TerZake 4-2016

1 INHOUD

DOSSIERS

01

03

Participatiereeks deel IV: bedrijfsleven, burger en participatie

Bedrijven mee aan de inspraaktafel?

Wim Van Roy

03

Markt, burger en overheid. Filosoferen over het belang van multi-stakeholderoverleg In gesprek met Bram Verschuere en Stef Steyaert Buurt krijgt inspraak bij bouw kantoorcomplex.

Projectontwikkelaar en buurtcomité realiseren win-win In gesprek met Manu Claeys en Frank De Snoeck

02

29

04

Hamont-Achel en haar Toekomstambassadeurs co-creëren een Huis van het Kind. “Er hangt hier iets in de lucht” In gesprek met Jim Baeten, Ilse Jaspers en Veronique Vos

33

08

23 Toekomstambassadeurs over hun engagement.

“Wij zijn het startblok van alles” Lisa Schouppe Beleidsparticipatie bij de uitbouw van een Huis van het Kind: achtergrond en analyse Dirk Luyten en Kristien Nys

35

Vernieuwing in jeugdraden

Transformerz: jeugdraden in actie …

De sleutel to sexyness Hannes Jossart

19

Kabinet J: samen bouwen aan de stad.

“Jongeren hebben een mening over zeer uiteenlopende thema’s” In gesprek met Bo Peeters

22

Toekomstvisie op adviesraden Wim Van Roy

26

BOEKBESPREKING Boek ‘Vrijheid & Zekerheid’ wijst de weg naar een duurzame toekomst. “Burgerinitiatieven zijn geen hobbyclubs” In gesprek met Dirk Holemans

Gezinsondersteuning en participatie

14

04

Smart City, Smart Citizen

Smart City, Smart Citizen. Slimme technologieën voor meer leefbare steden Bastiaan Baccarne

43

Onlinetechnologie als ultiem participatiemiddel?

Tree company en CitizenLab getuigen

46

Co-creatietraject geeft heraanleg Hasseltse Kapermolenpark mee vorm Valerie Del Re

50

Samen werken aan de toekomst van de stad.

Oostendenaars komen via online-ideeënplatform uit hun schelp In gesprek met Johan Vande Lanotte

53

LOS ARTIKEL Concept ‘hallo politici live’ inspireert andere organisaties In gesprek met Johan Tourné

56

01 DOSSIER

Participatiereeks deel IV: bedrijfsleven, burger en participatie In deze participatiereeks bekijken we een aantal drempels waar lokale besturen en burgers op botsen bij de organisatie van inspraak en participatie. Eerder dit jaar schonken we in de nummers van TerZake aandacht aan representativiteit, aan NIMBY-effecten en aan de invloed van spontane burgerinitiatieven.

In deel IV richten we onze aandacht op de soms moeilijke verhouding tussen bedrijfsleven en burgers binnen participatieprocessen. Moeten burgers en bedrijven niet vaker samen aan tafel zitten en overleggen? Zou dat geen snellere realisatie van betere en meer gedragen projecten garanderen? Of is net het omgekeerde waar en reserveren we de participatiefora best voor burgers? Die staan toch al zwakker tegenover bedrijven en projectontwikkelaars met hun lobby-invloed? En – niet onbelangrijk – welke rol blijft er over voor beleidsmakers in deze triangel “overheid-burger-markt”?

In dit dossier filosoferen we over deze vragen. We bekijken ook een mooi Antwerps praktijkvoorbeeld, waar projectontwikkelaar en buurtbewoners, na aanvankelijk protest, samen een win-win maakten van de bouw van een kantoorgebouw.

3 DOSSIER01

WIM VAN ROY Wim Van Roy is coördinator bij De Wakkere Burger vzw

Bedrijven mee aan de inspraaktafel?

Burgers worden uitgenodigd voor inspraak rond een of ander project, maar ervaren dat de grote lijnen al vastliggen. Dat leidt tot frustratie: waarom krijgen de projectontwikkelaars meer inspraak en invloed dan de buurtbewoners? Anderzijds, projectontwikkelaars worden geconfronteerd met protest en rechtszaken van die boze omwonenden. Ook dat leidt tot frustratie: waarom hinderen die omwonenden een mooi, winstgevend project? Ligt de oplossing misschien niet voor de hand: zet al die betrokken partijen samen rond de tafel en zoek samen naar een oplossing waar iedereen beter van wordt.

B

uiten de plaatselijke handelaars bij projecten van stadsvernieuwing of mobiliteit zit het bedrijfsleven niet mee aan tafel bij participatie. Meer zelfs: soms wordt bewust een alternatief kanaal voorzien. Als participatiebegeleider hebben we het gebrek aan direct overleg tussen bedrijven en buurtbewoners zelf ook al meegemaakt. Enkele dagen voor een participatiemoment met burgers over de overlast rond een bedrijvenzone wordt de inhoud “in avant-première” al gepresenteerd aan juristen van een aantal belangrijke ondernemingen. Op de inspraakavond zelf zijn diezelfde juristen wel discreet aanwezig, maar is er geen overleg tussen buurt en bedrijven.

Alle communicatie – vaak luid en boos – verloopt van de zaal naar de bevoegde schepen op het podium.

Vaak verloopt het zo: de burger richt zijn opmerkingen en bezwaren naar zijn

overheid. Terwijl het voorbeeld van het Electrabel-project in de buurt van het Antwerpse Centraal Station een bewijs is dat het ook anders kan (zie verder). Na bezwaren uit de buurt trok de projectontwikkelaar zelf naar de bewoners: Hoe komen we samen tot een oplossing? Hoe vermijden we aanslepende procedures?

Dat is precies de vraagstelling in dit TerZake-dossier: Wat zijn de argumenten pro en contra het organiseren van een multi-actorenoverleg bij participatie, waarbij naast alle klassieke stakeholders, ook de actoren met grote belangen worden betrokken? Binnen welk kader is dat mogelijk?

4 TERZAKEMAGAZINE

IN GESPREK MET BRAM VERSCHUERE EN STEF STEYAERT Stef Steyaert is vennoot van Levuur Bram Verschuere is professor Bestuurskunde aan de Universiteit Gent

Markt, burger en overheid Filosoferen over het belang van multi-stakeholderoverleg

In de tussenruimte tussen het formele overheidssysteem en de informele leefwereld van burgers ontstaan meer en meer initiatieven voor participatie en overleg. Vaak blijft een belangrijke actor daarbij helemaal afwezig: het bedrijfsleven. TerZake filosofeerde met Bram Verschuere en Stef Steyaert over het belang van multi-stakeholderoverleg waarbij die marktspelers wél een rol spelen. Wat zijn de pluspunten?

Wat zijn mogelijke valkuilen?

IK VIND HET VOORAL BELANGRIJK DAT OVERHEDEN HET ALGEMEEN BELANG BEWAKEN. Bram Verschuere

Een heel open vraag als opener.

Vinden jullie het een goed idee om bedrijven samen met burgers aan één participatietafel te laten aanschuiven?

Of net niet?

Bram Verschuere: In principe is dat zeker een goed idee, maar veel hangt af van de aard van het project. De bouw van een winkelcentrum als Uplace is toch van een heel andere orde dan de aanleg van een stadsplein of een buurtspeeltuintje. Wanneer het over écht grote belangen gaat, vinden die grote bedrijven vanzelf wel de weg naar het beleid. Zij hebben geen nood aan een participatietraject. Wanneer het echt om de knikkers gaat, zullen deze bedrijven participatie misschien als windowdressing gebruiken, maar zullen ze vooral rekenen op hun eigen advocaten en lobbyisten om hun belangen te verdedigen.

Stef Steyaert: Ik pleit ook voor het betrekken van bedrijfsbelangen in participatieve processen. In de mate van het mogelijke, natuurlijk. Veel hangt af van de context van het project, de grootte van het bedrijf ... Ik ervaar alleszins een positieve kentering: een aantal grote bedrijven begint toch meer en meer in te zien dat die traditionele beleidsbeïnvloeding via lobbywerk niet zo goed meer werkt. Misschien is tachtig procent van de bedrijven nog niet overtuigd van een meer participatieve aanpak, de twintig procent die wel al een stap verder staat, doet vaak heel boeiende dingen.

Het Antwerpse initiatief Stadslab2050, dat een experimenteer- en leeromgeving creëert voor het werken aan een duurzame stad, is daarvan een heel mooi voorbeeld. Bij verkennende gesprekken met bedrijven om mee een actieve rol op te nemen in een partnerschap rond

5 DOSSIER01

© Angelique Janssens

station. In dat laatste geval beschikken projectontwikkelaars en professionals natuurlijk over meer skills en ruimere expertise dan de geïnteresseerde burger.

Steyaert: “De interessante cases spelen zich vooral af op het niveau tussen de kleine projecten, zoals een buurtspeeltuin, en de hele grote ontwikkelingsprojecten.”

Stadslab2050, viel het op dat verschillende bedrijven met oprechte interesse naar nieuwe manieren kijken om alle verschillende belangen in de stad met elkaar te verbinden.

Verschuere: Dergelijke initiatieven moeten zeker kansen krijgen. Denk ook maar aan het bedrijfsrestaurant dat een publieksrestaurant werd na inspraak van de buurt (zie het artikel over de Kievitwijk verder in dit dossier, tz). Maar bij heel wat grote projecten, zoals bijvoorbeeld het nieuwe stadion van Club Brugge of een groot winkelcentrum, wegen toch vooral het stadsbestuur en de projectontwikkelaars op de grote beslissingen. De inspraak van burgers blijft vaak beperkt tot eerder kleine details zoals fietspaden.

Steyaert: Ik denk dat de interessante cases zich vooral afspelen op het niveau tussen de kleine projecten, zoals een buurtspeeltuin, en de hele grote ontwikkelingsprojecten. Ik denk dan bijvoorbeeld aan het nieuwe mobiliteitsplan in Leuven waarbij zowel overheid, burgers als bedrijven betrokken zijn.

Asymmetrie van macht Zitten we toch niet onvermijdelijk in een context van “machtige bedrijven versus zwakkere burgers”? Kunnen we alle stakeholders eigenlijk wel een evenwaardige plaats aanbieden aan de procestafel?

Verschuere: Ook dat verschilt van project tot project. De ontwikkeling van een nieuwe stationsomgeving rond GentSint-Pieters is natuurlijk van een heel andere orde dan een kleiner project. Bij dit soort projecten zitten eerst en vooral verschillende overheden aan tafel: het stadsbestuur, de Vlaamse overheid en het overheidsbedrijf NMBS. Daarnaast zijn nog andere bedrijven en middenveldorganisaties betrokken. Wie nodigt dan uit tot overleg? De NMBS heeft al geen cultuur van participatie.

Bovendien zal ook de moeilijkheidsgraad van het project zelf voor een groot stuk bepalen wie kán meepraten. Mee nadenken over een braakliggend terrein in je buurt is makkelijker dan mee denken over de volledige hertekening van de omgeving rond een belangrijk trein-

Al slagen burgers er soms wel in om zich goed te organiseren. Denk maar aan stRaten-generaal en Ringland. Die burgerinitiatieven slaagden erin om zich grondig in te werken in het Antwerpse Oosterweeldossier en ontwikkelden zich in feite tot semi-professionals. Zo dwongen zij wel een prominente plaats af als gesprekspartner in die beleidsprocessen.

Steyaert: (knikt instemmend) Net zoals hét project of dé overheid, bestaat ook dé burger niet. Zij zijn vaak georganiseerd in wijkcomités of belangenverenigingen. Burgers zijn dus niet altijd losse individuen, maar vaak een optelsom van verschillende individuen. Als we spreken over tussenruimte, moeten we dus ook naar dat (nieuwe) middenveld kijken.

Voorwaarden Welke voorwaarden zijn er nodig om de driehoeksverhouding “markt-burger-overheid” binnen een participatieproject eerlijk te houden?

Verschuere: Ik vind het vooral belangrijk dat overheden duidelijk het kader bewaken: wat is het algemeen belang?

Dat kan van project tot project sterk verschillen. Bij grote infrastructuurprojecten spelen verschillende belangen. Je hebt economische, sociale én ecologische belangen: de creatie van jobs, winst ... maar ook van overlast. En daar knelt vaak het schoentje. Als overheden alle stakeholders vanuit al die belangen zouden verzamelen en van bij het begin van het project zouden betrekken, zouden al heel wat van die problemen benoemd kunnen worden.

6

© Angelique Janssens

TERZAKEMAGAZINE

TerZake filosofeert met Stef Steyaert en Bram Verschuere over het belang van multi-stakeholderoverleg.

Steyaert: Ik heb wel een belangrijke opmerking. We blijven hier steeds praten over projecten die de overheid van bovenaf initieert. Terwijl we evengoed kunnen kijken naar impulsen die van onderuit vertrekken bij burgerbewegingen of bedrijven. Ik denk aan de discussie over de verkorting van de werkweek tot dertig uren. Dat thema is van onderuit door de vrouwenbeweging Femma op de politieke agenda gezet. En binnen hun eigen organisatie zijn ze zelf gestart met dit experiment. Maar het klopt, je moet ook hier alle belangen betrekken bij het verhaal: naast de belangen van vrouwen en gezinnen, ook de belangen van de economie, de sociale zekerheid ...

Verschuere: Dat is inderdaad de rode draad. Of een initiatief nu vertrekt vanuit de overheid, een bottom-upbeweging of een nieuwe economie, we moeten breed focussen en op voorhand goed nadenken: wie moet er allemaal mee aan tafel zitten, zodat we alle potentiële negatieve effecten kunnen vermijden?

Steyaert: Vanuit Levuur hebben we een zevenstappenmodel ontwikkeld over hoe een goed participatief proces idealiter

verloopt. Allereerst moet je je de vraag stellen waar je naartoe wilt en wat je wilt realiseren. Om vervolgens de analyse te maken welke belangen betrokken zijn.

Van daaruit kijk je welke partners je uitnodigt en pas dan kan je beginnen. Hoewel dit nu ook bij projecten rond ruimtelijke ordening stilletjes aan begint door te dringen, gebeurt dit vandaag nog te weinig.

Kennen jullie goede praktijkvoorbeelden van participatie waar bedrijven samen met burgers mee aan tafel zitten?

Verschuere: Meer dan bij de grote projecten zie ik vooral mogelijkheden bij projecten waarover een stad autonoom kan beslissen. Bij ingrepen in de publieke ruimte moeten alle stakeholders zich voor een stuk kunnen terugvinden in het eindresultaat. Bij de herinrichting van de Grote Markt in Kortrijk is men er mooi in geslaagd om overheid, handelaars en burgers samen te brengen. Het eindresultaat, een speeltuin in een grote zandbak, vormt een mooie synthese van alle aanwezige belangen. Shoppende ouders kunnen hun kinderen laten spelen, terwijl ze zelf op een terrasje zitten. En zo zijn onmiddellijk ook de lokale handelsen horecazaken tevreden.

NET ZOALS HÉT PROJECT OF DÉ OVERHEID, BESTAAT OOK DÉ BURGER NIET. Stef Steyaert

Steyaert: LeuvenKlimaatNeutraal 2030 (LKN) heb ik altijd beschouwd als een mooi voorbeeld van wat professor Bestuurskunde Filip De Rynck bedoelt met tussenruimte. LKN is een vzw die alle belangen in een stad overkoepelt: stadsbestuur, universiteit, bedrijfswereld en middenveld zijn betrokken. Ook de burger kan lid worden. En hoewel je in de realiteit merkt dat het stadsbestuur nog steeds bewaakt dat het stedelijk beleid en de agenda van LKN2030 goed op elkaar afgestemd zijn (en dat belangrijke krijtlijnen nog steeds op het stadhuis worden getrokken), zorgt de structuur er wel voor dat de verschillende belanghebbende partijen steeds met elkaar in gesprek blijven.

Vindt u het problematisch wanneer grote krijtlijnen op het stadhuis worden getrokken? Bram Verschuere benadrukte daarnet nog het belang van een stad om een aantal krijtlijnen uit te tekenen waarbinnen ruimte wordt gemaakt voor participatieve invulling.

Steyaert: Ik denk dat alles afhangt van de vorm. Het is gezond dat de overheid waakt over het algemeen belang, en LKN2030 is een verdienstelijke poging om die verschillende belangen met elkaar te verbinden voor een van de grootste uitdagingen waar elk bestuur voor

7 DOSSIER01

staat. Wél bestaat er volgens mij geen “one fits all”-aanpak. Voor alles wat je doet, moet je op maat werken.

In feite is ieder op zoek naar het cement voor dit soort coalities. Zo tracht Stadslab2050 in Antwerpen het partnerschap collectiever te maken. In Leuven is dat cement dat de stad naar verhouding

veel financiële middelen investeert. Dat het bedrijfsleven een plek is waar geld zit, zou de betrokkenheid van bedrijven in zo’n participatieproces extra betekenis kunnen geven: hun potentieel om te investeren. Hoewel je altijd voorzichtig moet zijn met geld, zou dit wat mij betreft ook een randvoorwaarde kunnen zijn.

Als je partnerschappen wil vormgeven,

dan moet het financiële plaatje duidelijk zijn: wie investeert hoeveel aan wat? We moeten niet altijd enkel van de overheid verlangen om een financiële inbreng te doen. Zij zorgen voor een publiek belang en zijn dus niet de enige partij die de vruchten plukt van dergelijke projecten.

(Wim Van Roy)

“Het is van cruciaal belang dat iedereen open kaart speelt.”

Antwerps schepen voor Ruimtelijke Ordening, Erfgoed en Groen kon op het laatste nippertje niet aanwezig zijn op ons rondetafelgesprek met Bram Verschuere en Stef Steyaert. Wél kregen we een aantal dagen later een reactie op een aantal zaken die tijdens het gesprek aan bod kwamen.

Vindt u het een goed idee dat het bedrijfsleven en inwoners samen overleggen bij participatieprocessen? Of ziet u toch eerder risico’s?

Rob Van de Velde: Het is zeker een goed idee dat bedrijfsleven en inwoners samen overleggen. Op deze manier krijgt men inzicht en begrip voor de drijfveren en aanspraken van de andere partij. Dit maakt het makkelijker om tot een compromis te komen waar iedereen zich goed bij voelt.

Bram Verschuere zegt: “Het bedrijfsleven vindt zijn weg wel om op de politiek te wegen als hun belangen in het geding zijn.” Klopt die stelling of kan ook een burgerinitiatief voldoende druk ontwikkelen?

Van de Velde: Die stelling klopt gedeeltelijk. Het is al aangetoond dat burgerinitiatieven ook bij machte zijn om

voldoende druk te ontwikkelen. Alleen zijn deze burgerinitiatieven in tegenstelling tot de vakbond, het bedrijfsleven, vrije beroepen en natuurbewegingen minder goed georganiseerd. En hoewel vaak goed bedoeld, is het niet altijd duidelijk wat de echte beweegredenen zijn van het initiatief: oprechte bezorgdheid over ontwikkelingen in de buurt, nimby of burentwisten … Ook worden deze initiatieven snel gerecupereerd voor politieke doeleinden, waardoor men zich vragen kan stellen over de democratische legitimiteit van het initiatief. Wat is het mandaat van de woordvoerder van het initiatief, spreekt hij namens de burgers of alleen voor enkelen, terwijl wel de indruk gewekt wordt dat hij namens de hele gemeenschap spreekt?

Hoe ga je daarmee om als beleidsmaker?

Van de Velde: Als beleidsmaker is het belangrijk te weten wat er leeft onder de bevolking. Daarom valt het alleen maar toe te juichen dat inwoners over bepaalde projecten hun stem laten horen. Echter, als men een participatietraject opzet, impliceert dit dat men rond de tafel gaat zitten en wel-

bepaalde informatie gaat delen waarover nog geen beslissing is genomen.

