Wordingsgeschiedenis

Wordings-geschiedenis van een Groote onderneming

Wordings-geschiedenis van een Groote onderneming Verhaald door den Heer A.C.R. Dreesmann, op villa Looverhof te Bussum, in bijzijn van den Heer Nicolaas Dreesmann uit Nijmegen.

Amsterdam 2008

Misschien hier iets meer informatie over de tekst: datering, opgetekend bij welke gelegenheid, afkomstig uit... [= Historisch Bedrijfsarchief Vroom & Dreesmann te Nijmegen?]

De tekst is letterlijk overgenomen, inclusief de door A.C.R. Dreesmann weggestreepte tekst. ?? betekent: gegevens volgens A.C.R. Dreesmann mogelijk niet correct ‌ betekent: gegevens niet meer bekend

Inhoudsopgave Het prille begin 5 Vijzelgracht 12 Utrechtschestraat 13 Verdere ontwikkelingen 13 Reguliersbreestraat geopend 16 Rotterdam 16 Den Haag 17 Arnhem 18 Maastricht 19 Dordrecht 20 Nijmegen 20 Venlo 23 Tiel 23 Haarlem 23 Utrecht 27 Den Bosch 30 Eindhoven 32 Tilburg 33 Leiden 33 Leeuwarden 34 Alkmaar 36 Breda 36 Heerlen 38

3

Het prille begin Op 10 September 1854 werd ik geboren.

Mijn vader A.A.S. Dreesmann had in Haselunne een manufacturenzaak.

Wij waren met acht kinderen, vier broers en vier zussen, waarvan Willem en Agnes op jeugdigen leeftijd overleden.

In Januari 1871, op zestienjarige leeftijd dus, ben ik naar Holland gekomen.

In dien tijd was de trek van Duitschland naar Holland zeer algemeen, en vooral van betere middenstand trokken veel ondernemende jongelui hierheen, deels omdat ze verwachtten hier een betere toekomst te hebben, deels door het feit dat speciaal de ouderen zich niet konden schikken in de nieuwe staat van zaken; immers in 1866 was de staat Hannover, waarin ook Haselunne gelegen is, overgegaan naar Pruissen. De ouderen nu, moedigden veelal hun kinderen aan om “auszuwandern”, temeer waar men hierdoor aan de ingevoerde driejarigen dienstplicht ontkwam.

Geschiedde n.l. de “Auswanderung” vóór het 17e jaar, dan kon men zich als Duitsch burger laten inschrijven, en was daardoor vrij van dienstplicht.

Toen ik naar Holland ging, werd ik aan de grens te Bentheim reeds aangehouden, aangezien men dacht dat ik deserteur was. Gelukkig waren mijn papieren goed in orde, en kon na enig oponthoud mijn reis vervolgen. Mijn vader bracht mij weg tot Oldenzaal, waar ik afscheid van hem nam, en de nacht doorbracht.

De volgende morgen ging het per trein verder, en mocht ik meereizen met een kennis van mijn vader, zoodat ik onder goede hoede was.

Te Amsterdam werd ik aan den Rijnspoor afgehaald door Neef Rudolf Dreesmann, en door mijn patroon, den Heer Alb. Buhrs.

De firma Buhrs was destijds gevestigd op de Nieuwendijk, hoek Nieuwstraat en dit pand is later aangekocht door Peek en Cloppenburg en thans is er de Firma Nieveler in gevestigd, welke firma in Januari 1933 V& D geworden is.

Ik herinner mij nog goed dat het een zeer strenge winter was, de winkel was onverwarmd, en de deuren steeds wagenwijd open, zooals destijds in alle zaken in Holland. In geen enkele zaak was verwarming, zoodat ik heel wat koude heb moeten uitstaan.

Bijna acht jaren ben ik bij de Firma Buhrs in betrekking geweest, en ben ik door mijn patroon en zijn vrouw (de Heer Buhrs huwde terwijl ik bij hem in betrekking was) steeds op de meest aangename wijze behandeld.

Ik was er werkelijk als kind in huis. Buhrs was een bijzonder vlijtig arbeid5

zame en joviale man, die van vroeg tot laat voor zijn zaak werkte. Zijn vrouw was echter degene die het meeste kijk op zaken had.

Veel geld heb ik er niet verdiend, ik was er intern en verdiende het eerste jaar nihil, het 2e jaar vijftig gulden, zooals usance was, en het derde jaar vijf en zeventig gulden.

Eindelijk in September 1872 zou ik voor het eerst naar huis gaan. Om mijn ouders te verrassen had ik geschreven dat ik een week later zou komen. Toen ik thuis echter de winkel kwam binnenstappen, hoorde mijn moeder, die achter in de winkel in de kamer was, reeds aan mijn voetstappen dat ik het was, en riep: “Daar is hij al”. Ze had reeds den geheelen dag gezegd: “Vandaag zal hij komen”.

In Amsterdam had ik reeds spoedig de Wed. W. Daldrup, een nicht van mijn moeder, leeren kennen. Haar man was gestorven, en zij leefde met haar eenigen zoon. Daar vond ik altijd een aardig onthaal, en bracht ik daar dan ook al spoedig mijn vrijen tijd op Zondag door. Dat intusschen die vrije tijd niet al te ruim werd toegemeten blijkt wel uit het volgende: Zondags was de winkel den geheelen dag geopend, terwijl ik de eene Zondag vrij had van half twee tot vijf, en de andere van half zeven tot tien uur. Op weekdagen was de zaak open, evenals Zondags: ’s Zomers van zeven tot tien uur, verdere tijd van half acht tot tien uur. Waren het zeer strenge winters dan werd wel eens een half uur later geopend, terwijl de zaak Zaterdags tot elf uur of half twaalf open bleef.

Buhrs die zijn zaken wel wilde uitbreiden, begon in 1875 in de Tuinstraat een kleine nieuwe zaak, en werd ik aangesteld om deze te beheeren. Oorspronkelijk had ik voorgesteld om zijn compagnon te worden, en deze zaak voor gezamenlijke rekening te drijven, en is dan ook Mevrouw Buhrs naar Haselunne geweest om het een en ander met mijn ouders te bespreken. Men kwam niet tot resultaat, zoodat van dit compagnonschap niets gekomen is. Later werd de zaak verplaatst naar de Tuindwarsstraat, en ben ik daar gebleven tot September 1878.

Toen kon ik door toedoen van den Heer Ross, wiens vader eigenaar van verschillende huizen was, een huis krijgen in de Rozenstraat – hoek 2e Rozendwarsstraat, voor een huurprijs van fl. 500,– per jaar.

De Rozenstraat, in de Jordaan gelegen, was toen, evenals alle dwarsstraten in de Jordaan, een florissante volksbuurt, waar haast geen winkelhuizen te krijgen waren. Bovendien was het een hoekhuis, en greep ik dus deze onverwachte gelegenheid met beide handen aan. Ik was dan ook den Heer Ross, die met alles, ook met het inrichten van den winkel geholpen heeft, zeer dankbaar.

6

Het geld om de zaak te beginnen, ik had tweeduizend gulden noodig, werd mij geleend door een broer van mijn moeder: W. Kerckhoff, Landes Gerichtsdirektor te Osnabrück. Bij die gelegenheid had hij tegen mijn ouders opgemerkt: “Ik zal hem dat geld wel geven, ik kan het beter missen dan jullie, het is waarschijnlijk toch weg”. Van mijn vroegere patroon, die een buitengewoon ijverig en vlijtig man was, heb ik veel geleerd wat werkzaamheden aanging, maar verder heb ik vooral bij hem geleerd hoe ik mijn zaak niet moet drijven. Ik opende mijn zaak op 28 September 1878, en heb er mij van het begin af aan op toegelegd om op de verschillende magazijnen waar ik goed bekend was, de restanten op te koopen, zooals bij: Hilterman en Bunker, Patte Daulmery, A.G. Willink, de Waal en Co., en meerdere anderen. Hiermede had ik buitengewoon succes, daar ik mijn clientele voor goedkoopere prijzen beter goed verkocht dan menig ander, en zelf een veel grootere winstmarge kon maken. In die jaren was de manufacturenhandel geheel in handen van grossiers die meest Engelsch goed verkochten wat overal bekend was, en waar ten hoogste op inkoop 20 tot 25% slechts een kleine marge op verdiend kon worden. Het waren meest allemaal merkartikelen met voorgeschreven verkoopprijzen.

Ik werkte met een bediende, een zekeren Kauling, een zeer onaangenaam mensch. Een huishouding hadden we niet. In den aanvang aten we buitenshuis, doch dit beviel op den duur niet, en lieten we al spoedig ons eten uit een gaarkeuken in den buurt komen. Voor de verdere huishoudelijke bezigheden zorgde een schoonmaakster die ik al jaren kende, en die tevens voor ons voor brood en koffie zorgde.

Volgens de eerste balans, die liep van 28/9 1878 tot 31/12 1879 had ik omgezet rond fl. 33000,–, terwijl er een netto winst overbleef van fl. 4487.23½. Dit was dus schoon verdiend, en waren hiervan reeds afgetrokken de kosten voor levensonderhoud.

De zaken gingen dus goed, en ik kon naar een levensgezellin gaan omzien.

Door familierelatie, Herman Dreesmann, werd ik attent gemaakt op indirecte familie van ons, n.l. de Fam. Tombrock die in Franeker een bloeiende manufacturenzaak hadden.

Het familieverband was als volgt: Oom Rud. Dreesmann gehuwd met Theisling, terwijl een zuster van haar huwde met Tombrock in Franeker.

In dien tusschentijd echter, in de eerste helft van 1879, kwam door toevallige omstandigheden tegenover mij een huis vrij, n.l. Rozenstraat (145 ? Math. van Engelen vragen) Dit huis kon ik niet huren doch koopen voor fl. 8500,–, terwijl er fl. 6000,– als hypotheek op kon blijven staan. Mijn oom Kerckhoff, die inmid7

dels gezien had dat de zaak succes beloofde, leende mij nog fl. 2000,–, zoodat ik hem in totaal fl. 4000,– schuldig was. Van dit bedrag heb ik trouw rente betaald en het in 1882/1883 teruggegeven. Voor de verbouwing en inrichting van het nieuwe pand was echter nog een aanzienlijk bedrag noodig, n.l. fl. 6000,– welk bedrag ik van mijn a.s. schoonvader ter leen gekregen heb.

6 Augustus 1879 huwde ik met Helena Aleida Antoinette Tombrock, en hebben wij onmiddellijk onzen intrek genomen in ons huis boven de nieuwe zaak.

7 Augustus om 1 uur stonden we reeds samen achter den toonbank, waar van dien dag af aan mijne vrouw met zeldzame ijver en werkkracht mij terzijde gestaan heeft en zeer veel tot groei en bloei van onze zaken heeft bijgedragen.

Vooral moet ik hier opmerken dat zij het is geweest die met veel moeiten en zorgen een knipperij heeft opgericht, zoodat wij het aan haar danken dat wij een afdeeling voor gemaakt ondergoed konden openen, de eerste die in Amsterdam bestond. Bij dit werk werd zij later trouw terzijde gestaan door Antoinette Veldhuis, die later huwde met Nicolaas Dreesmann.

