Mørkemann: mi reise til kristenkonservatismen og tilbake

Emil André Erstad

Mørkemann Mi reise til kristenkonservatismen og tilbake

Samlaget Oslo 2022

© Det Norske Samlaget 2022 www.samlaget.no Omslag: Trine + Kim designstudio Bildet på omslaget er tatt av Agnete Brun.

Førtrykk: Type-it AS, Trondheim Skrift: 11,3/15,5 pkt. Minion Pro Papir: 80 g Munken Print Cream 1,8 Trykkeri: ScandBook AB, Falun Printed in Sweden ISBN 978-82-340-0705-7

Denne boka er trykt på miljøvenleg papir.

Forfattaren har mottatt støtte frå Det faglitterære fond og Fritt Ord.

Prolog

Eg stod heilt ute mellom to av togspora på Oslo S, langt utanfor der perrongen slutta og grusen byrja. Eg var livredd fordi eg frykta at nokon når som helst skulle drepe meg. Og no medan fotografen byrja å ta ut kameraet frå veska si, slo det meg at eg ikkje hadde spurt han eller journalisten som var med, om legitimasjon. Kva om det ikkje var eit kamera han skulle ta ut av veska? Kva om det var ein pistol? Kva om eg skulle skytast som eit dyr, her ute, midt i Oslo sentrum?

Drapstrugslane hadde hagla dei siste dagane. Innboksen var full av detaljerte skildringar av korleis eg skulle ende livet mitt. Dessutan var det mistenkeleg at dei ville ha meg heilt ut hit, langt frå folk lenger inne på jernbanestasjonen, her som ingen kunne høyre eit rop om hjelp i larmen frå tog og bilar, bussar og folk. Pusten min sende raske skyer av frostrøyk ut i den klare januarlufta. Inni meg var berre kjensla av at det no skulle ta slutt. På ein eller annan måte byrja hjernen min å spele av små bilete og klipp frå livet mitt, slik ein har høyrt folk oppleve ved livets slutt. Eg såg foreldra mine, søskena mine og dei næraste venene mine frå oppveksten heime på Radøy.

5

Journalisten såg på meg med eit litt fortvilt blikk, han må ha sett frykta i auga mine. Han må ha sett angsten og høyrt stemma som brast. No rann tårene nedover kinna mine. Han må ha forstått at noko var alvorleg gale. At eg var ein ung mann i ei alvorleg krise. Ein ung mann som hadde meint noko altfor høgt og altfor sterkt, og som no måtte ta konsekvensane av det.

– Er de heilt sikre på at de jobbar i Dagbladet? stotra eg fram.

Nær-døden-opplevinga på Oslo S var i byrjinga av 2012.

Tre dagar tidlegare hadde eg gjort noko av det dummaste eg hadde gjort så langt i livet. Dei siste åra hadde eg brukt altfor mykje tid på Twitter, då mikrobloggtenesta framleis var fersk.

Den kvelden, eg trur det må ha vore ein torsdag, sat eg som vanleg på jakt etter Twitter-diskusjonar eg kunne slenge meg på. Og den som leitar, den finn.

Eg rota meg i alle fall borti ein diskusjon med Sveinung Rotevatn, som då var leiar i Unge Venstre, og som eg kjende litt frå ungdomspolitikken. Også Dagbladets politiske kommentator Marie Simonsen heiv seg med.

På denne tida var eg fylkesleiar i Hordaland KrFU, og diskusjonen på Twitter handla om abort – eit tema som var som flugepapir for den 20-årige versjonen av meg.

Ingen diskusjonar gjorde meg meir oppglødd og engasjert. Det var eit spørsmål som gjaldt rett og gale, liv og død, sanning og løgn.

Eg hugsar ikkje korleis diskusjonen starta, men kor6

leis den enda, er det umogleg å gløyme. Internett hugsar alt.

På eit eller anna tidspunkt i diskusjonen spurde Rotevatn om eg var mot abort også ved valdtekt og incest.

«Eg reknar med svaret er ja, og det er i så fall prinsipielt – og ekstremt», konstaterte han før eg rakk å svare. Orda frå Rotevatn oppfatta eg som heider og respekt for at eg var prinsipiell.

«Det er mindre ekstremt enn å være for, etter min mening. Derfor er jeg mot», svara eg. Også der kunne denne historia stansa, som ei litt lite gjennomtenkt melding på Twitter som eg seinare kunne ha beklaga, der eg kunne sagt at eg ikkje var fullt så ekstrem, at det burde vere unntak for eit eventuelt forbod mot abort for dei som var valdtatt eller utsette for incest. Så då journalisten frå Bergensavisen ringde meg same kveld og spurde om eg ville bli intervjua om det eg hadde tvitra, konkluderte eg nokså raskt med eit ja. Eg inviterte han til kontorlokalet til ungdomspartiet i Vestre Murallmenningen, sentralt i Bergen sentrum, rett over lokala til Bergens Indremisjon.

