Englestien

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 1

1

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 3

Sigrun Slapgard

Englestien Roman

Samlaget Oslo 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 5

Til Tove, Anita og Beate

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 6

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 7

 Der i solkråa, der ein er fødd, det er dropane her ein skulle speglast i, og få på leppene, skire frå snøkanten og rett i hjartet. (…)

I sin barndoms solkrå sit ein når det roper.

(Tarjei Vesaas)

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 8

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 9

 Eg hadde gått i fleire dagar og kjent kriblinga. Nå kom han gåande langs vegen. Under den rosa nylonblusa hadde eg den nye behåen med bomullsdottar i. Det var den einaste finblusa eg hadde, ho såg ut som silke. Og så hang du der i armane mine og sikla ein stor, mørk flekk over behåen. Eg dukka ned bak hekken. Eg kunne ikkje la Ola Rud sjå meg slik. For alt eg visste, kunne han sjå bomulla eg hadde stappa inn over speilegga mine. Våt nylon blir helvetes gjennomsiktig.

Ola gjekk i klassa over, han var center half, hjulbeint og med slentrande ganglag. Han var lett å kjenne der han kom gåande. Den svarte skinnjakka fekk han til å sjå vaksen ut, og dagen før hadde eg sendt han ein lapp. Det var første gongen eg hadde spurt nokon. Klassevenninnene hadde erfaring og visste nøyaktig kva som burde stå. Vil du ha meg? Solveig Randen hadde nettopp fått ein lapp tilbake frå Nils Øvre. Nei, eg har Anna. Solveig trekte på skuldrene og skreiv ein ny lapp.

Ja, eg veit eg pratar meg bort. Men det var dette eg var opptatt av, ville vere opptatt av.

Eg ville ikkje vaske bleier, tenke på mor på sjukehuset.

Eg unngjekk far.

Det var verre å unngå deg. Du fylte huset, ein stabbande eittåring. Alltid så rabiat glad. Og forbanna kleng

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 10

ete. Du fekk tenner og sikla. Du hadde inga aning om det som skjedde.

Denne dagen skulle mor kome heim på permisjon. Vi gjekk litt rundt kvarandre, huset måtte skine. Vi barna skulle skine. Vi klarer oss fint, mor. Alle andre dagar handla om det vanlege i kvardagen, at alt måtte skje som normalt. Tre skolebarn som skulle på kvar sin skole, du som skulle til naboen, far på jobb. Krangel om kven som skulle først på badet. Bjørn gjekk på framhaldsskolen og meinte han hadde førsteretten, eg måtte stelle deg og utfordra rangordninga. Sjur hamna midt imellom og kom ikkje til orde. Han måtte lære seg å lage matpakka sjølv, finne riktig stillongs og skifte underbukse. Han gjekk i tredje klasse.

Far, du har gløymt å barbere deg! Kan du følgje Lasse, Bjørn? Ekstra bleie i sekken. Sjur må ha nye sko. Og Bjørn som alltid terga meg. Jøss, har du fått puppar.

Så kom denne dagen da til og med Bjørn heldt kjeft med ertinga si. Sjur hadde rydda leikesakene sine ut av stua. Du derimot rasa rundt som alltid og såg på oss med spørjande blikk. Skulle vi ikkje leike? Du forstod ikkje. Nå kjem snart mor. Det forstod du heller ikkje. Du sa Pa for far og Lulle for Julie, men hadde ennå ingen ord for mor.

Eg vasskjemde luggen til Sjur og sjekka om det var brødsmular på kjøkkenbenken. Alt måtte vere slik mor likte å ha det. Eg la dei siste ansjosane i skrå pyntestrimlar over eggeskivene og såg meg rundt i stua på jakt etter uorden. Plantene! Dei hang med nebbet, eg hadde gløymt å vatne. Eg pøste på og ruska vekk visne blad og blomar.

Så sat vi der. Sjur med eit stivt blikk på eit uopna Donald, Bjørn framoverbøygd med albogane på kneet og 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 11

benda på ein binders. Du la deg på golvet og sovna. Vi sat der i ei lukt av grønsåpe og egg med ansjos. Da den gule M-en dukka opp over bakkekanten, visste vi ikkje om vi burde storme ut. Vi ventar her, sa Bjørn med kommandostemma si og nikka ned mot deg som sov på golvet. Eg såg far hjelpe mor ut av bilen og kom til å tenke på skohaugen i gangen, vi hadde gløymt å rydde skoa.

Mor gjekk sakte og stivt, støtta seg til far. Ho hadde krympa og såg ut som eit svart-kvitt-bilde. Sola kom fram og skein på blanke felt i det før så tjukke håret.

Du vakna da ho kom inn, og krabba bort til meg, snudde bleiebaken opp i vêret og reiste deg på føtene.

Mor retta ut armane mot deg. Du putta to fingrar i munnen og tok tak i meg. Lasse min! Mor gjekk nærmare.