De zaken gingen vooruit. Reeds spoedig kwam er een bediende bij, een zekere J. Cornelisse uit Groningen. Deze Cornelisse was familie van H.J. Vroom Prinsengracht 190, die de oude beklante zaak van Harmsen, genoemd voorheen Paapen, had overgenomen. Dit was eveneens een manufacturenzaak. Door Cornelisse kwam ik in aanraking met Vroom. Vroom en ik wandelden samen van de kerk naar huis, vielen in elkaar, en als vanzelf kwam het over zaken te spreken. Door deze kennismaking kwam ik ook in kennis met een neef van H.J. Vroom n.l. W.H. Vroom, die ongeveer in 1882 op hoek Leliegracht –Keizersgracht een manufacturenzaak geopend had. H.J. Vroom en W.H. Vroom dreven de zaken op een geheel andere wijze, hoofdzakelijk door reclame. De stand op de Prinsengracht was goed, maar de stand op de Leliegracht – Keizersgracht was absoluut slecht.

Op zekeren dag dat H.J. Vroom bij mij was, zag hij de goederen die ik verkocht, en was verbaasd over mijn goedkoope prijzen. Er was veel meer voor te maken zeide hij. Doch meer dan om hooge prijzen was het er mij te doen een goede vaste clientèle te krijgen en te behouden. De zakenpolitiek van H.J. Vroom was niet op lage prijzen gericht, hetgeen ook blijkt uit zijn herhaald gezegde: Als ik alle menschen van Amsterdam eenmaal in mijn zaak krijg, ben ik een gemaakte man.

Uit de kennismaking ontstond langzamerhand vriendschap, ook met zijn neef Willem, en dreef H.J. Vroom het erop aan dat zijn neef Willem zou gaan 8

huwen. Ik zou hem daartoe in kennis brengen met de zusters van mijn vrouw.

Dit deed ik niet alleen gaarne omdat wij vrienden geworden waren, maar ook omdat ik beiden had leeren kennen als energieke, godsdienstige en zeer vlijtige zakenmenschen. De kennismaking geschiedde met groot succes, en niet lang daarna kwam een verloofd paar een bezoek brengen aan de Rozenstraat, het waren: W.H. Vroom en Francisca Tombrock.

In 1883 vond het huwelijk plaats, en gingen zij wonen boven de zaak Leliegracht – Keizersgracht. De zaak bood echter weinig vooruitzichten, en ging niettegenstaande alle moeite, zorgen en vlijt niet vooruit. De stand bleek absoluut onmogelijk om de zaak tot grooteren bloei te brengen.

In mijn jeugd, voordat ik nog voor eigen rekening begonnen was, had ik reeds altijd getracht een huis te krijgen op Wittenburg. Dit was destijds de beste burger en werkmansstand van Amsterdam. In die buurt waren reeds tal van fabrieken, die aan de daar wonende bevolking een goed bestaan verschaften.

Trots alle moeiten was ik er nooit in geslaagd daar een huis te krijgen, zoodat ik ten slotte in de Jordaan ben begonnen.

Toen de zaak van W. Vroom geen verdere vooruitzichten bood, heb ik hem overreed ergens anders te beginnen. Ik heb hem gezegd: “Ik ben mee schuld dat je in mijn familie bent gekomen, ik zal niet eer rusten voor je het net zo goed hebt als ik”.

Deze woorden heeft zijn broer, Casper Vroom uit Groningen, herhaald op de begrafenis van mijn zwager in bijzijn van Nicolaas Dreesmann en Rudolf Mulder, en voegde daaraan toe: “Je hebt tegenover mijn broer altijd wel je woord gehouden”. Het is hier wel de plaats om te vermelden dat dit mij nimmer moeite heeft gekost, integendeel. Steeds heb ik dankbaar gebruik gemaakt van het helder inzicht en de doortastendheid van mijn helaas veel te vroeg gestorven zwager, en dat de zaak tot zoo grooten bloei is gebracht is dan ook louter te wijten aan het feit dat wij elkaar zoo goed aanvulden, en steeds in eensgezind9

heid, met groote energie hebben samengewerkt. Natuurlijk hebben wij over sommige kwesties wel verschillende opvattingen gehad, doch altijd zijn wij het eens geweest wanneer het betrof het opbouwen, uitbreiden, en voortstuwen van onze zaken.

Nu werd mij door makelaar Drees, dien ik goed kende, een mooie manufacturenzaak aangeboden, die niet rendeerde, en welke gelegen was op Wittenburg.

Ik ben direct naar W. Vroom gegaan om hem te bewegen die zaak over te nemen.

Eerst voelde hij er niet veel voor, en na eerst zeer boos geworden te zijn, voegde ik hem toe: “Ga je er zelf niet heen, dan open ik daar zelf een tweede zaak”. ’t Zou ons wel heel moeilijk gevallen zijn omdat we juist kort daarvoor een tweeling gekregen hadden. Mijn zwager liet zich ten slotte overtuigen, en trok met grooten moed en werklust naar Wittenburg. Hij kon daar tot grote vreugde direct met een uitverkoop beginnen. Deze uitverkoop sloeg reusachtig in, en door dit succes aangemoedigd, werden van nu af aan vaste prijzen aangehouden, en kon niet meer worden afgedongen zooals dit toen gebruikelijk was. Dit was het begin van “vaste prijzen, à contant”. Tevens werd van toen af aan ook de taktiek gevolgd: Beginartikelen Inkoopprijs, verder een matige winst.

De zaak op Wittenburg kreeg direct een veel grooter omzet als de Rozenstraat, en hier is het zeker nuttig op te merken dat dit niet voor een gering gedeelte te danken was aan de onvermoeide ijver, en de trouwe hulp van de vrouw van Willem Vroom, Francisca Tombroeck, die steeds met groote energie haar man terzijde stond. De ijver en de vlijt, de onvermoeide zorgen en toewijding, en de vele opofferingen welke ons beider vrouwen steeds hebben weten te brengen, is nog vele jaren later een navolgenswaardig voorbeeld geweest voor onze buitenhuizen.

De omzetten stegen gestadig en behaalden we. b.v.

1890 85.000 1892 89.000 In 1907 besloten we Wittenburg te vergrooten hetgeen ons wederom den omzet ten goede kwam. Zoo bekwamen wij daar in: 1918 332.000 1919 400.000 gulden Aangemoedigd door het succes van het systeem “vaste prijzen”, bracht ik dit systeem ook over naar de Rozenstraat. In dien tijd gaf ik reeds af van de 10

gekochte partijen aan H.J. Vroom, en zagen we onze zaken steeds meer vooruit gaan. Een neef van W. Vroom, Wolbertus Vinke, die in dien tijd reiziger was bij Hermann Hesse, een grossier in manufacturen, wilde ook graag voor eigen rekening een zaak beginnen. Gezamenlijk gingen wij met Vinke er op uit om een geschikt huis te vinden. Men moet niet vergeten dat Amsterdam, het was omstreeks 1886, toen nog niet zoo uitgebreid was als thans, en dat de goede winkelstanden zeer beperkt waren. Er werd ons een huis aangeboden in de Weesperstraat. De stand beviel ons uitstekend, maar we konden het huis pas een jaar later krijgen omdat de Fa. ten Veldhuis, die een groote nieuwe winkelzaak bouwde, dit huis zoo lang in gebruik had en er niet vroeger af wilde.

Vinke wilde zoo lang niet wachten, en is toen een zaak begonnen in de Koningstraat, en wel op 11 September 1887.

Toen Vinke daar goed en wel woonde, werd mij het huis in de Weesperstraat weer opnieuw aangeboden. Veel vertrouwen had ik in de Koningstraat niet, dus ging ik naar mijn zwager Vroom, en vertelde hem dat ik dat huis in de Weesperstraat weer krijgen kon. Ik zag daar veel in, maar mijn zwager zei: “We kunnen het niet meer gebruiken, want Vinke heeft een zaak”. Toen zeide ik hem spontaan: “Het is zoo bijzonder mooi gelegen, willen we het samen nemen”?

Mijn zwager antwoordde na even nadenken: “Ja, dat is goed.”, en zoo werd in April 1888 de eerste zaak van Vroom en Dreesmann geopend en dit was het begin van de definitieve samenwerking.

Mijn zwager was de oudste, en daarom werd de zaak “Vroom en Dreesmann” genoemd, en niet “Dreesmann en Vroom”.

In dien tusschentijd waren mijn broers Nicolaas en Reinhard ook bij mij in Amsterdam gekomen. Nicolaas kwam in 1882, en Reinhard in 1887, zoodat Nicolaas Dreesmann reeds voldoende opleiding gehad had om zelfstandig een zaak te kunnen leiden. Mijn broer Nicolaas ging dus naar de Weesperstraat.

Het huis werd met alle moeiten en zorg geschikt gemaakt voor onze zaken. Bij de opening van den winkel, het was op een Zaterdag avond, hebben wij het eerste uur grooten angst uitgestaan, want... er kwam geen klant. Wij openden den winkel n.l. een uur te vroeg, want de Sabbath was nog niet voorbij. Daarna begon het te loopen, en vandien ging de zaak, de grootte in aanmerking nemende, zeer goed. Veel winst hebben wij er echter nooit kunnen maken, aangezien er bijna uitsluitend het allergoedkoopste goed werd verkocht, en we veel concurrentie hadden.

De omzet in het eerste jaar bedroeg fl. 30.000,00 Toen de zaak een goed jaar aan de gang was raakte mijn broer verloofd, en 11

besloten Vroom en ik hem bij zijn trouwen de zaak in de Weesperstraat af te staan. In 1890 huwde hij met Antoinette Veldhuis, die ook reeds in onzen zaken werkzaam was.

Een broer van mijn zwager, Herman Vroom, die in Amsterdam een schoenenzaak had, die niet bijzonder ging, hebben we in de zaak van Paanakker op de Kloveniersburgwal ingekocht, en zoodoende voor onze familie zoo goed mogelijk gezorgd.

Vijzelgracht Op zekeren dag zagen wij dat op de Vijzelgracht een huis te huur stond hetwelk te bevragen was bij Krauwel. Wij gingen er heen en hebben het gehuurd. Op 3 Mei 1889 openden wij daar onze zaak, en maakten Kßhling daar chef. We begonnen daar met een bezetting van zes personen, doch het liep al dadelijk zoo druk dat herhaaldelijk op Zaterdag avond Nicolaas Dreesmann van de Weesperstraat moest komen helpen. Deze zaak is altijd ’s Zondags gesloten geweest.

In 1892 is er ingebroken. Reinhard Dreesmann en Nagel, (die later chef werd van de zaak in de Utrechtschestraat) sliepen samen in een bed onder de trap, toen ze gerucht hoorden en bemerkten dat er ongewenscht bezoek was binnengekomen. Nagel is achter de zaak uitgeloopen en heeft de politie gehaald aan wien het is mogen gelukken de inbrekers in te rekenen.

Omstreeks 1896 werd het huis ernaast erbij gekocht, en bij de zaak getrokken. De zaken marcheerden van den aanvang af zeer goed, zoodat zelfs in den eersten tijd meer werd omgezet dan op Wittenburg.

Utrechtschestraat Toevalligerwijze gingen Vroom en ik op mijn verjaardag door de Utrechtschestraat, en zagen daar het huis Utrechtschestraat 136. Het huis behoorde in eigendom aan de Familie Pelz, die ik goed kende, en de makelaar was Hoogeman, onze timmerman. In vroeger jaren hadden we voor Vroom altijd zelf naar een geschikt huis in de Utrechtschestraat omgezien, doch waarin nimmer geslaagd. Geld om een huis te koopen hadden we niet, we zijn altijd voorzichtig geweest om geld uit onze zaken te nemen om huizen te koopen, om zoodoende 12

het bedrijfskapitaal intact te houden.

