1
Foxi_m2.indd 1
10.03.2022 11:09
2
Foxi_m2.indd 2
10.03.2022 11:09
LINE NAGELL YLVISÅKER
FOXI SLEDEHUNDEN INGEN VILLE HA
samlaget · oslo 2022
Foxi_m2.indd 3
10.03.2022 11:09
4
Foxi_m2.indd 4
10.03.2022 11:09
INNHALD LIVREDD PÅ STARTSTREKEN · 7 MINST AV ALLE · 11 TIL ALASKA · 19 REDDA SJUKE BORN · 29 ATTLA BLIR SJUK · 35 UT I ELVA · 40 UGRAS I HALMEN · 46 FOXI BLIR SETT PÅ PRØVE · 52 TOMMY MISTAR SLEDEN · 60 FARLEG FØRE · 64 FLYGANDE TEPPE · 71 OVER SJØISEN · 82 ETTERORD · 90 KJELDELISTE · 94 5
Foxi_m2.indd 5
10.03.2022 11:09
Foxi må finna vegen gjennom fjellområdet Alaska Range.
Foxi og Tommy heime på Svalbard
Foxi_m2.indd 6
6
10.03.2022 11:09
KAPITTEL 1 LIVREDD PÅ STARTSTREKEN Foxi står på startstreken til den lengste og tøffaste hundekøyringskonkurransen i verda, Iditarod. Ho er fremst i hundespannet med 16 sterke huskyar. Saman skal dei trekka sleden med Tommy Jordbrudal. Han set seg på huk framfor Foxi. Andletet er glattbarbert under kapsen som skuggar for mars-sola. Over turjakka har han ein kvit vest med startnummer. Hendene som stryk henne over pelsen, er store og varme. – Vesle Foxi, Foxi, Foxi, no er det du som er leiaren. Dette kjem til å gå bra. No skal me ha ein fin tur, seier Tommy med mjuk, lys stemme. Foxi ser på han med eitt blått og eitt brunt auge på det svarte hovudet. Tommy smiler stort, men er sikker på at Foxi skjønar at han lyg. Ho kan nok lukta sveitten hans, at han er nervøs og stressa. Likevel prøver han så godt han kan, å skjula at han er full av uro, ja faktisk livredd. Foxi trippar med potane. Som leiarhund er det hennar jobb å finna fram gjennom skog, over høge fjellpass, islagde elvar, sjøis og stormar. Det har ho aldri gjort før.
7
Foxi_m2.indd 7
10.03.2022 11:09
Foxi (t.v.) ser på Kaifa som om ho lurer på kva i alle dagar som skal skje no. Ho har aldri leia eit hundespann før.
Foxi_m2.indd 8
10.03.2022 11:09
Ingen av dei tre leiarhundane til Tommy kan stilla til start. No har han sett Foxi fremst utan at ho har trena på det. Det kan umogeleg gå bra. Foxi skal springa 1570 kilometer gjennom villmarka i Alaska heilt nord i USA, frå Anchorage i sør til Nome i nord. Det er nesten like langt som heile Noreg på langs. Tommy håpar dei vil vera framme etter tolv dagar, men kanskje tek det mykje lengre tid. Han veit òg at det kvart år er mange hundespann som ikkje klarer å koma seg heilt til mål. Nokre må gi opp fordi sleden veltar og blir knust. Menneske og hundar kan bli sjuke eller skada seg. Fleire har blitt fanga i snøstormar. I startområdet kring Tommy og Foxi står folk tett i tett. Dei hoiar, veivar med flagg og ristar på bjøller. Det skrapar over høgtalaranlegget: – Velkomen, nummer 12, Tommy Jordbrudal, Noreg! Foxi ser seg rundt. Dei andre hundane ular av glede og rykker i selane. – Fem, fire, tre, to, éin, gå! lyder det i høgtalaren. Tommy slepper bremsene. – Kom igjen, seier han og plystrar to gonger. Så spring Foxi.
