AndrebøkeriNorskrøyndom2025
StineHanssenBrattland. Innanfor.Utanfor.Menalltidautist
JensKihl. Blakk
JeswanthinyMayooran. Aldrigodnok
MoneCelinSkrede. Mihøgrehand.Moteinidentitetsom funksjonshemma
JørnØyrehagenSunde
HAREGRETTSTRYGGLEIK?
Omdenklassedelterettsstaten ogilliberaledemokrati
Samlaget
Oslo2025
©DetNorskeSamlaget2025 www.samlaget.no
Omslag:MagnusVollMathiassen Førtrykk:Type-itAS,Trondheim Skrift:11/13,5pkt.MinionPro Papir:100gMunkenPremiumCream Trykkeri:ScandBookAB,Falun
PrintedinSweden
ISBN978-82-340-1505-2
ForlagetharfåttstønadfråFrittOrdtilNorskrøyndom2025.
Dennebokaertryktpåmiljøvenlegpapir.
Materialetidenneutgjevingaervernaetteråndsverklova.Deterderforikkje tillateåkopiera,avfotograferaellerpåandremåtargjeattelleroverføraheile ellerdelaravinnhaldetiutgjevingautanatdeterheimlailovellerfølgjerav avtalemedKopinor.
Deterforbodeåbrukaheileellerdelaravutgjevingasominndataeller treningskorpusigenerativemodellarsomkanskapatekst,bilete,film,lyd ellerandretyparinnhaldoguttrykk,utansærskildavtalemedrettshavarane.
Brukavmaterialefråutgjevingaistridmedlovelleravtalekanføratil inndraging,erstatningsansvarogstraffiformavbøterellerfengsel.
Innhald
Forord .............................................
Nokoergale .......................................
Tenkdeg… ........................................
Rettsstatsslalåm ....................................
Kvaerdette?–Arkivverket ........................
Påeigahand .....................................
Forvirraogpotensieltbølleoffer ..................
Verdigheit .......................................
Kvaerrett?–Lovdata .............................. Åfinnalovogrett ................................
Deimangekjeldenetillovogrett .................
ForretningsmodellentilLovdata ..................
Juridisk,digitalfyrstelinjeteneste ..................
Lov-og-rett-labyrinten ...........................
Jusssomlivsnødvendig ...........................
Forliksrådet ........................................
Meklingsorganogventeromfordomstolane ......
Eigløymdkonfliktløysingsordning? ...............
Advokathjelp ....................................
Vanskelegaretilgang ..............................
Summasummarum ..............................
Nemnderogjordskifterett .........................
Raskogbilligkonfliktløysing .....................
Ulikenemnder ...................................
Behovforadvokathjelp ...........................
Jordskifteretten ..................................
Utgiftellerinvestering ............................
RETTSSTAT,RETTSSTATSMEDVITOG SKAMLØYSA ......................................
Utankartogkompassirettsstaten ................
Rettsstatsmedvit .................................
Rettsstat .........................................
Rettsstatsskandalar ...............................
Skamløysa .......................................
Skamløysaogdetilliberale ........................
Domstolane ........................................
Rettsstatogdomstolar ............................
Kvastårpåspel? ..................................
Småkravsprosess .................................
Frirettshjelp .....................................
Sakskostnadarsomutpressingsmiddel ............
Detsærnorske ...................................
Denklassedelterettsstaten ........................
Demokrati-ogtillitsproblemet ....................
Domstolsproblemet ..............................
Rettstryggleiksproblemet .........................
Løysingar ..........................................
Kostnadsutviklinga ...............................
Kostnadsdrivandefaktorar .......................
Mislukkapolitikk ................................
Kostnadsreduserandetiltak .......................
DETFRIESAMFUNNET ..........................
Verdigheit .......................................
Åveraisamfunnetpålikevilkår ..................
Framandgjering ..................................
Tilgangtildomstolane ............................
Livsnødvendig ...................................
Konklusjon ........................................
Ja,egharrettstryggleik,men… ...................
..........................................
HerecomesthestoryoftheHurricane (BobDylanogJacquesLevy, Hurricane,1975)
Forord
Detteereitessayskriveforåvekkjadebatt.Detgjerat detdunoskallesa,påmangemåtarerannleisskrive ennjussduharlesetidlegare.Dettemåforklarast.