Toen we nu de gelegenheid kregen om in de Utrechtschestraat te huren, hebben we mijn verjaardag maar vergeten, en hebben we nog dienzelfden dag de zaak in orde gemaakt.

De zaak in de Utrechtschestraat werd geopend op ...? [1891, red.]

Jules Huer werd hier de eerste chef.

Verdere ontwikkelingen De omzet van de verschillende zaken werd steeds grooter, en we kochten gezamenlijk vele en groote partijen goed. Door ons systeem van goedkoop inkoopen en verkoopen hadden we groot succes, en ging de omzet dan ook zooals gezegd gestaag omhoog, waarmede de winst gelijken tred hield. Het verdeelen der gekochte partijen leverde echter steeds groote moeilijkheden op.

Was het goedkoop, dan wilde ieder een zoo groot mogelijk deel hebben, maar was het duurder, of de keus minder gelukkig, dan gaf dit ook dikwijls aanleiding tot moeilijkheden. Teneinde nu, bij het steeds grooter worden van onze zaken, voor de toekomst alle onaangenaamheden te vermijden, stelde ik in 1889 aan mijn zwager voor om van alle zaken een combinatie te maken. Na eenig beraad vond mijn zwager dit ook de beste oplossing, op 8 Januari 1890 maakten we gezamenlijk de overname balans op, en van dien dag af aan dateert de algeheele samenwerking tusschen Vroom en Dreesmann. De zaken marcheerden overal naar wensch, ons personeel breidde zich dan ook gestadig uit.

De verhouding tusschen patroons en personeel mocht met recht patriarchaal genoemd worden. Al het personeel was intern, en at met den patroon en zijn vrouw aan tafel, gerangschikt volgens rang en ancienniteit. Het systeem van intern personeel is ook in de buitenzaken nog lang volgehouden, hetgeen zooals begrijpelijk ook groote zorgen en eigenaardige moeilijkheden met zich bracht.Vooral in de buitenhuizen gaf dit in later tijd speciale zorgen, omdat vele ouders, de goede roep op moreel gebied van onze zaken kennende, gaarne hunne dochters en jongere 13

zonen aan ons toevertrouwden. Vanzelf waren wij als gedwongen een vrij streng regime te voeren. Dit werd nu wel vergemakkelijkt door het feit dat het nergens usance was het personeel door de week te laten uitgaan, zoodat alleen op Zondagen hiertoe gelegenheid gegeven werd. Zonder speciaal verlof mocht niemand, ook niet op de Zondagen, van een der maaltijden weg blijven, en ’s avonds om tien uur moest iedereen weer binnen zijn. Ieder op zijn beurt moest een Zondag z.g. wacht houden om de deur te openen enz.

Iedereen van ons personeel kreeg per jaar veertien dagen vacantie. In verschillende van de buitenzaken heeft men enkele malen, bijwijze van “extratje” voor het personeel op Zondagen uitstapjes georganiseerd. Dit is echter nooit een succes geworden, en is men daarmede dan ook al spoedig opgehouden, omdat met tot de conclusie kwam dat men met personeel van beiderlei kunne niet teveel gezamenlijke feestjes moest organiseren.

In vroeger jaren waren de zaken op Zondag evengoed open als op de weekdagen.

Willem Vroom en ik hadden de gewoonte des zomers drie maanden met onze gezinnen naar Laren te gaan, later is dit Soest geworden. Onze families bleven daar en wij reisden gewoonlijk Zaterdags erheen, en bleven daar tot Maandags morgens.

Op zekeren keer echter kon Willem Vroom Zaterdags avonds niet weg, en besloot hij op Zondag morgen te gaan. Voordat hij naar de trein ging wilde hij zich laten scheren, en ging in de buurt van het Kadijksplein een kapperswinkel binnen. Tot zijn verwondering was er geen bediende aanwezig. Op zijn geroep verscheen er een oud moedertje die vroeg wat hij verlangde. Op zijn zeggen dat hij geschoren wenscht te worden antwoordde zij: “Neen, mijnheer dan kunt U vandaag niet terecht als wij in zes dagen ons brood niet kunnen verdienen, kunnen wij het in zeven dagen ook niet; vandaag is het de dag des Heeren.” Dit gezegde frappeerde Willem Vroom zoodanig, dat hij de kwestie der Zondagssluiting onmiddellijk ter sprake bracht, en zoo is dit gezegde van dit eenvoudige moedertje de directe aanleiding geworden dat de beslissing viel dat alle zaken van Vroom en Dreesmann op Zondag gesloten werden. Dit gebeurde in 1890.

Het heeft nog verschillende jaren geduurd voordat de overige zaken in onze branche tot Zondag-sluiting overgingen. Willem Vroom, die een uitstekend financier was, belastte zich speciaal met het beheer der financiën. Destijds bestonden dus reeds de zaken: Rozenstraat – Wittenburg – Weesperstraat – Vijzelgracht en Utrechtschestraat. Willem Vroom woonde, zooals gezegd, boven de zaak Vijzelgracht.

14

Daar was ook het kantoor gevestigd. Men moet zich van dit kantoor echter geen al te wijdsche voorstelling maken, want in een hoekje van de bovenwinkel was een glazen paleisje afgeschut van een grootte van hoogstens 1½ bij 2¼ Meter, zoodat de brandkast er niet een plaatsje kon vinden. De wanden waren geheel van glas, hetgeen het voordeel bood, dat men vanuit dit kantoortje meteen den winkel kon overzien. ’s Zaterdags morgens moesten de verschillende zakenchefs vóór tien uur de ontvangen gelden van de afgeloopen week persoonlijk aan Vroom komen brengen, die het geld dan natelde, en met de ontvangen gelden nog dieselfden dag de betalingen aan de verschillende leveranciers deed.

In Januari 1895 verhuisde Vroom naar Prinsengracht 1013 en werd het betaalkantoor eveneens daarheen verplaatst.

In ... (burgerstand nazien) verhuisde ik van de Rozenstraat naar Prinsengracht 379. Toen ik enkele jaren later, in 1901 (± 1901-2-3?/Bussum) naar Bussum verhuisde, werd als vanzelf het huis van Vroom Prinsengracht 1013, de aangewezen plaats voor het houden van besprekingen ook met de compagnons van de buitenhuizen. Evenals vroeger op de Vijzelgracht werden thans ook hier verschillende inkoop aangelegenheden met de verschillende chefs besproken, en zoo ontstond in dat huis geleidelijk ons Centraal inkoop kantoor, waar op Dinsdag en Woensdag, naast allerhande “allotria” de offertes werden doorgezien, en de posten werden afgesloten. ‘s Avonds na het diner was het dan weer groote samenkomst op de kegelbaan in de Gonzagavereeniging, in Parkzicht, en later in Polen, waar menige prettige avond werd doorgebracht.

Reguliersbreestraat geopend ...* Als eerste chef begon daar Reinhard Dreesmann, daarna Rud. Muller, vroeger chef te Nijmegen, en daarna A. Merx, vroeger chef te Arnhem (waarschijnlijk onder Muller is het tweede pand bijgekocht). In het begin gingen de zaken hier niet zoo goed en waren er weken dat er slechts fl. 1600,– ontvangen werd tegen de oude zaak op Wittenburg fl. 1900,–. Later ging het beter en liep de omzet op tot circa 500.000,–.

Toen verdere uitbreidingsmogelijkheden in de Reguliersbreestraat niet aanwezig waren door de hooge prijzen die de buren voor de omliggende huizen * 1894 (red.)

15

vroegen, werd op initiatief van Willem Vroom, warm gesteund door Willem Dreesmann, de oude Booms Kerk in de Kalverstraat gekocht. Willem Dreesmann belastte zich met het oprichten, inrichten en drijven van de nieuwe zaak.

Hij werkte hier geheel naar eigen inzicht, feitelijk tegen de zin van Willem Vroom en mij, en heeft ervan gemaakt een warenhuis op kleine schaal.

Op de openingsdag stonden Willem Vroom en ik voor de etalages, en zeide hij tegen mij: “Is dat nu onze zaak? Scheerkwasten liggen er in het raam!!”

Rotterdam Op zekeren dag spraken wij een goeden handelsvriend van ons, een zekeren Simon de Sterke, en zeide deze ons: “Waarom beginnen jullie toch niet in Rotterdam, daar zijn goede zaken te maken.” De Sterke zeide ons dat voor ons de meest geschikte stand de Binnenweg zou zijn, dit was een goede burgerstand, en juist geschikt voor ons soort zaken.

Toen hebben we den Heer Kühling, die chef was op de Vijzelgracht, aangeboden compagnon van Rotterdam te worden, wat hij na lang beraad niet heeft aangenomen. Toen zeide Wolbert Vinke tegen zijn neef Willem Vroom: “Ik wilde dat jullie het mij had aangeboden, ik zie in de “Rue des Rois” (Koningstraat) niet veel vooruitzichten.” Toen Kühling ons aanbod dus niet aannam waren wij zeer verheugd met dit indirecte aanbod, daar we Vinke als een buitengewoon aangenaam, flink, ijverig en voortvarend koopman hadden leeren kennen, en zoo kwam dan, na vele wederwaardigheden en oponthoud met huizen en met bouwen de eerste zaak te Rotterdam tot stand. Gedurende den eersten tijd hebben we de zaak van Vinke in de Koningstraat aangehouden, mocht de zaak in Rotterdam niet goed gaan, dan zou hij daar weer terug kunnen gaan. Een jaar later hieven we de Koningstraat echter op want de zaak in Rotterdam werd een reuze succes; het terrein in Rotterdam was in die jaren voor onze zaken op dat oogenblik nog veel gunstiger dan te Amsterdam, waar het toch waarlijk ook zeer goed was.

De zaak op de Binnenweg werd geopend op 19 Maart 1892, en werd in 1910 tot haar tegenwoordige grootte verbouwd. (opening 1 Oct. 1910).

Op 25 Januari 1896 werd een tweede zaak geopend en wel in de Hoogstraat.

Door aankoop van verschillende panden kon deze zaak worden uitgebreid, en werd daar op 25 September 1925 een prachtige nieuwe winkelzaak geopend.

Verder werd op 22 Juni 1898 nog een zaak geopend in de Jonker Fransstraat, 16

en op 28 Januari 1907 een in de van der Takstraat. Deze twee zaken hebben echter nooit een grooten omvang gekregen, en werden door Vinke dan ook altijd de “sigarenzaakjes” genoemd. Hij zeide altijd: “Dank zij deze twee zaken kan ik zoo royaal zijn met mijn sigaren.”

Den Haag Een zekere heer de W... was eigenaar van een pand in de Spuistraat waarop wij het oog hadden laten vallen. Toen wij bij een van zijn geloofsgenooten naar hem informeerden, kregen we de vleiende informatie “Er zijn betere gehangen”. Ik moet echter zeggen dat hij ons steeds zeer netjes heeft behandeld. Wij huurden het huis voor tien jaar, met recht van koop na dien tijd. Mochten we het echter niet koopen, dan zouden wij hem een zekere schadeloosstelling betalen.

