Stendig storm ferdig_a 23.02.17 11:00 Side 1
1
Stendig storm ferdig_a 23.02.17 11:00 Side 3
Peter Handke
Stendig storm FrĂĽ tysk ved Jon Fosse
Samlaget Oslo 2017 3
Stendig storm ferdig_a 23.02.17 11:00 Side 5
«Amère ironie de prétendre persuader et convaincre, alors que ma certitude profonde est que la part du monde encore susceptible de rachat n’appartient qu’aux enfants, aux héros et aux martyrs.» Georger Bernanos, Les Grands Cimetières sous la lune «Bitter ironi: å innbilla seg at det lèt seg gjera å overtala og å overtyda, medan eg er så sikker eg kan verta på at den delen av verda som framleis kan reddast berre tilhøyrer borna, heltane og martyrane.» George Bernanos, Dei store kyrkjegardane under månen
Stendig storm ferdig_a 23.02.17 11:00 Side 6
6
Stendig storm ferdig_a 23.02.17 11:00 Side 7
«Eg» Mor mi Besteforeldra mine Gregor, «Jonatan», den eldste broren til mor mi Valentin, den nest eldste av brørne Ursula, «Snežena», syster til mor mi Benjamin, den yngste broren
Stendig storm ferdig_a 23.02.17 11:00 Side 8
Stendig storm ferdig_a 23.02.17 11:00 Side 9
EIN Ei hei, ei steppe, ei steppehei, eller ein annan stad. No, i mellomalderen, eller kva tid som helst. Kva kan sjåast der? Ein benk, heller tidlaus, er i midten, og attmed han eller bak han eller ein annan stad eit epletre, som det heng 99 eple på, tidlegeple, nesten kvite, eller seineple, mørkraude. Heia synest å skråna lett, heimekjend. For kven ter ho seg slik? For meg, her, i denne stunda. Eg har sett henne før, i ei anna tid, og ser henne no att, likeins benken, der eg ein gong sat saman med mor mi ein varm, stille sommar- eller haustettermiddag, trur eg, langt frå landsbyen, og likevel i det heimlege landskapet. Uvant vid var og er den heimstadhorisonten. Om minnet sviktar eller ikkje: angelusklokker frå den eine, så den andre staden i det fjerne. Og sjølv om det er ei villfaring: i ettertid verkar det som om mor mi og eg held kvarandre i hendene. I det heile skjer alt parvis i minnet mitt: Fuglane flyg i par på himmelen, fivrelda flaksar parvis gjennom lufta, augnestikkarane svirrar parvis, og så vidare. Det vesle epletreet og minnet om epla har eg på ein slik måte faktisk møtt i ei anna tid, i eit nattsekund, i ein dagdraum, eller når det var. Fyrst sat eg der med attlatne augo. No opnar eg dei. Og kva ser eg då? Forfedrane mine nærmar seg frå alle kantar, med typiske Jaunfeld-steg, føtar seg målfast fram steg for steg. Dei kjem einslege, bortsett frå besteforeldra mine, som kjem saman, einsleg kjem den meir eller mindre eller kanskje slett ikkje forvirra syster til mor mi, og på same måten tykkjest 9
Stendig storm ferdig_a 23.02.17 11:00 Side 10
meg dei tre brørne hennar gå einslege, kvar på sin eigen veg, eller ikkje-veg. Den yngste slår snarast kollbytter, rullar bortover, som i overmod. Kvar av dei går mot den plassen som ser ut til å vera føreskriven for dei, igjen bortsett frå besteforeldra mine, som set seg på benken. Dette paret er slettes ikkje gammalt, og dei fem borna deira er utan unntak unge, sjølv den fyrstefødde, den einøygde der med den tjukke barten, fødd ganske lenge før dei andre. Den yngste av sønene er framleis nesten berre barnet, og mor mi verkar bokstavleg talt blottande ung og nesten som hemmeleg kjærast til den mellomste broren, alt vide kjend som kvinnedårar. («Blottande ung» har den ikkje mykje eldre syster hennar aldri vore.) Og så må eg ikkje gløyma: Alle kjem føre meg i svart-kvitt, ikkje berre kleda deira, og alle er vakre, slik folk er i svart-kvitt. Merkeleg at desse skapnadene der slettes ikkje liknar på forfedrane mine slik eg