AlleiNorge,itre,ihengekøyer. Dikt.Gyldendal2005
Nynorsken .Dikt.Gyldendal2007
Merkmineord,åleinemor .Dikt.Gyldendal2012
Joggesko .Boksingel.FlammeForlag2015
Vårvesle .Roman.Samlaget2018
Sterkekjenslerogandredikt. Dikt.Samlaget2019
Mrkminord,ålinmor. Dikt.Villhund2022
Duerbonde. Roman.Samlaget2022
Sogaomossogandreskodespel .Drama.Samlaget2023
Roman
Samlaget
Oslo2025
PåeingrønogbrystrundbakketoppkjemErlaut frådeinærduftandesyrinane.Detsernestensånn ut,utfrådettremeterhøgesnøfnuggfargabuskasetpå baksidaavdethundreårgamlekvitmalatrehusetstikk detaltsåeisolbrunpanne,einblanknasetipp,eirund hakeogeinopenmunnutfrådetteskjelvandekrysskaosetavgrøntbladverkogdrueklasehengandeminiblomar.Klokkaerhalvfemommorgonen,shortsen ernede,ogfingranejobbarfrenetisk,hoeråleinemed segsjølv,merkaratdetergodtsålengedennegongen. Erlakjemhardtogtregt,somomhostigoppfråeit kamskjelsomsjølvasteVenus,menmedflektetenner, littsomfråeinkosmetikkreklame.Morninghasbroken,sotospeak,determorgonstemningforallepengane,Erlabringarframdagen,detstigogstig,bygger segopp,tildetgodeplatået,ognoerdagenher.Ho harvoresåsinnssjuktstressa,dethartårnasegheilt oppforhenne,påmangenivåerhonosegsjølvigjen. Holirkarpåsegshortsen,klapparsegoverdenrunde magen.Strekkerpålåra,dengodestrekkender,ja,og sågårhoinnpåbadetogvaskarhendene.
Menkvaerdeteigentleghostyrermedførhanegal?
Heiledennehumlesurrandespinngalnemorgonen, idenyrtidlegelysekroneskingrandeglasklaregrålysingapakkarErlaeindoggblautfløytekvitMercedes 1976-modell.Hutranderundtikvitshortsogkvit singletmedgåsehudpåbådesolbrunelårogarmar strenerhoinnogutavhuset,overgrusentildetopne bagasjerommetogsåinnihusetigjen.Framogtilbake, detheileereinsværtomfattandeprosesssomkjennest avgjerande,diformåhogjeredetheiltåleine,postorgasmiskklartenktogresolutt.
Nei,mendeterjofordihoogJulieskalkøyretil BergenforårekkedenbreieNorröna-båten,denne bilferjasomheileskandinaviasommarengårishuttle overSkagerrak,NordsjøenogAtlanterhavetmellom dengamlekolonimaktaDanmark,nisselandetNoreg, Mini-Shetlandsøyane,Mini-FærøyaneogVulkan-Island,ogsåskaldeigåaviTórshavn,hovudstadenpå Færøyane,einhovudstadsomaltsåhuseradministrasjonenogerdetpolitiskemaktsenteretforeitavverdas minsteland,eitavverdasminstespråk,einforferdelegstoltøynasjon,ja,detteervelsommarenunderAtli Damsfemteperiodefordetsosialdemokratiskepartiet Javnaðarflokkurin,førhanmedkløftaihaka,sjølvasteJógvanSundsteinfordetkonservativeFolkaflokkurin,vinnvaletutpåhaustenåretetter.MenSundstein skulleikkjesitjelenge,detbleivelberretoår.Einsvært
turbulentperiodeifærøyskpolitikk,einperiodemed storevanskar,ikkjeminstøkonomiskuføre.