We plaatsten daar als mede-firmant Theodoor Holt, die gehuwd was met een Juffr. Tombrock, een zus van de vrouwen van Vroom en mij. Holt werd later uitgekocht, en in 1916 opgevolgd door Henk Vroom, zoon van Willem Vroom.

Deze heeft met groote moeilijkheden te kampen gehad, met taaie volharding en grooten vlijt is het hem, mede door de hulp van Stockmann, gelukt de zaak tot grooten bloei te brengen.

Arnhem Mijn achterneef George Berentzen deed in Alkmaar zaken met zijn broer Ferdinand, onder de naam gebrs. Berentzen. George Berentzen raakte geëngageerd met Tony Schiermann, en wilde na eenigen tijd huwen. Wijl echter de zaak in Alkmaar niet voldoende opleverde om twee gezinnen te onderhouden, begon hij op 15 April 1894 een nieuwe zaak te Arnhem in den Rijnstraat hoek Kortestraat. Hij had de toezegging van ons dat hij onbeperkt mocht deelnemen in alle door ons gekochte partijen. Ongeveer anderhalf jaar daarna, toen de zaak reeds flink vooruit ging, kon hij een deel van het pand van Peek en Cloppenburg te Arnhem huren. Hij had echter niet voldoende geld om de zaak op grooteren voet te drijven, en toen stelden Vroom en ik hem voor om verder voor gezamenlijke rekening zaken te doen. Na overleg met zijn schoonvader ging Berentzen hiermede accoord, en op 1 April 1896 werd de nieuwe zaak onder den naam Vroom en Dreesmann geopend.

17

Eenigen tijd daarna hoorde Berentzen door toeval dat het huis van Peek en Cloppenburg in de Roggestraat, hoek Velperplein, te koop was, mits men hen een ander hoekhuis kon aanbieden. George Berentzen, wetende dat ik goed met Peek bevriend was, wilde niet rechtstreeks met Peek en Cloppenburg onderhandelen, en dus moest ik erop af, en het bleek toen dat zij ons dit heelemaal niet kwalijk namen, en zoo kochten wij het pand, en kochten voor Peek en Cloppenburg het hoekhuis Rijnstraat – Kortestraat, waarmede men accoord ging.

De omzetten gingen steeds vooruit en de zaak werd telkens vergroot door bijkoop van omliggende panden. In de jaren 1929 – 1930 zijn nog verschillende huizen bijgekocht van een Hypotheekbank, het bekende huis van Franken, en de stallen van Riemer.

Tevens werd toen begonnen met de verbouwing, en op 5 Maart 1931 werd de nieuwe zaak geopend. Het gebouw is prachtig gelegen óp het Velperplein, en is een bezienswaardigheid voor Arnhem. Er is nog voldoende mogelijkheid voor expansie aanwezig, aangezien de oude panden van de Firma Riemer nog niet geheel bij den Nieuwbouw zijn betrokken.

Maastricht Op zekeren dag kregen wij een aanbieding van een zekeren Heer Verhoeven uit Roermond om daar een klein bestaand zaakje van hem voor gezamenlijke rekening verder te drijven. Wij zijn toen naar Rudolf Rosenmuller gegaan, die destijds chef was in de Jonker Fransstraat te Rotterdam, en hebben hem gevraagd of hij lust had om eventueel daarheen te gaan. Toen hij daarop in ging zijn Vroom met Willem Vehmeyer en Rosenmuller naar Roermond gegaan om de zaak te onderzoeken. Het bleek echter dat een zaak in Roermond niet voldoende levensvatbaarheid zou hebben, maar aangezien we er toch wel wat in zagen om in Limburg te beginnen hebben we moeite gedaan om in Maastricht een pand te krijgen.

18

Tenslotte slaagden we erin daar een pand te koopen en wel Groote Staat 7, welk pand wij in eigendom kregen voor fl. 34.000,–.

Op 13 Juli openden we daar een zeer bescheiden zaak waarvan we direct een N.V. maakten waarvoor Rosenmuller als directeur optrad. We begonnen daar met een personeel van 10 personen, terwijl we tot 1 Januari 1908 een omzet behaalden van fl. 57.000,–. In het gehele jaar 1908 zetten we om een bedrag van fl. 135.000,–. Reeds in 1909 werd het achtergelegen huis bijgekocht voor fl. 12.000,– waardoor grootere expansie mogelijkheid verkregen werd. Successievelijk werden de omliggende huizen bijgekocht en kon uitbreiding van de zaken begonnen worden.

In 1916 heeft Rosenmuller zijn privé woning boven de zaak ontruimd en is de zaak verbouwd en vergroot.

De omzetten gingen gestadig vooruit totdat de devaluatie van de Belgische Franc in 1926 een oogenblik een inzinking deed ontstaan welke echter in 1927 wederom ruimschoots werd ingehaald. Toen echter bleek dat in de bestaande panden de omzet niet beduidend was op te voeren, mede door de later ingetreden geweldige prijzenval, werd besloten de zaak geheel te vergrooten, en werd de architect Kuyt opgedragen de nieuwe plannen te ontwerpen. Inmiddels was door aankoop van omliggende huizen het eigendomsoppervlak gebracht op 2450 m2, en werd hierop het nieuwe gebouw opgetrokken ter grootte van 1800 m2, terwijl de rest nog voor uitbreiding disponibel is.

De bouw werd in twee gedeelten voltrokken en het eerste gedeelte werd geopend in November 1931, en het geheel op 23 Maart 1933.

Dordrecht Op 16 April 1924 openden wij in Dordrecht onze nieuwe zaak, en trad daar als Directeur op de Heer H. Schlattmann. We begonnen daar met 50 man personeel, en zetten in het eerste jaar reeds voor fl. 500.000,– om. Al het personeel was extern. Reeds op 15 November 1924 werd het pand van de bakkerij Rijken bijgekocht, terwijl wij er in Juli 1928 in slaagden het groote pand van de theehandel Bonten bij te koopen. Dit pand was 860 m2 groot, en wij openden daar onze confectiezaak en modepassage. De tuin lieten wij voorloopig nog onbebouwd. De nieuwe zaak werd op 7 Maart 1929 geopend. Het oude huis van Bonten hadden wij bij de oprichting reeds graag gehad en hadden we er destijds fl. 85.000,– voor geboden, de vraagprijs was echter fl. 110.000,–, en zijn 19

wij er toen niet in geslaagd het te koopen. In 1928 kochten wij het echter voor fl. 49.750,– vrij op naam.

Daarna ging de zaak goed vooruit, en werden er reeds spoedig wederom twee panden bijgehuurd, en wel Voorstraat 226 en 228. Wij sloten hiervoor een huurcontract voor tien jaar met koopclausule voor een bepaalden prijs. In de nacht van 18 op 19 Maart 1932 brak er een groote brand uit die een deel van ons complex verwoestte, o.a. de geheele beddenwinkel en de daarboven gelegen behangerij. Na deze catastrophe werd spoedig besloten tot herbouw inclusief de naastgelegen panden, zoodat thans dus in gebruik zijn de panden Voorstraat: 216-220-222-224-226-228. Voorstraat 218 is een winkel van Simon de Wit, waaromheen thans onze passage is gebouwd.

Ook aan de achterzijde, aan de Blindelieden Gasthuissteeg kochten wij enkele panden, waardoor expansie gegeven kon worden aan de expeditie, aankomst goederen enz. Ook de tuin van het pand der Fa. Bonten is thans bebouwd, en in gebruik genomen voor confectieatelier en behangerij. Op 12 April 1933 werd de zoo sterk vergrootte zaak geopend.

Nijmegen H.J. Vroom, ziende hoe goed onze zaken buiten de stad marcheerden, nam het initiatief om een zaak in Nijmegen te beginnen. Hij had als compagnon Joh. Bär, die een zeer intelligent koopman was. Alles was voor het openen van een zaak te Nijmegen reeds geregeld, toen H.J. Vroom, die vroeger al eens bloed had opgegeven, wederom instortte. Professor Stokvis werd geconsulteerd, en verklaarde dat de patiënt geen drie maanden meer te leven had. Een dag nadien bezochten W. Vroom en ik den patiënt. Hij was in ijlende koorts en kon niet rustig zijn over Nijmegen waarover hij zich groote zorgen maakte. Bär, die zeker in staat geweest zou zijn Nijmegen tot groote bloei te brengen, kon niet gemist worden in Amsterdam, en wij besloten toen direct de geheele zaak over te nemen., en de winst gezamenlijk te deelen, en wel: ½ voor den medefirmant, voor H.J. Vroom, voor W. Vroom en voor mij.

Nu was voor ons de groote vraag wie we naar Nijmegen moesten zenden. Ik stelde voor mijn broer Nicolaas van de Weesperstraat weg te nemen, ofschoon het zijn eigen zaak was, en hem Nijmegen aan te bieden. Vroom vond dit goed, en zoo heb ik hem op Nieuwjaar 1894, toen hij ons met zijn vrouw Nieuwjaar kwam wenschen, het voorstel gedaan om naar Nijmegen te gaan. Dit werd door 20

mijn broer en zijn vrouw geweigerd, omdat ze zich in de Weesperstraat goed thuis gevoelden. Ik echter voelde mij niet verantwoord mijn broer met zijn gezin in de Weesperstraat te laten, omdat eerstens het huis buitengewoon ongezond was, en vervolgens die zaak niet voldoende vooruitzichten bood, terwijl volgens ons Nijmegen alle kans van slagen had. Toen mijn broer het niet wilde, maakte ik mij tenslotte zeer boos, en temidden van mijn “liefdevolle” uiteenzetting kreeg ik plotseling zoo’n geweldige kiespijn, dat ik een oogenblik de kamer moest uitgaan omdat het niet was uit te houden. Toen de pijn een beetje gezakt was, en ik wederom in de kamer terugkwam, hadden mijn broer en zijn vrouw van de gelegenheid gebruik gemaakt om te eclipseeren, en ik kan gerust zeggen dat ik O.L. Heer later gedankt heb voor de kiespijn.

Daarna is, na onderling overleg, Willem Vroom naar Nicolaas Dreesmann gegaan, en heeft hem nogmaals geadviseerd de zaak aan de Weesperstraat op te geven en naar Nijmegen te gaan. Verder heeft hij hem namens ons beiden beloofd, dat, indien hij na vijf jaar in Nijmegen niet het dubbele verdiend zou hebben van zijn verdiensten in de Weesperstraat, wij samen het dubbele aan hem zouden bijbetalen, en de Weesperstraat wederom aan hem zouden teruggeven. Daarop is hij gezwicht, en naar Nijmegen vertrokken. Bijgestaan door de trouwe hulp van zijn vrouw heeft hij daar de zaak tot zeer grooten bloei gebracht. De zaak in Nijmegen werd gevestigd op de Groote Markt 11 en 12, en werd geopend in April 1895. Mogelijkheid van uitbreiding van deze panden was voor de eerste tijden onmogelijk, want aan de eene kant was Bahlmann gevestigd, en aan den anderen kant was gevestigd de goudsmid Boelen die indertijd zijn huis gekocht had van een zekeren Heer Holthaus, die chef bij Bahlmann was, en het huis aan Bielen verkocht onder de bedinging dat er de eerste vijf en twintig jaren geen manufacturenzaak in gevestigd zou mogen worden. Dit servituut had de Heer Holthaus op meerdere panden op de Groote Markt, zoodat uitbreiding daar wel erg moeilijk was.