minnest dei frå livet, eller frå fotografi, eller frå forteljingar. Det er ikkje dei, korkje i utsjånad eller i haldning eller i uttrykk. Og likevel er det dei. Det er dei! Og dessutan passar det no at dei finn meg på plassen min og kjenner meg att, den eine etter den andre, skremd, glad, irritert, likesæl, stille, høgrøysta. Eit fleirrøystes: «Hallo! Sjå der. Herregud. Det er han. Du er her?» Følgt av det samrøystes familie- og sutrekoret og så eit éin- eller tirøystes: «Kom, etternølar. Hopp på familietoget, etterkomar. Vert med! Den einaste som framleis drøymer oss. Å, måtte berre nokon annan drøyma oss! Ein meir sakkunnig. Ein som tenkjer oss og har omtanke for oss – og ikkje ditt evige minne, di endelause frammaning. Med eitt 10
Stendig storm ferdig_a 23.02.17 11:00 Side 11
ord: ein tredje part! Kan du ikkje endeleg lata oss få fred? Men når du no eingong er her: Kom hit, sistemann, inn i biletet med oss.» Minst tre gonger måtte eg få sagt det til meg før eg følgde invitasjonen, eller ordren, eller kva det no var. Eg nølte, slik eg har for vane. Eg reiste meg opp frå der eg sat, men sette meg ned att. Halvveges, ved overgangen opp til steppeheia, ynskte eg å snu og gå attende. Og då eg kom fram til forgjengarane mine, ville eg gøyma meg bak ein av dei; ikkje attom besteforeldra mine, heller ikkje bak forkledet til mor mi – ho hadde verkeleg på seg eit forkle, eit til helgebruk, slik kvinnene i landsbyen på den tid hadde – og heller ikkje bak den eldste og største av brørne. Derimot? Bak den yngste og minste. Og slik må eg ha vorte meir synleg: Ein kvardagsskapnad slik dei er no for tida, ein blant millionar, i tilhøyrande interkontinentale klede, alt ved fyrste blikk i motsetnad til dei tidlaust landlege helgekleda til forfedrane mine. Det er òg påfallande ved meg, atter i motsetnad til dei hine, at eg alt tykkjest vera tilårskomen, til og med eldre enn besteforeldra mine. Etter alderen å døma kunne eg til dømes vera den nokså gamle «faren» til den blottande unge «mora». Den yngste bror hennar, nesten eit barn, har stadig vekk, lat oss seia tre gonger, stige til sides med meg i skuggen så eg står nærare inntil han. Og samstundes har slekta, leidd av mor mi, på same vis kome nærare og har forma ein lys halvkrins rundt meg. Eg har slett ikkje vorte skremd av denne sams rørsla: Eg har ende11
Stendig storm ferdig_a 23.02.17 11:00 Side 12
leg kome folket mitt i møte og retta handa til den eine etter den andre (nokon annan måte å ta på kvarandre på var, og er, utenkjeleg for oss). Berre framfor mor mi stansa eg på avstand og sa: «Der er de no, forfedrar. Eg har venta så lenge på dykk. Det er ikkje eg som ikkje lèt dykk i fred. Noko lèt meg ikkje få fred, ikkje kvile. De lèt meg ikkje i fred, aldri, aldri. Hallo, fru Mor! Eg har ikkje sett deg på ei æve. Og framleis snakkar du med ein aksent dei ikkje har på desse kantar, som om troppane til Napoleon enno rådde over Kärnten og Krain, du di karavankarfransøse. God dag, bestemor, stara mati, dober dan. God dag, bestefar, stari oce, ˆ dober dan, tesar, eller tømrar. God dag, onkel og gudfar Gregor, moj stric in moj boter, min onkel og min fadder, dober dan. God dag, teta, det er tante, Ursula, ikkje ver redd, og slettes ikkje her, og ikkje for meg. Hello, morbror Valentin, den i familien som kan snakka engelsk, sjakkmeister og også elles ein liten meister. God dag og dober dan, stric Benjamin, du nesten eit barn, for deg som jorda på tundraen, ifølgje innskrifta på minnesteinen, skulle vera lett. Og så du, mor: Så ung som no var du aldri for mine dag- eller nattaugo. Og no er du òg ein annan skapnad, med andre trekk, ei anna røyst, ein annan aksent, annan farge på augo. Og likevel er du den same. Det er du. Men sei meg: Kvar er vi no alle komne saman? For dette tykkjest ikkje å vera området vårt, bortsett kanskje frå epletreet der. Berre at epla heime hjå oss ser ganske annleis ut, som eple det går an å bita i, å stela. Og den skrukkete tingesten der lokkar ein korkje til å bita i eller til å verta frukttjuv, og slettes ikkje 12
