dendriet 2019 nr 4 - jaargang 18

Afgiftekantoor Gent X - P109327

Driemaandelijks ledentijdschrift van Natuurpunt Denderstreek okt|nov|dec 2019

Retouradres: Dr. Haekstraat 37, 9200 Grembergen

Deag van d ur Natu

v.

23 no

Steenuil in de gaten Hoe gaat het met onze kleinste uil?

Natuurpunt Denderstreek Iedereen de kans geven om zich in te zetten voor onze natuur en landschappen door studie, educatie, beleid en natuurbescherming. Open, ongebonden en ruimdenkend.

Daar staat Natuurpunt voor.

www.natuurpunt.be l www.denderstreek.waarnemingen.be l issuu.com/dendriet AFDELINGEN Aalst Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be Facebook: Natuurpunt groot Aalst kern faluintjes

natuurpunt.aalst@gmail.com Dendermonding Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be www.natuurpuntdendermonding.be Facebook: Natuurpunt Dendermonding Haaltert natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Facebook:: Natuurpunt Haaltert

Affligem-Liedekerke kern affligem

Wim Van Grieken - 053 77 70 06 wim.van.grieken@advalvas.be kern liedekerke

Erik De Block - 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be Denderleeuw Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Erpe-Mere Ilona Blondeel - 0487 10 79 54 ilona_blondeel@hotmail.com Facebook:: Natuurpunt Erpe-Mere

NATUURSTUDIE-WERKGROEPEN Zoogdierenwerkgroep Denderstreek Diemer Vercayie 0499 14 73 60 diemervercayie@gmail.com

Boven-Dender Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com www.natuurpunt-boven-dender.be Lede Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com Facebook:: Natuurpunt Lede Ninove Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be www.natuurpunt.be Facebook:: Natuurpunt Ninove

Werkgroep amfibieën & reptielen Denderstreek Koen De Maere - 0485 68 89 82 greatskua2002@hotmail.com

Vogelwerkgroep Cinerea Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be dhost.info/cinerea

Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok Marie-Anne Neirinckx info@zwamvlok.be / www.zwamvlok.be

Plantenwerkgroep Allium Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 allium@belgacom.net

Steenuilenwerkgroep Groot-Aalst Matthias Roggen - 0494 22 07 36 matthiasroggen91@gmail.com

NATUURPROJECTEN

Honegem te Erpe-Mere/Aalst/Lede - 6123 Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be Kapellemeersen te Erembodegem/Teralfene – 6696 Peter Luyten – 0485 50 38 04 peter.luyten6@telenet.be Keelman Zuid - 6178 natuurpunthaaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Keelman-Noord 6690 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Kortelake te Overboelare - 6655 Willem Boonen - 054 41 75 85 boonen@scarlet.be Mijlbeekbos/Krekeldries te Aalst – 6695 Evelien Kieckens - 0494 82 18 34 evelien.kieckens@telenet.be Moenebroek te Geraardsbergen/Lierde - 6620 Carlos D’Haeseleer - 0484 77 56 50 carlos.dhaeseleer@gmail.com Molenbeekmeersen te Denderleeuw/Okegem - 6646 Geert Van der Borght - 053 681156 VDBorght.geert@skynet.be Padde- en Porrebeekvallei te Dendermonde - 6652 Dirk De Mesel - 0476331043 dirk.demesel@telenet.be

Raspaillebos te Grimminge - 6164 Koen Steenhoudt - 054 58 67 58 koen.x.hilde@gmail.com

Beneden-Dender te Gijzegem/ Herdersem/Mespelare/Wieze/ Denderbelle - 4004 Daan Stemgée – 0476 600 595 daan.stemgee@telenet.be www.natuurpunt.be/beneden-dender Beverbeekvallei te Aspelare/ Nederhasselt/Outer – 6241 Frederik De Coster 0486 57 04 53 fred_decoster@hotmail.com Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com Brede Schoren en Konkelschor te Berlare - 6616 Stefaan Thibau - 052 42 69 72 Dendervallei te Ninove - 6099 Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be Den Dotter/Blauwbos te Haaltert/Aaigem/Mere - 6149 natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Everbeekse bossen - 6210 Koen Van Den Berge - 055 42 83 90 koen.van.den.berge@telenet.be Geelstervallei te Lede/Erondegem - 6657 Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com Gemene Meers te Idegem - 6647 Luc Favijts - 054 41 52 17 luc.favijts@skynet.be ‘t Groot Schoor te Grembergen - 6603 Tarcy Verstraeten - 052 21 11 11 Heidemeersen te Berlare - 6644 Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be

2 dendriet

I

Palitsebeek te Liedekerke - 9427 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Pamelse meersen, Dommelingen te Liedekerke - 9972 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Paepegembos - 6693 Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com

I

oktober november december 2019

Rietbeemd te Moerbeke/ Viane/Lessines - 6058 Godfried Merlevede - 0486 87 17 87 derietbeemd@hotmail.com Sint-Onolfspolder te Appels/ Dendermonde - 6623 Bart Dierickx - 052 21 03 81 bartdierickx@skynet.be Valier te Liedekerke - 9418 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Wachtbekken 6 te Sint-Gillis Dirk De Mesel - 0476331043 dirk.demesel@telenet.be Walputbeek/Dendermeersen te Meerbeke - 6213 Georges Jacobs - 054 33 60 64 georges.jacobs@pandora.be Wellemeersen te Denderleeuw/ Erembodegem - 6612 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Werkgroep Bomen-Park-Osbroek/ Gerstjens te Aalst Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 wbpo.aalst@belgacom.net Wildebeekvallei - 6658 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Ratmolen te Aaigem/Erpe-Mere - 6700 Peter D’Hondt - 0477/88.97.46 peter.dhondt@telenet.be

Giften voor het Reservatenfonds zijn welkom op rek.nr. BE56 2930 2120 7588 met vermelding van de projectnaam en het projectnummer. Giften vanaf €40 zijn fiscaal aftrekbaar.

INHOUD 3 Voorwoord 4 Aalscholvers

6 Steenuilen 10 Seizoensweetjes uit de Denderstreek 13 Kalender 15 Kluizenbos wandelpad met kaart 19 Kalender (vervolg) 21 Natuur- en milieuquiz!

22 Vissen van de Dender 26 Ninoofse zwerfvuiljagers 28 Droogte poelen 30 Bevers in de Dender

dendriet

Dendriet is het blad voor de leden van 9 afdelingen en 5 studiewerkgroepen van Natuurpunt in de Denderstreek.

Meer weten?

Contacteer de contactpersoon van jouw afdeling of een werkgroep.

Opmerkingen, aanmoedigingen, verhalen en foto’s?

Stuur ze naar dendriet@telenet.be V.U.: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Redactieraad Wouter Mertens – hoofdredacteur Han Lagring – redactiesecretaris Wim Van Grieken – denderkalender Dirk De Ridder – lay-out Marc Symoens – corrector Mikol De Decker – adresbeheer Rik De Baere, Erik De Block, Dirk De Mesel, Bruno De Bruyn, Ilona Blondeel, Annie Janssens, Bob Lambrechts, Koen Steenhoudt, Yvette Saerens.

Werkten ook mee aan dit nummer: Pieter Boets, Eddy Caudron, Johnny Cornelis, Alain Dillen, Wouter Faveyts, Marc Lion, Matthias Roggen, Karine Van der Vurst, Wim Van Grieken, Diemer Vercayie, Jan Vindevoghel Foto cover: Yves Adams-Vilda Dendriet ontvangen: Leden van Natuurpunt van buiten de Denderstreek kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit laatste doe je door middel van een overschrijving van €10 op rekeningnr.

IBAN BE84 9731 7057 7059 van Dendriet, Huigeveldstraat 76, 9550 Sint-Antelinks, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet”.

Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.

Gedrukt bij Druk in de Weer op 100% kringlooppapier met vegetale inkten

Russische roulette We hoeven niet meer te discussiëren over of de aarde al dan niet opwarmt. Laten we vanaf nu de klimaatnegationisten gewoon links liggen, zoals met gelijk welke andere prietpraat. De wetenschap heeft een belangrijke bijdrage geleverd: onomstotelijk bewezen waar we op afstevenen en wat we kunnen en moeten doen.

Dagelijks stellen we het overigens zelf vast: de toenemende frequentie van hittegolven, het ineenstorten van een aantal insectenpopulaties, het uitdrogen van onze natuur, enzovoort.

Toch zien we een immense kloof tussen al deze vaststellingen, de maatregelen die we moeten nemen en de bereidheid om ze te nemen van zowel individuen als van de politiek.

Te lang hebben we de nadruk gelegd op wetenschap, techniek en economie om oplossingen op gang te brengen. Hierdoor hebben we in de kaart gespeeld van het discours van de cynisch zelfverklaarde “ecorealisten”.

We lieten als antwoord steeds weer wetenschappers aan het woord en wekten zo de indruk dat de klimaatopwarming een probleem was van de wetenschap en het ook daar zal opgelost raken.

Niets is minder waar: de wetenschap heeft de oplossingen al aangehaald, de bal ligt elders. Telkens weer wordt de klimaatopwarming in beeld gebracht met een ijsbeer of een afkalvende gletsjer, wat de indruk wekt dat het om een probleem gaat dat ver van ons bed staat. Zijn er dan geen voorbeelden dicht bij huis? In elke Dendriet staan er voorbeelden. Moeten we niet eens nadenken over hoe onze internationale vrijhandelsakkoorden een blokkerende factor vormen? Iedereen weet dat de markt het nooit zal oplossen zolang men milieukosten niet doorrekent in de prijskaartjes De wetenschap en de techniek staan klaar. Het zijn de sociale en politieke dimensies die momenteel falen en die de kern uitmaken van de immense kloof tussen weten en doen. Het gaat overigens

niet over “het milieu” dat in gevaar is, het gaat over ons eigen voortbestaan als mens. We staan niet buiten het probleem. We zijn oorzaak, slachtoffer en oplossing tegelijkertijd.

Intussen maakt de politiek, met onze Belgische en Vlaamse politiek als exponent, er een zootje van.

Met populistische statements reikhalzen naar een volgende verkiezing, of een verrottingsstrategie hanteren om een staatshervorming af te dwingen, of bij de stoelendans enkel nog de stoel zien en niet meer het stuur, laat staan waarheen moet gestuurd worden. Ik noem het koudweg een Russische roulette waaraan onze gehele politieke klasse zich vandaag bezondigt. Er is gewoonweg geen tijd voor dergelijke spelletjes. Politici kijken niet verder vooruit dan vijf jaar.

Ze steken massa’s tijd in het herverkozen raken en het zichtbaar maken van resultaten binnen hun lopende mandaat. De aard van het menselijke beestje helpt hier gretig aan mee: we hechten met z’n allen ongewild meer belang aan korte© Lars Soerink-Vilda termijnhorizonten en veel minder aan de lange termijn.

Hoe kunnen we deze knoop ontwarren?

Meer dan ooit hebben we een partijpolitiek overstijgend en maatschappelijk verenigend verhaal nodig om aan te geven waar we als maatschappij op langere termijn naartoe willen in het tackelen van de klimaatopwarming.

