπούζος Γιάννης: Ιμαρέτ (Π. Χρτζημωυσιάδης, Αυγή, 15.3.09) Καστρινάκη Αγγέλα: Έρωτας στον καιρό της ειρω­ νείας (Ε. Κοτζιά, καθημερινή, 8.3.09) Κοντέα Ρούλα: Μικροί φόνοι (Τ. Σγουροπούλου, Βραδυνή, 21.3.09) Κουμανταρέας Μένης: To show είναι των Ελλήνων (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 7.3.09) Μπέκας. Βαγγέλης: Το 130 υπόγειο (Δ. Αθηνάκης, Αυγή, 31.3.09) Μποζινάκης Περικλής; Απόκρημνος χρόνος {Α. Πα­ νταλέων, Ελευθεροτυπία, 27.3.09) Μυταράς Δημήτρης: Το σκοτεινό χρονικό (Ν. Τριανταφυλλόπουλος, Καθημερινή, 17.3.09) Νόλλας Δημήτρης: Ναυαγίων πλάσματα (Ε. Γαραντούδης. Τα Νέα, 14.3.09, Μ. θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 20.3.09) Παηαδάκη Κάλλια: Ο ήχος του ακάλυπτου (Δ. Αθη­

106

ΜΑΙΟΣ 2009

νάκης, Αυγή, 17.3.09, Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 28.3.09) Παπαδημητρίου Αλεξάνδρα:Γζέντα (Γ. Αοδραχάς, Εξπρές, 15.3.09) Παπαδούλης Δημήτρης: Όταν τελειώνουν οι καιροί (Δ. Τριανταφυλλίδης, Διαβάζω, 03/09) Πεντζίκης Ν. Γ.: Ψιλή ή περισπωμένη (X. Μεγαλυνός, Ελευθεροτυπία, 13.3.09) Πετροπούλου Μαρίνα: Η τελευταία λέξη (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 8.3.09) Ρίτσος Γιάννης: Τροχιές σε διασταύρωση (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 27.3.09) Ρούσοος Τάσος: Πλουτώνειο (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22.3.09) Σκαμπαρδώνης Γιώργος: Όλα βαίνουν καλώς ενα­ ντίον μας π. Βασιλειάδου, Ημερήσια,21.3.09) Σκαρίμπας Γιάννης: Περίπολος ΐ (Λ. Τσιριμώκου, Τα Νέα, 28.3.09) Συλλογικό: Οικοεγκλήματα (Τ. Δημητρούλια, Καθη­ μερινή, 1.3.09, Ν. Δαββέτας, Καθημερινή, 15.3.09) Τριαρίδης Θανάσης: loh bebe (Μ. Κοντολέων, Δια­ βάζω, 03/09) Χατζημωυσιάδης Παναγιώτης: Το παραμύθι του ύπνου (Γ. Περαντωνάκης, Ελευθεροτυπία, 13.3.09) Χατζοπούλου Λίτσα: A. Ρ. Ραγκαβής, ένας «στρατευμένος» στον 19“ αιώνα (Μ. θεοδοσοπούλου, Η Εποχή, 29.3.09) Χιόνης Αργύρης: Το οριζόντιο ύφος (Μ. θεοδοσο­ πούλου, Ελευθεροτυπία, 6.3.09, Γ. Λίλλης, Αυγή, 29.3.09, Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 29,3.09) Χρυσόπουλος Χρήστος: Η λονδρέζικη μέρα της Λώρας Τζάκσον ( Κ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 8.3.09, Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 14.3.09, Μ. θεοδοσοπού­ λου, Η Εποχή, 15.3.09, Ε. Γκίκα, Έθνος, 29.3.09) ΞΕΝ Η Π Ε ΖΟ ΓΡ Α Φ ΙΑ Άπελφελντ Άαρον: Απρόσμενη αγάπη (Δ. Ρου­ μπούλα, Έθνος, 21.3.09) Έρπενμπεκ Τζέννυ: Παιχνίδι με τις λέξεις (Κ. Ματσούκας, Ελευθεροτυπία, 6.3.09) Καμύ Αλμπέρ: Οι γόμοι (Ν. Γ. Κωνσταντινίδης, Ελευ­ θεροτυπία, 13.3.09) Κετζ Ντενί: Η έπαυλη των ανδρών (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 22.3.09) Κούρκοφ Αντρέΐ: Οι πιγκουΐνοι δεν πεθαίνουν από το κρύο Π. Δημητρούλια, Καθημερινή, 15.3.09) Κρίστι Αγκάθα: Ένα άλλοθι για τρία εγκλήματα (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 14.3.09) Λε Καρρέ Τζον: 0 εντιμότατος μαθητής (Μ. Χαρτουλάρη, Τα Νέα, 21.3.09) Μακ Καν Κόλουμ: Ζόλι (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 1.3.09, Σ. Λούκα, Βραδυνή, 15.3.09)

Μουρακάμι Χαρούκι: Σπούτνικ αγαπημένη (Μ. Πανώριος, Δια­ βάζω. 03/09) Ντέϊβινχσον Άντριου: Τα δαιμόνια (Σ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 14.3.09) Πετράρχης: Η ανάβαση του όρους Βεντού (Μ. Τσεβρένη, Καθη­ μερινή, 13.09) Πις Νΐέιβιντ: Καταραμένη ομάδα (Λ. Σκουζάκης, Εήευθεροτυπία, 6.3.09) Ρουσντί Σαλμάν: Η γητεύτρα της Φήωρεντίας (Γ. Ασδραχός, Εξπρές, 8.3.09, Σ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 213.09,0. Γρηγοριάδης. Τα Νέα, 28.3.09) Σλινκ Μπέρνχαρντ: Το Σαββατοκύριακο ΙΕ. Γκίκα, Έθνος, 13.09, Β. Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 213.09) Σλινκ Μπέρνχαρντ: Διαβάζοντας στη Χάννο (Ε. Κοτζιά, Καθημε­ ρινή, 13.09) Στάιν Γερτρούδη: Τρυφερά κουμπιά (Β. Χατζηβασιλείου, Εήευθεροτυπία, 13.09) Τρέβορ Ουίλιαμ: Οι εργένηδες των ήόφων IT. Κορδομενίδης, Κα­ θημερινή, 13.09) Τραπιέγιο Αντρές: Όταν πέθανε ο Δον Κιχώτης (Σ. ΝικολαΟδου, Τα Νέα, 213.09) Φοτορινό Ερι'κ: Κινηματογραφικά φιήιά (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 29.3.09) Φρις Μαξ: Στίήερ (Ν. Κουνενής, Αυγή, 8.3.09) Antunes Antonio Lobo: Στου διαόήου τη μάνα (Κ. Ματσούκας, Εήευθεροτυπία, 13.3.09) Arpaia Bruno: Ο άγγεήος της ιστορίας (Κ. Σχινά, Εήευθεροτυπία, 27.3.09) Barry Sebastian: Η μυστική γραφή (Ρ. Γεωργακοπούλου, Τα Νέα, 21.3.09) Cadenne Paul: Ηφάήαινα (Σ. Γιανναράς, Καθημερινή, 8.3.09) Cortazar Julio: Αξοήότή (Τ. θεοδωρόπουλος. Τα Νέα, 7.3.09, Σ. Παπαδάκη, Real News, 22.3.09) Dauren Jean Francois: ΟσοήίσταςΙΤ. Βέης, Καθημερινή, 15.3.09) De Maupassant Guy: Δύο νουβέήες (Ν. Γ. Κωνστανχινίδης, Εήευ­ θεροτυπία, 6.3.09) Dickens Charles: Ο ζοφερός οίκος (X. Μεγαλυνός, Εήευθεροτυ­ πία, 6.3.09, X. Σπυροπούλου, Καθημερινή, 15.3.09) Faber Michel: ΤομήήοίΘ. Γρηγοριάδης, Τα Νέα, 14.3.09) Long John Luther: Μαντάμ Μπάτερφήαϊ (Λ. Εξαρχοπούλου, Εήευθεροτυπία, 13.3.09) Masson Jean Yves: Η απομόνωση (Ν.Γ. Κωνοταντινίδης, Εήευθε­ ροτυπία, 13.3.09) Mendez Alberto: Τα τυφήά ηήιοτρόπια (Κ. Μπούρας, Εήευθερο­ τυπία, 27.3.09) Nothomb Amelie: Το ημεροήόγιο του χεήιδονιού (Λ. Σκουξάκης, Εήευθεροτυπία, 6.3.09, Σ. ΝικολαΟδου, Τα Νέα, 7.3.09) Rahlmi Atiq: Η πέτρα της υπομονής (Ρ. Γεωργακοπούλου, Τα Νέα, 7.3.09) Roth Philip: Η αντιζωή (Β. Χατξηβαοιλείου, Εήευθεροτυπία, 8.3.09)

δ ι α β α ζ ω ] . Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Roth Philip; Το σύνδρομο Πόρτνοϊ (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 7.3.09) Swarup Vikas: Slumdog millionaire (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 13.09, κ. Κατσουλάρης, Ελεύθερος Τύπος, 1.3.09) Symmes Patrick: Τα παιδιά από το Ντολόρες (Μ. Μοδινός, Τα Νέα, 28.3.09) Thackeray William Makepeace: Κάθρην- μια ιστορία (Σ. Νικολαΐδου, Τα Νέα. 28.3.09) Τraven Β.: 0 μεγαλοβιομήχανος (Δ. Μπόμπας, Κα­ θημερινή, 15.3.09) Wolff Tobias: Το παλιό σχολείο (Λ. Εξορχοπούλου, Διαβάζω, 03/09) ΠΟΙΗΣΗ Αγγελάκης Χρήστος: Τα φώτα απέναντι (Κ. Καναβούρης. Διαβάζω, 03/09) Βαρβέρης Γιάννης: Ο άνθρωπος μόνος κ . Παπαγεωργίου, Αυγή, 29.3.09) Βέης Γιώργος: Ν, όπως νοσταλγία (Γ. Μπλάνας, Αυγή, 8.3.09) Γαλανάκη Ρέα: Ποιήματα (Α. Σουλογιάννη, Διαβάζω, 03/09) Καρυωτάκης Κώστας - Πολυδούρη Μαρία: Έρωτας και θάνατος στη σκιά της ποίησης (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 22.3.09) Καψάλης Διονύσης: Όλα τα δειλινά του κόσμου (Μ. Τοπάλη, Καθημερινή, 29.3.09) Λόγιος Ηλιος: Ποιήματα (Δ. Κοσμόπουλος, Real News, 29.3.09) Λουκάκης Μόνος: Χαρτομάντης (Κ. Καναβούρης, Διαβάζω, 03/09) Μπράτσος Αγης: Πρώτο φως (Κ. Καναβούρης, Δια­ βάζω. 03/09) Σιώτης Ντίνος: Σύνδεση με τα προηγούμενα (Ε. Αρσενίου, Διαβάζω, 03/09) Φωκάς Νίκος: Ποιητικές συλλογές 1954-2000 (X. Μεγαλυνός, Ελευθεροτυπία, 20.3.09) Φωστιέρης Αντώνης: Ποίηση 1970-20051 Κ. Παπαγεωργίου, Ελευθεροτυπία, 27.3.09) Ψαρράς Χάρης: Η δόξα της ανεμελιάς (Κ. Καναβού­ ρης, Διαβάζω, 03/09) Δ Ο Κ ΙΜ ΙΑ Αλεξίου Βασίλης: Λογοπραξίες, θεωρητικές προβο­ λές στη λογοτεχνία και στη γλώσσα (Ν. Κουνενής, Αυγή, 29.3.09) θεοτοκάς Γιώργος: Δοκίμιο για την Αμερική (Α. Διά­ κος, Τα Νέα, 14.3.09, Β. Χατξηβασιλείου, Ελευθε­ ροτυπία, 20.3.09, Ν. Καραπιδάκης, Καθημερινή, 22.3.09) Ιλίνσκαγια Σόνια: Στην τροχιά του ρομαντισμού (Μ.

