AndersTotlandpåSamlaget
Utirommet .Lettlesbok.Ill.avLineHalsnes.2019
Vintertonar. Roman.2019,2020
Vindmøllekampen.Historiaomeitfolkeopprør .Sakprosa.2021
AndersTotland Tiljordskaldubli
Roman
Samlaget
Oslo2022
©DetNorskeSamlaget2022 www.samlaget.no
Omslag:EivindStoudPlatou/Handverk Førtrykk:Type-itAS,Trondheim
Skrift:10.5/13.6pkt.Sabon
Papir:80gMunkenPrintCream1.8
Trykkeri:ScandBookAB,Falun
PrintedinSweden
ISBN978-82-340-0971-6
Dennebokaertryktpåmiljøvenlegpapir.
KAPITTEL1
NøyaktigkvendetvarIvarAslaksenropteetterdå hangretsinebitretårerframforuthusetpåprestegarden,kjemingennokosinnetilåfåsvarpå.Meneger rimelegtryggpåathanhaddeeilangrekkesynderhan trongtilgjevingfor,medtankepåalleukvemsordaog trugslanehanropteutderhanlåg.Dettevardetberre egsomhøyrde.Densværekompanjongenhanskjempa forlivetnokremeterunna.Hanhaddenokmedsitt,såg detuttil,oggaviallefallingenresponspåklageropa tilAslaksen.
«Detteskaldufåsvisåjævligfor»,saIvarAslaksen dåhantilsluttklarteåroaseg.Strengttattvissteeg ikkjeatdetvardethanheitte,detfannegførstutdå altdettevaroverogegopnalommebokahansogfann detblodstenkaførarkortet.
Hanheldtsegtilkneet,derblodetrannfrådetopne skotholeteghaddelagamedjaktriflanokreminutttidlegare.«Såjæ-ve-lig»,gjentokhanmedtrykkpåkvar einastestaving,somomegvareinslagstomsingsom måttehadetinnmedteskei.Greittnokategvargammal,mendetfekkdåveramåtepå.Dessutanvarhøyrselenminheiltfin.Detvarpotensenegsleitmed.
Egdultabortihanmedmunningenpåriflaogbad hanpassaspråket.«DetteertrassalteitGudshus»,sa egogdroglittpådet.TenktepådenuanstendigesummensomOpplysningsvesenetsfondkravdeforateg skullefåkjøpadetutdåeggjekkavmedpensjontre årtidlegare.Haddedetikkjevoreforreservekontoen eghaddespartoppgjennomeitlangtlivmedsideverksemd,haddeegaldrihattråd.Ordtaketomateinskulle fåsilønihimmelen,varverkelegtreffandeforprestane herilandet.Detvariallefallikkjeeityrkedereingjekk hardtutilønsforhandlingane.Dettestreikepreiketsom deiungeharbegyntmed,varheiltutenkelegimitid. Mestodmedluaihandaogprestekragenrundthalsen ogtokdetmefekk.Ogvillemehameiråruttamed, fekkmeordnadetsjølv.
«Deteriallefallmitthus»,saeg.«Ogsånnbannskapvilegfaenmegikkjehanokoav.»
IvarAslaksentoksegtilkneetigjen,førhanløfta handatilansiktet.Blodethaddegrisasegutoverfingrane.Detvareitsaligsøl,altdetraudesomspreiddeseg utoverkledaogsnøen.Egkikkalengerbortpåtunet, motkameratenhans,derdetframleissurranokresinte vaktbierrundtdenstore,livlausekroppen.Kvaiherrensnamnogrikehaddedeitenktpådådeiopnaden kuben?
