Tekst i tid og rom_001_288.indd 1
18/01/17 13:52
Hildegunn Otnes og Bente Aamotsbakken
Tekst i tid og rom Norsk sprĂĽkhistorie
Det Norske Samlaget Oslo
Tekst i tid og rom_001_288.indd 3
18/01/17 13:52
Tekst i tid og rom_001_288.indd 2
18/01/17 13:52
Innhald Forord 9 Innleiande perspektiv Historiske og romlege dimensjonar i norskfaget 12 Tid 12 Rom 13 Språk og litteratur 14 Skrift og tale 15 Ei tekstleg tilnærming 16 Ei komparativ tilnærming 17 Ei utforskande tilnærming 18 Ei aktualiserande tilnærming 20 Språkhistoriske periodar 22 Frå urnordisk til moderne norsk Urnordisk tid 200–750 28 Samfunnet 28 Tekstane 30 Språket 32 Norrøn tid 750–1350 38 Vikingtid, utferdstrong og landnåm 38 Samfunnet i høgmellomalderen 40 Språket 42 Tekstane 43 Uttale 46 Norrønt – eit kasusspråk 50 Verba i norrønt 62 Mellomnorsk tid 1350–1550 72 Samfunnet 72 Språket 75 Tekstane 76 Fonologiske endringar 78 5
Tekst i tid og rom_001_288.indd 5
18/01/17 13:52
Tekst i tid og rom
Kvantitetsomlegging, reduksjon og morfologiske endringar 85 Fleire endringar 89 Endringar i syntaks og ordforråd 93 Dansketida 1550–1800 100 Samfunnet etter reformasjonen 100 Språket i tvillingriket Danmark-Noreg 105 Overgangen frå norsk til dansk skriftspråk 108 Tilhøvet tale – skrift 110 Språk og tekstskaping i Noreg på 1600- og 1700-talet 112 1800-talet 120 Samfunnet på overgangen til 1800-talet 120 Dei første tilnærmingane til eit norsk skriftspråk 122 Språkspørsmålet kjem i sentrum 124 Eit nytt norsk skriftspråk blir til 128 Språkprogrammet til Aasen tek form 136 Ein annan veg til eit norsk skriftspråk 139 Språkprogrammet til Knudsen tek form 141 Bakgrunnen for språkstriden i starten av 1900-talet 146 Lesebøkene til Nordahl Rolfsen 148 Vår eiga tid 152 Samfunnet 152 Dei første rettskrivingsreformene på 1900-talet 153 1907-reforma for riksmålet 157 1917-reforma 160 1938-reforma 165 Språkpolitikk etter den andre verdskrigen 168 Læreboknormalen frå 1959 174 Språkpolitikk mot årtusenskiftet 175 Språkleg mangfald 181 Språklege nærstudium Den nordiske dimensjonen 188 Norden 188 Norden i skulen 189 Norden i grunnskuleplanane 191 6
Tekst i tid og rom_001_288.indd 6
18/01/17 13:52
Innhald
Reell kommunikasjon 193 Islandsk og færøysk 194 Dansk og svensk 197 Samisk og finsk 205 Tospråklegheit 207 Namn 214 Namnegransking 214 Namnegransking i skulen 215 Stadnamn i tid og rom 216 Stadnamn – registrering, tolking og normering 220 Personnamn 224 Namneskikkar 226 Personnamn og generell språklære 230 Etternamn 233 Tale 235 Munnleg språk 235 Munnleg norsk i tidlegare tider 237 Ei historisk tilnærming til talemål 238 Ei geografisk tilnærming til talemål 239 Andre tilnærmingar til talemål 242 Tilnærmingar til ein munnleg tekst – eit analysedøme 244 Talemålet i skulen 249 Skrift 256 Kva er skrift? 256 Skriftprinsipp 257 Alfabet i Noreg 258 Rettskrivingsprinsipp 262 Normgivarar og skrivekunnige 264 Skriftspråket i skulen 266 Handskrift og trykkskrift 272 Digital skriving 273 Litteraturliste 277 Stikkordregister 281 7
Tekst i tid og rom_001_288.indd 7
18/01/17 13:52
Tekst i tid og rom_001_288.indd 8
18/01/17 13:52