Natuurpunt heeft zo’n verhaal voor haar eigen werking rond biodiversiteit: het bouwen aan robuuste natuur dichtbij. En elk verhaal dat we hier in Dendriet schrijven, past in dit grotere plaatje: de vissen en bevers in de Dender, de aalscholvers errond, en de steenuilen in de valleisystemen.

Het is nu aan de politiek om een dergelijk gedragen verhaal rond klimaataanpak te schrijven, samen met alle maatschappelijke actoren, en dat heel dringend om te zetten in daadkracht.

Wouter Mertens

I

I

oktober november december 2019

dendriet 3

De aalscholver broedt in de De Denderstreek heeft er een nieuwe broedvogel bij: de aalscholver.

De vogel is vandaag al een bekende verschijning langs en op het water, vooral dan als doortrekker en wintergast.

Maar voor het eerst bracht een koppel hier ook jongen voort.

foto: Danny Declercq foto: Danny Van Schandevyl

Derde keer, goede keer Dit jaar broedde de aalscholver voor het eerst met succes in de Denderstreek. Dat gebeurde in een piepkleine kolonie van twee koppels, in het door het Agentschap voor Natuur en Bos beheerde natuurgebied de Nuchten in Idegem (Geraardsbergen). Beide koppels brachten elk drie jongen groot, op een tiental meter van elkaar.

Aalscholvers zijn koloniebroeders, dus het hoeft niet te verwonderen dat deze paren elkaars nabijheid opzochten. In 2015 was er al een broedpoging in hetzelfde gebied, maar verder dan prille nestbouw kwam het toen niet. De allereerste broedpoging van aalscholvers in de Denderstreek dateert al van 2002. Toen bouwde een koppel een nest langs de Dender in Grimminge, niet ver van de Nuchten. Toch kwam het niet tot een succesvol broedgeval. Derde keer, goede keer dus in 2019.

Vooral doortrekker en wintergast De status als broedvogel is weliswaar nieuw, maar daarnaast is de aalscholver een bekende verschijning bij grotere waterpartijen in de regio.

Heel het jaar door komen kleine aantallen voor, vaak in groepjes. Als viseters die onder water op

4 dendriet

I

I

oktober november december 2019

zicht jagen, hebben ze vrij grote wateren nodig.

Je kan ze vinden op brede rivieren zoals de Dender en de Mark, en op grote vijvers. De hoogste aantallen pleisteraars worden tijdens de winter gezien. In periodes van strenge vorst, als veel waterpartijen dichtvriezen, kunnen de aantallen langs de Dender tijdelijk flink oplopen, tenzij ook die dichtvriest. De evolutie naar zachtere winters zorgt ervoor dat dit verschijnsel minder vaak voorkomt. In het voor- en najaar trekken grote aantallen aalscholvers door, afkomstig van omvangrijke broedpopulaties verder naar het noorden. Trekkende aalscholvers vliegen in V-formaties, en ze worden dan al eens verward met ganzen. Op goede trekdagen passeren vele honderden vogels door de Dendervallei.

Het record bedraagt 1.549 aalscholvers die op 27 oktober 2017 zuidwaarts trokken over de trektelpost aan het Geitenbos in Zandbergen.

Controversieel Als succesvolle viseter in groep is de aalscholver vaak niet geliefd bij menselijke medevissers.

Vooral op kleine visvijvers met weinig of geen vegetatie en hoge aantallen uitgezette vis, kunnen aalscholvers een doorn in het oog zijn. Die con-

Denderstreek troverse rond de aalscholver bestaat al heel lang.

Mede door menselijke vervolging, was de soort in het midden van de vorige eeuw zeldzaam geworden in Europa. Door wettelijke bescherming en verbetering van het voedselaanbod, zette zich vanaf de jaren ‘70 een kentering in. Op het einde van de 20ste eeuw was de soort sterk toegenomen. Dat leidde in de meeste Europese landen tot heropening van jacht op aalscholvers. In België gebeurde dat alleen (in zeer beperkte mate) in Wallonië. Gelukkig niet in die mate dat de populatie weer crashte. In ons land werd de aalscholver in de jaren ’60 uitgeroeid als broedvogel. Het duurde meer dan 20 jaar voor de soort hier weer begon te broeden. Rond de eeuwwisseling was er een sterke stijging, maar intussen is de populatie gestabiliseerd. Zeer recente cijfers voor heel het land ontbreken; in 2012 bedroeg de Belgische populatie ruim 1.500 broedparen.

Toekomst Het wordt afwachten hoe de situatie in de Denderstreek de volgende jaren zal evolueren. De sterke toename van de aalscholverpopulatie, zowel doortrekkers als broedvogels, is al verleden tijd.

Een recente publicatie van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek over de aalscholver in Vlaanderen toont aan dat in veel kolonies de voorbije jaren veeleer sprake was van afname.

Het aantal broedplaatsen nam wel toe. Dat stemt overeen met vaststellingen in Nederland: er is een tendens naar meer, maar kleinere kolonies.

Die tendens gaat overigens ook op voor een andere koloniebroeder die soms samen broedt met aalscholvers: de blauwe reiger. Zowel in Nederland als in Vlaanderen, en specifiek in de Denderstreek, is er ook bij die soort sprake van een groter aantal kolonies die toch gemiddeld kleiner zijn. De verwachting is dat een kleine kolonie zich zou kunnen vestigen, en dat die nog een beetje in aantal kan toenemen, zonder grote proporties aan te nemen.

Vogelwerkgroep Cinerea volgt het voor je op!

Wouter Faveyts

Eerste broedende aalscholvers sinds jaren

foto: dendriet Wouter Faveyts oktober november december 2019 5

I

I

Steenuilen, vroeger en nu Tussen 1998 en 2000 leverden een grote schare vrijwilligers een reuze inspanning. In grote delen van Vlaanderen brachten ze de steenuil, Vlaanderens kleinste uiltje, in kaart. Nu, twintig jaar later, wordt de oefening op kleinere schaal herhaald met het Vlaams Steenuilenproject 2020. Net als toen levert de Dendrietregio ook nu haar bijdrage.

Dit artikel is het eerste van een vierluik. We bekijken in deze aflevering hoe zo een inventarisatie in zijn werk ging en gaat. In volgend nummer snuif je de sfeer op van onze nachtelijke ervaringen. Daarna volgt een kijk op de inspanningen in onze regio. En tot slot vergelijken we de resultaten van toen met die van nu.

© foto: Yves Adams Vilda foto: Danny Van Schandevyl

Twintig jaar geleden In de lentes van 1998, 1999 2000 trokken 400 vrijwilligers door Vlaamse velden. Ze waren gewapend met stafkaarten en cassetterecorders.

Tijdens 15.386 bezoeken werden 10.172 hokjes van 500x500 meter afgeschuimd, in 3.020 km², goed voor een vijfde van het Vlaamse grondgebied. Met een paar honderd km² op de teller deed de Dendrietregio een stevige duit in het inventarisatiezakje.

Niet alleen inventariseerders, maar ook statistici schoten in actie. Onder de vakkundige leiding van Dries Van Nieuwenhuyse (Natuurpunt Herzele) werden uit digitaal Vlaams kaartmateriaal 68 eigenschappen gedistilleerd die iets vertellen over vegetatie, landgebruik, bodem, vochtigheid en openheid van het landschap. Per onderzocht hokje werd voor elk van deze eigenschappen een waarde bepaald. Zo werd een verband gevonden tussen het landschap en de aanwezigheid van de steenuil. De steenuil blijkt een aversie te hebben van dichte woonkernen, bos en grootschalige, monotone, open landschappen. In mozaïeklandschappen is hij in zijn sas en daar is het landgebruik voor hem minder belangrijk dan de aanwezigheid van veel perceelgrenzen. En natuurlijk

6 dendriet

I

I

oktober november december 2019

moet er nestgelegenheid zijn. Die vindt hij in onze contreien vooral in holle knotbomen.

Door het model los te laten op niet onderzocht gebied, werd de Vlaamse steenuilenpopulatie in 2000 geschat tussen de 12.000 en 14.000 broedparen. Gemiddeld was de kans dat je in een willekeurig Vlaams 500x500-meter-hokje een steenuil kon horen 39%. In grote delen van de Dendrietregio haalden we zelfs 84%. Daarmee mochten we op wereldvlak voor de steenuil als een topregio beschouwd worden.

We doen het nog eens over Uit verschillende hoeken hoor je dat de steenuil er zou op achteruitgaan. We willen daar het fijne van weten. Daarom doen we nu, twintig jaar later, de oefening over, zij het op een wat kleinere schaal. Vorige winter werden al aardig wat proefvlakjes onderzocht. Een proefvlakje is een hokje van 500x500 meter waarbinnen het geluid van een steenuil wordt nagebootst. Om te begrijpen waarom we aan die proefvlakafmeting komen, en wanneer we de proef in het vlak nemen, moeten we ons even verdiepen in een paar gewoontes van ons studieobject.

Deel 1: Een standaardmethode in een nieuwe tijd Balts

Schemerjager

Het bekendste steenuilengeluid is een luide, harde schreeuw. In de boekjes wordt die fonetisch omschreven als Pieeeuw. Hij staat op het repertorium van mannetjes ĂŠn vrouwtjes, en kan het hele jaar door worden gehoord, zij het sporadisch. Van half februari tot begin mei gaat het om de knikkers.

De territoria worden dan bevestigd en de paartjes worden gevormd. Voor de mannetjes is dit hĂŠt moment om hun mooiste compositie boven te halen.

Die begint met een zacht, haast onhoorbaar gemiauw, dat geleidelijk sterker wordt, en eindigt met een vertrouwd klinkende Pieeeuw-reeks, die na een poos abrupt wordt afgebroken. Tijd om even te pauzeren, om dan van vooraf aan te beginnen.

Kerkuil en bosuil verlaten hun bedstee pas wanneer het al goed donker is, en zitten tegen het ochtendgloren al lang weer op hun stek. Door die liefde voor het donker hebben ze zwarte karbonkels van ogen. Om zoveel mogelijk licht te vangen is hun pupil immers zodanig verwijd dat er amper nog iris overblijft. En laat een grote gele iris nu net een opvallend kenmerk zijn van onze steenuil.

Het wijst op een vernauwde pupil. Een teken dat steenuilen best nog wat licht kunnen verdragen.

Een opsteker voor de inventariseerder, die geen nachtrust moet opofferen.

In die zogenoemde baltsperiode zitten steenuilen vaak dicht bij hun nestboom en worden ze nerveus van de minste beweging van een buurman of -vrouw. Het nabootsen van hun geluid brengt binnen de kortste tijd een kettingreactie teweeg.

Met wat geluk heb je zo vlug een idee hoe de landschapskoek onder de verschillende koppels is verdeeld.

foto: Walther De Munter

Honkvast Steenuilen zijn honkvast. Hun actieradius beperkt zich tot een paar honderd meter rond de nestboom. En hun geluidsradius werd experimenteel vastgesteld op 500 tot 600 meter. Met die wetenschap in het achterhoofd, werd een vakje van 500 bij 500 meter gekozen als eenheid van onderzoek.