Met deze informatie moet omzichtig worden omgegaan. Ik ga er van uit dat een burgerinitiatief, net zoals elke belangengroep, welbepaalde belangen verdedigt. Het is belangrijk dat bewoners ook kanalen hebben of inrichten om deze belangen in de verf te zetten.

Maar om tot een beslissing te komen moet de overheid vaak meerdere, soms tegenstrijdige, belangen tegen elkaar afwegen. En dat zijn niet enkel de belangen van die omwonenden, noch die van het bedrijfsleven, een natuurbeweging of wie dan ook. Daarom is het bij de organisatie van bewonersparticipatie van cruciaal belang dat er vooraf goede afspraken worden gemaakt en dat iedereen open kaart speelt: wie is wie, wat wordt er van de deelnemers verwacht en wat kunnen zij zelf verwachten? Hoe gaat men om met de verstrekte informatie: mag die naar buiten komen of blijft die intern?

Mogen deelnemers zelf mee beslissingen nemen of alleen adviseren? En wat gebeurt er als er uiteindelijk een beslissing wordt genomen die niet helemaal tegemoetkomt aan de wensen?

8 TERZAKEMAGAZINE

IN GESPREK MET MANU CLAEYS EN FRANK DE SNOECK Manu Claeys is vertegenwoordiger van buurtcomité De Ploeg en voorzitter van actiecomité stRaten-generaal Frank De Snoeck is projectontwikkelaar bij Kairos

Buurt krijgt inspraak bij bouw kantoorcomplex Projectontwikkelaar en buurtcomité realiseren win-win

Enkele jaren geleden maakten projectontwikkelaar Frank De Snoeck en buurtbewoner Manu Claeys een écht win-winverhaal van de bouw van een groot kantoorcomplex in de Antwerpse Kievitwijk.

Overleg bleek voor zowel bedrijf als omwonenden duidelijk een betere deal dan de gesloten aanpak – met burgerprotest en rechtszaak – van een eerder bouwproject in die buurt. Voor TerZake blikken beide mannen terug op deze ervaringen. Ze kijken ook vooruit: hoe geven we samenspraak tussen burger en bedrijfsleven meer kansen?

VERTROUWEN KAN PAS GROEIEN ALS HET GEGEVEN WORDT. Manu Claeys

V

andaag wegen vooral het stadsbestuur en grote bedrijven op projecten met impact in een stad. Als er al ruimte is voor inspraak van burgers, gaat dit vaak over een aantal punten en komma’s. Twee participatie-experten benadrukten eerder in dit TerZakedossier1 dat overleginitiatieven met burgers aan tafel meer kansen moeten krijgen. En dat erkent ook Frank De Snoeck, projectontwikkelaar bij Kairos. Maar, “bewonersgroepen en actiecomités zijn zoals een Mexicaans leger: bedrijven hebben er geen benul van wie ze zijn en hoe ze werken. Omgekeerd bestaat er bij de burger over ons, de mannen met de plastron, ook heel wat vooringenomenheid”. Hoog tijd dus om na te gaan hoe we de bereidheid tot constructieve dialoog langs weerszijden kunnen verhogen.

Timing en verwachtingen Wat is er volgens jullie nodig om de angst van burgers en bedrijven tegenover elkaar weg te werken?

Frank De Snoeck: Voor bedrijven en investeerders is de timing erg belangrijk. Wij willen een project gerealiseerd zien binnen een bepaalde periode. Veel bedrijfsleiders vrezen dat burgers dat proces zullen vertragen. Ook weten de meeste bedrijven niet hoe een bewonersgroep of een actiecomité georganiseerd is. Een vast aanspreekpunt kan hier wonderen doen. Voor de bouw van het Electrabelkantoorcomplex (Kievit II) was Manu mijn aanspreekpunt. Hij hield de bewonersgroep De Ploeg bijeen, gaf de nodige informatie door en zorgde ervoor dat beslissingen door de groep ge-

(1) Interview met Stef Steyaert en Bram Verschuere. “Markt, burger en bestuur. Filosoferen over het belang van multi-stakeholderoverleg,” p. 4.

9 DOSSIER01

dragen werden. Hij waakte er ook over dat de groep afgevaardigde burgers niet te groot werd.

Manu Claeys: Bij de bouw van een ander kantoorgebouw (Kievit I)2 hadden Frank en ik al heel wat wilde waters doorzwommen. In die periode is ook De Ploeg ontstaan. De aanwezigheid van deze bewonersgroep als vertegenwoordiger van de wijk heeft voor Kairos deels de angst en onzekerheid om Kievit II participatief aan te pakken weggewerkt. Jullie wisten meteen met wie jullie moesten praten, wie wie vertegenwoordigde en welke bekommernissen er leefden in de wijk. Ook de timing kwam niet in het gedrang omdat jullie transparant waren over wat die timing precies inhield. Dat is erg belangrijk. Wanneer participanten op de hoogte zijn van het verloop van een traject – hoeveel keer en binnen welke termijn er een overleg zal plaatsvinden – zijn ze doorgaans begripvol en ontstaat er een interessante dynamiek binnen de wijk.

De Snoeck: En toch heb ik, ondanks mijn positieve ervaring met participatie, nog altijd die angst dat het de volgende keer niet zo mooi zal uitdraaien. Als je je als bedrijf openstelt voor de mening van burgers, dan creëer je ook verwachtingen.

Hoe zullen burgers reageren wanneer we slechts twee van de tien voorstellen overnemen in ons ontwerp? Persoonlijk vind ik dat niet veel. En de angst dat dit voor wrevel zal zorgen, blijft. Voor veel bedrijven en initiatiefnemers vormt dit een drempel, denk ik.

Claeys: Nochtans kan men soms al heel tevreden zijn wanneer twee ideeën wor-

den meegenomen in het ontwerp. Door het proces van overleg zullen burgers ook sneller begrip hebben voor de redenen waarom die andere zaken niet haalbaar waren. Bovendien is het niet per definitie zo dat de burgers die andere punten die jullie op tafel leggen negatief zullen vinden.

De Snoeck: Onze positieve ervaring met Kievit II toont dit steevast aan. Net daarom heb ik ervoor gekozen om voor de ontwikkeling van een ziekenhuis op dezelfde manier tewerk te gaan. Ik heb er contact gezocht met de trekker van hét buurtcomité in die wijk. Na een paar vergaderingen op informele plekken zoals een bruin café en de lokale school waren we vertrokken.

Kennis over de werking van een actiecomité en een aanspreekpunt zijn belangrijk voor bedrijven om participatief aan de slag te kunnen. Maar hoe begint een bedrijf aan zo’n traject wanneer die geen gewaardeerde burgergroep kent in de buurt?

Claeys: Via de overheid of derden kan je altijd polsen of er een georganiseerd middenveld actief is in de wijk. Stel dat dit niet het geval is, dan organiseer je best een vergadering of infoavond voor burgers. Met de boodschap dat je als projectontwikkelaar benieuwd bent naar hun mening en graag wil samenwerken.

Dan is het kwestie om zo vlug mogelijk workshops vast te leggen en mensen over iets relatief concreet te laten nadenken. Mijn ervaring leert dat in de meeste wijken altijd mensen klaar staan om dergelijk engagement in georganiseerd verband op te nemen.

Claeys: “Een overleg gebeurt het best in alle openheid en onder auspiciën van iemand die waakt over het democratisch proces.”

De Snoeck: Als er nog geen burgercomité bestaat, weet ik niet of men zich, voor projecten van dergelijke omvang, binnen een bepaald tijdschema voldoende georganiseerd kan krijgen. Dan zitten we met een probleem, vrees ik …

Claeys: In een ideaal scenario legt de overheid, vóór de projectontwikkelaar aan boord komt, al een programma of footprint vast over het ruimtelijk uitvoeringsplan. Als ze dit op een participatieve manier aanpakt, dan zijn er in principe meestal al organische cellen met belangstellenden ontstaan.

Hoe zorg je ervoor dat alle partijen gelijk aan de start beginnen, dat iedereen een evenwaardig aandeel kan hebben in het overleg?

De Snoeck: Als een bedrijf vrijwillig naar de burger stapt met een plan, dan staan die twee partijen per definitie niet gelijk

(2) In 2004 stuitten de plannen van projectontwikkelaar Robelco voor een nieuw kantoorgebouw van Alcatal Lucent in de Kievitwijk op zwaar protest van de buurt. Ook toen trok Manu Claeys de kar en was Frank De Snoeck de projectmanager van dienst.

10 TERZAKEMAGAZINE

aan de start. Hetzelfde gewicht willen, mag dus niet de verwachting zijn.

om iets te realiseren dat gedragen wordt door de gemeenschap.

Claeys: Daar ben ik het mee eens. Deze vraag gaat uit van een verkeerde veronderstelling. Bij de start van zo’n proces is de initiatiefnemer de sterkste, want die heeft het geld, de knowhow en een overheid die zijn project steunt. Als initiatiefnemer neem je ook het risico en wil je voor de wijk iets goed ontwikkelen. Al die factoren maken dat het bedrijf bij aanvang meer gewicht heeft dan de omwonenden die je wil consulteren.

Dat wil natuurlijk niet zeggen dat het gewicht 100 tegenover 0 moet zijn. De kans dat burgers zich bij een uitnodiging tot overleg volledig tegen een project gaan keren, is miniem. Zo waren ook de buurtbewoners bij Kievit II niet tegen het kantoorcomplex zelf. Wél wilden ze zich ervan verzekeren dat dit gebied geen dode kantoorzone zou worden, maar wel een aangename plek om van hun woonwijk naar het station te gaan.

Claeys: Toen ik deze zomer op huisruil was in Amsterdam, zag ik iets geniaals.

We passeerden een joodse school met daarnaast volgende opvallende oproep van een projectontwikkelaar: “We plannen een grote renovatie, vertel ons aub hoe dit beter kan”. In feite was dit een initiatiefnemer, die op een eenvoudige manier het gesprek probeert te openen.

Natuurlijk zal dit deels wel reclame zijn geweest, maar het was ook een uitnodiging naar inwoners om mee te denken.

En dat zou eigenlijk de basishouding moeten zijn: transparantie over een project, gekoppeld aan een oproep om buurtbewoners te leren kennen en hierover het gesprek aan te gaan.

De participatieve aanpak van Kievit II was een gevolg van hevig burgerprotest over de ongelukkige aanpak bij Kievit I. Maar waarom is het voor bedrijven, die geen druk van buitenaf ervaren, interessant om een beroep te doen op de burger? Wat zijn in feite de grote voordelen van burgerinspraak voor bedrijven of projectontwikkelaars?

De Snoeck: Vandaag leven we in een context waar burgers zich niet meer laten doen. Ze zijn mondiger, beter onderlegd en geïnformeerd. En ook al is er van bij het begin geen protest, dan is dat nog geen garantie op een volledig traject zonder problemen. Bovendien geldt: hoe later je de burger betrekt, hoe moeilijker het overleg. En je timing komt er ook door in het gedrang. Maar los daarvan geeft het gewoon veel meer voldoening

‘Certificaat van Openheid’ Hoe kan men de bedrijfswereld stimuleren om op eigen initiatief een beroep te doen op de burger?

Claeys: Bij omvangrijke projecten die een grote impact hebben op de mobiliteit of mensen hun omgeving, vind ik dat de overheid participatie zou moeten opleggen aan bedrijven. Ze zou een kader moeten creëren waarbinnen de initiatiefnemer relatief gemakkelijk een overleg kan starten met de betrokken actoren. Dat kan bijvoorbeeld door complexe projecten te faseren en op voorhand transparant te zijn over allerhande zaken en actoren. Enkel zo kan je inspelen op bedrijven hun bekommernis rond timing en juridische zekerheid.

De Snoeck: Bedrijven zien burgers nog te veel als de vijand, terwijl ze ook een partner kunnen zijn, die je feliciteren en een schouderklop geven. De motivatie en energie die dat met zich meebrengt,

De Snoeck: “Vandaag zien bedrijven burgers nog te veel als de vijand, terwijl ze ook een partner kunnen zijn.”

moet je zelf ondervinden. Ik zou het spijtig vinden mocht participatie een verplichting worden.

Claeys: Vandaag zien we hoe overheid en bedrijven op hun grenzen botsen. En hoe burgercomités gefrustreerd achterblijven … In zijn boek ‘De democratie voorbij’ verwijst gepensioneerd politicoloog Luc Huyse naar deze wijk en een aantal parallelle voorbeelden uit het buitenland als interessante aanzet om uit die patstelling te komen. Hij is gefascineerd door de openheid van de dialoog.

Waarom niet, zoals er vandaag een ‘Certificaat van Duurzaamheid’ bestaat, een ‘Certificaat van Openheid’ ontwikkelen?

Het geeft bedrijven die kunnen bewijzen dat ze open en participatief te werk gaan, recht op een bepaald voordeel.

De overkappingsintendant rond het Oosterweeldossier in Antwerpen zal volgend jaar iets gelijkaardigs ontwikkelen. Zo

11 DOSSIER01

zal er, na een jaar te hebben overlegd over hoe de ring er onder de kap moet uitzien, een wedstrijd worden georganiseerd over wat er op de kap moet komen. Vijf studiebureaus zullen hieraan deelnemen. En de mate waarin deze bureaus kunnen bewijzen dat ze met inwoners tot een gesprek zijn gekomen, maakt integraal deel uit van de beoordeling van het ontwerp. Een uiterst interessante aanpak vind ik dat.

De Snoeck: (knikt) Het bedrijfsleven stimuleren door een bouwaanvraag sneller goed te keuren wanneer die participatief is opgesteld en gedragen is door de buurt, vind ik een goed idee. Als bedrijf word je op die manier beloond voor de energie en tijd die je steekt in het overleg met burgers.

In dossier Kievit II was de overheid niet aanwezig tijdens het overleg. Vonden jullie dat een goede zaak of zitten best alle partijen aan tafel?

Claeys: Ik vind het niet ideaal dat een bedrijf en bewoners samen overleggen zonder dat de overheid daar een rol in speelt. Een overleg gebeurt het best in alle openheid en onder auspiciën van iemand die waakt over het democratisch proces. Zo vermijd je dat er na de landing een andere burgergroep opstaat die protesteert tegen het eindresultaat. In het Kievitverhaal is alles gelukkig goed verlopen, maar dat kon evengoed anders zijn uitgedraaid.

De Snoeck: De overheid moet ervoor garant staan dat, wanneer een bedrijf participatief werkt, het project tot ontwikkeling zal komen en er niemand anders met een nieuw plan kan tussenkomen.

Claeys: Waar men wel voor moet oppassen, is dat de overheid het proces

BURGERGROEPEN EN ACTIECOMITÉS ZIJN ALS EEN MEXICAANS LEGER VOOR BEDRIJVEN. Frank De Snoeck

niet verbureaucratiseert. Een informele aanpak met de mogelijkheid om kort op de bal te spelen, is erg belangrijk.

Zo moeten we tussendoor al eens een telefoontje kunnen plegen met vragen of opmerkingen. Een aangename vergaderplek met lekkere drankjes is ook bevorderlijk voor de sfeer en de kwaliteit van het overleg. Een gespreksleider uit het bedrijfsleven zal daarvoor meer aandacht hebben dan een ambtenaar die vooral binnen een bepaald budget moet werken en gans zijn doen en laten moet verantwoorden bij zijn oversten.

Vertrouwen Kan Kievit II als good practice naar voor geschoven worden voor andere grote infrastructuurwerken?

Claeys: Ik denk het wel. In feite zijn er vier factoren van belang om een project van dergelijke omvang te laten slagen.

Eerst en vooral moet er een bereidheid zijn tot overleg. Belangrijk daarbij is dat de juiste actoren, ieder vanuit hun eigen belang, mee aan tafel zitten. In ons geval waren dat de bouwheer, de bouwgroep, de architect en de bewonersgroep. Vervolgens moet je de juiste format vinden, en dat is maatwerk. Een vast draaiboek is hier niet van toepassing, wél het vastleggen van een aantal vergaderingen binnen een bepaalde periode. En ten slotte is het zaak om uit te pakken met het positief resultaat. Zo hebben we, eens alles was uitgeklaard, een persconferentie gegeven waar ieder een woordje kon zeggen. De volgende dag stonden we in alle kranten en iedereen was content.

De Snoeck: Er is één woord dat we nog niet hebben gebruikt en dat is vertrouwen. Vertrouwen is cruciaal om een proces te laten slagen. Wij tonen soms

12 TERZAKEMAGAZINE

plannen aan de burger die onze opdrachtgever nog niet gezien heeft. En als je de mensen niet kent of er is geen vertrouwen, dan is dat moeilijk.

Claeys: Een intermediair of gespreksleider vanuit het bedrijfsleven speelt een belangrijke rol om vertrouwen te creëren. Voor Kievit II heeft Frank die rol op zich genomen. Hij is iemand met

voldoende gezag bij de opdrachtgever en de bouwgroep, én met de sociale intelligentie om dingen gecommuniceerd te krijgen. Zo voorkom je dat er een betweterige bedrijfsleider of architect de zaal binnenkomt en de plannen zo uitlegt dat de deelnemers al een slecht gevoel hebben nog voor het echte werk begint.

Kortom: vertrouwen kan pas groeien wanneer het gegeven wordt.

De brochure ‘Economische expansie en NIMBY’ toont ondernemers en bewoners hoe het kan. Een verzameling van handige best practices voor de verschillende fasen van een project. Te raadplegen op de website businessandsociety.be.

Achtergrond Kievit I en II In 2004 stuitte projectontwikkelaar Robelco voor de bouw van een nieuw kantoorgebouw van Alcatel Lucent in de Antwerpse Kievitwijk op zwaar protest van de buurt. Reden: zonder enige vorm van inspraak of overleg leken de burgers de bouwplannen in hun buurt te moeten ondergaan. De spanningen liepen toen zo hoog op dat ze in de rechtszaal werden beslecht. Resultaat: een uitspraak waar geen enkele partij zich echt in kon vinden.

In 2012 diende projectontwikkelaar Kairos in diezelfde Kievitwijk een bouwaanvraag in voor de ontwikkeling van een groot kantoorcomplex van Electrabel en een nieuwe woontoren.

Opnieuw kwamen er bezwaren van bewonersgroep De Ploeg.

Projectontwikkelaar Frank De Snoeck besloot het deze keer anders aan te pakken en trok de bouwaanvraag in. De man zocht contact met Manu Claeys, vertegenwoordiger van De Ploeg. Alle betrokken spelers werden samengebracht en na heel wat vergaderingen werden de plannen aangepast en in een nieuwe bouwaanvraag gegoten. Zo werd bijvoorbeeld het geplande bedrijfsrestaurant een publiek restaurant. Een consensus tussen de eisen van opdrachtgever Electrabel en de bekommernissen van de buurtbewoners werd gezocht en gevonden.

BOEK

14 TERZAKEMAGAZINE

IN GESPREK MET DIRK HOLEMANS Dirk Holemans is coördinator van de sociaal-ecologische denktank Oikos en auteur van het boek ‘Vrijheid & Zekerheid’

Boek ‘Vrijheid & Zekerheid’ wijst de weg naar een duurzame toekomst “Burgerinitiatieven zijn geen hobbyclubs” Na drie decennia economische globalisering zijn er meer verliezers dan winnaars. De (keuze)vrijheid in onze consumptiemaatschappij oogt mooi, maar in de praktijk voelen mensen zich vooral onzeker.

Dirk Holemans is het eens met deze analyse van een aantal grootse denkers, maar wil niet vervallen in pessimisme. Hij gelooft dat steden samen met hun burgers het tij kunnen keren en verkondigt in zijn nieuw boek ‘Vrijheid & Zekerheid’ vooral een boodschap van hoop: “Burgerinitiatieven zijn geen ‘hobbyclubs’, wél een waardevolle tegenstroom die mee de basis kunnen vormen voor een nieuw en duurzaam economisch systeem.”