Lasse, Lasseliten min. Du såg på henne med store auge, så sleppte du handa mi og smilte. Mor bøygde seg over deg, omslutta deg. Og akkurat da såg ho ut som før.

••• Orda har runne ut av henne, nå trillar dei bort i ein krok.

Ho blir taus. Sollyset får rommet til å kjennast som ein kald kniv. Dei pastellfarga gardinene er falma og heng på skeive, det einaste med farge bortsett frå den blå kjortelen. Lasse er dytta ned i ei seng som er for lita.

Julie stryk han over handa og vil bøye seg fram til ein klem, men tar seg i det. Ved veggen står ein stol i lys bjørk med oransje og lilla trekk. Stolen må ha overlevd syttitalet og er frå tida før dei aztekmønstra gardinene. Kanskje var det også på syttitalet at noko rann ned frå trekket og laga eit spor på det eine stolbeinet. Ho løftar stolen bort til 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 12

senga og set seg ytst på setet. Ho blir sittande med eit fast grep i handa hans.

Bryna ser mørkare ut enn før, nesten svarte mot den lyse huda. Desse bryna skal flakse muntert saman med ein kneggande latter, dei skal ikkje henge der som ein tverr strek. Nå ser dei blå auga rett på henne med eit forskande blikk. − Og kva skjedde med Ola Rud? − Det viste seg at det var han Solveig hadde skrive til.

Det blei henne og ikkje meg.

Det glimtar av noko. Han dreg til seg handa, rettar seg opp på puta. Det står Ullevål sjukehus i nesten utvaska bokstavar på pysjamaslomma. − Og eg? Fekk eg straff for å ha sikla på deg? − Du fekk vel aldri straff. Vi kalla deg Muntrasjonsrådet. − Det er det slutt på. − Du ser da pigg ut.

Nå fyk bryna opp. Ho høyrer at orda er pakka inn i ein lyd av noko nytt. Røysta hennar er som lukta i rommet.

Det heftar noko ubestemt ved det som skal vere klinisk reint.

Ho har ein hesteflokk i bringa. All annan lyd er utestengt.

Rommet er kopla frå jordkloden, dei går i fri bane rundt jorda. Ho knip seg i hudfolden mellom tommel og peikefinger, borar neglene i hud, rettar seg opp på stolen, men det hjelper ikkje. Vi kallar opp vårt gamle liv. Over! Ver vennleg og svar, gi lyd. Over!

Han ser opp i taket nå. Blikket er flatt, og det kvite i auga er raudsprengt. Hårbotnen er blank, og den blonde hårstubben ser bleikt ut. Han kan da ikkje vere i ferd med 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 13

å bli grå. Ein blir ikkje grå over natta. Jau, far blei grå over natta.

Ho reiser seg opp frå stolen, det skrapar iltert. Rettar litt på den skeive gardina, ser ut.

Der ute er det sommarsol. Det er fargeklattar på plenane der nede. Ho veit kva det er. Menneska slangar seg på graset og grillar, ler og drikk øl. Ho gjekk forbi sommaren på veg hit. Lykke, hadde ho tenkt. Av gammal vane hadde ho løfta fingrane til ein firkant, sett filmscener.

Trekronene utanfor glaset er tette og mørkegrøne. Ho ser ned og får auge på Nordre gravlund.

••• Det er eit flimmer under augelokka hans. Kanskje har han sovna. Ho bestemmer seg likevel for å sitte ei stund til. − Når var det eg begynte å seie mor?

Stemma høyrest framand ut, han har ikkje opna auga. − Det må ha vore rett etter at ho kom heim og likna seg sjølv igjen. Alt var som blankpussa den hausten. Vi gjekk tur, og eg syntest alt var blitt til gull. Livet var som sollys gjennom eit hausttre. Familien var som før, og du fekk oss til å le. Mor lo slik vi aldri hadde høyrt henne le.

Du var som limt i armane hennar, og lattertrillene kom tostemt. Ho fekk tilbake Ingrid Bergman-smilet og farga håret. Eg kan ikkje vere gråhåra når han er så liten, sa ho.

Folk kan kome til å tru at eg er bestemora. Turane gjorde henne frisk i kinna, ho såg yngre og yngre ut. Er det storesøster di, spurte ei jente i klassa ein dag vi var ute og trilla.

Da kasta mor på det nyfarga håret og såg fornøgd ut. Eg 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 14

dytta framleis bomull i behåen og prøvde å sjå eldre ut.

Og du var slik du alltid er. Dum og glad.

Han dreg opp eine munnvika. − Nå er eg berre det første.

Det einaste som er, er lyd av pust. Orda er borte.

••• Ved heisen står det ein yuccapalme. Julie kan ikkje la vere å seie eit lågt hei og kjenne med ein finger ned gjennom laget av lecakuler. Jorda er ein tanke tørr. − Det kjem til å gå fint, seier ho til planta, − Lasse er laga av det rette stoffet, han kan gå på vatnet, og han har fått den beste kirurgen.