Een vierkant dus, als benadering van de territoriumcirkel. Klein genoeg om het geluid te laten doorklinken door het hele territorium. En groot genoeg om de tijd optimaal te benutten. En die tijd spenderen we dus best tussen half februari en half april, in de paar uurtjes na zonsondergang.

Maar vooraleer we zo ver zijn, hebben we nog Eerste broedende Aalscholvers werk voor de boeg. sinds jaren

foto: Wouter Faveytsl oktober november december 2019 dendriet 7

I

I

Steenuil op jacht

Bij de eerste reactie, de ‘muziek’ uit. Voor wat volgt ben je dan best met twee. De ene geconcentreerd op de omgeving, liefst gewapend met een perfect gehoor en een goed vermogen om afstanden te schatten. De andere, met koplamp, noterend: een bolletje voor een reactie, een ‘M’ voor een mannetje en een verbindingslijn voor gelijktijdige reacties. Na de inventarisatie nog wijs geraken uit het gekrabbel en alles netjes overdoen op een proper waarnemingenblad.

Enkele verkleumde avonden later valt de puzzel in elkaar in een territoriumkaartje. Tot slot nog een kopietje maken en per omslag versturen naar de regioverantwoordelijke.

En nu

foto: Walther De Munter

Toen Ik herinner mij nog onze eerste bijeenkomst in café De Bospadde. Tafeltjes vol kopieën van veel te grote stafkaartrollen, met UTM-hokken erop.

Ik kreeg de rollen mee met de mij toegewezen gebieden erop. Hiermee kon ik dan artisanaal verder aan de slag. Het kilometerraster met stift en liniaal verfijnen tot hokjes van 500x500 meter.

Met de hokkenkaart naar het kopieercentrum.

Verknippen in werkbare vellen. En dan het terrein op, bij dag, op zoek naar bereikbare plekjes, dicht bij het centrum van de proefvlakjes, ver van de aandacht van de buurbewoners. Nog wat aantekeningen maken, als oriëntatiepuntjes voor ons nachtelijk bezoek. En tot slot een onverdacht parkeerplekje zoeken, of je riskeerde politiebezoek.

Op een windstille, niet te koude avond, trek je er dan op uit. Met gelegenheidskledij, want een modderpoel of prikkeldraad is nooit veraf. Een kaftsteun voor een comfortabele veldnotitie. En een potlood, want dat blijft ook bij regen schrijven.

En een cassettespeler, hopelijk met volle batterijen. Nog even de thermometer uitstallen en de weersomstandigheden noteren, en dan spelen maar.

8 dendriet

I

I

oktober november december 2019

Met Google Maps en StreetView bij de hand verken je elke vierkante meter vanuit je luie zetel.

Werkkaartjes worden digitaal gedeeld. De smartphone maakt papier, papierhouder, potlood, cassettespeler en kopieerwerk overbodig. Het kaartje wordt gepresenteerd op een verlicht schermpje, dat kan inzoomen tot op de boom precies. GPS vertelt je waar je bent. En met een handig appje maak je kanttekeningen.

Vlaams Steenuilenproject 2020: help je mee?

Gewapend met deze moderne attributen gaan enthousiastelingen van februari tot april 2020 de Denderstreek en rest van Vlaanderen onveilig maken. Met het Vlaams Steenuilenproject 2020 willen we inventariseren over heel Vlaanderen om te zien hoe de steenuilen het nu doen in vergelijking met 20 jaar geleden. Om zo’n groot project tot een succesvol einde te brengen, hebben we de hulp nodig van vele gedreven vrijwilligers die ons bijstaan bij het verzamelen van data.

Voel je er iets voor hier aan mee te werken?

Stuur dan een mailtje naar Koen Steenhoudt (koen.x.hilde@gmail.com). Ik breng je dan in contact met de verantwoordelijke uit je eigen regio.

Meer details en data van de inventarisaties vind je in de volgende Dendriet.

Koen Steenhoudt

In de kijker: Steenuilenwerkgroep Groot-Aalst Een van de deelnemers aan het Vlaams Steenuilenproject 2020 is de Steenuilenwerkgroep Groot-Aalst.

Een jonge en enthousiaste vrijwilligersbende die we graag aan het woord laten. Matthias Roggen vertelt.

Toevalstreffer Het is eigenlijk allemaal heel toevallig begonnen, toen ik op Facebook een bericht zag van Natuurpunt.

Ze waren op zoek naar vrijwilligers voor het Vlaams Steenuilenproject 2020. Ik vond al langer dat ik zelf ook maar eens in actie moest schieten. Bovendien trekt de natuur, en dan vooral vogels, mij enorm aan, dus waarom het niet eens proberen? Ik en mijn kompaan Hannes naar de infoavond in Gent waar we door Isabelle Binnemans werden ingeleid in de wondere wereld van de steenuil.

Toen al gauw duidelijk werd dat er in het Aalsterse niet zo veel mensen actief met de steenuil leken bezig te zijn, besloot ik een werkgroep voor mijn streek op te starten: de Steenuilenwerkgroep Groot-Aalst.

Na de nodige bevragingen bij Natuurpunt is de bal aan het rollen gegaan.

Avondlijke escapades Ondertussen zijn we met een aantal mensen die maar al te graag hun vrije tijd opofferen aan de steenuil, een heel mooie en boeiende vogel.

Zo heeft Lisa de Facebookpagina opgestart en houdt ze die up-to-date, en Hannes is goed in het plannen

van onze inventarisaties, wat zeer handig meegenomen is, gezien mijn vrij beperkt talent voor kaartlezen en dergelijke. Sören is dan weer een vat vol kennis, niet enkel over vogels maar over alles wat er reilt en zeilt in de natuur.

Bovendien is het telkens weer een fantastische ervaring als er op een inventarisatieavond plots twee uiltjes tegen elkaar op beginnen te roepen, of als er eentje nieuwsgierig genoeg is om in het licht van je zaklamp te komen zitten. Dan voel je je maar zo klein als een… nu ja… steenuiltje.

Join the club Onze steenuilenwerkgroep is actief in Aalst en zijn deelgemeenten (Gijzegem, Hofstade, Baardegem, Herdersem, Meldert, Moorsel, Erembodegem en Nieuwerkerken). Met ons team van vrijwilligers houden we ons bezig met het inventariseren van de steenuilen. Samen met landbouwers en Natuurpunt zorgen we voor een gezonde leefomgeving, door bijvoorbeeld knotwilgen of fruitbomen aan te planten, en plaatsen we nestkasten.

Wil je graag meewerken? Heb je iets te melden?

Laat het ons weten!

Matthias Roggen: matthiasroggen91@gmail.com 0494 22 07 36 - Facebook: ‘Steenuilenwerkgroep Groot-Aalst’ - De deelsite van Natuurpunt: www.natuurpunt.be/afdelingen/steenuilenwerkgroep-groot-aalst

foto: Steenuilenwerkgroep Groot-Aalst

I

I

oktober november december 2019

dendriet 9

Seizoensweetjes uit foto: Stad Aalst

Aalsterse marters nemen intrek in hotel In januari bouwden de arbeiders van de Aalsterse groendienst een luxueus marterhotel achter de begraafplaats.

Met succes! Op beelden van een wildlife-camera is te zien hoe marters hun intrek nemen in het hotel. Ze kunnen hun nieuwe woonst dus duidelijk smaken. Met het hotel proberen de Stad Aalst en Klimaatneutraalst marters een natuurlijke thuis te geven, zodat ze hun toevlucht niet meer hoeven te zoeken tot auto’s en zolders.

Rik De Baere

foto: Jan Vindevoghel

Slaapkoppen Grote kattenstaart groeit langs het water en op vochtige plaatsen. Deze plant kent een gespecialiseerde bezoeker: de kattenstaartdikpoot, een bij die in ons land uitsluitend op deze plant stuifmeel verzamelt. Het vrouwtje graaft haar nest in de grond op open plaatsen in de vegetatie.

De mannetjes slapen soms in grote groepen op deze plant.

Zo vonden we in de Turfputten van Honegem een verzameling van die slapende mannetjes.

Jan Vindevoghel Kattenstaartdikpoot

foto: Sven Scraeyen

Opnieuw babyboom in Boelare In het voorjaar werd een nieuw ooievaarskoppel gevormd in de Boelaremeersen. Dat ze het goed met elkaar konden vinden, was meteen duidelijk. Hun romance resulteerde in één jong dat begin mei uit het ei kroop. Voordeel van geen broers of zussen te hebben, is dat alle door de ouders aangebrachte eten voor hem/haar was. Het jong groeide dan ook als kool. Op 10 juni werd het onder massale belangstelling geringd. Begin juli begonnen de eerste vliegoefeningen. Een maand later is het aangesloten bij een groep overtrekkende ooievaars en begon de trek naar het zuiden.

Vader en moeder zijn nog steeds ter plaatse. Benieuwd of ze allebei in Schendelbeke blijven overwinteren?

Volg de laatste nieuwtjes op de Facebookpagina ‘De ooievaars van Natuurpunt Boven-Dender’.

Johnny Cornelis

De jonge ooievaar van de Boelaremeersen

10 dendriet

I

I

oktober november december 2019

de Denderstreek Geslaagde expeditie voor de Denderse natuur Drie teams uit de Denderstreek namen dit jaar deel aan Expeditie Natuurpunt.

De Groene Grietjes uit Liedekerke, De Kluizenaars uit Aalst en De Kamsalamanders uit Affligem/Liedekerke lieten zich sponseren en stapten 70 km langs de nanatuurgebieden van Natuurpunt. Samen verzamelden zij meer dan 10.000 euro voor natuurgebieden in de Denderstreek. Een topprestatie!

Wim Van Grieken

foto: Frank Maes De Groene Grietjes aan de finish

Eettijd Wist je dat... de grote bonte specht ook wel eens een meikever vangt? En dat in de maand... euh mei!

Tot onze verbazing merkten we tijdens een fotosessie in onze eigen tuin dat een mannetje bonte specht vanuit een boom plots de beukenhaag invloog en na wat geharrewar terugkeerde met, jawel, een meikever. Wellicht gebeurt dit nog wel, maar voor ons was het de eerste keer dat we dit op foto konden vastleggen.

Karine Van der Vurst en Eddy Caudron

foto: Karine Van der Vurst

I

I

oktober november december 2019

dendriet 11

Hernieuwbare energie voor uw bedrijf Haalbaarheidsstudies en advies inzake biomassa, zonne-energie en windenergie voor bedrijven (ook KMO’s) Zero Emission Solutions bvba Frits De Wolfkaai 8/24, 9300 Aalst Tel +32 (0)53 41 66 66 Fax +32 (0)53 41 66 00 www.zeroemissionsolutions.com

wekelijks vers geoogste

Er zeker afhaalpunt een bij jo in de buurt u

BIOLOGISCHE GROENTEN & FRUIT Geniet wekelijks van je portie gezonde seizoensproducten.