103

ΜΑΪΟΣ 2009

θεοδοσοπούλου, Η Εποχή, 15.3.09) Καλιορής Γιάννης: Παρέμβαση (Σ. Γουνελάς, Καθη­ μερινή, 29.3.09) Κατσίκη-Γκίβαλου Άντα: Φιλολογικές διαδρομές Τ' (Γ. Παπαδάτος, Διαβάζω, 03/09) Κωστόπουλος Δημήτρης: Ο Νταβέλης στο Σικάγο, το γουέοτερν της ανάπτυξης (Λ. Λουλούδης, ΚαΜπόρχες Χόρχε Λουίς: Το βιβλίο των φανταστικών όντων (Γ. Λίλλης, Αυγή, 13.09) Σεβαστάκης Νικόλας: Αυτό το πνεύμα που παραδίδει το πνεύμα (Κ. Χριστόπουλος, Αυγή, 29.3.09) Σεβαστάκης Νικόλας: Φιλόξενος μηδενισμός (Γ. Μερτίκας, Αυγή, 29,3.09) Sternhell Zeev: 0 αντί-διαφωτισμός από τον 18° αι­ ώνα ως τις μέρες μας (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 15.3.09) ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ Κοντογιώργης Γιώργος: Η «Ελληνική Δημοκρατία» του Ρήγα Βελεστινλή (0. Βασιλείου, Καθημερινή, 22.3.09) Κουζινόπουλος Σπύρος: Τα παρασκήνια του Μακε­ δονικού ζητήματος (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 03/09) Φλάισερ Χάγκεν: Οι πόλεμοι της μνήμης (Δ. Μου­ σμούτης, Ιστορία, 03/09) Aly Gotz: Το λαϊκό κράτος του Χίτλερ (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα, 22.3.09) Brewer David: Η φλόγα της ελευθερίας (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 21.3.09) Ferro Marc: Οι επτά ηγέτες του πολέμου 19181945 (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 03/09) Kershaw lan: Μοιραίες επιλογές (Φ. Πανταζής, Αδέ­ σμευτος Τύπος, 22.3.09) Β ΙΟ ΓΡ Α Φ ΙΕ Σ - Α Υ ΤΟ ΒΙΟ ΓΡΑ Φ ΙΕ Σ Αλεξανδρόπουλος Μήτσος: Όσιπ Μαντελστάμ (Δ. τριανταφυλλίδης, Διαβάζω, 03/09) '' Γκρόσσμαν Λεονίντ: Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι (Δ. Κοσμόπουλος, Real News, 15.3.09) Δέλτα Πηνελόπη: Ίων Δραγούμης (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 14.3.09) Στόουκς Χένρυ Σκοτ: Γιούκιο Μισίμα (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 1.3.09, Τ. Μανδηλαρό, Πρώτο Θέμα, 22.3.09) Τσβετάγιεβα Μαρίνα: Μια ζωή μέσα στη φωτιά Εξομολογήσεις (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 1.3.09, Κ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 20.3.09) Gayford Martin: Το κίτρινο σπίτι (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 7.3.09) Roudinesco Elisabeth: Ζακ Δοκόν (Τ. Μανδηλΰρά, Πρώτο Θέμα, 29.3.09)

[ δ ι α β α ζ ω Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Short Phillip: Πολ Ποτ, ανατομία ενός εφιάλτη (Φ. Πανχαζής, Αδέσμευτοί Τύπος, 15.3.09) Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ Βλάχου Μ. - Οικονόμου 0. - Φλωρίνης Δ. (επιμ.): Θέματα κοινωνικής πολιτικής και πεδία εφαρμογής (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος, 29.3.09) Κόλμερ Κωνσταντίνος: 0 πανικός της απληστίας (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 1.3.09) Aglietta Michel: Η οικονομική κρίση (Α. Καφύλης, Το Βήμα, 8.3.09) Krugman Paul: Η κρίση του 2008 (Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 7.3.09, Α. Καφύλης, Το Βήμα, 8.3.09, Κ. Παπαδημητρίου, Ελεύθερος Τύπος, 15.3.09) Μ ΕΛΕΤΕΣ Δημουλά Κική: Έρανος ακέφεων για την ανέγερση τίτλου υπέρ της αστέγου αυτής ομιλίας, (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 29.3.09) θεολόγου Κώστας: Χώρος και μνήμη - Θεσσαλο­ νίκη 15*-20* αιώνας (Μ. Τόλια, Η Εποχή, 15.3.09) Ιωαννίδου Αλεξάνδρα: Υπόθεση Γκρόνιν, η λογοτε­ χνική κριτική στο εδώλιο (Ε. Κριτσέφσκαγια, Αυγή, 1.3.09) Κοκόλης Ξ.: Δύο τόποι- δύο ποιήματα (Μ. θεοδοσοπούλου, Η Εποχή, 29.3.09) Κραβέρι Μπενεντέτα: Ερωμένες και βασίλισσες (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 8.3.09) Λάβκραφτ X. Φ.: Υπερφυσικός τρόμος στη λογοτε­ χνία (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 21.3.09) Λε Γκοφ Ζακ: Το φαντασιακό στο Μεσαίωνα (Ε. Καρκίτπ. Αγγελιοφόρος, 22.3.09) Λυπουρλής Δημήτριος: Ιατρική στην αρχαία Ελλάδα (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 03/09) Μαλτέζου Χρύσα: Οδηγός του αρχείου Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπου­ δών Βενετίας (Ν. Καραπιδάκης, Καθημερινή, 1.3.09) Νικηφόρου Αλίκη: Συνταγματικά κείμενα των Ιονίων νήσων (Ν. Καραπιδάκης, Καθημερινή, 1.3.09) Νούτσος Παναγιώτης: Νεοελληνικός διαφωτισμός (Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 28.3.09) Παναγιωταρέα Άννα: Δύο δικτατορίες κι ένα σκάν­ δαλο. Τα Μέσα στις αντίξοες συνθήκες (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα, 8.3.09) Ρόμπιναον Άντριου: Ιστορία των μετρήσεων (0. Νικολαΐδης, Καθημερινή, 29.3.09) Τουντασάκη Ειρήνη: Ανθρωπολογικές θεωρήσεις της συγγένειας κατά τον 20ό αιώνα (Σ. Μπουκάλα, Καθημερινή, 17.3.09) Φατούρος Δημήτρης: Ίχνος χρόνου (Δ. Φιλιππί­ δης, ίο Βήμα, 8.3.09)

]

Χατζητρύφων Νίκος (επιμ.): Η ομοφυλοφιλία στον κινηματογράφο (Γ. Μπαλούρδος, Αυγή, 15.3.09) Ψυχογιού Ελένη:«Μαυρηγή» και Ελένη. Τελετουρ­ γίες θανάτου και αναγέννησης (Ε. Αυδίκος, Καθη­ μερινή, 17.3.09) Avenarius Alexander: 0 Βυζαντινός πολιτισμός και οι Σλάβοι (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 03/09) Guarducci Margherita: Η ελληνική επιγραφική (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 03/09) Pincock Stephen: Κρυπτογραφία (Κ. Ντελόπουλος, Καθημερινή, 10.3.09) Zizek Slavoj: Λακάν (Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 21.3.09) ΠΟΛΙΤΙΚΗ Βάσσης Λαοκράτης: Κριτική και πολιτική περιδιά­ βαση (Τ. Βασιλειάδου, Ημερησία, 28.3.09) Βερέμης θάνος - Κολιόπουλος Γιάννης: Ελλάς, η σύγχρονη συνέχεια (Γ. Κατρουγκάλος, Αυγή, 8.3.09) Κωστόπουλος Τάσος: Το«Μακεδονικό» της Θράκης (Η. Νικολακόπουλος, Τα Νέα, 7.3.09) Χάγιεκ Φ. Α.: Το σύνταγμα της ελευθερίας (Ξ. Μπαλωτή, Διαβάζω. 03/09) Fukuyama Francis: Η Αμερική σε σταυροδρόμι (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος, 29.3.09) Hamid Mohsin: Ο απρόθυμος φονταμενταλιστής (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 22.3.09) Hobsbawm Eric: Επαναστάτες (Δ. Παπανικολόπουλος, Αυγή, 1.3.09) Μ ΑΡ ΤΥ Ρ ΙΑ Τσαντρασεκαράμ Ρατζίβ: Η σμαραγδένια πόλη (Π. Κοσμίδης, Ελεύθερος Τύπος, 1.3.09, Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 29.3.09, Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 03/09) Π Α ΙΔ ΙΚ Α - Ν Ε Α ΝΙΚ Ο Τατσόπουλος Πέτρος: Ο Σίσυφος στο μπαλκόνι (Π. Κρημνιώτη, Ελευθεροτυπία, 27.3.09) Baum Lyman Frank: Ο μαγικός μονάρχης του Μο (Σ. Τσούπρου, Αυγή, 29.3.09) Α Λ Λ Η Λ Ο ΓΡ Α Φ ΙΑ - ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ Εμπειρικός Ανδρέας: Γράμματα στον πατέρα, τον αδερφό του Μαράκη και την μητέρα 1921-1935 (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 1.3.09, Κ. Βούλγαρης, Αυγή, 8.3.09) Κατσίμπαλης Γ. Κ. - Σεφέρης Γιώργος: Αγαπητέ μου Γιώργο, αλληλογραφία 1924-1970, (0. Σελλά, Κα­ θημερινή, 14.3.09)

ΜΑΙΟΣ 2009

1OS>

[

δ ι α β α ζ ω

]

Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Τσαλίκογλου Φωτεινή: Δε μ 1αγαπάς. Μ' αγαπάς(& Σταυρόπουλος, Ελευθεροτυπία, 13.3.09) Λ Ε ΥΚ Ω Μ Α Γαλάτη Λύντη: Αφίσες από τον ελληνικό κινηματο­ γράφο (Α. Δημοπούλου, Ελευθεροτυπία, 20.3.09) Φ ΙΛ Ο Σ Ο Φ ΙΑ Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος: Φιλοσοφικά (X. Σίνου, Διαβάζω, 03/09) Καστοριάδης Κορνήλιος: Η ελληνική ιδιαιτερότητα (Δ. Μαρουδής, Ελευθεροτυπία, 20.3.09) Delacampagne Christian (επιμ.): Συζητήσεις με Φι­ λοσόφους (Α. Αραμπατζής, Διαβάζω, 03/09) Marion Jean Luc: Το ερωτικό φαινόμενο (Σ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 8.3.09) Ψ Υ Χ Ο Λ Ο ΓΙΑ ■ Ψ Υ Χ Α Ν Α Λ Υ ΣΗ Γαζγαλίδης Κώστας: Ναρκωτικά (Β. Βενιζέλος, Αυγή, 15.3.09) Ιριγκογιέν Μαρί Φρανς: Η μοναξιά στον εικοστό πρώτο αιώνα (Γ. Αοδραχάς, Εξπρές, 1.3.09) Κουρκούτας Ηλι'ας: Προβλήματα συμπεριφοράς στα παιδιά (0. Καράβατος, Διαβάζω, 03/09) Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ - Κ Ο ΙΝΩ Ν ΙΟ ΛΟ ΓΙΑ Ατλάν Ανρί: Η τεχνητή μήτρα (Σ. Βανδώρος, Ελεύ­ θερος Τύπος, 8.3.09) Γκράντιν Τεμπλ - Τζόνσον Κάθριν: Τα ζώα σε μετά­ φραση (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος, 1.3.09) Μακρή Τένια: Φτάνει μόνο η αγάπη; (Φ. πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 21.3.09) Συλλογικό: Οι σουρεαλιστές συζητούν για το οεξ (Γ. Παπαθεοδώρου, Τα Νέα, 28.3.09) Φερεκύδου Εήίζα: Τα.·., βιολογικά μας (Τ. Βασιλειάδου, Ημερηοία, 14.3.09) Cienny Misha: Me Mafia έγκλημα χωρίς σύνορα (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα, 15.3.09) Hill Declan: Τα στημένα. Ποδόσφαιρο και οργανω­ μένο έγκλημα (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα, 1.3.09) Huther Gerald - Weser Inge: To μυστικό των εννέα πρώτων μηνών (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος, 8.3.09) Α Ν Θ Ο Λ Ο ΓΙΟ Λαζαρίδης Σπόρος: Ενδοσκεληδόν (Λ. Σκουζάκης, Ελευθεροτυπία, 6.3.09) Ντα Βίντσι Λεονάρντο: Τα Σημειωματάρια (Σ. Νικολαΐδου, Τα Νέα, 14.3.09, Γ. Βαϊλάκης, Ημερησία, 28.3.09)