9
Foxi_m2.indd 9
10.03.2022 11:09
Kira fekk seks kvelpar ikkje lenge etter at ho kom til Longyearbyen.
10
Foxi_m2.indd 10
10.03.2022 11:09
KAPITTEL 2 MINST AV ALLE Nesten fire år før Foxi stod på startstreken til Iditarod, landa eit passasjerfly på Svalbard. I lasterommet låg Kira, ein stor, brunoransje og kvit polarhund med våt, brun nase og brune auge. H jartet hennar banka nok fort etter den brå og humpete landinga på den korte rullebana – kanskje like fort som dei seks små hjarta som slo inne i den mjuke magen. Kira var nemleg med kvelpar. Hundekøyraren Tommy Jordbrudal tok imot henne med eit stort, opent smil og mjuk stemme, som om han snakka til ein baby. – Kira, Kira, Kira, der er du jo! Dei kjende kvarandre frå før. Tommy lånte Kira hjå ein ven to år tidlegare. Då var dei med på Finnmarksløpet, den lengste konkurransen i hunde køyring i Europa. No var Kira blitt for gamal til å springa løp, og Tommy hadde fått henne i gåve. Kira er ein alaskahusky. Huskyar elskar å vera ute på tur. Dei har tjukk pels, er flokkdyr og vil bu ute i hundegarden saman med resten av gjengen sin. Dei er raske, uthaldande, sterke og sosiale, men ingen er like. Nokre hundar er som maskiner som gir alt dei
11
Foxi_m2.indd 11
10.03.2022 11:09
har, andre er late. Nokre er viljesterke, andre diltar etter resten av flokken. Det finst hundar som knapt hugsar sitt eige namn, men er fantastiske motorar. Nokre få er ekstra kloke og kjappe. Dei går fremst i hundespannet, finn den beste vegen og får alle dei andre med seg, slik som Kira. Før Kira kom til Svalbard, hadde ho para seg med den gløgge, sterke huskyen Romba frå Alaska. Tommy var sikker på at kvelpane til Kira og Romba ville bli flotte, smarte og uthaldande sledehundar slik som foreldra. Det trong han og familien. Dei gledde seg til lange turar med tunge sledar i den arktiske villmarka på Svalbard, midt mellom Fastlands-Noreg og Nordpolen. Tommy køyrde Kira til hundegarden like utanfor Longyearbyen, den største busetnaden på Svalbard. Der bur han og familien i ei hytte, slik at dei kan passa godt på hundane sine heile døgeret. Kira fekk eit eige lite, brunt hus. Ho hadde utsikt vidt utover nakne dalar og fjell. Rett som det var, flaug det ryper, gjæser og snøsporv forbi, og reinsdyr trakka rundt på tundraen. Det lukta hundebæsj, pels og av og til eit lite blaff av hav, når vinden kom frå vest og bles fjordlufta inn dalen. Ein av dei første dagane i august blei Kira rastlaus. Ho pesa, reiste seg, la seg igjen og reiste seg på nytt. Midnattssola sende varme strålar ned på hundehuset hennar. Berre nokre få, kvite skyer dreiv forbi. Kira la seg etter kvart godt til rette på halmen. Ho måtte jobba og pressa alt ho var god for. Ein etter ein kom
12
Foxi_m2.indd 12
10.03.2022 11:09
Tommy tok med Kira, kvelpane (Foxi i midten) og sonen Gaute på små ekspedisjonar ved hytta der dei bur. I tillegg var hannhunden Frost med som barnevakt. Tommy meinte Frost var eit harmonisk og godt førebilete og ville at kvelpane skulle læra av han.