Kies voor een biologisch groente- en of fruitpakket.

JE KAN KIEZEN UIT PAKKETTEN VAN VERSCHILLENDE GROOTTES 30 afhaalpunten in de Denderstreek

BESTEL NU : 053 77 65 72 boerderij@deloodsvzw.be BEZOEK : www.deloodsvzw.be

De Boerderij is een project van De Loods vzw. Wij stellen meer dan 120 mensen tewerk die elders moeilijk aan een job geraken.

DENDERKALENDER

Tenzij anders vermeld zijn de activiteiten van Natuurpunt voor de leden gratis. Niet-leden betalen in dat geval €1. Op excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig.

Bij activiteiten buiten de regio is carpooling mogelijk (€0,04/km/p.pers.).

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon n 5 meebrengen n 3 gids

Z aterdag 5

oktober

Trektelling in het Aubroek (Scheldebroeken) A fdeling D endermonding 1 Vanaf 7:50 doorlopend 6 Trektelpost in het Aubroek, Berlare 4 We tellen de overvliegende vogels die warmere oorden opzoeken. Kom gerust eens kijken op onze telpost in de Scheldebroeken. Van harte welkom!

7 Samen met Vogelwerkgroep Durmevallei en vzw Durme 2 Vooraf contact nemen met: Rudi Van Onderbergen – 0472 81 39 41

Z ondag 6

oktober

Stadswandeling Kravaalbos A fdeling A alst 1 10:00 - 12:00 6 Hof te Putte, Putstraat 99, Meldert 4 Boswandeling met oog voor de eerste herfstverschijnselen en diverse zwammen.

3 Frans Roggeman 2 Rik De Baere – 0476 88 71 29 rik.debaere@telenet.be

Z ondag 6

oktober

Opendeurdag bij SOS Wilde Dieren A fdeling B oven -D ender 1 Doorlopend van 10:00 tot 18:00 6 SOS Wilde Dieren, Hoge Buizemont 211, Geraardsbergen 4 Verneem alles over de werking van het Geraardsbergse opvangcentrum voor vogels en wilde dieren en over de vele dieren die er worden opgevangen en verzorgd. Neem een kijkje achter de schermen van het Wildlife Hospital.

7 Nagenieten kan je met een pannenkoek en een streekbiertje of frisdrank 2 www.soswildedieren.be

Z aterdag 12

oktober

Nacht van de Duisternis A fdeling E rpe -M ere 1 20:00 - 23:00 6 Parking Sociaal Huis, Oudenaardsesteenweg 458, Bambrugge 4 In samenwerking met de gemeente kunnen we genieten van de geheimen van de duisternis. Met telescopen kunnen we sterrenkijken en we gaan muizen vangen die we daarna kunnen identificeren. We zetten de nachtvlinderval nog een laatste keer dit jaar op.

De kinderen kunnen braakballen uitpluizen om te ontdekken wat de uilen zoal gegeten hebben.

2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

halen kom je te weten tijdens onze boswandeling van ongeveer 6 km.

7 Samen met Natuurpunt ‘s Heerenbosch 2 Yvette Saerens – 0479 30 24 77 5 Goede stapschoenen.

Honden aan de leiband

natuurpunt.erpemere@gmail.com

Z ondag 13

oktober

Proefwandeling A fdeling A ffligem -L iedekerke

Z aterdag 19

1 9:45 – 12:00 6 Liedekerkebos, ingang ter hoogte van Schelfhoutstraat 188, 1770 Liedekerke 4 Leerrijke eetwandeling! Specialist Erik De Block leert jong en oud kennis maken met de eetbare flora in het bos.

2 Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.be

Z ondag 13

A fdeling A alst 1 14:00 - 17:00 6 Kerkplein Mespelare 4 Op de Vlaamse “Dag van de Trage Weg” openen de steden Aalst en Dendermonde de nieuwe wandelverbinding tussen Gijzegem en Mespelare. Na een wandeling over de trage wegen in de Dendermeersen en door de weides van Natuurpunt in natuurgebied Beneden-Dender, wacht een gratis drankje op het dorpsplein van Mespelare.

2 Rik De Baere – 0476 88 71 29 rik.debaere@telenet.be 5 Regenlaarzen bij nat weer

oktober

Week van het Bos Kluizenbos A fdeling A alst 1 14:00 - 17:00 6 Kluiskapel aan de ingang van het bos 4 Boswandeling i.s.m. het Willemsfonds.

Uitleg over de verdere omschakeling naar een natuurgerichter bosbeheer.

2 Peter Luyten – 0485 50 38 04 Peter.luyten6@telenet.be 5 Laarzen bij nat weer

Z ondag 13

Z aterdag 19

oktober

Tweede eetfestijn Natuurpunt Denderleeuw

oktober

A fdeling D enderleeuw

Week van het Bos Bomen en boleten

1 17:00 - 22:00 6 Zaal De Vrede naast Gildenhuis de Vrede, Dorp 4, Denderleeuw 4 Spaghetti/Vegie à volonté: 12 euro, kinderen 8 euro.

7 Kaarten vooraf te kopen/reserveren 2 Joost Mertens – 0497 48 65 20 Bruno de Bruyn – 0496 59 52 43

A fdeling D endermonding 1 14:00 - 16:30 6 Boerenkrijgpark, Molenstraat 1, 9290 Overmere (Berlare) 4 Allerlei activiteiten in het nieuw ingerichte Boerenkrijgpark in Overmere.

Start aan de infostand van Natuurpunt.

7 Samen met de gemeente Berlare en Natuurpunt Scheldeland 2 Website gemeente Berlare of Dirk De Mesel – 0476 33 10 43 5 Stevige stapschoenen en eventueel een paddenstoelenboek

Z ondag 13

oktober

Feestelijke opening wandelverbinding Gijzegem - Mespelare

Z ondag 20

oktober

Trektelling in het Aubroek (Scheldebroeken) A fdeling D endermonding 1 Vanaf 7:50 doorlopend 6 Trektelpost in het Aubroek, Berlare 4 We tellen de overvliegende vogels die warmere oorden opzoeken. Kom gerust eens kijken op onze telpost in de Scheldebroeken. Van harte welkom!

7 Samen met Vogelwerkgroep Durmevallei en vzw Durme 2 Vooraf contact nemen met: Rudi Van Onderbergen – 0472 81 39 41

oktober

Paddenstoelen in het bos A fdeling L ede 1 14:00 6 Bosparking Kasteeldreef, Buggenhout 4 Waaraan denk jij als je duivelsei, judasoor, hazenpootje of mosklokje hoort?

Het zijn allemaal paddenstoelen!

Kom ze mee ontdekken in het grote Buggenhoutbos. Paddenstoelen zijn nuttig voor het bosecosysteem en sommige zijn nuttig voor de mens.

Een aantal gebruiken, mythen en ver-

Z ondag 20

oktober

Trage wegen A fdeling E rpe -M ere 1 08:00 - 12:00

I

I

oktober november december 2019

dendriet 13

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon n 5 meebrengen n 3 gids 6 Ontmoetingscentrum Ratmolen, Ratmolenstraat 13, Aaigem 4 De gemeentediensten hebben een wandeling uitgestippeld langsheen de trage wegen in Aaigem. Op enkele plaatsen op het wandeltraject zorgen de gidsen van Natuurpunt Erpe-Mere voor interessante uitleg.

2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46 natuurpunt.erpemere@gmail.com

Z ondag 20

Z ondag 10

A fdeling A ffligem -L iedekerke

A fdeling L ede 1 11:30 - 14:00 6 OC van Oordegem, Oordegemdorp 4 Ten voordele van onze natuurgebieden Geelstervallei en Papegembos.

Volwassenen 18 euro - keuze uit: V1. Varkenshaasje Provençaalse- (A), peper- (B) of champignonsaus (C) met kroketten op een bedje van vers geplukte groenten.

V2. Tongrolletjes met mosterdsaus, bijpassende groenten en kroketten.

V3. Vegetarische spirelli met bijpassende warme groenten en kaassaus.

Kinderen 10 euro - keuze uit: K1. Kippenfilet met appelmoes en kroketten.

K2. Vegetarische spirelli met verse warme groenten en kaassaus.

7 Inschrijven vóór 10 oktober via storting op Natuurpunt Lede BE64 6528 5095 8652 m.v.v. het aantal gerechten en de totaalsom.

Vb.: 1xV1C+1xV2+1xV3+2xK1 (74 euro).

2 Yvette – 0479 30 24 77 of Chris – 0486 92 05 90

1 6 4

8:30 - 16:30 Einde Mulhofstraat Natuurbeheer in het natuurgebied Palitsebeekvallei. Iedereen is welkom.

We werken de hele dag door. Hapje en drankje voor de medewerkers.

Wandeling langs de beheerwerken met informatie over wat het beheerteam o.l.v. Marc Michiels in de loop der jaren heeft verwezenlijkt.

Maak tijdens de wandeling ook pesoonlijk kennis met ons beheerteam!

2 Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be

Z ondag 10

A fdeling B oven -D ender 1 14:00 - 17:00 6 ‘t Bruggenhuis, Majoor Van Lierdelaan 50, Overboelare 4 Vochtige alluviale bossen hebben een relatief rijke mycoflora. Symbionten en houtafbrekers overheersen het wilgenen elzenrijke moerasbos.

2 Willem Boonen – 0479 09 80 37 willem.boonen@scarlet.be

oktober

A fdeling B oven -D ender 1 14:00 - 17:00 6 Station, Rue René Magritte, Lessines 4 Historische wandeling van een 5-tal km langs de steengroeven van Lessen met de kasseisteen als rode draad. We eindigen aan de site waar de betwiste Snow Games gepland zijn.

Geen modderige wegen deze keer, de paden en wegen zijn verhard.

2 Johan Vander Heyden - 0477 25 06 88 j.vdheyden@telenet.be november

Paddenstoelen in de Gerstjens A fdeling A alst 1 10:00 - 12:00 6 Parking einde van Gerstenstraat, Erembodegem

14 dendriet

I

I

november

Paddenstoelen in Kortelake

D insdag 12

Historische kasseiwandeling in Lessen

Z ondag 3

november

Dag van de Natuur Open natuurbeheer

oktober

Natuurpunt Eetfestijn

Z ondag 20

4 Herfstwandeling door de vochtige stukken van natuurgebied Gerstjens met een schat aan paddenstoelen in alle vormen en kleuren.

3 Peter Tolleneer 2 Rik De Baere – 0476 88 71 29 rik.debaere@telenet.be

november

Bever infoavond RLSD - A fdeling A alst 1 20:00 - 22:00 6 Zaal ’t Sestich (bibliotheek), Kerkstraat 111, Dendermonde 4 De bever, het grootste knaagdier van Europa, is sinds enkele jaren terug langs de Beneden-Dender.

Het nachtdier laat zich weinig zien maar de spectaculaire knaagsporen en graafwerken zijn er volop te vinden.