11ο

ΜΑΙΟΣ 2009

Ε Π ΙΣ ΤΗ Μ Η Γεωργίου Μαρίνα: Τίνος είναι βρε γυναίκα τα παι­ διά; (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 29.3.09) Καλογιάννη Ελένη: Η Σύφιλη (Π. Βόγλης, Τα Νέα, 7.3.09) Τζόουνς Στηβ: Υ - η καταγωγή του άνδρα (Α. Νταραδήμου, Ελεύθερος Τύπος, 29.3.09) Bak Per: Πώς λειτουργείη Φύση (Γ. Τοαντάκης, Δια­ βάζω, 03/09) Θ Ρ Η Σ ΚΕ ΙΑ McGrath Alister - Me Grath Collicutt Joanna: Η αυ­ ταπάτη του Dawkins (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 21.3.09) Τ Α Ξ ΙΔ Ι θέσιγκερ Γουίλφρεντ: Οι Άραβες των βάλτων (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 8.3.09, Β. Ζηλάκος, Ελευθεροτυπία, 20.3.09) Orsenna Eric: Το ταξίδι στις χώρες του βαμβακιού (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 29.3.09) ΠΕ Ρ ΙΒ Α ΛΛ Ο Ν Ware Κάλλιστος: Οικολογική κρίση και ελπίδα (Δ. Κοομόπουλος, Real News, 1.3.09) Γ Α ΣΤ Ρ Ο Ν Ο Μ ΙΑ Revel Jean Francois: Ο γαστρονομικός πολιτισμός από την αρχαιότητα έως σήμερα (Σ. Βανδώρος, Ελεύθερος Τύπος, 15.3.09) ΗΜ Ε ΡΟ ΛΟ ΓΙΟ Καραπάνου Μαργαρίτα: Η ζωή είναι αγρίως απί­ θανη (Σ. Σταυρόπουλος, Ελευθεροτυπία, 13.3.09) Ε ΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - Π Α ΙΔ Ε ΙΑ Τάκη Βούλα: Έμφυλη απουσία (X. Κάτσικας, Δια­ βάζω, 03/09) Μ Ο ΥΣΙΚ Η Λούντζης Νικίας: Η Ζάκυνθος μετά μουσικής... (Α. Χαρκιολάκης, Διαβάζω, 03/09) Dyer Geoff: Κι όμως όμορφα - ένα βιβλίο για την τζαζ Μ . Μοδινός, Τα Νέα, 21.3.09, Γ. Μπασκόζος, Διαβάζω, 03/09) Λ Ε ΞΙΚ Ο - Β Ο Η Θ Η Μ Α Μαρκαντωνάτος Γεράσιμος: Γράφε - μίλα ορθά ελληνικά (Σ. Τοούπρου, Αυγή, 8.3.09) ■

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

1 Όλα σου τα ’μαθα μα ξέχασα μια λέξη 2 Αν ήταν όλα αλλιώς 3 Οι αλήθειες των άλλων 4 Κωνσταντινούπολη των ασεβών μου φόβων 5 Έστω μια φορά 6 0 βιολονίστας 7 Το σταυροδρόμι των ψυχών 8 Για να δει τη θάλασσα 9 Τι θα γίνω άμα δεν μεγαλώσω

10

Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι

Γενικός Πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Δημήτρης Μπουραντάς Αλκυόνη Παπαδάκη

Καλέντης

Νίκος θέμελης Γιάννης Ξανθούλης

Κέδρος Μεταίχμιο

Πασχαλία Τραυλού Κώστας Καρακάσης

Ψυχογιός

Πατάκης

Χρύσα Δημουλίδου Ευγενία Φακίνου

Ψυχογιός Ψυχογιός Καστανιώτης

Λένα Διβάνη

Καστανιώτης

Λένα Μαντά

Ψυχογιός

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1 Όλα σου τα ’μαθα μα ξέχασα μια λέξη 2 Αν ήταν όλα αλλιώς 3 Το σταυροδρόμι των ψυχών 4 5

Οι αλήθειες των άλλων

Έστω μια φορά 6 Τι θα γίνω άμα δεν μεγαλώσω 7 Κωνσταντινούπολη των ασεβών μου φόβων 8 Complete unknown

9 10

Τελετές ενηλικίωσης 0 βιολονίστας

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων Δημήτρης Μπουραντάς Αλκυόνη Παπαδάκη

Καλέντης

Χρύσα Δημουλίδου

Ψυχογιός

Νίκος θέμελης

Κέδρος Ψυχογιός

Πασχαλία Τραυλού Λένα Διβάνη Γιάννης Ξανθούλης

Καστανιώτης Μεταίχμιο

Κωνσταντίνος Τζούρας Κώστας Ακριβός Κώστας Καρακάσης

Μεταίχμιο Ψυχογιός

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1 2 3 4 5

Πατάκης

Καστανιώτης

Α νεξάρτητα Βιβλιοπωλεία

Όλα σου τα 'μαθα μα ξέχασα μια λέξη Έστω μια φορά

Δημήτρης Μπουραντάς Πασχαλία Τραυλού

0 βιολονίστας

Κώστας Καρακάσης

Ψυχογιός Ψυχογιός

Το σταυροδρόμι των ψυχών Αν ήταν όλα αλλιώς

Χρύσα Δημουλίδου Αλκυόνη Παπαδάκη

Ψυχογιός Καλέντης

6 Οι αλήθειες των άλλων

Νίκος θέμελης

7

Μαρίνα Πετροπούλου Βασίλειος Χριστόπουλος Γιάννης Καλπούζος

Κέδρος Λιβάνης

Η τελευταία λέξη

8 Αναζητώντας το θεό 9 Ιμαρέτ

10

Συλλαβίζοντας το καλοκαίρι

Δημήτρης Στεφανάκης

Πατάκης

Κέδρος Μεταίχμιο Πατάκης

Σ η μ ε ιώ σ ε ις : 1. Στην Ελληνική Πεζογραφία, στο γενικό πίνακα, μετά τους 10 πρώτους ακολουθούν οι κάτωθι τίτλοι: Τη μέρα που οε γνώρισα, Λένα Μαντά, (Λιβάνης) - Ματωμένα χώματα, Διδώ Σωτηρίου, (Κέδρος) - Η τελευταία λέξη, Μαρίνα Πετροπούλου, (Λιβάνης) - To show είναι των Ελλήνων, Μένης Κουμανταρέας, (Κέδρος) - Αναζητώντας το Θεό, Βασίλειος Χριστόπουλος, (Κέδρος) - Ιμαρέτ, Γιάννης Καλπούζος, (Μεταίχμιο) - Συλλαβίζοντας το καλοκαίρι, Δημήτρης Στεφανάκης, (Πατάκης) - Οι αλκυόνες γεννούν το καλοκαίρι, Βίκυ Φαλάρα, (Οιωνός) - Μάτια μου, Μαρία Τζιρίτα, (Ψυχογιός) - Η αηδονόπιτα, Ισίδωρος Ζουργός, (Πατάκης) - Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης, Σώτη Τριανται=ΐ>

Μ ά ρ τ ιο ς 2 0 0 9 Γενικός πίνακας

ξένη λ ο γο τε χ ν ία ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

1 Λυκόφως 2 Διαβάζοντας στη Χάννα

Stephanie Meyer Σλινκ Μπέρνχαρντ

Πλατύπους Κριτική

3 Έκλειψη 4 0 γυρισμός 5 Το νησί 6 Slumdog millionaire

Stephanie Meyer Victoria Hislop

Διόπτρα

7 Όταν έκλαψε ο Νίτσε 8 θα φωνάξω την αστυνομία

Ίρβιν Γιάλομ Ίρβιν Γιάλομ

α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

9 Νέα Σελήνη 10 Στο ντιβάνι

0 νικητής είναι μόνος Έκλειψη 0 γυρισμός Νέα Σελήνη

5 Λυκόφως 6 Slumdog millionaire 7 Διαβάζοντας στη Χάννα 8 Το χρυσόψαρο 9 Ψωνίζω άρα υπάρχω 10 θα φωνάξω την αστυνομία

Άγρα

Λιβάνης

Paulo Coelho Stephanie Meyer

Πλατύπους Διόπτρα

Victoria Hislop Stephanie Meyer Stephanie Meyer Βίκας Σουάρουπ

Πλατύπους

Σλινκ Μπέρνχαρντ

Κριτική

Πλατύπους Μίνωας

Sophie Kinsella

Πατάκης Πατάκης

Ίρβιν Γιάλομ

Άγρα

Jean Marie Gustave Le Clezio

Α νεξά ρτητα Βιβλιοπωλεία Stephanie Meyer

3 Λυκόφως 4 Νέα Σελήνη

Stephanie Meyer Stephanie Meyer Σλινκ Μπέρνχαρντ

8 Το νησί 9 Οι έρευνες του αστυνόμου Κολλούρα 10 Το Σαββατοκύριακο

Άγρα Πλατύπους

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων

1 Έκλειψη 2 θα φωνάξω την αστυνομία

6 Γόμορρα 7 Η γιαγιά μου

Μίνωας Άγρα

Stephanie Meyer

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

5 Διαβάζοντας στη Χάννα

Διόπτρα

Ίρβιν Γιάλομ

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1 2 3 4

Πλατύπους

Victoria Hislop Βίκας Σουάρουπ

Ίρβιν Γιάλομ

Ρομπέρτο Σαβιάνο Φετχιέ Τσετίν Victoria Hislop Αντρέα Καμιλέρι Σλινκ Μπέρνχαρντ

Πλατύπους Άγρα Πλατύπους Πλατύπους Κριτική Πατάκης Πατάκης Διόπτρα Πατάκης Κριτική

φύλλου, (Πατάκης) - Η δ εξιά τοέτιη του ράσου, Γιάννης Μακριδάκης, (Εστία) - Εστεμμένο πάθος, Θανάσης Διαμαντόπουλος, (Εστία) - Το οριζόντιο ύψος, Αργύρης Χιόνης, (Κίχλη) -Χαμένο χθες, Αναστασία Καλλιοντζή, (Λιβάνης).

2. Η λίστα των βιβλιοπωλείων από τα οποία αντλούνται τα στοιχεία είναι «ανοιχτή».

3. Τα στοιχεία για τα «Ευπώλητα - Μάρτιος 2009» προέρχονται από 22 βιβλιοπωλεία που έδωσαν ακριβή αριθμό πωληθέντων αντιτύπων.

