ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
ئابوری
7
گوێزی ئیسرائیلی له‌كوردستان بایه‌خی زۆری پێده‌درێت
ی گونده‌كانی ده‌ڤه‌ری چۆمان پوچ‌و كرمێ بوون ،جوتیاره‌كانیش ڕوویان له‌گوێزی ئیسرائیلی كردووه ئه‌مساڵ گوێزی زۆرب ه فه‌رمان چۆمانی
ی چۆمان، ی ق��ه‌زا ی س��ن��وور له‌گونده‌كان به‌رهه‌می ئه‌مساڵی گوێز زۆر خراپ بووهو ی پوچ‌و كرمێ جوتیاران ده‌ڵێن به‌رهه‌مه‌ك ه بوون ،شاره‌زایانی بواری پاراستنی به‌رهه‌م ه ڕووه‌كییه‌كانیش ده‌ڵێن جوتیاران ڕوویان له‌گوێزی ئیسرائیلی كردووه. ی ش��اره‌زای��ان��ی كشتوكاڵی‌و به‌پێی وت�� ه به‌روبووم ه ڕووه‌كییه‌كان گوێزی ئیسرائیلی به‌رهه‌می باشتره‌و خواستی زیاتریشی له‌سه‌ر هه‌ی ه بۆی ه جوتیاران گرنگی پێده‌ده‌ن. ی ی ته‌واو ی كاكۆ ،ئه‌زموونێك ئه‌میر حاج ی ی خۆ ی هه‌یه ،به‌قس ه ی باخدار له‌بوار ی ی باڵه‌كایه‌ت ی ئ��ه‌و ل��ه‌ده‌ڤ��ه‌ر ب��اخ�ه‌ك� ه ی‌و ی خه‌ڵك‌و مه‌شته‌ل ه ئه‌هل نمونه‌یه‌و زۆرب ه ی چۆمان داره‌كانیان له‌به‌ر حكومییه‌كان ی ئهو موتورب ه ده‌كه‌ن. باخه‌ك ه ی به‌و ی كه‌گرنگ ئه‌میر یه‌كێك ه له‌و كه‌سان ه ی گوێز‌ه ئیسرائیلیان ه ده‌دات ،به‌ده‌ستوور ی پێنج ساڵیه‌و‌ه وت»ئهو گوێزان ه له‌ته‌مه‌ن ی به‌رهه‌مه‌كه‌یان پ��ێ��ده‌گ��ات ،ك� ه له‌ساڵ ی زی���اد ده‌ك���ات‌و ش �ه‌ش �ه‌م �هوه ب �ه‌ره �ه‌م � ێ بیفرۆشێت». ی ده‌توان خاوه‌نه‌ك ه ی ئهو گوێزانه‌و‌ه قسه‌یكرد‌و ئه‌میر زیاتر له‌بار‌ه وتی«ئهو گوێزان ه توێكڵه‌كه‌یان ته‌نكه‌و بۆ ی به‌چه‌كوش نییه ،به‌ڵكو شكاندن پێویست ی به‌ده‌ست ده‌شكێت ،هه‌روه‌ها كاكڵه‌ك ه ی ی‌و پته‌وه‌و به‌تام‌و چه‌وره ،به‌رهه‌مه‌كه‌ش سپ له‌چاو گوێزیتر زۆر زۆره ،له‌یه‌ك چاوه‌و‌ه زیاتر ل ه پێنج گوێز به‌یه‌كه‌و‌ه دێنه‌ده‌ر، هه‌ندێكیشیان به‌هێشوو گوێز ده‌رده‌ك �ه‌ن كه‌زیاتر ل ه 10گوێز به‌یه‌كه‌و‌ه دێنه‌ده‌ر». ی ئهو گوێزان ه له‌بازاڕ ی به‌رهه‌م به‌هۆی ئه‌و‌ه ی پار‌ه زیاتر ده‌ك��ات ،ئه‌میر ده‌ڵێت»ساڵ ڕاب��وردوو هه‌زار گوێزم ب ه 90هه‌زار دینار ی له‌سه‌ر فرۆشت ،ئه‌مساڵیش زۆر داواك��ار ی سه‌رماو‌ه به‌رهه‌مه‌كه‌مان بوو ،به‌اڵم به‌هۆ ب���اش ن��ه‌ب��وو ،چونك ه ئ �ه‌وان��ی��ش وه‌ك ی كه‌شوهه‌وا گوێزه‌كانیتر‌ه بۆ به‌رگه‌گرتن جیاوازیان نییه«. ی ئهو گوێزان ه ی ئه‌میر سه‌ركه‌وتن به‌بڕوا له‌وه‌دای ه یه‌كجار بچه‌قێنرێن هه‌ڵناكه‌ندرێنه‌وه،
