Graphic design: noon design Photographs: Stratos Tsahpinis Š of the catalogue: 2010, Aristotelis Varsamis No part of this catalogue may be reproduced without prior written authorization.
Θανάσης Γεωργιάδης ποιητής - συγγραφέας
Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΒΑΡΣΑΜΗ
παρατηρώντας ο κάθε φιλοπερίεργος παντού γύρω
από το Μαυρονόρος, τη γενέτειρά του, θα δεις και θα μετρήσεις με το βλέμμα, υπολογιστικά αναμετρώντας την λογαριαστής πραγματικός Βυζαντινών καιρών, την άγια και αρχαία γη της Τυμφαίας, την πατρίδα του Βαρσάμη, αυτήν που του δίδαξε πρωτίστως τα χρώματα σχεδόν ψηλαφητά. Αν είδες Μακεδονικό δάσος το φθινόπωρο έστω και μία φορά, θα καταλάβεις, γιατί το κόκκινο είναι τόσο ένδοξο εδώ, τόσο ιλαρό το κίτρινο και έτσι κραταιό και τροπαιοφόρο το καστανό στις αποχρώσεις της οξιάς και της βαλανιδιάς. Εξυπακούεται πως σε ό,τι αφορά τη δεύτερη, τη βαλανιδιά ή δρυ, εκείνη είναι πάντα και απλώς το δέντρο. Και μ’ αυτή την ονομασία εννοείται ότι η βαλανιδιά είναι το κυρίως και εξοχως δέντρο και τώρα και πριν, ήτοι νυν και αεί. Τόπος και πρόγονοι Παραλλήλως εκεί σε τριγυρίζουν, είτε τα βλέπεις είτε όχι, πανταχού παρόντα, τα παλαιά σημάδια και τρόπαια δηλωτικά της μνήμης, φέρ’ ειπείν βέλη αλλοιωμένα παραφθαρμένα χαλκόχρωμα μες σε τόσους παρελθόντες χρόνους και εποχές παρωχημένες, βέλη του βασιλιά Σιμμία εννοώ, οϊστοί του γιου του Πολυπέρχοντα ή Πολυσπέρχοντα, βέλεμνα του Φιλίππου του Δευτέρου. Εκείνη η πλαγιά που μπλαβίζει αντικρύ
5
σου, μοιάζει κατά τα άλλα στον κάποτε κροκωτό χιτώνα του εν λόγω Πολυπέρχοντα, παντοτινού ηγέτη της αιώνιας ίλης της Τυμφαίας τον φορούσε κάθε φορά που ήθελε να χορέψει επισήμως. Στην κορυφή αυτού του ανώνυμου βουνού κάποια λιθάρια τετραγωνισμένα, μες στο μελισσόχορτο, χωμένα χαμένα στο λοιπό πράσινο, θυμίζουν πως εκεί υπήρχε κάποτε στον δεδομένο τόπο (και στον δεδομέν καιρό) ένα ιερό της Πότνιας θηρών (αν θέλεις πες την, το μπορείς, Άρτεμη η Κυβέλη και Ρέα). Όμως τώρα πλέον απέμειναν μόνο τα θηρία στη χώρα, οι θήρες φήρες, μ’ αυτή τη θαυμαστή την τρισχιλιετή εναλλαγή του θήτα και του φι, την τόσο συνηθισμένη στην ελληνική, αφού και σήμερα ακόμα λέμε φηκάρι - θηκάρι, Θήβα - Φήβα, Θήρα - Φηρά. Κατά τα άλλα, λοιπόν, απέμειναν μόνο τα θηρία στον τόπο της νεκρής θεάς, λύγκες και θοοί ή τσακάλια, λύκοι και αρκούδες. Καθώς και δίποδα πολλά ή λόφοι θηλυκοί ως επί το πλείστον, γυναικόμορφοι. Εδώ απλώνεται το υλικό της τέχνης του συγκεκριμένου δημιουργού, παντοδαπό, εκτεταμένο, ακατάτακτο. Τοπία ιδεαλιστικά, θαλασσογραφίες της στεριάς και γεωμετρικά χωριά ή όρη ιδανικά, σπίτια κυβοειδή, ρύμες και φήμες και αγυιές, άλογα και άλλα υποζύγια, μα