EtterkvartfårErladettravelt.Etterkvartsiteijente påsjuårfintrettoppognedmedforventningsfullt blikkidetblodraudeskinnbaksetet,deterJulie,Julie somlågogvaksinnidenneposeninnimagentilErla forsjuårsidan.Denneposen,livmoratilErla,erno påstorleikmedeinknyttneveogliggoglurerunder eitsvartskinnbeltestrammapåytsteholet.OgJulie somvarinnider,harnoblittlikestorsomeinnyfødd kalv,ognosithoinnibilen,klutvaskaognyflettaog observerermorsitraveinnogutavhusetmedaltdet deiskalhamedsegpåturen.
Ja,forkvaerdetdeiskalhamedseg?
Deiskalhamedsegmjukeposarmedslektstrikka genseraribådenorskogfærøyskull.Hardepakkarmedgåver.Syltetøyglaspakkainniavispapirligg polstranedieinbagfullavklede.Detbyrjaråblifullt ibagasjerommet.
Detliggeitforseggjortnettmedkunnskapiåkalkulerekvaeinskalhamedpåeinsliktur,kvadeibrukte plastposanefråSamvirkelagetskalbuleav.Truleg fleirestrikkegenserar.Trulegerherplasstilnokeitglas medsyltetøyiskinntaskamedklede.Denveldigviktigetannkremen!
Fordetfinstvelreisersomerihuioghast,derein taravgjerderisværtimpulsivekjenslemessigebølger, somiromanen Barbara avJørgen-FrantzJacobsen, derBarbaraprøverånåigjenseglskipet«Fortuna»
vedåhyrefiremenntilårohenneut,Barbaravilbli medkjærastenAndreasnedtilDanmark,mendeter umogleg,deimågjereretrett,deterikkjeutangrunn Andreasharseglaavgardeutanåseieifrå,villejoikkje hahennemed,villekomesegunna,ogdetmedrette, ogdennefossroingauttilskipetblireidumogdesperathandling,detheileblirsværttydeleg,og Barbara erogblireitdømepåkorgaledetkangå,korilleein kanskjøttelivet,visseinberrefølgersineeignelyster, huff,huff,gåilandiTórshavnigjenmedhalenmellom beina,densistesetningairomanenlyder«ungerne,der komslæbendemedBarbarasarmestads».
Armestads.Nei,detteerikkjeeintypeturderein kjemslepandemedsinarmestads!Detteereintur somerblittplanlagtlenge.HeilevinterenharErlagått rundtogtenktogkalkulertogresonnert.Deterein heilteigenvitskap,detåpakkeeinbiltileilangreise godt,medflid,plasserebagasjenriktig.Mangevilhelst gjeredetieinsemd,vereuforstyrraiutføringa,sidan detliggsåmangeanalysarbak.Einkanjofåpanikk oggåheiltbananasogberrelessepå,ellerveregjerrigognonsjalant,underdriveellertilogmedneglisjere reisasinrelevansogdiforendeoppmedåmangle.Det måforaltiverdaikkjeskje,dettemedbagasjenmå veretenktnøyegjennom,herliggtusenvisavårmed sivilisatoriskkunnskapbak,sommennesketharfinsliptvitetsitttil,planleggingogvurderingskraftaidet åkunnepakkeeinbilforeilangreise.
Erlahargrundaoveromhoskaltamedtrehjulssyk-
kelensomJulieharvakseifrå,menserathomåpakke omforåfåplass.Holeggogsåmerketilattrehjulssykkelenerskjemtavtonoksåstorerustflekkerpåstyret. Diforkandetvesleframkomstmiddeletforsmåbarn blitattimotsomeifornærming,ikkjesomeigåve.Og detvilhojoikkjerisikere.