ZONDER EEN ZEKERE MATE AAN ZELFCONTROLE IS ER GEEN VRIJHEID.

“Om een zekere toekomst uit te bouwen, moeten we alles veranderen”, zegt Dirk Holemans. De markt is vandaag in zoveel domeinen binnengedrongen dat we geen vat meer lijken te hebben op onze omgeving: de klimaatcrisis zet door, het financieel-economisch bestel wankelt en de vluchtelingencrisis houdt aan. Ook zijn veel burgers hun geloof in de politiek verloren. Al deze factoren leiden tot meer ongelijkheid, structurele onzekerheid en ecologische vernietiging. Om onze vrijheid terug op te eisen, hebben we duurzame systemen nodig op vlak van mobiliteit, energie, voedsel enzovoort. Voor de auteur is dat geen verre toekomstdroom. Hoewel de meeste regeringen talmen, starten meer en meer burgers concrete initiatieven in hun stad of gemeente. Ze halen zelden het nieuws, maar vormen wel een groei-

ende en positieve tegenstroom in onze samenleving. Samen met progressieve lokale besturen bouwen ze mee aan een sociaal-ecologische samenleving. Hoe die maatschappij er mag uitzien en hoe we daar geraken, wél … dat is het onderwerp van dit inspirerend boek.

Waarom kan het huidig neoliberaal systeem de burger geen vrijheid en zekerheid meer garanderen?

Dirk Holemans: Neem ons huidig voedselsysteem als concreet voorbeeld: de Benelux maakt kunstmeststof op basis van fossiele brandstoffen uit het MiddenOosten, verscheept die meststof vervolgens naar Brazilië waar ze die gebruiken om soja te telen, die op zijn beurt terugkomt naar hier om varkens mee vet te mesten ... waarvan we dan het vlees proberen te slijten in China. Gaandeweg zijn

15 BOEKBESPREKING

het gedrang komt. Op individuele basis kunnen we veel keuzes maken, maar waaruit we kunnen kiezen hangt wel af van de omgeving waarin we ons bevinden. Echte vrijheid is voor mij niet de keuze tussen een groene en rode appel uit Nieuw-Zeeland. Wél de keuze om te kiezen voor een compleet andere winkel.

Eén waar je lokale producten kan kopen en als burger deel kan uitmaken van een eerlijk voedselsysteem dat de natuur niet uitbuit. Zonder een zekere mate aan zelfcontrole is er geen vrijheid.

© Oikos

Autonomie als collectief begrip

Holemans: “De stijging van burgerinitiatieven kan de start zijn van een nieuwe berg vrijheid en zekerheid.”

we het verband tussen de consument en de producent volledig kwijtgeraakt. Ook vormt dit dominante landbouwsysteem een van de belangrijkste oorzaken van de klimaatverandering. Hier geen vat op hebben, creëert onvrijheid.

Maar voelt de doorsneeburger dit ook aan als een beperking van zijn vrijheid? Veel mensen beschouwen de welvaartsstaat, die we mede door de globalisering hebben opgebouwd, toch nog altijd als iets dat hun leven onmetelijk heeft verbeterd …?

Holemans: Vandaag is ons vooruitgangsgeloof zeer individueel en materieel ingevuld. We reduceren het begrip vrijheid te veel tot “keuzevrijheid”. Consumptie speelt een erg belangrijke rol en dat maakt mensen angstig: “Gaan onze kinderen het wel even goed hebben als ons?”, vragen velen zich af. De financiële crisis heeft mensen doen inzien dat onze opgebouwde welvaart in

Hoe kunnen we terug greep krijgen op onze vrijheid?

Holemans: Vandaag beschouwen we vrijheid en autonomie als iets individueels.

We zijn zo gefocust op de geïsoleerde bevrediging van individuele verlangens dat we het breder plaatje niet meer zien.

De uitdaging is om autonomie opnieuw te zien als een collectief begrip. Opdat iedereen, binnen de grenzen van de planeet, een goed leven kan leiden. Vanuit die visie nemen burgers wereldwijd initiatieven om de lange ketens te doorbreken en opnieuw een dichtere band te creëren tussen de consument en de producent. Duurzame voedsel-, energieen mobiliteitssystemen krijgen opnieuw vorm en betekenis door de relaties en verbindingen die mensen met elkaar aangaan.

Geef eens een voorbeeld.

Holemans: Ik denk aan plukboerderijen, waar burgers in ruil voor een bepaalde geldsom een volledig jaar groenten of fruit kunnen oogsten. Via zo’n systeem geef je de boer inkomenszekerheid en kies je resoluut voor biologische landbouw. Hetzelfde met De Landgenoten, een coöperatie die landbouwgrond koopt

en aan een redelijke prijs verhuurt aan bioboeren. Als coöperant ben je medeeigenaar van een nieuw systeem, versterk je de lokale, biologische landbouw en vrijwaar je de boeren ervan om zich gedwongen in de schulden te steken voor een te dure vermarkte grond.

Maar blijft de impact van zo’n succesvolle voorbeelden al bij al niet beperkt? Hoe zorg je ervoor dat die groeiende onderstroom van burgerinitiatieven deel wordt van een nieuw economisch systeem?

Holemans: Het is een kwestie van bestaande duurzame initiatieven met elkaar te verbinden en zo te versterken, zodat ze de schaalgrootte opleveren voor economische leefbaarheid. Een voorbeeld: creatieve burgers starten met stadslandbouw en beslissen om voor het vervoer van hun lokale producten gebruik te maken van een fietskoerierdienst, zodat er minder vrachtwagens de stad in moeten. Dit creëert de ruimte voor het stadsbestuur om op enkele drukke invalswegen de auto’s te vervangen door nieuwe tramlijnen. En die trams krijgen op hun beurt energie van de stedelijke energiecoöperatie die in de stadsrand een heus energiepark met windmolens en zonnepanelen bouwt. Het is de start van een groot verhaal, het begin van een parcours van synergie en veerkracht op verschillende vlakken.

Partnerstaat In bovenstaand voorbeeld bouwt het stadsbestuur mee aan die verandering. Wat is de beste verhouding van een stad of gemeente ten opzichte van zo’n initiatieven?

Holemans: De overheid moet zichzelf heruitvinden tot een “partnerstaat” waarbij ze haar grondgebied niet opvat

16 TERZAKEMAGAZINE

© Plukboerderij van Schelle

TERWIJL LOKALE OVERHEDEN VOLOP OP ZOEK ZIJN NAAR NIEUWE ALTERNATIEVEN, ZITTEN HOGERE OVERHEDEN OP VEEL VLAKKEN NOG IN EEN DENKSCHEMA VAN DE VORIGE EEUW.

Op plukboerderijen kunnen burgers in ruil voor een bepaalde geldsom een volledig jaar groenten of fruit oogsten.

als iets om te “beheren”, maar als een gemeenschap van burgers met ideeën, ervaring en goesting die ze ondersteunt.

Burgers zijn binnen die logica geen klanten waaraan je diensten moet leveren, maar mensen die actief willen bijdragen aan de toekomst van hun stad.

In de Italiaanse stad Bologna pakken ze dit op een interessante manier aan. Daar heeft men in 2014 een stedelijke wet goedgekeurd die voorziet in de bescherming van “commons”. Wanneer burgers kinderopvang willen organiseren in hun buurt of een burgercoöperatie willen starten, zal de stad die voorstellen erkennen en kijken hoe ze hen hierin kan ondersteunen. Bijvoorbeeld door een lokaal te voorzien, financiële steun te bieden of schoolgebouwen ter beschikking te stellen van de burgercoöperatie in kwestie.

En is de goodwill van een progressief stadsbestuur voldoende om de nodige veranderingen te bewerkstelligen?

Zo benadrukt professor Bestuurskunde Filip De Rynck dat dé overheid niet bestaat. “We moeten oppassen voor verschillende niveaus die elkaar kunnen tegenwerken.”

Holemans: Dat klopt. Terwijl lokale overheden volop op zoek zijn naar nieuwe alternatieven, zitten hogere overheden op veel vlakken nog in een denkschema van de vorige eeuw. Overal zijn steden bezig met het terugdringen van auto’s in de stad. En wat doen nationale overheden: nieuwe autosnelwegen aanleggen.

Gelukkig heeft de nieuwe energieminister van de Vlaamse regering blijkbaar door dat er van alles leeft bij de burger.

En dat verandering enkel mogelijk is als verschillende overheden met burgers samenwerken.

Want samenwerking is wel degelijk mogelijk. In Duitsland en Denemarken heeft de nationale overheid een kader gecreëerd dat lokale overheden stimuleert en ondersteunt in hun samenwerking met burgers. Zo kregen Duitse burgers die in de jaren 90 startten met een coöperatie de garantie op een vaste stroomprijs op het net. Ook kregen ze technische ondersteuning en knowhow. Resultaat: op een kwarteeuw tijd is Duitsland van 4 % hernieuwbare energie naar 25 % geëvolueerd. Ondertussen is de helft van de hernieuwbare energie-installaties in handen van burgers of coöperaties. In Denemarken staan ze zelfs nog een stap verder. Met de juridische steun van de overheid legden bijvoorbeeld een aantal werkloze ingenieurs de basis voor een van de sterkste windmolenparken in Denemarken. Honderdduizenden gezinnen zijn mede-eigenaar van grote windmolenparken in zee. Binnen tien jaar zal Denemarken haar energie voor de helft halen uit hernieuwbare energie.

Participatiesamenleving?

Voorbeelden bij de vleet van burgers die initiatieven starten rond energie, mobiliteit en voedsel. Maar wat met het onderwijs, zorg en kinderopvang …? Is het wel een goede zaak dat ook “basisdiensten” door burgers worden beheerd?

Holemans: Zorg is een goede sector om hierop te antwoorden. Het is belangrijk dat de overheid de behoeder blijft van sociale grondrechten zoals bijvoorbeeld het recht op een waardig bestaan als je ziek wordt. Maar in de uitvoering ervan kunnen we wél heel wat nieuwe modellen ontwikkelen. In de Italiaanse regio Emilia Romagna bijvoorbeeld zijn er heel wat verzorgingsinstellingen en rusthuizen omgevormd tot coöperaties

17

© Tim Vandewiele

BOEKBESPREKING

Burgers ontwikkelen nieuwe systemen van lokale economische activiteit voor mensen die in het regulier systeem uit de boot vallen.

waar personeel aan het roer zit. En daar zie je een gelaagd systeem: een hogere overheid kijkt toe dat de sociale grondrechten gewaarborgd blijven, en de burger kan de praktijk mee vormgeven als die dat wenst. Het blijkt bovendien de goedkoopste manier van zorg dragen voor mensen.

Ook in onze steden zie je gelijkaardige initiatieven ontstaan. Ik denk aan de stad Kortrijk waar een aantal ouders op het idee is gekomen om tijdens de zomer kinderopvang te organiseren in hun straat. Iedere ouder staat een dag in de week zelf in voor de kinderopvang en animatie. Als een partnerstaat stelt de stad de nodige gebouwen ter beschikking. Via deze weg wordt het tekort aan kinderopvang geregeld in de eigen buurt, met mensen die je kent. En het kost je niets. Waarom zijn we daar niet eerder op gekomen? Omdat dit initiatief zo succesvol is, is het idee ondertussen ook al overgewaaid naar Gent.

Bestaat het gevaar met burgerinitiatieven in deze sectoren niet dat ze vooral hun “eigen gemeenschap” gaan bedienen en geen oplossing bieden voor mensen die al uit de boot vallen?

Volgens critici kan dit in onder meer de zorgsector nefaste gevolgen hebben …

Holemans: Dit voorbeeld van participatieve zomeropvang is geen pleidooi voor het afschaffen van kampen georganiseerd door de stad. Die initiatieven moeten een versterking en geen verarming betekenen van het aanbod. Het is van belang dat de overheid blijft instaan voor de gelijke rechten van alle burgers, én burgers die een initiatief willen starten tegelijk ondersteunt in hun actie.

Bovendien zien we dat burgers nieuwe systemen van lokale economische activiteit ontwikkelen voor mensen die in het reguliere systeem uit de boot vallen.

Kijk maar naar “De Site” in de Gentse Rabotwijk. Op dit braakliggend terrein

kunnen buurtbewoners in ruil voor hun inzet in volkstuintjes, op stadsakkers of in een serre een lokale munt, Torekes, verdienen. En die op hun beurt gebruiken om gezonde voeding, spaarlampen of maaltijden in het sociaal restaurant te kopen. In de praktijk maken vooral bewoners met veel tijd en weinig geld hier gebruik van. Dit initiatief van een aantal buurtwerkers slaagt erin de lokale economische ontwikkeling te stimuleren in een wijk waar klassieke investeerders wegblijven en bij sociale groepen wiens vaardigheden niet gewaardeerd worden op de reguliere arbeidsmarkt.

Dit boek is een werk van lange adem geworden. Na drie jaar onderzoek volgden er drie jaren schrijfwerk. Wat hoop je met dit boek teweeg te brengen in de samenleving?

Holemans: Veel burgers vragen zich af of hun burgerinitiatief iets betekent.

Via mijn boek hoop ik hen een kader te bieden en voorbeelden aan te reiken die aantonen dat hun acties wel degelijk een impact hebben. Onderzoek in Nederland toont sinds 2004 een indrukwekkende groei van burgerinitiatieven in heel verscheiden domeinen. Een duidelijke reactie op het neoliberaal beleid dat publieke taken afstoot. Een eerste verkennend Oikos-onderzoek in Vlaanderen en Brussel levert een analoog beeld op. Deze stijging van initiatieven kan de start zijn van een nieuwe berg vrijheid en zekerheid.

Zeker als we kijken naar de gelijkaardige boom van initiatieven in Duitsland en Denemarken. Dat er geen garanties zijn, is de kern van menselijke vrijheid.

We kunnen de toekomst niet voorspellen, maar het belet ons niet hem zelf in handen te nemen.

(Lisa Schouppe)

02 DOSSIER

Vernieuwing in jeugdraden Jeugdraden erkennen dat ze kampen met een saai imago en een gebrek aan bekendheid in hun stad of gemeente. Om die reden daagt VVJ deze raden uit om van beleidsparticipatie een waardevol instrument te maken. Hannes Jossart vertelt hoe het project Transformerz hen hierbij kan helpen.

In 2013 kwam ook de jeugddienst van de stad Leuven op de proppen met het idee om de jeugdraad te verbreden. Resultaat: de oprichting van een jongerenraad, Kabinet J. Exvoorzitter Bo Peeters was van bij het begin betrokken en vertelt in een interview over de kracht van Kabinet J en hoe het voelt om als jongere écht iets te betekenen in de stad.

Ook De Wakkere Burger heeft een ideaalbeeld over moderne adviesraden. De Wakkere burger ziet een aantal overlappingen met de beschreven praktijken die buiten de lijntjes kleuren, maar behoedt betrokkenen er ook voor om de sterke punten van een adviesraad niet weg te gommen.

19 DOSSIER02

HANNES JOSSART Hannes Jossart is medewerker projecten en jeugdraadondersteuning van de Vereniging Vlaamse Jeugddiensten vzw (VVJ)

Transformerz: jeugdraden in actie …

De sleutel to sexyness

Een peuter verkent al lachend en wenend de grenzen van zijn ouders. Een puber straalt bij het opsteken van een sigaret. Een moeder ploetert om werk- en huishoudritme op mekaar af te stemmen.

Een gepensioneerde zoekt naar nieuwe uitdagingen. Wie wil groeien moet zich vermoeien en wie wilt leren … experimenteren. Een motto zo oud als de kasseistenen uit uw dorpsstraat, maar voor VVJ de voedingsbodem voor het project Transformerz.

KOPPEL EEN STRATEGIE OF PLAN AAN EEN CONCEPT DAT AANSLAAT BIJ JONGEREN.

VVJ ijvert voor een beter en een breder jeugdbeleid. Een goede samenwerking tussen de drie kernspelers die het jeugdbeleid vormgeven is daarbij van cruciaal belang: • jongeren die aan beleidsparticipatie willen doen (heel vaak jeugdraden); • jeugddiensten; • schepenen van Jeugd.

aan bekendheid in de stad of gemeente: “niemand kent de jeugdraad”; “jongeren ervaren de jeugdraad als saai”; “het is altijd knokken om vrijwilligers te vinden”.

Transformerz daagt jeugdraden uit om van beleidsparticipatie een waardevol instrument te maken binnen de stad of gemeente. Not an easy job to do aangezien jeugdraden constant zoekende zijn in hun rol als participatie- en adviesorgaan. Door het verdwijnen van het jeugdbeleidsplan is het werkkader voor jeugdraden ook een stuk vager geworden. Jeugdraden zelf wijten hun gebrek aan connectie met kinderen en jongeren uit de gemeente vooral aan het saaie imago van de jeugdraad en het gebrek

Een paar honderd ideeën

Ligt daar de sleutel? Kan een jeugdraad transformeren naar een sexy participatiemodel?

Drie jeugdraden gaan de strijd aan en stappen in een Transformerztraject dat bestaat uit drie uitdagingen: 1. zoeken naar een prikkelend en meeslepend participatiemodel; 2. het ontwikkelen van een visie op beleidsparticipatie; 3. participatie doen.

Elke jeugdraad start met de organisatie van een groot brainstormmoment. Zo’n vijfentwintig à dertig mensen worden

20 TERZAKEMAGAZINE

uitgenodigd. Het publiek is heel uiteenlopend en doelbewust gekozen om een diversiteit aan ideeën te stimuleren: jeugdwerkers, niet-georganiseerde jongeren, lokale politici, jonge ouders, leerkrachten, schooldirectieleden, creatieve geesten …

“Bedenk manieren waarop jongeren hun noden en behoeften kunnen kenbaar maken aan het gemeentebestuur”: dat is de vraag die hun werd voorgelegd. Elke brainstorm levert ongeveer honderd ideeën op. Het één al beter en concreter dan het ander. Enkele voorbeelden: • BeleidsTinder: een soort van “akkoord, niet-akkoord”-app.

• Pop-upstore: de jeugdraad als shop in het straatbeeld.

• Bus Tours à la de grote muziekgroepen.

• Zendbuizen: buizensystemen boven onze hoofden of onder de grond.

• E-participatie via bankautomaten: jouw mening geven iedere keer wanneer je geld ophaalt.

• Interactieve straatlampen: jongeren maken hun mening duidelijk via de straatlampen die een respectievelijke kleur aannemen.

•…

Elke jeugdraad houdt zijn favoriete ideeën kritisch onder de loep, draait het ettelijke keren om, bekijkt het van links, rechts, boven, onder, bouwt verder, bijt op de tanden, begint opnieuw en hakt dan de knoop door. Hier wordt het allemaal in een paar eenvoudige zinnen neergeschreven. Maar het is overduidelijk dat de leden van de jeugdraad de voorbije sessies in de zoektocht naar een nieuw participatiemodel al een berg werk hebben verzet. Daar kan je alleen maar bewondering voor hebben en lof en

Elke jeugdraad start met de organisatie van een brainstormmoment.

faam volstaan bijlange niet. De erkenning die deze jongeren moeten krijgen, kan je niet voldoende benadrukken. Als je morgen op weg naar de bakker voorbij de pas geverfde zebrapaden, de gerenoveerde speeltuigen, de nieuwe bushalte en het kraaknette voetpad wandelt, wees je er dan van bewust dat dit wel eens het werk van deze jongeren kan zijn.

Van Mario Bros tot BV …

Een jeugdraad kiest voor wat zij noemen de AVM (Arcade Vragen Machine). De wat …? Denk aan de computerspelletjes op café, ingebouwd in bombastische kasten met forse knoppen en maar één doel: rammen. Vervang nu Super Mario Bros door pittige vragen en je hebt de AVM. De AVM staat waar de jongeren staan: fuiven, events, sporthallen, cafés … noem maar op. Het is een zelfgemaakte software door enkele slimme technici binnen de jeugdraad die toelaat om te polsen naar de mening, ideeën, wensen,

noden … van jongeren. Resultaten die ze in de toekomst graag zullen evalueren met de beleidsmakers.

