ANNEGUNNHALVORSENpåSamlaget
Livetogkorleislevedet.Eihandbokforvaksne. 2017,2018
Stressogkorleislevemeddet.9historier,14tips.2019,2020
Mittinternett
DåwwwkomtilNoreg
Samlaget
Oslo2025
©DetNorskeSamlaget2025 www.samlaget.no
Omslag:Trine+Kimdesignstudio Førtrykk:Type-itAS,Trondheim Skrift:10,7/14,6pkt.Sabon
Papir:70gHolmenBookCream2.0
Trykkeri:ScandBookAB,Falun PrintedinSweden
Framsidefoto:SpiceGirls:MaryEvans/AFArchive/Graham WhitbyBoot/NTB,GroHarlemBrundtland:Aleksander Nordahl/NTB,SteveJobs:MosheBrakha/AP/NTB,Bill Clinton:Granger/REX/Shutterstockeditorial/NTB,Leonardo DiCaprioogKateWinsletfråfilmenTitanic:TopFoto/NTB,PC: AlamyStockPhoto/NTB,TheX-Files:HO/Reuters/NTB,CDspelar:©JuliánRovagnati/AdobeStock,Tamagotchi:©Wild Dream/AdobeStock,Lavalampe:©Oksana/AdobeStock, andrefoto:privat.
Forfattarportrett:SaraOliviaSanderud
ISBN978-82-340-1517-5
ForfattarenharfåttstøttefråDetfaglitterærefondogFrittOrd.
ForlagetharfåttstøttefråFrittOrd.
Dennebokaertryktpåmiljøvennlegpapir.
Materialetidenneutgivingaervernaetteråndsverklova.Deter diforikkjetillateåkopiere,avfotografereellerpåandremåtargi attelleroverføreheileellerdelaravinnhaldetiutgivingautanat deterheimlailovellerfølgjeravavtalemedKopinor.
Deterforbodeåbrukeheileellerdelaravutgivingasominndata ellertreningskorpusigenerativemodellarsomkanskapetekst, bilete,film,lydellerandretyparinnhaldoguttrykk,utan særskildavtalemedrettshavarane.
Brukavmaterialefråutgjevingaistridmedlovelleravtalekan føretilinndraging,erstatningsansvarogstraffiformavbøter ellerfengsel.
«Toto,I’veafeelingwe’renotinKansasanymore.»
Innleiing
Kjærelesar.
Planenvaråskrivehistoriatilinternett.
Egskullelesebøker,intervjuefagfolkogfordjupe megibandbreidde,teknologiutviklingogpolitikk.Eg skulledykkeinnieinkompleksmaterieogkomeut someimenneskelegbrufrånerdelandtilallmugen,ei sommedglimtiaugaogmedfargeriketusjarihand kunnedralinjer,konstruereenklediagramogforklare atslikfunkardet,ogdiforskjeddedette,ogslikkom mehit!
Måletvaråfinneutkorleisogkviforinternettvart såviktigfoross.
Eglasomeirekkeframsyntetech-mennogtelefonteknologi.Egløftaoggrov,lærtemegaltmoglegom modemogserverar.Dåeghaddekomemeglangtned ivitskapen,oppdagaegnokoblanktogskinandepå botnen.
Sårart?Kvalågder?
Egdyttatilsidesalt,børstaoverdenblankeflata, ogkvasågeg?
Einspegel.Ogiden:megsjølv.
Egvarungmedmusehalar,kortmagetoppoglyse-
grønaugeskuggefråTheBodyShop.Egkunneikkje ignoreredettefunnet.Dennetypiskenittitalsungdommenvarrettogsletteindelavforklaringaogforteljinga.
Skulleegforståkorleisinternettvartstort,måtteeg ogsåforstådennefrekkefjortisenogvennenehennar. Dennebokavildiforhandleoppsiktsvekkande mykjeomhenne.
Herereiscene.
Detereinvanleglaurdagformiddagieitvanlegliv. Meerieitrekkehus,austiOslo.Detertrettiårsidan internettforalvorgjordeinntoginorskeheimar.No flytwifienperfektgjennomhusetogsolalyserover hovudstaden.