4. Δημοσιεύονται σε κάθε κατηγορία τα 10 πρώτα σε πωλήσεις. ^

Μ ά ρ τ ιο ς 2 0 0 9 Γενικός Πίνακας

ΠΟΙΗΣΗ

α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 Το Μονόγραμμα 2 Έρωτας και θάνατος στη σκιά της ποίησης

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Οδυσσέας Ελύτης Κώστας ΚαρυωτάκηςΜαρία Πολυδούρη

Ίκαρος Μεταίχμιο

~ Τ Ποιήματα 4 Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως

Φερνάντο Πεσσόα-Κ.Π.Καβάιρης Κική Δημουλά Δημήτρης Αθηνάκης

5 Χωρισεμεις 6 Ποιήματα 7 Αμοργός 8 Όλα τα τραγούδια 9 0 άνθρωπος μόνος 10 Το Άξιον εστί

Κική Δημουλά Νίκος Γκότσος Νίκος Γκάτσος Γιάννης Βαρβέρης Οδυσσέας Ελύτης

Μεταίχμιο Ίκαρος Κοινωνία των δεκάτων Ίκαρος Πατάκης Πατάκης Κέδρος Ίκαρος

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων 1 Έρωτας και θάνατος στη σκιά της ποίησης

ΠΟΙΗΣΗ Κώστας Καρυωτάκης-

Μεταίχμιο

Μαρία Πολυδούρη Φερνάντο Πεσσόα-Κ.Π.Καβάφης Δημήτρης Αθηνάκης

Μεταίχμιο Κοινωνία των δεκάτων

Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως Ποιήματα Τα πορτοκαλορόδινα

Οδυσσέας Ελύτης Κική Δημουλά Ντίνος Χριστιανόπουλος Γεωργία Τρούλη

Ίκαρος Ίκαρος Ιανός

Ποιήματα

Κική Δημουλά

2 Ποιήματα 3 Χωρισεμεις 4 Το Μονόγραμμα 5 6 7 8

9 Ποιήματα 10 0 άνθρωπος μόνος

Φερνάντο Πεσσόα Γιάννης Βαρβέρης

Ηριδανΰς Ίκαρος Prints Κέδρος

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία

ΠΟΙΗΣΗ

1 Το Μονόγραμμα 2 Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως

Οδυσσέας Ελύτης Κική Δημουλά

3 Αμοργός 4 Έρωτας και θάνατος στη σκιά της ποίησης

Νίκος Γκότσος Κώστας ΚαρυωτάκηςΜαρία Πολυδούρη

5 Όλα τα τραγούδια 6 Η σονάτα του σεληνόφωτος 7 Ποιήματα 8 Το Άξιον εστί 9 Ποιήματα

Νίκος Γκάτσος Γιάννης Ρίτσος

10 θέατρο και ποίηση

Κική Δημουλά Οδυσσέας Ελύτης Φερνάντο Πεσσόα-Κ.Π.Καβάφης Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα

Ίκαρος Ίκαρος Πατάκης Μεταίχμιο Πατάκης Κέδρος Ίκαρος Ίκαρος Μεταίχμιο Πατάκης

5. Συνολικά δόθηκαν από τα βιβλιοπωλεία 44 τίτλοι για την ελληνική πεζογραφία, 53 για την ξένη, 57 για την ποίηση, 64 για τα δοκίμια, 69 για την παιδική & εφηβική λογοτεχνία και 62 για τα διάφορα.

6. Στην κατηγορία Δοκίμια περιλαμβάνονται: ι=>

[

δ ι α β α ζ ω

]

Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

Μ ά ρ τ ιο ς 2 0 0 9 Γενικός πίνακας

δ ο κ ί μ ια

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

1 Τα βήματα του Έστερναχ 2 Στον κήπο του Επίκουρου 3 Η νεοελληνική φαυλοκρατία

Αλέκος Παπαδόπουλος

Εστία Άγρα

4 Το μυστικό 5 Το βιβλίο της ολικής άγνοιας

Ρόντα Μπερν John Lloyd, John Mitchinson

Λιβάνης Πατάκης

6 Χάιντεγκερ 7 Η κρίση του 2008 8 Δεξιά-όΙος-αριστερά

George Steiner Πωλ Κρούγκμαν

Πατάκης Καστανιώτης

Πέτρος Τατούλης

Μίλητος

Yanick Monget Ερνστ Γκόμπριχ

Οιωνός Πατάκης

α/α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

9 Η γη αύριο 10 Μικρή ιστορία του κόσμου

Irvin Yalom Ευάγγελος Κοροβίνης

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων

ΔΟΚΙΜΙΑ 1 Το μυστικό ~ 2 ~ Στον κήπο του Επίκουρου 3 Η οικονομική κρίση του 2008 4 Η κρίση του 2008 5 Το αίνιγμα του κακού 6 Οικογένεια σε κρίση 7 Η νεοελληνική φαυλοκρατία 8 Τα βήματα του Έστερναχ 9 Χάιντεγκερ 10 Μικρή ιστορία του κόσμου

1 Τα βήματα του Έστερναχ Στον κήπο του Επίκουρου 3 Η νεοελληνική φαυλοκρατία 4 Το μυστικό 5 Το βιβλίο της ολικής άγνοιας 6 Χάιντεγκερ 7 Η κρίση του 2008 8 Δεξιά-όΙομ-αριστερά 9 Η γη αύριο 10 Μικρή ιστορία του κόσμου

Λιβάνης

Ρόντα Μπερν Irvin Yalom

Άγρα Λιβάνης

George Soros Πωλ Κρούγκμαν

Καστανιώτης Ίκαρος

Χρήστος Γιανναράς Συλλογικό

Ακρίτας Αρμός

Ευάγγελος Κοροβίνης Αλέκος Παπαδόπουλος

Εστία Πατάκης Πατάκης

George Steiner Ερνστ Γκόμπριχ

Α νεξάρτητα Βιβλιοπωλεία

ΔΟΚΙΜΙΑ ~Τ

Αρμός

Αλέκος Παπαδόπουλος Irvin Yalom Ευάγγελος Κοροβίνης Ρόντα Μπερν John Lloyd, John Mitchinson George Steiner Πωλ Κρούγκμαν Πέτρος Τατούλης Yanick Monget Ερνστ Γκόμπριχ

Εστία Άγρα Αρμός Λιβάνης Πατάκης Πατάκης Καστανιώτης Μίλητος Οιωνός Πατάκης

λογοτεχνικά δοκίμια, μελέτες, (κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, ιστορικό βιβλίο).

7. Στην κατηγορία Διάφορα περιλαμβάνονται: λευκώματα, μαγειρική, ταξίδια, μαρτυρίες, τεχνικά κ.λπ.

8. Τα βιβλιοπωλεία από τα οποία προέρχονται τα στοιχεία είναι: ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, Ιωάννινα, 26510 34911 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 210 3615077 - ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΤΗ ΣΤΟΑ, Χαλάνδρι, 210 6800644 -

Ο

[ Δ I A B A Ζ Ω I Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A J

Μ ά ρ τ ιο ς 2 0 0 9 Γενικός πίνακας

π α ιδ ικ ή

&

ε φ η β ικ η λ ο γ ο τ ε χ ν ί α

Ε0 1 Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα 2 2 Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα 1 3 0 Μικρός Πρίγκιπας 4 0 ήλιος είναι για όλους 5 0 κύριος Μπου 6 Καπετάν Ζωή 7 0 ψεύτης παππούς 8 Το διπλό ταξίδι 9 Οι ιστορίες του Μπιντλ του βάρδου 10 Πέντε σωματοφύλακες κλεισμένοι στο ψυγείο

Τζεφ Κίνι

2 Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα 1 3 Καπετάν Ζωή 4 0 κύριος Μπου 5 Πέντε σωματοφύλακες κλεισμένοι στο ψυγείο 6 0 Μικρός Πρίγκιπας 7 Η ιστορία του Ντέσπερο 8 Σκουπιδιστάν 9 Τρία μικρά λυκάκια 10 0 Μίμης και η Λόλα κάνουν πάρτι

Λίτσα Ψαραύτη

Κέδρος Πατάκης

Τζ. Κ. Ρόουλινγκ

Ψυχογιός

Άννα Βερούλη, Νίκος Μ ιχ α λ ό π ο υ λ ο ^ ^

Άγκυρα

ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Τζεφ Κίνι Τζεφ Κίνι Ελένη Πριοβόλου Τασούλα Τσιλιμένη

Δίπτυχο Άγκυρα Πατάκης Modern Times

Κέιτ ντι Καμίλο

Πατάκης

Κώστας Μάγος Ευγένιος Τριβιζάς

Μίνωας

Μαρία Βελέτα Βασιλειάδου π α ιδ ικ ή

1 0 ήλιος είναι για όλους

Νατάσσα Καρακατσάνη

2 0 Μικρός Πρίγκιπας 3 0 ψεύτης παππούς 4 Το διπλό ταξίδι 5 Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα

Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ Αλκή Ζέη

0 0 γάτος με το ψάθινο καπέλο

Ψυχογιός Ψυχογιός Ελληνικά Γράμματα

Άννα Βερούλη, Νίκος Μιχαλόπουλος Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία

6 Το πρώτο μου πασχαλινό βιβλίο 7 Η πριγκίπισσα των λέξεων 8 Οι ιστορίες του Μπιντλ του βάρδου 9 Η δασκάλα που το κεφάλι της έγινε καζάνι

Δίπτυχο Ελληνικά Γράμματα

Ελένη Πριοβόλου Αλκή Ζέη

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων 1 Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα 2

Ψυχογιός Ψυχογιός Πατάκης Πατάκης

Τζεφ Κίνι Αντουάν ντε Σαίντ Εξυπερύ Νατάσσα Καρακατσάνη Τασούλα Τσιλιμένη

Ελληνικά Γράμματα

&

ε φ η β ικ η λ ο γ ο τ ε χ ν ί α Πατάκης Πατάκης

Λίτσα Ψαραύτη

Κέδρος Πατάκης

Τζεφ Κίνι Γρηγόρης Κανελλόπουλος

Ψυχογιός Πατάκης

Μελίνα Καρακώστα

Πατάκης

Τζ. Κ. Ρόουλινγκ

Ψυχογιός Πατάκης Καστανιώτης

Σοφία Μαντούβαλου Παναγιώτα Σμυρλή

ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ, Αθήνα, 210 2618156 - ΙΑΝΟΣ, Αλυσίδα, 2310 276447- ΝΕΣΤΩΡ, Κατερίνη, 23510 36024 - ΟΙΩΝΟΣ, Λαμία, 22310 67276 - ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα, 210 3650000 - ΡΟΚΚΑΣ, Μεταμόρφωση, 210 2812946 - ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, Λιβαδειά, 22610 23136 - ΣΧΗΜΑ, Χανιά, 2810 56937 - ΠΑΠΥΡΟΣ-ΑΙΓΕΑΣ, Χίος, 22710-21550 ΑΒΑΚΙΟ, Θεσσαλονίκη, 2310-410520 - ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ, Κοζάνη, 24610-26463 - ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙ0Υ, Αλυσίδα, 210-3323300 - ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, Αλυσίδα, 210-3258440 - ΜΕΘΕΝΙΤΗ, Πάτρα, 2610-274147 -

[

δ ι α β α ζ ω

]

Ε Υ Π Ω Λ Η Τ A

Μ ά ρ τ ιο ς 2 0 0 9 Γενικός πίνακας

δ ιά φ ο ρ ά 0 3 ι i ι iiH > i πι 1 0 χειρότερος φίλος του ανθρώπου 2 Μεγάλοι Έλληνες: Θεόδωρος Κολοκοτρώνης 3 Μεγάλοι Έλληνες: Πλάτων 4 LOGICOMIX 5 6 7 8 9 10

Πώς να καθαρίσετε τον αέρα Μεγάλοι Έλληνες: Ιωάννης Καποδίστριας Είμαστε αυτό που σκεφτόμαστε Η μοίρα των γυναικών Επιχείρηση Βαλκυρία Χρώμα και μνήμες

Αρκάς

Γράμματα

Συλλογικό Συλλογικό

ΣΚΑΪ ΣΚΑΪ

Απόστολος Δοξιάδης...

B.C.Wolverton

Ίκαρος Παπασωτηρίου ΣΚΑΪ Καστανιώτης

Συλλογικό Μπάρμπαρα Μπέργκερ Κώστας Λεφάκης Χεσούς Ερνάντεθ Βασίλης Σίμος

ΔΙΑΦΟΡΑ 1 2 3 4

0 χειρότερος φίλος του ανθρώπου Μεγάλοι Έλληνες: Πλάτων

Μεγάλοι Έλληνες: Θεόδωρος Κολοκοτρώνης Πώς να καθαρίσετε τον αέρα 5 LOGICOMIX 6 Είμαστε αυτό που σκεφτόμαστε 7 Μεγάλοι Έλληνες: Ιωάννης Καποδίστριας 8 Η μοίρα των γυναικών 9 Επιχείρηση Βαλκυρία 10 Θεσσαλία: ο τόπος και οι άνθρωποι

Λιβάνης Κλειδάριθμος Οιωνός

Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων Αρκάς Συλλογικό Συλλογικό B.C.Wolverton Απόστολος Δοξιάδης... Μπάρμπαρα Μπέργκερ Συλλογικό Κώστας Λεφάκης Χεσούς Ερνάντεθ επιμ. θωμάς Ψύρρας

ΔΙΑΦΟΡΑ

Γράμματα ΣΚΑΪ ΣΚΑΪ Παπασωτηρίου Ίκαρος Καστανιώτης ΣΚΑΪ Λιβάνης Κλειδάριθμος Μεταίχμιο

Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία

1 LOGICOMIX 2 Μεγάλοι Έλληνες: Ιωάννης Καποδίστριας 3 Μεγάλοι Έλληνες: Θεόδωρος Κολοκοτρώνης 4 Χρώμα και μνήμες

Απόστολος Δοξιάδης... Συλλογικό Συλλογικό

Ίκαρος ΣΚΑΪ ΣΚΑΪ

Βασίλης Σίμος

5 6 7 8 9

Συλλογικό This Herve Αρκάς Συλλογικό Eduard Estlvill

Οιωνός ΣΚΑΪ Πατάκης

Μεγάλοι Έλληνες: Πλάτων Μοριακή γαστρονομία 0 χειρότερος φίλος του ανθρώπου Μεγάλοι Έλληνες: Μέγας Αλέξανδρος

Κοιμήσου παιδί μου 10 Στη Σμύρνη το 1922

9.

