Leonora Carrington
Høyreluren Til norsk ved Gunstein Bakke
Samlaget Oslo 2022
Originaltittel: The Hearing Trumpet Copyright © Estate of Leonora Carrington © norsk utgåve: Det Norske Samlaget 2022 www.samlaget.no Omslagsdesign: Laila Mjøs Framsidebilete: Portrait of the Late Mrs. Partridge, 1947 © Estate of Leonora Carrington / BONO, Oslo 2021 Førtrykk: Type-it AS, Trondheim Skrift: 10,7/13,6 pkt. Sabon Papir: 100 g Munken Premium Cream Trykkeri: ScandBook AB, Falun Printed in Sweden ISBN 978-82-340-0525-1 Denne boka er kjøpt inn av Norsk kulturråd.
Denne boka er trykt på miljøvenleg papir.
Då Carmella gav meg ein høyrelur i presang, er det ikkje utenkeleg at ho hadde sett føre seg nokre av følgjene. Carmella er ikkje det eg vil kalle innful, ho har berre ein merkeleg sans for humor. Luren var så avgjort eit prima eksemplar i sitt slag, utan eigentleg å vere moderne. Uvanleg vakker var den derimot, med sine innlagde motiv i sølv og perlemor og ein boge like grandios som eit bøffelhorn. Høyreluren hadde dessutan fleire kvalitetar enn dei reint estetiske, ettersom den forsterka lyden i ein slik grad at sjølv mine øyre nokså enkelt kunne oppfatte vanleg samtale. No er det slett ikkje slik at alle sansane mine er svekte av alderen, det vil eg gjerne ha nemnt. Synet mitt er framleis utmerkt, sjølv om eg bruker lesebriller, altså når eg les, noko eg så å seie aldri gjer. Sant nok har revmatismen krøkt skjelettet mitt noko. Det hindrar meg ikkje i å ta ein spasertur når vêret innbyr til det, og koste rommet mitt ein gong i veka, på torsdagen, ei treningsform som er både nyttig og oppbyggeleg. Her kan eg legge til at eg framleis betraktar meg sjølv som ein nyttig samfunnsborgar, og eg trur at eg framleis er i stand til å vere omgjengeleg og morosam når tilhøva ligg til rette for det. Det faktum at eg ikkje har nokon tenner att og aldri har kunna gå med gebiss, er på ingen måte noko som plagar meg. Eg klarer meg fint utan å 5
bite nokon, og det finst allslags meir eller mindre flytande føde som er like enkel å få tak i som å fordøye. Mosa grønsaker, sjokolade og brød dyppa i varmt vatn utgjer basisen i den enkle dietten min. Kjøt et eg aldri, ettersom eg meiner det er gale å la dyra bli frårøva livet når det uansett er så vanskeleg å tygge dei. Eg er no nittito år gammal, og i om lag femten år har eg budd hos son min og familien hans. Huset vårt ligg i eit bustadområde og ville i England bli kalla for ein tomannsbustad med hageflekk. Kva dei kallar det her, veit eg ikkje, men truleg nokon slags spansk ekvivalent til «romsleg residens med park». Dette er ikkje sant, huset er ikkje romsleg, det er trongt, og ingenting her har den minste likskap med nokon park. Men ein fin bakhage har det, som eg deler med dei to kattane mine, ei høne, tenestejenta og dei to barna hennar, nokre fluger og ei kaktusplante som blir kalla maguey. Rommet mitt vender mot denne hyggelege bakhagen, og det er svært praktisk ettersom det ikkje er noka trapp å handtere – eg treng berre opne døra for å nyte ei stjerneklar natt eller morgonsola, som er den einaste forma for sollys eg kan tole. Tenestejenta, Rosina, er ei indianarkvinne med surmaga lynne som synest å ha eit agg mot menneskeslekta generelt. Eg trur ikkje ho definerer meg som menneske, så vi kjem greitt overeins. Magueyen, flugene og eg er ting som har tilhald i bakhagen, vi høyrer landskapet til og blir godtekne som det. Når det gjeld kattane, er det ikkje same sak. Med sine ulike veremåtar får dei Rosina til å rase eller fryde seg, alt etter kva humør ho er i. Ho snakkar med kattane, med barna sine snakkar ho aldri, sjølv om eg trur ho liker dei, på sitt eige vis. Eg har aldri klart å forstå meg på dette landet, og no er 6