προπαντός γυναίκες, θηλυκά πλάσματα κάθε είδους, ιδιαίτερα όλα, τα οποία και με την απλή παρουσία τους καθορίζουν το επίσης κάθε είδους αρσενικό και το θηλυκώνουν στη θέση του καθοριστικά. Ο δημιουργός ξεκινώντας αποδείχθηκε και επιδείχθηκε ως Βυζαντινός, σύμφωνος με τους προγόνους του κατά πάντα, ακολουθώντας τις ροπές τους. Σήμερα ωστόσο μόνο κάποιες υποψίες και ίχνη μετρημένα θυμίζουν τις απαρχές του, εντοπίζονται εδώ κι εκεί, κυρίως στην τεχνική και τη χρήση των χρωμάτων, εκτός από τότε που συντάσσει εικόνες αγίων. Αποτίναξε την επήρειά τους, μπορούμε να πούμε πριν από χρόνους, αφού προηγουμένως τη χώνεψε καλά τοιουτοτρόπως ώστε ο ένδοξός μας βυζαντινισμός να αποτελεί πλέον μια συνισταμένη του. Η μόνη αποδημία του Κάποτε, όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, έφηβος σχεδόν ξεκινώντας ένα συμβολικό ταξίδι προς το καπνισμένο Μόναχο των Αλαμανών και τη Φρανκφούρτη, με το μνημειακό Ακρόπολις εξπρές, μαζί με τους εργάτες και χώρια τους, έφθασε νεαρότατος στη Φρανκφούρτη. Εκεί χαμένος σε τόπο ξένο, κυκλωμένος από τοπία αδιάφορα παρότι εντυπωσιακά, κατανόησε τι σημαίνει ο όρος εντοπιότητα και αγάπησε με
αίσθημα μοναδικό τη δική του γη. Δεν πήγε, όχι για να εγκλωβιστεί σε κάποιο εργοστάσιο ως γκαστ αρμπάιτερ, αλλά ως υπόχρεος μιας μαθητείας, αυτής του Ντύρερ, για παράδειγμα. Αλλά το σύντομο εκείνο ταξίδι τέλειωσε σύντονα. Γρήγορα επέστρεψε εις τα ίδια, για να ολοκληρωθεί μοναχός του βήμα το βήμα, αναζητώντας το δικό του πρόσωπο. Ήταν εντούτοις κάτι σαν όραμα συγκεχυμένο η συγκεκριμένη αποδημία του, θολή και ασχημάτιστη μια μικρή έφοδος σε ξένο ουρανό. Την επιχείρησε μαζί με τον παιδιόθεν φίλο του Στέργιο Ψευτογκά, εκφέροντας μονάχα την ακόλουθη πρόταση, «πάμε στη Γερμανία να γίνουμε ζωγράφοι!» Πήγαν και ήρθαν, όντως. Το δικό του πρόσωπο το βρήκε συναφώς με τις όντως κλίσεις του. Το σχημάτισε μόνος, από λάσπη και πηλό και χώμα, γρεβενίτικο. Τα αντικείμενα και οι γυναίκες Φιάλες, κανάτες, σφαίρες, αν θοδοχεία, φρουτιέρες, αγγεία, τζουμπλέκια άλλα, ποτήρια και πινάκια, καθίσματα και τραπέζια πληρούν έκτοτε τα έργα του. Κανένα τους δεν κείται αντκειμενικά στον χώρο (αποτελώντας, προς Θεού! κάποιο επιστημονικό έκθεμα και απόδειξη λογική). Και πρώτα απ’ όλα ο ίδιος ο χώρος είναι και φαίνεται αποσπασματικός εξυπηρετεί μόνο τις ανάγκες του τεχνίτη. Τον κόβει σύμφωνα με τα δικά του μέτρα και τις ανάγκες του εκείνος, τον μερίζει και κομμένο τοιουτοτρόπως τον παραθέτει σε
7
μοιράδια εμπρός στα μάτια σου. Τεμαχισμένο. Ένα παράθυρο σε έξι τμήματα παραταγμένα σε δυάδες, αυτό βλέπω σε μια ζωγραφιά του. Στην άνω δυάδα, στο δεξιό γυαλί ο ήλιος γυμνός. Ή μόνο μια σφαίρα απλώς, κίτρινη, κιρρή; Στη μεσαία δυάδα ένα τοπίο ασαφές, ο ουρανός του εκείνος ο κιτρινοκόκκινος μιας δύσης, που μόλις ξεκινά την πορεία της. Στο περβάζι του παραθύρου βλασταίνει ένα φυτό, με τρία τέσσερα κλαδιά, χωρίς φύλλα. Άλλη ζωγραφιά· γυμνή γυναίκα απρόσωπη, γονατισμένη στο δεξί πόδι. Η αριστερή κνήμη ακουμπάει στον αριστερό μαστό. Σχεδόν. Πίσω της δέντρο και κάποιο τοπίο θολό, χαμένα στην αχλύ. Κάτι σαν θάλασσα και κάτι σαν φως, περιορισμένο σε μια λωρίδα, μόλις που ξεχωρίζουν και στοιχειώνονται. Στη μέση του πίνακα μια καρποθήκη, αλλέως φρουτιέρα. Πλάι της ένα δέντρο, γενικώς δέντρο, όχι κάποιο συγκεκριμένο. Στα δεξιά, βράχος που συνέχεται σε βουνά, κι αυτά τα βουνά συνιστούν την ξηρά που κυκλώνει κάποιον όγκο γαλάζιου νερού, πίσω από τη γυναίκα. Λίμνη ή θάλασσα εντέλει; Δεν ξέρω να σας πω, αφού ο χώρος είναι τοπίο και σαλόνι σπιτιού συνάμα και εν ταυτώ. Όμως απ’ αυτή την οπωροθήκη ας πάμε σε μιαν άλλη, στον πίνακα που θα μπορούσαμε να τον αποκαλέσουμε Αφροδίτη η εν Μήλω συν μια φρουτιέρα, στρόγγυλη. Σιμά στη μαρμάρινη και μαρμαίρουσα θεά, στα αριστερά της, αγγεία παράξενα, σε σχήματα πολυποίκιλα, όλα γεννήματα της φαντασίας του. Αλλού διακρίνεται ο γυμνός κορμός ενός ανδρός (η μόνη εξαίρεση της παρουσίας ενός αρσενικού στο έργο του Βαρσάμη), ζωγραφισμένος στον καμβά ενός πίνακα, διαφεύγοντας εν μέρει από το πλαίσιο