Ikkje lang tid etter sat eg på fylkeskontoret til Hordaland Kristeleg Folkeparti, i den delen der mitt KrFU heldt til. Framfor meg sat journalisten frå Bergensavisen. Intervjuobjektet hans var openbert ute av stand til å forstå sitt eige beste, men fullt i stand til å produsere skandalesitat og overskrifter i krigstypar. Eg var ein radikal, kristenkonservativ mørkemann – som etter beste evne prøvde å leve opp til stereotypiane folk har av menneske med desse merkelappane.

7

Eg hadde på meg ein kvit genser som likna meir på ei slags undertrøye, og sat i ein blå og sliten kontorstol med ryggen mot hjørneskrivebordet bak meg. Der på pulten stod det tre bilete i rammer: eit av KrFU-leiar Elisabeth Løland, eit av KrF-leiar Knut Arild Hareide og eit av dronning Sonja. Det siste kunne ein snurre rundt slik at ein kunne veksle mellom biletet av dronninga og kong Harald. På pulten stod også ein vimpel frå då Kristeleg Folkeparti vart stifta i Hordaland i 1933, og ein fasttelefon. Utanfor hadde vintermørket senka seg.

Biletet som vart tatt medan eg sat der den kvelden, er sannsynlegvis det biletet av meg som flest nordmenn har sett, under overskrifter som KrFU-leder vil nekte voldtatte kvinner abort og – Voldtatte bør ikke kunne abortere. På biletet ser eg likbleik ut.

Då eg skulle legge meg den kvelden, klarte eg ikkje å sove. Eg skulle tidleg opp for å reise til Oslo på landsstyremøte i KrFU dagen etter, men allereie var meldingar frå kjende og ukjende byrja å tikke inn, og eg hadde ei kjensle av å bli utsett for altfor sterkt lys, at alle såg på meg, at eg var overeksponert.

I løpet av dei neste dagane vaks saka seg så stor at eg hadde førespurnader frå alle dei største redaksjonane på telefonen. Samstundes rulla saka som toppsak i alle dei store nettavisene, der eg vart framstilt som eit monster som med mine kristenfundamentalistiske prinsipp ville tvinge valdtatte kvinner til å føde borna dersom dei skulle vere så uheldige at dei vart befrukta under valdtekta. Eg var han alle trong for å få fordommane sine stadfesta.

8

Overalt der eg klikka meg inn i sosiale medium, hadde vener, familie og heilt framande folk lagt ut lenke til saker om det eg hadde sagt, vedlagt sine hissige kommentarar om kva for eit grufullt menneskesyn eg hadde.

Den gongen var det vanleg å skrive «på veggen» til kvarandre på Facebook. Der hagla det inn med meldingar frå folk eg ikkje hadde snakka med på mange år, som konkurrerte i å påpeike kor dum eg var, kor gamaldags og fundamentalistisk eg var. Nokre meinte at eg sjølv burde blitt abortert eller valdtatt. Eit søskenbarn eg knapt har snakka med sidan, skreiv at han skjemdest av å vere i familie med meg. Dei mest omtenksame sende meg private meldingar med spørsmål av typen: «Du er vel ikkje rett sitert her, Emil?» eller «Vi er glade i deg uansett, men vi er djupt usamde med deg».

Knut Arild Hareide, dåverande KrF-leiar, gjekk ut og tok avstand frå det ekstreme i det eg hadde sagt. Ein av dei mest profilerte KrF-arane i Noreg på det tidspunktet, Inger Lise Hansen, sa at sitata frå meg «gjorde henne veldig opprørt». Mange andre kjendisar heiv seg på med skarp kritikk av meg, mellom anna dåverande Frp-nestleiar Per Sandberg og «God kveld, Norge»-programleiar Dorthe Skappel. Dagsrevyen ringde og ville ha meg i studio. Eg kunne nesten fysisk kjenne at det brann under føtene, men eg var òg på ein merkeleg måte trygg på at eg stod for det som var rett. Folk som står for det som er rett, må tole å stå i stormen, tenkte eg.

Det var heller ikkje alle som tok avstand frå det radikale abortsynet mitt.

Blant venene eg hadde i det konservative kristne mil9

jøet i Bergen, var mange skeptiske til det eg hadde sagt, spesielt ein del vaksne. Ein del av dei yngre, og meir radikalt konservative, støtta meg. Dei såg kanskje i meg ein som endeleg våga å ta bladet frå munnen. Ein som kunne seie ting slik dei eigentleg var. Kvifor var alle andre så feige? Enten er du for abort, eller så er du mot.