ی ی خۆ ی پێویست ه گوێز ل�ه‌و شوێن ه وت� بچه‌قێنرێت ،ن���ه‌وه‌ك هه‌ڵبكه‌نرێته‌وه‌و ی له‌مه‌شته‌له‌كان بفرۆشرێت ،چونك ه ڕه‌گه‌ك ه ی پێویست ه ده‌بڕدرێت ،كه‌دواتر دوو ساڵ تا گه‌ش ه بكاته‌وه ،بۆی ه ك ه ڕاسته‌وخۆ بچه‌قێنرێت باشتره. زیاتر ل ه 20000هه‌زار دارگوێز له‌ناوچه‌كانی س��ن��ووری ق��ه‌زای چۆمان هه‌ی ه‌و بووه‌ت ه ی ناوچه‌كه، ی دانیشتوان ی گه‌ور‌ه سه‌رمایه‌یه‌ك ی ب �ه‌اڵم ئه‌مسا ڵ ب �ه‌ب �ه‌راورد له‌گ ه ڵ سااڵن ی گوێز ی گونده‌كان ،به‌رهه‌م ڕابوردوو له‌زۆرب ه خراپ بووهو بۆ خواردن نه‌شیاو بووه. ی ی ئێن ه ی گوند ی كاكۆ ،ئه‌نجومه‌ن حاج ی چ���ۆم���ان ،ل���ه‌و گ��ون��د‌ه س���ه‌ر ب���ه‌ق���ه‌زا ی گوێز هه‌یه، زیاتر ل ه 4000ه��ه‌زار دار ی ی وت»ئه‌مسا ڵ له‌گونده‌ك ه به‌ده‌ستوور ی ی خراپیدا بوو ،ئه‌گه‌رچ ئێم ه گوێز له‌وپه‌ڕ ی ڕ‌هش‌و ی زۆر بوو ،به‌اڵم هه‌موو به‌رهه‌مه‌ك ه ی ێ ببوو ،ده‌توانم بڵێم له‌چاو ساڵ كرم ی خراپ ڕاب��وردوو به‌رهه‌مه‌كه‌مان ل ه %80 بووه«. ی زۆرمان به‌ركه‌وت، ی مادد كاكۆ وتی«زیانێك ی كه‌م بوو». ی فرۆشتیشمان به‌نرخێك ئه‌و‌ه ی له‌سنووری ق��ه‌زای چۆمان به‌پێی وت ه ی دارگوێزه‌كان تاڕاده‌یه‌ك جوتیاران ،زۆرب ه به‌رهه‌میان زۆر بووه ،به‌اڵم كرمێ‌و پووچ بوون. ی ی ق �ه‌زا ی ئه‌حمه‌د هاواڵتیه‌كیتر حاج ی چ��ۆم��ان��ه ،وت��ی«ئ��ه‌م��س��ا ڵ ب �ه‌ره �ه‌م � ێ ی كرم گوێزه‌كانمان زۆربوون ،به‌اڵم به‌هۆ بوونیان ،ن�ه‌خ��وران ،هه‌روه‌ها گوێزه‌كان ی كوێریش بوون‌و ئازا نه‌بوون ،بۆی ه ئه‌و‌ه ی هه‌رزان فرۆشتم «. هه‌مبوو به‌نرخێك له‌ئه‌مساڵدا تاك ه شوێنێك له‌چۆمان ك ه ی (گونده‌ژۆره) ی باشبوو‌ه له‌گوند گوێزه‌كان ی گوێز به‌ناوبانگه‌و بووه ،ئهو گوند‌ه به‌به‌رهه‌م ی لێیه. به‌هه‌زاران دارگوێز ی پێش ی ده‌ڵێت :له‌سااڵن مه‌جید گونده‌ژۆر ی چۆمان ی خه‌ڵك نه‌وه‌ده‌كان گوێز سه‌رمای ه ی دواییدا جوتیاره‌كان بوو ،به‌اڵم له‌مسااڵن ه ی پێدابینبكه‌ن. ی ژیانیان ناتوانن بژێو ی مه‌جید وت �ی«ب �ه‌ب �ه‌راورد له‌گ ه ڵ سااڵن ی ڕاب���وردوو له‌گونده‌ژۆر ئه‌مسا ڵ به‌رهه‌م