Gutenihusetharskruddpåtv-eniloftstovatil fireåringensomlukkelegstrøymer«BarbieDream House»påNetflix.SjølvspelarhanRobloxpåiPaden medanhansnakkarmedkompisarpåmobilen.Storesyster(11)serpåkvaframandeeldrejenterharkjøpt påsminkebutikkiUSA,medanfarihusetframleisligg isengaogtrykkerpågrøneograudeprikkarihåpom åsamleflestmoglegieirekke.Eg,kvinne(39),har stovaformegsjølvogharsidanhalvsjudennemorgonenlesemegopppåkorleisdetgårpådenøkologiskegardentilinfluensarClaraLidström,sombur langtoppigokkiNord-Sverige.EgharfunnefemstaderåbuomegeingongskalpåvenneturtilTallinn, gittminetomlaropptilvennersnykonfirmertebarn ogsettTaylorSwiftsvelgjeeinmyggpåscenaiLyoni Frankrike.
Egstrekkermegisofaen,kjenneregharvondti skuldra,mendeterslikdetplarvere.
Egserpåklokka,honærmarseghalvelleve,ogdet erpåhøgtidåøydeleggealtforalle.Deteriallfallslik deivilopplevedetnåregsnartreisermegogskrikdei toordasomviltreffefamiliensomeibøttemediskaldt vatn.
Egharikkjelyst,menføleregmå.
Atdetermipliktsomforelder,mipliktsomvaksen. Egreisermegsaktemedmobilenihanda.Det tunge,kjenterektangeletkvilersomeinavrundastein ihanda.Einslikdufinnpåstrandaogputtarilomma fordihanersågodåkjennepå.Hangirmegeikjensle avtryggleik.Likevelleggeghanfråmegieibokhylle forågåinnieirøyndsomerfyltavuviljeogstøy.
Egtrekkerpustensakteføregropar: «Skjermtidslutt!»
Timinuttar(minst!)seinare.Familienharsamlaseg kringfrukostbordet.Deneldstedottermiharhøyrt einsongfrågamledagarsMelodiGrandPrixJunior. Refrengetgårslik: onlinehashtagonline. Holurer påkvadettebetyr.Egforklarerat«online»betyrå verepåinternett.Andletethennarerglatt,ordamine fårikkjefeste.Hoforstårikkje.
–Erikkjeallepåinternettalltid?
–Jo,seiereg.–Noerdeidet.Eller,meeriallfall det.
–Ogaproposdet,kremtarmannenminfråsida. Egsukkar.
Allefølersegmatteogekleetterfiremorgontimar medskjerm.Mannenminvilnodøyvedenneuroaved åslengeutforslagtilnyttregimesomgirhaneikjensle avhandlekraft,athanhargjortnoko,eittiltaksom skalretteoppoggjerealtbetreforalle!
Ogsidandettetiltaketkjemomtrentannakvarveke, veitegnøyaktigkvasomvilskje.
Nokjemdetnyeskjermreglar.
Barnavilreageremedsjokkogvantru,kvahardei gjortforåfortenedette!
Egtippardeifølersegurettferdigbehandla,kanskje ogsåskamfulle.
Ogganskerett.
Utanåsjølvseienokoseregrestenavfrukostenbli einarenapregaavkamp.Fortvilingogforhandling. Egprøveråforlateheilesituasjonenmentalt,mendet ervanskelegsidaneinavdeiallereieeksisterandereglanevåreeratdetikkjeerlovmedmobilvedmatbordet.
Egserlengselsfulltbortpådengodefirkantensom liggmedskjermennedibokhylla,ogegtenkerformeg sjølv:Korleisvartnokosåkjektkjeldatilsåmykje krangling?
Ogogså:Vildeimerkeomeggårpådoogtarmed megmobilenpåvegen?
–Reagererdeslik,skrurmeavheileinternettet!
Farihusetharhevastemma.Noserhantriumferandepådei.Barnagapar,augavidopne,egskimtar konturaravtårer.Hah!Derfekkhanvistkvensom harmakta!No,tenkereg,noerhanheiltfullstendig idiot.Om3-2-1vilsituasjoneneskalere,egspårstolarvilbliskubbavekkogføtertrampeopptrappaog restenavdeneigentlegetterlengtalaurdagensmuldre vekkimekling.Eglètattaugalittogpustarroleg´ein gong,mendethjelperikkje.
Såistadenskremmeregvettetavalle.
Egsmellerhandahardtibordet.Alleserpåmeg,og egrekkåtenkepåomdetteer«psykiskvald»,som egharleseskalverelikeillesom«fysiskvald»,føreg likevelropar:
–NoerdetFAENmegnok!Mekanikkjehadet sånn!
Egstirarhatskpåallesaman.