Einmåhamedtingogsakertilulikescenario.Det måverekledetilmorogdottertilfestogtilfisketurarogtilstiligebypromenadardereinskalviseseg framisinemestimponerandeitems,pådetmestuanstrengdeviset,mammakledeogdotterkledeogmammaskoogdottersko,ogmammatingogdottertingå syslemedibådesolskinogdritver,ogeinmåhamed eiblandingavnødvendigetingogfestlegeoverraskingartilfamilieogvenersomskapertakksemd,overrasking,wow-faktor,skaperspesiellelysirommetunder oppakkingasomharringverknaderforfleireår,avog tiltiår,someinvendertilbaketil,somstyrkerfamilien,øysamfunnetogsambandamellomdeinordiske landaogDeibritiskeøyane,berreforåtadetsom errelevantfornettdennedelenavAtlanterhavet.Det erikkjeberrekvaAtlanterhavetgirogkvaAtlanterhavettar,menkvaAtlanterhavetfraktarovermellom land,taxfreenibåtanepåhavet,parfymefråParis, deiligdanskgodteri,vaksenwhiskyfråSkottland,ja, forsamanhengenerikkjeberreviktigformennesket foråfinnemeiningmedlivet,denerogsåviktigforå skapebandmellomulikelandmedtilgrensandehav, havsomhuserbådedødeslektningarogvelstandi
næroguoverskodelegframtid,ogsomereiustanseleg skiftanderørsle,somspeglareitpågåandeomskifteleg indreliv.
Menhokanikkjehaldepåievigheitheller.
Nobyrjarhoåbliutolmodigogfaktiskogsålitt reddforatnokoskalhaldehennefastsåhoikkjekjem avgardelikevel.
ForErlaskalheim,tilFærøyane,derhovaksopp, oghoskaltaJuliemedseg,såJulieblirkjendmedkva moraer,kvamorakjemfrå,ogsåskaljentungentatil segdette,kvadetnoenner,ogsåskaldethofår,bliein delavhenneogså,vekseinnihenneogutanpåhenne, kanskjesommose.Ja,sommose.
Juliehartenktpådetlenge,athoskalveresålenge påsommarferie,ogsåberrehoogmamma,pappaskal vereheimeiNoreg,ogsåskalhoogmammatilFærøyane,ifemveker,ifemvekerskaldeivereder,aldrihar detvelvoresålengefør.Pappa,tenkerJulie.Pappa.
Ja,fordeterveleigentlegsånnatErlagjerneskulle hattEinarmedseg,ikkjeminstavpraktiskegrunnar, altdettemedreisa,medbilen.MenEinarskalvere heime,hanhartingsomhengoverhan,praktiskeog veravhengigesyslar,sommarsyslar,kanskjehanskal fiksebåten?
OgsåerdetjopåmangemåtarbraatErlaogJulie skalreisesaman,fålitttidsaman,vereåleinemedsine folk,derhoikkjetrengåbliforstyrraavdetåvere,ja, ieittospannmedEinar,verekone,passepåathanhar detbra.Tadetsomdetkjem,kanskjehokanverelitt
frideinestevekene,frimedsegsjølv,uforstyrra,men sjølvsagtpassepåJulie,då,veremedhenne,komenær henne,vereberredeito.
Erlaserbortpådetsmørgulehuset,husettilsvigerforeldra,ogholurerpåomsvigermorervaken,omho stårivindaugetogserutpåErla.
Drikkhokrutsterkmorgonkaffibakkjøkkengardina?
Ja,detstemmernok,det,derstårsvigermorogser atbarnebarnethennarsnartskalforlatelandet,ogalt ihennevilspringeutoghenteJulie,mendetkanho ikkje,hoerjoikkjesprø.Hoharnettlese Ikkeuten mindatter,detskullehoikkjehagjort,fornoveithojo atslikekidnappingarskjer,atforeldretarunganesine medtilbaketilfødelandetsittutanfarensellerfarmorasvilje,bokasetteeingrufullstøkkihenne.ForJulie ersvigermorseinastebarnebarn,ognådedensomvil tabarnebarnetifråhenne.
KvaomJuliealdrikjemtilbake?
Dåermeiningamedlivettilsvigermorborte.For kvaermeiningamedlivetforsvigermor?Deteråhaeit barnebarn.Detersikkertogvisst.Altstrevframmot deisekstiår,dåkomdenkjærleiksklumpen,ogsvigermorfannendelegmeiningmeddetheile,hosluttaå fåblaffavønsketankenomåkøyresegogSaabenuti sjøenpåeitaudekaianleggieinfolketomsørlandsby vinterstiditjukkastenatta.Ja,forreelleksistensialismeliggisamanhengen,ikkjeisjølvmordet.Deter rettførhotarmannensinihandaogtarhanmedinn
påsoverommet,opnarmorgonkåpasåhankankome innihenneogtahennesåhardtsomberrehankan, pumpedetversteutavhjernen.