Een andere jeugdraad bouwt op dit moment verder op het “BV in zakformaat”idee: een jonge man of vrouw met een jeugdvriendelijk karakter en een open blik bombarderen tot een lokale bekendheid. Wat zal volgen, is een campagnebom die knalt en heel de gemeente bestookt met een gezicht met een missie.

Een derde jeugdraad heeft één à twee sessies na de brainstorm het traject van Transformerz on hold gezet. De ideeën die op tafel lagen, zagen er nochtans veelbelovend uit. Maar doordat deze jongeren naast hun eigen leven ook dat van anderen proberen te vervolmaken, bots je soms op de grenzen van hun vermogen. Want stuk voor stuk barsten de agenda’s van deze jongeren uit hun voegen met een hele hoop andere

21 DOSSIER02

KAN EEN JEUGDRAAD TRANSFORMEREN NAAR EEN SEXY PARTICIPATIEMODEL? bestuur moeten hun verwachtingen ten opzichte van elkaar uitspreken: Hoe willen we participatie vormgeven? Via projecten of structureel? Wat is het doel van zo’n participatief project? Welke verantwoordelijkheden krijgen de jeugdraad en het gemeentebestuur? Wat is het eindpunt? Allemaal vragen die een antwoord nodig hebben om van participatie een succeservaring te maken.

Het is een proces van detecteren, realiseren, evalueren en bijsturen met op het einde een win-win. Een win voor het gemeentebestuur omdat zij hun beleid kunnen afstemmen op de noden en behoeften van de burger. Maar ook een win voor de jeugdraad omdat hun inspanningen iets opleveren en hun betrokkenheid wordt erkend.

vrijwilligersjobkes. Dan kan het al eens gebeuren dat een Transformerztraject sneuvelt.

Realitycheck In hun zoektocht naar een structureel participatiemodel worden jeugdraden vaak geconfronteerd met de realiteit.

Beleidsparticipatie is geen systeem dat je zomaar even implementeert binnen de gemeente. Het is belangrijk dat het gemeentebestuur en de jeugdraad min of meer met dezelfde bril kijken naar beleidsparticipatie. Pas dan kan beleidsparticipatie een concrete vorm aannemen. De jeugdraad en het gemeente-

Naast de theorie is er ook nog de praktijk. De meningen, ideeën, noden en behoeften van jongeren moeten worden verzameld. Er moet dus een strategie of plan worden bedacht, liefst gekoppeld aan een concept dat aanslaat bij jongeren om mee te doen. Ook is het aangewezen om een betrekkelijk aantal jongeren te benaderen, wil je dat jouw resultaten gedragen zijn en ergens kunnen toe leiden. Hoe meer jongeren, des te groter is de impact.

Dan is het alleen nog een kwestie om deze bevindingen samen met de beleidsmakers te analyseren en om te zetten naar een concreet uitvoerend beleid. Het is op deze manier dat heel veel jeugdra-

den aan beleidsparticipatie willen doen.

Ze zijn zich alleen niet altijd bewust van de inspanningen die hiervoor nodig zijn.

En een gemeentebestuur ook niet.

Beleidsparticipatie wordt nog altijd te vaak bekeken als “iets van de jongeren”, “iets dat van hen moet komen”, “iets voor de jeugdraad”. Maar is dat zo? Is het geen gedeelde verantwoordelijkheid van zowel de jongeren als het gemeentebestuur? En moeten beide partijen er niet streng op toekijken dat de dialoog tussen de jongeren en de beleidsmakers er is, er blijft en vooral iets oplevert?

Eens het gesprek tussen de beleidsmakers en jeugdraden op gang komt, is het toch vaak een wake-upcall. Een serieuze boterham wanneer je het optelsommetje maakt van wat er allemaal moet gebeuren. Dus bezin eer je begint en als je het meent en er de waarde van inziet, geef beleidsparticipatie dan ook de plaats die ze verdient.

Benieuwd naar het verdere verloop van de Transformerz? Check hier hun parcours: www.transformerz.be

22 TERZAKEMAGAZINE

IN GESPREK MET BO PEETERS Bo Peeters is ex-voorzitter van Kabinet J

Kabinet J: samen bouwen aan de stad “Jongeren hebben een mening over zeer uiteenlopende thema’s” In 2013 werd Bo Peeters, samen met vier andere jongeren, door de jeugddienst van de stad Leuven gevraagd om een nieuwe jongerenraad op te richten. Het bleek de start van een onvergetelijk en leerrijk avontuur. Hoe onervaren Peeters toen begon, zo zelfzeker en bedreven is ze vandaag. Tijdens een interview vertelt ze, ondertussen als ex-voorzitter, over de kracht van Kabinet J en hoe het voelt om als jongere écht iets te betekenen in je stad.

WE WILLEN HET BESTUUR NIET ENKEL WIJZEN OP HIATEN IN HET BELEID, MAAR BIEDEN OOK OPLOSSINGEN.

W

anneer ik in Leuven het Martelarenplein nader, zie ik in de verte een jonge vrouw in een rode pull van “Kabinet J” staan. Het is een mooie illustratie van Bo Peeters’ vastberadenheid om tot het laatste moment haar engagement uit te dragen. Hoewel ze ondertussen een aantal maanden als wijkmanager werkt voor de stad Leuven, wil ze toch nog een aantal zaken volledig afronden. Het zal moeilijk zijn om haar “kindje” helemaal los te laten, zegt ze.

Maar ze heeft het volle vertrouwen in de nieuwe ploeg die klaarstaat om Kabinet J verder te zetten. Vertrouwen, creativiteit en voldoende vrijheid: het gesprek zal duidelijk maken dat dit goede ingrediënten zijn om het beste in jongeren naar boven te laten komen.

In Leuven bestonden er al initiatieven zoals de jeugdwerkraad, stuurgroepen van de speelpleinen of projecten van mijnLeuven1 vanwaar jongeren kunnen participeren. Waarom de nood om nóg een jongerenraad op te richten?

Bo Peeters: De bestaande overlegorganen voor jongeren zijn uniek in hun rol door hun specifieke kennis en gerichte beleidsadviezen voor het speelplein- of jeugdwerk. Maar die participatievormen bereiken slechts een fractie van de jongeren in Leuven. Een plek voor enthousiastelingen met nieuwe ideeën voor de stad bestond nog niet. Denk maar aan jongeren met een mening over mobiliteit en verkeersveiligheid, met een hart voor cultuur of jongeren die gewoon willen ijveren voor meer binnen- en bui-

(1) MijnLeuven is hét jongerenlabel van de jeugddienst van de stad Leuven. Een laagdrempelig aanspreekpunt voor alle Leuvense jongeren en een plek waar de leaders of tomorrow terechtkunnen voor een antwoord op al hun vragen.

23 DOSSIER02

tenruimte in de stad. Dat zijn compleet andere interesses dan de strijd die een jeugdwerkgroep levert voor het openen van een jeugdwerklokaal voor leden van de Scouts of Chiro.

Carte blanche Met vijf jongeren een nieuw participatieorgaan oprichten is wel geen gemakkelijke opdracht. Hoe begin je aan zoiets?

Peeters: Ieder van ons was gebeten door participatie, maar ervaring hadden we niet echt. Daarom had de stad begeleiding en ondersteuning van Karuur2 voorzien. Deze organisatie hielp ons om alles in goede banen te leiden. Concreet zijn we gedurende anderhalf jaar regelmatig bijeengekomen om na te denken over de wijze waarop die jongerenraad er dan wel moest uitzien. Via leuke methodieken slaagden we erin om een aantal cruciale vragen over de structuur, beoogde doelgroep, werkwijze en naam van de nieuwe jeugdraad te beantwoorden.

Over de invulling hiervan kregen wij de volledige vrijheid. Na elke bijeenkomst was een extra stukje van de puzzel gelegd. Eens het volledige concept op punt stond en de statuten waren vormgegeven, zijn we jongeren gaan sprokkelen op het Martelarenplein en de Oude Markt.

Mét succes. Het eerste jaar zijn we gestart met twintig jongeren die de kerngroep van Kabinet J vormden.

Ben je tevreden met wat Kabinet J vandaag geworden is?

Peeters: Uiteraard. Ik denk dat Kabinet J ondertussen heeft bewezen dat jongeren zich een mening kunnen vormen over

uiteenlopende thema’s. We trekken naar scholen, evenementen en gaan de straat op om zoveel mogelijk jongeren te bevragen. Daar polsen we niet alleen naar wat fout loopt, maar we vragen hun ook naar de ideale oplossing. Een bewuste strategie: we willen het bestuur niet enkel wijzen op hiaten in het beleid, maar geven ook oplossingen mee. We maken daarin een onderscheid tussen zaken die realistisch zijn en zaken die we zouden willen realiseren als we écht eens zot mogen doen.

Op twee jaar tijd hebben we zes adviezen geschreven, een aantal op vraag van het stadsbestuur maar ook rond een aantal zelfgekozen thema’s. Kabinet J bestaat uit een kern-, een thema- en een evenementengroep. Op die manier trachten we jongeren aan te spreken die specifieke interesse of expertise hebben in een kwestie of onderwerp. Ook zetten we daarbij in op creatieve acties, telkens op maat van jongeren.

Geef eens een voorbeeld.

Peeters: Toen we een traject hadden ontwikkeld over het thema fietsveiligheid, zijn we jongeren gaan bevragen op het Leuvense Speelplaatsrock3. We vroegen hun om onveilige plekken in de stad neer te schrijven op een tekstballon en er een foto van te maken. Ook zijn we op straat gaan staan met een grote kaart waar jongeren met een prikker gevaarlijke plekken konden aanduiden.

Uit beide bevragingen kwamen twee onveilige plaatsen sterk naar boven: het Pater Damiaanplein en de as Rector De Somerplein-Bondgenotenlaan/ station staken er uit. Vervolgens zijn we

(2) Organisatie die jeugdparticipatie ondersteunt.

(3) Een tweejaarlijks festival van het Sint-Pieterscollege Leuven, georganiseerd voor en door leerlingen.

Peeters: “Deel uitmaken van Kabinet J verruimt je blik en is zo fijn om te doen.”

op die twee plekken jongeren opnieuw gaan bevragen over de wijze waarop ze het probleem zouden oplossen als ze schepen van Mobiliteit zouden zijn. Heel wat wilde en creatieve ideeën kwamen zo tot stand. Ideeën die later voor een stuk mee uitgevoerd zijn in het nieuw circulatieplan van Leuven. Vroeger was het Pater Damiaanplein gevaarlijk. Nu is deze ruimte volledig autoluw, er zijn rustplekken, er is veel kleur en er is ook een schaakbord. Jongeren vinden het er fantastisch. Ook het Smoldersplein hebben we in een nieuw jasje mogen steken na onze vraag voor meer plek in de stad voor jongeren en groen. Dat dit deels ook door ons advies komt, is echt fijn.

24 TERZAKEMAGAZINE

Laten jullie de jongeren weten of er al dan niet iets met hun ideeën is gebeurd?

Peeters: Ja, we proberen zoveel mogelijk in te zetten op een creatieve terugkoppeling. Na het traject rond fietsveiligheid hebben we bijvoorbeeld een fietshanger gemaakt waarop we aan de hand van een verkeerslicht de kernpunten van ons advies hebben weergegeven. Dat hebben we aan alle fietsen in scholen gehangen.

Ook vragen we altijd aan de schepen om een videoboodschap te maken als reactie op ons advies. Zo hoeven jongeren geen lange nota’s door te nemen om op de hoogte te zijn van onze acties. Dat ze hierbovenop nog eens rechtstreeks aangesproken worden door de schepen, toont aan dat er geluisterd wordt naar wat wij jongeren te vertellen hebben.

Omgekeerd krijgen schepenen ook altijd een mooie bundel met tekst en foto’s van onze acties. Zo zien ook zij dat ons advies gedragen is.

Bruggen bouwen Kabinet J onderscheidt zich door de open structuur, themakeuze en creatieve aanpak. Hoe is jullie relatie met de andere overlegorganen voor jongeren? Werken jullie soms samen?

Peeters: Van bij de start van Kabinet J hebben we de andere participatieorganen duidelijk gemaakt dat het onze bedoeling niet is om hun taak over te nemen. Wél hebben we benadrukt dat iedereen die wil, een beroep kan doen op onze hulp. Zo hebben de jeugdhuizen dit jaar onze hulp ingeroepen met een probleem rond geluidsnormen. Ze voelden dat ze bij het bestuur op een muur botsten en vroegen ons om advies. Samen hebben we gekeken naar wat hen stoort en hoe we met een realistisch voorstel naar het stadsbestuur konden stappen.

Via een fietshanger gaf Kabinet J, aan de hand van een verkeerslicht, de kernpunten van hun advies weer.

Ook hebben we geholpen een brug te bouwen tussen het jeugdhuizenoverleg en de administratie.

Wat maakt dat jullie brugfiguur kunnen zijn voor andere jongerengroepen? Is jullie relatie met het stadsbestuur dan beter?

Peeters: Ik denk dat we een stapje voor hebben omdat we steeds genuanceerd te werk gaan en voor elk probleem een realistische oplossing zoeken. Die manier van werken zorgt voor vertrouwen en een openheid van ambtenaren en schepenen voor onze adviezen. Doordat we over de thema’s heen werken, kunnen we ook – misschien meer dan andere overlegorganen – vanop een afstand naar een probleem kijken.

Na een aantal jaren hebben we vooral een goed contact opgebouwd met de jeugddienst van de stad en de schepen van Jeugd. Zij ondersteunen ons waar nodig en staan open voor vragen en advies. Ook zijn we bekend bij een aantal administratieve diensten en vertegen-

woordigd in de commissie voor ruimtelijke ordening (Gecoro). Die aanwezigheid versterkt onze kennis over dit thema en opent extra deuren. Wanneer we een advies willen voorleggen, maakt de betrokken commissie of administratieve dienst meestal tijd vrij om naar ons te luisteren.

Met ruimte voor discussie achteraf.

Is er een verwezenlijking van Kabinet J waar je het meest fier op bent?

Peeters: Toen de stad speelde met het idee om tijdens de zomer iets te doen voor jongeren, is Kabinet J bij jongeren gaan vragen wat ze precies wilden als zomeractiviteit. Dat bleek vanalles te zijn: muziek, lekker eten, kunst, maar ook cultuur en een podium voor jong Leuvens talent. Alle ideeën hebben we verwerkt in ons eerste advies. Resultaat is het Habitatfestival: een gratis festival dat muziek, kunst en ondernemerschap verbindt. Allerhande ideeën uit ons advies zijn in de programmatie opgenomen. Ondertussen is dit festival zo’n succes dat er ook vraag is naar een wintereditie. Leuk hé. (lacht)

25 DOSSIER02

KABINET J ZET IN OP EEN CREATIEVE TERUGKOPPELING, OP MAAT VAN DE JONGEREN.

“Betrek jongeren in alle fasen van een traject” Kabinet J heeft de afgelopen jaren als jongerenadviesraad een vast plekje weten te veroveren in het Leuvense participatielandschap. Waaraan dit succes ligt, vroegen we aan Maureen Pierloz, jeugdwerker participatie van de stad Leuven.

Het succes van Kabinet J heeft volgens Pierloz te maken met verschillende factoren. “In Leuven hebben we een splitsing gemaakt tussen de jongerenraad en de jeugdwerkraad. In tegenstelling tot een klassieke jeugdraad zetelen er in Kabinet J geen verplichte vertegenwoordigers van het jeugdwerk. Alle leden van Kabinet J zijn lid omdat ze hier zelf voor gekozen hebben. Resultaat: ze kunnen zich inhoudelijk volledig ontfermen over thema’s die gaan over jong zijn in Leuven.”

Kabinet J is een plek voor alle jongeren met nieuwe ideeën voor de stad.

Unieke ervaring Zou je andere jongeren aanraden om mee te stappen in Kabinet J? Peeters: Zonder twijfel! Deel uitmaken van Kabinet J is een super unieke ervaring waar je enorm veel bijleert. Je krijgt de kans om veel mensen te ontmoeten, je leert netwerken, adviezen schrijven en politici aanspreken. Al doende ontdek je bij jezelf ook nieuwe interesses. Zo heb ik door mijn aanwezigheid in de Gecoro ontdekt dat ik ruimtelijke ordening heel interessant vind. Kabinet J leert je nadenken over thema’s waar je misschien niet dagdagelijks mee bezig bent. Het verruimt je blik én het is ook gewoon zo fijn om te doen. Je helpt mee bouwen aan de stad, maar haalt er tegelijk voor jezelf ook zoveel uit.

(Lisa Schouppe)

MijnLeuven waakt er ook over dat Kabinet J geen elitaire of saaie praatbarak wordt. “Wij stimuleren de jongeren steeds om creatief uit de hoek te komen bij hun bevragingen en bij de bekendmaking van hun advies bij de beleidsmakers en de eigen achterban”, zegt Pierloz.

“Wel blijft de traagheid van de stad een grote drempel.

Wat jongeren vandaag in een advies vragen, kan vaak pas maanden of jaren later echt gerealiseerd worden. Dat soort termijnen zijn voor jongeren die nú jong zijn vaak moeilijk te bevatten.”

Ze besluit met een gouden tip: “Betrek jongeren in alle fasen van een traject. Jongeren zijn expert in jong zijn en weten best wat ze willen en hoe ze dit willen. Let wel, dit staat niet gelijk aan het gewoon volledig overlaten aan de jongeren. Zij hebben immers een kader, sturing, feedback en ondersteuning nodig om het beste uit zichzelf te laten boven komen.”

26 TERZAKEMAGAZINE

Bestellen

Advies-GPS wijst de weg naar een goed advies Advies-GPS wijst de weg richting een ‘sterke adviesraad’ via praktische tips, testjes en evaluatieoefeningen: Hoe formuleren we een sterk advies? Hoe zorgen we voor een breder bereik? Samengevat: Hoe vergroten we onze impact? Naast een ‘routeplanner’ wil deze uitgave ook een ‘blik-opener’ zijn: Welke taak vergeet onze raad soms? Welke groepen horen wij nooit? Deze publicatie kijkt ook naar de toekomst: Hoe kunnen adviesraden ook in de toekomst relevant blijven? Hoe worden zij een soepel vehikel voor bredere participatie?

Het boekje (55 pg.) is te koop aan 9 euro/exemplaar (incl. verzending) - vanaf 10 exemplaren: 8,50 euro/ex.

- vanaf 50 exemplaren: 8 euro/ex.

Bestellen bij Angelique Janssens, info@dewakkereburger.be, 02-274.24.01

27 DOSSIER02

Toekomstvisie op adviesraden Ook De Wakkere Burger heeft een ideaalbeeld over moderne adviesraden. Inderdaad, die adviesraden zijn best meer dan een “klassiek” forum voor afgevaardigden uit verenigingen met een strakke structuur. Kabinet J en Transformerz bewijzen de mogelijkheden van een nieuwe aanpak die buiten de klassieke lijntjes kleurt. Al moeten we de sterke punten niet weggommen: heel wat leden in de bestaande raden hebben heel wat kennis, inzet … en een breed netwerk.

De Wakkere Burger gelooft dat deze adviesraden moeten inzetten op een bredere betrokkenheid, meer inhoudelijke diepgang en meer samenwerking en overleg met andere raden. Dit geheel wordt bijeengehouden door een kern van actieve voortrekkers.

Zij zorgen voor overzicht.