εκείνου του πίνακα. Πλάι στον άντρα εκείνο μια γυναίκα, με το κεφάλι της να γέρνει στο πλάι. Σιμά τους ένα γυμνό παιδί, ο Έρωτας; Όλα τούτα σαν να υπάρχουν και να υφίστανται πάνω σε μια κλίνη, όπου ξεχωρίζουν σεντόνια καφετιά, ανακατεμένα. Δεν τελειώνουν αυτά τα αντικείμενα ποτέ, πορεύονται σε συνέχεια διαρκή από καμβά σε καμβά, από πίνακα σε πίνακα, από ζωγραφία σε ζωγραφία. Μονάχα κάπου κάπου προβάλλουν ανάμεσα τους και τα ποικίλλουν όντα διαφορετικά, γαϊδουράκια ασυνήθιστα, άλογα λεπτόσωμα σαν γκαζέλες της ερήμου, και πλάι τους γυναίκες αναρίθμητες, ορισμένες, κάποιες με μαφόρια περίπου βυζαντινά, κυανόχρωμα, κάποιες με πουλιά στις κεφαλές τους ερωτικά, λόγου χάριν περιστέρια. Και περιστέρι, λέξη επείσακτη στη γλώσσα μας, σημιτική, παναπεί περ ισταρώθ, ήτοι πουλί της Ιστάρ. Και η εν λόγω Ιστάρ είναι η Αφροδίτη των λαών της Μεσοποταμίας. Μια απ’ αυτές τις γυναίκες ντύνεται ένα μεσοφόρι σε ανοιχτό θαλασσί χρώμα το εξωτερικό της φόρεμα είναι βαθυκόκκινο και το συγκρατούν δυο χέρια με δάχτυλα λεπτά. Μα υπάρχουν και άλλες γυναίκες με πρόσωπα μαβιά, όλες με τα χέρια τους λεπτεπίλεπτα, τα δάχτυλα μακριά, να φρικιούν. Άλλες εμφανίζονται διπλές και σχεδόν γήινες, σώματα ροδαλά, ντυμένα χιτώνες δίχως πόρπες. Τα στήθη τους ακάλυπτα διδάσκουν τη φυσική σφαιρικότητα, που φέρει κάθε γυναικείο κορμί επάνω του. Κάποιες παίζουν υπονοιαστικά με ένα μήλο, σύγχρονες Εύες.
Τοπία Χώροι ποικίλοι οι τόποι του χρωστήρα του, αχνοί συνήθως και ξέθωροι, απ’ εκείνους που εμφιλοχωρούν σε όνειρα ή οράματα, αλλά πάντα τόποι της γης του (πλην από τις ιδιαίτερες θαλασσογραφίες του). Ας δούμε κάποιους απ’ αυτούς. α) Ένα γαιώδες κατ’ αρχήν και γαιόχρωμο φόντο ο πίνακας ολόκληρος, κάποιος πίνακας εννοώ, πάνω του απιθωμένο πεσκίρι λευκό, υφαντό, περισσότερο υπονοούμενο και λιγότερο παρόν, και στο πεσκίρι αυτό πατούν μια κανάτα, κάποιο ανθοδοχείο, ένα καρβέλι και πέντε μήλα, απαρτίζοντας μια νεκρή φύση εν φύσει τοπιογραφίας. β) Αλλού, η ταράτσα ενός λευκού σπιτιού, περιβαλλόμενου από ομοίως πάλλευκα οικηματα άλλα, και σε πρώτο πλάνο κεραία τηλεοπτική, αιωρούμενη. Πέρα στο άνω μισό του ζωγραφικού τόπου σκοτεινόχρωμα βουνά κι ακόμα πιο πέρα ένας απειλητικός ουρανός, τέτοιος που τον θέλουν οι δικοί μας άθλιοι καιροί. γ) Αλλού, μπουλντόζα ή μπουλντόζες και ένα μοναδικό φορτηγό. Εμπρός τους γη ισοπεδωμένη από τη θέληση του ανθρώπου. Πίσω τους δέντρα ψηλά, πλάτανοι και ιτιές μάλλον. Η γη βέβαια κίτρινη, όχι σαν εκείνην, που την επιφάνειά της ζέσταινε επί αιώνες ο ήλιος. δ) Έπεται τοπίο βιομηχανικό της σήμερον, με κυλινδρικές αποθήκες, μαύρες, φουγάρο ορθόπρωρο που μοιάζει με κορινθιακό κίονα, στήλες του ηλεκτρικού, σωροί άμμου και τα λοιπά συμπαρομαρτούντα. Ο ουρανός τεφρός, το γκρίζο της ματαιότητος