eg blitt redd for at eg aldri skal komme meg nordpå igjen, aldri komme meg bort herfrå. Eg må ikkje gi opp håpet, under kan skje, og svært ofte gjer dei også det. Folk synest femti år på besøk i eit anna land er lang tid, sidan det ofte vil utgjere meir enn halve livet. For meg er femti år berre eit intervall der eg er blitt sittande fast på ein plass der eg verkeleg ikkje ønsker å vere. Dei siste førtifem åra har eg prøvd å komme meg vekk. Av ein eller annan grunn har det aldri gått, det må finnast nokon slags trolldom som bind meg til dette landet. Før eller sidan skal eg finne ut kvifor eg vart her så lenge, når eg omsider er lykkeleg omgitt av reinsdyr og snø, kirsebærtre, enger, trastesong. England er ikkje alltid i sentrum for desse draumane. Sant å seie har eg ikkje noko særleg sterkt ønske om å slå meg ned i England, sjølv om eg vil bli nøydd til å besøke mor mi i London, ho begynner å dra på åra no, sjølv om ho kan gle seg over utmerkt helse. Hundre og ti er ingen veldig alder, i det minste ikkje frå eit bibelsk synspunkt. Margrave, kammertenaren til mor, som sender meg postkort med Buckingham Palace som motiv, fortel meg at ho framleis er svært kvikk der i rullestolen sin, sjølv om eg ikkje heilt forstår korleis nokon kan vere kvikk i ein rullestol. Han seier at ho er heilt blind, men utan skjegg, noko som må vere ein referanse til eit fotografi av meg sjølv som eg sende som julegåve førre året. Visst har eg eit kort, grått skjegg som folk som er opphengde i konvensjonar, fort kan finne fråstøytande. Sjølv synest eg det er nokså staseleg. Nei, England, det ville berre vere snakk om nokre få veker, før eg kom til å følgje den livslange draumen min om å dra til Sameland for å bli dregen i slede av hundar, lodne hundar. 7
Alt dette er ein digresjon, og eg vil ikkje at nokon skal tru at tankane mine flyg vidt ikring, fly gjer dei rett nok, men aldri lenger enn eg vil. Så eg bur her med min Galahad, for det meste i bakhagen. No er det slik at Galahad har ein ganske stor familie, og han er på ingen måte rik. Han lever på den vesle gasjen som blir utbetalt til tilsette ved konsulatet, dei som ikkje er ordentlege ambassadørar. (Sistnemnde, har eg høyrt, blir meir rundeleg lønte av regjeringa.) Galahad er gift med dotter til bestyraren på ein sementfabrikk. Ho heiter Muriel, og begge foreldra hennar er engelske. Muriel har fem barn, og den yngste av dei bur framleis her med oss. Denne guten, Robert, er tjuefem og har enno ikkje gift seg. Robert er ingen triveleg person, og allereie som barn var han slem med kattar. Han køyrer også omkring på ein motorsykkel, og det var han som sørgde for at eit fjernsynsapparat kom på plass i huset. Etter dette vart det stadig lenger mellom kvar gong eg besøkte dei fremre regionane i bustaden vår. Dersom eg nokon gong viser meg der no, er det alltid meir eller mindre i form av eit gjenferd, om eg må få seie det slik. For resten av familien ser dette ut til å vere ein lette, ettersom bordmanerane mine var i ferd med å bli ukonvensjonelle. Med alderen blir ein gjerne noko mindre kjensleg overfor det overkjenslege hos andre; til dømes ville eg nok i førtiårsalderen ha nølt med å ete ein appelsin på ein overfylt trikk eller buss, i dag ville eg ikkje berre ustraffa ha ete appelsinen min, men utan å raudne ha fortært eit heilt måltid på kva slags offentleg transportmiddel som helst, for sidan å skylje det ned med eit glas portvin, noko eg iblant unner meg. Like fullt sørger eg for å vere til nytte og hjelper til på kjøkenet, som ligg vegg i vegg med rommet mitt. Eg skrel8