Logikken i eit så konservativt abortsyn er ganske enkel: Liv er liv. Eit barn i mors liv skal ikkje bli ofra fordi mor vart valdtatt. Valdtekta har allereie skjedd, den blir ikkje borte av at mora fjernar det ufødde barnet som valdtekta kan ha ført til. Ein urett kan ikkje rette opp ein annan.

I botnen ligg det synet at fosteret har full verdi som menneske allereie frå befruktinga. Dei fleste konservative kristne – også i Noreg – meiner livet i mors mage bør reknast som eit menneskeliv, sjølv om desse kan ha ulike syn på korleis ein praktisk tar omsyn til dette prinsippet i abortlova. Ikkje alle dei som meiner at abort er gale, vil dermed forby abort.

For meg var trugslane det verste med saka. På Facebook sende ukjende folk meg meldingar med grotesk innhald, heilt klart eigna til å skape frykt. «Håper du brenn i Hælvete din jævla tosk … du vet faen ikke hva du snakker om … jeg skal finn ut hvor du bor …», skreiv ein. «Din sjuke jævel. Du burde vært så hardt og brutalt voldtatt at du må tilbringe resten av ditt liv på en institusjon. Pell deg til faens ut av politikken.

Måtte du brænn i helvete, din forpulte judas», skreiv ein annan. Ein av trugslane gjekk mot Kristin, kona mi, i full offentlegheit på Twitter, og lydde: «Regner med du 10

ikke tar abort om du blir gjengvoldtatt av 40 kosovoalbanere, lykke til med den nyfødte!»

Trugslane var så overveldande og ekstreme at NRK kom heim til meg for å intervjue meg om dei. Politiets tryggingsteneste (PST) si avdeling i Hordaland tok ein prat med meg på kontora sine for å gå gjennom trugslane. Professoren min i samanliknande politikk på den tida, Frank Aarebrot, uttalte seg sterkt kritisk om trugslane eg fekk. «Det er grenser for hva man skal finne seg i av søppel fra folk som ikke er i stand til å argumentere», sa han og viste til kor mykje råare den offentlege debatten hadde blitt på grunn av «de nye sosiale mediene». Han rådde meg og alle politikarar som fekk trugslar, til å offentleggjere dei med namn og bilete på avsendar. «Folk som ytrer seg slik i det offentlige rom, må finne seg i å bli brettet ut i full offentlighet», sa han.

Trugslane gjorde meg redd, på ordentleg. Men hyllesta frå dei mest konservative kristne eg kjende, gjorde det vanskeleg for meg å dementere det eg hadde sagt.

Dei var jo mine folk. Folk frå bedehusmiljøet eg kom frå, konservative kristne og radikale ungdommar som meinte det var vår oppgåve som kristne å ta bladet frå munnen. At vi ikkje skulle vere redde for å seie det vi meinte, men vere frimodige og tydelege. Desse to orda var blant dei heidersorda vi brukte om folk som torde å stå på barrikadane. Dei var folk som i utgangspunktet stod på same lag som meg, og som eg ville høyre til. Det var trass alt blant dei mest konservative kristne i bedehusmiljøet eg hadde vener og nettverk.

11

No som dei støtta meg i det eg hadde sagt, kunne eg ikkje plutseleg gå ut og nyansere, forklare at «nei då, eg meiner eigentleg ikkje akkurat det eg skreiv. Ingen skal tvingast til å bere fram eit barn etter valdtekt eller incest, eg berre uttalte meg prinsipielt». For den stakkars kommunikasjonssjefen på partikontoret til KrF var akkurat denne problemstillinga den siste ho hadde tenkt ho måtte handtere. Tenk at ein fylkesleiar i ungdomspartiet skulle lage så mykje trøbbel i den allereie krevjande kommunikasjonsstrategien hennar.

«Kan du ikkje berre gå ut og nyansere litt? Kan vi seie at du vart sitert feil? Kan vi trekke det tilbake, seie at det var dumt sagt, og at du ikkje meinte det?» spurde ho.

Nei, eg kunne ikkje det.

Mange av dei mest hardbarka livsvernarane var folk som stod rundt meg, og som heia av full hals. Dei gjorde det også umogleg for meg å nyansere det biletet som var skapt. No som eg hadde fått resten av Noreg mot meg, ville eg i alle fall ikkje skuffe dei som støtta meg.

Damned if you do, damned if you don’t.

Der ute på sentralstasjonen i Oslo den søndagen, tre dagar etter at Twitter-meldinga sprengde lydmuren i media, var journalisten frå Dagbladet heilt rådvill.

– Ja, svara han på spørsmålet mitt om han verkeleg jobba for Dagbladet. – Klart vi gjer. Er du redd for noko? Du ser redd ut.