9
ε) Δρομίσκος στενός, προφανώς μακεδονικής πόλεως, σχεδιασμένος σχεδόν ακαδημαϊκά, οι αστρέχες των σπιτιών και οι άκρες των κεραμιδιών επιτρέπουν ωστόσο να φανεί κάποιο καμπαναριό στο βάθος, η διέξοδος της ψυχής ανάμεσα στα εξέχοντα σαχνισιά. στ) Αντιθέτως, αλλού, νερό που σχεδόν ασημίζει, στα ριζά ενός βράχου, πλάι του μια βάρκα κι ένα δέντρο με κλαδιά ίσια, κάπως σαν απισχνασμένο κυπαρίσσι. Ψηλότερά τους ο ήλιος. Υποθέτω πως εικονίζεται μάλλον εδώ ο Αλιάκμονας, κάπου κοντά στη Ζάβορδα. Το ίδιο ανειρήνευτο τοπίο αλλού, σε ζωγραφιά διαφορετική ο ήλιος να ανατέλει πάνω από βουνά, όμοια με κύματα ψηλά και δέντρα γιγάντια, φουντωμένα. ζ ) Τρεις θάλασσες γαλάζιες, πλην γεμάτες στοιχειά και τελώνια, ταραγμένες και κυματούσσες, τέτοιες που μόνο οι στεριανοί (και ιδίως οι ορεσίβιοι) ονειρεύονται. Μια τους με ήλιο δυσοίωνο, η δεύτερη με την αντηλιά να κοκκινίζει τα φουσκωμένα νερά της, κι η τρίτη κάτι σαν εκείνα τα εφιαλτικά πέλαγα που αντίκριζαν οι αρχαίοι θαλασσοπόροι μας, ας πούμε ο Πυθέας και ο Ευθυμένης, διασχίζοντας άγνωστα και κινδυνώδη νερά έξω από τις Ηράκλειες στήλες. η) Ύστερα έρχεται ένα θολό τοπίο της Καστοριάς (υποθέτω), άκρως ρεμβαστικό, με τη γαλήνια λίμνη της, την Ορέστεια, να φέρει τα χρώματα της αυγής, κροκάτα, και μια βάρκα σε πρώτο πλάνο. Ο κόσμος του Τέλη Βαρσάμη Ο δημιουργός δε μένει ποτέ ακίνητος και σταθερός στον ίδιο τόπο· οικοδομεί αεικίνητος και καταστρέφει διαρκώς τον κόσμο του. Η φύση του είναι κατ’ ανάγκην μανιχαϊστική, επιτρέποντας στο πάλαι ποτέ κακό να υπερισχύει ενίοτε (και τότε ο ίδιος γίνεται χαλαστής) και άλλοτε σχεδιάζοντας
και υπερασπίζοντας το καλό, αμύντοράς του. Η μονιμότητα άλλωστε χαρακτηρίζει στερεοτύπως τα νεκροταφεία, και αυτός ο πάντα ζωντανός, ο μονίμως πέραν του τάφου ζων και διατρίβων και εδώθε της ζωής ξεπερνά και τα δύο, ζωή και μνήμα. Δείτε μια στήλη, που ζωγράφισε, επί παραδείγματι. Διακρίνετε σ’ αυτήν το φτερό μιας Νίκης (στο κάτω επίπεδό της). Στο πάνω, δυο γυναικείες μορφές, ιλαρές και περίπου χαρούμενες, με μια δεδομένη ζωντάνια. Θα πρόσθετα πως ο κόσμος του κατοικείται σχεδόν πάντα από γυναίκες. Μόνο από γυναίκες σχεδόν. Κόσμος θηλυκός. Αποκλειστικά. Ακόμα και όταν είναι δύο οι άνθρωποι ενός πίνακά του, πάλι πρόκειται για δυο γυναίκες τις περισσότερες φορές, αν όχι όλες. Μια τους έχε πλεξίδες μακριές, μα φαίνεται γυμνόστηθη. Άλλης τα σφαιρικά οπίσθια λευκάζουν πλάι σε ένα μισό υπερμέγεθες μήλο. Οι περισσότερες δεν έχουν πρόσωπα ή οι όψεις τους είναι αφανέρωτες ή φαγωμένες από το θεΙκό οξύ της ζωής. Όσες διαθέτουν πρόσωπα θα έλεγα πως είναι κορίτσια στην ουσία. Σαν τις υψίκομες βαλανιδιές της Τυμφαίες, ορφανά κορίτσια, μοναχικά. Χτίζε λοιπόν συνεχώς, χτίζε και κατάστρεφε τον κόσμο σου δημιουργικά, Τέλη Βαρσάμη, όρθωνέ τον πότε Ουρανός και πότε Κρόνος ή Δίας σε μια αέναη δημιουργία, που θα διαρκεί όσο ο ανθρώπινος βίος, ο λεγόμενος αιών από τους αρχαίους μας. Και έτσι σύντονα και τελειωτικά γράφε, απαθανάτιζε, χτίζε το λίγο του κόσμου γενναιόδωρα, τη διαρκή και πάντα παρούσα ομορφιά του.