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 15

 Hårstubben er borte, skallen er blank og gjort klar. Hovudet på puta er som ein kvitskura stein i elvekanten. Vinsterelva ved Roven, der samla dei runde steinane seg. Steinar som kunne lage jettegryter. Hårvikene er ein skugge, og i panna ser rynkene ut til å vere markerte med blyant.

Profilen og bryna er meisla ut av den runde steinen. Han ligg og ser på henne med eit blikk som ser ut til å treffe veggen bak. − Når du kjem til skiltet der det står Englestien, må du nesten le, seier ho. − Det står der som fortapt og ser ut til å love noko som ikkje finst. Englestien! Den var jammen god. Her var det litt av eit himmelsvev, ja. Det ser ut som den skakke pila peiker inn i mørkaste skogen. Grantrea står tunge og molefonkne, det er mørke midt på dagen, og det mest fornuftige er å plante blikket ned i bakken.

Stien ser ut som ein leivning frå den tida ein kjørte med hest og kjerre. Barnålene har gjort han mjuk, og innimellom er det mose på stein. Små linnea står og blunkar, men fleire lyspunkt ser du ikkje med det same. Ein tur i granskogen burde ikkje få namnet Englestien, ville du ha tenkt. Men når du først har gått stien, veit du betre. Da ler du høgt, nå kjem den beste biten av turen. Over kammen der borte kjem dumpane som får det til å kile i magen vinterstid, og over bratta utsynet som får deg til å tenke 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 16

Ivar Aasen, Henrik Ibsen, Vinje og Bjørnson. Når du kjem ut av granskogen og bjørketrea tar over og blir til luftig småskog, når det blir meir berg å gå på enn mjuk mose, da skjer det noko mystisk. Der borte i synsranda stig det opp ei fjellrekke som kvite mjølketenner, og dalen under forandrar seg og blir uviktig. Du ser Arktis i nord, Antarktis i sør og ei rad nunatakar imellom. Du ser kloden, livet, og du blir lett som ei fjør.

Det var hit mor ville. Her blir føtene vektlause, sa ho.

Vi var så glade for å sjå henne slik. Vi sprang som kalvar rundt henne. − Ikkje eg, vel? − Jau, du òg. Stabba rundt og datt, tung i bleiebaken og med kosejakka i handa. − Eg kan ikkje hugse nokon Englesti. − Du gjekk der på ski også, eit par år seinare. Du hadde ikkje lært å bremse og klarte ingen av svingane. Du var litt av eit syn. − Nei, det hugsar eg ikkje. − Du var minst fem år, litt må du hugse.

Det skjer ingenting med blikket hans, han vrir hovudet til eit nei. − Har ingen minne om Englestien.

Ho vil hente han frå dette tomrommet, lokke fram latter i stemma. Det er ei nyve opp frå naserota som ho ikkje har sett før. Det er lenge sidan han hadde runde bollekinn, nå er ansiktet smalt. Huda er nesten gjennomsiktig inn til panne og kinnbein. Han er glattbarbert, og ho ser at det ikkje kan vere sant det dokter Frøym påstår, at det veks der inne, ein byll som kan drepe. Han har ein vakkert 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 17

forma hovudskalle utan utskot. Han har hattenummer , som alle menn i familien, som brørne Bjørn og Sjur, som far, som onkel Lars. Hugs du er ein Dalgård, vil ho seie. Søskena Dalgård klarer seg. Vi er store og sterke, dei klarer ikkje ta oss. Vi mot resten, kom igjen. Du har dette store hovudet med høge kinnbein som vi alle har, lange, sterke bein. Vi spring! Vi skal klare oss. Du er gullungen, du klarer alt!

Ho tar tak i handa hans, vil bøye seg fram til ein klem, men tar seg i det, han har kanskje vondt. Det må vere eit press i skallen. Kanskje er ei side av hovudet verre enn den andre. − Bjørn og Sjur …, seier ho, men han skjer inn. − Eg veit. Dette klarer du, Lasse.

Han hermar karslege stemmer. Blikket flyttar seg frå veggen, det blå i auga er ei flate ho ikkje kan lese. Dei har mista språket, og ho vil ha det tilbake. Det var som med orda ho nå måtte dele med Bjørn og Sjur over telefon, det blei russisk, kinesisk, arabisk, dei fann ikkje fram til orda lenger. Som om dei måtte lære å snakke på nytt. Ho vil ikkje ha dette nye språket, ho vil ha det gamle. Dalgårdspråket er ein vennskapleg fektekamp. Utfall og latter, finter. Snart skal brørne kome leande inn døra, og dei skal vere der dei alle høyrer heime. I sitt eige språk. Dette språket som kan knekke alle hindringar i livet. − Bjørn er på Svalbard, Sjur kjem i morgon, seier ho tafatt.