Han fann fram pressekortet, og eg trur faktisk også at han ringde sjefen sin, ein av redaktørane i Dagbladet, for å roe meg.

12

Eg var alt anna enn roleg. Eg var ung, kristenkonservativ og på brestepunktet.

Då slo dødsangsten inn, og eg såg bilete frå livet passere i ein slags revy. I det livet eg hadde levd til då, hadde spesielt tre små gutar spelt ei viktig rolle. Roland, Kristoffer og Ole Jørgen, sittande på golvet saman med meg i eit bedehus heime på Radøy.

La oss reise dit.

1 Ingen er så trygg i fare

Det var alltid Kristoffer, Roland, Ole Jørgen og eg.

No sat vi saman inne i bedehuset på Manger, saman med andre born i ein ring på golvet, og høyrde andakten. Leiaren som fortalde oss ei historie frå Bibelen, snakka på ein måte vi forstod. Kanskje var vi ikkje meir enn sju eller åtte år. På den store tavla ho hadde ved sida av seg, var det filtfigurar. Tavla blir kalla flanellograf.

Den eine skulle førestille Jesus, og rundt han flytta ho på romerske soldatar, hestar, fikentre og palmegreiner. Det var ikkje alltid vi klarte å konsentrere oss om det leiaren sa, fordi vi var så oppspilte og gira på det som skulle skje etterpå: biljard, stolleiken eller berre det å springe rundt utanfor bedehuset i frileik. Likevel hugsar eg desse stundene best av alt, fordi tryggleiken det gav, var så overveldande. Ofte kjende eg meg så trygg der, på golvet i bedehuset under andakten, at eg sovna. Kanskje var det nettopp den tryggleiken leiaren prøvde å formidle, at vi kunne kvile i Guds famn, at vi kunne finne ro og framtid der.

15

Allereie den gongen låg det likevel eit stort «men» bak den store tryggleiken. Det inneheldt alvorlege spørsmål som kva som ville skje med dei som ikkje trudde.

Kva med dei som ikkje var i Guds trygge famn? Korleis skulle ein leve livet som kristen, så ein ikkje vart oppslukt av alt det verda hadde å tilby?

Vi gjorde alt saman, Kristoffer, Roland og eg. Vi spelte fotball, gjekk i same klasse frå dagen vi byrja på skulen, song i kor saman, reiste på fotballcupar, hang med kvarandre nesten kvar dag etter skulen – og vi gjekk på bedehuset. Alltid saman, vi tre. Ofte var òg Ole Jørgen med.

Kristoffer var den som tidleg strekte seg høgt over bakken, fekk mørk stemme og hadde like mørkt hår, og som var den klart sterkaste av oss fysisk. Det nytta han kvart høve han fekk, til å vise. Han var vilter, utolmodig og smart.

Roland var blondare i håret, mildare i lynnet og langt meir tolmodig. Han var den av oss som gjorde det best på skulen, spesielt i matematikk og geografi, og som var betre til å lytte enn til å snakke. Roland budde rundt fire hundre meter frå meg, og vi sykla dei drygt tre kilometrane til og frå skulen saman kvar dag. Kristoffer budde i motsett retning frå skulen, men vi hang mykje saman, sidan Roland og Kristoffer var søskenborn. Og så var det ofte veslebroren til Roland, Ole Jørgen, som var eit år yngre enn oss.

Også reisa inn i bedehusland og kristenkonservatismen tok vi saman.

Roland, Ole Jørgen og Kristoffer kom frå to trygge 16

bedehusfamiliar, der kristentrua og pietismen hadde stått sterkt gjennom generasjonar. Begge høyrde dei til nabogarden til min familie, der bestefaren, oldefaren og tippoldefaren deira hadde drive gard attmed min bestefar, oldefar og tippoldefar. Dei var frå Øvre Tveiten, medan eg høyrde til Nedre Tveiten.

Det var openbert at dei to storfamiliane hadde eit noko ulikt syn på bedehuset, kristentrua og Jesus – det såg ein til dømes på kven av dei to nabogardsfamiliane som var villige til å arbeide på søndagane.

I familien min jobba vi alltid om søndagane. Det fanst inga god unnskyldning for å ikkje jobbe, heller ikkje at ein skulle halde kviledagen heilag. Heime hos oss var det lite anna enn arbeidet som var heilagt.

Mange blir overraska når eg fortel om familien min.

Det ligg kanskje ei forventning om at ein så kristenkonservativ fyr som eg var i ungdommen, burde kome frå ein pietistisk og religiøs indremisjonsfamilie, at eg nærast hadde vakse opp bakom talarstolen på bedehuset. Det er heilt feil.

Foreldra og søstrene mine snakkar ikkje om Jesus.