Κατερίνα Μαγγανά δημοσιογράφος- ψυχολόγος επικοινωνίας
ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΖΩΗΣ, ΣΥΓΚΙΝΗΣΕΙΣ DE PROFUNDIS
«το έργο τέχνης μας αναλύει, δεν το αναλύουμε», έχει γράψει ο σημαντικός διανοούμενος και ψυχαναλυτής Σωτήρης Μανωλόπουλος. Όταν λοιπόν καλούμαστε να μιλήσουμε γι’ αυτό, χρήσιμο είναι να αναζητούμε τις συνδέσεις του κόσμου της αναπαράστασης που μεταφέρει ο καλλιτέχνης, με την υποδοχή που του προσφέρουμε συνειδητά και ασυνείδητα, την κινητοποίηση που παράγει στον ψυχισμό και τις αισθήσεις μας. Η σχέση μου με την ζωγραφική τέχνη δεν είναι εκείνη του ειδικού. Ως εκ τούτου, μπορώ να ψηλαφίσω το έργο του Αριστοτέλη κάτω από το πρίσμα της ιδιότητας του θεατή που επικοινωνεί με το έργο, καθώς κι εκείνη του αγαπημένου φίλου, ο οποίος με την παρουσία και την τέχνη του στη ζωή μου της χαρίζει πολύτιμο φως και γνήσια ανθρώπινη ζεστασιά. Η ζωγραφική του Αριστοτέλη Βαρσάμη έχει για μένα, την ποιότητα της αναζήτησης της εσωτερικής γαλήνης, με όποια μορφή κι αν μεταφράζεται αυτή από τον καλλιτέχνη. Είτε πρόκειται για ανθρώπινη μορφή, για αντικείμενα, αντικατοπτρισμούς ή τοπία, η ενεργοποίηση της μνήμης καθιστά παρόντα γεγονότα του παρελθόντος, τόσο του δημιουργού όσο και του θεατή, τα οποία συναντιούνται μέσα από την ανταλλαγή συναισθημάτων και συν-κινήσεων, αναδεικνύοντας την ανάγκη αίσθησης συνέχειας
11
ως αίτημα του ψυχικού κόσμου, καθώς και την ανάγκη του καλλιτέχνη να «καθιστά ορατό το αόρατο», όπως είπε ο Paul Klee. Η επιστροφή του καλλιτέχνη στη ρίζα του «εγώ» εγγράφεται σε μια δημιουργική διαδικασία εκ νέου ανακάλυψης του κόσμου που τον περιβάλλει, όπως ένα παιδί που αρχίσει να περπατά, αλλά σε άλλους δρόμους πλέον, για να ανασυνθέσει αυτό τον κόσμο. Έτσι μπορεί να ξαναγεννιέται διαρκώς, να ξαναπιάνει θέματα και μορφές για να τις μεταπλάσσει με εμπλουτισμένα υλικά του παρόντος και να μας τις ξαναδώσει αναγεννημένες. Διαδικασία δυναμική, που ανιχνεύεται σε πολλά έργα του Α. Βαρσάμη, ο διάλογος από την αρχή με υπάρχον υλικό, με έντονη την αυθεντικότητα στις αναφορές των πηγών της ζωής. Μιλώντας με ψυχολογικούς όρους, το κομβικό σημείο κάθε μορφής πραγματικής τέχνης θεωρώ πως είναι να μπορέσει να δραστηριοποιήσει επίσης κομβικά συγκινησιακά κέντρα του θεατή. Σκοπός της δεν είναι να παρηγορήσει ή απλώς να τέρψει,
είναι να κάνει να νοιώσει. Για να επικοινωνήσει με το θεατή οφείλει να λειτουργήσει ως άλλος λακανικός καθρέφτης, «να συνδέει το ένδον με το έξω, ανάγοντάς το σε ένα άλλο επίπεδο συμβόλου» (Jean Laplanche). Μ’ άλλα λόγια, ο θεατής πρέπει να μπορέσει να μπει στο έργο και να ανακαλύψει εκεί θραύσματα του εαυτού του, του έτερου, και να τα συνθέσει νοητικά στη δική του πραγματικότητα. Το έργο τέχνης «μετασχηματίζει» την εμπειρία, την αποδίδει στο θεατή αναπαριστώντας την. Εκείνος καλείται να «πιάσει» τα κομβικά σημεία αυτής της επικοινωνίας που πρώτος έχει, ασυνείδητα ίσως, αντιληφθεί ο δημιουργός. Όσο για την ομορφιά του έργου τέχνης, δεν είναι η προφανής αντιστοιχία του με το είδωλο του στον πραγματικό κόσμο που αντικρίζει καθημερινά ο θεατής. Η ομορφιά και το ισοδύναμο του έργου τέχνης επικοινωνείται μέσω συμβόλων, είναι μια μεταγραφή της πραγματικότητας έτσι όπως φανερώνεται βιωματικά και συγκινησιακά στον δημιουργό. Η ομορφιά που ψάχνει να επικοινωνήσει ο καλλιτέχνης δεν έχει σκοπό να κατευνάσει αλλά να κινητοποιήσει το συναίσθημα, να ενώσει τα κομβικά σημεία. Αυτή η μετάγλωσσική κατάσταση επικοινωνίας της ομορφιάς, της σκοτεινιάς, του φωτός, της βιαιότητας και της κίνησης του κόσμου, είναι που αναγάγει το σύμβολο σε έργο τέχνης. Έχω την αίσθηση,