Καραμπέτ Χατσεριάν

Γράμματα ΣΚΑΪ Πατάκης Πατάκης

ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, Πάτρα, 2610-223688 - ΤΟ ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ, Ηράκλειο, 2810-341158 - ΠΑΙΔΕΙΑ, Αλυσίδα, 2410284304 - ΠΟΛΥΕΔΡΟ, Πάτρα, 2610-277342 - ΤΣΑΜΑΝΤΑΚΗΣ, Πειραιάς, 210-4138114. Στον πίνακα «Αλυσίδες βιβλιοπωλείων» περιλαμβάνονται: ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, ΙΑΝΟΣ, ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ. Στον πίνακα «Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία» όλα τα υπόλοιπα.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ Από τις Εκδόσεις Παπαζήση Έλληνες στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου Φ Ω Τ ΕΙΝ Η ΤΟΜ ΑΗ Ένα οδοιπορικό μνήμης και ιστορίας περπατώντας βήμα-βήμα στο άντρο του κολαστηρίου “ΆουσβιτςΜ πίρκεναου”.

Μια Επαίσχυντη Πράξη Η γενοκτονία των Αρμενίων και το ζήτημα της τουρκικής ευθύνης TANER ΑΚςΑΜ Ο μοναδικός Τούρκος διανοούμενος χρησιμοποιεί για πρώτη φορά τη λέξη “γενοκτονία”, περιγράφοντας την πολιτική των Νεοτούρκων και τον κεντρικό ρόλο που διαδραμάτισαν στην εξολόθρευση των Αρμενίων και των υπόλοιπων χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

ΒΏ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ

Ιστορικές Σχολές και Μέθοδοι Εισαγωγή στην ευρωπαϊκή ιστοριογραφία Κ Λ ΙΤ Η Α Ρ Ω Ν Η -Τ Σ ΙΧ Λ Η Η πορεία της ιστορικής σκέψης στον ευρωπαϊκό χώρο από τη γέννηση της Ιστορίας στην αρχαία Ελλάδα έως σήμερα.

Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα Τηλ.: 2103838020, 2103822496, Fax: 2103809150 site: www.papazisi.gr ♦ email: papazisi@otenet.gr

Ταξιδεύοντας...

Τ

ι νέο κυοφορεί ο Ντάνιελ Κέλμαν; Τι γυρεύει η Ζυράννα Ζατέλη στην Πάνχοβα; Ποιός είναι ο Μπουλάτ Ακουτζάβα; Αυτά και άλλα στις σελίδες των ανταποκριτών μας. «Ταξιδευτής» είναι η Ελένη καρρά

Ιταλία

Τιμές για Μάρκαρη, Ζατέλη Maurizio de Rosa r — ξω, ή τουλάχιστον στην Ιταλία, L - πάει καλά. Ο λόγος για τη σύγL - χρονη ελληνική λογοτεχνία και τους συγγραφείς της, οι οποίοι δείχνουν να έχουν κατακτήσει σημαντική θέση στις προτιμήσεις του αναγνωστικού κοινού στη γείτονα χώρα. Έτσι, το Μάρτιο, δύο από τους δημοφιλέστερους Έλληνες συγγρα­ φείς, ο Πέτρος Μάρκαρης και η Ζυράννα Ζατέλη, είχαν την τιμητική τους. Το καινού­ ριο μυθιστόρημα του πρώτου, με τίτλο La balia (Η παραμάνα, δηλαδή το γνωστό στην Ελλάδα ως Παλιά, πολύ παλιά, σε μετάφραση Αντρέα Ντι Γκρεγκόριο) ήδη από τις πρώτες μέρες της κυκλοφορίας του έγινε ανάρπαστο, ενώ σε όλα τα με­ γαλύτερα βιβλιοπωλεία στοίβες με το βι­ βλίο του Μάρκαρη βρίσκονται σε περίοπτη θέση. Όσο για τη Ζυράννα Ζατέλη, περισ­ σότερα από 200 άτομα, το βράδυ της 18ης Μαρτίου, παρευρέθηκαν στο δημαρ­ χιακό μέγαρο της Πάντοβας στην εκδή­ λωση που της αφιέρωσαν από κοινού το Πανεπιστήμιο της Πάντοβας (όπου δίδασκε ο αείμνηστος Φίλιππο Μαρία Ποντάνι), η δημαρχιακή αρχή και η ελληνική κοινότητα

118 ΜΑΙΟΣ· 2009

της Βενετίας, με αφορμή τη μετάφραση στα ιταλικά της νουβέλας της Ο δικός της αέρας. Η μετάφραση πραγματοποιήθηκε από μία ομάδα φοιτητριών της έδρας Νεο­ ελληνικής Φιλολογίας με επικεφαλής τη Φλώρα Μόλχο, Καθηγήτρια Νέας Ελληνι­ κής γλώσσας στο ίδιο πανεπιστήμιο. Η Φλώρα Μόλχο αναφέρθηκε στις δυσκο­ λίες και στις προκλήσεις ενός τέτοιου εγ­ χειρήματος, καθώς και στην ποιότητα του τελικού αποτελέσματος, ενώ ο Μάσιμο Πέρι, Καθηγητής Νέας Ελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα (γνωστός και στην Ελλάδα από τα δοκίμιά του Του πόθου αρρωοτημένος και Δοκίμια αφηγηματολογίας, από τις Πανεπι­ στημιακές Εκδόσεις Κρήτης) ανέπτυξε μία πρωτότυπη ερμηνεία του έργου της Ζα­ τέλη, με βάση την αρχετυπική αξία των χρωμάτων. Ο υπογράφων παρουσίασε στο σύνολό του το έργο της συγγραφέως, ενώ η ίδια η Ζατέλη αναφέρθηκε στις αυτοβιογραφικές ρίζες των βιβλίων της και στη συγγραφική πράξη ως εσωτερική ανά­ γκη, η οποία μπορεί όμως να έχει απήχηση και στο μεγάλο κοινό. ■

Γερμανία

Στον αοτερισμό της Δόξας βλέμμα του 34χρονου στις υπερμεγέθεις διαφημιστικές αφίσες που αναρτήθηκαν στα γερμανικά βιβλιοπωλεία λίγο αφότου ξεκρεμάστηκαν τα χριστουγεννιάτικα στολίδια δεν μας αφήνει περιθώρια αμ­ φιβολίας. Ένα βλέμμα συμπυκνωμένης ευφυΐας και αυτοπεποίθησης που απαντά στο παραπάνω ερώτημα με ένα κατηγο­ ρηματικό «όχι». Υπάρχει και συνέχεια: Τίτ­ λος του νέου βιβλίου, μονολεκτικός και σαφής: Δόξα (Ruhm, εκδόσεις Rowohlt 2009). Μα έχει τρελαθεί εντελώς; φανταζόμαστε τον Ντάνιελ Κέλμαν να κάθεται στο γραφείο του, μπροστά σε μια λευκή μα καθόλου αθώα κόλλα χαρτί και να προβαίνει νηφάλια σε μια συγκε-

r ρ — πειτα από ένα best seller, όπως Η | _ μέτρηση του κόσμου του Ντάνιελ Ι _ κέλμαν (στα ελληνικά από τις εκ­ δόσεις Καστανιώτη, 2007, μετάφραση: Κώστας Κοσμάς) που από το 2005 έχει ξεπεράσει το αστρονομικό ποσό των 1,4 εκατομμυρίων αντιτύπων, το ερώτημα που καραδοκεί αφορά βέβαια το επό­ μενο βιβλίο. Πώς θα είναι; Για τι πράγμα θα μιλάει; Θα υπάρξει καν επόμενο βι­ βλίο; Κοινός τόπος στο λογοτεχνικό στε­ ρέωμα οι συγγραφείς-κομήτες που πέ­ ρασαν τη ζωή τους προσπαθώντας μά­ ταια να ξεπεράσουν το αριστούργημά τους. Θα καταντήσει, λοιπόν, κι ο Κέλμαν μία από αυτές τις τραγικές φιγούρες; Το

F -------------

1Ε

Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

* 'Ι ^ Γ Ί Π Η _ _ _ S C d u u u LiU

β ιβ λ ιο π ω λ ε ί ο θ ε ς / ν ικ η ς :

Β' Μ °3',2°

60-τηλ,-fax210-3816.650

Ασκληπιού

Σ ε ιρ ά : Τ α ξ ίδ ια μ ε χ ά ρ τ ε ς σ ε τ ό π ο υ ς κ α ι ο υ τ ο π ίε ς Υ π ε ύ θ υ ν ο ς σ ε ιρ ά ς : Λ ιβ ιε ρ ά τ ο ς Ε υ ά γ γ ε λ ο ς

Τόλιας Γιώργος

Τα βιβλία μας θα τα βρείτε σε όλα τα βιβλιοπωλεία

Χ Α ΡΤ ΕΣ & ΙΣΤΟ Ρ ΙΕ Σ Ε λληνικές το π ογρ α φ ίες τη ς Α ναγέννησ ης και τω ν Φ ώ τω ν Λιβιεράτος Ευάγγελος

ΕΝΑ ΠΡΩ ΤΟ ΤΑ ΞΙΔ Ι Σ Τ Η Ν ΚΥΡΙΑ ΡΧΙΑ ΤΩ Ν ΧΑ Ρ Τ Ω Ν Μ ια ιστορία για τη ν απει­ κόνιση τη ς δ ιεύρυνσ ης το υ κόσ μου ΥΠΟ ΕΚΔΟΣΗ:

Ρωσσικόπουλος Δ., ΤΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ Μ Η Κ Ο Σ Ιστορίες με αστέρια, μεσ ημβρινούς και χάρτες

Έλενα παλλατζά

Θα μας βρείτε στην 6 ηΔ ιεθν ή Έ κθεση Βιβλίου Θ εσσαλονίκης, 28 - 31 Μ α ιου 2009

Π ΕΡΙΠΤΕΡΟ 1 5 /S T A N D 31 Λιβιεράτος Ευάγγελος

2 5 Α ΙΩ Ν Ε Σ Χ Α Ρ Τ Ο ΓΡ Α Φ ΙΑ Σ ΚΑΙ Χ Α ΡΤΩ Ν Μ ια περιήγησ η από το υ ς Ίω νες σ τον Π τολεμα ίο και το ν Ρήγα Ρωσσικόπουλος Δ ημήτρ ης

Μ Ε ΤΡ Ο Ν ΓΕΩ Μ ΕΤΡΙΚ Ο Ν Η Ιστορία τω ν Επιστημών τη ς Αποτύπω σης

[

δ ι α β α ζ ω

Β Ι Β Λ Ι Α

] Σ Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

κριμένη επιλογή: το νέο βιβλίο δεν πρέ­ πει να θυμίζει σε τίποτα το παλιό. Για την ακρίβεια, καλό θα ήταν να είναι το εντε­ λώς αντίθετο. Όχι ιστορικό μυθιστόρημα, όχι εξέχουσες διάνοιες του ένδοξου γερ­ μανικού παρελθόντος, ίοως ούτε καν μυ­ θιστόρημα, ιστορίες χωρίς μεγάλους πρωταγωνιστές. Για να δούμε... Αποτέ­ λεσμα: ένα μυθιστόρημα σε εννέα ιστο­ ρίες, ένα έργο με ηθελημένη αποσπα­ σματικότητα, τοποθετημένο στο παρόν, με δρώντα πρόσωπα διπλανής πόρτας, αλλά και εξίσου δρώντα τεχνολογικά μέσα (κινητά, υπολογιστές, διαδίκτυο). Όλα τα επιμέρους -εξυπακούεται- συνυφασμένα μεταξύ τους, οργανικά, περίτε­