Han svarer ikkje. Det er ei kvitkalka stille som får henne til å ønske at verda må trenge seg inn i dette rommet, kome med eit jordskjelv, ein Irak-krig, Afghanistan, kome med kva som helst og rive med seg menneska som 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 18

sit her inne og ikkje veit kva dei skal seie til kvarandre.

Kanskje ser hennar eige blikk like hjelpelaust og flatt ut.

Det går timar, dagar, eit par tusenår utan at ho kan våge fleire ord. Ho ser på han og spolar gjennom sine vante bilde av robuste Lasse. Ein glad førtiåring som i grunnen ikkje har forandra seg. Han er den same som på bildet ho har hengande i gangen. Slik har ho alltid sett han. Lys blondt hår, uryddig og strittande etter ei soveposenatt. Han er tretten år og står framfor teltet og balanserer ein sotete kaffikjele på ein pinne. Det er eit bilde som burde hatt eit lydspor med kneggelatter. Snedig, søster, snedig! Dæven. Først elitesoldat, så vellykka i sivil jobb. Lasse er lyden av glad plystring, vulkanutbrot av latter. Livet er ei konfektøskje. Eller er det ho som ikkje har sett han tydeleg som vaksen? Den plutselege kjensla nå av eit granskande blikk. Noko svart og stingande. Eit hol ho vil tette att.

Hei, du er sola, kom med dine heimelaga fløytetonar! ville ho minne han om. Har alltid ønskt meg di evne til å gå plystrande gjennom livet. Kom igjen, Lasse!

Dette er ein avgrunn, får ho lyst til å seie. Avgrunn!

Så slår det henne at Lasse aldri ville ha brukt det ordet.

Om ei fjellkløft kanskje, men ikkje elles. − Går det bra med filmen? seier Lasse.

Det er noko tvingande i blikket. Ho rykker til. − Takk, fint. Bra. Ho hakkar ut orda. Han ser på henne og løftar augebryna på sin gamle ironiske måte, jaså? seier auga. Finst det ingen kvardag?

Ho hakkar vidare. 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 19

− Eg har skaffa meg frie taumar. − Slik at du kan sitte her og glo på stakkars meg?

Det er ingen latter, det er trass i stemma, kanskje sinne.

Det får hjartet hennar til å hamre. − Eg kan gå.

Ho slår ut med hendene. Rommet blir fylt med hamringa i bringa. Ho grip seg i å ønske at det måtte stå eit gammalt veggur her, med djupe tikk-takk og klangfulle slag for halvtime og time. Ein pendel å sjå på, her finst tid.

Han svarer ikkje, flyttar blikket opp i taket. Og i sekundet før han lèt augelokka stenge henne ute, ser ho inn i noko som får henne til å gispe etter luft. − Har du fått vite noko meir?

Stemma er graut, punktert strupe. Eit stort og brølande nei kjem opp frå magen. Det flagrar gjennom henne og får henne til å minnast lukta av sardinar på egg, ho hadde brukt loff og laga snittar. Denne lukta som blanda seg med grønsåpe. Det måtte vere nyvaska da mor kom heim. Og det er så kort tid sidan.

Ho vil nå fram til han, men veit ikkje kva ho skal seie.

Kva kan ein seie når ein ikkje lenger kan finne tonen. Ho skvett av stemma som har klang av metall. − Svulsten er stor som ein appelsin og ligg vanskeleg til. − Og legen, kva seier han? − Han har sagt ja til å operere. − Det betyr at det er håp. − Det betyr at han skal bruke kniven på hjernen min, ja.

Nei, vil ho rope. − Ja, seier ho, − du har fått landets beste kirurg. Dette går bra, Lasse. 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 20

Ho vil rope, skrike, men alt ho kan få til, er å knue sine eigne knokar. − Dommen kjem ikkje før etter operasjonen. Dersom eg overlever at dei løftar på lokket.

Ho tar handa hans. Det er handa til ein toåring som ikkje vil sleppe henne. Nei, det er ho som ikkje vil sleppe.

Eg slepper ikkje, denne gongen slepper eg ikkje, tenker ho. − Har du vondt?

Han ser vekk. Ho bøyer seg over han, vil ha svar. − Er det vondt i hovudet?

Han snur seg mot henne, blikket treffer henne. Igjen dette ukjente prosjektilet, det er ikkje Lasse-blikket. Han vil stenge henne ute, jage henne vekk. − Herregud, søster, eg er lagt i bakken. Vondt er ikkje akkurat ordet. − Eg kan gå.

Ho kjenner eit press bak augelokka. Vil reise seg, men kroppen er lam frå nakken og ned. − Nei, ikkje gå, kviskrar Lasse. –Tenk om eg ikkje kjem tilbake.