ler grønsaker, fôrar hønene og tek som nemnt på meg andre hektiske gjeremål, som det å rundkoste rommet mitt kvar torsdag. Eg er ikkje til det minste bry og held meg rein utan assistanse frå nokon. Kvar veke har sine små gleder å by på; kvar natt, når vêret er bra, himmelen og stjernene, og naturlegvis månen når tida er rett. På måndagen, når vêret innbyr til det, spaserer eg to kvartal nedover vegen og besøker min venn Carmella. Ho bur i eit svært lite hus med niesa si, som baker kaker for eit svensk tehus sjølv om ho er spansk. Carmella har eit svært godt liv og er verkeleg svært intellektuell. Ho les bøker gjennom ein elegant lorgnett og mumlar nesten aldri for seg sjølv slik eg gjer. Ho strikkar også svært smarte genserar, men den verkelege gleda i livet hennar er brevskriving. Carmella sender brev over heile verda til folk ho aldri har møtt, og signerer dei med alle slags romantiske namn, aldri sitt eige. Carmella foraktar anonyme brev, og noko slikt ville sjølvsagt vore upraktisk, for kven kan vel svare på eit brev der det ikkje står eit namn til slutt? Desse vedunderlege breva med den sirlege handskrifta hennar flyg av stad, på himmelsk vis, med luftpost. Ingen har nokon gong svart. Det er dette som er så ubegripeleg med folk, at dei aldri har tid til noko som helst. Vel, ein vakker måndags morgon gjekk eg som vanleg på besøk til Carmella, som faktisk stod og venta på meg på dørstokken. Eg kunne utan vidare sjå at ho var oppspilt, for ho hadde gløymt å ta på seg parykken. Carmella er skalla. Normalt, ettersom ho er nokså forfengeleg, ville ho aldri gå ut på gata utan den raude parykken, eit slags dronningaktig minnesmerke over håret som gjekk tapt for lenge sidan, men som var nesten like raudt som parykken, om eg hugsar rett. Denne måndagsmorgonen mangla altså 9
Carmella den gloriøse krona si, men ho var svært oppspilt der ho stod og mumla for seg sjølv, noko ho ikkje bruker å gjere. Eg hadde med eit egg til henne som høna hadde lagt same morgon, men eg miste det då ho greip meg i armen. Dette var både synd og skam, for egget stod ikkje til å redde. «Eg har venta på deg, Marian, du er tjue minutt over tida», sa ho utan å bry seg om det knuste egget. «Før eller seinare gløymer du vel heilt å komme.» Stemma hennar var tynn og kvinande, og dette var i hovudsak det ho sa, ettersom eg sjølvsagt ikkje klarte å høyre alt saman. Ho drog meg inn i huset og fekk, etter fleire forsøk, formidla at ho hadde ein presang til meg. «Ein presang, ein presang, ein presang.» No har Carmella gitt meg fleire presangar, iblant har ho strikka dei og iblant er dei etande, men aldri hadde eg sett henne så oppspilt som dette. Då ho pakka ut høyreluren, var eg i villreie om den var meint for eting eller drikking eller berre til pynt. Etter fleire kompliserte geberder plasserte ho den endeleg mot øyret mitt, og det eg alltid hadde høyrt som eit tynt kvin, kom no gjennom hovudet på meg som rautinga til ein rasande okse. «Høyrer du meg, Marian?» Mållaus nikka eg. Denne lyden var verre enn motorsykkelen til Robert. «Denne fantastiske luren kjem til å forandre livet ditt.» Omsider fekk eg fram: «Kan du for tusan la vere å rope, du gjer meg nervøs.» «Eit mirakel!» sa Carmella, framleis oppspilt, og så litt meir dempa: «Dette kjem til å forandre livet ditt.» Vi sette oss begge og saug på ein lilla halspastill som Carmella liker fordi den parfymerer anden; eg er no i ferd med å venje meg til den nokså ekle smaken og har begynt å like 10
dei fordi eg er glad i Carmella. Vi tenkte på alt som høyreluren kunne vende opp ned på. «Ikkje berre vil du kunne sitte og høyre på vakker musikk og intelligente samtalar, men du vil også kunne tjuvlytte på kva familien din seier om deg, og det vil truleg vere svært fornøyeleg.» Camilla var ferdig med pastillen og hadde tent ein svart sigarillo som ho berre tek fram ved særskilde anledningar. «Du må sjølvsagt halde luren løynd for dei andre, elles kan dei komme til å ta den frå deg dersom dei ikkje vil at du skal høyre kva dei seier.» «Kvifor skulle dei ønske å skjule noko for meg?» spurde eg, med Carmellas kroniske sans for drama i mente. «Eg er aldri til bry for dei, og dei ser meg nesten aldri.» «Ein veit aldri», sa Carmella. «Folk under sytti og over sju er svært upålitelege, med mindre dei er kattar. Du kan ikkje vere varsam nok. Og tenk berre på kor opplivande det er med den kjensla av makt ein får ved å lytte til andre som pratar utan å vite