Waterbeheerders en omwonenden zitten met veel vragen maar er valt met de bever goed samen te leven. Zeker als we wat voorzorgen nemen om eventuele (natuur-)schade te voorkomen.

Je komt het allemaal te weten op de informatieavond van het Regionaal Landschap i.s.m. Natuurpunt.

2 Robbert Schepers RLSD - 09 210 90 57 www.rlsd.be

oktober november december 2019

Z aterdag 16

november

Bosuilen in het Raspaillebos A fdeling B oven -D ender 1 17:30 - 21:00 6 De Helix, Hoogvorst 2, Grimminge 4 Inleiding over uilen met speciale focus op de geluiden. Via geluidsgrafieken wordt uitgelegd hoe je het geluid kan ‘lezen’ en hoe je individuen van elkaar kan onderscheiden.

Daarna wandeling van ca. 5 km in het Raspaillebos op zoek naar de bosuil. Bij gunstig weer is een auditief spektakel gegarandeerd. Met wat geluk krijgen we er een of meerdere te zien.

7 Aansluitend borrel, biertje, frisdrank, koffie of warme choco.

Inschrijven via mail aan Koen met vermelding van het aantal volwassenen en kinderen.

2 Koen Steenhoudt – 0472 90 80 57 koen.x.hilde@gmail.com 5 Zaklamp en verrekijker meebrengen.

Om risico’s op valpartijen te vermijden, zijn op deze avondwandeling geen honden toegelaten.

Z ondag 17

november

Herfstwandeling in de Heidemeersen A fdeling D endermonding 1 14:00 - 17:00 6 Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, 9290 Berlare 4 Begeleide herfstwandeling in het natuurgebied de Heidemeersen. Kom mee op bezoek aan het Aalsterse Angkor Wat. 2 Geert Vergote – 0474 27 69 36 gvergote@skynet.be 5 Stevige wandelschoenen

Z ondag 17

november

Mythologie en bomen A fdeling L ede 1 14:00 6 Kerk Sint Bavo, Wanzele Dorp 4 Vele goden en mythologische wezens worden in verband gebracht met een bepaalde soort boom. Nog altijd zijn er indrukwekkende bomen in het landschap te ontdekken, vaak op het hoogste punt in de omgeving. Nog altijd zijn er gebruiken van de koortsboom, de geluksboom, de geboorteboom en de heilige boom. Wij gaan op zoek naar aanwijzingen van dit oeroude gebruik en frissen we onze kennis over deze sterke wezens nog eens op.

7 1 euro/persoon voor ons natuurproject.

Inschrijven niet nodig.

2 Yvette Saerens – 0479 30 24 77 5 Stapschoenen. Honden aan de leiband.

Uitneembare wandelkaart

Het Kluizenbos I

I

oktober november december 2019

dendriet 15

foto: Katrien Buysse

5

Golfclub De Kluizen

KLUIZENBOS SOMERGEMPARK HEUVELPARK

Kluiskapel

12 Bos Grasland Akker Waterlopen Bebouwing Rode wandeling 1,9 km Groene wandeling 7,8 km Blauwe wandeling 5,9 km Startpunt Bushalte Abdij Kapel Horeca Je bent hier

500

4

Affl ige

md

Seminariecentrum De Kluizerij Wijndomein De Kluizen

ree f

11

De Oude Snas

10

1 18 Abdij van Affligem

17

Gasthof d’ Oude Brouwerij

Welkom in het Kluizenbos Op de grens tussen Aalst en Affligem ligt het Kluizenbos. Tot in de achttiende eeuw was het bos 200 hectare groot. Landbouw en bosbouw hebben hun deel opgeëist. Nu blijft er nog een 50-tal hectare over waarvan 21 hectare veilig is gesteld door Natuurpunt. Wandelaars en natuurliefhebbers kunnen hier volop aan hun trekken komen.

Kom en ontdek dit gebied!

Help jij bomen planten?

foto: Katrien Buysse

Praktisch l Er

zijn drie uitgestippelde wandelroutes: de rode wandeling van 1,9 km (start aan de Kluiskapel, Kluisdreef 1, 1790 Affligem), de blauwe wandeling van 5,9 km (start aan de Schietbaan 91, 9300 Aalst) en de groene wandeling van 7,8 km (start aan het Gasthof d’Oude Brouwerij, Abdijstraat 2, 1790 Affligem).

l Je

kan het Kluizenbos bereiken vanaf het station van Aalst met lijnbus 4 tot eindhalte ‘hof Zomergem’, en vanaf het station van Erembodegem met bus 2 tot eindhalte ‘hof Zomergem’.

l Enkel

Somergembos en Heuvelpark zijn toegankelijk voor kinderwagens en rolstoelen. Bij vochtig weer zijn laarzen aangeraden. Honden zijn welkom aan de leiband.

l Je

kan Kluizenbos steunen door een gift op BE56 2930 2120 7588 met vermelding gift Kluizenbos. Voor giften vanaf 40 euro wordt een fiscaal attest afgeleverd.

Natuurpunt wil het oorspronkelijke bos opnieuw herstellen, met veel oude bomen en dood hout waar de natuur zijn gang kan gaan. Eerst zullen de exotische bomen selectief verwijderd worden om inheemse bomen zoals zomereik, els, es en hazelaar spontaan terug te laten keren. Jij kan daarbij helpen!

Koop een boom en kom hem planten op de boomplantactie van 7 december.

Bomen groot formaat (BG):

40 euro per stuk.

Bomen klein formaat (BK):

10 euro voor 4 planten.

Pakket struiken voor bosrand (PS):

20 euro voor 12 planten.

Bestellen kan via overschrijving op rekeningnummer BE70 9792 1409 0725 van Natuurpunt Aalst, met vermelding van Kluizenbos en soort (BG, BK of PS) + aantal.

Bedankt!

Het Kluizenbos wordt beheerd door Natuurpunt Aalst en Natuurpunt AffligemLiedekerke.

www.natuurpunt.be/kluizenbos

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon n 5 meebrengen n 3 gids

Z aterdag 23

november

Dag van de Natuur: Wellemeersen A fdeling D enderleeuw 1 9:00 6 Einde Wellemeersenstraat aan de fietsen voetgangersbrug in Denderleeuw 4 Rooien van coniferen tegen Depot Natuurpunt en verwijderen rode kornoelje langs perceel raster.

2 Bruno de Bruyn – 0496-595243 5 Handschoenen, laarzen of wandelschoenen

Z aterdag 23

november

Dag van de Natuur: Natuurbeheer Berlare A fdeling D endermonding 1 9:00 - 17:00 6 Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare 4 Knotten van wilgen.

2 Stefaan Thibau – 0478 65 17 00 stefaan.thibau@skynet.be 5 Laarzen of stevig schoeisel, werkhandschoenen, evt. bijltje, hakmes of zaag

Z aterdag 23

november

Dag van de Natuur: Wilgen knotten A fdeling L ede 1 09:00 - 13:00 6 Natuurgebied Geelstervallei 4 De wilg is de meest geknotte boom en is in agrarische gebieden ecologisch erg belangrijk. In de knot, die bovenaan verbreedt, veroorzaakt het regenwater een rottingsproces en vormen zich holtes. Die worden door onder meer de steenuil, de ringmus, de gekraagde roodstaart en de matkopmees gebruikt om in te broeden. In het voorjaar zorgen zijn vroege bloemen voor voedsel voor de ontwakende insecten.Een reden te meer voor Natuurpunt Lede om deze bomen opnieuw aan te planten en te onderhouden langs zijn gebieden.

2 Chris Van De Velde – 0486 92 05 90 lede.natuurpunt@gmail.com

Z aterdag 23

november

19 Natuur- en milieuquiz de

A fdeling N inove 1 19:30 - 23:30 6 Zaal De Linde, Gemeentehuisstraat 42, 9402 Meerbeke 4 Al voor de 20ste keer kan je komen meegenieten van de milieu- en natuurquiz van de Denderstreek. Ploegen van 4 personen. Algemene vragenreeksen, fotoreeksen, themareeksen, een tafel-

ronde en een 1-3-5 puntenronde met vragen over natuur en milieu. Ook aardrijkskunde en natuurkunde komen aan bod, net als cultuur, politiek en actualiteit, dit alles met een link naar natuur en milieu.

7 Inschrijven door 20 euro per ploeg te storten op rekening BE 179793-52955521 van NP-Ninove, Middenstraat 31, 9500 Zandbergen, m.v.v. “quiz 2019 + ploegnaam”, en een bevestigingsmail naar Wouter Mertens.

2 Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be

Z aterdag 30

Z aterdag 7

december

Bomenplantactie

Z aterdag 7

december

Natuurreizigersavond A fdeling N inove 1 19:30 - 22:30 6 Bovenzaaltje oud-stadhuis, Oudstrijdersplein 6 4 Diverse Natuurpunters komen elk op een zeer gevarieerde wijze hun voorbije natuurreis toelichten aan de hand van een projectie van hun foto’s.

2 Joachim De Maeseneer - 0499 80 89 05 joachimdm@yahoo.com

december

Stadswandeling Somergem-Kluisbos A fdeling A alst 1 10:00 - 12:00 6 Oude brug einde Schietbaan in Aalst 4 Winterse wandeling door het stadsrandbos Somergem en het aanpalende Kluisbos.

3 Jens De Bruycker 2 Rik De Baere – 0476 88 71 29 rik.debaere@telenet.be

Z ondag 8

december

Boomplantactie A fdeling L ede 1 09:00 - 13:00, 6 Natuurgebied Geelstervallei 4 Bomen zijn de filters van onze vervuilende systemen. Ze houden fijn stof vast en laten het bij regenbuien naar de grond vloeien. Ze filteren koolstofdioxide uit de lucht, zetten deze vast in hout dat wij gebruiken in allerlei toepassingen en geven onze levensnoodzakelijke zuurstof vrij. Bomen schenken ons LEVEN! Koop een boom of struik bij Natuurpunt Lede op 29/10 of 19/11 op de markt in Lede en kom hem zelf planten in ons natuurgebied.

2 Chris Van De Velde – 0486 92 05 90 lede.natuurpunt@gmail.com

december

Boomplantactie Kluizenbos en

1 9:00 - 12:00 6 Zavelputstraat, Denderleeuw 4 Opruimen zwerfvuil en sluikstorten langs het wandelpad in de Wellemeersen 2 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 5 Handschoenen, laarzen of wandelschoenen.

A fdeling E rpe -M ere

A fdeling E rpe -M ere

A fdeling A alst

Zwerfvuilactie

1 10:00 - 15:00 6 Brugje, Honegemmeersweg, Erpe 4 Om onze natuur te laten verjongen werden een aantal bomen gekapt.

Deze worden nu vervangen door nieuwe, jonge boompjes die er nog lang tegenaan zullen kunnen. Wie komt er een handje toesteken om de boompjes in de grond te steken?

2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46 natuurpunt.erpemere@gmail.com 5 Stevig schoeisel en eventueel een spade

1 17:00 - 22:00 6 Parochiecentrum, Kerkstraat, Burst (Erpe-Mere) 4 Italiaanse slingers om van te likkebaarden. Er is ook een smakelijke veggiespaghetti. Om af te sluiten bieden we lekkere desserten aan.