••• Da toget seig med små sukk ut frå Lundeby stasjon, hadde tanken streifa henne som ein liten jubel. Tenk om eg ikkje kjem tilbake. Lasse løfta handa som for å vinke, men strauk seg i staden over auga. Faren stod som fastfrosen og med eit kilometerblikk. Så bøygde han seg ned og løfta opp Lasse. Før ho snudde seg vekk frå togglaset, rakk ho å sjå det lyse barnehovudet som la seg inn mot halsen til faren. Kroppen hans rista. Ho sette seg med eit 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 21

kast i togsetet, bladde opp i siste nummer av Det Nye og blunka vekk det våte.

Byen, eg skal til byen. Eg skal til byen, for faen.

Ho hadde loge på alderen og skaffa seg sommarjobb, for første gong skulle ho til hovudstaden.

Livet skulle starte, det skulle ikkje stå og harke. Livet slik det såg ut for alle andre, livet slik ho hadde sett det på fjernsyn, livet i bladet ho hadde på fanget. Toget fekk opp ein betryggande fart, sett gjennom augevippene blei dalen til strekar som forsvann. Ho tok opp ein tyggegummi, og snart var det vekke, dette uklare i magen.

Ho hadde reist frå han. Ho har alltid reist frå han. Nå sit ho og ser på Lasse som har sovna, men ho ser ut av eit togglas og ser ein femåring. Eg reiste og eg reiste. Men eg klarte det likevel ikkje. Det skal heller ikkje skje nå. Ein som reiser, kjem alltid tilbake. Om litt vil han vakne, og da vil ho seie orda høgt. Du kjem tilbake. Ho vil stryke han på kinnet. Alt går bra. Du er stor og sterk, og dette klarer du fint. Ho tar jakkeermet og tørkar sine eigne kinn, gnir på dei våte flekkane på olabuksa. − Så urettferdig er ikkje livet. Det kan ikkje vere så urettferdig.

Lasse rykker til, slår opp auga og ser på henne med smalt blikk. − Kva sa du?

Ho må ha sagt orda høgt. Ho prøver å få dei neste orda ut med eit smil, munnvikene kjennest stive. − Eg sa at det går bra. Du er i trygge hender. Dei opererer ikkje om dei er i tvil. Og overlege Frøym er den beste.

Du har sjølv sagt det.

Han nikkar ikkje, ser berre på henne. Det blikket der 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 22

er for stramt og mørkt, smil til meg. Ho grip seg i å ønske at han skal gråte, hulke mot skuldra hennar. Ho skulle halde han hardt inntil seg, gynge han, seie at så, så, alt blir bra! Slik ho hadde gjort da han var liten.

Når var det ho hadde slutta å trøste? Eller var det han som hadde slutta å gråte?

••• Eg ser meg ikkje tilbake. Det var det ho alltid sa. Eg ser framover. Ho har reist og reist og sett framover til neste prosjekt. Julie Dalgård, prisbelønt regissør, mest kjent for sine Afrika-filmar. Ho låser seg inn i leilegheita og slenger nøkkelen frå seg på bordet i gangen. Bildet av Lasse ler mot henne. Ho må sjå på det ein gong til. Er dette bildet sant?

Den turglade Lasse er bildet ho har valt, skøyaren Lasse. I dag hadde ho sett noko som ikkje finst på dette bildet.

Det har hopa seg opp med aviser og vekemagasin, halvfulle koppar. Ho tar av seg sko og sokkar, nyt å kjenne det olja tregolvet under fotsolane. Den lyse leilegheita kan minne om eit atelier, eit par regissørstolar, skrivebord og sofa. Ho blir gåande fram og tilbake, ser at det kvervlar støvkorn i kveldssola.

Han må ikkje gi opp, han må ikkje sleppe taket.

Ho kjenner med fingrane over det høgre øret. Det er kjøresentralen for å styre føter og hender, og det er ikkje plass til ein appelsin der inne.

Ho granskar seg i spegelen og ser at det ikkje kan stemme. Står med begge hendene mot tinningen og bestemmer seg for at det er umuleg. Overlege Frøym må ha overdrive da han brukte ordet appelsin. 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 23

Det spreier seg ei lukt av nyvaska. Ho skrubbar benk og komfyr, pussar alle glasvindauge i skapa. Hentar ein gammal tannkost og spritar opp vaskevatnet med salmiakk, går ned på kne og gnikkar på dei mørke fugene mellom golvflisene. Ho set på Matteuspasjonen på full styrke og lèt musikken drive gjennom kroppen. Så kastar ho seg over bokhyllene med ein støvklut. Bøker er som periodar av livet. Dei har fått stå urørte. Nå ruskar ho i dei, veltar bøker ut av hyllene, støvet skal vekk. Det flyg små hybelkaninar frå bokryggane. Hukommelsen har sin eigen orden blant desse bøkene.