Forord Språkleg kunnskap og identitet er høgt prioritert i norskfaget på alle nivå. Elevar og studentar skal lære om bakgrunnen for den norske språksituasjonen, dei skal lære å respektere talemålet til andre, og dei skal lære å vere stolte av sitt eige. Språkhistorieundervisninga skal med andre ord handle om språk både i tid og rom – om språk og språkbruk i ulike kontekstar. Forfattarane av denne boka har arbeidd i lærarutdanninga i mange år, og dei sakna tidleg ei språkhistorisk framstilling som ikkje var for detaljert, men som likevel la eit solid grunnlag for kunnskap om norsk språkhistorie på høgskole- og universitetsnivå. Derfor skreiv vi denne boka på slutten av 1990-talet. Sidan den gong har boka vore gjennom fleire mindre revisjonar, og nå kjem den ut i 5. utgåve. Vi har valt å lage ei framstilling der det viktigaste av den norrøne språklæra er integrert i språkhistoria, og der geografiske og samfunnsmessige variablar blir dregne inn. Det har vidare vore viktig for oss at alle språkhistoriske periodar vart om lag like grundig dekte. Dei eldste periodane har derfor fått breiare plass i denne boka enn det som gjerne har vore vanleg. Vi har lagt stor vekt på den mellomnorske perioden, for det var då grunnlaget vart lagt for det moderne norske språket. Boka er først og fremst tenkt til bruk i lærarutdanninga, og den inneheld derfor noko faghistorie og didaktisk refleksjon. Det er særleg i første og tredje del vi har didaktiske perspektiv, både ved å skissere nokre alternative tilnærmingsmåter i undervisninga (kap. 1) og ved å gå grundigare inn på nokre språklege tema, som til dømes namn, nordiske språk, skrift og tale (kap. 8–11). Den språkhistoriske framstillinga i andre del av boka er meir tradisjonell, men vi har brukt ein del grep som vi meiner er fruktbare på fleire utdanningsnivå. Eitt grep er å trekke inn heile tekstar i språkhistorieundervisninga og eit anna å gjere samanlikningar mellom norsk språk i eldre tider og norsk språk dag (sjå særleg Spor-i-dag-boksane i kap. 2 og 4). I denne utgåva er læreplansitata oppdatert i pakt med 2013-revisjonen av planen LK06. Dessutan er dei grammatiske termane (mellom anna på 9
Tekst i tid og rom_001_288.indd 9
18/01/17 13:52
ordklassane) endra til den anbefalte terminologien for bruk i skolen. Vi har også bytta ut tekstdømet («Sofies verden» av Jostein Gaarder) med eit nytt døme («Kakkerlakkene» av Jo Nesbø) i kapitlet om nordiske språk. Vi vil takke alle som har hjelpt oss med boka – både tidlegare versjonar og denne; fagkonsulentar, kollegaer, studentar og forlagsredaktørar. Spesielt vil vi takke vår forlagsredaktør Ellen Skjold Kvåle som har gjort ein formidabel jobb med denne siste revisjonen. Trondheim/Horten 2016 Hildegunn Otnes
Bente Aamotsbakken
10
Tekst i tid og rom_001_288.indd 10
18/01/17 13:52
Forord
Innleiande perspektiv
11
Tekst i tid og rom_001_288.indd 11
18/01/17 13:52
Historiske og romlege dimensjonar i norskfaget Kvifor er språkhistorie ein sentral del av norskfaget, og kva er dei beste tilnærmingsmåtane når ein skal formidle språkhistoriske emne? Dette er eit par av dei spørsmåla som ligg til grunn for denne boka, og som vi prøver å gi nokre svar på. Innleiingsvis vil vi presentere nokre perspektiv og dimensjonar som står sentralt i formidling av språkhistorie, og dra opp nokre faglege grenser – til dømes mellom tid og rom, språk og litteratur, fiksjon og sakprosa og mellom tale og skrift. Eit undervisningsteoretisk perspektiv vil skine gjennom indirekte ved at vi i boka prøver å bruke tilnærmingar til stoffet som vi meiner ein kan overføre til undervisninga i skulen. Derfor skisserer vi i andre delen av dette innleiingskapitlet nokre moglege innfallsvinklar til språk og tekst i tid og rom.