Detteeraltsåeitessay.Detseiersegsjølv,menlatmeg likevelpresiseraatdetdermedikkjeereinvitskapleg artikkel.Einslikartikkelvillehahatteitnøytraltspråk ogeindrøssmedfotnotarforåkoplasegtilforskinga påfeltet.Detteeristadeneitessaymedeitladaspråk ogberremednotarforådokumenterafaktagrunnlaget fordeitemaasomverttekneopptildiskusjon.Detteer eitmedviteval.Forsjølvomegmeineråhaallesvar,er detneppeslik.Tildeterdeirettsstatlegeutfordringane forsamansetteogvidtrekkande.Deisvaraeghariskrivandestund,kandetveraeggårbortfråettereindiskusjonmeddegetteratduharlesedennepamfletten. Diforharegskriveeitessaysomskalsporatilrefleksjon ogdiskusjon,ogikkjeeinvitskaplegartikkelsompretendereråhaallesvar.
Dennoteinteressertelesarenvilrasktoppdagaateg nestenalltidvisertilkjeldersomerdigitalttilgjengelege.Deterutslagaveitmedvitevalogikkjelatskap. Utfordringanemeddennorskerettsstatenereigentleg ikkjeeitukjentfenomen.Ulikeaspektvedproblematikkenerhandsamaitildømesmedieoppslagogoffentlege
dokument.Mykjeavdetsomegharskriveomher,vil difordusomlesarhaeitvagtminneomåhalesenoko omtidlegare.Medåvisaframatdenstoredebatteneg reiser,kvilerpåmangeeigentlegkjentesmådiskusjonar,ønskjeregågjeradegsomlesarmeirmedviten. Måleteratdulesnyemedieoppslagpåeinannanmåte ogsetdeiinnidenstoredebattenomdennorskerettsstaten.
Eglikarsjølvåtenkjapådetteskriftstykketsomeit essayieinfransk-intellektuelltradisjon.Formeger deteintradisjonderargumentaerpresise,mender presisjonenvertskaptgjennomeitspråksomintenst koplarkunnskapenpresenterttilførehandskunnskapentillesaren.Diforvenderegmegtildeg,kjærelesar, gjennomheileessayet.Eislikmedvitenkoplingmellomdetformidlaogførehandskunnskapentillesarener kjernenigodmunnlegformidlingogkanaltsåògbrukastiskriftlegformidling.Fordelenmedeinslikformidlingsteknikkerfordetfyrsteateinspararplass, sidaneinikkjetrengseiaalt,menoverlatatillesaren åtenkjasegtilrestenavdeteintekopp.Detandreer atdetengasjererlesarengjennomåsetjavedkomande innieindialogsituasjonhellerenneinmottakarsituasjon.Slikvertlesaraneaktivehellerennpassive.Dermedaukarsjansenforatlesarenfåreitengasjementfor sakaogbidrartildeiendringanesomernødvendigefor åfornya,ogslikbevara,dennorskerettsstaten.
Deterikkjevanleginnanjussenåskrivaeitessay somdette.Detskuldastikkjeatdetharmanglapågode stilistarmellomnorskejuristar.Hellerdetmotsette, formangenorskejuristarharoppgjennomrettshisto-
riahatteinnærastforførandegodpenn.Detskuldast meiratnorskejuristarikkjeersågladeidenpolemiske karakterendetteessayethar.Idealjuristenkangodtvera skarptargumenterande,slikeinadvokatgjerneer,men detskalskjeidetjuridiskespråketrettamotdenjuridiskekommunikativefellesskapen.Einpolemikksom opnarjussenforålmenta,harlitenstatusogknapt nokontradisjon.