χνα, άλλοτε σφιχτά, άλλοτε φαινομενικά χαλαρά, μα ποτέ ανεξέλεγκτα. Δευτερεύοντες και τριτεύοντες ρόλοι τής μιας ιστορίας επανέρχονται δυναμικά 30 σελί­ δες πιο κάτω, ένα τυχαίο συμβάν αποκτά αποφασιστική σημασία σε νέο αφηγημα­ τικό περιβάλλον, ένα όνειρο, μία απροσ­ διοριστία αποκτούν υπόσταση στη ζωή και στην ιστορία άλλων ανθρώπων, ορ­ γανώνοντας στοιχειωδώς το χάος της μεταμοντέρνας πραγματικότητάς μας. «Από άποψη φόρμας είναι ό,τι πιο πρω­ τοποριακό έχω γράψει. Καλλιτεχνικά έχω προχωρήσει περισσότερο από κάθε άλλη φορά», μας προλαβαίνει ο ίδιος ο συγ­ γραφέας. ■

Ρωσία

Γενέθλια και βραβεύσεις Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης

120

ΜΑΪΟΣ 2009

1η Απριλίου κάθε χρόνο ήταν μέχρι σήμερα μια μεγάλη γιορτή για την ρωσική λογοτεχνία, αφού γιόρταζε τα γενέθλια του μεγάλου της συγγραφέα Ν. Β. Γκόγκολ. Η διάλυση, όμως, τής Ε.Σ.Ι.Δ., πριν από είκοσι περίπου χρόνια, προκάλεσε ένα πρωτοφανές κύμα εθνικι­ σμού μεταξύ των πρώην σοβιετικών δημο­ κρατιών. Φέτος, με αφορμή τα γενέθλια του συγγραφέα των Νεκρών Ψυχών ξέ­ σπασε ένα ανελέ­ ητος πόλεμος, σχετικά με το αν ο παγκόσμιος πλέον αυτός δη­ μιουργός ανήκει στη Ρωσία ή στην Ουκρανία. Την εκρηκτική αυτή κατάσταση υπο­ δαύλισαν δύο κι­ νηματογραφικές

Η

ταινίες με ήρωα τον Ταράς Μπούλμπα, μία ρωσική και μία ουκρανική, οι οποίες, η κα­ θεμιά από την πλευρά της, φρόντισαν να υποστηρίξουν τα «εθνικά δίκαια» κάθε λαού.

• Το νέο αστέρι τα ρωσικής λογοτεχνίας, ο Ντμίτρι Γκλουχόφσκι, παρουσίασε το νέο του βιβλίο Μετρά 2034. Το μυθιστόρημα απευθύνεται στους αναγνώστες της μετασοβιετικής Ρωσίας εν μέσω βαθύτατης οι­ κονομικής κρίσης, εντούτοις, όμως, οι πωλήσεις του ξεπέρασαν κάθε προσδοκία των εκδοτών τους.

• Σε ηλικία 73 ετών πέθανε σε νοσοκο­ μείο της Μόσχας ο γνωστός συγγραφέας Γιερεμέι Παρνόφ, σεμνός διάκονος της σο­ βιετικής λογοτεχνίας του φανταστικού. Εμφανίστηκε στα γράμματα το 1961 με το μυθιστόρημα Το μυστικό της αθανασίας, το οποίο έγραψε μαζί με το συγγραφέα Μι­ χαήλ Γιέμτσεφ. Έγραψε δεκάδες μυθιστο­ ρήματα, διηγήματα στο χώρο του φαντα-

[ Δ Β Ι Β Λ Ι Α

στικού, του αστυνομικού και του ιστορικού λογοτεχνικού είδους.

• Ζωή να έχει, τα 96 του χρόνια γιόρτασε πριν λίγες ημέρες ο γνωστός ρώσος ποιη­ τής Ζεργκέι Μιχαλκόφ, πατέρας τού, επί­ σης, γνωστού σκηνοθέτη Νικήτα Μιχαλ­ κόφ. Ο πατέρας Μιχαλκόφ διακρίθηκε, εκτός των άλλων, και για την ικανότητα του να επιβιώνει στην ταραγμένη πολιτική ζωή της χώρας του. Παρά την εναλλαγή των ηγετών της Κρεμλίνου, εκείνος παρέμεινε πάντα ο επίσημος «αυλικός» ποιητής.

• Παρά την οικονομική κρίση οι πάσης φύοεως βραβεύσεις συνεχίζονται στη Ρω­ σία. Την 1η Απριλίου απονεμήθηκαν τα βραβεία «Ρωσικό Βραβείο» για ρωσόφωνους συγγραφείς που ζουν εκτός της Ρω­ σίας. Το πρώτο βραβείο ποίησης απονεμήθηκε στον Σεργκέι Μορένο που ζει οτη Λι­

Σ Τ Ο Ν

I A

B

A Ζ Ω

I

K O I M O J

θουανία, το δεύτερο στον Βλαδίμηρο Γκάντελσμαν που ζει στις Η.Π.Α. και το τρίτο στον Μπαχίτ Καζνέγιεφ που ζει στον Κα­ ναδά.

• Αφήσαμε για το τέλος το καλύτερο. Ο δημοσιογράφος και ποιητής Ντμίτρι Μπίκοφ, ιδιαίτερα γνωστός και αγαπητός στο αναγνωστικό κοινό της Ρωσίας με τη βιο­ γραφία του Μπορίς Πάστερνακ, παρου­ σίασε το νέο του βιβλίο, τη βιογραφία του Μπουλάτ Ακουτζάβα, της πιο ευαίσθητης ίσως ποιητικής φωνής της Σοβιετικής Ένω­ σης μετά τον πόλεμο. Το 800 σελίδων πό­ νημα εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Μαλαντάγια Κβάρντια και ο αναγνώστης πα­ ράλληλα με τη ζωή του αγαπημένου τρο­ βαδούρου εκατομμυρίων ανθρώπων, πα­ ρακολουθεί την ιστορία της Ρωσίας το δεύ­ τερο μισό του 20ού αιώνα. ■

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΑΘ. ΜΠΑΛΤΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 1821-2004 Σχ. 8ο δεμένο, σελ. 323 με 24 έγχρωμες εικόνες εκτός κειμένου Το βιβλίο αποτελεί μια συνοπτική ιστορία της Νεότερης Ελλάδας (1821-2004) βασισμένη στα σημαντικότερα γεγονότα εκτεθειμένα κατά έτη, μήνες και ημέρες. Η περιληπτική παρουσίαση ακολουθεί απλώς τη χρονολογική διαδοχή τους· τα γεγονότα δεν χωρίζονται σε πολιτικά, πολεμικά ή διπλωματικά αλλά εκτίθενται παράλληλα. Με τον τρόπο αυτό ο αναγνώστης έχει συνείδηση των γεγονότων που σημάδεψαν - όποια κι αν είναι αυτά - τον συγκεκριμένο χρόνο (έτος, μήνα, ημέρα), χωρίς να είναι υποχρεωμένος να διαβάσει κάποιο μεγαλύτερο έργο με λεπτομέρειες στις περιγραφές των μαχών ή των στρατηγικών σχεδίων, με πολλά άρθρα συνθηκών, με αναλύσεις οικονομικών καταστάσεων, πολιτικών προγραμμάτων, διπλωματικών ενεργειών κλπ.

ALEXANDER AVENARIUS Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΛΑΒΟΙ Μετάφραση - επιμέλεια Αγγελική Δεληκάρη Σχ. 8ο δεμένο, αελ. 480 με 32 εικόνες Η προσοχή που δόθηκε στις βυζαντινο-σλαβικές σχέσεις και τη βυζαντινή πολιτισμική επίδραση στον σλαβικό κόσμο έχει ήδη μακρά παράδοση, αφού πολλοί Έλληνες και ξένοι επιστήμονες ασχολήθηκαν τους δύο τελευταίους αιώνες με το συγκεκριμένο θέμα. Η μελέτη του Καθηγητού Alexander Avenarius επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στο πρόβλημα της πρόσληψης και του μετασχηματισμού του βυζαντινού πολιτισμού στους σλαβικούς λαούς. Το βιβλίο ξεκινά χρονικά από την αρχή των βυζαντινο-σλαβικών επαφών (περίπου αρχές του όου αιώνα) και φτάνει μέχρι το έτος 1204, δηλαδή την πρόσκαιρη πτώση της βυζαντινής αυτοκρατορίας στα χέρια των Λατίνων.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Δ. Ν . Π Α Π Α Α Η Μ Α

Α πό το 1960

Προσφορά στον Πολιτισμό και στην Παιδεία Ιππο κ ρ ά το υς 8 Α θή να Τ.Κ. 10679 Τηλ.: 2 10.36.27.318 pap ad im as@ atp .g r WWW.J

JE0 Οΐ ΟόΙΚΠΙΟ το βιβηίο του αύριο...

οήμερα! Παναγιώτης Στ. Ανδριανέσης pandrian@gmail.com

1 2 2 ΜΑΙΟΣ 2009

υτοαποκαλείται «μικρό δοχείο σκέ­ ψης και πράξης». Χρηματοδοτείται γενναιόδωρα από το αμερικανικό ίδρυμα John D. and Catherine Τ.

MacArthur. Εξετάζει και προσπαθεί να αναλύσει μία από τις πιο συναρπαστικές μεταλλάξεις που διαδραματίζονται στην εποχή που ζούμε: αυτή του τυπωμένου χαρτιού με γράμματα από μελάνι σε οθόνη ηλεκτρονικής συοκευής με χαρα­ κτήρες - εικονοστοιχεία. Σκοπός του είναι να καταγράψει πλήρως το χρονικό αυτής της μετάβασης και να καταδείξει τις επι­ δράσεις της σε ολόκληρη την κοινωνία. Είναι το Ινστιτούτο για το Μέλλον του Βι­ βλίου (www.futureofthebook.org), με έδρα το Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης και το Λονδίνο, ένα εγχείρημα του Annenberg Center for Communication του Πανεπιστημίου της νότιας Καλιφόρνια (Η.Π.Α). Πεντακόσια χρόνια τώρα, η ανθρωπότητα χρησιμοποιεί το τυπωμένο χαρτί για να διαδώσει θεωρίες και ιδέες, απόψεις και σχόλια, κείμενα και εικόνες. Τις τελευ ­ ταίες δεκαετίες ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και το διαδί­ κτυο παλεύουν για να αποκτήσουν το δικό τους κομμάτι στην πίτα της παγκό­ σμιας έκφρασης. Έχοντας πλέον κατα­ κτήσει σημαντικό μερίδιο στο πεδίο της πνευματικής δημιουργίας, φαίνεται πως σήμερα, στην αυγή της νέας χιλιετίας, έφτασε η στιγμή της τελικής επίθεσης. Εκμεταλλευόμενα τον «εθισμό» του κοι­ νού στα πολυμέσα, επιχειρούν, «εισβάλ­ λοντας» και οτο χώρο των βιβλίων, να ελαχιστοποιήσουν την παρουσία του πα­ ραδοσιακού, τυπωμένου βιβλίου στη σύγχρονη σκηνή της διανόησης και των

Α

τεχνών, δημιουργώντας ένα νέο ψηφιακό βιβλίο. Πλεονέκτημά τους, εκτός από τον ήχο και την εικόνα (κινούμενη) -στοιχεία άγνωστα στο χώρο της παραδοσιακής τυπογραφίας- είναι η έλλειψη οποιοσδή­ ποτε αγκίστρωσης στο χώρο και το χρόνο: ένα ηλεκτρονικό βιβλίο περιλαμ­ βάνει, εκτός από κείμενο, ήχους και εικό­ νες, στοιχεία που παραπέμπουν στο ρα­ διόφωνο, οτο σινεμά, στην τηλεόραση. Και, αντίθετα με ένα κλασικό βιβλίο, δεν τελειώνει ποτέ - ο αναγνώστης - χρή­ στης μπορεί να το επεξεργαστεί, να αυξομειώσει τον όγκο και το περιεχόμενό του, ακόμη και να το αλλάξει σύμφωνα με τα γούοτα του! Οι άνθρωποι του Ινστιτούτου για το Μέλ­ λον του Βιβλίου είναι βαθύτατα αφοσιωμένοι στη μελέτη των συνιστωσών εκεί­ νων που είναι απαραίτητο νά υφίστανται στο νέο περιβάλλον, ώστε η μετάβαση από τους μεταλλικούς χαρακτήρες στα άυλα γράμματα της οθόνης να πραγμα­ τοποιηθεί στρωτά και σωστά: ουδετερό­ τητα ως προς το τεχνικό κομμάτι, τήρηση πνευματικών δικαιωμάτων και αποφυγή παραβίασης του προσωπικού απορρήτου. Πιστεύουν ακράδαντα πως ένα ελεύ­ θερο, ουδέτερο δίκτυο, ένα προοδευτικό σύστημα διαχείρισης της πνευματικής ιδιοκτησίας και ένα συμπαγές σύνολο αρ­ χών και κανόνων ελέγχου της διατήρη­ σης της ιδιωτικότητας είναι συστατικά εκ των ων ουκ άνευ για την πορεία προς το ψηφιακό μέλλον του βιβλίου. Πειραματί­ ζονται με τεχνολογίες και τεχνικές, δοκι­ μάζουν συστήματα και εφαρμογές, δου­ λεύουν με επιμονή και πάθος, χωρίς δε­ σμούς και δεσμό με εκδοτικά ή άλλα συμφέροντα. ■

«κέλευθος» σημαίνει δρ όμ ος...