Wel konden wij een huis krijgen, en wel Groote Markt No. 2, hetwelk wij dan ook kochten, en daar vestigden onze mantel en stoffenzaak. In 1913 was het servituut hetwelk op vele huizen op de Groote Markt rustte afgeloopen, en hebben wij het huis van Bielen op No.10 geruild tegen onze stoffenzaak op No.2.

Verder kochten we nog de huizen van Vieweg en het speelgoedmagazijn van Engelen, en verder nog een aantal huizen in de Scheidemakersgas. Wij hadden nu een mooi complex en konden wij aan de oprichting van een groot modern magazijn denken. Onder zeer veel wetenswaardigheden is gedurende de eerst oorlogsjaren de bouw tot stand gekomen, en konden we in April 1916 onzen 21

nieuwbouw openen. De opening was een gebeurtenis voor Nijmegen en was de belangstelling bij onze opening dan ook buitengewoon groot.

De omzet bleef voortdurend stijgen, en kon dan ook al spoedig wederom aan verdere uitbreidingsplannen worden gedacht.

In 1922 werden wederom twee huizen aangekocht, n.l. van Smals en Geurts, en in 1923 het huis van den boekhandel Wildebeest in den Broerstraat. Door deze aankoopen was het mogelijk in 1923 een etalage passage te bouwen van Markt naar Broerstraat, waardoor vasten voet in de Broerstraat, de beste winkelstraat van Nijmegen, werd verkregen. In 1930 werd het huis van Bielen wederom teruggekocht, dit liep geheel door van de Groote Markt naar de Broerstraat, en sloot geheel aan aan onze etalagegalerij, waarbij het dan ook getrokken werd.

In ?? werd de zoon van Nicolaas Dreesmann, Anton Dreesmann, mededirecteur.

In de eerste jaren van onze vestiging in Nijmegen hebben we zeer groote last gehad van de concurrentie, en bleek het vooral moeilijk de boeren, welke op marktdagen in grooten getale naar de stad kwamen, naar onze zaak te trekken.

Allengs is dit echter beter geworden en bleek het al spoedig dat Nijmegen een groot succes zou worden.

Venlo Reeds vele jaren had Nicolaas Dreesmann het plan gehad om een zaak in Venlo te beginnen, omdat Nijmegen niet verder kon worden uitgebouwd, en in 1910 werd dan ook de zaak in de Vleeschstraat te Venlo geopend. De zaken marcheerden naar wensch, en men besloot dan ook in 1928 om de zaak te vergrooten.

Groote omliggende panden werden aangekocht, en in 1930 werd het moderne warenhuis geopend, een waar sieraad voor de stad Venlo.

22

Tiel Door Vroom en Dreesmann Amsterdam werd indertijd een bestaande zaak van de Fa. Resink te Tiel overgenomen. In 1922 werd deze zaak verkocht aan V. en D. Nijmegen. De zaak marcheerde aardig, en in 1926 werd er een huis bijgekocht, en voor uitbreiding bijgetrokken.

Haarlem Een schoonzus van Willem Vroom en mij was gehuwd met H. Witte, die een vrij groot kapitaal had, waarvan hij echter een groot gedeelte in de zaak van Hollefeld, grossier in manufacturen, verloren had. Daarna is Witte een manufacturenzaak begonnen op de Nieuwendijk, hoek Brugsteeg. Hoewel de zaak vrij goed ging, kon er toch geen voldoende omzet behaald worden om hun groote huishouden een behoorlijk bestaan te verschaen. Het overgebleven vermogen ging dan ook van jaar tot jaar meer en meer achteruit.

Door bemiddelling van den heer Max van Gelder, thans fabrikant te Enschede, destijds werkzaam in de Firma Weyl, werd ons de zaak van van Vriesland in Haarlem aangeboden. Wij vroegen toen aan onzen zwager Witte of hij het compagnonschap met ons van deze zaak wilde aanvaarden. Na eenige dagen beraden te hebben deelde hij ons echter mede dat hij hiertoe niet kon overgaan, en dat hij het beslist weigerde. Toen het door Witte zoo beslist werd afgewezen, boden wij het aan mijn zwager Rosenmuller uit Hamburg aan. Reeds eerder hadden wij hem beloofd zoo spoedig mogelijk met hem in Holland te zullen beginnen, aangezien hun manufacturenzaak in Hamburg na de choleraepidemie reusachtig was achteruit gegaan. Hij heeft toen zijn gedeelte van de zaak aan zijn compagnon verkocht, en is naar Haarlem gekomen. Aangezien hij echter zelf, als Duitscher, de zaak niet kon drijven, en hij bovendien ook reeds op leeftijd was, hebben wij Willem Vehmeyer, die bij ons chef was in de Rozenstraat, als tweede compagnon aangenomen. Willem Vehmeyer huwde later, (op 22 Februari 1900) met de oudste dochter van B. RosenmĂśller.

De zaak van van Vriesland moesten we overnemen met alle voorraden.

Deze voorraden waren echter zoo groot dat we alle Firmanten naar Haarlem hebben laten komen om te helpen deze te taxeeren. Dit is met zooveel spoed geschied, dat we in acht dagen tijds de geheele voorraad hadden overgenomen en de zaak konden openen.

23

Bij de overname gaf speciaal de beddenafdeeling groote moeilijkheden aangezien wij dit artikel nog heelemaal niet kenden. Ik heb dit zelf heelemaal behandeld en opnieuw georganiseerd, en dit was het begin van onze bedden en tapijtafdeeling.

Wij konden onze zaak, welke aan de Korte Veerstraat was gelegen openen op 11 Juli 1896, en begonnen met 18 man personeel.

In het begin ondervonden wij er zeer veel last van dat wij alles contant verkochten, aangezien van Vriesland steeds op crediet verkocht. Wij hebben echter aan ons systeem strak vastgehouden, en hiervan later de vruchten geplukt.

Ook hebben wij in de eerste jaren groote moeite gehad om door onze oude voorraden heen te komen, vooral hadden we bij de overname veel te veel stukgoederen moeten nemen, en heeft het dan ook jaren geduurd voor we dezen voorraad kwijt waren. Toen we de zaak overnamen bestond daar reeds het caissière betaalsysteem, echter in dier voege dat er een caissière aanwezig was aan wie alle betalingen moesten geschieden. Bons bestonden echter nog niet. Werd aan een klant iets verkocht dan riep de verkoopster naar de caissière het bedrag dat betaald moest worden. Vanzelfsprekend gaf dit aanleiding tot fouten welke nimmer ontdekt konden worden. Riep b.v. de verkoopster “Negen gulden”, en de caissière verstond “zeven gulden”, dan leed de firma een verlies van twee gulden zonder dat iemand bewust een fout had gemaakt, en zonder dat dit ooit was te constateeren. Toen echter fraude geconstateerd was bij deze wijze van betaling, heeft men een stap terug gedaan in de ontwikkelingsgang van het betaalsysteem, en is men weer teruggevallen op het systeem van de geldlade in den toonbank.

Evenals in andere zaken was ook hier het personeel intern.

Het mannelijk personeel was bij Rosenmuller, die boven de zaak woonde in huis, en het vrouwelijk personeel woonde aan den overkant, boven het “gemaakte goed” winkeltje. Aansluitend aan dit winkeltje werd in April 1900 een huis bijgekocht, en werd hierin gevestigd onze confectie zaak hoek Korte en Lange Veerstraat.

Toen de zaken steeds vooruit gingen begonnen we aan uitbreiding en verbouwing te denken. Door bijkoopen hadden we in de Veerstraat acht huizen in ons bezit gekregen, en begonnen we in de oorlogsjaren aan de verbouwing. Deze verbouwing is met groote moeilijkheden gepaard gegaan. Materialen waren niet of althans zeer moeilijk te krijgen, terwijl de prijzen met den dag opsloegen. Er was dus geen aannemer te vinden die den bouw wilde opnemen. Willem 24

Vehmeyer heeft toen zelf alle materialen gekocht, o.a. 2.000.000. steenen.

Toen men begon te graven bleek dat de ondergrond geheel veen was in plaats van zand, en was men dus genoodzaakt betonnen kelders te maken in plaats van steenen. het gevolg was dat men veel te veel steenen had, welke echter later weer zonder verlies van de hand gedaan zijn.

Willem Vehmeyer, die bemerkte dat de stand op de Veersraat allengs achteruit ging, keek reeds langen tijd uit of er op beteren stand geen huizen te koop waren. Destijds was op de Houtstraat 70 gevestigd de kachelzaak van Stolp. Toen de eigenaar overleed werd de zaak niet goed meer beheerd, en ging steeds meer en meer achteruit, totdat ten slotte het huis werd verkocht aan de Heeren Perquin en Grundemann. Deze wilden daarna echter het huis ook weer verkoopen en kwamen bij Vehmeyer om het aan te bieden. Na lang loven en bieden kon hij tenslotte koopen voor fl. 40.000,– Er werd voor fl. 50.000,– aan verbouwd, en werd meteen nog een naastgelegen huisje gekocht voor fl. 11.000,–.

Op 16 September 1911 werd de zaak geopend. Naast ons was een zaak van onzen concurrent Bak, die ook in Utrecht een zaak had.

In het begin concurreerden wij erg tegen elkaar, maar op den duur kon Bak het tegen ons niet volhouden. Zijn zaak ging meer en meer achteruit.

In 1914 kwam hij bij ons om zijn zaak ter overname aan te bieden. 1 Augustus 1914 gingen Bernard Vroom en Vehmeyer naar den Notaris om het voorloopige koopcontract op te maken, en toen ze bij den notaris uit kwamen hoorden ze van mobilisatie en oorlogsverklaring. Vanzelfsprekend waren ze erg onder den indruk en hadden gaarne de zaak ongedaan willen maken.

Bij de overname van de zaak hebben we van den Heer Bak alle medewerking gehad.

Omdat de zaken in de Houtstraat steeds meer vooruit gingen, werden successievelijk steeds meer huizen bijgekocht, zoodat thans 22 huizen in ons bezit en gedeeltelijk reeds gesloopt zijn voor de bouw van het nieuwe winkelpaleis.

Om het thans in aanbouw zijnde winkelpand te kunnen bouwen was het noodig dat wij van de Gemeente een tusschen de verschillende huizen gelegen steeg kochten. Dit stuitte aanvankelijk op groote moeilijkheden bij de autoriteiten, aangezien hiertegen door de buurtvereenigingen krachtig geageerd werd.

Toen echter alle huizen aan de eene zijde van Verwulft ons eigendom geworden waren, konden wij de Gemeente in ruil voor de grond in de steeg een strook grond aan de Verwulft aanbieden, aangezien de Gemeente reeds lang plannen had het Verwulft te verbreeden. Ten slotte zijn wij hierin geslaagd, en mochten we de steeg bebouwen, terwijl we eerst in 1933 de grond aan Verwulft moeten 25

opleveren. De directie hoopt tevens in dat jaar de geheele bouw voltooid te hebben.

Intusschen is deze bouw geheel gereed gekomen en zal in het voorjaar 1934 worden heropend. De nieuwbouw bestaat uit 9 verdiepingen, n.l. 2 ondergrondsch, en 7 bovengrondsch.