–Såkorleistenkerdudå?seiermannenminspotsk.
Ettertjueårssamlivlarhansegikkjeskremmeav plutselegeutbrot.
–Iallfallikkjesånn!EgORKARikkje!
Egreisermegopp,gripmobilensåtilforlatelegeg kan,ogforl`etheiledenfortapteflokken.
Egsitpådo,skrollarogforbannarmegsjølvogalle andre.
Teitebarnsomalltidskalpushegrenser.
Dummannsomtrurhankanfiksealtvedåvere hard.
Idiotiskmorsomoppførersegeksplosivt.
Alterpissogdrit.
Deterkeisamtåkrangle.Fæltforbarnaåføleat deihargjortnokogale.Kjiptforossvaksneåmåtte verestrenge.Korleisvillemehattdetutanskjerm,kva haddemekranglaomdå?
Mestsannsynlegvillemehavoreeinfamilieiperfektharmoni.
Detereintristtanke.Egsøkerdistraksjonpåmobilen.Dethjelperberrelitt.Heileinternetterfulltav internett.Vennerogkollegaersomsitvedskjermane ogbrukerdeitilåjamresegoveratalleerpåskjerm. Bekymraskrivdeioppdateringarogdebattinnleggom skule-iPadar,stupandeleseferdigheiterogkorleisein heilgenerasjonjenteroggutareriferdmedågåtil grunneiskjermframkallapsykiskuhelse.
«NoslettaregFacebook!»skrivdeipåFacebook.
Egslengermobileniflisegolvet,nei,detgjeregsjølvsagtikkje.Eglegghanbestemtfråmegpåvaskenfor åhindreateggjerdetegharallermestlysttil.Nemlegåskrikeinnifeeden,høgt,såallehøyrer:TEI STILLE!Sånnkanmeikkjehadet.EgORKARikkje meir!
Sluttåklage!
Seinokonytt!
Egvilikkjeinnatttilklagesongenpåmobilen.
Egvilhellerikkjeopptilfamilienmin.
Egveitikkjekvaegskalgjere.
Slikhareghattdetfør.
Nårlivetblirkaotisk,alleeridiotarogingenkan hjelpemeg,plareggravemegned.Iinformasjon. Finneutkorleissituasjonenkunneoppstå,ogkorleis einkanlevemedhan.Eghargjortdettefør,eger journalistogforfattaroghargjortdettileitlevebrød ågjereresearch.Tidlegareharegskrivebøkerom vaksenlivet,stressogfrykt.Noerdeteitannastort temasomblokkerervegenilivet,ogsomegtydelegvismåboremeggjennomforåkomevidare. Internett.
Foråkunnelevebetremedinternettmåegfinne utavkorleisinternettførtemeghitegeridag: aleinepådoogmedhatskekjenslerforabsoluttalle egkjenner.Svarafinstikkjepåbadet,sådetførste egmågjere,erdessverreåforlatedoen.Egmå vekkfråallesomirriterermeg.Egmåditdetheile starta.
CERN,Sveits
Ballston,Virginia,USA
Neidå.
Hendeneminegripmobilenatt,egtastarinneitsøk påflybillett.Snartharegeinplanforåkomevekkfrå heilekaoset.
Egskaltilbaketilderegførstloggamegpå.
EitparvekerseinarehentarmammamegpåHaugesundlufthamnpåKarmøy.Vindenpiskarossiandletetmedanmeskuttarossoverparkeringsplassen.
SnartkøyrermevekkfrådetvêrhardeKarmøy.Rykketeoghalvnervøstmanøvrerermammaossgjennom storbyensforstader.Obs,PlantasjenogreklameplakatarsomtryglarossomåbusetjeossiTysvær:Nei,elles tusentakk!Forbi,forbi!
VedKnapphusbensinstasjonsvingarmeavhovudvegen.Detveslesomharvoreavtrafikk,blirendå mindre.Rundkøyringar,gatekryssogbensinstasjonar blirerstattaavkvitelam,blankeinnsjøaroggrønebakkar.DenlangstrektebygdaVatsfårhamegunnskyldt, mendeteringentinghersomgirmeglysttilåstoppe.
Ikkjenåregveitkvasomventar.
Snarttarfylkesveg46ossnedlangsVindafjorden, dengulestripaivegenforsvinn,ogmesvingar,svingarogsvingarossmellomløvetannogpåskeliljer,eri einlyseblåToyotasomglirsomeiGPS-perlegjennom eitidyllisklandskapskart.Ogakkuratidetegtenker STOPPBILEN,EGMÅSPY ,openberrardetsegeit synsomnullarutallkvalme.