Foreldra mine snakkar langt meir om Vassendgutane, Hellbillies, dansefestivalar, sauer og gardsarbeid. Eller dei gjorde i alle fall det, inntil dei nyleg skilde seg og sauene vart sende til slakt for siste gong.

No snakkar dei om så mykje forskjellig.

Søstrene mine snakkar om sjukepleiefag, hundedressur, tanteborn og oppussing.

Er dei kristne? Eg trur svaret deira er tja.

17

Sanninga er at eg ikkje veit, for eg har så å seie aldri snakka med dei om tru og tvil, Gud og englar, himmel og helvete. Dei færraste snakkar jo om slikt. Dei fleste har litt berøringsangst for dei store spørsmåla i livet.

Familien min har nok det same forholdet til Jesus, kristen tru og kyrkja som dei aller fleste nordmenn: verken ja eller nei. Ikkje så sterke tilhengarar, ikkje så sterke motstandarar. Dei går i kyrkja når det høver seg eller er forventa av dei, men legg ikkje meir i trua enn dei fleste kulturkristne nordmenn.

Mor mi sende oss i alle fall på barnekor og Junior Ving – det siste var ein slags barneklubb på bedehuset.

Manger på Radøy, der eg vaks opp, er ein relativt liten plass, og aktive born som meg fekk med seg dei fritidsaktivitetane som var – om det var i kyrkja eller på fotballbana. Eg kledde på meg den kleine, raude genseren der det stod «Radøy minigospel» med gul skrift på magen, utan å stille store spørsmål ved det, utan at eg eingong likte å synge – på same måten som eg sprang rundt på kunstgraset nede i Grønålen med den slitne, blå Umbro-drakta der det stod «Manger IL» på ryggen hos nokon og «M nger IL» hos andre.

Roland, Kristoffer og eg. Og Ole Jørgen.

Eg vaks opp i ein idyll. Tre kilometer nord for kommunesenteret Manger dreiv foreldra mine garden Nedre Tveiten. Frå stoveglaset hadde vi utsikt til kommunens største vatn, bøane der sauene våre beita, og løa der det meste gardsarbeidet skjedde. I stova hang bryllaupsbiletet deira. På biletet kan ein sjå at midt mellom dei to smilande unge menneska sit eg i ein veldig liten dress.

18

Akkurat det biletet betydde meir for bedehusfolket i bygda enn eg ante noko om før mange år seinare.

Foreldra mine trefte kvarandre medan mor mi gjekk på vidaregåande og far min var i ferd med å bli tømrar, bonde og anleggsarbeidar. Dei vart raskt saman, og ikkje så lenge etter vart eg til. Ikkje mange år etter overtok dei drifta av garden, heilt absurd unge og ansvarsfulle.

Seinare fortalde mor mi om denne tida.

Ho kjende seg dømd og sett ned på av folk som såg på seg sjølv som betre og prektigare enn andre. «Det er eit moralsyn som eg ikkje synest noko om», fortel mor mi meg i dag – fleire tiår seinare.

Opplevingane ho hadde i tida etter at ho vart sambuar med pappa, i særs ung alder, omtrent på den tida eg vart fødd, sit i. Kanskje hadde foreldra mine akkurat den kjensla mange sit med i sitt utanforskap til bedehus og kyrkjer i mange lokalsamfunn over heile Noreg: kjensla av å bli sett ned på av det prektige kristenfolket. Kanskje er det ikkje så rart mange har fordommar mot konservative kristne, viss det var slik folk opplevde å bli behandla. Mamma og pappa budde saman, og etter kvart fekk dei meg, før dei gifta seg. Bedehusfolket i bygda meinte at mamma og pappa levde i synd. Folk som lever i synd, har ingenting på bedehuset å gjere, tenkte dei kanskje. Det er jo direkte i strid med misjonstanken om at nettopp syndige menneske treng Jesus, men denne inkonsistensen har prega mange kristne miljø opp gjennom historia.

19

Ho sa det først var då dei hadde gifta seg, at det tikka inn ein invitasjon frå bedehusfolket til basar eller 17. mai-feiring på bedehuset, der det heile tida vart arrangert store sosiale samlingar. Storfamilien til Roland og Kristoffer, som hadde garden på andre sida av den gamle, forseggjorde steingarden som skilde gardane våre, var sentral i bedehusmiljøet. Poenget med invitasjonen var kanskje å vise at ein ikkje var skikkeleg velkomen på bedehuset før ein slutta å leve i synd. Så snart dei var smidde i hymens lenker, var dei plutseleg gode nok, men dei kjende seg ikkje lystne på å menge seg med dei som tidlegare hadde sett ned på dei. Nokon effektiv rekrutteringsstrategi var det i alle fall ikkje.

