Natthimmel med kulehòl

LES OGSÅ: Juliana Spahr: Alle med lunger kopla saman. Gjendikta av Ingrid Storholmen og Gunstein Bakke. 2008 CD Wright: Skake. Gjendikta av Gunstein Bakke. 2012 Ariana Reines: Coeur de Lion. Gjendikta av Anna Kleiva. 2015 Mathias Samuelsen og Rune F. Hjemås (red.): Ny amerikansk poesi. 2018 Julian Talamantez Brolaski: Råd til dei elskande. Gjendikta av Leif Høghaug. 2018 Claudia Rankine. Medborgar. Gjendikta av Kristina Leganger Iversen og Camara Christina Lundestad Joof. 2018 Nathaniel Farrell: Nykommar. Gjendikta av Martin Ingebrigtsen. 2018 Thalia Field: Fugleelskarar, bakgard. Gjendikta av Rune F. Hjemås. 2019

Gjendiktingane av Ariana Reines, Julian Talamantez Brolaski, Nathaniel Farrell, Claudia Rankine og Thalia Field er utgitt i samarbeid med Mathias R. Samuelsen og Rune F. Hjemås.

Dei har stått for utvalet og hjelpt til med redaksjonelt arbeid og rådgiving undervegs, og har også vore redaktørar for antologien Ny amerikansk poesi (2018).

OCEAN VUONG NATTHIMMEL MED KULEHÃ’L

Gjendikta av Mathias R. Samuelsen

Samlaget Oslo 2019

© Det Norske Samlaget 2019 www.samlaget.no Omslag: Magnus Osnes Førtrykk: Type-it AS Skrift: 11/15 pkt. Adobe Garamond Papir: 80 g Munken Print Cream, 1,8 Trykkeri: ScandBook AB, Falun Printed in Sweden ISBN 978-82-521-9761-7

Denne boka er trykt på miljøvennleg papir.

INNHALD

Forord ved John Freeman 9 Dørstokk 19 Telemakos 23 Trojan 25 Aubade til ein brennande by 26 Litt nærmare stupet 29 Haibun for immigrantar 30 For evig og alltid 33 Far min skriv frå fengsel 35 Hovudstups 36

I Newport ser eg far min leggje kinnet mot den blaute ryggen til ein stranda delfin 38 Gåva 40 Sjølvportrett som kulehòl 42 Thanksgiving 2006 45 Homewrecker 46 Of Thee I Sing 47 Fordi det er sommar 49 Inn i brotet 51 Anafor som forsvarsmekanisme 54 Jordas sjuande krins 55 På jorda er vi glimtvis vakre 57 Evrydike 61

Untitled (Blue, Green, and Brown): Olje på lerret: Mark Rothko: 1952 63 Dronninga under åsen 64 Torso av luft 69 Bøn for dei nyss fortapte 70 Til far min / til min framtidige son 71 Deto(nasjon) 74 Ode til onanien 75 Notatbokfragment 82 Minstemål 87 Det daglege brød 89 Odysseus Redux 92 Logofobi 94

Someday I’ll Love Ocean Vuong 96 Truskap 98 Notar 100 Takk 102 Gjendiktarens etterord 103

FORORD TIL DEN NORSKE UTGÅVA, VED JOHN FREEMAN.

Eg gløymer aldri fyrste gongen eg høyrde Ocean Vuong lese dikta sine. Det var juni i Paris, lufta var klar og mjuk – det ein kan kalle ein poesivennleg atmosfære. Ein stor flokk hadde samla seg, dei var tørste på vin og på sumarnatta.

Så opna Vuong munnen, og kroppen hans … blei til eit makelaust instrument, som spela ein melodi om lengt og begjær, om tap og anger. Eg hugsar at eg tenkte: «Korleis kan ein serie vibrasjonar romme så mykje?» Eg var ikkje den einaste. Etter berre to dikt verka det som alle i rommet var fjetra, slik ein kan bli når nokon byr på venleik og mot. Noko som endrar reglane.

Lenge var poesien til Ocean Vuong ei slik hending – noko som blei framført og lese, no og då fanga i små, vanskeleg tilgjengelege chapbøker som folk verna om fordi tekstane trong å bli hugsa. Med Natthimmel med kulehòl blei det slutt på eigesjuka. Her er Vuong si fyrste samling i full lengde lett tilgjengeleg, samstundes har dikta blitt endå meir kraftfulle. Å lese tekstane hans er å oppleve, igjen og igjen, den mirakuløse forvandlinga av lengt til lyd – ei forvandling som poeten sjølv peikar på og framstiller som risikabel, frå fyrste side. Diktet «Dørstokk» skildrar det å lytte til ein kar som syng i dusjen, det kan vere ein elskar, det kan vere faren til eg-et. Poeten kikkar gjennom nykelhòlet: Han song. Det er alt eg hugsar.

For i skrotten, der alt har sin pris, levde eg. Visste ikkje det fanst betre grunnar.

Den morgonen stoppa far – ein mørk hingst kvilte i regnskura –

9

og lytta etter kvesinga mi bak døra. Eg visste ikkje at prisen for å trø inn i songen – var å miste heimvegen sin.