Der!
DerliggVikedal.
Heilelivetharegblittfortaldategkjemfråverdas finasteplass.Detharblittformidlatilmegavandrefrå Vikedal,ogikkjesomeinpåstand.Detharblittframførtsomeiudiskutabelsanning.Egsågaldrinokon grunntilåmistrudet.
Detgjeregframleisikkje,spesieltikkjedennevårdagen.
Vikedalereibygdsomerlettåteikne.Førsteitjukk stripeblåfjord,førduløftarblyantenoglardetligge atteitkvittfeltlangsvatnet.Deterdenlangestranda. Nofølgjereindelfinjobbingmedskarpblyantforå skisseutcampingplass,hus,skuleogkyrkje.Såerdet frammeddentjukkegrønefargestiftenogladetheile kransastinnavrundefjell.Ogsåblåfeittstiftforå fargedenbreielakseelvasombuktarsegdoventfrå instidalenogframtilfjorden.
DerharduVikedal,eibygdmedrundt500innbyggarar.
Kanskjetenkerduno:Javel?
Ogjavel!Egkanforståomdetverkarlitespektakulært.Fjordenerikkjesærlegdjupellerlang.Fjella ikkjeslikeduvilkalle«alpar»,ogberreturistaridårlegformvillefinnepååkalleeinturopppådeifor «topptur».Gårdunærtpå,kaneinogsåpåståatsandstrandaermeirgrusennsand.
Ikkjeladeglure.
Deternettoppfråværetavdetspektakulæresom hargjortVikedaltildenfinastestadeniverda.Fjordentrekkerikkjetilseggigantiskecruiseskipsomureinarellerblokkererutsikta.Fjellaeringenmagnetfor
entusiastiskebyfolksomfeilparkererogtrakkarned gjerda.
Ingenharsettdetsomformålstenlegåplassereindustriogfabrikkarherveddennelanggrunnefjorden.
Nei,alterakkuratslikdetbørvere.
Mekøyrerinnpåtunetderegvaksopp.Eingard somhartilhøyrtfamilienigenerasjonar,menderdet ikkjeharvoreordinærgardsdriftpåmangeår.Då egvaksopp,vardriftsbygninganefyltemedtreskiog syklar,kattarogkaninar.Dåegspurdeomåfåhest, fekkegsjølvsagtdet.Einlitenshetlandsponnisom heitteKaroline.Einmaidagkikkaegutavvindauget ogsågikkjeberreKarolineogdengulenordlandshestentilsystermi,menogsåeitheiltnytt,litedyr.
Karolinehaddefåttfølomnatta.
Sliketingsomliksomberreskjeddeheiltavsegsjølv.
Matdukkaoppikjøleskapet,kledalågreineihyllene,einlitenhestvartføddeinattimai,sålitenathan berrerakkmegtilkneetsjølvomegberrevareinstutt tiåring.Detvareinoppvekstsåprivilegertogidyllisk athannoberrefinstiutdatertebarnebøker.
Ogdetereingrunntilatdessebøkeneerutdaterte.
Deterskikkelegdriiitkeisamtåhadetslik.
Nårmøtteegeindatamaskinforførstegong?
–Å,detervanskelegåseie,seiermammasvevande oguinteressert.
Detvisersegåverekrevjandeåfinnestartenpå dennetrådensomharsurrasegrundtmegogheile familienmin.Dettegjeldikkjeberreformeg.Gjennomheilearbeidetmedåforståinternettmøtereg blankeblikknåregberfolktidfestenårdeifekkdatamaskinoginternettforførstegong.
Densametendensenmerkaregnåregoppsøker fagkjelder.Folkerusamdeogusikrepåkordetheile starta.
Mammaveitikkjenårmefekkmaskinenihus.Det vardomenettilpappa.Handreiveitrekneskapsselskapogsågdifortidlegnyttaavpersonlegecomputerar.Handøyddeieiulukkefornittenårsidan,såeg kanikkjehøyremedhan.
Sjølvomegikkjehugsarnåregfekkmaskinen, hugsareg,somsåmangeandreegskalmøte,kjensla dataengav.Deimjukediskettane,denkonvekseskjermenogdenraskeslangen,somegkunnestyremedpiltastane.Somminstemannifamilienvardetsåmykje
egvarforlitatil,mendenrektangulæreslangenpå skjermenhaddeegfullkontrollpå.