at du kan høyre dei.» «Dei kan vel knapt unngå å sjå luren», sa eg skeptisk. «Den må vere laga av eit bøffelhorn, og bøflar er svært store dyr.» «Sjølvsagt skal du ikkje la dei sjå at du bruker den, du må gøyme deg einkvan stad og lytte.» Det hadde eg ikkje tenkt på. Luren verka med eitt svært løfterik. «Takk, Carmella, det er svært snilt av deg, og dette blomemotivet i perlemor er verkeleg pent, det ser jakobinsk ut.» «No vil du også kunne få høyre det seinaste brevet mitt, som eg enno ikkje har sendt fordi eg har venta på å få lese det for deg. Heilt sidan eg stal telefonkatalogen for Paris frå konsulatet, har eg auka produksjonen min. Du aner ikkje kor vakre namn dei har i Paris. Dette brevet er adressert 11
til Monsieur Belvedere Oise Noisis, rue de la Rechte Potin, Paris 11e. Ein kunne vanskeleg ha komme opp med noko meir velklingande om ein hadde prøvd. Eg ser han for meg som ein litt skrøpeleg eldre herre, framleis elegant, med ein lidenskap for tropisk sopp som han kultiverer i eit klesskåp i empirestil. Han går med brodert vest og reiser med purpurfarga bagasje.» «Veit du, Carmella, av og til tenker eg at du kanskje ville få eit svar om du ikkje tvinga fantasien din på folk du aldri har møtt. Monsieur Belvedere Oise Noisis er utvilsamt eit svært flott namn, men tenk om han er tjukk og samlar på bastkorger? Tenk om han aldri reiser og ikkje har nokon bagasje, tenk om han er ein ung mann med ei dragning mot havet? Du må vere meir realistisk, synest eg.» «Av og til kan du vere heller negativ i tankegangen din, Marian, sjølv om eg veit at du har eit godt hjarte. Det finst ingen som helst grunn til at stakkars Monsieur Belvedere Oise Noisis skal gjere noko så trivielt som å samle på bastkorger. Han er skrøpeleg, men fryktlaus, og eg har planar om å sende han nokre soppsporar som vil utfylle dei eksemplara han fekk tilsendt frå Himalaya.» Meir var det ikkje å seie om saka, så Carmella las brevet. Ho lét som ho var ein berømt peruansk fjellklatrar som hadde mist ein arm under forsøket på å redde ein bjørnunge som var fanga ytst på eit framspring. Bjørnemora hadde på uvennleg vis bite av henne armen. Ho heldt fram med å legge ut i det vide og det breie om soppvekst i høglandet og tilbaud seg å sende nokre prøver. Eg hadde inntrykk av at ho tok for mykje for gitt. Då eg forlét huset til Carmella, var det nesten lunsjtid. Eg bar den mystiske pakka mi under sjalet og tok det svært med ro for å spare på kreftene. Eg kjende meg temmeleg 12
opprømt no og hadde nesten gløymt at det var tomatsuppe til lunsj. Eg har alltid vore svært glad i tomatsuppe på boks, det er ikkje ofte vi har det. I denne lett oppspilte tilstanden fekk eg det for meg å gå inn gjennom hovuddøra i staden for å gå rundt på baksida slik eg elles har for vane. Eg hadde ein vag plan om å stele ein eller to av sjokoladane som Muriel gøymer bak bokhylla. Muriel er svært gniten når det gjeld godteri, og ho ville ikkje vore så tjukk om ho var meir sjenerøs. Eg visste at ho hadde drege inn til sentrum for å kjøpe antimakassarar for å skjule feittflekkar på stolane. For min del misliker eg antimakassarar og føretrekker korgstolar som lèt seg vaske og ikkje er like deprimerande som møbeltrekk i urein tilstand. Dessverre var Robert i stova, der han varta opp to venner med cocktailar. Dei stirte alle på meg, for sidan å sjå bort med ein gong eg tok til å forklare at eg hadde vore ute på den vanlege måndagsturen min. Diksjonen min er ikkje fullt så god som før, på grunn av dei manglande tennene. Eg kom ikkje langt i monologen min før Robert tok meg hardhendt i armen og skauv meg ut på gangen som fører til kjøkenet. Det var tydeleg at han var sint. Som Carmella seier, ein kan aldri stole på folk under sytti og over sju. Som vanleg åt eg lunsj på kjøkenet og gjekk til rommet mitt for å kjemme Marmeen og Tchatcha, kattane. Eg kjemmer dei kvar dag for at den lange pelsen skal halde seg pen og glansfull, og for å spare dei håra som blir sittande att i kammen, til Carmella, som har lova å strikke ein genser når det blir nok av dei. Eg har fylt to små syltetøykrukker med det fine, mjuke håret. Det er jo ein hyggeleg og økonomisk måte å skaffe seg varme klede til vinteren på. Carmella meiner ein ermelaus kardigan er eit praktisk plagg i kalde vintrar. Fire år har det teke meg å fylle dei to kruk13