In Juli 1930 is de zoon van Willem Vehmeyer, Bernard Vehmeyer, directeur geworden.

Op den dag van opening van de zaak in de Veerstraat bedroeg de omzet fl. 1450,– (??) Van 11 Juli 1896 tot 31 December 1896 bedroeg de omzet fl. 76.000,–. (??)

De mantelzaak werd geopend op 7 April 1900, en in dat jaar bedroeg er de omzet fl. 52.000,– In de zaak in de Houtstraat bedroeg de omzet van 16/9 1911 tot 31/1 1912 fl. 63.000,–, en gedurende het geheele jaar 1912 fl. 260.000,– (??)

Utrecht De Heer Theod. Peek kwam op zekeren dag bij ons, en vertelde dat er in Utrecht, op de allerbeste stand, een huis verkocht werd, en vroeg of wij dat wilden nemen. Het was het huis van Firma Wille op de Stadhuisbrug. De Heer Peek gunde ons het huis graag, en wilde ons dan ook met alles ten dienste zijn, maar vervolgens had hij twee punten op het oog, en wel: hij wilde er niet graag een confectiezaak in hebben, en vervolgens wilde hij er niet gaarne een concurrent van de Firma Hoyng, waarmede hij goed bevriend was, in zien.

Wij gingen het huis zien, en besloten het te koopen indien het niet hooger ging dan fl. 65.000,–. Op de verkooping ging het echter tot fl. 75.000,– en werd voor dien prijs gekocht door de “Kosmos”. De Kosmos had er speciaal belang bij dit huis te koopen, omdat het een kelder had die onder de straat en het bestaande gebouw der Kosmos doorliep tot de daarachter gelegen straat.

Wij zijn daarna naar de Kosmos gegaan en hebben gevraagd het huis te huren.

Na veel moeilijkheden is dit gelukt, en heeft de Kosmos het huis geheel naar onze aanwijzingen ingericht en verbouwd, zoodat het huis den Kosmos tenslotte op fl. 102.000,– kwam te staan. Wij huurden het voor tien jaar voor den prijs van fl. 5.000,– per jaar. De Kosmos is ons steeds in alles ter wille geweest, en is het contract van beide zijden steeds op de meest loyale manier nagekomen.

26

Mijn broer Reinhard hebben wij toen het compagnonschap voor Utrecht aangeboden, en deze nam dat volgaarne aan. Reinhard was in 1887 naar Holland gekomen, en had toen eerst drie jaren in de Rozenstraat gewerkt, daarna plaatsten wij hem op de Vijzelgracht, waar hij eerst onder leiding van Kühling, en later onder leiding van Willem Vroom gewerkt heeft. Toen wij de zaak op de Reguliersbreestraat openden is hij daar bedrijfschef geworden, en daar gebleven tot Augustus 1898, toen hij naar Utrecht ging om de voorbereidingen te treffen voor de opening van onze zaak op de Stadhuisbrug, welke opening op 1 October 1898 plaats vond.

De zaak in Utrecht is van den aanvang af een groot succes geweest, in de eerste drie maanden werd reeds een bedrag van fl. 57.000,– omgezet, en het volgende jaar, dus in 1899 fl. 223.000,–.

In Mei 1899 werd gemiddeld per dag meer dan fl. 1.000,– verkocht, hetgeen tot dan toe nog door geen enkele V.en D. zaak was bereikt. De omzet ging steeds crescendo, zoodat in 1909 reeds voor fl. 473.000,– werd omgezet.

Schuin tegenover ons was de manufacturenzaak van Bosman, in ons vak bekend als “de schrik van Nederland”. Op zekeren dag zag ik hem bij de Firma de Vries van Buuren te Amsterdam. Ik ging naar hem toe en zeide dat wij te Utrecht buren en collega’s zouden worden. Al pratend zeide ik hem ongeveer het volgende: “Laten we elkaar nu niet beconcurreeren en lastig maken, dat heeft slechts tot resultaat dat we elkaar het geld uit de zak kloppen. Wij werken daarmede U er niet uit, en U ons niet”. Het resultaat van deze vriendschappelijke bespreking is geweest dat we het elkaar nooit lastig gemaakt hebben.

Toen we bemerkten dat de zaak in Utrecht zoo’n groot succes was, en we aan uitbreiding moesten gaan denken zijn we naar de Kosmos gegaan om over aankoop van het huis te onderhandelen. Men heeft ons wederom zeer coulant behandeld, en bood ons het huis aan op de volgende condities. Koopsom fl. 105.000,–, doch van deze koopsom moest fl. 80.000,– op het huis blijven staan als hypotheek, waarvan jaarlijks fl. 10.000,– moest worden afgelost, en verder zou het gedeelte van onze kelder hetwelk onder het gebouw der Kosmos was gelegen, niet in den koop inbegrepen zijn. Wij hebben deze condities onmiddellijk aanvaard, en op 1 Februari 1902 werden wij eigenaars van het huis. Het gedeelte van onze kelders hetwelk onder de straat gelegen was verkochten wij later aan de gemeente.

In die jaren begon de Viestraat zich hoe langer hoe meer tot een winkelstraat te ontwikkelen, en waren daar de prijzen der huizen nog betrekkelijk laag.

Op zekeren dag kwam Reinhard bij mij, en zeide dat hij daar ook wel een 27

zaak zou willen beginnen. Ik zeide hem dat hij daarover maar eens met Willem Vroom moest praten. Deze voelde er aanvankelijk ook niet veel voor, de zaak op de Stadhuisbrug bestond eerst enkele jaren, maar na onderling overleg besloten we toch maar eens te gaan kijken. De stand, en het huis dat ons werd aangeboden, bevielen ons echter zoo goed dat we het huurden, en zoo openden we op 4 April 1903 op de Viestraat No.9 onze nieuwe zaak.

Toen we aanvankelijk het huis op Stadhuisbrug niet konden krijgen maakte de Hr. Peek ons attent op een huis in de Viestraat. Dit huis was te huur er was een zaak in van schoorsteenmantels, waarvan er thans nog enkele op Looverhof zijn.

Daar we inmiddels echter het huis op de Stadhuisbrug konden krijgen reflecteerden we voorloopig niet hierop. Later kwam het huis weer te huur en vestigde Reinhard onze aandacht hierop. Willem Vroom was er toen nog tegen, ik was er echter meer voor geporteerd en zoodoende kwam het dat we eenigen tijd later bij Reinhard konden komen en hem mededeelen dat we het huis gehuurd hadden.

Op 4 April openden we de nieuwe zaak Viestraat.

We betaalden er een huur van fl. 3.300,– per jaar, en konden op 1 October 1908 het huis in eigendom krijgen voor fl. 63.000,– hetgeen we dan ook hebben geaccepteerd.

In 1903 werd in de Viestraat reeds een omzet behaald van fl. 114.000,–. De omzet ging ook hier gestadig vooruit, en was in 1909 reeds opgeklommen tot fl. 283.000,–.

Inmiddels was echter Reinhard gehuwd met Christine Schlattmann, en wel op 31 Januari 1899. Onmiddellijk na haar huwelijk nam zijn vrouw de leiding op zich over de knipperij, en belastte zich met de zorg voor het personeel. De zaak in Utrecht begon met een personeel van 18 personen, die allen in het huis van Reinhard woonden en ook met de familie aan tafel aten.

Toen echter allengs de zaken werden vergroot en als gevolg daarvan ook het personeel zich uitbreidde, werd het ten slotte onmogelijk al het personeel bij zich aan huis te houden. De directie vond het echter, speciaal met het oog op de ouderen die reeds jaren bij ons waren, toch gewenscht een internaat aan te houden, en daarom werd in 1917 een huis gekocht in de Heerenstraat hoek Nieuwe Gracht, voor een bedrag van fl. 25.500,–, waar ons personeel onderdak vond.

Zooals echter in alle zaken kregen we ook hier het verschijnsel dat het personeel niet langer meer intern wilde zijn, en zoodoende kromp het aantal bewo28

ners van het Firma-huis hoe langer hoe meer in, en toen er ten slotte in 1928 nog slechts vijf menschen over waren die intern wilden zijn, besloot de directie het internaat op te heffen, en werd het huis verkocht.

De zaak op de Stadhuisbrug is herhaaldelijk vergroot, en wel in de jaren 1910-1913-1918-1923-1931.

De verbouwing van 1931 zal in 1933 gereed zijn, en dan zal deze zaak voldoen aan alle wenschen van de Directie.

Het bebouwde oppervlak bedraagt 1653 m2.

In de Viestraat werden in 1925 verschillende huizen bijgekocht, en werd deze zaak in 1926 verbouwd, terwijl er in 1930 nog een kleine verbouwing plaats vond.

Het bebouwde oppervlak bedraagt hier 2209 m2.

De zaak in de Viestraat zal spoedig na het gereed komen van de nieuwbouw op de Stadhuisbrug onder handen genomen worden, en zal ook hier weldra een groot nieuw gebouw verrijzen.

In Juli 1928 is de zoon van Reinhard Dreesmann, Harry Dreesmann, mededirecteur geworden.

In Mei 1900 is in de zaak hoofdchef geworden de heer Bär, die voorheen chef was bij Vroom en Dreesmann in Haarlem. Bär was een zeer ijverig en plichtgetrouw mensch die ons tot aan zijn dood, op 16 Juli 1928, steeds met zijn beste krachten heeft terzijde gestaan.

De leiding in de Viestraat werd eerst door de Directie waargenomen doch heeft men hier later den Heer Spoelstra aangesteld als hoofdchef.

Den Bosch Toen werd onze attentie gevestigd op den Bosch, en gingen Vroom en ik erheen.

Onderweg in den trein troffen we een zekeren grossier Holthaus, dien we erover spraken.

Hij zeide ons dat hij een prachthuis te koop wist in Tilburg. Hij kon ons ten zeerste recommandeeren, de eigenaars waren gestorven, en het huis was in handen van een familielid in Utrecht. We reisden dus eerst door naar Tilburg om het huis te zien. Het huis beviel ons goed, de stand was uitstekend, het huis groot genoeg, en zoo besloten we dan het geheel met de goederen te koopen.

Daarna zijn wij ook naar den Bosch gegaan, alwaar ons op de eersten stand een huis aangeboden werd door den Heer Appel, die ons door den Heer Bonnike gerecommandeerd was als een zeer betrouwbaar persoon. In het huis was een 29

kleine manufacturenzaak gevestigd. Wij gingen erheen, en vroegen of het huis te koop was. Toen we een bevestigend antwoord ontvingen vroegen we naar den prijs. Hij noemde ons een zeer schappelijken prijs waaraan wij niet gewend waren, want we waren er langzamerhand aan gewoon geraakt dat ze ons hoogere prijzen vroegen voor huizen op goeden stand. Maar, zeide hij, ik heb er een voorwaarde bij, en wel: U kunt het huis koopen op voorwaarde dat ik mijn geld erop mag laten staan, en U mij jaarlijks zoolang ik leef 10% rente van dit geld zult betalen. Wij hadden hierin veel plezier, en hebben er dan ook direct mee ingestemd.

Zoodoende hadden we tegelijk twee zaken, Tilburg en den Bosch, die bezet moesten worden. Toen gaven wij aan den chef van de Vijzelgracht, Julius Huer, de keus welke van de twee zaken hij wilde bezetten. Ik heb hem persoonlijk den Bosch aangeraden, maar hij koos Tilburg. Toen Huer dus Tilburg nam hebben wij den Bosch aangeboden aan Laurens Vehmeyer, die chef was in de Rozenstraat (opvolger van zijn broer Willem). Deze huwde later met mijn oudste dochter Maria.