Det hindra likevel ikkje mor mi i å sende oss borna på fritidsaktivitetane i regi av det kristne miljøet på Radøy. Ho sa seinare at ho ikkje likte dømminga som var så utbreidd i det konservative kristne miljøet på bedehuset, men at ho likevel likte tanken på at vi borna fekk trygge rammer, ein stad å høyre til og den godleiken som fanst blant bedehusfolket. Nestekjærleik, godleik og moralsk fordømming har ofte gått hand i hand i bedehusmiljøet. Mamma lét seg ikkje skremme frå kristentrua, sjølv om fleire på bedehuset trudde på ein meir streng Gud enn ho gjorde. Etter kvart valde ho til og med å engasjere seg som hjelpeleiar i Ving – som var møtestaden på bedehuset for dei yngste borna. Ho trong ikkje sluke den konservative kristentrua for å vere med og bidra til at born fekk høyre om Jesus og eit trygt fellesskap, tenkte ho.

Far min heldt seg stort sett med gardsarbeidet når 20

han endeleg kom heim frå dei åtte timane i gravemaskina eller lastebilen ved oljeraffineriet på Mongstad.

Han arbeidde i snitt mellom tolv og fjorten timar i døgnet og syntest ikkje noko om at folk dreiv og rak til kyrkja og bedehuset i beste arbeidstid. Han er typen som trur det finst meir mellom himmel og jord enn vi kan sjå, men som byrjar å sjå ned og sparke litt i grusen viss folk snakkar om Jesus eller kristendom.

Min bedehuskarriere og mi kristne tru ville sannsynlegvis aldri blitt noko av hadde det ikkje vore for at mamma sende oss på bedehuset og korøving i kyrkja.

Det er framleis litt av eit mysterium at ho gjorde det, slik ho hadde blitt behandla.

Roland, Kristoffer, Ole Jørgen og eg sat alltid saman under andakten på korøvinga. Ein gong kraup Ole Jørgen under alle kyrkjebenkane då den stakkars unge kordirigenten prøvde å lære oss noko om nestekjærleik eller Guds omsorg eller noko. Ingen av oss følgde med på det ho sa, fordi vi lo sånn av Ole Jørgen som kraup, kraup og kraup.

Vi åt fruktsalat om fredagsettermiddagane på bedehuset, etter at mora til Kristoffer var ferdig med å flytte dei små filtfigurane rundt på flanellografen – den pedagogiske tavla som er standardinventar på alle søndagsskular – for å fortelje oss om tvilaren Tomas, ein av dei tolv disiplane til Jesus, eller kanskje om dei to kvinnene Marta og Maria, som var venene til Jesus og søstrene til Lasarus – han som var død, men vart levande igjen.

Mor mi hadde rett i at det var trygt på bedehuset.

21

Framleis er det denne sterke kjensla av tryggleik som er det beste minnet mitt derfrå. Noko av det tryggaste vi gjorde, var all songen. Vi song altså så mykje! Når eg høyrer desse songane i dag, kan eg minnast at eg lena meg tilbake i den harde stolen, lukka auga og visste at eg høyrde til noko som var større enn meg, omsorg og godleik frå det sterke, tette fellesskapet på bedehuset. Eg kan framleis rørslene til dei fleste songane. Korleis eg alltid falda hendene til «Du er trygg hos meg», dei dramatiske rørslene til «Vår Gud er så stor» eller alt spetakkelet som oppstod når vi song «Hvem er jungelens konge?».

Ingen er så trygg i fare, song vi alltid, og det er sant at ingen kjenner seg så trygg i fare som eit barn som går på bedehuset. Lenge var denne kjensla einerådande.

Den varme, gode kjensla heldt fram då vi byrja å reise på leir på Raknestunet – Nordhordland Indremisjon sin koselege leirstad på Osterøy, rett utanfor Bergen, rundt ein time heimanfrå Radøy.

Der tok eg min første selfie då eg var rundt ni år gamal. Av ein eller annan grunn utstyrte mamma meg med eitt eller fleire eingongskamera som eg skulle dokumentere leiropphalda med. Eg gjekk til oppgåva med korrespondenten sin disiplin: Ikkje ein augneblink fekk stå udokumentert når eg gjekk sirleg rundt og fanga alt og alle med blitsen min. Så irriterande eg må ha vore!

Når eg ser på biletet i dag, tenker eg at det var der det starta – det mørkare alvoret som etter kvart skulle prege meg i møte med kristentrua. Eg var så uskuldig på bile22

tet, med luggen hengande ned i panna, open munn og eit stort mellomrom mellom tennene. Blikket mildt og utforskande, så langt unna den fordømmande mørkemannen eg seinare skulle bli.