Tid Historia gir oss ein nasjonal og kulturell identitet, og gjer oss betre i stand til å forstå dei prosessane som er i gang i dag. I dei fleste land ser ein det derfor som viktig at skuleelevane lærer om historia til landet og folket. I morsmålsfaget omfattar oftast eit slikt perspektiv litteraturhistoria, der eitt av måla er at den skjønnlitterære arven i eit land skal bli kjend for elevane. Det er ikkje alle land som finn det like interessant å innlemme språkhistoria som ein del av allmennutdanninga. Det mest nærliggjande her er å vise til Danmark, der elevane ikkje lærer noko om språkhistorie i grunnskulen (og derfor heller ikkje i lærarutdanninga). Årsaka ligg nettopp i kor ulik historia har vore i Danmark og Noreg. Fordi vi i Noreg har hatt ein spesiell situasjon med unionar og lydrikestatus i fleire hundre år, og derfor har hatt ei spesiell utvikling av språksituasjonen, har vi hatt ein trong til fleire forklaringar av årsakssamanhengar og til å etablere ein nasjonal språkleg identitet på ny. I Noreg har det vore vanleg at læreplanane har vektlagt kulturarv og språkhistorie. Dette stod framleis ganske sterkt i læreplanen av 1997 (L97), 12
Tekst i tid og rom_001_288.indd 12
18/01/17 13:52
1 Historiske og romlege dimensjonar i norskfaget
og emnet språkhistorie stod nemnt på alle trinn i ungdomsskulen. Generelt for ungdomstrinnet stod det: «Elevane skal kjenne hovudtrekkene i norsk språkhistorie og litteraturhistorie og vidareutvikle forståinga si av den rolla språk og tekst spelar i kultur og samfunn» (s. 125). Somme meiner at det har vorte lagt for stor vekt på kulturarven og det historiske i norske læreplanar. Læreplanen av 2006 (LK06) tok tydeleg konsekvensen av dette synet. Rett nok vart det historiske og nasjonale perspektivet nemnt blant dei innleiande og overordna formåla med norskfaget, men då primært som ein reiskap for å forstå notida. Det internasjonale perspektivet kom i tillegg sterkare med i planen og vart like viktig som det nasjonale. Dette vart ytterlegare understreka i den reviderte versjonen av planen i 2013: Norskfaget befinner seg i spenningsfeltet mellom det historiske og det samtidige, det nasjonale og det globale. Å se norsk språk og kultur i et historisk og internasjonalt perspektiv kan gi elevene større forståelse for det samfunnet de er en del av. Norsk kulturarv byr på et forråd av tekster som kan få ny og uventet betydning når perspektivene utvides. (s. 2)
Læreplanen av 2013 har store perspektiv, både i tid og rom, ved at den både er framtidsretta og globalt retta. Det nye er altså at blikka bakover i tid er dempa. Dessutan er det fokus på språk som noko dynamisk, noko som er i stadig endring. Det ser vi i kompetansemål som «forklare bakgrunnen for at det er to likestilte målformer (…)» (10. trinn) og «(…) reflektere over forhold som kan påvirke utviklingen av talemål» (Vg3). Det er heilt naturleg at læreplanar blir endra og at dei er i pakt med endringar i samfunnet, men det er interessant å merke seg at ordet språkhistorie ikkje står sterkt lenger. I planen for 2006 var det nemnt to gonger, i planen for 2013 er det ikkje brukt i det heile tatt. Det er ord som teksthistorie og kulturhistorie som blir brukte i dei nyare planane. Det er likevel nokre språkhistoriske perspektiv som står att, som vi skal kome til seinare i kapitlet.