13
Foxi_m2.indd 13
10.03.2022 11:09
seks små kvelpar ut. Tre tisper og tre hannhundar glei ned i halmen. Dei var slimete, blodige og hadde lukka auge. Kira beit over navlestrengen og sleikte dei reine. Dei seks små nøsta virra med hovudet og fann til slutt pattane på den varme magen. Kvelpane fekk namn etter dalane i nærområdet: Bolter, Esker, Sassen, Ada, Dixie og Foxi. Tommy syntest dei var veldig små, merkeleg små til å ha to så store og flotte foreldre. Minst av alle var Foxi, ei svart tispe med eitt blått og eitt brunt auge. Ho hadde kvitt bryst, kvit haletipp og kvitt mønster nedst på potane, som sokkar. På den venstre frampoten gjekk mønsteret lenger opp enn på dei tre andre. Foxi sleit med å få i seg mat. Medan søskena kjempa seg fram og saug seg fast i pattane på den varme magen til mora, blei Foxi dytta bort. Kira gjorde ikkje noko for å hjelpa. Slik er det i dyreverda, mødrene passar best på dei sterkaste og friskaste ungane. Det er dei som har størst sjanse for å overleva. Ofte sat vesle Foxi for seg sjølv, som om ho ikkje var med i familien. Det blei ikkje betre då Foxi vaks til og Tommy gav kvelpane fôr frå eit felles fat. Søskena skubba bort Foxi. Ho fekk nesten ikkje i seg noko som helst. Huskykvelpane skjønar vanlegvis at dei må kriga for føda. Dei brukar masse energi når dei trekker sleden, og det er veldig viktig å eta for å ha nok krefter. Om vinteren må dei hiva i seg maten før han frys til is. Vesle Foxi viste ingen iver. Søskena heldt fram med å pressa henne bort.
14
Foxi_m2.indd 14
10.03.2022 11:09
Foxi (t.v.) var minst av alle søskena og heldt seg ofte for seg sjølv. Dixie og Bolter kosar med mamma Kira. Her er dei om lag seks veker gamle.
Foxi fekk i seg nok mat til å overleva, men var alltid tynn. Då ho var ferdig utvaksen, vog ho berre 17 kilo. Det gir ikkje mykje trekkraft. Hundane Tommy hadde frå før, vog nesten dobbelt så mykje. Tommy var sikker. Han kunne ikkje bruka Foxi som sledehund. Han måtte kvitta seg med henne.
15
Foxi_m2.indd 15
10.03.2022 11:09
OBLIGATORISK UTSTYR I SLEDEN • • • • • • •
Øks Truger Åtte sokkar til kvar av hundane Ein trekksele og ei nakkeline for kvar hund i spannet Kokeapparat som kan koka minst 11,4 liter vatn om gongen Nok naudmat til alle i spannet Notatbok med informasjon om hundane som skal visast fram til veterinæren på kvart sjekkpunkt • Symbolsk post frå Iditarod-komiteen, for å æra historia til Iditarod-løypa I tillegg hadde Tommy med mat til seg sjølv, hovudlykt, hundeskåler, lynlim til å reparera fingrane med, ekstra klede og iPod med musikk til å halda seg vaken når han blei skikkeleg trøytt.
SLEDE UTSTYRSBAG
BREMSE
MEIAR
SNØANKER
Foxi_m2.indd 16
10.03.2022 11:09
TOMMYS HUNDESPANN I IDITAROD Tommy
Ben
Siggi
Cabo
Solo
Boos
Suggen
Shingel Creek
Spott
Bolter
Agvarn
Foxi
Skinny
Scruffy
Zippo
Kaifa
NAKKELINE
HUNDESELE
LINESET T
HUNDESOKKAR
Foxi_m2.indd 17
10.03.2022 11:09
I april 2013 tok Tommy hundane med på ein skikkeleg langtur for å testa dei og sjå kven han skulle ta med til Alaska. Sidan ikkje Attla var med, prøvde han andre hundar fremst i spannet. Foxi sprang fremst saman med Kaifa eit lite stykke.
18
Foxi_m2.indd 18
10.03.2022 11:09