B O R I S

0 Boris C yru ln ik στηρίζεται στα ευρήματα των πλέον σύγχρονων διαγνωστικών μέσων των νευροεπιστημών και αναδεικνύει ; τη στενή σχέση που ενώνει τη ν ψυχολογία μ ε τη βιολογία σε ζητήματα όπως η ευαλωτότητα, η προσκόλληση, η ευτυχία και η δυστυχία, jη ενσυναίσθηση, το πένθος, η κοινω ­ νική προσαρμοστικό­ τητα, τα γηρατειά.

C Y R U L N I K

Της σάρκας και

της ψυχής 38

M ir ia m

T o ew s

Παράξενη καλοσύνη

Μπορεί, άραγε, το καθημερινό και ο ικείο να πάψει να αποτελεί έρημη χώρα της σεξουαλικής επιθυμίας, και να μετατραπεί σε θερμοκήπιο των πιο σπάνιων λουλουδιών του ερωτικού πάθους;

Δεν είχα τίποτα άλλο στο μυαλό μου: να βρω έναν τρόπο να πεθάνω...

που τους έλαχε να ζουν σε μια κοινότητα Μενονιτών, ασφυκτιούν, μαραζώνουν, επαναστατούν κ αι δραπετεύουν διαδοχικά, ανοίγοντας το δρόμο ο ένας για τον άλλον. Ε

Κ

Δ

Ο

Σ

Ε

I

Σ

Μ κέλευθος

Διπολική διαταραχή, μια π εριπέτεια του νου, γραμμένη μ ε διαύγεια και ειρωνεία, από τη γυναίκα που είχε τη ν τύχη να τη ν ξεπεράσει και να τη διηγηθεί.

Λ. Κηφισίας 203, 151 24 Μαρούσι, Αθήνα, Τηλ. 210 6126298, Fax 210 6142147 info@kelefthos.gr, www.kelefthos.gr

Συνέντευξη στη Λήδα Τσενέ

Barry Kitson

ΕιδύΠΠιο με τα comics

0

B a rry K its o n ε ίν α ι έ ν α ς α π ό τ ο υ ς πιο τ α λ α ν τ ο ύ χ ο υ ς σ χ ε δ ια ­

σ τ έ ς c o m ic s τ η ς ν έ α ς γ ε ν ιά ς . Ξ ε κ ιν ώ ν τ α ς α π ό τ η Β ρ ε τα ν ία μ ε σ η μ α ν τ ικ έ ς δ ο υ λ ε ι έ ς , μ ε τ α ξ ύ ά λ λ ω ν και σ το 2 0 0 0 A D , σ ή ­

μ ε ρ α ε ρ γ ά ζ ε τ α ι α π ο κ λ ε ισ τ ικ ά για τ η M a rv e l και α γ α π η μ έ ν ο υ ς χ α ρ α ­ κ τ ή ρ ε ς , ό π ω ς ο S p id e r M a n . 0 B a rry β ρ έ θ η κ ε σ τη ν Ε λ λ ά δ α σ το π λα ίσ ιο τ ο υ C o m ic d o m C on A th e n s 2 0 0 9 και λ ίγ ο π ριν τ η ν επ ίσ κ ε ψ ή τ ο υ μ α ς α π ά ν τη σ ε σ ε μ ε ρ ικ έ ς ε ρ ω τ ή σ ε ις .

Γιατί επέλεξες να δουλέψεις στα comics; Τι ιδιαι­ τερότητες έχουν ως εκφραστικό μέσο; Αποφάσισα ότι θέλω να γίνω δημιουργός comics όταν ήμουν περίπου 6 χρονών, όταν διάβασα το πρώτο μου comic από τη Marvel, ζωγραφισμένο από τον Jack Kirby. Τότε ξεκίνησε ένα ειδύλλιο με τα comics το οποίο κρατάει μέχρι οήμερα. Πιστεύω ότι τα comics είναι μοναδικά ως αφηγηματικό μέσο, γιατί μπορούν να συνδυάσουν τις καλύτερες εκφάν­ σεις άλλων δημιουργικών μέσων και να αγγίξουν μια ευρεία θεματολογία από καθημερινά στιγμιότυπα

1 2 4 - ΜΑΪ0Σ 2009

μέχρι μεγαλόπνοες αφηγήσεις. 0 μόνος περιορισμός του δημιουργού είναι η φαντασία του. Αρκεί να δει κανείς το βάθος και την ποικιλία των comics που κυ­ κλοφορούν, για να πειστεί ότι όλα γίνονται με αυτό το μέσο. Πόσο δύσκολη και δημιουργική ταυτόχρονα είναι η διαδικασία να πεις μια ιστορία με εικόνες; Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση. Σίγουρα η ματιά του συγγραφέα υπάρχει στη ρίζα του ύφους κάθε σχεδια­ στή. Όμως ο κάθε καλλιτέχνης προσεγγίζει την ιστο­ ρία με το δικό του τρόπο και κυρίως είναι μια σειρά αποφάσεων - ποιος θα είναι ο ρυθμός της σκηνής, πώς να κάνεις τη σελίδα ευκολοδιάβαστη κ.λπ. Για μένα η απόφαση του πώς να πεις την ιστορία με ει­ κόνες είναι το πιο δημιουργικό και διασκεδαστικό κομ­ μάτι της όλης διαδικασίας και απαιτεί το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής και της σκέψης μου. Πολλές φο­ ρές μου παίρνει περισσότερο χρόνο να αποφασίσω πώς θα χειριστώ κάθε σκηνή, παρά να ζωγραφίζω τη σελίδα. Μόλις λύσεις τα θέματα της αφήγησης, η δια­ δικασία γίνεται πιο χαλαρή, σαν μια τεχνική άσκηση. Πόσο μεγάλη πρόκληση είναι να δουλεύεις σε χα­ ρακτήρες - πρότυπα, όπως, για παράδειγμα, ο Su­ perman ή ο Spider Man; Κάθε χαρακτήρας έχει τις δικές του προκλήσεις. Πρέπει να παραδεχτώ ότι ένιωσα πιο «τρομαγμένος» από το στάτους του προτύπου του Superman απ' ότι με οποιονδήποτε άλλο χαρακτήρα. Με τον Spider

Man ή τον Batman, επειδή είναι άν­ θρωποι με τις ατέλειες τους, νιώθω πιο κοντά και αισθάνομαι πιο ελεύ­ θερος στην απεικόνισή τους. Ειδικά με τον Spider Man νιώθω «σαν στο σπίτι μου» όταν τον ζωγραφίζω. Η τελειότητα του Superman τον κατέ­ στησε ένα δύσκολο χαρακτήρα. Με κάνει να νιώθω υπεύθυνος για το πώς θα τον παρου­ σιάσω, ενώ παράλληλα δεν πιστεύω ότι έχω βρει τη δική μου οπτική γί αυτόν ακόμα. Για την ώρα είμαι πολύ χαρούμενος να σχεδιάζω τον Spider Man κάθε μέρα και να δουλεύω μαζί με θρύλους του είδους, όπως ο John Romita Jr. Υπάρχει κάποιο έργο που θα ήθελες να ολοκλη­ ρώσεις τα επόμενα χρόνια; Δεν έχω ένα συγκεκριμένο project το οποίο θα ήθελα να ολοκληρώσω, αλλά μια ολόκληρη λίοτα πραγμάτων, θα ήθελα να μου δοθεί η ευκαιρία να

οχεδιάσω και άλλους χαρακτήρες της Marvel, θα ήθελα να εκδώσω κάποια δουλειά μου στην Ευ­ ρώπη, ένα artbook με σχέδια που δεν έχουν δει το φως της δημοσιότητας, να ολοκληρώσω το Empire με τον Mark Waid, να δουλέψω με τόσους πολλούς απίστευτα ταλαντούχους δημιουργούς. Όπως βλέ­ πεις η λίστα είναι ατελείωτη. Πραγματικά, όμως, η μοναδική μου φιλοδοξία είναι να συνεχίσω να δου­ λεύω στα comics και να απολαμβάνω κάθε λεπτό το παιδικό μου όνειρο που έγινε αληθινό. Σε ευχαριστώ.

Κ ά π οιοι μας επαινούν για π ς εγκαταστάσεις μας...

Το 1998 ενώσαμε τις δυνάμεις μας με τον φιλόδοξο στόχο, να δημιουργήσουμε μία εταιρεία ΠΡΟΤΥΠΟ στο χώρο του χαρτιού! Σήμερα η ΑΓΓΕ ΛΙΔΗ Σ - ΓΕ Ω ΡΓΑ Κ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ

/

καθιερώνεται σε ΕΤΑΙΡ ΕΙΑ - Π Ρ Ω ΤΑ ΓΩ Ν ΙΣΤΗ στην κατηγορία της, με σημαντικά μεγέθη πωλήσεων, πρότυπες ιδιόκτητες εγκαταστάσεις και εξειδικευμένα συστήματα logistics - μηχανογράφησης. Είμαστε π ερή φ α νοι για το υ ς ανθρώ πους και χην οργάνωσή μας, που μας βοήθησαν να πεχύχουμε όλα αυτά. Με μεθοδικά βήματα κατακτάμε το στόχο μας, δηλαδή να προσφέρουμε σε εσάς, τους πελάτες μας, προϊόντα και υπηρεσίες που ικανοποιούν απόλυτα τις ανάγκες σας. Για μας καταξίωση είναι να παραμείνουμε η π ρ ώ τη σας ε π ιλ ο γ ή ... σ ε φ ύ λ λ ο και ρο λ ό χα ρ τί!

ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ - ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΕΒΕ ®

1

...εμείς καμαρώνουμε γ ι’ αυτό που γίνεται μέσα!