Rom Språket i ein romleg dimensjon kan dreie seg om språkleg variasjon i både geografiske, politiske og sosiale rom. Omgrep og uttrykk som språkgrenser, språkområde, språk og samfunn, språk og makt, språk og gruppe, språk og situasjon, tekst og kontekst prøver alle å skildre aspekt av ein romleg dimen13
Tekst i tid og rom_001_288.indd 13
18/01/17 13:52
Innleiande perspektiv
sjon. Det er vanskeleg å skilje tids- og romdimensjonen frå kvarandre. Dei fungerer saman, og mennesket står alltid i både ein historisk, ein geografisk og ein sosial samanheng. Tekstar seier noko både om når og kvar dei har vorte til. Eit romleg aspekt som har vore tydeleg til stades i mange norske språkhistoriske framstillingar, er det samfunnsmessige. Mykje av språkhistoria vår heng saman med rikspolitiske hendingar og endringar. Sjølv om språket har endra seg i ulik grad alt etter nærleiken til dei politiske hendingane. Språket i byane har gjerne utvikla seg annleis enn språket på bygdene, medan språket i éin samfunnsklasse er annleis enn språket i ein annan. Ei sosiologisk tilnærming er med andre ord mogleg i språkhistoriske framstillingar. Ofte finn ein likevel norsk framstilt som eitt språk i enklare presentasjonar. Og først i siste delen av 1900-talet, då sosiolingvistikken gjorde seg gjeldande, fekk sosial gruppetilhøyrsle verkeleg feste som ein variabel i språkvitskapen (sjå kap. 10). Eit romleg aspekt som har vore vigd mykje interesse og forskingsinnsats, er det geografiske. Dialektologien oppstod som vitskapsgrein på 1800talet, og har vore særs viktig heilt opp til vår tid. Nitid innsamlingsarbeid har gjort det mogleg å dele inn Noreg i detaljerte dialektområde (sjå kap. 10). Den geografiske dimensjonen går òg utanfor landegrensene, slik at ein på sett og vis kan sjå norsk, svensk og dansk som skandinaviske dialektar. Det er heller ikkje vanskeleg å sjå slektskapen med engelsk og tysk. Visse periodar av språkhistoria har vi dermed sams med nabolanda våre, medan vi i andre periodar har gått kvar vår veg. Både politiske og lingvistiske tilnærmingar til definisjonar av språkomgrepet er interessante og fruktbare i denne samanhengen (sjå kap. 2, 4, 5 og 8).
Språk og litteratur Det har vore vanleg å dele norskfaget i ein språkleg og ein litterær del. Tradisjonelt har det gjerne vore slik at språkforskarane i faget har konsentrert seg om dei mindre einingane i språket, som fonem, grafem, morfem og setningar, medan litteraturforskarane har vore opptekne av heile tekstar og tematiske strukturar. Litteraturforskarane har òg arbeidd med mindre einingar, men då gjerne med ei meir stilistisk og tematisk vinkling enn ei rein grammatisk. Eit hovudspørsmål har vore korleis desse språklege verkemidla har medverka til å få fram ulike bodskapar i teksten. Vidare har litte14
Tekst i tid og rom_001_288.indd 14
18/01/17 13:52
1 Historiske og romlege dimensjonar i norskfaget
raturforskarane først og fremst studert dei skjønnlitterære tekstane, og gitt oss grundige studiar av norsk skjønnlitteratur gjennom tidene. Tekststudium har òg stått sentralt for språkforskarar. Sjølv dei språkforskarane som har fokusert på mindre einingar i språket, har ofte sett det naudsynt å arbeide ut frå større meiningsheilskapar og eit større tekstmateriale for å kunne seie noko sikkert om eit særskilt fenomen. Historisk språkforsking har likevel i mindre grad enn forsking på litteraturhistorie sett på tekstane som tekstar. Tekstane har utgjort eit kjeldemateriale, eit utgangspunkt for å seie noko om språklege byggjesteinar. Desse tekstane er henta frå både skjønnlitteratur (sagaer, mytar, kvad, folkeviser, salmar, bondeforteljingar osv.) og sakprosa (lover, brev, offentlege dokument, kontraktar osv.). Stundom blir delar av desse tekstane presenterte for lesarane, men oftast har forskingsresultata berre kome fram i form av matriser og skjema for språklege system. Målet har ofte vore å seie noko om språket og språksystemet som er brukt, og ikkje noko om teksten som heilskap. Dei siste tiåra har mange tala varmt for eit mindre skarpt skilje mellom språk og litteratur i faget, og det har på sett og vis òg vorte eit mindre tydeleg skilje. Éin grunn er at tekstlingvistikken har etablert seg som disiplin, og språkforskarar har utvikla ein reiskap for å analysere språklege einingar ut over setningsnivå. Tekstlingvistikken har som mål å vise samanhengen mellom setningar og avsnitt og å systematisere større strukturar i ein tekst som kan seie noko om teksttype og sjanger. Det har i språkforskinga generelt vorte meir naturleg å ta utgangspunkt i både teksten og den konteksten han har vorte til i. Eit slikt heilskapsperspektiv kjenneteiknar sosiolingvistikken frå 1970-åra og samtaleforskinga og nyretorikken i 1990-åra. Kommunikasjonssituasjon og meiningsheilskap har vorte like viktig i tekstanalysen som dei mindre byggjesteinane. I denne tilnærminga mellom språk- og litteraturforsking, og med tendensar til å trekkje inn kontekst i større grad, har somme såleis teke til å bruke termen tekstforskar. Og det er med det same utgangspunktet vi har brukt ordet tekst i staden for språk i hovudtittelen på denne boka.