ی هیچ نه‌خۆشییه‌ك گوێزمان باشبووه‌و تووش ی پار ێ بڵێین پێنج ئه‌وه‌ند‌ه نهبووه ،ده‌كر گوێزمان هه‌بوو». ی زانیاریم هه‌یه، مه‌جید وت��ی»ئ�ه‌وه‌ن��د‌ه ی گوێز زۆر بووه، ێ گوند به‌رهه‌م له‌هه‌ند ێ ب��ه‌اڵم خ��راپ ب��ووه‌و گوێزه‌كانیان كرم ببوون». ی له‌گوێزدا هه‌یه، ی باش مه‌جید كه‌شاره‌زاییه‌ك ی‌و ته‌رز‌ه ی بۆ سارد ی گوێزه‌كان ی خراپ هۆكار ی به‌رهه‌مه‌كه‌یان گێڕایه‌وه‌و وتی«ئهو گوندان ه ی ت���ه‌رزه‌و سڕبوونه‌و‌ه خ��راپ ب��وو ،به‌هۆ ی ئێم ه له‌م ه دورب��وو ،بۆیه‌ش بووه ،گوند ی گونده‌كانی تر به‌رهه‌مه‌كانمان باش بوو ،ه خراپ بووه«. ی ی به‌ش محه‌مه‌د شێخ ه قادر ـ لێپرسراو ی ی ڕووه‌ك ،له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت پاراستن ی ی چ���ۆم���ان ،ب��ه‌ده‌س��ت��وور ك��ش��ت��وك��اڵ� ی میو‌ه ی به‌رهه‌مه‌كان وت»ئه‌مسا ڵ زۆرب� ه ی چۆمان خ��راپ ب��وو ،به‌تایبه‌ت له‌ده‌ڤه‌ر ێ و گوێز ،ته‌نها ته‌ماته‌و خه‌یار سێوو تر باش بووه«. ێ بوون ،چونك ه ئهو ده‌ڵێت گوێزه‌كان كرم له‌به‌هاردا ب��اران زۆر ب��ووه‌و سێوه‌كانیش ی ك هش‌و هه‌واو‌ه هه‌ڵوه‌رین. ی گۆڕان به‌هۆ ی ی پاراستن ی به‌ش ی لێپرسراو به‌پێی وت ه ی چۆمان ی كشتوكاڵ ڕووه‌ك ،له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت زیاتر ل ه 20هه‌زار دارگوێز له‌ناوچه‌ك ه هه‌یه، كه‌هه‌ندێكیان خۆڕسكن‌و له‌دۆ ڵ‌و شیوه‌كان ڕواون ،هه‌ندێكیشیان خه‌ڵك چه‌قاندوونی، ی زۆر ڕووی��ان به‌تایبه‌ت ئێستا خه‌ڵك ی كردووه. ی ئیسرائیل ی گوێز له‌چه‌قاندن ی شاره‌زایانی ب��واری به‌رهه‌م ه به‌پێی وت ه ی ڕووه‌كییه‌كان گوێزی ئیسرائیلی به‌رهه‌مه‌ك ه باشه ،محه‌مه‌د وتی«زووش به‌رهه‌مه‌كه‌یان پێده‌گات‌و بااڵشیان نزمه ،هه‌ی ه به‌دۆنم ئهو ی گوێزان ه ده‌چه‌قێنن ،به‌اڵم نه‌مانتوانیو‌ه ئامار ته‌واو له‌سه‌ر دار گوێزه‌كان كۆبكه‌ینه‌و‌ه «. جوتیارانی ناوچه‌ك ه به‌رهه‌می گوێزه‌كانیان ی دیار نافرۆشن ،بۆی ه دیاریكردنی له‌شوێنێك ی گوێز قورسه. به‌رهه‌می سااڵن ه م��ح �ه‌م �ه‌د وت�ی«ب�ه‌ش��ێ��ك��ی��ان ل �ه‌م��اڵ �هوه ی هه‌ڵیده‌گرێ، ده‌یفرۆشن‌و هه‌شیان ه بۆ خۆ ی گوێز بۆی ه هیچ ئامارێكمان له‌سه‌ر به‌رهه‌م
گوێزی ئیسرائیلی توكڵی ته‌نكه نییه«. ی ی ئێستا له‌مه‌شته‌له‌كان ی ئیسرائیل گوێز ی ئهو گوێزان ه چۆمان ده‌ستده‌كه‌وێت ،جیاواز ی ی زیاتره‌و كاكڵه‌كه‌ش له‌وه‌دای ه كه‌به‌رهه‌م
ی ی بچوكن‌و ئه‌وپه‌ڕ باشتره ،داره‌كانیش ی 10مه‌تر به‌رزده‌بێته‌وه ،خه‌ڵك به‌باش ی به‌رهه‌مه‌كه‌یان ی گه‌یشتن ده‌توانێت له‌كات بیوه‌شێنێت.