Natthimmel med kulehòl greinar seg ut frå dette uhyggelege diktet slik ein symfoni faldar seg ut frå eit preludium. Her finn vi alle Vuong sine notar, elegant arrangerte. Den fråverande faren og trongen til å vinne han tilbake gjennom songen. Sorga og begjæret som treng ein kropp for å spele seg ut i oss. Her finn vi Vuong sin varsamt skilsetjande biletbruk – ein hingst kvilande i ei regnskur – og den møysommelege, nedskorne syntaksen, bratte kuplettar bundne saman med enjambement som gir oss rom til å knele der, i lag med han, i kjellaren under dei største spørsmåla. Korleis kan eg hugse nokon eg aldri kjende som vaksen? Er det nok at han ber namnet sitt?

Dette er ei bok om å vere son til ein far når begge desse orda gjer ein svimmel. Gjennom heile Natthimmel med kulehòl påkallar Vuong namnet sitt som ei lykt, og denne lykta rettar han nyfike mot eige liv og mot myteverda. I eit av dikta kastar Vuong sjølv skugge over historia om Telemakos. «Haibun for immigrantar» skildrar ei båtreise frå Vietnam, der Vuong blei fødd i 1988, og skapar denne etymologien: «Om vi kjem i land, seier han, skal eg kalle sonen vår opp etter dette vatnet. Eg skal lære meg å elske eit monster.» Etter kvart som boka spinn vidare, kan vi nesten sjå ei tidsline: fødsel og immigrasjon, tap og gjentaking. Formene til Vuong svell ut og dreg seg i hop mestsom tidvatn: Nokre stader vidar teksten seg ut til nesten-prosa, andre stader finn vi komprimerte kuplettar. Heile tida ligg spørsmålet der: Kven er han? «Når dei spør deg / kvar du kjem frå», står det i ein tekst, «sei at namnet ditt / blei flådd av dei tannlause gommane / til ei kvinne frå krigen».

Her finn du det amerikanske imperiet heime hjå seg sjølv, slik det talar gjennom ein trubadur frå det 21. hundreåret. Til liks med Frank O’Hara har Vuong evna til å binde saman ord til bilete med atletisk eleganse. Han syng 10

si eiga historie, men også historia til USA. I eit dikt skriv han at «Amerika er ei rekkje gatelys / som glitrar i whiskey». «Framand», skriv han i eit anna, «tydeleg / ekko, i handa mi, fletta i blod, tynt / som enkjetårer.» I det Amerika der poeten bur, der han vaks opp etter at han kom som seksåring, er det ikkje trygt å vere skeiv. Begjæret er alltid ein dans med konsekvensar. «Jordas sjuande krins» er eine og aleine ihopsett av dei pinte fotnotane til eit homsepar som brenn i hel i sin eigen heim.

Vuong greier dessutan å synge seg inn i livet til kvinner som er uthòla av namnet sitt. Denne evna er med på å halde boka oppe: Ho lyfter boka opp frå personleg mytologi og gjer henne til noko større. Her finn vi Jackie O, Evrydike, og til sist, rørande, mora til poeten, bøygd over naglelakkfjernar i salongen.

Reisande og elskande, alle saman. Ein veldig omtanke viser seg i desse dikta, for kva er ein myte om ikkje ein person dømd til å leve i evigvarande gjentaking av den handlinga som definerte hen? I desse dikta prøver Vuong å bryte opp fengselsdøra, å reversere reduseringa av desse karakterane ved å synge til dei om skjebnen deira. Han veit at det er litt forfengeleg, dette, men held fram – og takkar mor si for at ho tilgir. Han er utifrå sjølvmedviten når han skriv: «Ei mors kjærleik / motset seg byrgskap / slik eld / motset seg skrika / til det som brenn.»

Arbeidet Vuong byrjar på i denne boka, fører han vidare i debutromanen På jorda er vi glimtvis vakre, som er skriven i brevform, frå ein son til mora hans.

Om romanen er mora si bok, er Natthimmel med kulehòl eit kjærleiksbrev til faren. Når poeten syng desse songane, gjer han seg til sin eigen far, for som vi veit: Alle songar rettar seg like mykje til songaren som til tilhøyraren. «Someday I’ll Love Ocean Vuong» viser oss at sorga hans ikkje er endelaus, sjølv om han mytologiserer henne. «Ikkje tenk på det», skriv poeten, når han talar til seg sjølv: «Far din er berre far din / til ein av dykk gløymer.» Med desse knusande linene gir poeten oss løyve, slik han gir seg sjølv løyve, til å rive oss laus. Som alt anna han rører, er dette ei gåve, varleg som lyset i Paris i juni.

John Freeman er forfattaren bak diktsamlinga Maps, og redaktør for litteraturmagasinet Freeman’s.

11

tang .̆ me. [và ba tôi] til mor mi [og far min ]

The landscape crossed out with a pen reappears here Bei Dao

NATTHIMMEL MED KULEHÃ’L

Dørstokk I skrotten, der alt har sin pris, var eg tiggar. På knea såg eg, gjennom nykelhòlet, ikkje ein kar som dusja, men regnet som fall gjennom han: Gitarstrengar klimpra over lute skuldrer.

Han song, det er derfor eg hugsar det. Stemma hans – fylte meg frå innsida som beingrind. Sjølv namnet mitt knelte i meg, bad om nåde.

Han song. Det er alt eg hugsar.

For i skrotten, der alt har sin pris, levde eg. Visste ikkje det fanst betre grunnar.

Den morgonen stoppa far – ein mørk hingst kvilte i regnskura – og lytta etter kvesinga mi bak døra. Eg visste ikkje at prisen

19

for å trø inn i songen – var å miste heimvegen sin.

Så eg trødde inn. Så eg mista.

Medvite mista eg det heile.

20