De opbrengst gaat naar de zorg, het beheer en de ontwikkeling van natuurgebieden in Erpe-Mere.

7 Volwassenen: 14 euro Kinderen tot 10 jaar: 7 euro 2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46 natuurpunt.erpemere@gmail.com

Z aterdag 7

december

A fdeling D enderleeuw

november

Eetfestijn

Z ondag 1

Z aterdag 7

A ffligem -L iedekerke

1 8:30 - 12:30 6 Kluiskapel aan de ingang van het Kluizenbos 4 Jaarlijkse boomplantactie: koop een boom en kom hem planten in het Kluizenbos. We helpen het bos met de omvorming naar een natuurlijk bos.

Populieren moeten plaats ruimen voor streekeigen bomen. Drank en een tussendoortje worden aangeboden.

2 Wim Van Grieken – 0477 40 78 41 wvangrieken@telenet.be 5 Stevig schoeisel en eventueel een spade

I

I

oktober november december 2019

dendriet 19

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon n 5 meebrengen n 3 gids

Z ondag 8

Z ondag 5

december

2020

A fdeling A ffligem -L iedekerke

A fdeling E rpe -M ere 1 09:30 - 12:00 6 Hof Ter Vaerent, Honegemstraat 139, Erpe 4 Hoe komt de natuur de winter door?

Kom er alles over te weten tijdens ons driemaandelijks bezoek aan de Honegem.

2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46 natuurpunt.erpemere@gmail.com

Z aterdag 8

januari

Glühweinwandeling

Over winteren

december

1 9:45 - 12:00 6 Parking zwembad Liedekerke, Sportlaan 2, 1770 Liedekerke 4 Klassieke natuurwandeling in de Palitsebeekvallei met glühwein als afsluiter. Wandeling en glühwein tegen een kleine vergoeding.

2 Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.be foto: Wouter Faveyts

Winterwandeling A fdeling A ffligem -L iedekerke 1 13:45 - 16:30 6 Kravaalbos bij Stinne, Putstraat 116, 9310 Meldert 4 Verfrissende wandeling! Kravaalbos vlak voor de winter.

2 Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.be

Z ondag 8

december

Winter in Everbeek A fdeling B oven -D ender 1 14:00 - 17:00 6 Kerk, Muiterij, Everbeek-Boven 4 Landschapswandeling van een 8-tal km langs het glooiend landschap van Everbeek, doorheen de Everbeekse Bossen en het Livierenbos.

2 Carlos D’haeseleer – 0484 77 56 50 carlos.dhaeseleer@gmail.com

Z aterdag 21

december

Wandeling en Kerst-bbq A fdeling L ede 1 16:00 - 19:00 6 Overimpestraat 32, 9420 Erpe-Mere.

Let op! Overgang Veldekenswegel Lede / Overimpestraat Erondegem 4 Langs een verkorte route en over stemmige bospaadjes gaan we naar “de kerststal” ter hoogte van het Boshuis.

We staan even stil bij het winterse landschap en de slapende natuur. In het donkerste moment van het jaar brengen wij een beetje licht in het Boshuisje dat wij sfeervol hebben ingericht en waar we jullie trakteren met een winterse bbq en een verwarmend drankje.

7 Vooraf inschrijven noodzakelijk. 8 euro/pers. Per kind 4 euro. Natuurpunt Lede BE64 6528 5095 8652. M.v.v. aantal volwassenen en kinderen.

Zonder bbq kan je ook meewandelen 2 Yvette Saerens – 0479 30 24 77 5 Stevig schoeisel of laarzen, zaklamp

20 dendriet

I

I

NATUURBEHEER Geelstervallei A fdeling L ede

1 Elke eerste zaterdagvoormiddag van de maand.

2 Chris Van De Velde – 0486 92 05 90 lede.natuurpunt@gmail.com

Z aterdag 5

oktober

Kluizenbos A fdeling A alst

en

A ffligem -L iedekerke

1 8:30 - 12:30 6 Kluiskapel aan de ingang van het Kluizenbos 4 Natuurbeheer in het Kluizenbos. Drank en een tussendoortje worden aangebo den.

2 Wim Van Grieken – 0477 40 78 41 wvangrieken@telenet.be

Z ondag 20

oktober

Natuurbeheer A fdeling A ffligem -L iedekerke 1 8:30 - 12:30 6 Plaats van afspraak wordt via e-mail tijdig meegedeeld 4 Natuurbeheer in een van onze reservaten. Drank en een tussendoortje worden aangeboden.

2 Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be

Z aterdag 26

oktober

Heidemeersen A fdeling D endermonding 1 9:00 - 12:00 6 Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare 4 Bestrijding (uittrekken, uitsteken) Amerikaanse vogelkers op de rivierduin ‘t Stampkot.

oktober november december 2019

2 Vooraf contact nemen met Stefaan Thibau – 0478 65 17 00 stefaan.thibau@skynet.be 5 Laarzen en werkhandschoenen

Z aterdag 16

november

Kluizenbos A fdeling A ffligem -L iedekerke 1 8:30 - 12:30 6 Kluiskapel aan de ingang van het Kluizenbos 4 Natuurbeheer in het Kluizenbos.

Drank en een tussendoortje worden aangeboden.

2 Wim Van Grieken – 0477 40 78 41 wvangrieken@telenet.be

Z aterdag 7

december

Padde- en Porrebeekvallei A fdeling D endermonding 1 9:00 - 12:00 en 13:30 - 16:30 6 We komen vooraf samen aan het restaurant De Koeketine, Opstalstraat 45, 9200 Schoonaarde 4 Afzetten hakhout 7 ’s Middags broodjeslunch met warme soep en dranken 2 Vooraf contact nemen met: Dirk De Mesel – 0476 33 10 43 5 Laarzen en werkhandschoenen

Z aterdag 14

december

Sint-Onolfspolder A fdeling D endermonding 1 9:00 - 12:00 en 13:30 - 16:30 6 Tijsluis aan monding Nieuwe Dender, kant van Appels (tussen Maaistraat en Sint-Onolfsdijk) 4 Knotten van wilgen of afzetten houtkant 7 Drank en tussendoortje worden aangeboden. Broodjes en drank voor wie de hele dag blijft.

2 Bart Dierickx – 0475 62 70 21 bartdierickx@skynet.be 5 Laarzen of stevig schoeisel, werkhanschoenen, evt. motorzaag, bijltje of hakmes

Z ondag 15

december

Natuurbeheer A fdeling A ffligem -L iedekerke 1 8:30 - 12:30 6 Plaats van afspraak wordt via e-mail tijdig meegedeeld 4 Natuurbeheer in een van onze reservaten. Drank en een tussendoortje worden aangeboden.

2 Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be

Natuur- en milieuquiz: een jubileumeditie Natuurpunt Ninove zet de traditie voort: dit jaar blaast onze quiz 20 kaarsjes uit en dat willen we extra in de verf zetten! Graag verwelkomen we alle ploegen die ooit meegedongen hebben voor deze supereditie.

Wil jij en je team weten hoever je kennis (al) reikt? Klaar om de uitdaging met de concurrentie aan te gaan? Zin in een gezellige en warme avond vol met wetenswaardigheden over de natuur en ons milieu? Dan ben je bij ons aan het juiste adres! We zoeken ook deze keer naar de beste natuur- en milieukenners uit de ruime regio.

Ook dit jaar hebben we algemene vragenreeksen in petto, maar ook fotorondes en tafelkriebels over vanalles dat van ver of kortbij met onze natuur en het milieu te maken heeft. De focus ligt vooral op de flora en fauna van bij ons. We zorgen ervoor dat zowel specialisten als beginnende natuurliefhebbers aan hun trekken komen: de eersten toetsen hun kennis terwijl de anderen enorm veel bijleren op zo’n avond!

Nieuw dit jaar zijn aparte vermeldingen voor verschillende subcategorieën: “de beste ploeg in...”. Er is ook een klassement voor jeugdploegen (ploeg van drie min-21-jarigen, vergezeld van één plus-21 jarige).

PRAKTISCH Wanneer? Zaterdag 23 november 2019 Waar? (opgelet: nieuwe locatie!)

Zaal De Linde, Gemeentehuisstraat 42, Meerbeke (Ninove) Inschrijven? Deelnemen kost 20 euro per ploeg van 4 personen. Je kan je ploeg inschrijven door een mail te sturen naar: wouter.mertens@natuurpuntninove.be en het inschrijvinggeld te storten op rek.nr.

BE17 9793 5295 5521 van Natuurpunt Ninove, met vermelding van ”NatuurQuiz” en de naam van je ploeg.

I

I

oktober november december 2019

dendriet 21

Vissen van de Dender In opdracht van het ANB-Visserijfonds wordt het visbestand in de Dender regelmatig onderzocht, zodat veranderingen in het visbestand kunnen worden gedetecteerd. Deze bemonsteringen gebeuren telkens met identieke inspanningen en met eenzelfde combinatie aan vangstmethodes, om de resultaten met elkaar te kunnen vergelijken. Intussen zijn de resultaten beschikbaar voor 2011, 2015 en 2018.

Tijd voor een overzicht.

Dalende trend?

Aantallen

De visbiomassa (kilogram vis per hectare) is een belangrijke variabele die ons iets kan vertellen over de algemene toestand van een water als de Dender. Wanneer we de vergelijking maken, zien we toch een enigszins dalende trend: van 130,4 kg/ha (2011) over 90,5 kg/ha (2015) naar 60,4 kg/ha (2018).

Toch moeten we dit resultaat met enige voorzichtigheid interpreteren. De meetfout op deze schattingen bijvoorbeeld is behoorlijk groot.

Bovendien zijn de vangsten telkens momentopnamen en zijn vissen mobiel binnen het watersysteem. Niettemin moet deze dalende trend goed opgevolgd worden bij volgende visonderzoeken.

Net zoals de visbiomassa blijken ook de aantallen vissen per pand zeer variabel. Over de jaren heen bekeken lijken de totale aantallen dan weer redelijk stabiel. In 2011 werden er gemiddeld – over de gehele lengte van de Dender dus – 3.984 vissen per ha aangetroffen.

In 2015 was dat iets meer: 5.366. In 2018 werd dit weer geschat op 3.347 vissen per ha. Ook hier zijn er verschillende factoren die dit samen verklaren, o.a. dat er goede en slechte reproductiejaren zijn, dat er een meetfout bestaat op de schattingen, dat er bij sommige afslepingen ook niet efficiënt gevist kon worden doordat er allerlei rommel op de waterbodem lag, enzovoort.

Grosso modo zien we dus dat hoewel de aantallen vissen redelijk stabiel blijven over de jaren heen, de visbiomassa lijkt af te nemen.

Dit zou erop kunnen wijzen dat er een shift in de soortensamenstelling aan het gebeuren is, en dat vooral kleinere (lichtere) vissoorten het beter doen dan de grotere. Maar is dit wel zo?