ده‌مارگرتن به‌رامبه‌ربه یه‌ک مه‌یسم لعێبی ئ���ه‌و ک��ات � ه ک�� ه دهڵ��ێ��ی��ن ئێم ه ل�ه‌گ�ه‌ڵ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی کۆبۆنی خۆراکین یان گۆڕینی ئهو سیستم ه بۆ پشتگیریه‌کی دارای���ی ،تێڕوانینێکی زانستی ئاشکرا ده‌که‌ین ک ه پاڵپشت ه ب ه نموونه‌ی ڕاسته‌قین ه و واقیعی ،هه‌ندێک که‌س ب ه ئازاردانی هه‌ستی هاواڵتیان و ووروژاندنیان ناومان ده‌ب�ه‌ن و ...ب ه هیچ شێوه‌یه‌کی زانستی وه‌اڵممان ناده‌نه‌وه. ه �ه‌روه‌ه��ا تاوانبارکردن لێر‌ه ناوه‌ستێ و درێ�����ژه‌ی پ��ێ ده‌ده ن ت��ا ده‌گ��ات�� ه تاوانبارکردنمان ب ه دووربوونه‌و‌ه ل ه خه‌ڵکی خۆما ن وه‌کو بڵێی ئێمه له‌و خه‌ڵکه نین. ێ ک ه ده‌ڵێیت من پسپۆرم ل ه بوارێکدا و کات دابه‌شکردنی پۆسته سیاسیه‌کان وایکردو‌ه ک ه ئێو‌ه بگه‌ن ب ه لووتکه‌ی ده‌سه‌اڵتی ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��اک��ان ،ئ��ه‌و کات ه تاوانبارمان ده‌که‌ن ک ه هیچ خه‌باتێکمان نهبووه دژ ب ه دیکتاتۆره‌کان و هه‌ندێک جاریش ده‌گات ه ئهو ئاست ه ک ه ب ه سیخوڕ ناومان ده‌به‌ن. هه‌ندێک که‌س دهیانهوێ کۆبۆنی خۆراک بمێنێت بۆ ئ �ه‌وه‌ی ک ه ببێت ه چواره‌مین به‌ڵگه‌ی چه‌سپاندنی که‌سایه‌تی جگ ه ل ه سێیینه‌ی پیرۆز (ره‌گه‌زنامه ،پێناس ه و کارتی نشینگه/تاپۆ ،)/له‌و‌ه ده‌ترس ن ک ه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی کۆبۆنی خۆراک ببێت ه ده‌ستپێکی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ک��ارت و کۆبۆنه‌کانی تر ....ئه‌وه‌ش بڕواپێکردنێک ه به‌و بیردۆزه ک ه پیالنێک دژ ب ه هه‌ژاران هه‌یه. ئ��ازی��زان ..پێتان دهڵ��ێ��م ک� ه ئێم ه له‌و خه‌ڵک ه هه‌ژاران ه نین ،به‌اڵم زۆر داکۆکییان لێده‌که‌ین ،ل ه هه‌مان کاتدا پشتگیریی
هه‌بوونی کۆبۆنی خۆراک ته‌نها ڕۆژانی سه‌ختمان بیرده‌خاته‌وه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی کۆبۆنی خۆراک ده‌که‌ین، ئه‌مه‌ش ب ه واته‌ی ئه‌و‌ه نی ه ک ه ده‌مانه‌وێ خه‌ڵکانی هه‌ژار ل ه خۆراکیان بێبه‌ش بکه‌ین، به‌اڵم ل ه هه‌مان کاتدا قبووڵ ناکه‌ین ک ه ئهو خه‌ڵک ه هه‌ر خۆراکی سه‌پاو و نه‌خوازراو بخۆن .کۆبۆنی خۆراک وه‌کو ده‌زانرێت تاز‌ه
هاتۆته ناو کۆمه‌ڵگای عێراقی و پێویست ه پروپاگه‌نده‌ی ئ �هوه بکه‌ین ن�ه‌ک بڵێین ئه‌م ه ل ه میراتی باپیری حه‌ڤده‌و‌ه بۆمان ماوه‌ته‌وه .پێویست ه ئه‌م خه‌ڵک ه بزانێت ک ه ئێم ه پێش ئه‌وه‌ی کۆبۆنی خۆراک بێت، ژیانمان ل ه ئاستێکی به‌رزدا به‌سه‌ر ده‌برد.