«Dusleppikkjeunnameddette»,saIvarAslaksen. Hanløftahandaigjenogpeiktehennemotmeg,som einslagsfingerpistol.Egharalltidlattmegfascinera avkorleisfolkklarerådrapåmedheiltusannsynlegescenarionårdeisjølvsitiklisteret.Somomdei ikkjeeingongønskjeråsleppalaus,menberrehamrar sitteigekistelokfastmedkvarteinasteorddeilirerav
seg.Mensålangthaddedetstortsettvorepåfilmog ibøkereghaddesettslikt.NolågIvarAslaksenblødandepåbakkenminogsiktapåmegmedpeikefingeren,medtommelensomeinslagshane.«Nårmekjem tilbake,tarmebådepenganeogjentungen.Ogdu…» Herkneptehannedtommelenmedanhanlagaeinklikkelydmedtunga.«Duerberresåferdig,du.»
Idetsamekomdetlydfråkompanjongenhansborte vedbikubane.Hanhaddetydelegviskviknatiligjen.
«Adrenalin!»Ordetkomsomeistramkvesing.Han løftahøgrehandatilbrystet,ogmedalldenskjelvinga vardetberresåvidtegforstodkvahanmeinte.
«Ja,egkjennerdetsjølv»,saegognikka.Forførste gongsidanIvarAslaksenogkompanjongenbegynteå lagaleven,drogegtilmedeitlitesmil.«Trassalter detgodtåkjennaatkroppenreagerer.Ataltfungerer somdetskal,liksom.Einkjennersegnestenlittekstra levande,erduikkjeeinig?»
Menegtrurkanskjeikkjehanvardet.Hangavialle fallikkjeuttrykkforåsamtykkapånokosomhelstvis. Derimotbruktehandensisterestenavlufttilåpressa uttosmåstavingar,somikkjeutanvidaregavmeining formindel:«Øy-te.»
Nårsantskalseiast,høyrdesthannestenutsomei fløytederhanlågogkveste.Eislagssjølvinnsikthadde hanidetminste.Menkviforsnakkahanomdetno?
Igjenopnahanmunnen,somomhanprøvdeåforklara.Mennovardetikkjemeirigjenderinne.Berre eitstort,raudtansiktsomkavaetterluft.
FørstnolaegmerketilatIvarAslaksenikkjelengerlågpåsamestaden.Altsomlågigjen,vareitraudt merkeisnøenogeistiplalinjeavlyseraudeflekker
bortovermothusveggen.Såhøyrdeegeitbrølfråsida, derhankastasegmotmegmedeinsteinihøgrehanda. Egløftariflaogsettedetandreskotetmidtmellom augatilIvarAslaksen.Detvarsomomegaldrihadde gjortanna.
MedeitstilledumpfallIvarAslaksentilbakkenog bleiliggandemedryggenmotdenblankehimmelen, medandenraudesnøenvaksieinnysirkelrundthovudethans.Såvardetstille.Tilogmedkvesingatilkompanjongenhaddeslutta.Ikkjesåmykjesomeitpustvar igjen.Oghaddedetvoreeinfilm,haddebiletettruleg berreblittståandeslik,medtoferskelikpåbakken ogmedeinhalvvegsoppreistgamlingmedberretøflar påbeinaogdennylegavfyrtejaktriflaihanda.Forder stodegogforstodknapteinbrøkdelavkvasomhadde skjedd.
Eg,JacobJuul–pensjonertprest,leiaribirøktarlagetogbygdasstoresprithandlar.Ognoaltsåmordar. Herregud,foreitrot.
KAPITTEL2
Nokandetgjernesjåutsomomegharlevdeitdramatiskliv,someinslagsDonCorleone,mendethareg ikkje,altså.Stortsetthardetvorefredeleg.
Sådåegstoddermedriflaihandaognettopphadde tattlivetavhansomkorttidetterskullevisasegåvera IvarAslaksen,vardetnokminstlikeoverraskandefor megsomforhan.Foråprøvaåsorteralittikvasom haddeskjedd,leitaeggjennomlommenetildeitomennene,ihåpomåfinnanokoidentifikasjonspapir.Men veldigmykjeklokarebleiegikkje.BortsettfråførarkortettilAslaksen,somidetminstefortaldemegkven detvareghaddeskote,fannegberreeitbruktlommetørkleogeiadrenalinsprøyteilommenetilkompanjongen.