Skrift og tale Norsk språk er eit mangslunge omgrep. Vi har alt slått fast at det varierer i tid og rom, men det er òg viktig å hugse at det varierer i skrift og tale. Dette skiljet mellom munnleg og skriftleg språk finst i dei fleste språk, men det er 15
Tekst i tid og rom_001_288.indd 15
18/01/17 13:52
Innleiande perspektiv
ikkje like stort hos alle folk eller på alle nivå av språket. I norsk meiner ein at tale og skrift låg relativt nær kvarandre i dei tidlegaste tidene når det gjeld til dømes fonologi og morfologi (sjå kap. 2 og 3), men frå slutten av høgmellomalderen har den munnlege og den skriftlege språkhistoria gått svært i utakt. Ein periode hadde vi ikkje eit norsk skriftspråk i det heile (sjå kap. 4 og 5). Ei språkhistorisk framstilling må seie noko om både det munnlege og det skriftlege språket gjennom tidene. Dette kan vere eit problem når dei aller fleste kjeldene er skriftlege. Likevel kan kjeldene seie noko om det munnlege språket. Det gjeld særleg for dei ustabile periodane då det ikkje var noka fast skriftnorm og dei munnlege variantane derfor skein igjennom i skrift. Ved å studere det munnlege språket i dag, og særleg alle dei ulike geografiske variantane i Noreg og Norden, har ein eit godt utgangspunkt for å rekonstruere kva som i store drag må ha vore særmerkt for det munnlege språket i ulike periodar. Det islandske og det færøyske språket i dag, som står mykje nærmare det norrøne språket enn moderne norsk gjer, er òg eit godt samanlikningsgrunnlag (sjå kap. 8 og 10). Det er viktig å vere klar over at mekanismane i skriftlege og munnlege språkendringar er ulike. Medan einskildpersonar (skrivarar, forfattarar, politikarar) til ein viss grad er med på å styre skriftspråksutviklinga i dei fleste land, anten gjennom eiga skriving eller gjennom statleg normering, endrar det munnlege språket seg etter meir ubevisste vegar – og blant folk flest. Både skrift og tale kan bli påverka av ytre faktorar. I tillegg trur ein at det må vere ein slags indre mekanisme i språk som gjer at det munnlege språket er dynamisk og stadig endrar seg, somme gonger raskt, andre gonger sakte. I dei aller fleste tilfella skjer endringar i talen først, og så kjem skriftspråket nølande etter. I norsk språkhistorie har vi hatt periodar der skriftspråket, på grunn av dei politiske tilhøva, ikkje har følgt etter talemålet. På den andre sida har vi i nyare tid sett at skriftspråket i nokon grad har klart å påverke talemålet, særleg i byane og i visse sosiale lag. I det store og heile er det likevel i dag klare skilje mellom skriftleg og munnleg norsk.
Ei tekstleg tilnærming Vi vil i det følgjande skissere fire tilnærmingar som kan vere moglege i språkhistorieundervisninga – ei tekstleg, ei kontrastiv, ei utforskande og ei aktualiserande tilnærming. 16
Tekst i tid og rom_001_288.indd 16
18/01/17 13:52
1 Historiske og romlege dimensjonar i norskfaget
Vi har allereie vore inne på at det er viktig å sjå språkfenomen i ein heilskapleg samanheng, og at det er lettare å forstå dei når ein ser dei i samband med situasjonane dei blir brukt i. Derfor er det eit sentralt poeng, både språkvitskapleg og pedagogisk, å ha både tekstar og kontekst som utgangspunkt i ei språkhistorisk framstilling. Dette elementet er ofte fråverande i norskundervisninga på dei fleste steg – kan hende fordi ein synest det krev for mykje plass og tid i lærebøker og i norsktimar. I den grad eldre tekstar er med i til dømes lærebøkene for grunnskulen, er det gjerne som litteraturhistoriske innslag. Her går ein glipp av ei tilnærming til språkhistoria som kan gi større forståing og engasjement. Det ligg nemleg ein fare i at språklæringa blir oppstykkja og tilfeldig, og at ein ikkje ser samanhengen mellom mindre og større språkeiningar. Det er dessutan lettare å hugse ulike språkhistoriske trekk om ein får sjå dei i bruk. Læreplanen (LK06) trekkjer som nemnt inn tekstdimensjonen, men også her er det noko uklart kva elevane skal sjå etter i dei nemnde tekstane. I denne boka er det eit viktig mål å presentere norsk språk som system, reint grammatisk. Samstundes er det like viktig å få fram at språkleg heilskap står sentralt og at dei tekstlege og kontekstuelle rammene er vesentlege. Vi har derfor mange tekstdøme i boka, henta frå både sakprosa og skjønnlitteratur.