ئه‌م کۆبۆنه‌ش ل ه دۆخێکی ناله‌باردا په‌یدا بووه و پێویسته نه‌مێنێت. هه‌بوونی کۆبۆنی خ��ۆراک ته‌نها ڕۆژان��ی سه‌ختمان بیرده‌خاته‌وه ،ئهو ڕۆژانه‌ی ک ه خۆراکمان نانی جۆی ڕه‌ش بوو و له‌جیاتی شه‌کر خورما‌ما ن له‌گه‌ڵ چا ده‌خوارد .ئهو
کۆبۆنه‌ی ک ه شه‌ڕی له‌گه‌ڵداهات و خێر هه‌مووی ڕۆیشت. نا‌مانه‌وێ بڵێین ئه‌وانه‌ی ک ه ب ه دژایه‌تی هاواڵتیان تاوانبارمان ده‌ک��ه‌ن ،خۆیان پرۆژه‌کانی پێشخستنی ئاستی گوزه‌رانی تاک و فره‌بوونه‌وه‌ی بژاره‌کانی کۆسپ و ئاسته‌نگ ده‌که‌ن و دهیانهوێ ئه‌م هاواڵتی ه به‌کاربه‌ربێت نه‌ک به‌رهه‌مهێنه‌ر و ل ه جیاتی خۆراکی خۆی به ده‌ستی خۆی قازانج بکات ،هه‌ر له‌به‌ر ده‌ستی ده‌وڵه‌تدا بێت. دهیانهوێ هاواڵتیان ب ه ڕۆژه‌کانی گه‌مارۆ به‌ندکراو بن و ل ه ک��رداره‌ک��ان��ی ڕۆژان��ی گه‌مارۆی پێش 2003دا بن. ئهو کات ه ک ه ده‌مانه‌وێ کۆبۆنی خۆراک نه‌مێنێت ،ئ��ام��اژ‌ه ب���هوه ده‌ک��ه‌ی��ن ک ه پێویست ه حکومه‌ت پرۆژه‌یه‌ک ده‌سپێبکات ب��ۆ به‌خێوکردنی ه��اواڵت��ی��ان ل� ه رێگای دابه‌شکردنی ئهو پارانه‌ی ک ه ل ه ده‌ستووردا وه‌کو پاره‌ی گه‌ل ئاماژه‌یان پێکراوه .ل ه هه‌مان کاتدا ئه‌و‌ه بیرده‌خه‌ینه‌و‌ه ک ه زۆر شتی ناله‌بار ل ه سیسته‌می گۆڕینی داراییدا هه‌یه .ئه‌وه‌ی ک ه ده‌وڵه‌ت به‌رامبه‌ر ب ه نه‌وت وه‌ریده‌گرێ و ده‌یکات ب ه کۆبۆنی خۆراک و ت هاوپێچ ه به‌سه‌ر هاواڵتیاندا دابه‌شی ده‌کا ب ه فه‌وتان و له‌ناوچوونی پاره‌ی ئهو خه‌ڵک ه بۆ ده‌وڵه‌مه‌ندکردنی به‌شێکی دیاریکراو، ئ �ه‌وه‌ش ل ه رێگای ه��اورده‌ک��ردن ،کڕین، پاشکه‌وتکردن و گواستنه‌وه‌ی خۆراک-هوه، ئێم ه ده‌لێین ل ه جیاتی هه‌موو ئهو پرۆس ه دوورودرێژه ،با پاره‌ی نه‌وت ڕاسته‌وخۆ ل ه ناو خه‌ڵکدا دابه‌شبکرێت. تاوانبارکردنمان ب ه ورووژاندنی هاواڵتیان، ده‌مانورووژێنێ و واتان لێ ده‌کات که بچن ه س ه‌ر سه‌کۆیی تاوانباری. سه‌رچاوهwww.alaalem.com