Egsågmegrundt.Todødekropparutanforden gamleprestebustaden,utannokafornuftigforklaring. Egstod,sommingodevenlensmannenvillehasagt,i djupgjørme.
Sommedsåmykjeannailivetkjendestdetmestsom omdetvarslumpogtilfeldigheitermeirennmedvitne valsomhaddeførtmeghit.Nettsommedspritbusinessenmin,somdetfaktiskvarbiskopensomfekkmeg
innpå.Iallefallpåeitvis.Underkaffiselskapetetter innsetjingsgudstenestakomhanmedeilangrekkevelmeinterådomkorleisegbestkunnefinnaminplass blantdeiinnføddeibygda,eiklarogtydelegretning fordenventandegjerninga.Detviktigastevarågliinn blantlokalbefolkninga,meintebiskopen.Detvarrett ogslettavgjerandeomegskullelukkast.
«Nårkulturforskjellaneblirforstore,nårhellerikkje denheilagebodskapenfram»,sabiskopenognikka førstmotmegogsåmotMargot,somforåsjåat alvoretsokkinnhosbeggeto.«Detersynd,men sant.»
Detvarikkjetvilomkvahansiktatil.Isoknerådethaddedetvoreeintydelegskepsismotåtilsetjaein sommegdåstillingableiledig,ogdethaddetilogmed blittdebattilokalavisa.Folketiskoganeerikkjedei opnaste,deiheldsegmedsineeigneomdeikan.Helst skalduhaåtte–tolvgenerasjonarmedbønderogskogbrukararbakdeg,ogallerhelsteitpartragiskeslektshistorieromfedrarsomharblittslåttihelaveiuheldig trefellingellerhardruknaifløytinga.Akkuratdetvar detikkjesåmykjeågjeramed,mennårdetførstvar blittslikateghaddefåttstillinga,burdeeggjeraalti mimaktforåomfamnadenlokalekulturen,sabiskopen.
Ungogivrigsomegvar,gjekkegtilverksmedhud oghårogalteghaddeavklutarsomkunnesetjasttil. Ganskesnartfannegutatoppmodingafråbiskopen kanskjevarlittopnarefortolkingennkvahanhadde tenkt.Forkvabetyrdeteigentlegåomfamnadenlokale kulturen?Sjølvhaddeegennoikkjeoppdagadeistore forskjellanemellomoss–folkerdåfolk,antendeikjem
fråhavgapetellerdeidjupeaustlandsskogane,ogGud erGudomallelandlågaude,detvaregiallefallviss på–menpåeittpunktvarskilnadenmellomkyrkjelydenogmegsjølvheiltopenberr:Mesnakkaulikt.Var detkanskjedetbiskopenhaddemeint,ategskullelegga igjendenavsliptevestlandsdialektenminpåandresida avfjelletogrettogslettleggaomtildettebreietalemåletsomsærpregarskogfolketiaust?Eggavdetein sjanse.Ifleiremånadergjekkegrundtogøvdepåå seia«je»og«itte»ogallslagsordsomfekkMargottil åknekkasamanavlatter.Ogegfølteategfekkein visssvingpådet,eggjordeverkelegdet.Ettereistund dristaegmegtilmeddennyedialektenminuteblant folkòg.Særlegovertydandekandetnokikkjehavore, menegtrurdeiflesteforstodkvaegprøvdepå.Det vareislagskjærleikserklæringtilbygdaogfolket,eller iallefalleiutstrekthandfråmiside.Mendetkunne ikkjevara,sjølvsagtkunnedetikkjedet.Detersærleg nokomedklangeniordet«itte»nårdetbliruttaltpå einslagsvestlandsdialekt,somfårfolktilåsperraopp auga.