Julie Dalgård står det på nesten alle tittelark, av og til i pertentleg småjenteskrift. Ho har for vane å sette namn og årstal i alle sine bøker og putte avisutklipp eller små minneting inn mellom boksidene. Afrika-bøkene er samla for seg, mange med arr etter reising. Alle av André Brink og Nadine Gordimer, nesten alle av Doris Lessing og J.M. Coetzee. Ho stryk over ryggen på July’s People og ser at det stikk ut eit lyseblått papir med blått, raudt og kvitt i strekar. Eit norsk luftpostbrev frå Afrika-perioden, ho veit før ho dreg det ut, at det må ha barneskrift. Det er eit brev frå Lasse. Han har gløymt å skrive dato. Kjære Julie! Han må ha vore fjorten eller femten, ho var assistent på ein dokumentar om Nelson Mandela.

Lasse skreiv som han snakka, korte setningar med sprut av latter. Vi har det artig med revy. Blokkfløyta mi har heldigvis fått ein sprekk. Det er setningar han har visst ho ville le av. PS Hils Dave og løvene frå meg.

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 24

 Pianotonane er spinkle i starten, far spelar opptakta til Erbarme Dich. Nå kjem ei kvinnestemme inn, djup og vakker. Matteuspasjonen løftar seg opp til eit flimmer av ein film. Ho ser gullenglar over eit barokt kyrkjeorgel og eit kvitt hus på ei slette. Ei lys gardin blafrar i vinden, det er ei kvinne nede på jordet. Ho bøyer seg over ein såpinne, dyttar frø i jorda. Nei, kvinna i kjolen er i svev, det er mor. Ho er eit målarstykke av Chagall, og snart går ho i eitt med den raude makrellskya over fjelltoppane.

Julie vil gripe etter henne, gripe etter mor. Ho vil ut av dette. Det er ikkje lenger musikk som kjem ut av pianoet, det er gråt. Ho spring, men ho hamnar på postkontoret.

Og der bak skranken sit ho igjen, mor i den same kjolen.

Ei stripe jord over panna, ho smiler. Så, så, alt blir bra.

Men mor, vil Julie spørje, korleis var det, mor, korleis var det for deg?

Røysta har ingen lyd, ho rører på leppe og tunge. Ho har blitt stum. Julie står og gapar utan ord, og sakte krympar ho og blir til ei lita jente som knapt når opp til skranken.

Ho vaknar med open munn og hovudet løfta opp frå puta.

Bilda frå draumen svirrar rundt i henne. Ho finn fram pennen og vil notere i den vesle dagboka på nattbordet. 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 25

Ho blar fram til ei blank side. Englestien, skriv handa hennar.

Ho ser først forbausa på ordet. Så kjenner ho at føtene får lyst til å kome seg i gang, ho har ein plan.

Det er ho som har svikta, slår det henne, ho var alltid tursjef, og ho har svikta. Det var ikkje dit, til barndomslandet, ekspedisjonane gjekk. Ho tok han ikkje med til Englestien, og nå hugsar han ikkje det han treng å hugse.

Kva lykke er, barndomslykke. Det du har med deg som ein skatt. Dette som løftar deg gjennom livet. Kva ei mor kan vere for barna sine. Det mor var før ho blei sjuk, før ho fekk han. Ho har ikkje delt det med han.

Ho vrenger av seg nattkjolen og går i dusjen. Ein må starte dagen. Eit glas juice og to brødskiver. Avisa. Ta telefonar, ordne ting. Sjølv om alt har eit lag bomull rundt seg. Ho ser ut på trekrona utanfor, evig ro, og like under evig puls, folk til og frå på fortauet. Ho kan sitte her i fjerde etasje og halde fast på tida, stire på treet, få alt det andre til å forsvinne. Fortrenging er undervurdert, brukte ho å seie. Ein må gå vidare.

Ho har alltid tatt Lasse med til nye stader, nye ekspedisjonsruter.

På turane i fjellet hadde ho trena han i bannord. Dei utkjempa små slag med ord. Farken skjærra. Faen sløngje.

Bannord krev høg og raspete stemme. Faen han pine.

Dei hadde hatt eit lite fjelltelt. Ho var Nansen, han måtte vere Hjalmar Johansen. Du Hjalmar, sa ho, han måtte seie De og Nansen.

Sjølv etter to månader i same sovepose kan det gå an å vere dis, hadde ho forklart, men Hjalmar måtte kunne 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 26

ord som slo når det gjaldt. Ord som hestkuk og mærraholet. Det er magiske ord, dei gir styrke, sa ho. Hugs vi kan trylle oss vekk.

Da ho tar på seg skoa i gangen, blir ho på nytt ståande og sjå på bildet. Den eine teltstonga er faretrugande skeiv.

Lasse ser ut som han har stylter i olabuksa. Den gamle måten å overleve på. Latter, plystring. Det er dette som er den sanne Lasse. Ikkje det svarte holet. Ikkje stinget i blikket. Det ukjente i går. Må hente denne Lasse fram igjen.