Det byrja med den sitrande kjensla i kroppen då vi fekk tilsendt dei ofte gule eller oransje leirprogramma i posten, der alt det kjekke vi skulle oppleve, stod oppført time for time i små kolonnar på det samanbretta arket. Tre dagar utan foreldre! For ei vedunderleg fridomskjensle det var å sitte på den bussen saman med alle dei andre borna, strake vegen til eventyret. Vi leika alltid «fruktsalat»-leiken når vi kom fram, ein leik som delte alle inn i ulike frukter, som seinare skulle blande seg med kvarandre for at alle skulle bli kjende og lære alle namna. Vi padla kano, spelte fotball og leika i hinderløypa. «Kiosk» var høgdepunktet, der vi endeleg skulle få bruke dei femti kronene vi hadde fått med oss i sekken på snop, chips og brus. Eg kjøpte altfor mykje knott og hadde store mageproblem resten av leiren. Fleire av oss vart kjærastar med folk som var på leirane. Kjærleiken varte som regel ikkje eingong fram til avslutningsdagen, og i alle fall ikkje fram til neste leir.

Vi reiste på alle leirane som vart arrangerte, det var vel ein leir i kvar skuleferie. Dyreleir, fotballeir og etter kvart tenåringsleir og ungdomsleir.Vi kjende heile leirstaden som vårt eige bedehus, med internata og matsalen og gymsalen. Leirane representerte ein liten, eventyraktig oase i kvardagen og gjekk altfor fort over.

Eg hugsar leiarane på desse leiarane, ofte ungdommar, 23

som gode, omsorgsfulle menneske. Dei er folk eg gjerne tar ein prat med viss eg møter dei på gata i Bergen – fleire tiår etter. Dei representerer nokre av mine beste barndomsminne.

Dei sat med oss på romma om kvelden når vi skulle legge oss, og fortalde historier frå Bibelen, så fortalde vi dei om livet heime på Radøy medan minst ein av oss fann på mykje tull og tøys før vi fekk til å sove. Dei spurde oss kva vi tenkte om det Jesus sa, eller det som stod i Bibelen. Spurde oss om vi høyrde om Jesus heime.

Så bad dei for oss og viste at dei brydde seg om oss. Dei var skikkeleg fine folk, rett og slett.

Ein av kveldane då vi skulle legge oss, hadde søskenbarnet mitt, Chris Martin, funne ut at han skulle stikke av frå rommet. Han var ofte med oss på leir, sidan vi var like gamle. Kvar gong leiaren kom inn, hadde Chris Martin enten stukke av eller gøymt seg ein plass. Sjeldan mista dei tolmodet, leiarane, men akkurat denne kvelden vart det nok for ein av leiarane som hadde ansvaret for leiren. Ho, ei myndig og vaksen kvinne, kom inn på rommet og var tydeleg streng. No var det nok.

Ho sette seg ned på ein stol for å vente til Chris Martin kom inn igjen, og då han kom smygande gjennom døra, gjorde ho kort prosess: Ho tok med seg dyna og puta hans og drog han med seg. Som straff skulle Chris Martin få sove på ein madrass på golvet på rommet til leiarane. Vi hadde aldri ledd meir rått av noko i vårt unge liv enn vi lo av Chris Martin som forsvann ut døra den kvelden. Latteren heldt fram lenge etter at lyset var sløkt.

24

Mange av leirdeltakarane var leirveteranar sånn som oss. Mange vart gode vener.

Heime på bedehuset vart aktivitetane tilpassa at vi vart eldre. Liming av ispinnar og måling vart bytt ut med Guitar Hero og innebandy. Ofte var det stikkball eller kanonball i gymsalen.

Når eg tenker tilbake på alle stundene på bedehuset og på Raknestunet, hugsar eg korleis vi alltid var i rørsle. Minnet av ein oppvekst er kanskje først og fremst minnet av kontinuerleg, altoppslukande rørsle.

Vi sprang rundt bedehuset, i ring, rundt og rundt. Klatra i trea utanfor, leika tikken på parkeringsplassen, herja rundt oppe på loftet, der gamle flanellografar og dei andre kulturhistoriske klenodia låg stua bort. Vi sprang og sprang, og medan vi sprang, vart vi eldre, det er nesten som eg ser at vi veks eit år om gongen kvar gong vi rundar den harde steintrappa framfor bedehuset, der vi skaffa oss kutt og skrubbsår og ei stadig sterkare tru på Jesus.

Og det skjedde noko mellom oss i alle desse rundane rundt bedehuset. Kanskje vi skjønte at bedehuset ikkje eigentleg var så kult. Kanskje vi forstod at ikkje alle der ute trudde på Jesus. Kanskje vi vart vaksne i ujamt tempo. Noko skjedde, og på eit eller anna tidspunkt der midt i stemmeskifte og forvirrande hårvekst i ansiktet måtte Roland, Ole Jørgen, Kristoffer og eg ta eit val.