Nog een opvallende vaststelling van de onderzoekers is dat er grote onderlinge verschillen bestaan tussen de verschillende panden (dat zijn de zones tussen twee sluizen of stuwen) van de Dender. Als algemene regel kan je stellen dat hoe meer stroomafwaarts richting Dendermonde, hoe meer vis er voorkomt.

Soortensamenstelling STUWPAND

STROOMAFWAARTSE SLUIS

STROOMOPWAARTSE SLUIS

1 2 3 4 5 6 7 8

Dendermonde Denderbelle Aalst Teralfene Denderleeuw Pollare Idegem Geraardsbergen

Denderbelle Aalst Teralfene Denderleeuw Pollare Idegem Geraardsbergen Deux-Acren (Wallonië)

22 dendriet

I

I

oktober november december 2019

In 2018 werden 19 vissoorten aangetroffen in de Dender, waarvan blankvoorn, brasem, baars en giebel de hoofdmoot uitmaken. Ook in de vorige visonderzoeken bleken blankvoorn en brasem het grootste aandeel in de visbiomassa te hebben.

De soorten die recent in de Dender werden aangetroffen zijn: aal (paling), alver, baars, bermpje, bittervoorn, blankvoorn, blauwband, brasem, driedoornige stekelbaars, giebel, hybride (kruising), karper, kolblei, pos, rietvoorn, riviergrondel, snoekbaars, vetje en winde.

Paling

Š Foto: Rollin Verlinde - Vilda

Op basis van de soortensamenstelling en de verhouding is er momenteel geen reden om aan te nemen dat er echt een shift in het visbestand aan de gang is naar andere soorten.

Karper is een soort die bij dergelijke visonderzoeken nogal eens onderschat wordt, omdat die zich moeilijk laat vangen met de bekende methodes. Daardoor kan een ietwat vertekend beeld ontstaan over de biomassa. Karpers zijn namelijk soorten die vaak voor een aanzienlijke bijdrage van de biomassa kunnen zorgen.

Foto: Rollin Verlinde - Vilda Blankvoorn in paaikleed

Visuitzettingen Met de hengelsector is de afspraak gemaakt dat we een visbiomassa nastreven van 150 kg per ha. Het herbepotingsplan voorziet in de jaarlijkse uitzetting van 100 kg rietvoorn, 450 kg blankvoorn, 150 kg brasem en 150 kg winde.

De visuitzettingen worden momenteel zoveel mogelijk stroomopwaarts (richting Geraardsbergen en Lessen) uitgevoerd omdat dit net de panden zijn die de laagste visbiomassa kennen.

Hoewel in enkele benedenstroomse panden het streefcijfer van 150 kg per ha wel wordt gehaald, zou het kunnen dat dit doel niet realistisch blijkt voor de bovenstroomse panden. Of dit streefcijfer voor de bovenste panden moet herzien worden, is onderwerp voor bespreking met de provinciale visserijcommissie van OostVlaanderen.

Š Foto: Rollin Verlinde - Vilda

I

I

oktober november december 2019

dendriet 23

Aanbevelingen De onderzoekers beschouwen periodieke en accidentele lozingen, samen met riooloverstorten, als belangrijke factoren die de aangroei van het visbestand afremmen. Riooloverstorten treden in werking bij hevige regen, wanneer de riolen het vele water niet meer kunnen slikken en het in de rivieren storten. De vissterftes ten gevolge van lozingen of een riooloverstort zijn meestal wel beperkt tot het pand waarin het incident zich voordoet, maar dat betekent dat het betreffende pand een tijd lang héél weinig vis bevat en dus opnieuw moet herstellen. Dit trekt het gemiddelde voor de hele Dender natuurlijk naar beneden.

Het visbestand in dergelijke panden kan aangesterkt worden door visuitzettingen, maar dit is geen duurzame maatregel en zal alleen opbrengen wanneer de oorzaken voor de achteruitgang van het visbestand zijn weggenomen, dus wanneer de waterkwaliteit voldoende gewaarborgd kan blijven.

In de Dender komen nog verschillende vismigratieknelpunten voor. Aan de meeste sluis-stuwcomplexen is nog geen vispassage voorzien, waardoor vissen de sluis of stuw niet kunnen oversteken en “vast zitten” in het pand.

Dat dit de verspreiding van vissoorten over de lengte van de Dender verhindert, bewijst het verhaal van de paling. Benedenstrooms, in het eerste pand, is hij talrijk aanwezig, in het tweede pand al een pak minder, en in de panden verderop nóg minder.

De paling geraakt slechts met veel moeite in de bovenste panden. De waterwegbeheerder, de Vlaamse Waterweg, is zich bewust van deze problematiek en werkt dan ook plannen uit om de mogelijkheden voor vismigratie in de Dender aanzienlijk te verbeteren. Voor de meeste sluizen betekent dit dat er effectief een vispassage moet worden aangelegd: een werk van lange duur, maar zeer lonend op lange termijn en cruciaal voor het voortbestaan van migrerende vissoorten zoals de paling.

Ook de verbetering van zijbeken van de Dender is belangrijk, omdat die kunnen zorgen voor aangroei van het visbestand. Zijbeken bevatten immers meer geschikte plaatsen waar vissen paren, hun eieren afzetten en de jongen opgroeien, en ze ondervinden bovendien minder impact van passerende scheepvaart. Ook hier zijn de waterbeheerders (de provincie en VMM) volop werk aan het maken van vismigratie en verbetering van de biotoopstructuur.

Aandacht voor waterkwaliteit en vismigratie Conclusie? De Dender is een rivier met een groeipotentieel voor het visbestand, tenminste als de waterkwaliteit verder kan bestendigd worden en er meer mogelijkheden voor vrije vismigratie worden gecreëerd, zowel in de Dender zelf, als vanuit de Dender naar zijn zijbeken.

Alain Dillen en Pieter Boets

© Foto: Yves Adams - Vilda

24 dendriet

I

I

oktober november december 2019

DĂŠ speciaalzaak voor al uw w optische instrumenten Ontdek onze nieuwe WEBSHOP! P! www.natuurkijkers.be Nederstraat 25 9700 Oudenaarde +32 (0)55 61 33 13 info@natuurkijkers.be www.natuurkijkers.be Natuurkijkers.be is een merknaam van Optiek Van Ommeslaeghe, Nederstraat 20

Verrekijkers, telescopen, sterren-es, ... kijkers, microscopen, loupes, Demonstraties op aanvraag aag g

I

I

Fotot: _Wouter Faveyts

oktober november december 2019

dendriet 25

Foto: Koen Steenhoudt

Maak kennis met de Ninoofse Tussen de eerste schuchtere poging van Kris De Wit en de 25ste groepsopruiming van de Ninoofse zwerfvuiljagers liggen anderhalf jaar en ruim 5 ton afval, dat ze in groep en individueel verzamelden. Nu zijn ze een vaste waarde geworden in het straatbeeld van Ninove en de dorpen, een gewaardeerde gespreks- en samenwerkingspartner voor de stad en een voorbeeld van een positief burgerinitiatief.

We stellen je graag even voor. foto: Stad Ninove

genaamde SIS-melding. Het zijn intussen zowat 1.700 zakken, het resultaat van 219 opruimingen. Natuurpunt Ninove haakte in op hun inzet en stelde een beëdigd wachter aan, die toezicht houdt op de natuurgebieden.

Sluikstorters betrapt

Ergernis wordt sociaal engagement De zogenaamd sociale media barsten van de internettrollen, die zich ergeren aan alles en iedereen. Maar het zijn enkel hun tien vingers die in actie komen. Toch kan diezelfde ergernis ook de startmotor zijn om iets heel concreets te doen. Dat is wat Kris De Wit ondervond.

Al startte het zeer timide en bescheiden: “Toen ik alleen begon, was ik eigenlijk wat beschaamd en stopte ik met ruimen als er bijvoorbeeld een wagen langs kwam. Wat zouden mensen wel denken?”. Toch sloeg zijn eenmansactie aan.

Anderhalf jaar geleden ontstonden de Ninoofse zwerfvuiljagers: gelijkgestemde zielen, die zich ergeren aan de stuitende nonchalance – soms moedwilligheid – van ‘zwerfvuileriken’ om in kanten en beemden hun afval te dumpen.

Je kent dat: “Als ik er maar van af ben.”

Momenteel zijn ze met 117 Ninovieters die individueel of in groep het zwerfvuil in hun buurt verzamelen in de bekende witte zakken en dit rapporteren aan de stadsdiensten via een zo-

26 dendriet

I

I

oktober november december 2019

Desondanks duiken dagelijks dumpplekken op: soms op nieuwe, vaak ook op bekende plaatsen.

Het lijkt af en toe dweilen met de kraan open.

Soms bekruipt de zwerfvuiljagers enige moedeloosheid, omdat – ondanks alle inspanningen, sensibiliseren en verbaliseren – de zwerfvuileriken zich niets lijken aan te trekken van de inzet van zoveel mensen en diensten. Integendeel, hun vuil wordt telkens weer opgeruimd. Dat gebeurt dankzij het harde en ondankbare werk van de dienst Integrale Veiligheid, de GAS-vaststeller, de gemeenschapswachten en de technische dienst. Het is niet prettig om in de hitte stinkende zakken te openen op zoek naar enige identificatiegegevens. Maar die inspanningen lonen af en toe. Op die manier zijn dit jaar al meer dan 60 sluikstorters betrapt, geïdentificeerd en beboet.

Kris en zijn medestanders blijven zich optrekken aan de resultaten die zij en de stadsdiensten toch boeken. Als ze al een dipje kennen, is dit van voorbijgaande aard. Hun acties blijven trouwens niet onopgemerkt. De VVV Toerisme kende hen de Prijs Toerisme 2019 toe, precies voor hun onverdroten inzet om de stad en de dorpen proper te houden. Natuurlijk is het nodig om het probleem aan de basis aan te pakken.

Begin 2018 voerden ze voor de aanvang van de gemeenteraad actie.

zwerfvuiljagers “We wilden de raadsleden aanzetten om toe te treden tot de statiegeldalliantie. Dat kan al veel zwerfvuil voorkomen. Een tweede doeltreffend middel is het plaatsen van camera’s aan bekende dumpplaatsen. In de stadsbegroting van volgend jaar zijn alvast verplaatsbare camera’s opgenomen: modellen die je gemakkelijk kunt plaatsen zonder dat ze opvallen.

lijkse poll in voor de eerstvolgende opruiming.

Kris en co ontvangen je met open armen!

De zwerfvuiljagers gunnen zichzelf geen respijt.

Dat doen de zwerfvuileriken namelijk ook niet.

Marc Lion

Word zelf een zwerfvuiljager De eerstvolgende afspraak was zaterdag 21 september voor de ‘World Cleanup Day’ met medewerking van zoveel mogelijk Ninoofse verenigingen.

Heb je zin om aan te sluiten en mee op te ruimen? Maak je dan lid van de Facebookpagina ‘Ninoofse Zwerfvuiljagers’. Vul daar de maande-

I

I

oktober november december 2019

dendriet 27

Droogvallende poelen: een kleine ramp?