Stendig storm ferdig_a 23.02.17 11:00 Side 13
til å gjera syndige ting. (Å stela frukt var inga synd i vårt område – men har kanskje vorte det seinare?) Og området vårt og landskapet her: det kan ikkje jamførast. Kva skal det der eigentleg førestella? Ei hei? Steppa? Taigaen? Tundraen? For meg: til å forlata. Berre at det neste området ganske sikkert er endå meir gudsforlate og stoppet deretter er ei søppelfylling, og det etter det att er brennsikkert eit minefelt, og så bortetter heilt til det ikkje finst nokon stad i det heile.» Mi blottande unge mor svarte med det same: «Heller ikkje eg kjende deg att med det same. Og før du byrja å snakka, var eg – usikker. Men no veit eg, det er du, son min. Son min som aldri kjem til å høyra til oss, til familien, til slekta, du farlause som søkjer vederlag, tilhald og ljos hjå forfedrane dine. Og så til spørsmålet ditt, som nok ein gong slettes ikkje var noko spørsmål: Ja, dette er området vårt. Dette er Jaunfeld, i landskapet Kärnten, på slovensk Koroška, lepa Koroška, det vakre Kärnten. Og bak der ein stad må eller kan du førestella deg Svinalpane eller Svinjska planina, som, sjølv om dei på avstand ligg der lik ei kjempesugge, i røynda har namn etter bly, som i heimemålet vårt heiter svinec og kjem av blyet eller svinec inne i berget, som det øydande sommarregnet på Svinjska planina eller Svinalpane kjem – kjem, hjelp meg, son, nei, ikkje hjelp meg, kjem frå, stammar frå, og likeins slekts- eller familienamnet vårt, hugs det, nei, hugs det ikkje, du har alltid hatt dårleg minne, merk deg det, min son. Og merk deg: å ha griseflaks tyder her hjå oss å ha lykka med seg, og å gå i Svinalpane tyder for oss å gå lett til sinns, utan bly i føtene. 13
Stendig storm ferdig_a 23.02.17 11:00 Side 14
Eg leikte ei lita stund denne leiken med henne slik ho tidlegare hadde leikt med meg: «Og kva for slag mordarberg, for jammerdal, for djevelgjel, for drakevegg, for forsteina hav, for mammutfiskløft, for sjølvmordkant må eg førestella meg bak der. Mor mi leikte ikkje med meg lenger: «Bak der kan du tenkja deg Karavankane og attanfor der Slovenia, Jugoslavia.» Eg, i ein freistnad på å leika vidare: «Men Jugoslavia har ikkje funnest på aldri så lenge, ikkje det kongelege etter den fyrste verdskrigen og heilt sikkert ikkje det utan konge etter den andre. Kva slags tid er det eigentleg som gjeld her? Når er no? Steppeheitida, eller kva? Sundagsforkletida? Knebuksetida? Smørkinningstida? Epledyrkingstida? Møkspreidingstida? Mais- eller, korleis var det ordet, tyrkarslittida, då de alle sat bøygde på låven om kveldane og skrelte mais og mana fram ei anna tid med å fortelja historier og syngja songar? Eller likevel den verkelege tida, den historiske, den skitne, for æveleg tapte, for dykk og for meg, og de ottefulle, vi ottefulle, blytungt nedsøkkte i henne med blylodd?» Dinest jentemora: «Ukjend skapnad, velkjent språk. Eg kjenner deg att på språket ditt, apeson. Alle samla her kan kjennast att på språket, i det minste kjenner vi att kvarandre, alle av oss kjenner att den andre som ein av oss. Ingen i heile landet snakkar som vi, ville kunna ha snakka som oss. Syn han det.» 14