και τη συγκινησιακή μνήμη, ότι στο έργο του Βαρσάμη το βίωμα αυτής της μοναδικής μορφής επικοινωνίας προκύπτει αβίαστα. Πέρα από τα υφολογικά, τεχνικά και φορμαλιστικά χαρίσματα της ζωγραφικής του, για τα οποία θα μιλήσουν οι ειδικοί, η καθαρότητα του συναισθήματος που αντανακλάται στους πίνακες του μας επαναφέρει την συγκίνηση που έχουμε απωθήσει, μας κινητοποιεί να την βιώσουμε τόσο σε πνευματικό όσο και σε σωματικό επίπεδο. Βίωμα που, από όλα σχεδόν τα ανθρώπινα δημιουργήματα, μόνο η πραγματικά ανώτερη τέχνη μπορεί να μας προσφέρει. Είναι γεγονός ότι η ουσιαστική και πολύχρονη γνωριμία με τον δημιουργό είναι ικανή να προσδ ώ σει πολλ ές νέες συνειδητές και ασυνείδητες μεταβλητές που κάνουν πιο πλούσια και πιο γόνιμη την επαφή με το έργο του και, σε ένα δεύτερο χρόνο, την «μετάφραση» του. Όπως είναι επίσης γεγονός ότι μόνον η πηγαία και αυθεντική καλλιτεχνική δημιουργία μπορεί να είναι αφορμή για μια πηγαία και αυθεντική συνδιαλλαγή μεταξύ των ανθρώπων. Στα χρώματα, τις μορφές, τα σχήματα στα έργα του καλλιτέχνη Αριστοτέλη Βαρσάμη, διαισθάνομαι το γνώριμο και το μακρινό που συναρπάζει, ανακαλύπτω σε γωνίες ή καλά στοιχισμένες ευθείες μια λεπτομέρεια προσεκτικά αναπάντεχη μέσα στο σύνολο του έργου. Αυτές τις μικρές πινελιές, στην δική μου ανάγνωση των έργων, μου αρέσει να τις ονομάζω «οι κωδικοί του καλλιτέχνη»: λεπτομέρειες ζωής οι οποίες
αποτυπώνουν, μεταφέρουν και μετασχηματίζουν μικρά και μεγάλα κομμάτια σκέψης και επιθυμίας σε αέναη και στέρεη ελπίδα. Η ζωγραφική του έχει την ποιότητα των αληθινών ονείρων, που μπορούν να μετουσιωθούν σε σημασία, πραγματικότητα και κατάθεση ψυχής. « Η Ελλάδα είναι φως», μου είχε πει ο Αριστοτέλης στην πρώτη μας συνομιλία για την παρουσίασή του πορτρέτου του σε ντοκιμαντέρ της κρατικής τηλεόρασης. Το συγκλονιστικό για μένα είναι ότι ο καλλιτέχνης αυτός μπορεί να το δει, να το εσωτερικεύσει, να το δουλέψει, - βασανιστικά αλλά και τόσο δημιουργικά, με εξαίσια αισθητική,- για να το παραδώσει στο τέλος ως μορφή, ως σχήμα και ως νόημα, στα μάτια και την ψυχή του κόσμου. Τον ευχαριστώ που, τόσα χρόνια τώρα, η ποιότητα του καλλιτέχνη και η ουσία του ανθρώπου αναδεικνύουν το φως του παρόντος και πιστώνουν με φωτεινά χρώματα το μέλλον.
Στέργιος Ψευτογκάς ζωγράφος, designer
Η ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ
η ζωγραφική του Αριστοτέλη Βαρσάμη έχει εμμονές και συνέπεια. Συνεπής στη ζωγραφική επιφάνεια, η τέχνη του πότε συρρικνώνεται στο ελάσσον της μικρογραφίας και πότε εκτείνεται σε μεγέθη ποικίλα. Είναι όμως πάντοτε ζωγραφική του χρωστήρα με επιρροές από Αναγεννησιακούς και Βυζαντινούς δασκάλους.
Στη θεματολογική του εξέλιξη υπήρξε ως σήμερα πιστός. Δεν εγκατέλειψε ποτέ την εμμονή του στο γυναικείο κορμί. Το αγαπά όπως ο Εγκρ και ο Ρενουάρ. Πότε υδηπαθής, πότε μελαγχολικός, όμως βαθειά ανθρωποκεντρικός, εκτείνεται με τόλμη σε νέους χειρονομιακούς τόνους, περνώντας από λείες επιφάνειες και όγκους με τρυφερότητα και αγάπη, σε γραμμές με επιθετικές προθέσεις. Πλάθει τις γυναικείες αναλογίες αγγίζοντας με ερωτικό πάθος αυτό που ζωγραφίζει ως την τελείωσή του. Κρυπτογραφεί το αίσθημα της απόγνωσης που διαχέεται πίσω από τις διαφανείς πτυχώσεις που καλύπτουν ελάχιστα τα σώματα. Σ΄ αυτή τη συναισθηματική κορύφωση αφαιρεί τα προσωπικά χαρακτηριστικά από τις μορφές με πιθανή
15
πρόθεση να μειώσει τις συναισθηματικές εντάσεις. Μορφές που εναγκαλίζονται και αποχωρίζονται συνθέτουν την κύρια δομή του ζωγραφικού του έργου, πρωτίστως βαθειά ανθρωπιστικού. Το μεταερωτικό μελαγχολικό αίσθημα φωτίζει τα ρομαντικά ζωγραφικά οράματά του. Η τοπιογραφία εισδύει και σκηνογραφεί το δράμα της ερημίας που καταλαμβάνει τα γυναικεία πρόσωπα της τέχνης του. Η φθαρτότητα της αισθησιακής ομορφιάς έχει ήδη ξεκινήσει.