Breder bereik gaat over het actief zoeken naar “enthousiastelingen met nieuwe ideeën”: door meer open vergaderingen en structuren, actieve bevragingen …

Inhoudelijke diepgang gaat over meer doorgedreven onderzoeks- en denkwerk, ook met inbreng van deskundige personen, vertegenwoordigers van bepaalde betrokken doelgroepen … Een thematische werkgroep lijkt dan één van de aangewezen werkvormen.

En waarom gebeurt dat niet in samenwerking met andere plaatselijke adviesraden?

Adviesraden die elkaar op de hoogte houden van hun agenda – waarmee zijn ze bezig?

– zijn dan een goede eerste stap.

Meer praktische info voor moderne adviesraden lees je in Advies-GPS1, een recente publicatie van De Wakkere Burger vzw.

(1) www.dewakkereburger.be/nl/artikel/138/publicatie-advies-gps-voor-adviesraden

03 DOSSIER

Gezinsondersteuning en participatie Een Huis van het Kind in elke gemeente: het is voor de Vlaamse regering een speerpunt in de uitbouw van een kwaliteitsvolle preventieve gezinsondersteuning. Of steden en gemeenten dit al dan niet participatief wensen aan te pakken, daar kunnen ze vrij over beslissen.

De Limburgse gemeente Hamont-Achel ging alvast van start met een uniek co-creatief traject waarbij een twintigtal inwoners mee de basis vormen voor de visie en ontwikkeling van dit Huis. In een interview met TerZake vertellen de drie enthousiaste trekkers over de kracht van deze werkmethode.

Ook getuigen de Toekomstambassadeurs van Hamont-Achel over hun engagement, hoe ze het co-creatief traject ervaren en wat ze met hun betrokkenheid hopen te bereiken in hun gemeente.

Maar in hoeverre is burgerparticipatie écht van belang bij de lokale ontwikkeling van een kwaliteitsvolle gezinsondersteuning? Over die vraag buigen Dirk Luyten en Kristien Nys zich. Vervolgens nemen ze de aanpak van de gemeenten Hamont-Achel en Dilbeek kritisch onder de loep.

29 DOSSIER03

IN GESPREK MET JIM BAETEN, ILSE JASPERS EN VERONIQUE VOS Jim Baeten is procesbegeleider van Tri.zone Ilse Jaspers is schepen voor Jeugd en Gezin in Hamont-Achel Veronique Vos is coördinator van het Huis van het Kind in Hamont-Achel

Hamont-Achel en haar Toekomstambassadeurs co-creëren een Huis van het Kind “Er hangt hier iets in de lucht” Een Huis van het Kind in elke gemeente: het is voor de Vlaamse regering een speerpunt in de uitbouw van een kwaliteitsvolle preventieve gezinsondersteuning. Voor de Limburgse gemeente Hamont-Achel werd deze decretale doelstelling alvast de start van een uniek co-creatief traject waarbij een twintigtal inwoners mee de basis vormen voor de visie en ontwikkeling van dit Huis. De drie enthousiaste trekkers van dit verhaal twijfelen alvast niet over de kracht van deze werkmethode.

“Co-creatie is geen ratio, maar beleving.”

DE WERKING VAN EEN BESTUUR STROOKT NIET MET EEN CO-CREATIEF PROCES DAT VOLLEDIG OPENLIGT.

W

at vind jij van het opvoedingslandschap in Hamont-Achel?

Wat doet de gemeente vandaag al goed en wat ontbreekt er nog?

Wat zou je graag anders zien? Kortom: hoe kan een nieuw Huis van het Kind de Hamont-Achelaars beter ondersteunen in de zorg voor hun gezin? Via een focusgroep met een vijftiental deelnemers bracht de gemeente de mening van inwoners hierover in kaart. Met deze resultaten ging een dynamische groep participanten – de Toekomstambassadeurs – aan de slag. En al snel ontstond

een gemeenschappelijke behoefte om de inhoudelijke werking mee vorm te geven. Samenwerking tussen diensten, met ruimte voor ontmoeting én vrije tijd, kwam in hun visie al snel centraal te staan.

Waarom vindt Hamont-Achel het belangrijk om het Huis van het Kind vraaggericht, op maat van de inwoners, uit te bouwen?

Veronique Vos: In feite was dat voor schepen Ilse Jaspers en mij een evidentie. Inwoners hebben niets aan een Huis van het Kind dat niet is afgestemd op hun behoeften. We vinden het dan ook belangrijk om op basis van die behoefte gericht naar partners te zoeken. Zo werk je op maat en is er betrokkenheid.

Ilse Jaspers: Wanneer burgers een werking mee vormgeven, kom je tot een geheel ander concept dan wanneer een

30 TERZAKEMAGAZINE

CONTINU KOMEN DINGEN NAAR BOVEN DIE HET PROCES EEN NIEUWE RICHTING IN STUREN. komen dingen naar boven die het proces een nieuwe richting in sturen. Er hangt hier iets in de lucht. (lacht) De drie trekkers zijn het volmondig eens: “Co-creatie is geen ratio, maar beleving.”

aantal experten binnen de vier muren van het stadhuis iets ontwikkelen. Veel beleidsmakers denken dat participatie vertraagt, maar ik ben ervan overtuigd dat dit het proces net versnelt en dat zo veel duurzamere projecten tot stand kunnen komen.

Om het proces in goede banen te leiden, deden jullie een beroep op participatiebegeleiding …

Vos: Van bij het begin namen we contact op met een participatie- en communicatiebureau en samen gingen we aan de slag. Met onder meer een leuk animatiefilmpje lanceerden we in 2014 een campagne om mensen te informeren over de doelstelling van het Huis van het Kind. Tegelijk was het een oproep naar inwoners om mee te denken en hun schouders te zetten onder dit project.

We maakten hiermee een prachtige opstart. Meer dan twintig burgers stelden zich kandidaat. Samen kregen we veel theoretische inzichten over communicatie en participatie. Inwoners werden op de hoogte gesteld van onze plannen en

onze Toekomstambassadeurs werden klaargestoomd voor hun taak als voelsprieten en antennes van de gemeente.

Maar na de theorie bleef concrete actie uit. Onze ambassadeurs gaven aan dat ze voorbij de theorie wensten te gaan. En zo gingen we verder op pad met Tri.zone.

De praktijk kon beginnen.

Open en dynamisch proces Jim, als participatiebegeleider van Tri.zone benadruk je dat HamontAchel een speciaal geval is.

Wat maakt dit traject zo uniek?

Jim Baeten: Burgerparticipatie ontstaat vaak op initiatief van een politicus of een specifieke dienst van een bestuur.

Er wordt aan inwoners gevraagd om te participeren aan een traject dat in hun beleidsagenda past. Burgers geven hun mening en maken daarbij deel uit van een vast uitgestippeld project. HamontAchel pakt het volledig anders aan. Hier is gaandeweg een dynamisch proces ontstaan waartoe mensen zich gemakkelijk engageren en verbinden. Continu

Vos: Wat van bij het begin vaststond, was dat het Huis van het Kind zijn vestiging zou krijgen in het stadspark. Al de rest lag open om samen met en voor de burgers in te vullen. De heraanleg van het aangrenzende skatepark en het stadspark zelf werd onder invloed van het Huis van het Kind ook samen met skaters, buren, gebruikers – jong en oud – in een participatietraject meegenomen.

Co-creatie is een term die nogal wat verwarring met zich mee kan brengen, wanneer die te pas en te onpas wordt geplakt op een participatietraject.

Co-creatie: wat betekent het precies in Hamont-Achel?

Baeten: Co-creatie is in Hamont-Achel veel meer dan het formeel betrekken van geëngageerde burgers. De toekomstambassadeurs zijn hier mede-scheppers en mede-eigenaars van het proces én van het resultaat. Er zijn ook mooie en sterke bijkomende effecten van dit proces. Toekomstambassadeurs kunnen eigen kennis en ervaring inzetten om het Huis van het Kind beter te maken. Hoe meer verschillen, hoe meer competenties … des te rijker worden het proces en het resultaat. Het traject zet ook een

31 DOSSIER03

Baeten: Een co-creatief proces hangt af van de mensen. Cruciaal is een goede verbindingsfiguur die dingen oppikt en naar boven brengt. En Veronique is bijzonder goed in die rol. Burgers weten dat ze bij haar terechtkunnen. Ze wekt vertrouwen en is zeer open. Ze bouwt een band op met de participanten en deinst er niet voor terug om bepaalde zaken te herhalen. Ze kan goed luisteren, maar is ook bereid om te praten wanneer mensen met iets niet akkoord gaan.

Basiskader

Vos: “Tijdens de zomer hebben we ons drie namiddagen in de week geïnstalleerd in een woonwagen in het park.”

(misschien onzichtbaar) proces van versterking van het sociaal weefsel in de gemeente in gang.

De manier waarop Hamont-Achel kiest voor dit proces van co-creatie gaat heel sterk uit van de fundamentele principes die je hiervoor nodig hebt: gelijkwaardigheid van iedereen, zingeving, eigenaarschap, ondernemerschap, eerlijkheid en gewoon: graag zien. Voor mij is dit proces een heel knap voorbeeld van hoe burgerbetrokkenheid in een co-creatieproces zich in de eerste plaats (en in dit geval: de enige plaats) richt op het algemeen belang. Zelden heb ik het zo zien gebeuren, écht en in de feiten.

Jaspers: Een bestuur heeft graag de touwtjes in handen en functioneert doorgaans enkel op basis van mijlpalen en resultaten. Die manier van werken strookt niet echt met een co-creatief traject dat nog volledig openligt. Wil je hier

als gemeente toch op inzetten, dan moet je durven loslaten. En resultaten die bij een proces niet onmiddellijk meetbaar zijn, dienen op een andere manier zichtbaar gemaakt te worden.

Geen copy-paste Wat zijn voorwaarden voor een geslaagd co-creatietraject?

Vos: Eerst en vooral heb je een stadsbestuur nodig dat achter de verbindingsambtenaar staat, dat vertrouwen en vrijheid geeft. En voldoende geld en tijd wil investeren.

Jaspers: Ook zet je best in op procesbegeleiding. Om je horizonten te verruimen en te durven gaan voor de groepsdynamiek van een open proces. Co-creatie is geen ratio, maar beleving. Je kan de theorie niet zomaar copy-pasten. Je moet ervoor met je handen en voeten in de praktijk staan.

Hoe slaag je erin om de structuur te behouden in zo’n open proces, dat voortdurend onderhevig is aan bijsturing en verandering?

Vos: Dat is niet gemakkelijk, want er zijn overal verbanden. Belangrijk is dat je afspraken maakt over het basiskader waarbinnen geparticipeerd kan worden: Waarover kan de burger wél en niet meedenken? Tot hoe ver kan je gaan?

Voor het traject Omgeving – de vernieuwing van het stadspark – moest de stad bijvoorbeeld rekening houden met heel wat regelgeving rond toegankelijkheid, veiligheid en bereikbaarheid. Met behulp van een aantal experts in huis hebben we een kader kunnen vastleggen waarbinnen we konden denken. En dat was nodig om met de burger vrijuit te kunnen gaan. Vervolgens hebben we onszelf gedurende de hele zomer drie namiddagen in de week in een woonwagen geïnstalleerd in het park. Via creatieve workshops polsten we bij meer dan 600 mensen hoe ze zich er voelen, wat ze graag doen en anders zouden willen zien. Resultaat: na de zomer werd ons duidelijk wat buiten spelen en ontmoeten in het stadspark zouden moeten betekenen.

32 TERZAKEMAGAZINE

HOE VERANKER JE DE BETROKKENHEID VAN DE BURGER? dat mensen net moet helpen om nieuwe ideeën te krijgen. Via foto’s of creatieve workshops kan je mensen hun denken gemakkelijk verbreden.

Vos: “Via creatieve workshops polsten we bij meer dan 600 mensen hoe ze zich voelen in het park en wat ze anders zouden willen zien.”

Baeten: Het traject Huis van het Kind gaat veel ruimer. We zijn er niet voor niets twee jaar geleden mee gestart. Om dit alles werkbaar te houden werkten de Toekomstambassadeurs – en nu nog steeds – volgens interesse, in kleinere groepjes. Al snel ontdekten we een rode draad en een aantal concrete ideeën waarmee we verder aan de slag kunnen: we noemen het de “werven”. Elke toekomstambassadeur verbond zich ondertussen aan het verder uitwerken van een “Business Model Canvas” voor elke “werf”.

Een twintigtal toekomstambassadeurs zijn jullie voelsprieten in de gemeente.

Hoe zorgen zij er precies voor dat de stem van het breder publiek gehoord wordt in het traject Huis van het Kind?

Vos: Dat onze groep van toekomstambassadeurs al tamelijk divers is, is beslist een meerwaarde. Zeker als ze hun tentakels in de gemeente kunnen spreiden via mobiele stands op evenementen zoals een buitenspeeldag of zomerkickoff. Zij polsen bij de burger naar hun mening en nemen de vragen en opmer-

kingen mee in de meer formele bijeenkomsten. Maar de uitwisseling over het Huis van het Kind gebeurt ook gewoon automatisch van burger tot burger.

Jaspers: Wél is het niet evident om een diverse groep goed bij elkaar te houden, zeker als je verschillende types hebt: doeners, conceptuele denkers … Die openheid en diversiteit op een gestructureerde manier blijven bewaren, is een belangrijke taak van Jim en Veronique.

Dat betekent voortdurend blijven inzetten op de verbinding tussen mensen, ervoor zorgen dat iedereen kan meedoen en zich welkom voelt. En mensen blijven prikkelen om nieuwe ideeën door te geven. Om die openheid nog te versterken ben ik als politica enkel op specifieke vraag aanwezig tijdens bijeenkomsten van de Toekomstambassadeurs.

Baeten: (knikt) Heel dikwijls wordt aan mensen gevraagd wat ze willen. Maar eigenlijk is dat een moeilijke vraag. Vaak blijven ideeën hangen in herkenbare zaken, met eventueel een klein vernieuwend aspect. Co-creatie is een proces

Traject verzilveren Ik voel bij jullie alle drie heel wat enthousiasme over deze aanpak.

Denken jullie dat deze positieve ervaring een stimulans kan zijn voor de gemeente om deze werkmethode op andere projecten toe te passen in de toekomst?

Jaspers: Dit is zeker een werkmethode die smaakt naar meer. De vraag is hoe we dit precies naar andere situaties meenemen. Niet overal zal dit even evident zijn. Maar dit participatief traject is in ieder geval een verhaal dat draagvlak creëert. Dat zal ongetwijfeld zijn vruchten afwerpen.

Wat voor mij wel nog een vraagstuk blijft, is hoe we zullen voorkomen dat het Huis na verloop van tijd een instituut op zich wordt: Hoe blijft het Huis vraaggericht, hoe veranker je de betrokkenheid van de burger in dit verhaal? Hoe blijven we laagdrempelig? Wie houdt de kritische blik? En dat los van de persoon die op mijn stoel zit. Maar het zou leuk zijn mocht het resultaat van dit traject ook op lange termijn kunnen verzilverd worden.

(Lisa Schouppe)

33 DOSSIER03

LISA SCHOUPPE Lisa Schouppe is redactieverantwoordelijke TerZake Magazine

23 Toekomstambassadeurs over hun engagement “Wij zijn het startblok van alles” Mijn uitstap naar Hamont-Achel leek bij aanvang op een mooi uitgestippelde route: na een interview met de trekkers van het participatietraject zou ik de sfeer opsnuiven op een bijeenkomst van de Toekomstambassadeurs en een aantal onder hen aanspreken over hun engagement. Maar onderweg werden de plannen veranderd. “Waarom gooi je al je vragen voor de bijeenkomst begint niet gewoon in de groep?”, vraagt procesbegeleider Jim Baeten. “Je zal zien wat voor moois er zal uitkomen.”

Hoewel ik eerst twijfelde, leek het me na een levendig gesprek over de kracht van co-creatie tijd om zelf ook eens “los te laten” en ruimte te maken voor die uitzonderlijke groepsdynamiek.

IEDEREEN LUISTERT, PIKT OP ELKAAR IN, MET RESPECT VOOR ELKAARS INBRENG.

W

anneer ik arriveer in een mooie zaal van het gemeentehuis, stromen ook de Toekomstambassadeurs een voor een binnen. Terwijl een aantal aanwezigen beginnen te smullen van de chocolade die zo mooi op tafel is gepresenteerd, zegt coördinator Veronique Vos fier: “Het leeuwendeel van de ambassadeurs die zich in 2014 kandidaat stelden, zijn vandaag nog altijd actief.” En dit verbaast me in feite ook niet: de sfeer is gemoedelijk en ik voel me meteen op mijn gemak. De groep ambassadeurs is niet alleen divers, ze lijkt ook sterk samen te hangen.

Na een korte voorstelling gooi ik mijn eerste vraag in de groep. Treffend is hoe snel iemand het ijs breekt en de spontane reacties zich in een snel tempo opvolgen. Niemand die elkaar onderbreekt of het hoge woord voert. Iedereen luistert, pikt op elkaar in, met respect voor elkaars inbreng.

Positieve energie en betrokkenheid Op de vraag waarom deze mensen Toekomstambassadeurs zijn geworden, geven de ambassadeurs verschillende motivaties. De een wil iets betekenen voor de gemeenschap. De ander vindt het leuk om via zijn engagement meer Hamont-Achelaars te leren kennen.

Maar boven dit alles wil iedereen op een actieve manier mee nadenken over een laagdrempelig ondersteuningsaanbod voor gezinnen en voor iedereen die vragen heeft over opvoeding.

34 TERZAKEMAGAZINE

IK HOOP DAT DEZE INKTVLEK ZICH VERSPREIDT OVER ANDERE BELEIDSDOMEINEN. De groep straalt positieve energie uit en ook hun sterke betrokkenheid valt op. “Ik vind het fascinerend hoe een methodiek ervoor kan zorgen dat je samen op heel leuke ideeën kan komen”, zegt de ene participant. Dat ze bij elke fase van het traject worden betrokken, geeft de Toekomstambassadeurs een goed gevoel.

“Zo wordt het Huis van het Kind iets van ons allemaal.” Het enthousiasme en de openheid van de groep maken dat zelfs in dit stadium van het traject een nieuwe toekomstambassadeur toetreedt. “Ik ben blij om hier vandaag te zijn. En dat cultuur en godsdienst niets uitmaken. Het boeit me om samen met jullie te werken aan iets moois voor onze kinderen.”

Uniek gebeuren “Voor mij is dit een soort van thuishaven”, gooit iemand in de groep. “Het is een uniek gebeuren dat een gemeente een project start waar letterlijk iedereen aan kan meedoen.” Dat de gemeente positieve reacties krijgt van andere steden, sterkt de participanten in hun overtuiging dat ze met iets moois bezig zijn. Ook hopen velen via hun deelname ruimte te maken voor diversiteit in deze samenleving. “In deze diverse groep van mensen heeft ieder zijn mening over jong en oud, over verschillende culturen en opvoeding. Samen nadenken hoe we iets goed kunnen realiseren voor iedereen, vind ik

Het leeuwendeel van de ambassadeurs die zich in 2014 kandidaat stelden, zijn vandaag nog altijd actief.

erg boeiend.” Nog iemand voegt hieraan toe: “Ik hoop dat we laagdrempelig genoeg gaan zijn voor alle gezinnen.”

Maar onderling vertrouwen in de kracht van burgers is er alvast wel: “Wij zijn het startblok hé, alles komt vanuit ons”, besluit iemand. Een uitspraak die wordt onthaald op gebulderlach.

Bijzonder, vinden vele participanten, is dat het resultaat van dit Huis niet uit de boeken komt of van een ambtenaar op een bureau, maar uit de ervaring van mensen hun dagelijks leven. Het maakt de slaagkans van dit traject volgens de ambassadeurs zoveel groter. “Meer zaken zouden op deze manier tot stand mogen komen”, merkt iemand op. “Ik hoop dat dit verhaal niet stopt eens het Huis van het Kind er staat. Dit traject mag een soort inktvlek worden dat zich verspreidt

over andere beleidsdomeinen. Want zo’n projecten zijn een meerwaarde voor de samenleving. We werken aan iets dat waardevol is voor onze toekomst.