Ho kjem i tankar om Scott og følgjet hans, Captain Lawrence Edward Grace Oates, Petty Officer Edgar Evans, Chief of the Scientific Staff Edward Wilson, Lieutenant Henry Bowers. Ho kunne namna, dei engelske titlane.

Det var ei forteljing om menneskeleg magi, om ekspedisjon som livreise. Det var ikkje kart og kompass som var det viktige, men viljen. Og det handla om å bryte ut av buret. Bryte med det du sit fast i av pådytta menneskelege vilkår.

Ho kunne alle fakta. Scott hadde nådd Sørpolen den . januar , hindra og forseinka av dårleg vêr, elendig mat og ueigna klede og telt. Dei var masokistiske nok til å dra sine eigne sledar heller enn å bruke hundar. På tilbaketuren fall Petty Officer Evans ned ein skrent og døydde. Ein månad seinare var det blitt mars, og himmelen var framleis som attmura, inga opning i kulde og sno.

Da innsåg Captain Oates at han seinka følgjet med ein skadd fot som var angripen av kaldbrann. Han gjekk til slutt ut av teltet, han var trettito år og forsvann ut av tida med polarhistorias mest kjente replikk: I am just going outside and may be some time. 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 27

Ho hadde leika Nansen, men inga forteljing var som historia om Scott, ført i pennen av den overlevande Cherry.

Ho hadde sendt Lasse boka, The Worst Journey in the World.

Til Hjalmar, med takk for innsatsen under ekspedisjonen over Hardangervidda, stod det inni.

Hjalmar måtte lese høgt for Nansen, han hadde lese på stotrande engelsk.

Before I started, my language would have not shamed a Sunday School, and now – if it were not Sunday I would tell you more about it.

Kva slags ord trur du han brukte? hadde Lasse spurt.

Julie kunne ikkje så mange bannord på engelsk.

Ho veit i det same kva ho skal ha med opp til han på sjukehuset, i hylla med kart og turbøker står Cherry-boka.

Bokryggen er limt, og det er mange innbrett. Ho puttar boka i veska. Klatrelitteratur, ekspedisjonar. Ho blir ståande ei stund og sjå på den uryddige hylla. Innfallsmetoden, tenker ho, eg blir aldri ein systematikar, eg tenker alltid mot neste ekspedisjon.

Hos den pakistanske kjøpmannen luktar det karri og frukt. Proviant, han skal få krefter, han skal få det beste.

Ho har ei gammal soppkorg og plukkar ut og klemmer, moden mango og passe hard ananas. Ho smaker på dei steinfrie druene og tar dei raude. Ho ombestemmer seg fleire gonger blant korgene med norske jordbær. Senga sengana, bestemmer ho, dei søtaste bæra. Han skal få søte bær og kamplyst.

•••



Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 28

Inngangspartiet til Ullevål sjukehus er ein hai. Her blir menneska slukte, ingen kan kome seg unna. Ho går inn i ein munn som spyr ut grufulle meldingar. Ta deg saman, tenker ho, dei opererer fordi det er håp. Han skal leve.

Han skal gå Englestien, eg skal ta han med til Englestien.

Gi han tilbake minna, den gamle krafta.

Inn her gjekk mor med muntre og kvikke steg, og alt var lys framtid. Ho var stolt over sjukepleiaruniforma og nyforlova. Ho hadde praksis i solskinsdagane rett etter krigen. Julie har eit bilde av henne, anten er ho forelska, eller ho er veldig fornøgd med uniforma og måten håret har lagt seg på rundt den nette kappa. Bildet lyser av ei tid da livet var godt, kanskje småsprang ho, som henne, over grusen, på veg inn i gapet til Ullevål sjukehus. Ho hadde vore fast i trua på det gode. Ho såg ingen hai. Her er ingen hai, seier Julie til seg sjølv, her jobbar dei beste. Menneske som vil gjere godt.

Mor fekk alltid eit uttrykk av noko fjernt når ho fortalte om denne tida, auga blei som tilbakehalden latter.

Skulle du ønske at du heller budde i Oslo? spurte Julie.

Og mor hadde ledd bort det hemmelege i blikket.

Nei, jenta mi, sa ho, nå har eg noko mye betre.

Så klemte mor henne og gav henne eit lett klaps på baken.

Julie set seg på den enkle sofabenken, fruktkorga ved sida av seg. Lasse har kome seg over kanten, han har overlevd operasjonen, men ho veit ikkje kva som ventar henne. Ein sjukepleiar har ringt for han, sagt ho kunne kome.

Er han den same? 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 29

Korleis blir eit menneske etter at kranietoppen er løfta på?