16
Αυτοπροσωπογραφία | 50χ60 cm | 2009
17
Κοπέλες στο μπαλκόνι | 150χ130 cm | 2009
18
Κοπέλα | 70χ65cm | 2009
19
Ο ποιητής και η μούσα | 70χ70cm | 2002
20
Ιστορία | 90χ80cm | 2006
21
Ατελιέ | 40χ40 cm | 2007
22
Απολαύσεις | 40χ40 cm | 2002
23
Σύνθεση, Γυάλινα βάζα | 30χ24 cm | 2008
24
Κρίνο της θάλασσας | 30χ24 cm | 2008
25
Eσωτερικό με γυναίκες | 40χ40 cm | 2008
26
Το γαλάζιο φόρεμα | 30χ24 cm | 2008
27
Σύνθεση | 70χ55 cm | 2008
28
Απόγευμα | 50χ50 cm | 2008
29
Σύνθεση με γυναίκες | 50χ40 cm | 2006
30
Μάσκα | 51χ31cm | 2006
31
Βενετία | 32χ26 cm | 2006
32
Αφιέρωμα στους μεγάλους δασκάλους | 130χ100 cm | 2009
33
Κοπέλα με περιστέρι | 90χ70 cm | 2001
34
Κίτρινο | 30χ30 cm | 2006
35
Στη Βεράντα | 13χ10 cm | 2007
36
Η γνώση | 35χ35 cm | 2007
37
Ερωτικός χορός | 150χ130 cm |2009
38
Με πράσινο φόρεμα | 60χ40 cm | 2007
39
Ο ωραίος ναυαγοσώστης | 40χ30 cm | 2007
40
Το πορτρέτο της | 30χ24 cm | 2007
41
Είδωλο | 30χ30 cm | 2008
42
Απόγνωση | 40χ40 cm | 2008
43
Σύνθεση | 61χ41 cm | 2009
44
Κοπέλες στο μπαλκόνι | 150χ130 cm | 2009
45
Αρχιτεκτονική σύνθεση | 30χ24 cm | 2009
46
Αρχιτεκτονική σύνθεση | 30χ24 cm | 2009
47
Αρχιτεκτονική σύνθεση | 30χ24 cm | 2009
48
Αρχιτεκτονική σύνθεση | 30χ24 cm | 2009
49
Τοπίο | 60χ50 cm | 2009
50
Νύμφες | 130χ100 cm | 2009
51
52
Τρίπτυχο, το κύμα | 70χ50 cm |2009
53
Κόκκινος ουρανός | 40χ40 cm | 2008
54
Κίτρινος ουρανός | 40χ40 cm | 2008
55
Κοπέλα με καρπούζι | 70χ65 cm | 2007
56
Πράσινο καρπούζι | 30χ30 cm | 2007
57
Πράσινο δέντρο | 35χ30 cm | 2007
58
Φεγγαράδα | 30χ30 cm | 2007
59
Τοίχος | 70χ55 cm | 2007
60
Περιγιάλι | 90χ85 cm | 2007
61
Πάτμος (κυπαρίσσι) | 30χ24 cm |2007
62
Τρυφερότητα | 30χ24 cm | 2007
63
Λιμάνι | 40χ40 cm | 2007
64
Πάτμος | 40χ40 cm | 2007
65
Θεά τύχη | 70χ55 cm | 2001
66
Ο πόνος | 130χ95 cm | 2007
67
Το όνειρο | 115χ95 cm |2003
68
Η νίκη του Παιώνοιου | 110χ90 cm | 2003
69
Ερωτικό | 60χ50 cm | 2000
70
Εργάτης | 40χ30 cm | 2007
71
Με γυναίκες στη θάλασσα | 50χ40 cm | 2007
72
Δειλινό | 70χ50cm | 2007
73
Στη θάλασσα | 70χ65 cm | 2006
74
Ανάγνωση | 80χ65 cm | 2005
75
Γυναίκα | 50χ50 cm | 2003
76
Φθινόπωρο στην πόλη | 22χ18 cm | 2004
77
Γυναίκα με σκύλο | 90χ70 cm | 2000
78
Θέρος | Τρίπτυχο | 2000
79
Γυναίκα | 50χ50 cm | 2003
80
Ερωτικό | 65χ50 cm | 2002
81
Μυστική συνάντηση | 60χ50 cm | 2000
82
Γυμνά στην άμμο | ?? | 2000
83
Ερωτικό | 30χ24 | 2007
84
Μικρός έρωτας | 80χ70 cm | 2005
85
Το αγκάλιασμα | 90χ70 cm | 2003
86
Σύνθεση | 60χ50 cm | 2002
87
Tο γράμμα | 115χ95cm | 2003
88
Ελληνικό καλοκαίρι | 65χ60 cm | 2003
89
Όλος ο πόνος του κόσμου | 130χ100 cm | 2003
90
Απόγνωση | 32χ25cm | 2002
91
Μαρία Ψευτογκά | 20χ50 cm | 2004
92
Μαρία Ψευτογκά | 30χ59 cm | 2004
93
Λευκή φιγούρα | 40χ40 cm | 2009
94
Σύνθεση με γυναίκες | 30χ24 cm | 2008
95
Φιγούρα | 20x13 cm | 2002
96
Γυναικεία φιγούρα | 80χ60 cm | 2001