Gledaovermaskinensitattsomeitstempelikroppen.
Mammaerpensjonertbibliotekar,ogsjølvominteressafordatamaskinaralltidharvorelåg,erhoein arkivaravrang.Altavinteresse,plussdetsomein gongkanbliavinteresse,harhokliptutogplasserti mapperogalbum.Egkjennermegtryggpåatdetmå finnastfotografihersomkangieitanslagogeinpeikepinnpånårmipersonlegedatahistoriestarta.
Eggårnedikjellarenheime,eitvindaugslaustrom sommeavnaturlegeårsakerkallarbiblioteket.Her stårdetbøkerogalbumfrågolvtiltak,deiflestekjøpt dåsentralestyresmaktertenkteat200årmedbibliotekfekkverenokforVikedal,oglanedfolkebiblioteketibygdamotsluttenavnittiåra.Detvaromtrent pådennetidaaltannaogsåforsvann:postkontoret, meieriet,kommunehuset,gamleheimenogdaglegeavgangarmedrutebåttilStavanger.Deterikkjenødvendigviseinsamanhengher,mendettevarnøyaktig sameperiodendeipersonlegedatamaskinaneoginternettvartallemannseige.
Dåbiblioteketvartlagtned,vartboksamlingaseld forfemkronerboka.Eitslikttilbodvarjoikkjetilå motståforforeldramine,somdisponertebådestort husogtilhengar.Deitokmedsegstoredelaravboksamlingaheim,ogdiforharmealtsåeit«bibliotek» heime.Mellomalledessestøvetebøkenestårogsårad påradmedfamiliensfotoalbum.Hermådetdåfinnastsporavdatamaskinen,somegveitstodsentralt bådefysiskogpsykiskioppvekstenmin.
Egopnardeitjukkealbuma.
Påbiletahartidaståttstille,menårahargåttfor deitjukkealbuma.Limetharmistagrepet.Biletaramlarutnåregblar.Egsergjennomtiårettertiårmed familiehistorie.Deteringendatamaskinder.Ihistoria omfamilieliveterikkjevårtidsstørsteoppfinningog revolusjon,denpersonlegedatamaskinen,blittfunnen verdigåfotografere.
Detersomomhanikkjevarder.
Hanerhellerikkjedeteinastesommanglar.
Frukostanemeåtsamanføreggjekkpåskulen,er hellerikkjetattbileteav.
Hellerikkjedeitusenkvardagsmiddaganemedsaus ogpoteter,servertrettetterskulesluttklokka14.10.
Kortspelaidenrosaskinnsalongen,svingdansanetil JiveBunnyandtheMastermixerspåstovegolvet.
Detfinasteogkanskjeviktigasteikvardagen.
Detfinstingenbileteavdette,heller.
Detsomderimot har blittdokumentertforettertida, ergeneriskehotellikvitmur.Turkise,småbasseng ogferierandefamiliemedlemmerbakblafrandematpapirpårasteplassarlangseuropavegen.Billettarfrå museummealdribesøkteigjen,innlimtepostkortfrå staderingenavosshartilhøyrsletil.Allaktivitetsom varuvanlegogspesiell,ernøyedatertogkommentert.
Alledessedaganesomkomoggjekk,sjølvelivet, datamaskinane.
Deifinstikkjeialbum.
Skuffagåregoppogsetmegvedskrivepultenpå loftstova.Detvarhermaskinenstod.Førstvarhan beigeoggyllen,seinarekvitogtungstarta.Pappakom fleiregongerheimfråkontoretmednydatamaskin
underarmen.Detvareinfrydåriveutleidninganepå dengamleogkopletildennye.Kvargongvardetei storgledeåstarteoppmaskinen.Detgjekkalltidlitt raskareennmeddengamle,alltidmedlittmeirRAM, endåfleiremegabytar,førdetvartsnakkomgigabytar ogmodernemirakelsomcd-rom,høgtalararog pentiumpro.
Noerdetklumpetedatabordetmedkontorstolen vekkefråloftstova.
Mammaharsinlettelaptopstuavekkoppåpeiseni stova,menharlagaeitprovisorisk,liteskrivebordtil megunderskråtaketiandreetasje.Egsetdenslanke Macenminder.Hanstartarpåeitblunkogtrengikkje eingongstraumleidning.
Forsånnhardetblitt. Korleisvartdetslik?