Wanneer mijn vragen gesteld zijn, krijg ik ook zelf een vraag toegeworpen. “Heb je zelf al veel kunnen schrijven over dergelijke co-creatietrajecten?” Ik moet even nadenken. En besluit uiteindelijk: neen, eigenlijk niet. Ik treed Jim Baeten bij: er is iets speciaals aan de gang in Hamont-Achel. Iets dat niet zomaar aan andere geëngageerde burgers en beleidsmakers hun neus zal voorbijgaan.

(Lisa Schouppe)

35 DOSSIER03

DIRK LUYTEN EN KRISTIEN NYS Dirk Luyten is doctor in de sociale wetenschappen en master in de stedenbouw en de ruimtelijke planning.

Hij is lector aan de Odisee-hogeschool en zelfstandig adviseur voor lokale besturen (www.studiobeleid.be) Kristien Nys is doctor in de Pedagogische Wetenschappen en lector aan de Odisee-hogeschool

Beleidsparticipatie bij de uitbouw van een Huis van het Kind: achtergrond en analyse In hoeverre helpt burgerparticipatie bij de lokale ontwikkeling van een kwaliteitsvolle gezinsondersteuning? Dat is de vraag waarover we in deze bijdrage willen nadenken. Dat doen we door eerst de vraag aan te scherpen en te ontleden. Daarna reflecteren we over twee concrete cases van beleidsparticipatie bij de uitbouw van een Huis van het Kind, meer bepaald te Hamont-Achel en te Dilbeek. We besluiten met enkele suggesties voor de participatieve uitbouw van Huizen van het Kind.

GOEDE PROCESSEN BESTAAN VEELAL NIET UIT ÉÉN PARTICIPATIEVORM.

Gezinsondersteuning en participatie: What’s in a word?

Het gezinsbeleid kan gezinnen op veel verschillende manier ondersteunen (Luyten, 2016). In deze bijdrage beperken we ons tot de preventieve gezinsondersteuning georganiseerd in de Huizen van het kind.

Preventieve gezinsondersteuning is het geheel van maatregelen en aanbod dat gericht is op het bevorderen van het welbevinden van alle gezinnen met kinderen en jongeren en aanstaande ouders met inbegrip van de ondersteuning op het vlak van opvoeding en preventieve gezondheidszorg (Decreet van 20 november 2013).

Het gebruik van het woord Huis is wat misleidend, want je krijgt daardoor spontaan de associatie met een fysiek gebouw. Het decreet omschrijft het Huis

van het Kind in eerste instantie als een samenwerkingsverband van diverse aanbieders van preventieve gezinsondersteuning. Die samenwerking kan leiden tot het openstellen van een fysiek huis. Naargelang de plaatselijke situatie zal het gaan om geen, één of meerdere locaties. Het opzet is om lokaal een aanbod bijeen te brengen en dat rond drie pijlers: 1. preventieve gezondheidszorg; 2. opvoedingsondersteuning; 3. activiteiten die tot doel hebben om ontmoeting en sociale cohesie te bevorderen.

Participatie Huizen van het Kind moeten voorzien in participatie voor gebruikers. Maar over welke participatie van wie hebben we het dan? De vlag participatie kan heel wat ladingen dekken. Er zijn verschillende soorten van participatie: sociale partici-

36 TERZAKEMAGAZINE

• de beleidsparticipatie van burgers, gebruikers en doelgroepen bij de uitbouw van een Huis van het Kind.

Bij participerende burgers komt een advies of coproductie veelal tot stand in een beperkte club.

patie, maatschappelijke participatie en beleidsparticipatie (Bral et al., 2011): • Sociale participatie heeft te maken met de informele sociale contacten, de contacten met buren, familie en vrienden.

• Maatschappelijke participatie is de betrokkenheid van burgers bij verenigingen en organisaties, het aantal lidmaatschappen, de mate van vrijwilligerswerk en het soort vereniging waarvan iemand lid is.

• Beleidsparticipatie is de betrokkenheid van de burgers bij het beleid en hun impact op de politieke beleidsvoering.

Als je in het Huis van het Kind activiteiten organiseert om ontmoeting en sociale cohesie te bevorderen, dan zet je in op sociale participatie. Het werken met oudergroepen kan je eveneens een vorm van sociale participatie noemen. Groeps-

werk beoogt immers naast verschillende andere doelen ook onderlinge uitwisseling en sociale steun te bevorderen. Gelet op de professionele verankering die dat groepswerk veelal heeft, gaat het hier in wezen over het gebruik van een dienstenaanbod door burgers, door ouders. Dat is ook participeren, maar voor ons toch iets anders dan beleidsparticipatie: participatie van burgers, ouders en klanten aan het beleid.

We zijn vooral geïnteresseerd in het tweede perspectief. Beleidsparticipatie van burgers vereist algemeen gesproken enerzijds een participatieve houding van het bestuur en anderzijds een actieve betrokkenheid van de burger. Door te spreken van een participatieve houding van het bestuur wijzen we meteen op een verantwoordelijkheid van het lokale bestuur. Participatieve methoden hebben het potentieel om uiteenlopende stemmen aan het woord te laten. Door het structureren en organiseren van uiteenlopende vormen van dialoog draagt een participatieve aanpak bij tot een democratisch proces. Beleidsparticipatie is niet alleen nuttig voor het verzamelen van beleidsinformatie. Het zal eveneens leiden tot een breder sociaal draagvlak voor het beleid.

Een participatieve aanpak veronderstelt een actieve betrokkenheid van burgers in de besluitvormingsprocessen. Het gaat daarbij niet alleen om een aanvaarding van het beleid, maar ook om een positief gedrag, het dragen van verantwoordelijkheden en de daaraan verbonden inspanningen.

Particpatieve houding van het bestuur

Waarom beleidsparticipatie?

Beleidsparticipatie in het kader van Huizen van het Kind kunnen we bespreken vanuit twee perspectieven: • de relatie tussen het lokale bestuur en het middenveld, lokale derden en private partners. Hier gaat het over vormen van samenwerking, coördinatie en de eventuele rol van het lokale bestuur als regisseur;

Actieve betrokkenheid van de burger FIGUUR 1. Beleidsparticipatie vereist een participatieve houding van het bestuur en een actieve betrokkenheid van de burger

37 DOSSIER03

Participatietraject Om de verschillende vormen van beleidsparticipatie te beschrijven, hanteert men doorgaans de participatieladder als theoretisch model. Dit model bevat verschillende niveaus: informeren, raadplegen, adviseren, coproductie, meebeslissen, zelfbestuur.

Adviseren

Informeren

Coproductie

en meer negatief ingestelde burgers.

Er zijn methodieken die meer aangewezen zijn voor het betrekken van actieve deelnemers (focusgroep) en andere voor eerder passieve deelnemers (enquêteonderzoek). Bij het opstarten van een werkgroep die een project mee moet uitbouwen, zal je eerder actief en positief ingestelde burgers betrekken, waarbij het duidelijk is dat positief ingestelde burgers evengoed kritisch kunnen zijn.

Zelfbestuur Meebeslissen Coproductie Adviseren Raadplegen

Beleidsparticipatieproces FIGUUR 3. Beleidsparticipatie als een traject bestaande uit een mix van participatievormen

Informeren

Actieve negatief ingestelde burgers

Actieve positief ingestelde burgers

Passieve negatief ingestelde burgers

Passieve positief ingestelde burgers

Methodieken en doelgroepen FIGUUR 2. De klassieke participatieladder

Volgens de oorspronkelijke participatieladder van Arnstein is er pas op het niveau van coproduceren echt sprake van burgerparticipatie. Op lagere niveaus zou er slechts sprake zijn van symboolparticipatie (Van Houwelingen, Boele, & Dekker, 2014). In de praktijk is deze ladder soms moeilijk hanteerbaar. De werkelijkheid is complex en niet altijd te herleiden tot dit model. Goede processen bestaan veelal niet uit één participatievorm, maar uit de juiste afstemming van verschillende participatievormen, voor verschillende doelgroepen, gefaseerd in de tijd, gericht op concrete doelen en tussendoelen. Verder is het best mogelijk om bepaalde projecten te realiseren door middel van participatievormen die beperkt blijven tot informeren, raadplegen of adviseren. Net daarom is het erg belangrijk om in het participatieproces heel transparant te zijn waarover men wel op welke wijze kan participeren.

Er zijn verschillende participatiemethodieken: folders verspreiden, enquêtes, inspraakmomenten, focusgroepen, werkgroepen, adviesraden of referenda organiseren … Naargelang de participatievorm en de doelstellingen, de deelnemersgroep, de tijd en de beschikbare middelen die men heeft, zijn bepaalde methodieken meer aangewezen (VIWTA, 2006).

Bij doelstellingen gaat het om de redenen waarom je een participatief proces wil opstarten: de diversiteit in kaart brengen of een consensus bereiken. Het kan zijn dat men een groep van burgers over iets wil laten (mee)beslissen of als bestuurders bij de deelnemers relevante kennis, waarden en ideeën wil halen om daarna zelf een (betere) beslissing te nemen.

Verder houd je best rekening met de groepen van deelnemers, burgers waarmee je te maken krijgt. Er zijn meer actieve en meer passieve, meer positief

FIGUUR 4. Groepen van burgers op basis van de assen actief-passief en negatief-positief

Drempels Participeren aan het lokale beleid is niet altijd evident (Luyten, Emmery, & Rondelez, 2014). Het potentieel bij burgers om deel te nemen aan participatieprocessen kan je overschatten en onderschatten.

De opkomst van inspraakmomenten is soms nihil en soms overweldigend. Een actiegroep kan plots een hele wijk op stelten zetten.

De lat voor deelname aan bepaalde participatiemethodieken ligt voor veel burgers hoog. Dat geldt zeker voor etnisch-culturele minderheden. In adviesraden of werkgroepen is het profiel van

38 TERZAKEMAGAZINE

de leden soms vrij eenzijdig en met een overwicht van vertegenwoordigers van verenigingen, diensten en organisaties.

Het is dikwijls moeilijk om nieuwe leden aan te trekken. Gelukkig zijn er methodieken om brede groepen te bereiken.

Zo kon men in Hamont-Achel meer dan 600 mensen bereiken door met een woonwagen in het stadspark te gaan staan. In Dilbeek bevraagt men meer dan 100 ouders met een online-enquête.

Veel burgers zijn liever met praktische dingen bezig dan met het adviseren van het beleid. Sommige besturen vinden dat niet erg, zeker als ze zelf niet geneigd zijn om veel advies aan die burgers te vragen. Politiek blijft voor hen een topdowngebeuren. Als men pas op het einde van een besluitvormingstraject nog even om een mening of een advies vraagt, is er dan wel plaats voor een debat? Die besturen zien burgers nog te weinig als partners in het beleid. Gelukkig kennen we ook goede voorbeelden.

Bij participerende burgers zien we dat een advies of een coproductie veelal tot stand komt in een beperkte club. Als het beleidsparticipatieproces bestaat uit een aaneenschakeling van verschillende participatievormen en participatiemethodieken is dat minder een probleem dan wanneer de beleidsparticipatie beperkt blijft tot die ene activiteit. Willen burgers met hun inbreng lokale beleidsmakers aanspreken, dan moet dat gebeuren met een goed inhoudelijk verhaal dat ook technisch in orde is.

Beleidsparticipatie kan moeilijk verder gaan dan wat de burgers zelf willen.

Burgers willen vaak alleen maar geïnformeerd worden over het beleid. Andere keren adviseren ze graag het beleid of gaat het nog verder en willen ze mee het

ALS DE BEVOEGDE SCHEPEN EEN ADVIESRAAD OF EEN PROJECTGROEP ENKEL ZIET ALS WETTELIJKE VERPLICHTING, PRAATBARAK OF BALLAST, DAN HEBBEN WE EEN SLECHTE UITGANGSPOSITIE. beleid uitstippelen. Het bestuur kan daar op inspelen: het heeft dikwijls te maken met een goede keuze van de zaken waarover men laat participeren. De participerende burger moet wel beseffen dat het bestuur uiteindelijk beslist. Zo kan het gemeentebestuur een advies bekrachtigen, deels opvolgen of helemaal niet opvolgen. Met daarbij de vaststelling dat de kwaliteit van het advies niet altijd de mate van opvolging bepaalt.

Het bestuur moet openstaan voor participatie. Als de bevoegde schepen een adviesraad of een projectgroep enkel ziet als wettelijke verplichting, praatbarak of ballast, dan hebben we een slechte uitgangspositie. Ambtenaren kunnen een bemiddelende rol spelen tussen burgers en politici en het participatieproces ondersteunen.

39 DOSSIER03

Burgerparticipatie in twee gemeenten

Een Huis van het Kind in het stadspark van Hamont-Achel1 Het project verdient om verschillende redenen een positieve beoordeling: • Het is een mooi voorbeeld van een participatief proces waarbij afspraken zijn gemaakt over het basiskader waarbinnen men kan participeren. Men laat binnen duidelijke krijtlijnen beslissen. Tezelfdertijd is er een soepelheid om het participatieproject naar andere doelgroepen (skaters, gebruikers van het stadspark) uit te breiden.

• Men doorloopt een traject met gebruik van verschillende participatievormen en methodieken (animatiefilmpje, focusgroep, toekomstambassadeurs, woonwagen installeren in het park, creatieve workshops, mobiele stands …) met bereik van verschillende groepen en aantallen van burgers. Een groep

van participanten, met een titel Toekomstambassadeurs, krijgt een erg actieve rol.

• Positieve houding van de politiek en ambtenaar. Het bestuur waardeert de inbreng van burgers. Een ambtenaar is verbindingsfiguur.

(1) Zie artikel “Hamont-Achel en haar Toekomstambassadeurs co-creëren een Huis van het Kind” elders in deze TerZake, p. 29.

40 TERZAKEMAGAZINE

Ouders, werkveld en beleid als partners in de ontwikkeling van het Dilbeekse Huis van het Kind Situering Naast het project in Hamont-Achel gaan we in op een participatieproject in Dilbeek. Deze gemeente volgde twee sporen om ouders direct te bevragen: een kwalitatieve bevraging bij ouders van het Dilbeekse kinderarmoedeproject VONK (Van Haute, Vandenbroeck, & Roets, 2016) en een brede kwantitatieve onlinebevraging bij Dilbeekse ouders.

Via de onlinebevraging, uitgevoerd door Kristien Nys en Kathleen Emmery (kenniscentrum van het HIG, Odisee) en Karla Van Leeuwen (KULeuven), wilden de gemeente en de partners van het Huis van het Kind zicht krijgen op vragen als: Kennen de Dilbeekse ouders het ondersteuningsaanbod, de diensten en organisaties in Dilbeek en omgeving? Hoe zien zij de ondersteuning bij opvoeding?

Wat verwachten of wensen ze?

Samen met de partners van het Dilbeekse Huis van het Kind vertaalden de onderzoekers deze vragen naar een vragenlijst. Deze samenwerking was onmisbaar om tot een bevraging te komen die afgestemd was op de lokale situatie.

Daarenboven kon men tijdens deze samenwerking verschillende pistes voor de verspreiding van de vragenlijst uittekenen. De resultaten gaven goede aanwijzingen van de vragen die ouders hebben en welke steun ze daarbij zoeken (Nys, Van Leeuwen, & Emmery, 2016).

De bevindingen kregen een vertaalslag in verschillende terugkoppelings- en

participatiemomenten. Bij de opening van de Welzijnscampus kon het brede publiek met de bevindingen kennis maken. In september kregen ouders, vrijwilligers en beroepskrachten toelichting bij de bevindingen om daarna in rondetafelgesprekken mee na te denken over de uitdagingen voor het Dilbeekse Huis van het Kind. Ze werkten actief en creatief concrete voorstellen uit rond de volgende thema’s (Nys, Van Leeuwen, & Emmery, In voorbereiding): Wat zijn (prioritaire) thema’s en ondersteuningsvormen? Hoe inzetten op bekendmaking?

Hoe samenwerken in en rond het Huis van het Kind? Hoe drempels voor ouderparticipatie in het HVHK wegwerken?

Beoordeling Verschillende participatiebevorderende elementen van het traject van HamontAchel zien we eveneens in Dilbeek: • Van bij de erkenningsaanvraag is er inzake het Huis van het Kind een participatieve aanpak (Subsidieaanvraag Huis van het Kind Dilbeek, 2014).

• Er is een positieve houding van de politiek en de ambtenaren, de coördinatoren van het Huis van het Kind zijn verbindingsfiguren.

• Men waardeert de inbreng van burgers en geeft hun een actieve rol. In Dilbeek wil het bestuur zicht krijgen op de diversiteit van ideeën om te kunnen beslissen.

• Er is sprake van een participatieproject met gebruik van verschillende methodieken en bereik van verschil-

lende groepen. Er is bijvoorbeeld een kwalitatieve bevraging van maatschappelijk kwetsbare ouders, een brede onlinebevraging en een verderwerken met kleine groepen in rondetafelgesprekken.

• Er is een externe begeleiding die erover waakt dat elke stap in het begeleidingstraject gestoeld is op dialoog.

• We zien een koppeling van professionelen (gemeentelijke ambtenaren, partners van het Dilbeekse Huis van het Kind, werkveldactoren uit de regio en bovenlokale veldwerkactoren), vrijwilligers én ouders.

De ouders, vrijwilligers en werkveldactoren weten deze werkwijze te waarderen. Dat bleek uit de feedback van ouders op de onlinevragenlijst en de reacties van de aanwezigen op de terugkoppelings- en participatiemomenten.

Voor ouders was dat een interessante en leerrijke ervaring. Professionals vonden het daarenboven een goed netwerkmoment (Nys, Van Leeuwen, & Emmery, In voorbereiding).

Men wil in Dilbeek op relatief korte termijn verder aan de slag gaan met het enthousiasme, de inspiratie en concrete voorstellen. Aan de hand van de uitgetekende landschapskaarten van leemten, prioritaire thema’s en ondersteuningsvormen, actoren enz. kan men de voorgestelde pistes aftoetsen om die leemten te overbruggen en dat zowel naar aanbod als naar bereik.

41 DOSSIER03

Enkele suggesties als besluit We willen de aanpak in Hamont-Achel en Dilbeek mee verder uitdragen. Deze participatietrajecten leveren immers niet alleen inzichten en aanbevelingen op voor het gezinsbeleid en de uitbouw van het Huis van het Kind in deze twee gemeenten. Ze kunnen andere Huizen van het Kind inspireren. Expoo en de provincie Vlaams-Brabant nemen alvast de verspreiding van de bevindingen in Dilbeek mee op. Ook het participatietraject in Hamont-Achel is bij Expoo terug te vinden.

We besluiten met enkele suggesties: • Beleidsparticipatie is niet hetzelfde als sociale participatie of het bereiken van een doelgroep. Verduidelijk daar-

om over welk soort van participatie het gaat.

• Wees altijd zeer transparant waarover men wel en niet kan participeren.

• Zorg voor een participatietraject. Werk in elke situatie een aangepast participatieproces uit. Je opteert daarbij best voor een traject bestaande uit een mix van participatievormen en methodieken aangepast aan de groep van burgers die je wil bereiken. Bepaalde participatiemethodieken vereisen een zeer actieve betrokkenheid, niet elke burger is daartoe bereid. Er zijn methodieken om minder actieve burgers te betrekken.

• Vergeet niet dat bij de uitbouw van een Huis van het Kind in eerste instantie dienstverlenende organisaties betrok-

ken zijn. In een beleidsparticipatief traject rond een Huis van het Kind moeten drie groepen van actoren hun plaats krijgen: bestuur, dienstverleners, burgers.