Honegem is een natuurgebied op de rand van de stad Aalst en de gemeenten ErpeMere en Lede. De negentiende-eeuwse turfputten in het gebied zijn nu poelen met een rijk waterleven, waar kikkers, padden en salamanders leven. Het gebied fungeert als een overstromingsgebied waar water kan worden opgevangen en waardoor stroomafwaarts gelegen gebieden minder vaak last hebben van overstromingen. Een relaas van hoe klimaatverandering ingrijpt in dergelijke types gebieden.

Geen druppel Einde april van dit jaar zijn de leden van de Natuurpuntafdeling Erpe-Mere de turfputten gaan bemonsteren met fuiken. We konden de fuiken nog makkelijk in het water opstellen. Met de fuiken konden we in verschillende poelen de aanwezigheid vaststellen van verschillende soorten volwassen salamanders. In de tweede helft van juni hebben we met een schepnet de poelen onderzocht op de aanwezigheid van jonge salamanders.

Naarmate de dagen vorderden, daalde het waterpeil van de poelen en toen we op 3 juli de grote turfput nabij de vogelkijkhut wilden

bemonsteren, stond er geen druppel water meer in deze poel. Hoe ernstig is dit voor de natuur? We zijn geneigd te denken dat dit rampzalig is, maar is dat zo?

Steeds een ramp?

Poelen die nu en dan eens droogvallen zijn niet uitzonderlijk. IntuĂŻtief benaderd ziet er dit ernstig uit, maar rampzalig hoeft dat niet altijd te zijn. De volwassen amfibieĂŤn kunnen ondertussen op het land ergens beschut tegen de zon verder leven. Voor de larven van kikkers, padden, salamanders, waterjuffers, libellen en waterkevers is er mogelijk een dip in de aangroei van de populatie, maar mogelijk ook niet.

Voor de droogte

foto: Jan Vindevoghel

28 dendriet

I

I

oktober november december 2019

De kleine ongewervelde diertjes die in dergelijke af en toe droogvallende poelen voorkomen, zijn dan weer aangepast aan dit soort situaties: zij kunnen zich wel herstellen of zijn qua soortensamenstelling aangepast aan deze droogtes.

Droogvallen hoeft dus niet altijd een ramp te zijn. Er zijn zelfs voordelen. In Midden-Limburg floreert bijvoorbeeld de populatie van boomkikker zoals nooit voorheen, dankzij het jaarlijks volledig laten leeglopen van de grote vijvers.

Ook wordt de mineralisatie van organisch materiaal versneld door droogvalling. Zo krijgt de vijverbodem eens lucht. Hierdoor krijg je ook een natuurlijke uitspoeling van overtollige voedingsstoffen door regenwater, wat de kwaliteit van zowel de waterbodem als het terugkerende water op termijn sterk bevordert. Bovendien zal de turfput zelf minder snel verlanden, tenzij het water niet meer cyclisch terugkeert. Dat gaan we hier in de gaten moeten houden. Als er nu nog zo’n droge zomer komt, dan lijkt het manueel verwijderen van wilgenscheuten een onbegonnen werk.

Waakzaam zijn Is het droogvallen van poelen dan nooit negatief voor de natuur? Toch wel. Als het gaat om poelen die nooit droogvallen en die om de zo-

veel decennia toch eens droogvallen, dan is de soortensamenstelling niet aangepast aan deze eenmalige stress. Maar als er in de buurt wel nog poelen nat staan is ook dit niet onoverkomelijk. Ook kan de droogte nadelig zijn als het droogvallen verschillende jaren na elkaar plaatsheeft. Als de winterse waterpeilen niet hersteld raken, treedt er verbossing op, waardoor wilgen de poel inpalmen en de poel verdwijnt.

Jaarlijks droogvallende plas-dras situaties vallen hier niet onder: deze kunnen namelijk begraasd worden en dat open karakter trekt dan weer tal van zeldzame watervogels aan.

Kortom: droogte hoeft niet per se negatief te zijn. Maar als de zomerse droogteperiodes toenemen en dus het interval ertussen steeds kleiner wordt, dan worden permanent natte poelen periodieke poelen en treedt er een verschuiving op in de soortensamenstelling. Soorten die tijdens hun volledige cyclus water nodig hebben, krijgen het dan moeilijk. Als zoals nu het tweede jaar op rij permanent natte poelen toch droog staan, is er een probleem. Werk voor onze natuurbeheerders om te kijken of ze de watertafels daar op peil kunnen houden zodat de poelen niet droogvallen.

Jan Vindevoghel

Na de droogte

foto: Jan Vindevoghel

I

I

oktober november december 2019

dendriet 29

Bevers in de Dender Tips voor de beverspotter

De bever, het grootste knaagdier van Europa, is sinds enkele jaren terug in de Denderstreek. Dat valt alleen maar toe te juichen. Maar waar krijg je hem precies te zien, en hoe?

We doen enkele tips uit de doeken voor de beverspotter. Woon je vlakbij kersvers bevergebied en heb je tal van vragen of ongerustheden, of wil je gewoon bijleren over het gedrag van deze zwemmende ingenieurs? Kom naar de infoavond door Regionaal Landschap Schelde-Durme op 12 november in Dendermonde.

Terug van weggeweest Na lange afwezigheid zit de beverpopulatie in Vlaanderen sinds 2000 opnieuw in de lift in de valleien van grotere rivieren zoals de Schelde, Durme en Dender, al toont hij zich af en toe ook in kleinere beekvalleitjes. Vanuit Vlassenbroek en via Lebbeke heeft de bever al een vijftal jaar ook de Beneden-Dender ontdekt. Het nachtdier laat zich weinig zien, maar de spectaculaire knaagsporen en graafwerken zijn er volop te vinden. Rustige wandelaars en fietsers krijgen bij valavond steeds makkelijker zwemmende bevers in het vizier vanop het jaagpad langs de Dender, vooral ter hoogte van Herdersem, Aalst. Eenmaal de barrière van de Aalsterse stuwsluis zal weggewerkt zijn door de aanleg

van een nevengeul voor vismigratie, staat de deur open voor de bevolking van de rest van de Dendervallei. Tijd dus om goed uit te kijken naar deze kundige knager.

Speuren naar sporen De bever is wellicht een van de gemakkelijkste zoogdieren om te inventariseren. Iedereen kent wel de dammen, typische beverburchten en afgeknaagde boomstammen. Toch zijn deze ‘ecosysteem-ingenieurs’ lang niet altijd zo opvallend en moet je hun aanwezigheid op een andere manier zien te achterhalen.

Wanneer de oevers van de rivier voldoende hoog zijn en de waterloop jaarrond voldoende diep is (zoals in de Dendervallei), dan bouwen bevers geen dammen maar graven ze voor hun nest gewoon een hol in de oever. Dergelijke burcht is uiterst moeilijk te vinden, want de ingang zit steeds onder water. In dat geval is er ook minder nood aan takkenmateriaal en moeten ze dus minder omgeknaagde bomen zien te vinden. In de zomer is dat knaagwerk vaak ook niet zichtbaar door de hoge plantengroei.

Geuren en glijbanen Dan komt het eropaan om subtielere sporen te zoeken. Soms gaat dat zelfs met de ogen dicht.

De onmiskenbare geur van het castoreum uit hun geurklieren kan soms overweldigend zijn langs de waterkant. Bevers komen ook vaak op foto: Katrien Buysse

30 dendriet

I

I

oktober november december 2019

Knaagsporen verraden al snel een bever

foto: Wim Dirckx

Zelf op zoek naar bevers? vaste plaatsen uit het water, zeker als de oever wat steiler is. Door hun klauwen te gebruiken, slijt de oever daar uit en ontstaan er glijbanen.

Op vlakker terrein graven ze soms kanaaltjes loodrecht op de waterloop. Omdat ze veel sneller zijn in het water dan op land, biedt zo’n kanaal een snelle vluchtweg tijdens het zoeken naar voedsel. Maar het spaart hen natuurlijk ook veel energie als ze zware takken moeten verslepen. Vooral in de winter durven bevers hele bomen omleggen om de schors en twijgen op te eten. In de zomer kiezen ze meer voor kruidachtigen en worden er ook wel jonge scheuten van zachte loofboomsoorten en struiken afgeknaagd. In de jonge opslag langs de waterkant vind je dan typische opstaande speerpunten.

Voor het geoefende oog Hoewel de bever erg grote achtervoeten heeft tot wel 17 centimeter lang, zijn duidelijke voetsporen zelden te zien. De brede staart die achter het dier aansleept, veegt die vaak uit. In een modderige omgeving is het slingerende spoor van de staart van de waggelende bever wel goed herkenbaar. Nog subtielere visuele sporen zijn de krabhoopjes en de uitwerpselen. Om hun territorium te markeren krabben ze langs de waterkant wat modder of gras bijeen, waarop ze dan wat castoreum deponeren. Voor de echt gelukkige vinder zijn er de uitwerpselen: onmiskenbare bolletjes houtvezel zo groot als een okkernoot met twee puntige uiteinden.

Wil je een glimp opvangen van bevers? Langs het Alfons De Cockpad dat start aan de kerk van Herdersem en passeert langs de rechteroever van de Dender, vind je knaagsporen terug. Ga je rustig wandelen of fietsen bij valavond op het jaagpad langs de Dender tussen Hofstade en Mespelare, dan moet je zeker uitkijken naar zwemmende bevers. Je kan ook mee op beverwandeling, die je later zal terugvinden in de winterse activiteitenkalender van Natuurpunt Aalst.

De bever als buur: infoavond De bever zit graag op zijn gemak in vrij rustige (natuur)gebieden, maar duikt steeds meer op in bewoonde zones of landbouwgebied.

In onze streek is er voorlopig weinig overlast, vooral omdat er geen dammen worden aangelegd. Toch zitten waterbeheerders en omwonenden met vragen. Natuurpunt benadrukt dat er met de beschermde bever goed valt samen te leven, zeker als we wat voorzorgen nemen om eventuele schade te voorkomen. Op vraag van Natuurpunt organiseert Regionaal Landschap Schelde-Durme (RLSD) daarom een informatiecampagne.

Welke gewoonten heeft de bever en wat kan je doen om eventuele schade te voorkomen of op te lossen? Je verneemt het van experten tijdens een gratis infoavond op dinsdag 12 november 2019 om 20 uur in zaal ’t Sestich, Kerkstraat 111 in Dendermonde.

Deelnemen is gratis en inschrijven is niet nodig.

Meer info: RLSD, Robbert Schepers robbert@rlsd.be - 09 210 90 57.

Diemer Vercayie en Rik De Baere

I

I

oktober november december 2019

dendriet 31

Natuurpunt Denderstreek in actie‌

Veel kijklustigen bij het ringen van de jonge ooievaar van Natuurpunt Boven-Dender

Natuurpunt Erpe-Mere kuist poelen op in Honegem

Maar liefst 138 wandelaars in Osbroek

Big Jump in Aalst