kene, så det kan dryge noko å få i hop så mykje ull at det vil rekke til eit heilt plagg. Kan hende lèt det seg gjere å blande inn litt lamaull, sjølv om Carmella seier det ville vere juks. Ein slektning av Rosina gav meg ein gong ein enkel indiansk rokk i gåve. Eg har prøvd den ut på bomullsrestar og spunne nokre fine, anvendelege tau. Når den tid kjem at eg har tilstrekkeleg med katteull, skal eg ha lært meg nok til å kunne spinne eit fint garn. Dette er eit vinnskipeleg gjeremål, og eg må seie eg ville vore ganske lykkeleg om eg ikkje hadde hatt så mykje nostalgi retta mot nord. Dei seier ein kan sjå Nordstjerna herfrå, og at den aldri rører på seg. Eg har aldri klart å finne den. Carmella har eit stjernehjul, men vi klarer ikkje å finne ut korleis vi skal bruke det, og det er så få folk ein kan søke råd hos i slike spørsmål. Då eg hadde gøymt høyreluren godt, sette eg i gang med dei gjeremåla som høyrer ettermiddagen til. Den raude høna såg ut som om ho heldt på å legge eit egg til på senga mi, og Marmeen protesterte mot å få halen kjemd, ingenting av dette var uvanleg. Men då Galahad brått kom til syne i rommet mitt, heldt eg på å ramle av stolen. Førre gongen son min besøkte meg, var då trykkvarmaren sprang lekk og han kom inn med røyrleggaren. No stod han i døropninga og rørte på munnen. Eg går ut frå at han sa noko. Dernest sette han ei flaske portvin på kommoden min, rørte litt meir på munnen og gjekk. Denne forbløffande framferda gjorde meg tankefull heilt fram til kveldinga. Eg kunne ikkje komme på nokon grunn til besøket hans. Ikkje var det fødselsdagen min, og han gav meg heller aldri nokon fødselsdagspresang; etter vêret å dømme var det ikkje jul. Kvifor skulle han avvike frå vanane sine på så vidløftig vis? 14
På den tida trur eg ikkje eg tolka hendinga som noko illevarslande, eg var berre nyfiken og overraska. Hadde eg hatt Carmellas talent for persepsjonspsykologi, ville eg sjølvsagt, allereie den gongen, uroa meg litt. Men sjølv om eg hadde forstått kva som stod for døra, var det ingenting eg kunne ha gjort, anna enn å vente. Ein stor del av livet mitt har gått med til å vente, for det meste utan resultat. I det siste har eg ikkje eigna meg mykje til samanhengande tankerekker, men ved denne anledninga laga eg faktisk ein slags handlingsplan. Eg ville finne ut kva motiv Galahad hadde for å vere så uvanleg vennleg. Ikkje så å forstå at han er blotta for alminnelege menneskelege kjensler, han synest berre at det å vere vennleg mot skapningar utan sjel er bortkasta tid. Han kan ha rett i det, på den andre sida oppfattar eg maguey-kaktusen som levande, så eg føler at eg òg kan gjere krav på å eksistere. Då det leid på kveld og middagstida var passert, venta eg til Rosina trekte seg tilbake, og så pakka eg forsiktig ut høyreluren, forlét rommet mitt og gjekk og gøymde meg i den mørke gangen mellom stova og kjøkenet. Døra her stod alltid open, så eg hadde ingen problem med å få med meg utsnittet av familiehygge. Galahad sat overfor Muriel nær peisen, der det låg ein elektrisk vedkubbe. Denne var ikkje tend, ettersom det ikkje var så altfor kjølig ute. Robert sat på den smale sofaen og reiv morgonavisa i strimlar. Dei nye antimakassarane hang pliktoppfyllande på stolar og sofa. Dei var mørk beige med frynser, sikkert praktiske og lette å vaske. Dei tre familiemedlemane mine heldt på å diskutere eitt eller anna. «Sjølv om det aldri skjer igjen, er utfallet fullstendig uakseptabelt», sa Robert så høgt at luren min vibrerte. «Eg kjem aldri til å våge å invitere nokon av vennene mine hit igjen.» 15