Erlahøyrerrautingfråfjøset,kyrneroparpåsvigerfar,komogmjølkoss,ihelgeneerdetsvigerfarsinjobb åstelleifjøset.Ogderserhosvigerfar,hotsomberre det,luntemørkeblåttovertunet,ogderstartarduren fråmjølkemaskinenikkjesålengeetter.Solongsvigerfar.Solongsvigermorbakgardinene.Solongrauting.Dekanrautesålengedevil,fornomåvireise, tenkerErlaoggårinnforsistegong,kikkarpåEinar meddenrundeskuldrasomdurarrolegoppogned frådetsmåblomstretedynetrekket,hovileigentlegta avhandynaogsetjesegoverhan,våtsomhoennoer, einmunnoverblomsterenga,menholukkarforsiktig soveromsdørasåhanikkjevaknar,listarsegoverden knasandegrusen,vriromtenningsnøkkelen,setbilen irevers,blunkartilJulieibaksetetogryggarovergrusenogutavtunet.
Overfjordar,gjennomtunellar,forbiskrinnebygder,påholetesmalevegar.Verdaliggheiltopen dådeisusermotBergenisyttikilometeritimen,nedovermotførsteferjeleiet,førsteferjagårfråMekjarvik.
Eimorogeidotterieinbilpakkafullavposar,ting deitrengpåreisa,tingdeiskalgibort.Noerdetingen vegtilbake,framtidaertidaogvegenopptilBergen, forårekkebåtentilFærøyaneieinkvitMercedes 1976-modellmedraudeskinnsete.
Eregsjølvstendigellerusjølvstendig,tenkerErlaog serpådeilettekviteskyenegjennomfrontruta.Ereg fullstendigellerufullstendig,ellerskiftaregpååvere dessetinga?Detteereinavdeinyedydane,tenkerErla, åkunnevitesånneting,vereheil,vereeisjølvstendig kvinne,menerhoeigentlegdet?Nyedydaroggamle dydar,harErlaevnetilåvitekvasomerdeigamleog kvasomerdeinye,ellerbliraltblandasaman?Låra ligglauseogfineoversetet,innogutmedclutchen, bremsingoggassingskjermedavslappamusklar,ho ristarpåhovudet,klørsegpådenberreoverarmen, kikkarbakpåJuliesomserutavbilruta.
Forbirasteplassarmedmørketoalettskurivassdrukkeraudmalaoppflisttreverk.Alledesserustne stiftanefråopphengdeplakatarsomopplyseromalskensrekefestivalarmedtilhøyrandeorkesteravymse kvalitetsomskalskapestemning,samhaldogliknandegjennomheiledenlangelysevakrevestlandssommaren.Altdettesomskalskje,ogingentingavdet skalJulieogErlaveremedpå.
Erlaharlærtkorhoskalfyllepåolje,korderer godeverkstaderpåvegen.Aksdalerjoeitgreittknutepunkt,eingodstadåhapausevissmotorenskullegå heiltvarm.Hohareinbufferpåeindag,såharhoråd tileitlitebilhavari.Menberreeitliteeit.Punktering. Varmmotor.Nokoslikt.
Mendetgårbra.Ettertolangedagarpåvegenog eiovernattingerErlaogJulieiBergen.Ogsidandei hareinekstradag,kandeigåpåAkvariet.Ogder erpingvinanedeiførstesommøterdei,deiersåsøte medkorteluffar,synestJulie,deterogsånokonmed artighårsveis.Tenkåkunneverepingvinogsymjeslik, hoppeuti.Julieharikkjelærtsegåsymjeenno,Julie serlengepåpingvinanesomkandet.Kaneglæreå symjepåFærøyane?HosnursegoppmotErla.Og Erlasukkarinniseg,skomakarensbarn,tenkerho,for ikkjeberrelærerhonorskebarnåleseogskrive,ho harjoogsåjobbasegoppsomeinhabilsymjelærar påbarneskulenhojobbarpå,detskalveresikkertog visst,mensineigenunge,nei,henneharhoikkjelærtå symjeenno.Deteriskaldtåbadeisjøen,kanikkjelære
åsymjeder,tenkerErla,deteruaktueltålæreåsymje idetiskaldeAtlanterhavet.Kanskje,seierErlaogsmilernedtilJulie.Tenk,kanskjedetteersommarender Julieskallæreåsymje.