Kristoffer var tydeleg på at han mest var med på grunn av det sosiale: bordtenniskampane, duellane over biljardbordet og filmkveldane. Han skulle seinare skildre bedehuset som ei perfekt og trygg kjellarstove for dei 25

yngste ungdommane. Vi fekk gjere mykje gøy på bedehuset – også for dei som verken likte andaktane eller dei kristne songane.

Predikantane som reiste rundt på bedehusa, stilte stadig oftare dei meir inngåande spørsmåla: Vil du til himmelen eller til helvete? Kan du stole på at du verkeleg har Jesus i hjartet ditt? Er du i flokken hans?

Er du bevisst på freistaren sine forsøk på å lokke deg bort frå den smale stien? Alle var dei ekko av den vidgjetne preika den berømte svovelpredikanten Ole Hallesby heldt i Storsalen i Oslo søndag 25. januar 1953 – ein tale som vart send direkte i NRKs radiosending: «Hvordan kan du som er uomvendt, hvordan kan du legge deg rolig til å sove om kvelden, du som ikke vet enten du vågner i din seng eller i helvede? […] Du vet at om du stupte død ned på gulvet nu, så stupte du rett i helvede!»

Også under leirane på Raknestunet vart spørsmåla meir påtrengande. Der var det etter kvart fleire og fleire innslag av programpostar som «forbøn» og «bønevandringar», der vi kunne sette oss ned med ein leiar og bli bedde for eller be for vener og familiemedlemer på nesten seremonielt vis. Har du Jesus i hjartet ditt? Spørsmålet, som i barndommen hadde vore sjølvsagt og biletleg, vart stadig meir reelt, nesten fysisk og praktisk.

Kvar ville eg eigentleg hamne i æva – all den tida som ville kome etter døden?

Sjølv om spørsmåla var påtrengande, var det ingen som trædde kristentrua ned over hovudet på oss. Det var alltid fokus på at alt var frivillig, at ingen kunne 26

tvinge fram ei tru i nokon. Det var inderleg, men likevel avslappa. Det var alvorleg, men likevel trygt.

Eg trur det var omtrent på denne tida, midt på ungdomsskulen ein gong, at Roland og eg reiste til Bergen. Kristoffer hadde gitt stadig tydelegare uttrykk for at han ikkje ville leve som ein kristenkonservativ. Han skildra det seinare som at bedehuset var ein startstrek der eg sprang rett fram, han sprang rett til venstre og bort, medan Roland og Ole Jørgen sprang litt i sikksakk. Ein annan kompis frå bedehuset, som var to år eldre enn oss, hadde byrja på den kristne internatskulen Kongshaug musikkgymnas i Os og hadde dei siste åra blitt ein meir og meir sjølvsikker og tydeleg kristen.

Han heitte Vegard og hadde tidlegare starta eit såkalla skulelag på ungdomsskulen der vi gjekk. Laget, som det blir kalla, er ein landsdekkande kristen organisasjon med lang tradisjon i Noreg, der kristne elevar på skulane finn saman, ber, held andakt, arrangerer leikar, et bollar, drikk saft og les i Bibelen. For å vise kvarandre at det finst andre kristne på skulen eller i klassen. Slagordet til Laget var: For å gjere Jesus kjend på skular og studiestader. På Radøy hadde Vegard samla oss til bollar og andakt i skulekjøkkenet i storefri litt sporadisk dei siste åra.

Etter at Vegard slutta, var det litt opp og ned med skulelaget. Kanskje mest ned. Det var ikkje så mange som var villige eller tøffe nok til å dra lasset, og skeptiske medelevar og endå meir skeptiske lærarar applauderte ikkje akkurat opplegget. Og kanskje var det her vi verkeleg skjønte at det å vere aktiv kristen var noko sært, rart 27

og litt gamaldags. At vi ved å stikke oss ut på den måten gjorde oss sjølv til ein slags attraksjon på skulen. Ein attraksjon som det var lett å kome med morosame kommentarar om eller sjå litt rart på. Nokre vil kanskje kalle det mobbing, sjølv om eg ikkje opplevde det som det den gongen. Vi var berre litt annleis. Eg kjende det var ubehageleg å vere annleis på den måten, at eg ville vere normal, vere som alle andre. At eg overfor klassekameratar underdreiv rolla kristentrua spelte i livet mitt, medan eg samstundes var opptatt av å vise at eg var ein kristen, når eg var saman med folk frå bedehuset.

Eg ville ikkje at nokon skulle stupe rett i helvete, men eg ville heller ikkje at dei skulle vite at eg var så veldig kristen.

Det byrja å koste.

Det var ingen andre som kom til å ta valet for oss, men vi måtte spørje oss sjølv: Ville vi eigentleg vere med på dette, resten av livet? Ville vi gå på bedehuset og bli sett på som kristne?