EitunnatakmellomnorskejuristarerRagnarKnoph. Kanskjeminnerdetteessayetògmestavaltomhans Rett ogrettsbevissthet frå1923.Ikkjeberrefordiegbrukareit fargeriktspråk,menfordiKnophogegdelersameforståingavdenjuridiskerøyndomen.SomKnophformulertedet:
Ennueksistererderdogrealiteteriåndensrikesom spottermennesketsukueligetrangtilveiingogmåling, jasomoverhodetikkelarsigmestreavforstandenalene, mensombarekannopfattesnårogsåandresiderav menneskesjelentastilhjelp.1
Menendåviktigareerutgangspunktetomjussenisamfunnetsomeinreiskapogikkjeeitmålisegsjølv:
Mangenboldridderipanserogplatemåttesombekjent latesittliv,fordirustningensugjennomtrengelighetvar vunnetpåbevegelighetensbekostning,ogmanbørikke væreblindfor,atogsårettensbudkannbliutsattforden vanskjebneåmåttelatesittlivavluttertekniskfullkommenhet.2
IfølgjeKnophmåtteeinalltidhaiminnetatretten «stammerframennesker,virkerblandtmennesker,og derformårettferdiggjøresigformennesker».3 Mista eindetteavsyne,kunneresultatetverta«enrevolusjonæreksplosjon».4 IKnophsisamtidvardetgrunntil åfryktabådedenkommunistiskeogdenfascistiske/ nazistiskerevolusjonen.Dererviennoikkjeidag,og vonlegkjemvihellerikkjedit.
Sjølvomingenlikevelvertstiltoppmotveggenog skotenirevolusjonæriver,erreduksjonenavvelfungerandedemokratiurovekkjande.Endåmeirurovekkjandeerdetatdeiilliberaledemokratiasomtekover fordeiliberale,delvisgjerdetfordideiliberaleikkje leveropptilforventningaomatallegrupperisamfunnetsamlasettskalkomautsomvinnarar.Idaghar altformangeeikjensleavåtapapådetliberalesamfunnetsinfridom,sikragjennomrettogrettsvesen.Fordi innbyggjaraneikkjeføleratfridomensikragjennom rettsstatenertilfordeiradel,fryktardeihellerikkje konsekvensaneavatdeiilliberaledemokratiatekbort samfunnsfridomenogstoltekallardeisegufrie(illiberale)demokrati.
Deiilliberaledemokrataneharsameutgangspunkt somkommunistane,fascistaneognazistaneiKnophsi samtid:Deiserpårettensomeitinstrumentformakt, verkenmeirellermindre.Dermedmåeinsikraseg maktogbrukajussentilåhaldapåmakta.Forgjerein ikkjedetsjølv,vilnokonannantamaktaogbrukajussenmotdeg.
Denilliberalenihilismenerkyniskogusann.Rettshistoriagjevrettnokmangedømepåatmakterbrukt
tilåundertrykkja.Menrettshistoriaerikkjeeioppvisingiatrettereitreintmaktinstrumentsomvertbrukt motallesomikkjehardelimakta.Gongpågonghar rettvortebruktforådelamaktgjennomåtildelainnbyggjaranerettar.Denmaktasomgjennomrettenavgrensarsegsjølv,harrettshistoriskgjernevistsegmeir levedyktigenndensomundertrykkjer.Diforstårein alltidoverforeitvalsomdeiilliberaleikkjeanerkjenner finst:Skalrettennyttasttilåundertrykkjaellertilåfrigjera?
Noregereitliberaltdemokrati,ogføremåletmedretteneråfrigjera.Menlikevelharvikomeieinsituasjon dervistårifareforatden–trassallegodeintensjonar–ikkjehardenfunksjonenlenger.DetobserverteKnoph i1923,ogdetkanviobserveraidag.Ogkanskjeerdet alltidslik?Likevelvildetveradeivalvitekno,somer avgjerandeforkorfrieinertilådiskuteradetteiframtida.
Deterfleiresomharleseutkastogdiskutertmed meg.EgvilsærlegrettaeistortakktilLarsMagnusBergh,JohanneLøvliHarstad,TerjeHovetHorpestad,PerJ.Jordal,MariusMikkelKjølstad,Morten Nadim,HenrietteNazarian,YngveNedrebø,Håkon Rastum,DinaSkotnesognokregodevenertil.Deihar medivrigognøyelesinggjevemangeognyttigekommentarar.Meningenharlesealt,ogingenharvore samdeialtdeiharlese.Deterdiforegsomharansvaret åleine.
JørnØyrehagenSunde Vaksdal20.januar2025