Deiernedeikjellarenogserpåhavhestarogbreiflabbar.Determørktder,berreopplystavturkist akvarielys.Determørktfiltteppepågolvet.Stille.Erla sernedpådenbrunehestehalentilJulie.Ja,detneste åretvilholæreåleseogskrive,tenkdet.Denneverdiendeterålæreeitbarnåleseogåskrive,åsymje. Ja,forikkjesnakkeomåsykle.
ErlasernedpåsieigahandsomklapparJulieover hovudet,forsiktig.Oghotenkerpådetigjen:Erho sjølvstendigellerusjølvstendig?Hosomervaksenog skalpassepåsitteigebarn?Deterikkjealltidsålett åvitekvasomerkva,åskiljemellommoralskeog kjenslemessigekompassinnisegsjølv,ogsåutmot samfunnet,utmotandremenneskeogmotdenstørste oppgåva,barnet.Havhestaneersåsmå.Breiflabbener sådiger.
DetereieigasjølvstyrerørslepåFærøyanesomvil løysesegfråriksfellesskapetmedDanmark,deikan ropeLoysing!,ogalleveitkvadetbetyr.Dåblirfolk forferdelegglade.Detkjemeiteigebarnleglysdå.Ja, tenk,kvahaddedetgjortåvereløystfråDanmark, ikkjelaaltdettedanske,dendanskekolonimakta,ha dettegrepetpåfolket,bådeinnanforstyresettetoginni hovudetpåfæringen,innisjølvesjelelivet,innisjølve sjølvkjensla.Deivarpånippettilåfådettil12.sep-
tember1946,mendanskekongensanei,sendetilog medThetisforåroegemytta,ja,detharvorestunder derovermaktaflektetenner,ja,Thetisbleisendoppovernokreårseinare,dåvardetdetmedlegen,men dåstodfolkklaremedvåpendåThetiskom.
Forja,Færøyaneereitheilteigeland.Ja,mendeier såsmå,kanduseie.Mendetbetyrvelikkjeatlandet ikkjefinst?BlantverdasnasjonarfinstFærøyane,det finst,finst,finst.Andremeinerdeierforsmå,medsine nokreogfemtitusen,tilåvereeitsjølvstendigland, ogdetådelepåmangetenestermedDanmarkskaper tryggleik.Korlitenkanduvereutanatnokonandre skalbestemmeoverdeg?
Einkankanskjehevdeatdetatbritaneokkuperte Færøyanei1940,dåtilknytingatilherskarmaktaDanmark,somdåvarokkupertavTyskland,bleibroten, gjordeatFærøyanefekktidtilåtenkelitt,fekklitt fredfråDanmark.Fekklittspace.Ogdetvarkanskje dessefemårasomgjordeatdetteveslelandetkjende kordiggdetvaråsleppedettekøyretfråsøraust.Var detdåallefæringanebyrjaådrikketemedmjølk,på denengelskemåten?
Desseinternasjonaleforholda,Noreg,Danmarkog Færøyane,Island,Grønland,ShetlandogStorbritanniaerknyttesamangjennomdiplomati,fiskeriavtalar, handel,andreverdskrigen,språk,havet,vikingtida, ogdesserelasjonanekanlikneerotikk,visseiner typentilåsjåpåtingmedeitliteskråblikk.Herer eiforferdelegeksotifisering,kaneinseie,ogeksotifi-
seringogerotiseringkangjerneliknesideravsame sak.