• Een participatieve aanpak vraagt om een openheid van het bestuur en een ondersteuning door de administratie.

• Het inschakelen van ondersteunende (eigen of externe) experten is aangewezen. Zorg ervoor dat de burgers een aanspreekpunt hebben. Dat is best een personeelslid van het lokaal bestuur dat meteen als tussenpersoon tussen burgers en bestuur kan optreden.

Bibliografie • • •

•

• • • • •

Luyten, D. (2016). Bemoeien met gezinnen. Inleiding tot het gezinsbeleid in Vlaanderen. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.

Luyten, D., Emmery, K., & Rondelez, P. (2014). Mozaïek en dynamiek van het lokaal gezinsbeleid in Vlaanderen. AntwerpenApeldoorn: Garant.

Nys, K., Van Leeuwen, K., & Emmery, K. (2016). Dilbeeks Huis van het Kind in ontwikkeling. Behoeftenbevraging bij ouders.

Brussel: Kenniscentrum Hoger Instituut voor Gezinswetenschapppen (Odisee) - Onderzoekseenheid Gezins- en Orthopedagogiek (KULeuven).

Nys, K., Van Leeuwen, K., & Emmery, K. (In voorbereiding). Werkveld en ouders rond de tafel over uitdagingen voor het Dilbeekse Huis van het Kind. Brussel: Kenniscentrum Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen (Odisee), Onderzoekseenheid Gezinsen Orthopedagogiek (KULeuven), Gemeente Dilbeek en partners van het Dilbeekse Huis van het Kind.

Subsidieaanvraag Huis van het Kind Dilbeek (juli 31, 2014).

Van Haute, D., Vandenbroeck, M., & Roets, G. (2016). Kwalitatief wetenschappelijk onderzoek naar de ervaringen van gezinnen met jonge kinderen in het Dilbeekse kinderarmoedeproject VONK. Gent: Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek, UGent.

Van Houwelingen, P., Boele, A., & Dekker, P. (2014). Burgermacht op eigen kracht? Een brede verkenning van ontwikkelingen in burgerparticipatie. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Vanderstede, W. (2010). Stemversterkers voor tieners. Ruimte(5), 32-35.

VIWTA. (2006). Participatieve methoden. Een gids voor gebruikers. Brussel: Vlaams Instituut voor Wetenschappelijk en Technologisch aspectenonderzoek, Koning Boudewijnstichting.

04 DOSSIER

Smart City, Smart Citizen Smart Cities gaat over (slimme) technologieën voor meer leefbare steden. Hoewel dit concept op verschillende manieren kan worden benaderd, gaan we in dit dossier dieper in op de democratische plus- en minpunten van deze gedigitaliseerde stadsomgevingen.

Onderzoeker Bastiaan Baccarne legt uit hoe technologie een belangrijke rol speelt in de manier waarop overheden en burgers met elkaar interageren.

Ook geven we het woord aan twee ambitieuze bedrijven. Tree company en CitizenLab geven hun visie op innovatieve online participatietools en benadrukken elk de meerwaarde die ze betekenen in het participatielandschap.

We belichten ook twee toepassingen met onlineburgerplatformen in Oostende en Hasselt. Het is maar een bescheiden lokale greep uit verschillende tools voor digitale participatie. Want in binnen- en buitenland beweegt heel wat: van het Duitse Adhocracyplatform van Liquid Democracy, het Nederlandse Councilwise ... tot DemocracyOS uit Zuid-Amerika.

43 DOSSIER04

BASTIAAN BACCARNE Bastiaan Baccarne is onderzoeker en onderwijsassistent bij IMEC – MICT, faculteit Communicatiewetenschappen aan de universiteit Gent.

Hij werkt er onder meer rond smart cities en stedelijke innovatie

Smart City, Smart Citizen Slimme technologieën voor meer leefbare steden

Smart Cities gaat over (slimme) technologieën voor meer leefbare steden. Hoewel dit concept op verschillende manieren kan worden benaderd, gaat deze bijdrage dieper in op de democratische plus- en minpunten van deze gedigitaliseerde stadsomgevingen. “Technologie speelt immers een belangrijke rol in de manier waarop overheden en burgers met elkaar interageren”, zegt Bastiaan Baccarne.

ONLINEPARTICIPATIE WORDT BEST ZO GOED MOGELIJK INGEBED IN EEN COMPLEMENTAIR TRAJECT.

M

ediatechnologieën zijn verankerd in alle aspecten van ons leven.

Daarom hebben ze doorheen de geschiedenis steeds het potentieel gehad om bestaande machtsrelaties te veranderen in de maatschappij. Technologische innovatie heeft steeds vooren tegenstanders. Tegenstanders zullen wijzen op gevaren als manipulatie en controle. Voorstanders die vaak een techno-utopische visie hebben, zullen vooral het democratisch potentieel benadrukken. Diezelfde tegenstelling zien we dan ook bij digitale innovaties binnen een stadsomgeving.

Pro’s en contra’s Recente technologische innovaties, zoals bijvoorbeeld sociale mediaplatfor-

men, focussen in sterke mate op een netwerklogica. Begrippen als “participatie”, “interactiviteit” en “interconnectiviteit” staan daarbij centraal.

Voorstanders zien mogelijkheden in deze technologie voor de groei en organisatie van nieuwe vormen van maatschappelijk engagement. Denk maar aan sociale bewegingen zoals Occupy Wall Street of de vele ongestructureerde collectieve acties ad hoc zoals Smart Mobs1. Heel vaak ontstaan deze initiatieven bottom-up – uit de onderbuik van de maatschappij – eerder dan top-down, geïnitieerd door bestaande structuren.

Critici wijzen eerder op een democratische crisis, gekenmerkt door een da-

(1) Een fenomeen waarbij (via netwerktechnologieën) op een snelle en gedecentraliseerde manier collectieven kunnen ontstaan die op een ad-hocmanier samenkomen rond een gemeenschappelijk doel en nadien weer ontbinden.

44 TERZAKEMAGAZINE

MEDIA ZIJN NIET (PER SE) DE BELANGRIJKSTE KATALYSATOR VAN SOCIALE VERANDERING. lende betrokkenheid, interesse en engagement bij burgers. Voor hen zijn media en ICT veeleer een katalysator van toenemende individualisering waarbij burgers zich geen deel meer voelen van een sociaal weefsel.

Omgangsvormen overheid In grote lijnen kan een overheid op vier manieren met deze verandering omgaan: 1. er kan worden ingegrepen op het niveau van de netwerkinfrastructuur (denk aan de manier waarop sommige landen Facebook- en Twittertoegang trachten te blokkeren of filteren); 2. deze bewegingen en boodschappen kunnen worden genegeerd, of gebagatelliseerd (bv. onlinebewegingen afdoen als minderwaardig en niet betekenisvol); 3. er kan op een passieve manier gehoor worden gegeven aan deze bewegingen (bv. door deze standpunten te bespreken op de gemeenteraad en op die manier een plaats te geven op de agenda); of 4. een overheid kan op een actieve manier gebruik maken van deze netwerkmogelijkheden en zelf technologieën ontwikkelen (of aanwenden) om de interactie met de burger aan te gaan.

Technologisch determinisme Kortom: technologie speelt een belangrijke rol in de manier waarop overheden en burgers met elkaar interageren. Wél

is het belangrijk dat we hierbij opletten voor een overdreven technologischdeterministisch denken. Media zijn niet (per se) de belangrijkste katalysator van sociale verandering. Ze vormen slechts één element binnen een bredere maatschappelijke en culturele context. Dat wordt al te vaak over het hoofd gezien.

Zo wordt het discours rond Smart Cities nog steeds gedomineerd door een technologische agenda. “Slimme” technologieën staan centraal in dit vooruitgangsdenken.

Denk maar aan algoritmes, big data, internet of things en automatisering. Deze technologische benadering vergelijkt een stedelijke omgeving vaak met besturingssystemen zoals Windows of Linux. Activiteiten binnen dit systeem zoals pendelverkeer, politiecontroles of afvalophaling worden gezien als processen die we efficiënter kunnen maken met de hulp van technologie.

Gaandeweg ontstond er echter een tegenbeweging, die deze technologiecentrale toekomstvisie trachtte te nuanceren door de inwoner van de stad terug centraal te stellen: van “smart city”, naar “smart citizen”. Deze beweging heeft er mee voor gezorgd dat de focus van een groot deel van Smart city-initiatieven kwam te liggen op “empowerment” van burgers. Denk aan digitale tools die burgerinspraak en transparantie bevorderen: crowdsourcing platformen, participatory decision making, participatory budgeting, opendataportalen ...

Baccarne: “Ondanks de terechte bezorgdheden inzake inclusie en representativiteit moeten we dergelijke initiatieven vooral zien als een kans om te proberen, te leren en te groeien.”

Europese ondersteuning Welke rol spelen bovenlokale overheidsinstanties bij de ontwikkeling van dergelijke technologieën? Dat veel van deze projecten worden mogelijk gemaakt door Europese subsidieprojecten bepaalt in belangrijke mate het hierboven geschetste technologische discours. En wel omdat veel Smart City-gerelateerde subsidieprogramma’s nog steeds de technologie centraal stellen. Anderzijds draagt het ook bij tot de ontwikkeling van het Smart City-ecosysteem als een markt met groeipotentieel. Naast instrumenten die een lokale overheid voor zichzelf ontwikkelt, is er ook een groeiende markt ontstaan van platformen en technologieën die overheden willen ondersteunen in het bereiken van de hierboven geschetste doelen. Die evolutie

45 DOSSIER04

heeft twee belangrijke voordelen: 1. overheden kunnen sneller bewegen en kiezen voor de meest optimale technologie gelet op de actuele noden; 2. deze technologieën worden daardoor ook toegankelijker voor kleinere steden en gemeenten die niet over een eigen (uitgebreid) team van technologieontwikkelaars beschikken.

Complementair traject Ook de implementatie van deze technologieën binnen stadsorganisaties is erg interessant. Vaak zijn dergelijke technologieën heel hybride van aard en gaat het over verschillende bevoegdheden. Zo kunnen we onlineparticipatie uiteraard niet los zien van traditionele participatie.

Onlineparticipatie wordt best zo goed mogelijk ingebed in een complementair traject. Dit soort projecten vergt daarnaast ook een intens communicatieproces dat snel, maar correct, dient te worden opgevolgd door de verschillende stadsdiensten. Daardoor wordt ook de organisatorische structuur van een lokale overheid voor een stuk uitgedaagd.

Net zoals “digitalisering” of “innovatie” idealiter niet losstaan van de andere organisatorische gehelen, is dit ook het geval voor (online)participatie. Als dergelijke technologieën echter correct worden toegepast, hebben ze een groot potentieel om tegemoet te komen aan de snel veranderende stedelijke context.

Het maakt participatie toegankelijker, zorgt voor transparantie, stimuleert politieke betrokkenheid en komt op die manier tegemoet aan democratische idealen.

Digitale kloof en representativiteit Voorstanders – de techno-optimisten – die deze voordelen in de verf zetten, krijgen vaak de reactie dat deze techno-

ALS TECHNOLOGIEËN CORRECT WORDEN TOEGEPAST, HEBBEN ZE EEN GROOT POTENTIEEL OM TEGEMOET TE KOMEN AAN DE SNEL VERANDERENDE CONTEXT WAARBINNEN EEN STAD EVOLUEERT.

logische oplossingen niet voor iedereen (even) toegankelijk zijn. Vanuit een (e-) inclusieagenda wordt dan ook sceptisch gekeken naar deze evolutie: de digitale kloof vergroot, sommigen hebben inspraak en anderen niet … Een ander vaak gehoord en gerelateerd argument in deze context is de twijfelachtige “representativiteit” van de participanten. Deze bezorgdheden zijn zeker en vast terecht, maar moeten echter geen rem vormen op het ontwikkelen van digitale innovatieve oplossingen. Het antwoord op de vraag wie wel en wie niet participeert, is wel belangrijk om de uitkomsten van dit soort technologieën te kaderen en ze een plaats te geven binnen een breder gamma van participatie-instrumenten.

Precies via een verscheidenheid aan oplossingen bereikt men een groter deel van de bevolking.

Steden en gemeenten worden dus geconfronteerd met een veranderende sociotechnologische omgeving. Dat zet druk op de dagelijkse werking van (lokale) overheden. Maar ook op andere

aspecten van het (lokaal) beleid, waarbij vooral de vraag naar meer participatie en transparantie erg prominent aanwezig is. Gedreven door een techno-utopische agenda (cf. smart cities) experimenteren steeds meer steden en gemeenten met innovatieve ICT-oplossingen om hieraan tegemoet te komen.

Het gaat hierbij vaak om platformen die online-inspraak (of andere vormen van “citizen empowerment”) faciliteren.

Ondanks de terechte bezorgdheden inzake inclusie en representativiteit moeten we dergelijke initiatieven vooral zien als een kans om te proberen, te leren en te groeien. Daarbij mogen we niet vergeten dat technologie slechts een middel is, nooit op zichzelf staat en altijd moet worden ingebed in een breder organisatorisch geheel. Onze sociotechnologische toekomst wordt steeds gekenmerkt door onzekerheid. Maar door technologie en maatschappij met elkaar in dialoog te laten gaan, wordt alvast een eerste stap gezet naar een duurzaam toekomstmodel.

46 TERZAKEMAGAZINE

Onlinetechnologie als ultiem participatiemiddel?

Kan onlinetechnologie steden en gemeenten helpen om burgers beter te betrekken bij beleidskwesties?

Twee ambitieuze bedrijven geven hun visie en benadrukken elk de meerwaarde die ze betekenen in het participatielandschap.

1

TREE COMPANY

www.treecompany.be

“ Vaak is er met een klein budget en het slim gebruik van een aantal tools al veel mogelijk.”

Wie zijn jullie? Tree company ontwikkelt onlinetools voor maatschappelijke projecten en begeleidt overheden en organisaties bij elke fase van onlineparticipatietrajecten1: van het selecteren van bestaande oplossingen of het bouwen van een oplossing op maat, het opzetten van een brede communicatie, moderatie en activeren van deelnemers tot en met de analyse en het opnemen van de resultaten in het beleid.

Meerwaarde onlineparticipatie? Voor de burger is digitale participatie een laagdrempelige manier om, waar en wanneer het hem past, deel te nemen aan participatietrajecten. Zo kan een bredere groep burgers bereikt worden. Verder laat het verregaande transparantie toe, door de inhoud van een proces raadpleegbaar en overzichtelijk te maken voor (niet-)deelnemers.

Meer dan ideeën verzamelen? Er bestaat een brede set van online-instrumenten en -methodes. Door in te zetten op een dialoog kunnen mensen naast ideeën verzamelen ook ideeën uitwisselen, ze versterken en uitdagen. Vandaag zijn er ook al oplossingen om burgers toe te laten prioriteiten te kiezen, een voorstel helemaal uit te werken in een dossier, in afgesloten groepen verder te discussiëren of vormen van engagement op te nemen in ideeën.

(1) Stemtest voor de VRT en De Standaard, de Burgerkabinetten van Sven Gatz, de Burgerbegroting in het district Antwerpen, het eindtermendebat en Hallo Politici.

47 DOSSIER04

“ Wij geloven sterk in de complementariteit van onlineparticipatie met “live” samenkomsten met burgers.”

Belangrijk is om de juiste methode in te zetten op het juiste moment én voor het juiste project. Klassiek zullen we onlinetools vaak inzetten bij het begin van een traject om te informeren, input te verzamelen en prioriteiten te verkennen. Vaak worden de ideeën in live events verder uitgewerkt.

Online = nichepubliek? Het is zo dat bepaalde groepen minder online vaardig zijn of gewoon minder online aanwezig. Wij geloven daarom sterk in de complementariteit met “live” samenkomsten met burgers. Enerzijds stimuleren we organisaties om zelf mensen bij elkaar te brengen en die input ook in te brengen op onze platformen. Anderzijds volgen er vaak live evenementen in een participatietraject met bijvoorbeeld specifieke aandacht voor de aanwezigheid van moeilijk bereikbare doelgroepen.

Succesfactoren: Een sterke communicatie om een traject te lanceren, duidelijkheid over de doelstelling van het participatietraject en wat er met de input zal gebeuren. Goede moderatie om de kwaliteit van de input te bewaken en te versterken, een laagdrempelig platform dat eenvoudig bruikbaar is … Heel wat elementen worden versterkt door de werking van de opgezette platformen, maar het vraagt uiteraard ook een goede begeleiding.

het inbouwen. Met succes: dit jaar werden op ons platform meer dan 200 projecten ingediend voor de burgerbegroting. We bouwen hier mee aan een traject dat elk jaar beter wordt en meer burgers sterker en sterker betrekt.

Wat met kleine gemeenten? Door de beperkte budgetten in kleine gemeenten is er vaak minder ruimte voor maatwerk. Zij denken dus best goed na over bij welke dossiers onlineparticipatie de grootste meerwaarde biedt. Vaak is er met een klein budget en het slim gebruik van een aantal tools al veel mogelijk.

Toekomstambities: We begeleiden graag steden en gemeenten met concrete projecten rond allerlei thema’s. Het is ook fijn wanneer we een langer traject met een gemeente kunnen uitwerken waarin verschillende projecten een plaats krijgen, voorbij de eenmalige initiatieven. Het laat ons toe samen een strategie uit te werken en een langer verhaal te schrijven.

Drempels: De burger wordt overspoeld met informatie en vragen om deel te nemen, wat het voor een gemeentebestuur niet gemakkelijk maakt om de burger te bereiken met dit soort trajecten. Door te veel en te weinig doordachte initiatieven dreigt ook participatiemoeheid bij burgers. Het is daarom belangrijk om heel bewust met participatie om te gaan en er niet halsoverkop mee van start te gaan.

Meest geslaagde project: Via de burgerbegroting van het district Antwerpen kunnen burgers meer dan één miljoen euro verdelen over heel wat concrete projecten. Samen met het district zijn we hiervoor stap voor stap onlinemogelijkheden aan

Michiel Nuytemans van Tree company

48 TERZAKEMAGAZINE

2

CITIZENLAB

www.citizenlab.co

Wie zijn jullie? CitizenLab is een digitaal participatieplatform voor steden en gemeenten met een focus op wederzijdse communicatie. Burgers doen voorstellen over hoe ze hun stad wensen te verbeteren, werken mee aan andere voorstellen en duiden prioriteiten aan door voor of tegen ideeën te stemmen.

De stad gebruikt CitizenLab om de mening van haar burgers te raadplegen en hun creatieve oplossingen voor stedelijke uitdagingen te laten uitwerken.

Gebruikers? Meer dan tien Belgische steden maken gebruik van CitizenLab. Belangrijk is dat het onderwerp van het participatietraject de burgers ook effectief weet te engageren.

Duidelijkheid over project en toegankelijkheid zijn hierbij belangrijk. Doorgaans werkt onlineparticipatie beter bij steden en gemeenten die doorheen de tijd effectieve onlinecommunicatiekanalen hebben weten op te bouwen via sociale media, nieuwsbrief en eigen website.

Meerwaarde onlineparticipatie? Digitale middelen zijn drempelverlagend voor participatie, aangezien iedereen waar en wanneer dan ook, op een eenvoudige manier kan participeren.

Steden en gemeenten kunnen zo meer burgers, zoals jongeren, bereiken.

Meer dan ideeën verzamelen? Bij aanvang van een project gaat onlineparticipatie vooral om ideeën verzamelen. Maar minstens even cruciaal zijn de permanente feedbacklussen tussen stad en burger. Een onlineparticipatieplatform maakt daarom best een link met een offlineluik waarbij mensen fysiek samenkomen. En dat dus ook beter afgestemd is op het uitdiepen van voorstellen en het vooropstellen van prioriteiten.

