'w
rÅ •�,fffo
MARIT O KALDHOL lattermilde laken. Dikt. 1983 Maria. Poesiroman. 1985 alt skal sjå ut som fløyel. Dikt. 1993 i huda er gud ein munn. Romanpoesi. 1997 likevel. Dikt. 2000 den tause rosa går forbi. Dikt. 2002 den einaste kjolen. Dikt. 2005 blondene gir seg ikkje. Roman. 2006 Darwins sporvar. Roman. 2012 det skulle vere sol, vi skulle reise til Lódz. Roman. 2014 mjølketannmuseet. Forteljingar. 2018 ta først på di eiga maske. Roman. 2020 marit o kaldhol har også skrive bøker for barn og unge.
marit o kaldhol
enno var dei kroppar noveller
Samlaget Oslo 2021
© Det Norske Samlaget 2021 www.samlaget.no Omslag: Magnus Osnes Omslagsfoto: Anne-Christin Gjøsund Førtrykk: Type-it AS, Trondheim Skrift: 10,3/15,5 pkt. Calluna Papir: 80 g Munken Print Cream, 1,8 Trykkeri: ScandBook AB, Falun Printed in Sweden ISBN 978-82-340-0454-4
Denne boka er trykt på miljøvennleg papir.
innhald: skugge
7
sår
21
brygge
35
øks
49
heim
65
teikn
79
bukken
91
kroppar
101
skog
113
fiolin
129
kjolen
147
utkant
159
fisk
175
sår
Gutungen slo armane rundt låret mitt. – Ikkje gå, ropte han. Yocasta greip straks tak i veslebroren. – Bestemor går ikkje frå deg. Ho skal finne vatn. Berre to dagar før hadde vi flykta frå heimen deira. Gutungen sutra enno, han forstod ikkje korfor mamma ikkje var med. Eg kom meg bort til den vesle køen ved vasskranen. Alle var i same ærend, på veg mot grensa i nord. Her var ein open plass rundt kranen utanfor byen, ein stad å kvile for natta, så fare vidare. Eg stirte mot den smale strålen som sakte fylte opp kanner og flasker. Eg skulle gjerne hatt noko å sitte på, men ville ikkje miste plassen i køen. Gutungen sov samankropen med tommelen i munnen då eg kom tilbake. Yocasta sat attmed, heldt ei hand over han. Strauk når han sutra. Vi hadde gått langt denne dagen. Ho òg var sliten. Eg gav henne drikke. Sette meg, gnei leggen min. 23
– Har du vondt, besta? – Det går snart over. Legg deg og sov, du. Vi flykta få timar etter at militsen trekte seg tilbake. Ein kar i landsbyen lét oss få sitte på i pickupen sin. Han køyrte fort på dei ujamne vegane. Tre små familiar bakpå, ein i førarhuset. Sju barn. To mødrer, ingen fedrar. Vi klamra oss fast. Fleire gonger tok vesleguten handa mi, la henne over auga sine. Akkurat slik eg gjorde då dei drog far hans ut av huset og skaut han. Gjennom den opne døra såg vi alt. Vi gøymte oss inne i stova. Eg bad til Gud om at dei måtte spare ungane. Like etter henta dei dotter mi. Ein militssoldat reiv av henne skjørtet, sette seg over henne i grusen utanfor døra. Eg såg rykkingane i ryggen hans. Då han var ferdig, skar ein annan strupen over på henne. Så kasta dei henne frå seg i urtehagen der korianderen grodde. Pickupen frakta oss eit stykke forbi nabolandsbyen. Sjåføren hadde ikkje løyve til å køyre lenger. Eg må ha hekta meg fast i noko kvast på pickupen då vi gjekk av. Ein rusten tagg av noko slag. Eg fekk ei rift i huda nedst på leggen. Neste morgon tok vi beina fatt. Ei av mødrene gav oss ei lita handkjerre til gutungen. 24
– Mine er store nok til å gå sjølve, sa ho. Yocasta tok sine tørnar, uthaldande til tiåring å vere. – Kor skal vi? spurte ho. – Over grensa. – Og så, då? Medan vi gjekk, fortalte eg om det som venta på den andre sida. Alt eg sjølv hadde høyrt, dei same historiene om att og om att. Om høge hus, breie gater, store butikkar fulle av alt dei kunne ønske seg. Forteljingane fekk tida til å gå fortare. Dei gav kraft til beina. Styrte tankane framover. Forteljingar gjorde ventetida kortare då Yocasta skulle bli storesøster òg. Ho fekk pynte seg i blondekjolen med gule soler på. Eg tok henne i armkroken, fortalte eventyr, og om det som skulle skje. Så måtte ho opp og svirre rundt i kjolen sin. Igjen og igjen, heilt til fødselen var over og vi kunne reise til sjukehuset på besøk. Dotter mi låg i senga med dei to barna. Den eine ny i verda, den andre overstrødd med små soler. Lenge var følgjet vårt aleine på vegen. Landskapet låg tørt på begge sider. Dei to mødrene og eg speida og lytta, visste ikkje kor militsen kunne kome frå. Vi såg berre tistlar og kaktus. Høyrte berre skramling frå kjerrehjula. Småstein som spratt. Etter kvart slutta fleire seg til. Militssoldatane hadde vore i mange landsbyar 25