«Eg trudde alt var avgjort allereie», sa Galahad. «Du treng ikkje halde fram med å vere så opprørt når vi alle er einige om at ho vil få det mykje betre på ein heim.» «Du er alltid tjue år for seint ute», sa Muriel. «Mor di har vore ei konstant kjelde til bekymring for oss dei siste tjue åra, og du har vore sta og handlingslamma nok til å la henne få bli her berre for å tekke din eigen sentimentalitet.» «No er du urettvis, Muriel», sa Galahad veikt. «Du veit at vi ikkje hadde råd til å ha henne på ein pleieheim før Charles døydde.» «Regjeringa har pleieheimar for dei gamle og uføre», sa Muriel ilskt. «Ho skulle ha blitt send bort for lenge sidan.» «Vi er ikkje i England», sa Galahad. «Pleieheimane her er ikkje eigna for menneske.» «Bestemor», sa Robert, «kan knapt klassifiserast som eit menneske. Ho er ein siklande sekk av rotnande kjøt.» «Robert», sa Galahad utan overtyding. «Alvorleg talt, Robert.» «Eg har i alle fall fått nok», sa Robert. «Her inviterer ein folk over på ein drink og litt småprat, og så kjem Glamismonsteret vandrande inn på høglys dag og plaprar i veg til oss heilt til eg må kaste henne ut. Skånsamt, sjølvsagt.» «Du må hugse det, Galahad», sa Muriel, «at gamle folk har ikkje kjensler slik du og eg har. Ho vil like seg mykje betre på ein pleieheim der ho får ordentleg tilsyn og hjelp. Dei er svært veldrivne i dag. Den plassen eg fortalde deg om i Santa Brigida, blir driven av brorskapen Lysets Kjelde, og dei er finansierte av ein framståande amerikansk produsent av frukostblandingar (Bouncing Breakfast Cereals Co.). Alt er svært effektivt organisert og slett ikkje altfor dyrt.» 16
«Ja, du sa det», sa Galahad, som verka som om diskusjonen kjeda han. «Eg er einig i at det verkar som rette plassen for henne, ho vil sikkert bli teken godt nok hand om der.» «Så når skal vi få sendt henne av garde?» sa Robert. «Eg kunne gjere det rommet om til ein verkstad for motorsykkelen.» «Det er ingen veldig hast», sa Galahad. «Ho må jo først få vite om det.» «Vite om det?» sa Muriel overraska. «Ho har ikkje minste idé om kor ho er, eg trur ikkje eingong ho kjem til å legge merke til forandringa.» «Det kan det godt vere at ho gjer», sa Galahad. «Du veit aldri kor mykje ho forstår av noko som helst.» «Mor di», svarte Muriel, «er senil. Jo før du aksepterer det, dess betre.» Eg tok luren bort frå øyret ein augneblink, delvis fordi armen min verkte. Senil? Jo, det kunne dei sikkert ha rett i, men kva vil det seie å vere senil? Eg sette luren til det andre øyret. «Ho burde vore død», sa Robert. «I den alderen har folk det betre om dei er døde.» Tilbake i senga låg eg i nattrøya mi av ull og skalv med eit kuldegys som verka som det kom frå nokon andre enn meg sjølv. Først var det ein skrekkeleg tanke som eg ikkje kunne få ut av hovudet: Kattane, kva kjem til å skje med kattane? Og så Carmella, kva med Carmella på måndag morgon, og den raude høna? Og kvifor trur dei at dei veit at ein har det betre som død? Korleis kan dei vite noko som helst om det? Og å, kjære Venus (eg ber alltid til Venus, ho er slik ei tindrande og lett gjenkjenneleg stjerne), kva er «Brorskapen Lysets Kjelde»? Det høyrest meir skremmande ut enn 17
døden sjølv, ein brorskap med bister innsikt i kva som er best for andre folk, og eit beinhardt forsett om å forbetre dei anten dei vil eller ikkje. Å, Venus, kva har eg gjort for å fortene det? Og kva med kattane, kva kjem til å skje med Marmeen og Tchatcha? Aldri kjem eg til å spinne ulla deira til ein kardigan som kan varme knoklane mine, aldri kjem eg til å gå med katteull, truleg vil eg måtte gå med uniform og klare meg utan ei raud høne som legg eit egg på senga mi kvar dag. Pint av alle desse grufulle visjonane og tankane fall eg inn i noko som minte meir om katalepsi enn om søvn. Sjølvsagt besøkte eg Carmella dagen etter for å dele dei skrekkelege nyhenda med henne. Eg tok med høyreluren ettersom eg håpte ho hadde råd å komme med. «Nokre gonger», sa Carmella, «er eg klarsynt. Då eg såg den luren på loppemarknaden, sa eg til meg sjølv: ‘Den der er nett det Marian treng.’ Eg var nøydd til å kjøpe den med ein einaste gong, eg fekk eit forvarsel. Det er forferdelege nyhende du kjem med, eg må prøve å tenke ut ein plan.» «Kva tenker du om Brorskapen Lysets Kjelde?» spurde eg. «Den skremmer meg.» «Brorskapen Lysets Kjelde», sa Carmella, «er utan tvil noko uhorveleg dystert. Truleg ikkje eit selskap som mel gamle damer opp til frukostblanding, men noko moralsk dystert. Eg må tenke ut noko som kan redde deg frå kjevane til Lysets Kjelde.» Dette såg ut til å more henne utan nokon påviseleg grunn, og ho klukka sjølv om ho var tydeleg opprørt. «Dei vil ikkje la meg ta med kattane, trur du?» «Ingen kattar», sa Carmella. «På pleieheim er det faktisk ikkje lov til å halde av noko som helst.Tida strekk ikkje til.» «Kva skal eg gjere?» sa eg. «Det verkar så synd å skulle ta 18
livet av seg når ein har levd i 92 år og i grunnen ikkje forstått noko som helst.» «Du kunne rømme til Sameland», sa Carmella. «Vi kunne strikke eit telt til deg her, slik at du slapp å kjøpe eit når du kom dit.» «Eg har ingen pengar. Eg ville aldri komme meg til Sameland utan pengar.» «Pengar er ei stor plage», sa Carmella. «Dersom eg hadde nokre, skulle du fått litt, og så kunne vi lagt inn ein ferie på Rivieraen på veg til Sameland. Vi kunne til og med ta ein tur på kasino.» Ikkje eingong Carmella hadde nokon praktiske råd å komme med. Hus er eigentleg kroppar. Vi inngår samband med veggar, tak og gjenstandar akkurat slik vi nødig gir slepp på levra, skjelettet, kjøtet og blodstraumen. Eg er inga skjønnheit, ingen spegel trengst for å forsikre meg om eit så uomtvisteleg faktum. Like fullt klorer eg meg fast i denne herja skrotten som var det den skire kroppen til Venus sjølv. Dette gjeld for bakhagen og det vesle rommet som eg budde i på denne tida, for kroppen min, kattane, den raude høna heile kroppen min alt i hop ein del av den tregtflytande blodstraumen i meg. Å bli skild frå desse velkjende tinga som eg elska, ja, elska, ville vere «døden og dødens hand», som det heiter i det gamle verset Ein mann med doble band. Det fanst ikkje noka boteråd for nåla som sat i hjartet mitt med sin lange tråd av gammalt blod. Kva då med Sameland og spannet av lodne hundar? Det ville også utgjere ei klokkeklar krenking av alle dei vanane eg hadde kjær, ingen tvil om det, men kunne knapt vore meir forskjellig frå ein pleieheim for utlevde gamle damer. «I tilfelle dei låser deg inne i eit rom i tiande etasje», sa 19
Carmella og tende ein sigar, «kan du ta med deg ein bunt av dei taua du lagar, og flykte. Eg kunne vente nedanfor med eit maskingevær og ein bil, ein leigebil altså, eg går ut frå at det ikkje vil koste altfor mykje for ein time eller to.» «Kor skulle du få tak i eit maskingevær?» spurde eg, fascinert av tanken på Carmella utstyrt med ei slik dødeleg innretning. «Og korleis bruker ein dei? Vi klarte aldri å få det stjernehjulet til å fungere. Eg går vel ut frå at eit maskingevær ville vere meir komplisert.» «Maskingevær», sa Carmella, «er kvintessensen av alt som er enkelt. Du lader dei med masse kuler og trykker på ein avtrekkar. Inga hjernekraft er påkravd, og du treng ikkje eingong å treffe noko. Lyden gjer inntrykk på folk, dei trur du er farleg, dersom du har eit maskingevær.» «Det er slett ikkje utenkeleg at du ville vere farleg», svarte eg forskrekka. «Tenk om du treffer meg ved eit mistak?» «Eg ville berre trykke på avtrekkaren dersom det var absolutt nødvendig. Dei kunne finne på å sende eit koppel politihundar etter oss, og då ville eg sjå meg nøydd til å skyte. Eit heilt koppel med hundar er eit temmeleg stort mål, førti hundar på tre meters avstand ville ikkje vere vanskeleg å treffe. Eg skal alltids klare å sjå skilnad på deg og ein sint politihund.» Eg klarte ikkje å slå meg heilt til ro med dette argumentet. «Enn om det berre er éin politihund, som jagar meg rundt og rundt i ring. Då kunne du fort treffe meg i staden for hunden.» «Du», sa Carmella og spidda lufta med sigaren sin, «vil vere oppteken med å klatre ti etasjar ned i tauet ditt. Hundane vil gå til angrep på meg, ikkje på deg.» «Vel», sa eg, enno ikkje heilt overtydd, «men etter å ha 20