Online = nichepubliek? We proberen een breed publiek te bereiken door in te zetten op heel simpele en toegankelijke gebruikservaring. Enerzijds voorzien we de nodige middelen voor steden om op een efficiënte manier inzicht te krijgen in wat hun burgers willen. Anderzijds trachten we de ervaring voor de burger licht genoeg te houden zodat we een breed publiek aanspreken.

Succesfactoren: De gebruiksvriendelijkheid en de aangename look-and-feel van ons platform zorgen er zeker voor dat we het engagement verhogen. Steden en gemeenten op hun beurt vinden de inzichten die ze krijgen van CitizenLab erg waardevol.

Denk maar aan demografische analyses over wie participeert, en analyses van de voorstellen om tot een uitgedunde selectie te komen. Het helpt hen aanzienlijk wat tijd te besparen bij de verwerking van de ideeën.

Drempels: We hebben geleerd dat wanneer de thema’s van de participatietrajecten te technisch of moeilijk verstaanbaar zijn, het engagement drastisch daalt.

“Wanneer de thema’s van de participatietrajecten te technisch of moeilijk verstaanbaar zijn, daalt het engagement drastisch.”

49

© Selma Franssen

DOSSIER04

Het team van CitizenLab

Meest geslaagde project: Het participatieproject rond het Kapermolenpark, Hasselts grootste stadspark, was een echt succes. Uit de meer dan 100 ingediende voorstellen, door een 400tal burgers, werd een finale selectie gemaakt die nu deel zal uitmaken van het plan voor de vernieuwing van het park.

Voor het participatietraject “Kom uit je schelp” in Oostende werken we veel breder. De stad wil er gedurende anderhalf jaar horen wat er, per thema en per wijk, leeft onder de Oostendse burgers. Ook daar registreerden al in enkele maanden tijd bijna 400 burgers die samen aan meer dan 120 voorstellen werkten.

Wat met kleine gemeenten? Onze klanten zijn zowel grotere steden (o.a. Oostende, Hasselt, Aalst en Sint-Niklaas) als iets kleinere gemeenten (o.a. Lommel, Geel, Zaventem en Hamme).

Zij hebben, in tegenstelling tot de grotere steden, vaak minder projecten om burgers op rollende basis rond te consulteren.

Ook al ligt in absolute termen het participatiecijfer daar lager, in relatieve termen is het engagement er vaak hoger.

“Ook al ligt in absolute termen het participatiecijfer in kleine gemeenten lager, in relatieve termen is het engagement er vaak hoger.”

Toekomstambities: We willen de lokale democratie mee vormgeven. We blijven daarom innoveren, onder meer door burgerengagement te personaliseren op basis van interesse en woonwijk. We voeren graag projecten uit met lokale overheden waarbij er sterke feedback-loops aanwezig zijn. Zodat we de burger gericht op de hoogte kunnen houden van de besluiten binnen het gemeentebestuur.

50 TERZAKEMAGAZINE

VALERIE DEL RE Valerie Del Re is schepen van Jeugd in Hasselt

Co-creatietraject geeft heraanleg Hasseltse Kapermolenpark mee vorm In 2017 wordt het Kapermolenpark, het bekendste en meest bezochte Hasseltse stadspark, volledig vernieuwd. Om dat nieuwe Kapermolenpark mee vorm te geven, ging het stadsbestuur als één van de eerste gemeenten in zee met CitizenLab. Dit bedrijf werkte een onlineburgerplatform op maat uit waarop inwoners ideeën konden publiceren en becommentariëren.

WELKE IDEEËN WEERHOUDEN WORDEN, HANGT AF VAN EEN AANTAL FACTOREN.

H

et Kapermolenpark is voor veel Hasselaren hun groene plekje nabij het stadscentrum om te joggen, de hond uit te laten, de kinderen te laten ravotten, te skaten … De bouw van een nieuw zwembad en studententorens aan de rand van Kapermolen verandert stilaan de functie en het uitzicht van het park. We willen het Kapermolenpark daarom via een gehele heraanleg in 2017 beter afstemmen op die nieuwe ontwikkelingen, maar ook beter laten aansluiten op de noden en de wensen van de parkbezoekers. Kapermolen ligt heel wat mensen nauw aan het hart. Via een participatief traject wilden we de mening

van de parkbezoeker maximaal laten gelden. Om een stad leefbaar te houden heb je immers niet enkel een goed bestuur nodig, maar ook geëngageerde inwoners.

Onlineburgerplatform We stippelden een co-creatietraject uit met als rode draad een onlineburgerplatform opgemaakt door CitizenLab. Voor de heraanleg van een ander Hasselts park werkten we in het verleden met een klankbordgroep. Uit die aanpak leerden we dat het zeer moeilijk is om een representatieve groep samen te stellen, dat de fysieke bijeenkomsten heel wat inzet en flexibiliteit van onze diensten vragen en de communicatie naar wie niet in de klankbordgroep zit soms delicaat is. Via het platform willen we de bezoekers van het Kapermolenpark interactiever, vlotter en sneller laten participeren.

51 DOSSIER04

Via het platform willen we de bezoekers van het Kapermolenpark interactiever, vlotter en sneller laten participeren.

Om het onlineburgerplatform dynamisch te houden en regelmatig nieuwe ideeën naar boven te laten komen, voorzagen we ook andere participatieacties.

Zo organiseerden we een participatiedag in het Kapermolenpark. Bezoekers vernamen er aan verschillende infostanden meer over de geschiedenis van het park, het potentieel ervan, het ontwerpbureau waarmee het stadsbestuur werkt … Via de aanwezige computers konden mensen hun ideeën lanceren op ons onlineplatform. Met een groepje experten gingen we aan de slag in een Masterclass en daarnaast organiseerden we ook een begeleide avondwandeling voor inwoners. Diezelfde dag nam onze groenambtenaar geïnteresseerden mee langs minder bekende hoekjes van het park.

Hij vertelde ook meer over het potentieel van de heraanleg. De wandeling werkte inspirerend en zette de deelnemers aan om hun ideeën op ons platform te publiceren. Deze acties richtten zich ook naar andere doelgroepen, want niet iedereen is even vlot met het internet of beschikt over een computer of smartphone.

Lopend traject In totaal verzamelden we via het platform zo’n honderd ideeën die een ontwerpbureau momenteel aan het vertalen is naar een eerste schetsontwerp.

Ook dat ontwerp willen we aan iedereen die het Kapermolenpark een warm hart toedraagt voorleggen via ons platform.

Welke ideeën weerhouden worden, hangt af van een aantal factoren. Zo is het Kapermolenpark een populair sportpark. Verschillende voorstellen waren dan ook sportgerelateerd. Het verlengen en verder optimaliseren van de looppiste die er vandaag al ligt, werd veruit het meest aangehaald. Hier willen we dus graag een gevolg aan geven. Andere voorstellen zien we omwille van de hoge kostprijs minder zitten. Waar voor de ene parkbezoeker Kapermolen een plek is waar je de smartphone achterwege laat, wil de andere net optimaal zijn of haar mobieltje kunnen gebruiken. Zo kregen we meermaals het voorstel om wifi en oplaadpunten te voorzien, en ideeën om zelf energie voor die oplaadpunten op te wekken. Deze voorstellen moeten we wat grondiger bekijken.

Nog andere ideeën zijn praktisch minder haalbaar. Dat water tot de verbeelding spreekt, werd uit onze verschillende bevragingen duidelijk. Sowieso willen we de Demer in het vernieuwde Kapermolen een sterkere rol laten spelen. Voor verschillende parkbezoekers mag het gerust wat meer zijn door bijvoorbeeld de aanleg van speelfonteintjes. De systemen achter dergelijke fonteintjes vragen echter heel wat technische ingrepen. Andere suggesties worden via de bezoekers van het platform zelf goed- of afgekeurd. Zo gaf een student aan dat hij in het park meer parkeerruimte wou, terwijl er net buiten het park een volledig nieuwe parking ligt. Dit voorstel kreeg de meeste tegenkanting en gaan we ook niet weerhouden.

Zelfregulerend Hierin schuilt meteen de grootste kracht van het onlineplatform. We hielden onze inmenging bewust zeer miniem. Het platform moest vooral zelfregulerend zijn. Mensen konden er met elkaar in discussie gaan en hun oordeel over de ideeën uiten. Nog andere voorstellen dienen de ene doelgroep, maar krijgen tegenkanting van een andere doelgroep.

Zo vroegen hondenliefhebbers een stukje park waar hun viervoeter vrij mag loslopen of zelfs kan zwemmen. In een stedelijk milieu is de hoeveelheid veilige speelruimte voor honden sowieso beperkt. Vandaar dat we het studiebureau hebben gevraagd om te bekijken hoe we een hondenweide kunnen integreren, zonder dat niet-hondenliefhebbers zich eraan storen.

Tot slot verlaten we sommige pistes omdat we vinden dat dit in een ander park beter thuishoort. Zo was het houden van een aantal dieren in het park één van de voorstellen. Maar op ons stedelijk Do-

52 TERZAKEMAGAZINE

OM EEN STAD LEEFBAAR TE HOUDEN HEB JE NIET ENKEL EEN GOED BESTUUR NODIG, MAAR OOK GEËNGAGEERDE INWONERS. mein Kiewit houden we reeds verschillende dieren en zijn de controle en de verzorging beter. Via een persoonlijk bericht krijgen gebruikers van het platform informatie over de stand van zaken van hun idee.

Positieve ervaring en leertraject Het traject dat we tot nu toe hebben afgelegd met CitizenLab ervaar ik als zeer positief. Al hebben we wel nog een weg af te leggen. Het voorontwerp dat nu in opmaak is, zal een eerste vorm van feedback zijn. De deelnemers van ons platform zullen er zien welke voorstellen weerhouden werden en welke niet. Op basis van hun reacties gaan we het ontwerp nog een keer bijsturen tot een definitief voorstel. Het publiceren van dat voorontwerp zal ons platform opnieuw doen heropleven. Het blijft een uitdaging om inwoners mee te nemen in een langdurig traject. We zoeken steeds naar een goed evenwicht tussen informeren en verwachtingen managen.

Ook voor ons is dit een leertraject. Democratie is meer dan een keer om de zes jaar een bolletje kleuren. Mensen zijn steeds mondiger en verwachten dat hun stem gehoord wordt bij beslissingen. Besturen die het nalaten hierop in te spelen zullen negatieve beoordelingen krijgen van hun kiezers. Het is zoeken naar de juiste methode om een zinvol debat te organiseren dat ruimte

biedt aan verschillende meningen. Het platform van CitizenLab biedt alvast een framework om zo’n discussie op een overzichtelijke manier te organiseren.

We zullen in de toekomst bekijken of we het platform, naast specifieke projecten, ook kunnen gebruiken om continu in dialoog te gaan met onze inwoners.

To Wifi or not to Wifi

53 DOSSIER04

IN GESPREK MET JOHAN VANDE LANOTTE Johan Vande Lanotte is burgemeester van de stad Oostende

Samen werken aan de toekomst van de stad Oostendenaars komen via online-ideeënplatform uit hun schelp Uit de Stadsmonitor blijkt dat de Oostendenaars hun engagement in het verenigingsleven en hun bereidheid tot participatie verminderd zijn. Met het traject “Kom uit je Schelp” wil het stadsbestuur van Oostende te weten komen wat er leeft in de stad en bewoners opnieuw warm maken om te participeren. Maar ook en vooral samen een visie tot stand brengen die richtinggevend is voor het bestuur. Een online-ideeënplatform1 vormde hierbij alvast een onderdeel van de eerste inputfase uit een breder participatietraject.

IN DE TWEEDE FASE VAN HET PROJECT ZAL DE BEVOLKING KUNNEN BESLISSEN WELKE IDEEËN UITGEVOERD ZULLEN WORDEN.

(1) oostende.citizenlab.co

M

et het “Kom uit je Schelp”-traject wil het bestuur van Oostende met een open blik naar de toekomst van de stad kijken en vragen aan de burgers om daarin mee te denken. Alle ideeën zijn welkom, over alle beleidsdomeinen heen. Kleine, praktische opmerkingen en verbeteringen over bijvoorbeeld verkeer, vuil en veiligheid, maar ook de visionaire projecten.

In de eerste fase kunnen burgers onder meer hun mening uiten via een onlineideeënplatform. In een latere fase worden er concrete projecten gekoppeld aan deze ideeën, en zullen de bewoners kunnen stemmen over de uitvoering hiervan.

Vergt het een grote investering voor de stad om in te stappen in een onlineparticipatieverhaal?

Johan Vande Lanotte: Het onlineverhaal kostte ons 5.000 euro en viel qua investering best mee. Op twee weken tijd hebben we het ideeënkanaal opgezet want CitizenLab had een kant-en-klaarplatform dat enkel nog wat customising naar de huisstijl van de stad nodig had. De investering zit vooral in de personeelsinzet om het onlinedeel op te volgen en te blijven voeden.

Hoe gaan jullie met ideeën van burgers aan de slag?

Vande Lanotte: Het onlineplatform was één van de (input)fasen uit een breder participatietraject. Via diverse online en offline (straatgesprekken, interactieve

54 TERZAKEMAGAZINE

Via diverse online- en offlinekanalen hebben we ideeën verzameld.

Burgemeester van Oostende Johan Vande Lanotte

sessies op de wijkraden, ideeënkaartjes …) kanalen hebben we ideeën verzameld. Op basis van al deze input werd een enquête opgesteld en in de bus van elke Oostendenaar bezorgd. Op basis van de resultaten van deze enquête gaan we aan de slag met de concrete ideeën. Als blijkt dat Oostendenaars betere fietsvoorzieningen willen, dan gaan we uiteraard kijken welke ideeën er reeds werden ingediend met betrekking tot dit thema. Momenteel moeten we het enthousiasme van de idee-indieners dus nog even temperen, maar de volgende fase volgt snel. Heel wat ideeën zijn eenvoudig en snel realiseerbaar. We kunnen er onmiddellijk mee aan de slag. Andere ideeën vragen wat meer denkwerk of finetuning en dat hopen we op een cocreatieve manier aan te pakken.

Heel wat ideeën komen terecht op zo’n platform. Hoe behoud je een overzicht?

Vande Lanotte: Het ideeënplatform wordt dagelijks opgevolgd door personeelsleden van de stad. Ook het ma-

nagement en het beleid vonden reeds de weg naar het platform en pikken soms iets op. Ideeën worden ook vaak gedeeld door burgers en komen zo bovendrijven op sociale media. Zo blijven we automatisch op de hoogte van wat er gaande is. Vele ogen helpen om het overzicht te behouden. Het platform heeft ook rapportagemogelijkheden zodat we op elk moment een mooi lijstje kunnen trekken van alle reeds ingediende ideeën per thema.

Hoe beslissen jullie welk voorstel jullie al dan niet opnemen? Wordt dit ook gecommuniceerd?

Vande Lanotte: Op zich zijn alle ideeën welkom, ook de kritische. Momenteel hebben we bijna elk idee op het platform laten staan. De mogelijkheid om voor of tegen een idee te stemmen is een simpele maar krachtige tool om de waardering voor een idee te meten.

We stellen ook vast dat er een vrij groot verschil is qua toon tussen de ideeën of reacties die online worden ingediend

Heel wat ideeën zijn eenvoudig en snel realiseerbaar. Andere ideeën vragen wat meer denkwerk.

en openbaar zijn ten opzichte van de papieren en anonieme ideeënkaartjes.

De sociale controle op het onlineplatform doet haar werk om het beleefd te houden. In de tweede fase van het project zal de bevolking kunnen beslissen welke ideeën uitgevoerd zullen worden.

We communiceren daar steeds over en koppelen terug.

Hebben jullie onderweg moeilijkheden ondervonden?

Vande Lanotte: Om tal van redenen vindt niet iedereen zijn weg naar het platform en daar moet je rekening mee houden.

Je bereikt slechts een bepaalde doelgroep en dat proberen we grotendeels op te lossen door de combinatie met een offlinetraject. Het managen van de

55 DOSSIER04

DE MOGELIJKHEID OM VOOR OF TEGEN EEN IDEE TE STEMMEN IS EEN SIMPELE MAAR KRACHTIGE TOOL OM DE WAARDERING VOOR EEN IDEE TE METEN.

verwachtingen is steeds een uitdaging.

Doordat het traject uit verschillende fasen bestaat, zijn we nog niet aan de slag gegaan met de ingediende ideeën. Soms wordt men wel ongeduldig. In de enquête hebben we geen concrete ideeën meegenomen, enkel thema’s waarover de ideeën gaan. Dat was tegen de verwachtingen van burgers in. De kers op de taart van het participatietraject is een soort volksraadpleging waarin we enkele ideeën/projecten voor de toekomst van de stad voorstellen en waarop de Oostendenaar zal kunnen stemmen.

Dan is het wel de bedoeling om de meest populaire ideeën concreet naar voor te brengen.

Hebben jullie tips voor andere gemeenten die met een gelijkaardig initiatief willen starten?

Vande Lanotte: Kom langs in Oostende.

We leggen graag in geuren en kleuren uit hoe we het hebben aangepakt en wat de do’s en de don’ts zijn. De toekomst van de stad is iets waar de burger graag

aan mee denkt. Een participatieve aanpak voor de stad is dus een do voor elke stad. En het gebruik van zowel onlineals offlinekanalen een must.

Succesfactoren onlineaanpak • • • • •

De combinatie van een online- en een offlinetraject.

Op het platform kunnen we snel reageren en in dialoog treden.

De gebruiksvriendelijkheid van het platform.

De sociale controle op het platform.

Via de onlineweg kunnen we mensen bereiken die we niet bereiken op de offlinemomenten.

56 TERZAKEMAGAZINE

IN GESPREK MET JOHAN TOURNÉ Johan Tourné is nationaal secretaris van Samana, nieuwe naam ziekenzorg CM

Concept ‘hallo politici live’ inspireert andere organisaties

Op de Forumdag van de Patiënt (24 september 2016) nam Samana1 het concept “hallo politici live” van De Wakkere Burger, Tree company en Ryckevelde over. Chronisch zieken en mantelzorgers konden er rechtstreeks in debat gaan met politici. Nationaal secretaris Johan Tourné uit zich alvast enthousiast: “Deze werkmethode past perfect bij de wens van onze vereniging om onze leden vanuit eigen kracht te laten werken aan hun situatie.”

DEZE SPEEDDATE IS EEN DYNAMISCHE KRUISBESTUIVING DIE ONZE WERKING RIJPER EN STERKER MAAKT.

(1) Nieuwe naam voor Ziekenzorg CM.

“Niemand is beter geplaatst om vragen te stellen of problemen aan te kaarten dan de mensen die er zelf mee geconfronteerd worden”, zegt Johan Tourné.

“Burgers die minder mondig zijn, kunnen de gesprekken gewoon mee volgen.

Dat is leuk. Het concept zit goed in mekaar.”

Wat kan zo’n speeddate met politici concreet betekenen voor een organisatie als Samana?

Johan Tourné: De vragen en argumenten van burgers en politici bieden ons als organisatie extra input om op verder te werken. Individuele vragen maken duidelijk dat er hiaten in de regelgeving zitten. Maar ook algemene vragen over armoede, kinderbijslag en mantelzorg kwamen vandaag aan bod. We hebben

bewust gekozen voor politici uit de commissie Sociale Zaken die rond deze thema’s werken. We hopen dat ze de input en vragen van de burgers serieus nemen. We zullen hen later ook bevragen en confronteren met hun antwoord en eventuele voornemens. Maar evenzeer kunnen politici chronisch zieke mensen vanuit hun positie ook wel nieuwe inzichten bieden die interessant zijn voor ons als organisatie. Het is een kruisbestuiving die onze werking rijper en sterker maakt.

Heeft u zelf een prangende vraag voor een politicus?

Tourné: Heel wat prangende vragen staan reeds neergeschreven in ons Charter voor de Patiënt. Maar als ik er een thema zou moeten uitkiezen, vind