97
Δεσμέυσεις | 90χ70 cm | 2008
98
Ανδρική φιγούρα | 80x60 cm | 2001
99
Η Ελλάδα το καλοκαίρι | 110χ90 cm | 2002
100
Ταξιδεύοντας με το φεγγάρι | 130χ100 cm | 2009
101
Εγκλωβισμός | 130χ100 cm | 2008
102
Σύνθεση | 70χ55 cm | 2008
103
Σύνθεση | 35χ30 cm | 2008
104
Καρνάγιο | 30χ30 cm | 2007
105
Γυμνό | 70χ45 cm | 2005
106
Διέξοδος | 130χ100 cm | 2009
107
Σύνθεση | 50χ40 cm | 2007
108
Σύνθεση με κοπέλα | 70χ60 cm | 2007
109
Λουόμενες | 32χ70 cm | 2007
110
Λουόμενες | 32χ70 cm | 2007
111
Αττικό | 42χ67 cm | 2006
112
Στον καταράκτη | 35χ35 cm | 2005
113
Σύνθεση με καρπούζι
114
Νεκρή φύση | 33χ27 cm | 2005
115
Παιχνίδια στη θάλλασα | ???χ?? cm | 2007
116
Λυρικό | 46χ21 cm | 2007, Σύνθεση | 35χ15 cm | 2007
Λυρικό | 46χ21 cm | 2007, Σύνθεση | 35χ15 cm | 2007
117
Σύνθεση με βάζο | 28χ24 cm | 2006
118
Αγγεία | 40χ50 cm | 2006
119
Φίλες | 100χ80 cm | 1999
120
Το νησί των Φαιάκων | 70χ50 cm | 1998
121
Ερωτικό | 50χ70 cm | 1998
122
Κοπέλα με μήλο | 70χ55 cm | 1998
123
Εσωτερικό | 25χ20 cm | 1998
124
Γυναίκα | 28χ23 cm | 1995
125
Αφροδίτη | 70χ50 cm | 1998
126
Σύνθεση με φρούτα | 50χ60 cm | 1998
127
Δύο κοπέλες | 70χ55 cm | 1995
128
Οικογένεια | 70χ55 cm | 1998
129
Στην ακρογιαλιά | 25χ20 cm | 1996
130
Ερωτικό | 35χ28 cm | 1995
131
Ερωτικό | 50χ70 cm | 1994
132
Ερωτικό | 80χ65 cm | 1994
133
Σύνθεση | 110χ95 cm | 1997
134
Αφροδίτη | 80χ60 cm | 1996
135
Σύνθεση | 110χ90 cm | 1994
136
Σύνθεση με την Αφροδίτη | 100χ75 cm | 1995
137
Τοπίο | 90χ70 cm | 1998
138
Σύνθεση | 90χ70 cm | 1995
139
Ο φοιτητής | 100χ80 cm | 1995
140
Ο φοιτητής | 55χ40 cm | 1998
141
Ερωτικό| 80χ65 cm | 1994
142
Λήδα & Δίας | 100χ80 cm | 1993
143
Η πτώση | 90χ70 cm | 1993
144
Σύνθεση | 115χ90 cm | 1994
145
Σύνθεση | 75χ60 cm | 1993
146
Σύνθεση | 70χ55 cm | 1992
147
Σύνθεση | 60χ50 cm | 1993
148
Ερωτικό | 75χ55 cm | 1992
149
Οικογενειακή σύνθεση | 100χ85 cm | 1993
150
Ερωτικό | 28χ24 cm | 1993
151
Νεκρή φύση | 60χ50cm | 1991
152
Τα όνειρα είναι γκρίζα | 50χ40 cm | 1990
153
Διάθλαση | 110χ90cm | 1990
154
Σύνθεση | 60χ50 cm | 1990
155
Μηχανές και άνθρωπος | 100χ80 cm | 1987
156
Σύνθεση | 50χ40 cm | 1990
157
Καράβια στο γαλαξία| 100χ80 cm | 1990
158
Αποκαθήλωσις | 125χ95 cm | 1986
159
Νεκρή φύση | 32χ25 cm | 1990
160
Νεκρή φύση | 32χ20 cm | 1995
161
Σύνθεση με πήλινα και μήλο | 30χ27 cm | 1995
162
Σύνθεση με άγαλμα | 90χ70 cm | 1989
163
Ζάκυνθος | 100χ70 cm | 1987
164
Στη θάλασσα | 130χ100 cm | 1998
165
Τοπίο | 40χ30 cm | 1990
166
Τοπίο | 40χ55 cm | 1995
167
Πάρος - Νάουσα | 40χ28 cm | 1991
168
Καστοριά | 30χ123 cm | 1987
169
Πορτραίτο της Μαρίας | 35χ27 cm | 1984
170
Νεκρή φύση | 60χ50 cm | 1985
171
Κόκκινο άλογο | 55χ42 cm | 1982
172
Γαϊδουράκι | 27χ35 cm | 1984
173
Μπουλντόζα | 40χ30 cm | 1985
174
Εργοτάξιο πίσσας | 65χ40 cm | 1985
175
Αυτοπροσωπογραφία | 45χ35 cm | 1985
176