Nei,detmåtteveraandremåtaråkommakyrkjelydenimøtepå.Gjennombrotetkomieinsamtalemed forgjengarenmin,Halvdanprest,sombådevarføddog vaksopppåeitjordgolvvedeitavdeiminsteskogstjernaiprostiet,ogsompåallevismåkunnareknast someinekteheimføding.Hanfortaldeomdetlokale birøktarlaget,somhansjølvhaddevoremedifråhan konfirmertesegeingongimellomkrigstida,tilhan flyttaogoverletgjerningatilmeg.Der,kunneHalvdanprestfortelja,gjekkpratenfrittmedaneinfiksapå kubemateriellogdiskutertealtfråinnvintringtilsverme-
førebygging.Ogingenspurdekordukomfrå,ikkjei birøktarlaget.Einbirøktarereinbirøktaromhanhar aldrisåstore«itte»-problem.Berrehanikkjekludrar dettilmeddronninga,dererdetingennåde.
OgHalvdanpresthadderett.Egvarverkelegvelkommenibirøktarlagetogbleitattgodtimotdåeg møttepådenførstesamlingaoggjordekjentateg gjernekunnetenkamegåstartaoppmedto–treeigne kubarpåtunetiprestegarden–ogkanskjeutvidamed eihandfullkubariutmarkaòg,omdetvistesegateg meistradenedlerøktarkunsten.Menganskesnartblei detklartatdetvareitannatemasomopptokrøktarlagetvelsåmykjepåsamlingane.Dethandlaforså vidtommatauk,detòg,ogikkjeminstvardetgodt innanforoppmodingafråbiskopenomåomfamnaden lokalekulturen.Eghaddeberreikkjetenktatheimebrenningvarnokoeinprestkunnedrivamed–ogi allefallikkjeisjølveprestebustaden.Mendeiandresåg ikkjeproblemet.Tradisjonertradisjon,ogharbiskopenførstbedeeinomnoko,mådetgodegrunnartilom einskallavera.Detvaregforsåvidteinigi.Ogverre enndetmislukkadialektforsøketkunnedetveluansett ikkjegå.
«Dessutanskaldujoikkjebrennainneihuset»,sa AnjoSnusbrenna.Hanvareinavdeieldsteilaget. «Såvidtegveit,vardetuthusetsombleibruktiHalvdansitid.Taregikkjeheiltfeil,stårdetgamleutstyrethansderframleis.Medinnlagtvatnogaltdutreng. HankaniallefallikkjehatattdetmedsegtilKristiansand.»
Eikollektivkneggingspreiddesegilokalet.
«Men…»Egsågprøvanderundtmeg.«Betyrdette
atdeterålmentkjentatprestenibygdahardriveei slagsspritsjappe?»
«Neineinei.»Anjoristapåhovudetogfylteikaffikoppen.«Berretileigebruk.»Hantoksegeingodslurk avkoppenogsågrundtseg.«Nettsomrestenavoss. Medrivdåikkjebutikkmedheimebrent.Detteerkultur,gut.Dethandlaromåføratradisjonenvidare.Det ereindelavidentiteten.»
Betreargumentkunneegikkjefå,ogslikgjekkdettil ategbegynteåbrennaiuthuset,somellesbleibrukttil ålagrakassaneogtavlenetilbikubane–ogdessutantil åslyngauthonningenomhausten.Eitskikkelegfleirbruksrom.EgtokAnjoogdeiandreirøktarlagetpå alvorogbrendeberretileigebruk–ogtileioganna gåve.Mendetvaringensomprotestertepåategselde nokrekrukkermed«himmelskhonning»kvarhaust. Nokonformuebleidetikkjeavdet,mennoktilateg sakte,mensikkertfylteoppeinsparekontotileventuelleregnvêrsdagar.OgGudhjelpemeg,kormangeslike detskullebli.
DetmestregnfulleavaltvarnoklivetmedMargot. Mendetvarverkelegektekjærleik.Meelskakvarandre bådeviltogintenstdåmesloosssamanmidti20-åra. Detvarsomeiteventyr,egkanikkjesjåtilbakepådet pånokonannanmåte.Slikvardet.Megiftaossogfekk barn,oghotoksegavheimenmedanegfullførteprestestudiet.Såfølgdehomegrundt,medgutenpåslep, etterkvartsomegsøktemegfråvikariattilvikariatden førstetida.