Ho tar eit jordbær og kjenner at det er som å sette tennene i ein sommar. Ho lèt att auga og kjenner skrubbsår på knea, sin solsvidde nakke, alle bæra som måtte plukkast. Bær i spann etter spann, for å bli kokt og hermetisert, lagt ned under voks i norgesglas. Syltevoksen kunne ein tygge mjuk, leike at det var tyggegummi.

Ho smakte på hagebæra lenge før dei var modne, fekk gåsehud og nedovermunn av sur rips, steinharde stikkelsbær. Dei leika gøymsel om kveldane og fekk vepsestikk av å gøyme seg i hekken. Det var i den tida sommaren var eit løft i kroppen, ein vind i skjørtet. Tida før.

••• Han som må vere overlege Frøym, kjem framoverlent ut av døra, men ho får ikkje blikkontakt og kjem seg ikkje til å stille det spørsmålet ho har. Han stirar på eit punkt lenger bort i korridoren og går forbi henne. Ho får eit nikk frå sjukepleiaren, som kastar blikket tilbake til den halvopne døra. Julie nøler før ho gir frå seg eit lett bank og går inn.

Ansiktet er lite i bandasjen, auga får henne til å tenke på grus. − Hei søster.

Stemma er hans og likevel framand. Ho bøyer seg fram og gir han ein lett klem. Da kjenner ho lukta, den same lukta ho har kjent frå seg sjølv før i dag. − Ille? kviskrar ho.

Han nikkar. Det er saltflekkar ved augekrokane. Ho 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 30

ser på den ujamne pulsen, han lagar rykkvise teikningar på skjermen. Ho ser seg om etter vatn, ho må ha vatn, kvifor er det ikkje vatn på overvakingsrom? Ho vil nå fram til han, finne orda. Eg er Julie, du er Lasse. Vi to Dalgårdar, vi klarer oss slik vi alltid har gjort. Eg skal passe på deg, alt blir bra. − Første etappe, du klarte det, seier ho. − Nei, i grunnen ikkje.

Stemma er låg, dei tørre orda kjem frå ein stad der ho er utestengt. − Men du klarte det! Du er i live!

Han snur seg vekk frå smilet hennar. − Dei fekk ikkje med alt. − Og det betyr? − Faenskapen ligg for vanskeleg til. − Men hjernen din fungerer tydelegvis. − Tja. − Kvifor tja? − Den fungerer godt nok til å forstå at ikkje alt fungerer. − Men du har overlevd! − Ja, men ikkje sikkert eg har kommando over høgre bein. Armen er også ulydig. Og ingen veit.

Han ser opp på henne, det er raude steinar i blikket, ser ho nå.

••• − Eg har trena på å døy. Det er pensum på Krigsskolen.

Ein må vere klar til å forlate denne verda. Eg underviser i det. Men dette her.

Røysta sprekk. 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 31

− Du skal ikkje døy. Du er operert, og du skal leve. − Kjære søster, spar meg for ønsketenking. Det hjelper ikkje. − Du har da ikkje tenkt å gi deg så lett? Overleving har med innstilling å gjere. − Herregud, Julie.

Han snur seg vekk frå henne igjen. − Eg meiner det, du må kjempe!

Ho lener seg over han. Legg ikkje merke til at andre har kome inn i rommet, før ho kjenner ei hand på overarmen som dreg henne vekk frå senga. Grepet er hardt, og det tar litt tid før det går opp for henne at det ikkje er ein sjukepleiar. Ho ser inn i eit ansikt med raudkanta auge og uryddig hår. Det renn ei svart tåre nedover det eine kinnet. − La han i fred, det er det han treng.

Det er kona Live som dreg henne vekk. Ved døra har dei to døtrene blitt ståande, dei ser ned og held på veskene sine. Julie ser mot Lasse, men han har meldt seg ut, stengt blikket sitt. Ho ser det piplar vått mellom augevippene. − Han må oppmuntrast, seier Julie og søker med auga etter støtte hos døtrene. Dei ser ikkje på henne, dei går som på signal over på den andre sida av senga. Julie lèt seg dra vekk, men tar tak i handa til Live. − Han må få livslyst.

Live er mildare i grepet nå, vender henne mot døra.

Julie vil protestere, det rasar gjennom henne, ord ho kunne seie. Eg kjenner han, ingen kjenner han som eg. Eg har kjent han lengst. Lasse treng meg, vil ho seie, men det kjem ingen ord. − Vi treng fred, han treng fred, seier Live.

Det er ein svie i blikket, det brennemerker henne, og 

Englestien ferdig_A 10.09.13 15.03 Side 32

ho kan ikkje seie om det er si eiga smerte ho kjenner. Kor kjem dette stikket frå? Det er ikkje grepet rundt armen, det er innanfor ribbeina.

Ute på gangen ser Julie fruktkorga og blir ståande og stire på jordbæra. Burde gå inn igjen med korga. Han ville ha godt av friske bær. Nei, ikkje nå.

Korridoren flyt i eit uklart skylag da ho går mot heisen.