De familie Vehmeyer was eveneens afkomstig uit Haselunne, en woonde naast mijn ouders, terwijl ons beider vaders goede vrienden waren.

Wij openden den Bosch op 7 April 1900, en begonnen er met acht man personeel en een knecht. De winkel was niet groot, ze had namelijk slechts 5 meter frontbreedte, en was 18 meter diep. Van het begin af marcheerde de zaak naar wensch, en zoo deed al spoedig de behoefte aan uitbreiding zich gevoelen. In 1902 konden we het naastgelegen huis koopen, en trokken we dit door verbouwing bij de zaak, doch toen allengs de zaken grooter omvang aannamen, bleek ook dit op den duur niet groot genoeg meer, en zoo werd in 1912 wederom een aangrenzend huis bijgekocht, alsmede een achter ons gelegen pand, en werd in 1914 door nieuwbouw alles onder een dak vereenigd.

Naast ons was nog een mooi pand gelegen hetwelk we gaarne hadden willen koopen, doch de eigenaar vroeg fl. 50.000,– terwijl het huis destijds hoogstens een waarde had van fl. 20.000,–. Na lange onderhandelingen was de eigenaar ten slotte bereid ons het huis voor fl. 30.000,– af te staan; aangezien deze prijs ons echter te hoog was hebben wij hem geduid dat wij van den koop afzagen, en verbouwden wij onzen zaak in 1914. In 1915 nu overleed de oude eigenaar, en traden zijn erfgenamen weer met ons in onderhandeling. Na schier eindelooze onderhandelingen troffen we de volgende regeling: Wij kregen het huis in eigendom op conditie dat wij een jaarlijksche lijfrente zouden betalen ad fl. 1.200,– op het leven van een broeder en zuster van den overledene; mocht een 30

van beiden overlijden, dan moet de overlevende een jaarlijksche lijfrente genieten van fl. 900,–. Na beider overlijden blijft het huis zonder verdere betaling ons eigendom.

De zaak ging steeds meer vooruit, en bleek het dat op den duur verdere uitbreiding noodzakelijk zou worden. Waar men echter voor de naastgelegen huizen zulke buitensporige prijzen vroeg, en men bovendien bij aankoop zeer weinig frontbreedte zou verkrijgen, besloten we het gebouw van de Hanzebank en de Gouden Leeuw, een sinds menschenheugenis te den Bosch bestaand hotel, te koopen. In den loop der laatste jaren zijn daar successievelijk nog 8 panden bijgekocht.

Door het koopen van deze panden werden wij eigenaar van een steegje waarin nog twee huisjes stonden welke onbewoonbaar waren verklaard, en welke publiek zouden worden verkocht. Wij gaven een strooman opdracht om deze huisjes voor ons te koopen, en werd ons na de verkooping medegedeeld dat we eigenaars waren geworden voor de kapitale som van fl. 375,– voor de twee. In 1929 werd met slooping der oude panden en de nieuwbouw begonnen, en op ...?

November 1931 werd de nieuwe zaak geopend.

Het gebouw heeft een kelder en 5 bovengrondsche verdiepingen, terwijl het bebouwde oppervlak bedraagt 1800 m2. De oude zaak wordt eveneens voor zoover noodig verbouwd, en ingericht als meubel en beddenzaak.

In 1929 is de zoon van Laurens Vehmeyer, August Vehmeyer, mede-directeur geworden.

Eindhoven Op zekeren dag kwam Henri Baekers, van de Firma Baekers en Raymakers bij Laurens Vehmeyer, en bood hem in Eindhoven een huis aan op Rechtestraat 5.

Vroom en ik gingen er met Vehmeyer heen om het huis te zien, Eindhoven telde destijds met de randgemeenten reeds ongeveer 25.000 inwoners, en bood goede vooruitzichten aangezien de industrie zich geweldig ontwikkelde. Zoo besloten we dan het huis te nemen, en huurden het voor fl. 1.000,– per jaar met recht van koop voor fl. 18.000.

Nadat er aan het huis verschillende kleinere veranderingen waren aangebracht openden we de zaak op 28 Maart 1908. De snelle ontwikkeling van Eindhoven is ook aan onze zaak ten goede gekomen, en we mogen gerust zeggen dat wij met die ontwikkeling gelijken tred hebben gehouden, de zaak breidde 31

zich meer en meer uit, en moesten we reeds spoedig tot aankoop van meerdere perceelen overgaan, en kochten we successievelijk nog twee huizen in de Rechtestraat en vijf in de Vrijstraat terwijl eveneens een achter onze huizen gelegen brouwerij voor fl. 50.000 werd aangekocht. Deze brouwerij alleen besloeg reeds een oppervlakte van 1100m2. Allengs werden deze huizen bij de zaak getrokken doch vormde het geheel geen mooi complex, zoodat besloten werd een geheel nieuw gebouw op te trekken. Het eerste gedeelte hiervan werd voltooid en geopend in October 1930. De economische toestand, en speciaal van een stad als Eindhoven waar een groot deel van de bevolking afhankelijk is van de industrie welke ten zeerste met de malaise heeft te kampen, is echter zoodanig dat de voorzichtigheid gebiedt den afbouw tot beter tijden uit te stellen.

Tilburg Zooals reeds boven gezegd begonnen wij ook in Tilburg en openden daar op 2 April 1899 onze zaak. In den aanvang marcheerde de zaak niet al te best, en daarom werd besloten de zaak te verbouwen, waarna de omzet inderdaad vooruitging. Na veel wederwaardigheden is de directeur Julius Huer uitgetreden, en heeft hij zijn aandeelen verkocht en wel voor een groot deel aan de directie in den Bosch, die daarna het beheer der zaken op zich nam. Thans ontwikkelen de zaken zich bevredigend, en is de omzet steeds meer vooruitgaande.

Wij kochten een complex huizen aan de overzijde ter grootte van ± 2500 m2 met de verbouwing waarvan in 1933 een aanvang zal worden gemaakt.

Leiden Mijn neef W.A.A. Kerckhoff mij gerecommandeerd door mijn oom W. Kerckhoff, Landesgerichtsdirektor in Osnabrück mijn vader en moeder die ook in Haselunne woonden, die in 1888 uit Duitschland gekomen was, wilde ook graag in de zaak komen. Hij was toen 18 jaar en wij plaatsten hem in de Rozenstraat als leerling. Daarna ongeveer 1890, plaatsten wij hem op Wittenburg en vervolgens successievelijk in de Utrechtschestraat, Koningstraat en Weesperstraat. In de Weesperstraat werd hij opvolger van Nicolaas Dreesmann.

In 1903 huwde hij met Mej. Thole. Ongeveer in dien tijd kwam bij ons het plan op om in Leiden te beginnen, en werd Kerckhoff aangezocht daar Directeur 32

(directeur of compagnon?) te worden. Voor 45.000 gulden kochten we daar een huis op de hoek van de Aalmarkt en de Maarsmanssteeg, en in Maart 1903 openden we daar onze zaak. De omzet in het eerste jaar was ongeveer 55.000 gulden. In 1909 werd het huis op één na naast ons verkocht en werden wij kooper voor fl. 19.500,–. Dit huis had zulke mooie hardsteenen balustrades en granieten kolommen met koperbrons versierd dat ik niet kon nalaten te vragen deze aan mij af te staan. Ze vormen nu nog een sieraad van mijn huis Looverhof te Bussum. Ik heb Kerckhoff indertijd voorspeld dat dit huis de beste zaak zou worden van Leiden, hetgeen ook inderdaad uitgekomen is. Dit pand is thans doorgetrokken tot de Breestraat.

In de loop der jaren zijn nog verschillende huizen bijgekocht zoodat we nu een mooi aaneengesloten geheel hebben.

Bij de opening in 1903 begonnen we met 12 man personeel die allen intern waren. In 1909, toen inmiddels het personeel sterk was uitgebreid, en men als regel niet langer intern wilde zijn, is het internaat opgeheven. Ook Kerchkhoff, die boven de zaak woonde, is toen verhuisd, en is al deze ruimte bij de zaak getrokken. In 1913 werd voor het eerst verbouwd, huizen bijgetrokken, en een tussenliggende steeg, de Vischpoort, overbrugd.

In 1931 werd wederom verbouwd en uitgebreid. Met deze uitbreiding hield ook het personeelgetal gelijken tred. Thans hebben we daar een personeel van 275 man.

In 1930 is de zoon van W. Kerckhoff, Caspar Kerckhoff, mededirecteur geworden.

Thans bestaan wederom plannen tot uitbreiding, en algeheel nieuwbouw.

33

Leeuwarden Onze zwager, Caspar Tombrock, had te Leeuwarden een manufacturenzaak, die te klein was om zijn familie een behoorlijk bestaan te verschaffen. In 1895 hebben wij toen mijn broer Reinhard naar Leeuwarden gezonden om de zaak te reorganiseren. Destijds droeg de zaak den naam van “Magazijn de Toren van Babel”, doch bij deze gelegenheid werd zij omgedoopt in “Magazijn de Zon”.

De zaak bleef het eigendom van de Familie Tombrock. Met behulp van verschillende jongelui, zooals van Maanen, Hieman, en de dames Leenders Scheffermann en Diepenbrock, werd de zaak de goede richting uitgestuurd, en kon men in 1902 overgaan tot aankoop van het pand Nieuwe Stad 110 van Gebroeders Langemeyer. Terzelfdertijd werd de combinatie met Vroom en Dreesmann tot stand gebracht, en werd opgericht de N.V. Leeuwarder Manufacturenhandel Vroom en Dreesmann. De Heer Tombrock Sr. werd eerste Directeur. Het eerste jaar van de combinatie bedroeg de omzet fl. 80.000,–. De zaken gingen steeds vooruit, en in 1907 werd het pand Nieuwe Stad 112 bijgehuurd en in gebruik genomen voor de confectie afdeeling. Achter onze panden lagen twee kleine huisjes welke eigendom waren van de Fa. Joosten, welke deze twee panden destijds had gekocht met de bedoeling V. en D te kunnen beletten om uit te breiden.

Toen de zaak Joosten echter in andere handen was overgegaan heeft de Heer Tombrock deze beide panden voor fl. 5.000,– onderhandsch gekocht.

Toen op den duur bleek dat de zaken veel te klein werden zijn in 1923 plannen gemaakt voor Nieuwbouw en uitbreiding. De plannen waren, om op de plaats der panden 110 en 112 een groote nieuwe zaak te stichten. Met de Gemeente werd een accoord aangegaan om over het water van de Nieuwe Stad een hulpwinkel te bouwen van 60 × 9 Meter. Ondanks tegenkanting der bewoners van Nieuwe Stad werd toestemming verleend tegen een huur van fl. 6.000,– per jaar. Tijdens den bouw van de hulpwinkel hebben wij de oude patricierswoning met tuin op Nieuwe Stad 150, welke eigendom was van de Familie Harinxma thoe Slooten, voor fl. 98.000,– kunnen koopen. Toen wij hierin geslaagd waren zijn onmiddellijk de bouwplannen voor 110 en 112 opgegeven, en werd hier het nieuwe warenhuis opgericht, met de bedoeling om na drie jaar in No. 110 en 112 een groot meubelhuis te maken.