komme oss ut av luftegarden (det ville vere ein luftegard, gjekk eg ut frå, omgitt av høge murar) der døde politihundar ligg strødde, kva gjer vi då, og kor skal vi dra?» «Vi slår oss i lag med ein bande i ein eksklusiv ferieby ved havet og avlyttar telefonliner for å finne ut kven som har vunne hesteveddeløpa, før bookmakerane gjer sine utbetalingar.» Carmella hadde spora av. Eg gjorde eit forsøk på å føre henne tilbake til utgangspunktet for diskusjonen. «Eg trudde du sa at det ikkje var tillate med dyr på pleieheimar. Politihundar er vel dyr, dei òg?» «Politihundar er ikkje dyr i rette meininga av ordet. Politihundar er perverterte dyr utan dyrementalitet. Politimenn er ikkje menneske, så korleis kan politihundar vere dyr?» Dette var det ikkje råd å svare på. Carmella burde ha vore advokat, ho var så god i slike kompliserte diskusjonar. «Du kan like gjerne seie at border colliar er perverterte sauar», sa eg til slutt. «Dersom dei har så mange hundar på ein pleieheim, ser eg ikkje kva skilnad ein katt eller to skulle gjere.» «Tenk på kattane og det angstfylte livet dei ville få blant førti blodtørstige politihundar.» Carmella såg rett framfor seg med eit forpint uttrykk. «Nervesystemet deira ville aldri overleve ein slik situasjon.» Det hadde ho naturlegvis heilt rett i, som vanleg. Framleis tyngd av fortviling humpa eg meg heim igjen. Kor eg kom til å sakne Carmella og dei oppkvikkande råda hennar, dei svarte sigarane, dei lilla pastillane! På ein pleieheim ville dei truleg få meg til å suge på vitaminpiller. Vitaminpiller og politihundar, grå murar, maskingevær. Eg klarte ikkje å tenke samanhengande, det grufulle ved situa21
sjonen flaut rundt i hovudet i samanfiltra kvasar og fekk det til å verke, som om det var stappa med tornefylt sjøgras. Meir ved hjelp av vanens makt enn av eiga kraft kom eg meg heim og sette meg i bakhagen. Underleg nok var eg i England, og det var søndag ettermiddag. Eg sat med ei bok på ei steinhelle under ein syrinbusk. Like ved sørgde ei klynge med rosmarin for at lufta var metta med godlukt. Dei spelte tennis ein stad i nærleiken, eg høyrde racketane og ballane med sine dunk-dunk ganske tydeleg. Dette var den nedsenka hollandske hagen, eg lurer på kvifor den blir kalla hollandsk? Rosene? Dei geometriske blomebeda? Eller kanskje fordi den er nedsenka? Kyrkjeklokkene slår, det er den protestantiske kyrkja, har vi hatt te? (Agurksmørbrød, krydderkake, småkaker.) Jo, det er nok etter tetid. Det lange, mørke håret mitt er mjukt som kattepels, eg er vakker. Dette kjem som litt av eit sjokk, for eg har nett innsett at eg er vakker, og at det er noko eg må gjere med det, men kva? Skjønnheit er eit ansvar på line med alt anna, vakre kvinner har spesielle liv, som statsministrar, men det er ikkje eigentleg det eg vil ha, det må vere noko anna … Boka. No ser eg den, det er H.C. Andersens eventyr, Snødronninga. Snødronninga, Sameland. Vesle Kai som løyser multiplikasjonsoppgåver i isslottet. No innser eg at også eg har fått ei matematisk oppgåve som eg ikkje kan løyse, sjølv om eg har for meg at eg har prøvd i mange, mange år. Eg er ikkje eigentleg her i England i denne velduftande hagen, sjølv om den ikkje blir borte slik den nesten alltid gjer, alt dette er noko eg finn på, og det er like ved å bli borte, men det skjer ikkje. Det er svært farleg å føle seg så sterk og lykkeleg, noko frykteleg er i ferd med å skje, og eg må finne fram til ei løysing fort. 22