på jakt etter regimevennlege. Gamle menn og koner bar småungar på ryggen. Nokre kom gåande på stiar over markene. Andre sat i vegkanten. Alle var redde. I eit område med frodigare krattskog kom vi over eit hòl i marka, ein knapp meter breitt. På innsida hang ein stige av tau og trestokkar. Djupt der nede såg vi ei vid grotte. I botnen blenkte vatnet, ein heil dam. – Ein meteorstein laga dette såret i jordskorpa for fleire millionar år sidan, fortalte ein mann i følgjet. Vi klatra ned. Lysstrålar stod på skrå frå den smale opninga. Vatnet var glasklart. Som silke mot huda. Yocasta og eg svømte i rolege ringar. Småfisk snusa på armane våre. Vi kjente ei svak kitling. Flokken sov i krattet like ved grotta. Rygg mot rygg, pust mot pust. Eg vakna før ungane. Huda omkring rispet på leggen var gul i morgonlyset. Ein svak verk under det gule. Eg surra ei tøyremse rundt. Vi gjekk i støv. Dagane var like. Sola gav oss ikkje fred før kvelden kom. Av og til begynte nokon å synge. Ei djup nynning 26
bølgja gjennom flokken. Songen stilna mot slutten av dagen. Tungene var tørre. Vi såg ikkje opp lenger. Vi lengta etter vatn, kveld, kvile. Ein ettermiddag ropte einkvan: – No er vi ein dagsmarsj frå grensa. Då steig songen igjen. Vi hadde gått i elleve dagar. Den kvelden sovnaYocasta fort med veslebroren inntil seg. Eg løyste fillene rundt leggen. Letta på trykket frå vandringa. Frå vekta av vasskanna på ryggen. Måtte få luft mot huda. Helle ein neve vatn over, kjøle ned. Stanken slo opp frå såret, fylte munn og nase. Leggen var ein raud stokk. Ankelen blå, vond å bøye. Ikkje til å kjenne att. Såret hadde vakse til eit krater fullt av grøn materie. Bakteriar hadde krope gjennom huda mi, tatt seg inn i kroppen. Dei åt av kjøtet mitt. Eg strekte meg etter fillene. Då stod eit par føter framfor meg. Eg såg opp. Ei høg kvinne med lange fletter. – Kor lenge har du gått med det der? Eg hysja på henne. Treiv tøystykket, skjulte såret. – Du kan ikkje gå slik, sa ho. Ho sette seg på huk. – I morgon er vi ved grensa. Då får eg medisinar, svarte eg. Ho såg meg i auga, heldt blikket fast. 27
Eg kjente at ho la ei hand på den vonde leggen. – Ikkje sjå, sa ho. Plutseleg trykte ho til. Eg skreik, men stansa meg. Det kjentest som om huda sprakk opp. Eit utbrot av rennande, seig væske. Kvinna tørka meg med tøyfillene. Kasta dei bak ryggen sin. Frå ei av dei djupe lommene sine drog ho fram ein bandasjerull, gav seg til å surre leggen med raske hender. Eg la meg ned, såg ikkje. Lét den framande kvinna legge beinet mitt høgt, kvile det på ein sekk ho dytta borttil meg. – Ligg slik i natt, sa ho. Først såg vi mylderet av menneske samla ved eit høgdedrag på sletta langt framfor oss. – Der er grensa, sa ein av karane fremst i flokken. Ungane strekte hals i den retninga eg peika. – Er vi framme? Auga til Yocasta lyste. Etter vekene på vegen skulle vi få reine klede, sove i senger. Bu i hus, ha naboar. Kjerrehjulet var laust, lenge hadde det vore til plage. Vi sette frå oss kjerra i vegkanten. Vesleguten ville gå sjølv det siste stykket. Eg støtta meg på ein stokk. Då vi kom nærare, høyrte vi summing av stemmer. Folk sat, stod eller gjekk, uro som i ei maurtue. Vi såg lange, låge bygningar. Eit høgt gjerde av tettstilte metallstenger slyngde seg langs ein asfaltert veg lenger enn vi kunne sjå. 28
Ved synet av den første soldaten greip gutungen handa mi, la henne over auga sine. Eg tok han inntil meg. – Dei er ikkje militsen, kviskra eg. Med ansiktet mot kjolebrystet mitt spurte han: – Kva er dei, då? Vi måtte vente. Alle vi snakka med, sa det. Eit par hundre menneske venta utanfor gjerdet. Soldatar vakta området utanfor det lange bygget. – Registrering skjer der inne, sa dei. Vi sette oss, kvilte ryggen mot gjerdet. Asfalten var varm. – Er det vår tur snart? spurte Yocasta då det blei kveld. – I morgon, svarte eg. Såret på leggen verkte. Då ungane var sovna, opna eg bandasjen. Små, kvite makkar kraup i krateret. Med ein flik av bandasjen føyste eg unna dei eg såg. Så skunda eg meg å surre han på igjen. Eg kraup inntil ungane. La armen over ansiktet. Forsøkte å sove. Svolten rumla i magen, ungane kjekla om brødbitane så snart dei slo opp auga neste morgon. Ei kvinne like ved strekte fram handa, gav oss to appelsinar. Skalet var innskrumpa, men smaken vedunderleg. Den kvelden blei det vår tur å gå gjennom porten, 29