Eimenavsjøoveralt,eimenavfisk,vanvitigekolmulefangstar,uforskammamykjemakrell,vindensom einmåkjempeimot,bølgenesombruseropp,ogdette djupet,djupet,detmørkemørkehavetkanhaeinheilt spesielleffekt.Detfinstfolksomskaluttildessegrøne øyaneihavgapetforåoppdageeinslagsessens,om detervillskapenidansen,detraudeblodetfråkvalane somliggstillepårekkepåstranda,vereilandskapet medarkitektoniskeformer,einminimalismesomkan appelleretileinindreformsans,somomlandeterfødd avmodernismenoginstinktivtvekkereislagsformglede.
Detteerogblirklisjearsomnokrekanblidritaleie avåhøyreomogomigjen,kaneinkanskjehevde, pumpesegopppåsliktspråksprøyt,ikkjekomeherog forteljekvadeier.
Ogsamtidigerdetgodtnårdetblirforsmått,åreise nedtilKøbenhavnogsjåpåaltdetvakre,ikkjesant, blendeinn,musikkensomblirspeltnårbygningane reisersegoppogsernedpådetveslemennesketsom villæreavdeiallerbeste,lærefråkunsten,byggeteknikkar,denneevigeforfininga,samhandlingamellom folkisamfunnetsomheiletidaskalutviklastogforbetrast,altsomskalsnakkasthøgtom,debatterast,vere kritiskogprøveåbriskeseg,tatilsegdetdanskespråket,opnemunnholafordeidanskevokalane,blande denfærøyskebakgrunnenmedaltdeteinprøveråfor-
ståmedKøbenhavn,vendedetinnforsiktigsommjøl ipiskaeggekvite,blilærdogklokogkanskjepåden måtenheveseg,vekse.
Københavnerforvaltingogeievigforfiningiforvaltingsomvindenavsyklistarsomferforbi,tarmed seg,påvegtilarbeid,barnehage,kjærastar,venelag mednokogodtiglaset.Samanmeddetviktigemantraet:Vitenåreinikkjeskalgjerenokosomhelstmed deiordninganesomer.Ikkjerøredetsomveks,ladet vereifred.Nårveiteinnåreinikkjeskalrøre?Ladet veresomdeter?Deterviktigespørsmål.
Nokodenjamnekøbenhavnarkanskjeikkjekjennersåmykjesomeinsnevav,einflaubrisav,erden harmenogfrustrasjonenfråfærøyskside,deterikkje berreberreåkomeseginnpådeninternasjonalefiskerimarknaden,detharvoreeithelsikesslit,dåerdet ikkjeberreberreåvereliten.Ogdåmåverdaberre seglesineigensjø,ogsåmåeindriteialtdetsom berredrareinned,vereoverberandeoverfordumme dummenaboland,denneevigeignoransen,manglande interessa,kvifortingaldrikangåbeggevegar,dåer detberreåhaldesegmedsineeigne,snakkesitteige språk,komesegheim.
DetbyrjaråblikveldogstengetidpåAkvariet.Erla ogJulieovernattarieimørkcampinghytterettutanfor Bergen,campingeigarenserpåErlapåeingrovmåte, haninvitererhennepåølpåsineigenmørketerrasse medkviteplaststolarogstripeteputeretterleggetid, ogErlalygtilhanogseieratJulieharfåttfeber,forå
komeunna,ogdeterlugubertpådenheiltrettemåten, denneeldrecampingeigarenkunnetatthenneoverfryseboksenhanharibakrommetikafeen,fullavkuleis, homerkarpåhaneinforferdelegvirilitet,oghokan tenkepådetteifleireåretterpå,einfavorittfantasi,det skjelvikneadåhogårneddeimørkbeisatretrappene, nedpågrasetogvekkfråhan,vekkfråhan,mjuk margarinishortsen,mednøkkelringentilsieigahytte ringlanderundtveslefingeren,herregudforeintulling, ognomåhoskjerpeseg,Juliestårogvinkartilhenne bortepåleikeplassen,øvstoppeiklatrestativet.