21ο χλμ. Ε.Ο. Αθηνών - Λαμίας · 145 68 Κρυονέρι Τηλ: 210 62 47 100 · Fax; 210 62 47 200 http://wwwAnGpaper.gr · e-mail:AnG@AnGpaper.gr

του Σπύρου Κακουριώτη

ο Πάσχα με τ' αρνάκι σου, το Μάη με to στεφάνι / κι όλο αγάπες / μα μέσα στη βρωμούπολη σε ζώνουν οι αυταπάτες...» τραγουδούσε πριν από είκοσι έτη ο Διονύσης Σαββόπουλος. Και να ’μα­ στέ πάλι εδώ, ζωσμένοι με χειρότερες αυταπάτες, «χωρίς σημαίες και ταμπούρλα», μόνο το φόβο για

Τ

όσα θα φέρει τούτο το καλοκαίρι... νέο Μπορεί να διαβάζεται «ποέτικς», που σημαίνει ποιητική, όμως «συναηοτελείται από δύο λέξεις, poet και Ιχ, που σημαίνουν και συμβολίζουν τον άγνωστο ποιητή, ο οποίος κάπου εκεί έξω ακούει τον παλμό των πραγμάτων, ακούει το σφυγμό της μνήμης και του αίματός του μεταπλάθοντάς τον σε ποίηση». Μ’ αυτά τα λόγια επιχειρεί να εξηγήσει, στο παρθενικό του τεύχος, την επιλογή του «παράξενου» τίτλου ΡΟΕΤΙΧ η σύνταξη και ο διευθυντής (Ντίνος Σιώτης) του νέου περιοδικού για την ποίηση που μπήκε στην αναγνωστική μας ζωή και, χάρη στη φροντίδα των εκδόσεων Gutenberg, φιλοδοξεί να την συντροφεύει δυο φορές το χρόνο. Θε­ ωρώντας την ποίηση «τελευταίο οχυρό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας», ανοίγει τα πανιά του με επιβάτες όχι μόνο γνωστούς και καταξιωμένους (Ν. Βαλαωρίτης, Γ. Βαρβέρης, Σ. Κακίσης, Χρ. Ρουμελιωτάκης, Θ. Τριαρίδης), αλλά και άγνωστους ποιητές που υπηρετούν κι αυτοί από τη σκοπιά τους την «ανα­ τρεπτική φύση της ποίησης», αφού, όπως μας θυμίζουν, «ένα καλό ποίημα είναι μια πράξη αντίστασης». Άλλωστε, μια τρίτη εκδοχή ανάγνωσης του τίτλου είναι να διαβαστεί «Ποετίξ», θυμίζοντας τον πάντα φι­ μωμένο και ταλαιπωρημένο βάρδο του γαλατικού χωριού που «ακόμα και πάντα αντιστέκεται». Όπως και να διαβαστεί πάντως, ας είναι καλοτάξιδο... [ΡΟΕΤΙΧ, Διδότου 37, 106 80, Αθήνα, τηλ.: 210.36.42.003, poetix@dardanosnet.gr] παλαιό Αποτελεί ένα από τα μακροβιότερα μουσικά έντυπα στη χώρα μας -δεκαέξι χρόνια και 193 τεύχη δεν είναι δα μικρό κατόρθωμα, ιδιαίτερα αν συνυπολογίσει κανείς πως, ακόμη κι αν διαβάσουμε με την ευρύτερη δυνατή έννοια το δεύτερο συστατικό του τίτλου του, το JAZZ&TZAZ δεν απευθύνεται στο mainstream μουσικό γούστο του κοινού... Μπορεί λοιπόν οι Χάίνηδες να είναι τζαζ, αλλ’ όχι jazz και το jazz-flamenco ή το progressive rock να αναφέρονται σε γόνιμες αναζητήσεις και είδη «μεικτά αλλά νόμιμα», η κύρια όμως κατεύθυνση του κα­ λού περιοδικού, τόσο μέσα από την αρθρογραφία του όσο και μέσα από τα CD που συνοδεύ.............. 5 ουν κάθε του τεύχος, είναι να εκπαιδεύσει το ελληνικό κοινό στα ακούσματα μιας μουσικής σκηνής που αποτελεί από μόνη της έναν κόσμο ολόκληρο. Γι' αυτό άλλωστε και στο παρόν τεύχος (και : CD) την τιμητική του έχει το σαξόφωνο (Sax on Top), όργανο εμβληματικό, ταυτισμένο κυριολεκτικά με την πορεία της jazz μουσικής...

(JAZZ&TZAZ, Τσάμη Καρατάσου 46,117 42, Αθήνα, τηλ.: 210.92.38.808, jazzntzaz@hol.gr, www .jazzntzaz.gr]

t "

παλαιότερο Στο εικοστό έτος κυκλοφορίας του εισέρχεται κατ' αυτός το εκ Λευκωσίας καλό Πε­ ριοδικό λογοτεχνίας και κριτικής ΑΚΤΗ με το ανά χείρας 78ο τεύχος του. Είκοσι χρόνια γόνιμης πα­ ρουσίας στα ελληνικά γράμματα, θεραπεύοντας ισομερώς και την ποίηση, και την πεζογραφία, και το δοκίμιο, αλλά και τήν εικαστική παρουσία, μέσω των εκάστοτε φιλοξενούμενων καλλιτεχνών. Στο «Ελληνομουσείον», τις σελίδες ανθολογίου, του τρέχοντος τεύχους ο Δ. Μουσμούτης επιλέ­ γει ποιήματα από το έργο του ζακύνθιου ποιητή και εκδότη των Επτανησιακών Φύλλων Διονύση Σέρρα, ενώ ο Λ. Παπαλεοντίου ανασύρει από το αρχείο Λαπαθιώτη μια άγνωστη «Εύθυμη ιστορία», σκωπτική απάντηση του ποιητή σε αρνητικά οχόλια που είχαν δημοσιευτεί στην Κύπρο (το 1940) για το έργο του. Τέλος, στα σχολιογραφικά «Έτερα κεφάλαια», ο εκδότης του περιοδικού Νίκος Ορφανίδης, συναιρώντας Μυστικά του βάλτου, Κυριάκο Μάτση, Μακρυγιάννη και Τάσσο Παπαδόπουλο πραγματοποιεί «ηρώων επίσκεψιν» - μόνο που η ηρωική αντίληψη της ιστορίας δεν οδηγεί πλέον (αν οδηγούσε ποτέ...) «σε μια εκπληκτική αυτοπεποίθηση» αλλά μάλλον στη νοσταλγία της νεότητάς μας... [ΑΚΤΗ, Τ.Θ. 24397, 1703, Λευκωσία, τηλ.: 223554181 120

ΜΑΪΟΣ 2009

Ζ η τ ο ύ μ ε λ ύ σ ε ις ε φ α ρ μ ό σ ιμ ε ς σ τ ο π α ρ ό ν ή π α ρ α μ έ ν ο υ μ ε εγ κ λ ω β ισ μ έ ν ο ι σ τ ο π α ρ ε λ θ ό

www.ododeiktes.gr

Του δρόμου... # 3 9 Ωμέν@

— ιλικρινά δεν μπόρεσα να βγάλω ^ ά κ ρ η μ' αυιό το σύνθημα. Γι' — αυτό και παραθέτω αυτούσια ορισμένα αποσπάσματα περί στρατό­ σφαιρας από τη Βικιπαίδεια: «Στρατόσφαιρα ονομάζεται το δεύτερο από την επιφάνειας της Γης στρώμα της ατμόσφαιρας, αμέσως μετά την τροπό­ παυση, όπου είναι και το τέλος της τρο­ πόσφαιρας. Η στρατόσφαιρα φτάνει σε ύφος περίπου τα 55 χλμ., όπου και κατα­ λήγει στη στρατόπαυση, θεωρητική ζώνη οριοθέτησης ελάχιστου πάχους. »Η θερμοκρασία στη στρατόσφαιρα στην αρχή και μέχρι του μισού ύψους της (3035χλμ.) παραμένει σταθερή, στη συνέ­ χεια, όμως, αυξάνει μέχρι τα 55χλμ. Επι­ κρατούν άνεμοι ισχυροί, πολύ καλή ορα-

I

ΚΑΤΩΗΣΤΡΑΤΟΣΦΑΙΡΑ

τότητα, ενώ η πυκνότητα της ατμόσφαι­ ρας είναι μικρή και οι αναταράξεις ελάχι­ στες. »Τα σύγχρονα αεροπορικά ταξίδια πραγ­ ματοποιούνται στη στρατόσφαιρα λόγω της μεγαλύτερης ταχύτητας και άνεσης που παρέχει. Επίσης, και για οικονομικούς λόγους. 0 αέρας εδώ είναι αραιότερος, συνεπώς παρουσιάζει μικρότερη αντί­ σταση. Τούτο σημαίνει οικονομία στα καύσιμα και αύξηση φορτίου προς μετα­ φορά. »Η στρατόσφαιρα παίζει σπουδαίο προ­ στατευτικό ρόλο για την ζωή του ανθρώ­ που. Στη μάζα της περιέχει το όζον (03) και σε τόση ποσότητα που να παρέχει τη δυνατότητα λειτουργίας του ως θαυμά­ σιου ηλεκτρονικού ηθμού, που απορροφά το μεγαλύτερο μέρος της ηλιακής υπεριώ­ δους ακτινοβολίας, που είναι τόσο καταστρε­ πτική για οποιονδήποτε ζωντανό οργανισμό. Συμβάλλει στη θερμική ισορροπία της ατμό­ σφαιρας και επιτρέπει τη δίοδο μικρού μόνο μέρους τής εν λόγω ακτινοβολίας που είναι απαραίτητη στην υγι­ εινή διαβίωση των γήι­ νων ζωντανών οργανι­ σμών». ■

Στο επόμενο τεύχος του ΔΙΑΒΑΖΩ, Ιούνιος 2009,

αφιέρωμα: Φ ίλΙΠ ΡΟ θ

Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΣΚΟΤΟΝΕΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ να

Προστατεύουμε το βιβλίο όταν δεν επιτρέπουμε σε φωτοτυπικά καταστήματα, σ ε Ιδρύματα Ανώτερης και Ανώτατης εκπαίδευσης, σε σχολεία, φροντιστήρια και βιβλιοθήκες αναπαράγουν-χ ω ρ ίς ά δ εια το περιεχόμενο των βιβλίων.

ΦΑΤΟΤΥΠΗΣΗ'ΨΗΦΙΟΠΟΙΚΗ'ΑΠΟΘΗΙ^ΥΣΗ

Ο Ρ Γ Α Ν ΙΣ Μ Ο Σ ΣΥ Λ Λ Ο ΓΙΚ Η Σ Δ ΙΑ Χ Ε ΙΡ ΙΣ Η Σ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ w w w .o sd e l.gr, in fo @ o sd e l.g r, Τηλ.: 2 1 0 3 6 2 6 0 5 6

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

κυκλοφορ ίες

■Η

)Α

ΛΕΝΑ ΚΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

Μ.Α.Ι.Ρ.Ο.Υ.Λ.Α. Περίεργη αυτή π γυναίκα. Τριάντα εφτά χρονώ, τίποτα δεν της λείπει. Αποφασίζει να αλλάξει ζωή. Ή, μάλλον, κόσμο. Μια μαγική εικόνα ζητά μόνο. Μια Μ.Α.Ι.Ρ.Ο.Υ.Λ.Α. Μια κωμικοτραγική φιλοσοφία ζωής.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ

Απέραντα άδειο σπίτι Συνηθισμένοι άνθρωποι που βουλιάζουν σε αλλόκοτες καταστάσεις και ακραίοι τύτ που θέλουν να γίνουν κανονικοί. Μια αλυσίδα από επτά μαύρες κωμωδίες που εξερευνούν το απέραντα άδειο σπίτι του ατομισμού.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΚΥΛΑΣ

ΜΠΑΜ Ο Νίκος βρίσκεται σε κώμα τις τελευταίες είκοσι ώρες. Ένα γλυκό φως τον έλουζε, και ενώ ήταν έτοιμος να του παραδοθεί με ανακούφιση, ο Έκτορας τον χαστούκισε και ξύπνησε. Στις επόμενες μέρες συνήλθε. Έτσι τουλάχιστον νόμιζε. Όταν αποφάσισε όμως πως ήταν πια καιρός ν’ αλλάξει τον εαυτό του και τη ζωή του, κατάλαβε πως βρισκόταν σε κώμα όχι είκοσι ώρες αλλά είκοσι χρόνια. Μπαμ.

ΕΥΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ

Όλα τα μήλα Ένα ερωτικό τρίγωνο, μια ιστορία φτιαγμένη με την αλάνθαστη συνταγή του πώς σκοτώνεις ένα πάθος και τα κάνεις όλα λάθος. Μια περιπλάνηση στην απρόβλεπτη αρένα των ερωτικών σχέσεων, με την κοφτή, σπιρτόζικη γραφή της Εύης Λαμπροπούλου.

·· · ν www.kedros.gr ΝΝΑΔΙΟΥ3 - ΑΘΗΝΑ · Τ.Κ. 106 78 · τΜ. 210 38.09.712 - 21(Γ38.02.007