DetsameåretsomJuniorskullebegynnapåskulen, fekkegendelegfastjobb.Detkunneikkjehapassa betre.OgsjølvomMargotlohånlegdåeggjekkrundt
iprestebustadenogsa«je»og«itte»,vardetvarmei stemmahennardåhogongpågonglastrikketøyetfrå seg,reistesegfråsofaenoglaarmanerundtmegmedan hokviskra«jeskalgjedegitte,je».
Samtidigskjeddedetnokoheimeiprestegarden,som gjordedetvanskelegåverasaman.Førsttruddeeg berrehovareinsam,atdetvareislagsbitterheitover korleislivetvarblitt.Atdetlikevelikkjevarsågreitt åveraheimemedanegvaruteogpreikaoglyttatil alleandresinesorgeroggleder.Mendetvarmeirenn det,etterkvartbleidetklartsomblekkatdetvarnoko kroppslegsomlågbakbådedensaktefråkoplingaog deibråendringaneihumøret.Ogdådiagnosentilslutt bleistilt,vardeifysiskeplageneblittsåstoreatme måtteveljamellominnleggingpåsjukeheimellerprivat pleieibustaden.
Egopplevdedetaldrisomeitval.Sålengeegkunne hahenneheime,vardetheimehoskullevera.Hovar trassaltkonami,hovarmortilKnut-Halvard.Ogkva villefolkhasagtomegsendehennefråmeg?Nei,ho haddeingenverdastingpåeinsjukeheimågjera.Det passasegrettogslettikkje.
Problemetvarsjølvsagtpengane.Denlønaeinskal fåihimmelen,betalerikkjeforprivatomsorg,ogdeter grenserforkorlangteinkjemmedhonningen,omhan eraldrisåhimmelsk.
DetvardåAnjoSnusbrennaibirøktarlagetkommed forslagetsomskulleendraalt.
«Duveitdet,Jacob»,saAnjoogsnurradetvesle mjølkeglasetidenrynketehandasisådetblankebrennevinetspannrundtkantane.Hanmåttehanærmaseg åttiårno,menheldtframleisfastpådeigamletradi-
sjonane.Ja,kvenskullevelgjortdet,omdetikkjevar deieldste?Hantokeinslurkogkremta.«Deternesten ingensombrennerlengernotildags.»
Egnikka.
«Aquavitae»,saAnjo.Hanbøygdehovudetog kikkapåskråttmotmeg,somomdethanskulleseia, varspesieltviktig,someitsignalomatnogjaldtdet verkelegålyttaher.Hanhaddeforsåvidteitpoeng; nårduersåpassgammal,kandudøykvatidsomhelst, såpassrealistiskfåreinnestenvera.«Livetsvatn»,sa Anjo.«Deterdetmesnakkaromher.Eitlivfordeg ogMargot,omduskikkardegrett.OgKnut-Halvard. Deterpengaridetteno,Jacob.Godepengar.Noktilå betalaforallhjelpadetreng.»
Egnikkaigjen.Forandregongletegmegovertalaav AnjoSnusbrenna.Denførstegongenhaddedethandla omåkommatettarepåkyrkjelyden.Noskulleeg sleppaåsendaMargotfråmeg.Beggegongenelågløysingaiuthuset,idetgamlebrenneapparatet,mendenne gongenvardetmitteigeekteskapegbrendefor.
Meningentingavdettekaneigentlegforklarakva somførteIvarAslaksenogkompanjongenhanstilprestegardendenneskjebnesvangredesemberkvelden.For sjølvomdetstrengttattikkjevarheiltlovleg,deteg dreivmediuthuset,førteikkjebrenningaogsprithandelenmeginnpånokokrimineltsporpåandremåtar.
Nei,korleisdenneonsdagenbleisomhanblei,hadde berremedKnut-Halvardågjera.