Inmiddels was de Gemeente Leeuwarden tot de overtuiging gekomen dat de huur van fl. 6.000,– voor het hulppand te weinig was, en vroeg men voor de volgende jaren fl. 20.000,–. Aangezien de bouw drie jaren zou duren zou dit 34

fl. 60.000 gekost hebben, en werd toen besloten de meubelen en de tapijten op de 2e etage onder te brengen, hoewel deze oorspronkelijk voor uitbreiding bedoeld was.

Reeds spoedig bleek dat de exploitatie van twee panden dubbele kosten met zich bracht, en is getracht de belendende perceelen van Nieuwe Stad 150 bij te koopen. Na verschillende moeilijkheden gelukte dit in 1933, waardoor toen aangekocht zijn Statema’s Automobielbedrijf, en Modemagazijn de Groote Manchet, te samen groot ruim 1000 m2. Door onmiddellijke verbouwing van het pand Statema tot garage en expeditie kwam eindelijk voldoende expeditieruimte ter beschikking, waaraan vanaf de opening groote behoefte had bestaan.

Het modemagazijn de Groote Manchet is in 1933 bijgetrokken voorzoover betreft de parterre. De andere panden staan nog ledig.

Alkmaar Mijn Neef F. Berentzen had zijn leerjaren doorgemaakt in de zaak in de Rozenstraat, en was later voor zich zelf begonnen door in Alkmaar de zaak van Mej. Jos Theisling over te nemen, doch daar dit maar een kleine zaak was bood hij ons aan om met ons gezamenlijk zaken te doen en uit te breiden.

Bij de overname hebben wij onze taxatie gemaakt, en F. Berentzen eveneens.

Onze taxatie bleek fl. 10.000,– hooger dan de zijne, en hebben wij toen onze taxatie aangehouden.

De conditie was, dat de winst samen zou worden gedeeld.

Breda Vroom en ik gingen er herhaaldelijk op uit, en zochten steeds naar nieuwe plaatsen waar wij onze zaken konden vestigen. Zoo waren we op zekeren dag in Breda en waren van meening dat daar een zaak van ons zeker levensvatbaarheid zou hebben. We gingen een bestaande manufacturenzaak binnen op de hoek van de Brugstraat en de Karrestraat, en vroegen of dat huis te koop was. De menschen die ons niet kenden antwoordden: “Al de moordenaars van ons vak, de Heeren Vroom en Dreesmann zelf, dan verkocht ik het nog niet.” Toen we dus geen kans hadden dit huis te krijgen, huurden we een huis in de Karrestraat No. 14, voor den tijd van 10 jaar voor een bedrag van fl. 1.000,– per jaar, met het 35

recht van koop voor een bedrag van . 14.000,–, en met de bevoegdheid het huis van binnen te mogen uitbreken zoodat het voor onze zaken geschikt zou zijn.

De eigenaar Looymans had echter bedongen dat alles wat eruit gesloopt zou worden zijn eigendom bleef, en dat het bij hem moest worden thuis bezorgd.

Aanvankelijk vertrouwde hij de zaak niet en was hij huiverig om met ons dat contract aan te gaan, toen echter de Heer Ingenhousz, een bankier ter plaatse, met hem had gesproken, en gezegd dat wij nog steeds goed al onze verplichtingen waren nagekomen, is hij op de zaak ingegaan.

Zooals reeds vroeger gezegd, was een schoonzus van Willem Vroom en mij gehuwd met H. Witte, die een manufacturenzaak had te Amsterdam op de Nieuwendijk, hoek Oude Brugsteeg. Zij waren zeer gebrekkig behuisd, en daar zij een groot gezin hadden moesten hun kinderen naar kostschool. Wij boden nu Witte wederom een compagnonschap aan en wel te Breda, en ditmaal nam hij het gaarne aan. Hij ging daar boven de zaak wonen.

De zaak werd geopend op 2 November 1901.

A. Merkx, die reeds in onze zaak in Arnhem werkzaam was, vroegen wij of hij chef wilde worden te Breda, hetgeen hij aannam. Hij bleef daar tot 1906. Toen werd hij naar Amsterdam geroepen om chef te worden in onze zaak Reguliersbreestraat, in plaats van Muller, die op 10 Juli 1906 huwde met Mej. Trees Vroom, dochter van Willem Vroom, en als compagnon naar Deventer vertrok.

We begonnen de zaak te Breda met 14 personen die allen intern waren. Het internaat is eerst in de oorlogsjaren afgeschaft.

Toen na enkele jaren de zaak goed marcheerde, besloten we het huis te koopen. Toen het er echter op aankwam het contract te raadplegen over de verschillende condities, bleek dit nergens te vinden. Merx is toen naar den Heer Looymans gegaan, en deelde mede dat het contract te Amsterdam was, en dat de Heer Vroom, die het onder zijn berusting had, op reis was, en voorlopig niet zou terugkeeren. Zoodoende kreeg hij gedaan dat hij het contract mocht meenemen.

Het huis werd in 1907 verkocht, en daarna verhuisde Witte naar de Wilhelminasingel, en werd zijn oude woonhuis als verkoopruimte bij de zaak getrokken. ? Wanneer is Joh. Witte directeur geworden? ? Huis gebouwd onder leiding van Caron en geopend ???

36

Heerlen In 1919, midden in de snelle opgang van de Zuid-Limburgsche mijnindustrie, meenden wij, mede op advies van Merkx, dat Heerlen, in het centrum der mijnindustrie gelegen een goede gelegenheid bood om daar een zaak te vestigen. Heerlen telde toen reeds 28.000 inwoners en breidde zich sterk uit. Wij gingen erheen, doch niettegenstaande alle moeiten konden wij er niet in slagen een geschikt pand voor onze zaak te vinden. Alle panden waarnaar we vroegen waren zoo peperduur, dat aan koopen niet te denken viel.

Toen besloten we makelaar van Engelen erheen te zenden, en deze adviseerde tot aankoop van enkele oude perceeltjes en een klein cafe aan de Hoofdstraat, waarachter groote tuinen gelegen waren welke aan de markt uitkwamen. Toen is Merkx met van Engelen erheen gegaan, en ten slotte zijn deze perceelen gekocht voor fl. 100.000. Het terrein was echter nog te smal, en moest er noodzakelijk aan de marktzijde terrein bijkomen. Van de Wed. Pijnenburg, die ernaast woonde, wilden wij toen een strookje grond koopen van 4 meter breed en 20 meter diep. Dit was noodig om een toegang te verkrijgen voor onze ontvangst goederen en expeditie welke wij in den kelder wilden maken. De vraagprijs voor dit stukje was fl. 15.000,–. Toen we na rijp beraad hierin hadden toegestemd, bleek zij plotseling van gedachte veranderd en vroeg zij fl. 30.000,–. Aanvankelijk dachten wij er niet over om op dezen vraagprijs in te gaan, doch daar ten slotte geen andere oplossing mogelijk scheen, waren we wel genoodzaakt toe te stemmen, en deelden we haar mede dat we geneigd waren den gevraagde prijs te betalen. Tot onze groote teleurstelling kregen we toen te hooren dat er niet meer over gedacht werd den grond te verkoopen.

Niettegenstaande alle pogingen door makelaar van Engelen en Merkx in het werk gesteld kregen we het terrein niet en moest een andere oplossing gezocht worden.

Interessant is zeker om te vermelden dat wij later in 1930 de bewuste strook plus haar geheele tuin en haar huis, tesamen groot 280 m2 onderhands gekocht hebben voor een bedrag van fl. 31.000,–.

Toen dus daar geen mogelijkheid van slagen bestond, hebben we na zeer langdurige onderhandelingen van de Gulpener Bierbrouwerij aan de andere zijde een tuin kunnen koopen van 280m2 voor fl. 56.000,–. Toen was het terrein voor dien tijd groot genoeg en kon met den bouw worden begonnen.

Op 2 Januari 1920 begonnen we met den bouw, maar inmiddels waren de prijzen voor de materialen en de arbeidsloonen zoo enorm opgeloopen, dat bij 37

doorvoering van de bestaande plannen de bouwsom zeer belangrijk zou zijn overschreden. We besloten daarom halfweg met bouwen op te houden, en in betere tijden de bouw af te maken. Zoodoende is er slechts gebouwd: kelder parterre en eerste verdieping. De bouw kwam einde 1920 klaar, en werd op 18 december 1920 de nieuwe zaak geopend. Vanaf het eerste begin liep de zaak naar wensch. Voor het eerste jaar werd er een omzet verwacht van 5 à 6 ton, we haalden echter een omzet van fl. 777.000,–.

Direct daarna begon de groote prijsinzinking, en valutamisère in Duitschland. Waren er reeds altijd veel inwoners van Heerlen die hun inkoopen in Aken deden, thans nam dit aantal met den dag toe, zeer ten nadeele van onzen omzet.

Deze daalde dan ook in het tweede jaar tot fl. 737.00,–. Zoodra echter de revalorisatie van de Duitsche munt had plaats gegrepen kwam voor ons weer de opleving, mede in verband met het feit dat er nu wel Duitschers in Holland kwamen koopen, en wij daar op de eerste plaats van konden profiteeren. We gingen in omzet dan ook ineens met meer dan 25% vooruit. Sedertdien is de omzet steeds stijgend gebleven.

In 1929 werd besproken om de zaak verder af te bouwen. Hangende de besprekingen kwam Merkx ter oore dat het pand van de Wed. Pijnenburg waarschijnlijk te koop was. Na korte onderhandelingen gelukte het dit huis met tuin, zooals reeds vroeger gezegd, te koopen voor fl. 31.000,– en veranderden hierdoor onze bouwplannen weer geheel. In plaats van nu, zooals oorspronkelijk het plan was, verdiepingen op de oude zaak op te bouwen, werd besloten op gelijke hoogte een gebouw ernaast op te trekken. We begonnen met den bouw in Maart 1930, en op 27 Februari 1931 was zowel het bestaande pand geheel omgebouwd en gemoderniseerd, en het nieuwe gebouw geheel op gelijke hoogte bijgetrokken, zoodat de zaak kon geopend worden.

In mei 1930 werd nog een naastliggend terrein van de Gulpener Bierbrouwerij bijgekocht. Reeds in 1925 hadden wij over aankoop van dit terrein langdurige onderhandelingen gevoerd, doch waren deze afgesprongen, omdat de eigenaar geen bod onder de fl. 150.000,– wilde aanvaarden. Thans konden wij het geheel koopen voor fl. 90.000,– onder de volgende bedingen: Het terrein werd direct geheel op onzen naam overgeschreven, een derde gedeelte van het terrein moest direct worden opgeleverd en betaald, de rest moest worden opgeleverd uiterlijk 1 Januari 1935, en zou eerst bij oplevering worden betaald. Door dezen aankoop hebben wij nu een groot vierkant terrein van 1800 m2.

De omzet, die voor de laatste verbouwing nog slechts langzaam stijgende was, is als gevolg van de laatste nieuwbouw wederom zeer sterk toegenomen.

38

De zaak in Heerlen, welke bij den aanvang begon met een personeel van 56 menschen, heeft thans reeds 160 employĂŠs in dienst. Intern personeel hebben wij daar nooit gehad.

39