Ei komparativ tilnærming Ei språkhistorie vil alltid ha eit samanliknande preg, i og med at ho framstiller språkendringar over tid. Den komparative tilnærminga kan vere meir eller mindre eksplisitt. I alle høve gjer ei slik tilnærming det lettare å sjå samanhengar generelt, og viser at kunnskap om språket i tidlegare tider er viktig for å forstå moderne norsk. I ei framstilling av norsk språkhistorie må det vere med noko om andre språk – først og fremst dei nordiske, men òg ein del andre europeiske språk. Dette heng for det første saman med at delar av den språkhistoriske utviklinga er sams for desse språka. I tillegg gjer eit samanliknande perspektiv det tydelegare kva som har endra seg i språket; ein skjønar ofte sitt eige språk betre når ein ser det i kontrastivt lys. Dette gjeld anten ein skal lære om andre dialektar, lære det skriftlege sidemålet, eller lære framandspråk. Dei andre språka er i tillegg ein ressurs for å forstå det språket ein sjølv bruker. Slik er dei nyinnvandra nordmennene og deira språk ein ressurs i 17
Tekst i tid og rom_001_288.indd 17
18/01/17 13:52
Innleiande perspektiv
språklæringa. Det er til dømes ganske tankevekkjande for mange nordmenn å oppdage at ikkje alle språk har bøying. Bøying er ein så sentral del av norsk språksystem at eit komparativt perspektiv her medverkar til ein grunnleggjande diskusjon om kva eit språk eigentleg er. I læreplanen av 2013 står det at elevane skal kunne samanlikne eige talemål med andres (5. trinn), gjere greie for sentrale likskapar og skilnader mellom norrønt og moderne norsk (Vg2) og mellom dei nordiske språka (Vg3). På fleire trinn skal elevane òg kunne samanlikne språk og språkbruk i tekstar på bokmål og nynorsk. I den generelle utgreiinga om hovudområdet «Språk, litteratur og kultur» står det dessutan at elevane skal bli «kjent med tradisjoner i norsk teksthistorie i et sammenlignende perspektiv mellom nåtid og fortid og i lys av impulser utenfra». Det er fruktbart å ha eit komparativt perspektiv på alle sidene ved språket – tid, rom, sosial gruppe, og dessutan tale kontra skrift. Somme gonger er vi så heldige at vi har same tekst på fleire språk og/eller frå ulike tidsrom. Som eit døme er Fadervår gjengitt i tolv versjonar i denne boka (s. 19–21).
Ei utforskande tilnærming Fleire stader i læreplanen (LK06) står det om den aktive og undrande eleven. Utdanning går ikkje berre ut på kunnskapsoverføring; elevane må òg få kompetanse til å skaffe seg og vinne ny kunnskap. Generell del av læreplanen vektlegg evna til undring og til å stille nye spørsmål. Prosjektarbeid – individuelt eller i grupper, fagleg eller tverrfagleg – står sentralt i skulen i dag. Språk- og tekstgransking eignar seg godt til dette, fordi det lèt seg kombinere med mange av dei nyare og vektlagde arbeidsmåtane i læreplanane. Mange språklege og tekstlege emneområde eignar seg for omfattande studium, særleg om ein dreg inn tids- eller romdimensjonen. I avsnittet «Vitskapeleg arbeidsmåte og aktive elevar» i den generelle læreplanen blir historia dregen inn som ein avgjerande faktor for å forstå verda og drive forsking på ytringar og fenomen i dag. Forståing og teoriar har utvikla og endra seg opp gjennom tidene, og det er viktig at elevane får del i denne kulturarven gjennom opplæringa, og ikkje oppfattar vitskap og teori som evig og absolutt sanning. Av dette kan vi slutte at det ikkje berre er viktig å sjå korleis språk og tekst har vore i ulike periodar av historia, men òg korleis synet på språk og tekst har endra seg. Somme av desse tankane frå den generelle delen av læreplanen finn ein att i norskplanen. 18
Tekst i tid og rom_001_288.indd 18
18/01/17 13:52